Miroo ® ☺

1

ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA

Prof. UAM Dr Hab. Wojciech Dajczak

I WYKŁAD – 09.01.2010

Trzy łacińskie słowa na określenie w jaki sposób rozumieć „prawo”: FAS, IUS, LEX

FAS – prawo najwcześniejsze – VI-V w. p.n.e. – zespół reguł regulujących życie społeczności. Są to
wszelkie reguły organizacji społeczeństwa, uznawano, że obejmuje reguły o pochodzeniu
nadprzyrodzonym, wszelkie reguły godziwego postępowania, prawo sakralne gdyż FAS zostaje z

czasem zawężone do prawa sakralnego – związanego z prawem religijnym,
IUS – to pojęcie funkcjonuje od V w. p.n.e. – określenie prawa ogólności – zawężenie do tylko prawa
(już bez reguł). Jest to prawo uchwalane (stanowione) przez Zgromadzenia Obywateli (cives –

obywatel) – czyli prawo tworzone przez ludzi i dla ludzi.
LEX – najwęższe znaczenie, początkowo wiązano je z ustawami jedynie.

Rys. Podział pojęć wg ogólności:

Przykłady powyższych:

- contra ius fasque – przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu – w znaczeniu, że sprawca był
zdeterminowany do nagannego zachowania (złamanie wszelkich norm, podkreślenie naganności
zachowania sprawcy),

- fas est – jest rzeczą godziwą – syntetyczna akceptacja podkreślająca dobro,
- per fas et nefas – wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi – również oznacza determinację
sprawcy uczynku.

PRAWO

Słownikowo IUS = LEX
Jednak to nie to samo

- ius est ar bonit et aequi – prawo jest sztuką tego co dobre i sprawiedliwe – Jest to jedyna
zachowana kwazi definicja prawa z Rzymu! Sformułowana w II połowie n.e. – autor – rzymski
prawnik CELSUS. ARS oznacza, że prawo to nie jest technika, nie da się prawa sprowadzić do

algorytmu! Prawo jest sztuką znajdowania rozwiązań, rozstrzygnięć tego co dobre i sprawiedliwe a co
za tym idzie nie może być tworzone dowolnie,

- ius recipsit aequitatem – prawo ma na względzie sprawiedliwość,
- iustitia-sprawiedliwość/ius-prawo – prawo powinno być pochodną sprawiedliwości. Ponad
prawem są pewne pierwotne wartości z którymi prawo musi być zgodne,
- ius et fraus nonquam cohabitant – prawo i działanie podstępnie, nigdy nie współistnieją – (fraus –

podstęp). Myślą przewodnią tego wyrażenia jest to, że prawa nie można wykorzystać do takich
działań aby możliwe było działanie podstępnie (przykład: w umowie nie można zapisać treści
niekorzystnych dla której ze stron łamiąc podstawowe wartości),

- summum ius summa iniura – najwyższe prawo najwyższym bezprawiem – (i w. n.e.)
rygorystyczne przestrzeganie prawa może prowadzić do rażąco krzywdzących rozwiązań – stosowanie
prawa poprzez myślenie o celowości jego rozwiązań a nie tylko celem zgodności stosowania z

zapisami,
- dura lex sed lex - surowe prawo ale prawo – gdy prawo zostało przyjęte należy je stosować
(przestrzegać) bo tracimy pewność prawa i jego przewidywalność,

FAS

IUS

LEX

LEX

IUS

Miroo ® ☺

2

- lex iubeat non disputet - prawo nakazuje a nie dyskutuje – normy prawne mają charakter
władzy. Nie są propozycjami, nie są zaleceniami i nie ma miejsca na dyskusję i negocjowanie,

PROBLEM RELACJI MIĘDZY PIERWOTNYM POJMOWANIEM PRAWA A JEGO STOSOWANIEM

- iustitia est constant et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – sprawiedliwość jest

stałą i trwałą wolą (dążeniem) oddania każdemu należnego mu prawa (oddania mu tego co mu się
należy) – sformułowano w II w. n.e. Zasada ta została przeniesiona z obrazu sprawiedliwości z
filozofii greckiej (Arystoteles – Etyka Nikomachejska). Arystoteles dzielił sprawiedliwość na:

a) rozdzielcza – władza rozdziela sprawiedliwie,
b) wyrównawcza – naprawa wyrządzonej szkody,
c) wymienna – wymiana świadczeń wzajemnych.

- iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alteruj non laedere, suum cuique tribuere –
nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, nie szkodzić drugiemu, oddać każdemu to co do niego
należy. (przykład i zarazem zagadnienie: czy chronić uczciwego nabywcę przedmiotu wadliwego – np.

kradziony samochód?)
- non omne, quo licet, honestum est – nie wszystko co jest dozwolone jest godziwe (uczciwe) – czy
jest granica dopuszczalnej niegodziwości?

