dr n. med. Przemysław Paciorek

Podstawowe czynności resuscytacyjne. (BLS).

Materiały do szkolenia z zakresu BLS i AED.

Podstawowe czynności resuscytacyjne – BLS (Basic Life Support) obejmują

sekwencję czynności, wykonywanych w przypadku nagłego zatrzymania krążenia lub

oddychania. Podjęcie ich możliwie szybko umożliwi dostarczenie do narządów

utlenowanej krwi do czasu rozpoczęcia zaawansowanych czynności resuscytacyjnych.

Warunkiem sukcesu resuscytacji, a tym samym przywrócenia czynności układów

ż

yciowo ważnych to jest: układu krążenia, układu oddechowego i ośrodkowego układu

nerwowego jest maksymalne skrócenie czasu, jaki upływa od momentu wystąpienia

migotania komór (VF). To najczęściej

rozpoznawany mechanizm nagłego zatrzymania

krążenia (NZK) - u dorosłych w warunkach pozaszpitalnych ok. 75%, do momentu

wykonania defibrylacji elektrycznej - jest to z kolei najskuteczniejszy sposób

odwrócenia VF. W międzyczasie niezbędne jest zapewnienie dopływu do mózgu i

innych narządów natlenionej krwi. Można to osiągnąć poprzez wentylację i pośredni

masaż serca poszkodowanego. Dostarczenie tlenu do mózgu ma bardzo istotne

znaczenie, bowiem komórki nerwowe są najbardziej wrażliwe na deficyt tlenu, a co za

tym idzie najwcześniej dochodzi w nich do zmian nieodwracalnych. Praktycznie po 5

minutach głodu tlenowego zmiany w centralnym układzie nerwowym są tak

zaawansowane, że nawet zastosowanie wyrafinowanych procedur medycznych nie

zapewni poszkodowanemu powrotu do społeczeństwa.

Wykonanie podstawowych czynności resuscytacyjnych nie wymaga żadnego sprzętu,

a technika jest na tyle prosta, że umożliwia opanowanie zasad BLS przez młodzież

szkolną.

Teoria i nabywanie umiejętności praktycznych BLS powinno być nauczane najpóźniej

na poziomie szkoły średniej, ponieważ, każdy człowiek w ciągu swojego życia jest

przeciętnie od 6 do 8 razy świadkiem nagłego zatrzymania krążenia – zwykle u osób

bliskich. Ponadto, udzielanie pomocy w stanie zagrożenia życia lub ciężkiego rozstroju

zdrowia jest obowiązkiem nie tylko moralnym, ale także prawnym (art. 162 kk).

Wszystkie czynniki mające wpływ na skuteczność resuscytacji nazywamy „łańcuchem

przeżycia” (the chain of survival). W skład łańcucha przeżycie wchodzą następujące

ogniwa:

1.

Szybkie wezwanie pomocy

2.

Szybkie rozpoczęcie BLS - resuscytacji bezprzyrządowej

3.

Szybkie wykonanie defibrylacji

4.

Szybkie wdrożenie zaawansowanych czynności resuscytacyjnych (ALS).

Łańcuch przeżycia

Skuteczność resuscytacji zależy głównie od czterech wyżej wymienionych

czynników. Kolejność czynności nie jest przypadkowa. Zachowanie przedstawionego

porządku,

szybkie

zdecydowane

działanie,

znacznie

zwiększają

szanse

poszkodowanego. Co ciekawe pierwsze trzy elementy (ogniwa) łańcucha przeżycia

mogą być wykonane przez bezpośrednich świadków zdarzenia. Dopiero ostatni punkt

schematu jest zarezerwowany dla ratowników zawodowych. Oczywiście działanie

profesjonalnych zespołów ratownictwa medycznego ma sens jedynie wtedy, kiedy

ś

wiadkowie zdarzenia rozpoczną czynności resuscytacyjne możliwie szybko. Nigdzie

na świecie zawodowe służby ratunkowe nie są w stanie dotrzeć do poszkodowanego

przed upływem 5 minut. W Polsce czas ten wynosi średnio ok. 8 minut na terenie

aglomeracji i około 15 minut poza miastem.

Tak, więc podstawowe znaczenie dla przeżycia osób z nagłym zatrzymaniem

krążenia ma działanie świadków zdarzenia. Prowadzone badania zdecydowanie

potwierdzają tę tezę. Według Brytyjskiego Czerwonego Krzyża, odsetek przeżyć w

sytuacjach, gdy resuscytacja podjęta została przez przygodne osoby jest dwa razy

większy niż w grupie, gdzie czynności podjęto dopiero po przyjeździe ambulansu.

Bardzo obiecujące są wyniki badań opublikowanych przez Amerykańskie

Towarzystwo Kardiologiczne (AHA). Badania prowadzono w kasynach, w których

umieszczono automatyczne defibrylatory zewnętrzne (AED) i przeszkolono person

el.

Podobnie korzystne efekty resuscytacji podają linie lotnicze, które na pokładzie

swoich samolotów posiadają defibrylatory, a personel posiada niezbędne umiejętności

w zakresie BLS i obsługi AED.

W Polsce rocznie ginie w wypadkach komunikacyjnych ponad 6000 osób, w

większości ludzi młodych. Jesteśmy także posiadaczem innego niechlubnego rekordu.

60% chorych, u których wystąpił zawał serca umiera przed przybyciem do szpitala, z

Podstawowe
Czynnosci
Resuscytacyjne

BLS

Defibrylacja

Zaawansowane
Czynnosci
Resuscytacyjne

ALS

Wezwanie
pomocy
112
999

czego prawie 100 dziennie umiera z powodu migotania komór – mechanizmu

potencjalnie odwracalnego. Zarówno w pierwszej jak i drugiej grupie są osoby, które

mogłyby żyć gdyby świadkowie zdarzenia chcieli i potrafili udzielić im pierwszej

pomocy.

Żaden zawodowy, nawet najsprawniejszy system ratunkowy nie jest w stanie

zastąpić działań wykonywanych przez świadków zdarzenia. Głównie ze względu na

upływający czas, który odbiera z każdą minutą 20% szans na powodzenie resuscytacji.

Opóźnienie defibrylacji zmniejsza zaś jej skuteczność o 5% z upływem każdej minuty.

SPRAWDŹ
BEZPIECZEŃSTWO!

OCEŃ
SWIADOMOŚĆ

Potrząsaniem i głosem

UDROŻNIJ DROGI
ODDECHOWE

Odchyl głowę do tyłu, wysuń
ż

uchwę, rozewrzyj szczęki

SPRAWDŹ CZY
POSZKODOWANY ODDYCHA

Wzrokiem, słuchem,
czuciem

JEŚLI NIE, TO
WEZWIJ POMOC!

Tel. 999, 112

Nieprzytomny?
Wołaj o pomoc!

WYKONAJ DWA
SKUTECZNE WDECHY

ROZPOCZNIJ
MASAŻ SERCA

Jeśli oddycha – pozycja
boczna, bezpieczna

Algorytm podstawowych czynności resuscytacyjnych BLS.

Algorytm BLS obejmuje następujące czynności:

1.

Bezpieczeństwo.

Zapewnienie bezpieczeństwa sobie i osobie poszkodowanej. Ratownik ma za

zadanie rozwiązanie pewnego problemu. W momencie, gdy staje się wtórną ofiarą

zdarzenia, zamiast rozwiązać ów problem – pogłębia go. Jest też oczywiste, że z

martwego ratownika nie ma korzyści. Pomóc może tylko żywy. Dlatego też

pierwszoplanową czynnością jest wyeliminowanie ryzyka lub w ostateczności jego

zminimalizowanie, szybka ocena sytuacji i odpowiedź na 2 pytania: Czy warunki w

miejscu zdarzenia pozwalają na bezpieczne zbliżenie się do osoby poszkodowanej?