- male iure nostro uti non debemus – nie powinniśmy źle używać naszego prawa.
Powyższe dwie reguły:
- kto ma uprawnienia może różnie z niego korzystać,
- ale są granice,

- w XIX wieku nastąpiło rozwinięcie zagadnienia – sformułowano pojęcie nadużycia prawa,
- np. korzystanie z uprawnień w przeciwieństwie do zasad współżycia społecznego.

Pojęcia i zwroty:

l.poj. l.mn. l.poj. l.mn.

Nom. – Lex (fem.) / leges Nom. – Ius (neutr.) / iura
Gen. – legis / legum Gen. – Iris / burum
Dat. – legi / legibus Dat. – iuri / iuribus

Acc. – legem / leges Acc. – ius /iura
Voc. - lex / leges Voc. – ius / iura

Abl. - lege / legibus Abl. – iure / iuribis

Ius - sąd,
In ius vocatio- wezwanie przed sąd,

Ius superius – orzeczenie sądu wyższej instancji,
Ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania czymś / dysponowania.

Ius – oznaczenie „masy prawnej”,
Ius – uprawnienia.

IUS

Porządek prawny

Ius civile

uprawnienie

Ius

disponendi

Sąd

In ius

vocatio

Orzeczenie

Ius superius

Miroo ® ☺

3

IUS

PORZĄDEK PRAWNY

1) ius naturale – prawo naturalne – reguły wspólne wszystkim istotom, to czego natura uczy

(np. z prawa naturalnego wynika instytucja małżeństwa, bowiem w naturze większość istot
łączy się w pary). Ewolucja pojęcia na przestrzeni wieków:

a) średniowiecze – filozofia św. Tomasza z Akwinu – twierdził, Ius Naturalne to prawo

wywodzące się od stwórcy, źródłem jest nie natura lecz bóg.

b) Oświecenie / czasy nowożytne – „szkoła prawa natury XVIII w”, reguły rozumu – są to

reguły oczywiste na drodze rozumowania, istniejące nawet gdyby nie istniał bóg,

c) XX wiek – powrót do prawa naturalnego,

2) ius civile – 2 sposoby rozumienia:

a) prawo obywatelskie – (cives – obywatel), geneza to Rzym, jest to prawo kreowane przez

obywateli (ich zgromadzenia) i dla obywateli, prawo tylko dla obywateli Rzymu. Treść

zawiera regulacje interesów majątkowych i rodzinnych obywateli,

b) od czasów nowożytnych – pojęcie prawa cywilnego – czyli regulującego prawno

rodzinne i majątkowe sprawy obywateli państwa,

Dodatkowe znaczenie dziś:
c) prawo porównawcze – porównuje się różne porządku prawne w różnych państwach

(systemach prawnych):

- common law – prawo powszechne w Anglii, w krajach commonwealth i wywodzących się
z terytoriów kolonii brytyjskich,
- prawo cywilne – pojęcie stosowane na kontynencie europejskim i wywodzące się z

tradycji rzymskiej.

3) ius gentium – prawo narodów – geneza: Rzym, reguluje relacje prawne obywateli rzymskich

w stosunkach z obcokrajowcami. Sens:

- w Rzymie – to prawo wspólne dla przedstawicieli różnych narodów (prawo z zakresu prawa
prywatnego),
- od XVII w – prawo narodów – regulacje prawne, które dotyczą relacji między różnymi

państwami,
4) ius sangiunis – prawo krwi – przynależność (obywatelstwo) do narodu ze względu na
pochodzenie rodziców – sytuacja prawna jest pochodną sytuacji jego rodziców, właściwym

porządkiem jest porządek kraju pochodzenia,
5) ius soli – prawo ziemi – przynależność (obywatelstwo) jest pochodną miejsca / położenia w
czasie (np. jakiegoś zdarzenia – tutaj narodzin), właściwym porządkiem jest porządek kraju w

którym się znajdujemy,
6) ius commune – prawo wspólne / powszechne – regulacje wspólne dla różnych krajów, nauka
prawa od XI do XIX wieku w oparciu o tę samą podstawę:

- w oparciu o prawo rzymskie – zapisane w tekstach, które przetrwały do czasów ówczesnych,
- w oparciu o prawo kanoniczne

IUS NATURALE

Prawo naturalne

IUS CIVILE

Prawo cywilne

IUS GENTIUM

prawo narodów

Ius sanguinis

Prawo krwi

Ius soli

Prawo ziemi

Ius commune

Prawo wspólne / powszechne

Porządek prawny

uprawnienia

Miroo ® ☺

4

- ius – zbiór tekstów prawnych właściwych dla danego porządku prawnego – iuris civilis
iustinanei.
- ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi – nie można się powoływać na
nieznajomość prawa. Nieznajomość prawa nie jest podstawą do uniknięcia kary. Jest to jeden z

warunków efektywnego funkcjonowania prawa.
- corpus iuris civilis – rdzeń prawa cywilnego.

SYSTEMATYKA PORZĄDKU PRAWNEGO

IUS PUBLICUM IUS PRIVATUM

(prawo publiczne) (prawo prywatne)
Rozróżnienia tego dokonano w I w. n.e.

- publicum ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatum quo ad singulorum
utilitatem – prawem publicznym jest to, które odnosi się do ustroju rzeczypospolitej, prawem
prywatnym jest to, które odnosi się do indywidualnych interesów,
ius publicum – ten fragment porządku prawa, który odnosi się do interesów państwa – normy

ustrojowe, normy podatkowe, podział terytorialny, normy prawa karnego, publiczno-prawne
regulacje – służące interesowi państwa.

ius privatum – fragment porządku prawnego dotyczącego prywatnych interesów, takie reguły
które zakładają odrębność podmiotów prawa (obywateli) i zakładają równorzędność relacji
między nimi.

RELACJE PUBLICUM VS PRIVATUM

- ius publicum privatorum pactis mutari non potest – prawo publiczne nie może być

zmienione poprzez umowy osób prywatnych,

- privatorum conventio uri publico non derogat – prywatna umowa nie uchyla prawa

publicznego.

RODZAJE UPRAWNIEŃ (IUS JAKO UPRAWNIENIE)

Typy uprawnień (ogólny wzorzec), pary typów uprawnień.

ius in personam ius in rem

uprawnienie względem osoby uprawnienie względem rzeczy
może przysługiwać względem jednej określonej uprawnienie wobec każdej osoby, która narusza
osoby! władztwo nad jakimś obiektem majątkowym.

Przykład: rzecz sprzedana została przekazana przez sprzedawcę jeszcze przed wydaniem kupującemu innej (trzeciej) osobie –
kupujący może się domagać od sprzedawcy wydania tej rzeczy na podstawie ius in personam oraz od osoby trzeciej (będącej
aktualnie w posiadania przedmiotu sprzedaży) na podstawie ius in rem.

- erga omnes – względem wszystkich.

ius cogens ius dispositivum
uprawnienie bezwzględnie skuteczne uprawnienie względnie skuteczne

określone uprawnienie nie może być przez uprawnienie które strony mogą zmienić
strony zmienione / uchylone

przykład – rękojmia na sprzedany towar – zgodnie z polskim prawem trwa dwa lata – nie można jej zmienić np. skrócić. W
drugą stronę – wydłużyć ją można ale dzieje się to na podstawie gwarancji.

ius generale ius specjale
typ uprawnienia które jest powszechne, typ uprawnienia które nie jest powszechne
przysługuje wszystkim przysługuje wybranym, określonym, wyróżnionym podmiotom

TRIADA UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELSKICH

Podstawowe uprawnienia właściciela

- ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania przedmiotem,

- ius possidendi – uprawnienie do posiadania przedmiotu, właściwego władania obiektem,
- ius fruendi – uprawnienie do pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia,
- ius acquisitum – uprawnienie do nabycia przedmiotu,

- ius quaesitum – uprawnienie do nabycia przedmiotu.

UPRAWNIENIA W CZASIE PROCESU

- ius apellationis (apelare) – uprawnienie do odwołania się, uprawnienie do wniesienie środka

zaskarżenia od wyroku cywilnego,
- ius avocandi = ius provocationis – jak wyżej z tym, że występują następujące róznice:
a) provocationis – w procesie karnym,

b) apellationis – w procesie cywilnym.

Miroo ® ☺

5

- ius cavendi – uprawnienie do obrony, do ochrony, do ataku prewencyjnego celem ochrony (cavere),
uprawnienie do podjęcia działań w celu usunięcia ewentualnego zagrożenia,
- ius coercendi – uprawnienie do karcenia, do wymierzania kary,

- ius gladii – prawo miecza – uprawnienie do karania.

uprawnienie ≠ przywilej

- ius singulare = privilegium – przywilej.
- ius singulare est, quo contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem auctoritate
constituentum introductum est – prawem szczególnym jest to co zostało wprowadzone wbrew
ogólnej zasadzie z powodu jakieś użyteczności, z mocy autorytetu tego kto może stanowić prawo.

Rozróżnienie między uprawnieniem a przywilejem:

a) uprawnienie – jeśli ktoś uzyskał słusznie (nabył) uprawnienie to nie można go tego pozbawić

bez słusznych powodów odebrać lub bez kompensacji,

b) przywilej – można odebrać w dowolnym momencie bez wynagrodzenia.

- privilegium causae / w ramach procesu = privilegium exigendi / w ramach egzekucji –

uprzywilejowane traktowanie,
- privilegium favorabile - przywilej który przysługuje ściśle określonej grupie podmiotów,
- privilegia fisci – przywileje podatkowe.