Czy możemy ją dotykać?

Katalog potencjalnych zagrożeń obejmuje także te, które są odpowiedzialne za

stan ofiary np: prąd elektryczny – także wyładowania elektryczne, przejeżdżające

pojazdy, działanie osób trzecich (np. akty terroru), substancje trujące np. gazy (TSP).

Cechy charakterystyczne zdarzenia chemicznego:

- wypadek z udziałem cysterny

- obecność dymu

- duża liczba poszkodowanych nieprzytomnych

- obecność padłych zwierząt

- objawy paniki wśród zwierząt

Ryzyko zarażenia się chorobą zakaźną od osoby poszkodowanej jest mało

prawdopodobne, a przy zastosowaniu podstawowych środków ochrony takich jak:

rękawiczki i maski – praktycznie niemożliwe

2.

Ocena świadomości.

Chwytamy poszkodowanego za ramiona i delikatnie potrząsając głośno

pytamy:, „Co się stało?” „Jak się Pan czuje?”, „Jak się pani nazywa?” itp.

Jeśli poszkodowany reaguje to pozostawiamy go w miejscu i pozycji, w której

zastał znaleziony (pod warunkiem, że jest to bezpieczne), oceniamy jego stan i

jeśli jest taka potrzeba wzywamy pomoc.

3. Wołanie o pomoc

Jeśli poszkodowany nie reaguje – wołamy o pomoc. Polecamy stanowczym

głosem komuś, kto jest w pobliżu, aby wezwał pogotowie. Jeśli mamy do

czynienia z osobą nieprzytomną, niereagującą na potrząsanie i zadane pytanie to

wiemy, że mamy do czynienia z poszkodowanym, który prezentuje objawy

zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, czyli jednego z

trzech, życiowo ważnych układów.

4. Udrożnienie dróg oddechowych.

Aby człowiek mógł oddychać, musi mieć spełniony podstawowy warunek,

posiadać drożne drogi oddechowe. Żeby to uzyskać, kładziemy jedną rękę na czole

ofiary, drugą podkładamy pod kark i delikatnie odginamy głowę do tyłu. Jest to

ruch, który odbywa się w granicach fizjologicznych ruchomości stawów

kręgosłupa, wiec nie wymaga odginania głowy ,,na sile”. Następnie wysuwamy

ż

uchwę i rozwieramy szczęki oceniając zawartość jamy ustnej. Jeżeli w jamie

ustnej są wolne ciała obce – wygarniamy je palcami na zewnątrz. Jeżeli jest to

ufiksowana proteza nie ruszamy jej, bowiem usuwamy tylko obce ciała wolne. W

przypadku podejrzenia obrażeń kręgosłupa szyjnego wykonujemy tzw. rękoczyn

potrójny.

5

Sprawdzenie obecności oddechu.

Jest jeden sposób na stwierdzenie czy poszkodowany oddycha czy nie.

Pochylając się i przykładając nasze ucho do otworów oddechowych ofiary staramy

się usłyszeć uchem, wyczuć na policzku strumień uchodzącego powietrza, a kątem

oka obserwujemy ruchy klatki piersiowej. Skojarzenie tych trzech elementów daje

obiektywną informację dotyczącą wymiany gazowej poszkodowanego, a tym

samym obecności oddechu. Nie używamy lusterek, ponieważ skraplanie się pary

wodnej jest zjawiskiem fizycznym, które zachodzi w sytuacji, gdy temperatura

lusterka będzie niższa od punktu rosy. Nie używamy także piórek, bowiem nie jest

to nasze standardowe wyposażenie. Na ocenę oddechu mamy 10 sekund - tylko

tyle i aż tyle. Należy zachować cierpliwość i poświęcić te 10 sekund na

jednoznaczną ocenę obecności oddechu.

Jeśli poszkodowany oddycha układamy go w pozycji bocznej bezpiecznej,

dokonując co 1 min. oceny stanu chorego w oczekiwaniu na nadejście pomocy.