LEX

Prawo stanowione – przyjęte przez konkretne i uprawnione do tego podmioty.

a) reguły dotyczące obowiązywania prawa stanowionego:
- lex posterior derogat priori – ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą – sens
praktyczny,

- lex posterior generalis non derogat legi priori speciali – późniejsza ustawa ogólna nie uchyla
wcześniejszej szczegółowej,
- lex specialis derogat legi generali – ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną,
- lex superior derogat legi imperiori – ustawa wyższa uchyla ustawę niższą (gdy ta sama

kwestia jest regulowana przez różne akty prawne np ustawa nad rozporządzeniem,

LEX

USTAWA

Np. Lex Falcidia

Konkretny porządek

prawny

Lex patriae

(prawo ojczyste

konkretnego kraju)

Lex humana

Prawo stanowione

przez człowieka,

kreowane przez

uprawnione

podmioty

Lex contractus

Element czynności

prawnej np.

kontrakt / umowa

lex naturalne ≠ lex humana

lex humana powinno uwzględniać

prawo naturalne i kierować się nim

Privilegium – ius

singulare

Ius - uprawnienie

Miroo ® ☺

6

- lex retro non agit / prawo (ustawa) nie działa wstecz = lex prospicit, non respicit / ustawa
patrzy w przyszłość a nie w przeszłość – UWAGA! W prawie prywatnym ta zasada może zostać

ograniczona.
- cessante ratione legis cessat ipsa lex – jeżeli odpada uzasadnienie ustawa przestaje
obowiązywać. Ta reguła budzi wątpliwość. Nie ma powszechnej zgody na jej stosowanie.
Obowiązywała do XVIII w. jest ona zagrożeniem dla pewności prawa, gdyż daje możliwość

„interpretacji” w wyniku której przestaje obowiązywać. Pytanie: kto ma dokonywać takiej
interpretacji? W systemach prawa opartych na interpretacji ma znaczenie (np. common law),
- lex iniusta non est lex – ustawa niesłuszna nie jest prawem – również nie ma zgody co do tej

zasady – powstaje zagrożenie: kto ma decydować o tym, kiedy ustawa jest niesłuszna? Zasada ta
łączy się z instytucją obywatelskiego nieposłuszeństwa.
- inter arma silent leges – pomiędzy armatami prawo milczy – prawo / ustawy mogą być

zawieszone w stanach nadzwyczajnych (wojna, klęski żywiołowe).

b) szczególne reguły dotyczące obowiązywania prawa karnego:

- nulla poena sine lege / nie ma kary bez ustawy = nullum crimen sine lege / nie ma
przestępstwa bez ustawy. Nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej kogoś, kto popełnił
przestępstwo / zachowanie, które nie było / nie jest określane jako przestępstwo,
- nullum crimen sine poena – nie ma przestępstwa bez kary – nieuchronność kary.

c) reguły dotyczące innych problemów interpretacji tekstów prawnych (prawa stanowionego):
- benigus leges interpetandae sunt, quo voluntas larum conservetur – w sposób właściwy

ustawy są interpretowane, gdy ………..- właściwa interpretacja ustawy polega na znalezieniu
zamiaru / celu ustawodawcy który przyświecał mu gdy ją stanowił,
- in legibus magis simplicitas quam difficultas placet – w ustawach bardziej nam się podoba
rozwiązanie proste niż skomplikowane – prostota przekazu i stosowania prawa,
- ubi lex non distinquit, nec nos distinguere est debemus = lege non distinguente nec

nostrum est distinguere – tam gdzie ustawa nie przeprowadza rozróżnienia nie powinniśmy
przeprowadzać rozróżnień,
- in maiore minus est – w tym, co jest większe mieści się to co jest mniejsze,

d) zwroty określające typu argumentacji w ramach interpretacji tekstów prawnych:
- argumentum a maior ad minus – jeśli można mi więcej to można też mniej,

- argumentum a minore ad maius – argumentacja z mniejszego na większy,
- argumentum a contrario – argumentacja z przeciwieństwa,

- argumentum a simili – argumentacja z podobieństwa,
- argumentum analogicum – argumentacja z analogii,
- argumentum a silentio – argumentacja z milczenia.

Np. ustawodawca nic na określony temat nie

powiedział. Ta argumentacja budzi najwięcej wątpliwości: bo jak zinterpretować milczenie?

d) zwroty określające przepisy ustawy z uwagi na sankcję ich naruszenia:
- lex imperfecta – ustawa niedoskonała – taka ustawa, której naruszenie nie pociąga żadnych
ujemnych następstw

(we wczesnym etapie ewolucji prawa rzymskiego ustawy odwoływały się do „dobrych

obyczajów” przestrzegania prawa),

- lex minus quam perfecta – ustawa mniej jak doskonała – ustawa, której sankcją za
naruszenie jest kara ale czynność pozostaje faktem.

Np. dokonano darowizny od której należało zapłacić

podatek – nie zapłacono. Władza się jednak dowiaduje o darowiźnie i nakłada na darującego karę. Jednak darowizna
pozostaje faktem i obdarowany może pozostawić darowiznę swoim posiadaniu,

- lex perfecta – ustawa doskonała – czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna,
- lex plus quam perfecta – ustawa więcej niż doskonała – jej naruszenie pociąga za sobą dwa
skutki: 1) nieważność czynności stanowiącej naruszenie,
2) konieczność poniesienia kary.

KONKRETNY PORZĄDEK PRAWNY

Określanie określonego obowiązującego porządku prawnego dla zdarzeń, czynności, określenia aktualnego stanu etc.

Np. jaki porządek prawny jest właściwy dla małżeństwa X z Y na terenie Z – jaki porządek prawny jest właściwy dla

interpretacji zdarzenia.

- lex causae – prawo właściwe dla sprawy głównej,
- lex domicili – chodzi o porządek prawny właściwy dla miejsca zamieszkania,
- lex fori – prawo sądu,
- lex loci Artus – prawo dla miejsca gdzie została dokonana czynność,

- lex loci celebrationis - miejsce ceremonii,
- lex loci contractus - miejsce zawarca kontraktu / umowy,
- lex patriae - prawo ojczyste, prawo tego kraju z którego obywatel pochodzi,

Miroo ® ☺

7

- lex rei sitae - prawo położenia rzeczy.

IUS PRIVATUM

1)

bonum – dobro,
bona - dobra - oba pojęcia dotyczą praw majątkowych. Majątek / mienie.
Res – rzecz – obiekt majątkowy,

Res corporales – rzeczy materialne / dotykalne.
Res incorporales - rzeczy niematerialne / niedotykalne.
Składniki majątku mogą być rzeczowe i nierzeczowe.
2)

Obligatio - zobowiązanie,
Obligationes - zobowiązania.
Regulacja prawa między dwoma obiektami.

3)
Dominium / prioprietas - własność,
Iura In Re aliena - prawa na rzeczy cudzej – ograniczone prawa rzeczowe.
4)

Possesio - posiadanie (faktyczne władanie),
5)
Ius quo ad persona pertinet - relacje rodzinne. Prawo które dotyczy osób.

IUS QUOD AD PERSONAS PERTINET

matrimonium = coniux / maritus / vir + coniux / marita / uxor
Małżeństwo = współmałżonek/mąż/mąż+współmałż./małżonka/żona
- matrimonium legitimum - małżeństwo zawarte w sposób skuteczny - niesie wszystkie skutki

prawne,
- matrimonium putativum – małżeństwo mniemane – wyobrażone, nie ważne; wzięło się stąd, że
nawet jeżeli zewnętrznie traktowane było jako ważne małżeństwo to jednak nim nie jest i nie było.

Źródłem takiego rozumienia jest prawo kanoniczne: nie można rozwiązać małżeństwa, można
stwierdzić że ono nigdy nie miało miejsca.
- parentes / genitores - rodzice,

- mater / mater semper certa est - matka / matka zawsze pewna jest, matką jest kobieta która
dziecko urodziła,
- pater / pater est quem nuptiae demonstrant - ojciec / ojcem jest ten na kogo wskazuje
małżeństwo.

1)

Bonum / Bona

Res corporales et incorporales

5)

Ad ius quo persona pertinet

2)

Obligatio - obligationes

3)

Dominium / proprietas iura in

re aliena

4)

possesio

Miroo ® ☺

8

RELACJE WZGLĘDEM INNYCH OSÓB

Pokrewieństwo w linii
prostej

Pokrewieństwo w linii

bocznej

RELACJE MAJĄTKOWE PRAWA PRYWATNEGO

- obligatio /est vinculum iuris – zobowiązanie /zobowiązanie jest węzłem prawnym,
- creditor – wierzyciel, (creditum – wierzytelność)
- debitom – dłużnik, (debitum – dług)
Wierzyciel może zmusić dłużnika do określonego zachowania – spłaty długu.

Podział ze względu na sposób powstania zobowiązania

obligatio ex contractu obligatio ex delicto
Zobowiązanie umowne, wskutek umowy zobowiązanie z czynu zabronionego, w następstwie

wyrządzenia szkody
obligatio quasi ex contracto obligatio quasi ex delicto
zobowiązania jak gdyby z umowy zobowiązanie jak gdyby z deliktu

podobieństwo polega na:

omyłka w czasie zawarcia umowy ponosi się odp. nie ze swojej winy np. zwierzęcia

obligatio ex lege - zobowiązanie powstające z mocy samego prawa – nie wynika ani z umowy ani z
naruszenia
obligatio naturalis obligatio civilis

zobowiązanie za którym stoi przymus zobowiązanie za którym nie stoi przymus
porządku prawnego porządku prawnego

obligatio in solidum obligatio pro rata

łączą się z przypadkiem wielości podmiotów (dłużników)

zobowiązanie ciąży na kilku osobach zobowiązanie które ciąży na kilku osobach
solidarnie każdy w swojej części

CAUSA - PRZYCZYNA / PODSTAWA/ SPRAWA

- causa obligandi vel acquirendi - przyczyna powstania zobowiązania, nabycia (akceptowana przez
porządek prawny podstawa, przyczyna powstania zobowiązania), uprawnienie aby żądać od dłużnika
wykonania zobowiązania.