Jest to istotne, ponieważ stan poszkodowanego może ulec zmianie.

6. Wezwanie pomocy

Jeśli poszkodowany nie oddycha musimy zapewnić jak najszybsze

dostarczenie na miejsce zdarzenia DEFIBRYLATORA. W tym celu:

- sprawdzamy czy osoba proszona w pkt. 2 o wezwanie pomocy zrobiła to.

- używając własnego tel. komórkowego wzywamy pogotowie, określając

rodzaj zdarzenia, liczbę ofiar, charakter obrażeń przedsięwzięte środki i MIEJSCE

ZDARZENIA.

- udajemy się do najbliższego telefonu - pozostawiając ofiarę z drożnymi

drogami oddechowymi. Wzywamy pomoc jw.

Zasada ta – wezwanie pomocy po stwierdzeniu braku oddechu, zwana phone

first dotyczy poszkodowanych, u których podejrzewamy migotanie komór. Stąd

konieczność zapewnienia obecności defibrylatora – najskuteczniejszego urządzenia

zdolnego odwrócić migotanie komór. Zazwyczaj są to osoby dorosłe z chorobą

wieńcową.

Nieco inaczej postępujemy u ofiar zdarzeń gdzie najczęstszym mechanizmem

zatrzymania krążenia jest pierwotne zatrzymanie oddychania. Tę grupę, zwaną phone

fast, poddajemy 1 minucie czynności resuscytacyjnych, a dopiero następnie wzywamy

pomoc. Jest duże prawdopodobieństwo, że uda się przywrócić czynność układu

krążenia i oddechowego, a nawet świadomość wykonując CPR u poszkodowanych w

tej grupie, gdyż istnieje duże prawdopodobieństwo, ze nie doszło u tych osób do

migotania komór, zatem nie będzie konieczne zastosowanie defibrylatora..

Zwykle są to osoby, które doznały obrażeń w wyniku działania wszelkich

urazów: np. mechanicznych (wypadki komunikacyjne!), poddani działaniu niskiej

temperatury, podtopieni, zatruci (także alkoholem), oraz niemowlęta i dzieci, u

których zatrzymanie krążenia jest zazwyczaj następstwem niewydolności oddechowej.

7. Dwa skuteczne wdechy.

Zalecenia Europejskiej Rady Resuscytacji (ERC) nie przewidują w tym

miejscu wykonania dwóch wdechów, natomiast wytyczne Amerykańskiego

Towarzystwa Kardiologicznego zalecają ich wykonanie. Dyskusja czy wykonać je czy

nie jest ściśle akademicka. Zwolennicy wytycznych ERC utrzymują, ze w

pęcherzykach płucnych u osób z NZK jest dość tlenu, zalecenia wszystkich

towarzystw nie przewidują obligatoryjnego wentylowania, np. w sytuacji oporów

natury estetycznej, a także podnoszą argument, że w pierwszych chwilach po NZK

ważniejsze jest wymuszenie krążenia niż prowadzenie wentylacji.

Według AHA zalecane jest wykonanie w tym miejscu dwóch wdechów.

Niewątpliwie, w pęcherzykach płucnych osoby, u której do NZK doszło w

mechanizmie migotania komór jest dość tlenu, jednakże mechanizm VF jest

odpowiedzialny za ok. 75% wszystkich, przedszpitalnych zatrzymań krążenia.

Pozostałe 25% to wtórne NZK będące następstwem zaburzeń wentylacji. W tej grupie

poszkodowanych dwa sztuczne wdechy są jak najbardziej wskazane. O ile medykowi

będzie dość łatwo zakwalifikować poszkodowanego do pierwszej lub drugiej grupy to

nie należy się spodziewać tego po laiku działającemu w dużym stresie. Zdaniem AHA

dyskusja dotycząca momentu rozpoczęcia sztucznego oddychania jest problemem

natury pedagogicznej, a nie medycznej i dla uproszczenia procesu nauczania należy

zalecać wykonanie dwóch wdechów po stwierdzeniu, ze pacjent nie oddycha

prawidłowo.