- causa solvendi - podstawa, przyczyna spełnienia świadczenia,
- causa donandi – podstawa, przyczyna dokonania darowizny.
UWAGA – każde przesunięcie majątkowe musi mieć jakąś podstawę! Nie może być bezpodstawne lub

przypadkowe. Korzyść majątkowa musi mieć jakąś podstawę!!!

IUSTA CAUSA – SŁUSZNA / GODZIWA PRZYCZYNA

- possidendi – słuszna przyczyna objęcia w posiadanie,

- traditionis – słuszna przyczyna przeniesienia / przekazania własności.
Faktyczne posiadanie rodzi skutki prawne.

Ascendentes

Ascendenci – wstępni,

rodzice, Dziakowie…

Persona /
osoba

Descendentes

Descendenci – zstępni, dzieci,

wnuki…

Cognatus

Krewny

Krewny w linii

bocznej, wspólny

przodek

Afinis powinowaty

Afinitae

powinowactwo

Relacje pomiędzy

jednym małżonkiem a

krewnymi małżonka

Miroo ® ☺

9

CAUSA – SPRAWA / PROCES

- civilis / criminalis - sprawa cywilna / sprawa kryminalna
- cognita - sprawa rozpoznana (dwa razy nie można prowadzić sprawy o to samo).

DOLUS & CULPA

Dolus - zły zamiar, podstęp, zła intencja niestaranność – Culpa / Neglegentia

DOLUS:

- dolus directus - wina umyślna w zamiarze bezpośrednim. Takie nastawienie sprawcy, który chce
popełnić określony czyn i dąży do tego,
- dolus coloratus – wina umyślna zabarwiona – zamiar zabarwiony – wina umyślna w stanie
emocjonalnego uniesienia (np. zemsta),

- dolus eventualis – wina umyślna w zamiarze ewentualna, podejmując odpowiednie działania,
godzę się na wystąpienie określonego negatywnego skutku (

np. umyślne podpalenie domu w którym ktoś się

znajduje, kto nie będzie mógł się uratować i o tym wiemy),

- dolus premeditatus – wina umyślna z premedytacją – z góry zaplanowane działanie,
przygotowanie,
- dolus repentinus - zamiar gwałtowny (zamiar powstał w sposób nagły),

- dolus subsequens – zamiar następczy (zamiar powstał w trakcie jakiegoś działania,

CULPA:

- culpa lata – grube niedbalstwo (rzym. niezrozumienie tego co wszyscy rozumieją), skrajne
niedbalstwo (zawsze się za nie odpowiada),
- culpa levis – lżejsze niedbalstwo – np. nie zachowanie pewnego wzorca staranności – za nią w
pewnych kontekstach (ale nie zawsze)się odpowiada,

- culpa in concreto – nie dołożenie staranności takiej jak w swojej własnej sprawie,
- culpa in abstracto – według wzorca abstrakcyjnego – polega na tym, że buduje się pewien
abstrakcyjny wzorzec staranności i porównuje się z nim zachowanie,
- culpa in contrahento – wiąże się z umowami. Nie uczciwe, nie uważne, nie staranne zachowanie

się w trakcie zawierania umowy. Odpowiedzialność przed umową. Wina w kontraktowaniu,
- culpa in custodiendo – wina w strzeżeniu, wina w nadzorze (odpowiedzialność za szkody
wyrządzone przez zwierzęta lub dzieci,

- culpa in eligendo – wina w wyborze – np. odpowiedzialność za podwykonawców.

II WYKŁAD – 16.01.2010

WYMAWIANIE LITER W JĘZYKU ŁACIŃSKIM

- ae, oe – wymawiamy jak długie e, np. causa, bonae fidei – wyjątek stanowi coertitio – wymawiamy
jak piszemy przez oe,

- i – przed samogłoskami jak j np. Ius, Iustitia, jak i o ile samogłoska nie należy do następnej zgłoski
np. alius, alium,
- c – przed e, ae, oe wymawiamy jak c – np. cessat, cenzus; przed a, o, u i przed spółgłoskami

wymawiamy jak K np. causa, casus, contractus,
- t – przed i, po którym następuje samogłoska wymawiamy jak c, np. vitium; w innych przypadkach
jak np. prioprietas wymawiamy jak t,

- v – wymawiamy jak w, np. venditio.
- coertitio – karcenie, karanie,
- vitium – wada,

- venditio – sprzedaż.

ciąg dalszy słownictwa z zakresu zobowiązań

- volenti non fit iniuria – dosł. chcącemu nie dzieje się krzywda, chcący nie doznaje zniewagi,
zgoda pokrzywdzonego może wyłączać odpowiedzialność, dziś uogólnienie – zgoda pokrzywdzonego
wyłącza odpowiedzialność odszkodowawczą (od tej reguły jest bardzo wiele wyjątków w szczególności

dotyczących praw pacjenta i leczenia),
- iniuria - opozycja do ius – czyli bezprawie (w szerokim znaczeniu), naruszenie dóbr osobistych
(węższe znaczenie),

CASUS

- casus – przypadek, rozumiany dwojako:
a) stan faktyczny, konkretny, jakaś konkretna sytuacja, zdarzenie,

b) określone zdarzenie nastąpiło wskutek losowy.

Miroo ® ☺

10

Rodzaje casus rozumianego jako zdarzenie losowe:

1) casus fortuitus – przypadek nadzwyczajny, siła wyższa, zdarzenie nadzwyczajne, w prawie

oznacza on zdarzenie jako wyłączające odpowiedzialność odszkodowawczą,

2) casus miętus - przypadek mieszany, szczególna sytuacja: czy można przypisać

odpowiedzialność czy nie? Połączenie casus fortuitus z przypadkiem zaniedbania; casus

miętus – może uzasadniać odpowiedzialność,

3) casus a nullo prestantur – nikt nie jest zobowiązany do świadczenia w następstwie

zdarzenia przypadkowego,

4) casus sentit dominus – w następstwie zdarzenia przypadkowego ryzyko ponosi właściciel.

VIS

- vis – siła,

- vis absoluta – siła absolutna,
- vis maior – sił wyższa – zdarzenie nadzwyczajne, któremu nie można się przeciwstawić.

PERICULUM

- periculum – ryzyko, zagrożenie,
- periculum In mora – ryzyko w okresie zwłoki – sytuacja w której w określonym czasie nie wypełni
się zobowiązania ponosi się ujemne następstwa zwłoki, mora – zwłoka,
- periculum debitoris – ryzyko dłużnika, która ze stron zobowiązania ponosi następstwa zdarzeń

losowych,
- periculum locatoris - ryzyko najemcy, dzierżawcy,
- periculum emptoris - ryzyko kupującego.

DAMNUM

- damnum – szkoda, damnare – szkodzić,
- damnum compensare - wyrównanie szkody, naprawa szkody,
- damnum emergens – rzeczywiste umniejszenie majątku, rzeczywiście istniejąca szkoda,
rzeczywisty uszczerbek,

- lucrum cessans - utracone korzyści,
- damnum emergens + lucrum cessans – to podstawa zasady “pełnego odszkodowania”.

SOLUTIO

- solutio – spełnienie świadczenia, zachowanie dłużnika polegające na prawidłowym uregulowaniu

zobowiązania które jest w pełni zgodne z treścią jego obowiązków,
- solvere – świadczyć,
- res - rzecz, dłużnik ma świadczyć to co jest sensem umowy,
- tempu - czas, zobowiązanie ma być spełnione w odpowiednim czasie,

- locus – miejsce, zobowiązanie ma być spełnione w odpowiednim miejscu,
- datio in solutum – danie na zaspokojenie, dochodzi do porozumienia – dłużnik może świadczyć
zobowiązanie w oparciu o porozumienie (wierzyciel i dłużnik umawiają się jak, tj mogą się umówić
na świadczenie inne niż wynikające z treści zobowiązania),

- facultas alternativa - upoważnienie przemienne, już w chwili umowy/zobowiązania zakłada się,
że jest jedno konkretne świadczenie w przypadku powstania szkody ale dłużnik może zwolnić się z
tego świadczenia w inny sposób. Tutaj dłużnik decyduje czy skorzystać z tego,

- obligatio alternativa – zobowiązanie przemienne, od chwili powstania zobowiązania zakłada się, że
może być inaczej załatwione – wybór należy do dłużnika ale jeśli dłużnik popadnie w zwłokę, to
wierzyciel wybiera sposób świadczenia. Od chwili powstania zobowiązania są dwa sposoby na

świadczenie.