Technika sztucznej wentylacji nie jest skomplikowana. Utrzymując drożność

dróg oddechowych, zatykając nos poszkodowanego obejmujemy jego usta i staramy

się powoli (ok. 1 sek.) wtłoczyć własne powietrze do jego dróg oddechowych,

obserwując kątem oka ruchy klatki piersiowej. Pomiędzy wdechami odrywamy usta,

aby nie wtłoczyć dwukrotnie tej samej porcji powietrza. Objętość oddechu powinna

powodować zauważalny ruch klatki piersiowej. Szybkie wtłoczenie powietrza napełni

ż

ołądek z wszelkimi konsekwencjami, co znacznie obniży komfort i bezpieczeństwo

wentylacji.

Odmianą tej metody jest wentylacja usta – nos lub usta – usta, nos. Wskazania

do takiej wentylacji obejmują: różnice anatomiczne, ratowanie dzieci i przez dzieci,

ratowanie w wodzie, obrażenia wokół ust.

Jeśli dwa pierwsze oddechy nie były skuteczne ponawiamy udrożnienie dróg

oddechowych i próbujemy ponownie wtłoczyć powietrze do dróg oddechowych

poszkodowanego. W sumie możemy wykonać do 5 prób. Jeśli nie udało się nam

wykonać skutecznych wdechów,

pomimo

podejrzenia obecności ciała obcego w

drogach oddechowych, przechodzimy do kolejnego punktu, gdyż za chwilę będziemy

wykonywali masaż serca, a wzrost ciśnienia, w sródpiersiu wytwarzany podczas

masażu jest podobny do tego, jaki uzyskujemy wykonując rękoczyn Heimlicha.

8. Pośredni masaż serca.

Warto zaznaczyć, ze wytyczne 2005 roku nie przewidują oceny obecności

krążenia. W roku 2000 zalecano jeszcze pośrednią ocenę obecności krążenia

rezerwując ocenę tętna wyłącznie dla medyków. Ocena krążenia jest bardzo trudna.

Dość powiedzieć, ze w grupie doświadczonych anestezjologów, a więc lekarzy, którzy

najczęściej mają do czynienia z chorymi w stanie krytycznym, aż 75% popełniało błąd

oceniając tętno przez 10 sekund w sytuacji gdzie tętno było niewyczuwalne.

Większość osób nieprzytomnych, nieoddychających ma zatrzymane krążenie.

Technika wykonywania pośredniego masażu serca przedstawia się następująco:

Układamy nasadę dłoni na miejsce leżące mniej więcej na środku klatki piersiowej.

Wykonujemy uciski powodujące skok klatki piersiowej o 4 – 5 cm (lub powodujące

skrócenie wymiaru przednio tylnego o 1/2 do 1/3) w tempie 100/min. Biorąc pod

uwagę przerwy na wentylację spowoduje, że liczba efektywnych uciśnięć będzie

oscylowała ok. 70/min. Ważne jest, aby przerwy w masażu były jak najkrótsze.

Prowadzone badania dowiodły, że rzut serca rośnie wyraźnie po 7, 8 uciśnięciu i

gwałtownie spada po zaprzestaniu masażu. Tak, więc nie przerywamy masażu do

oceny krążenia czy sprawdzenia innych parametrów.

Stosunek uciśnięć do oddechów wynosi 30:2 niezależnie od liczby ratowników.

Nie jest postępowaniem niezgodnym z prawem wykonywanie czynności

resuscytacyjnych bez wentylacji, ale decydując się na ten sposób musimy koniecznie

utrzymywać drożność dróg oddechowych.

Kryteria zaprzestania czynności resuscytacyjnych:

- powrót krążenia i oddychania

- przybycie na miejsce wyspecjalizowanych służb (art. 162§2 kk)

- wyczerpanie ratownika

- rozpoznanie lub stwierdzenie zgonu.