MORA

- mora – zwłoka,

- mora debitoris - zwłoka dłużnika, dłużnik nie spełnia we właściwym czasie swojego
zobowiązania,
- mora solvendi – zwłoka świadczenia,
- interpellatio – wezwanie, dotyczy zobowiązań w których termin świadczenia jest nieokreślony albo
określony jako „na wezwanie”. Wezwanie jest koniecznym aby określić zwłokę,

- dies interpellat pro homine - odnosi się do przypadku zobowiązania w których treści określa się
termin (dies – termin),
- mora ex rei fit – zwłoka wynika ze stanu rzeczy,
- fur semper moram facere videtur – złodziej zawsze jest w zwłoce, (fur - złodziej, furtum –

kradzież). Jeżeli złodziej coś ukradł to od razu powstaje obowiązek zwrotu lub zapłaty. Zobowiązania
z tytułu czynu niedozwolonego są wymagalne od chwili powstania czynu niedozwolonego,

Miroo ® ☺

11

- perpetuatio obligationes – uwiecznienie zobowiązania, zobowiązanie trwa mimo, że szkoda jest
następstwem casus mixtus – szkoda się uwiecznia, dlatego, że przypadek nastąpił w wyniku zwłoki

dłużnika,
- mora creditoris - zwłoka wierzyciela, nadszedł termin zobowiązania, dłużnik oferuje
zobowiązanie, ale wierzyciel nie przyjmuje bez wyraźnej przyczyny. Sytuacja utrwala stan dla

dłużnika,
- mora accipienti – zwłoka przyjmującego, jak wyżej.

CONTRACTUS

pactum, conventio

- contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis - umowa na początku jest
dobrowolna, ale po zawarciu staje się przymusowa, podkreśla, że zawarcie umowy jest dobrowolne

(zasada swobody umów), jednak z chwilą zawarcia umowy jej wykonanie ma charakter przymusowy,
- contractus bilateralis – umowa dwustronna,
- contractus multilateralis – umowa wielostronna, określenie ma pokazywać, że nie ma
antagonizmu między stronami,

- contractus innominatus – umowa nienazwana, nietypowa, której nie ma w kodeksie, taka bez
specyficznej nazwy,
- pactum – umowa, której wykonania nie można dochodzić przed sądem,

- pacta sund servanda – umów należy dotrzymywać, każda umowa musi być dotrzymana,
- rebus sic stantibus – w tym stanie rzeczy – co jeśli zmieniły się okoliczności takie, że wykonanie
tej czynności stało się bardzo uciążliwe – umów należy dotrzymywać jeśli stan rzeczy nie zmienił się

znacznie.

wszystkie zobowiązania umowne mają charakter dobrej wiary

- bona fides – dobra wiara, dobra wiara w charakterze subiektywnym – ktoś działa w dobrej wierze,
jeżeli działa w sprawiedliwym przekonaniu, że nie narusza uprawnień innej osoby, w charakterze

obiektywnym – klauzula przy pomocy której stosuje się fundamentalne…. Zgodnie z zasadami
uczciwego postępowania,
- mala fides – zła wiara, subiektywnie – wie, że narusza uprawnienia innej osoby lub nie dochowa

staranności, obiektywnie – narusza fundamentalne dla porządku prawnego wartości,
- venire contra factum prioprium nemini licet – nikomu nie wolno postępować wbrew swojemu
wcześniejszemu zachowaniu (wytworzonemu przez siebie zaufaniu), wbrew swoim czynom,
- tu patere legem quam fecisti – powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś (ogłosiłeś),

- turpitudinem suam allegans nemo audiatur (glossa) – nikt nie będzie wysłuchany gdy powołuje
się na swoją niegodziwość, powołując się na zachowanie będące wynikiem niegodziwości, (nikt nie
może wyciągać skutków prawnych ze swojego niegodziwego postępowania),
- dolo facit qui petit quo redditurus est – postępuje podstępnie kto żąda, kto domaga się tego co
będzie musiał zwrócić,

- summum ius summa iniuria - najwyższe prawo najwyższym bezprawiem.

INTERPRETACJA UMÓW:

- in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt – w umowach

bardziej bierze się pod uwagę wolę (zamiar) kontrahentów niż zapis umowy, pierwszeństwo ma
zamiar umowy przed niedokładnością jego zapisów,
- in ambiguitas contra stipulatorem – w przypadku wątpliwości wbrew przyrzeczeniu – niejasność
oświadczenia tłumaczy się w sposób mniej korzystny dla tego, kto to niejasne oświadczenie złożył,

- falsa demonstratio non nocet – fałszywe (błędne) oznaczenie nie szkodzi, czyli błąd w zapisie
umowy, nie zawiniony nie szkodzi umowie,
- impossibilium nulla est obligatio – zobowiązanie, oświadczenie niemożliwe jest nieważne, (prawo
powinno chronić uprawnienia które są realistyczne, reguła racjonalności prawniczej), innymi słowy:

contractus bonae fidei
umowa w dobrej wierze

sędzia ma swobodę interpretacyjną aby
zasądzić, np. interpretacja uzupełniająca
lub korygująca treść umowy

contractus stricte Iris
umowa ściśle wg prawa,

brak swobody interpretacyjnej, formalizm,
rygoryzm prawny

Miroo ® ☺

12

umowa, której spełnienie jest niemożliwe/ nierealistyczne jest nieważna, tak samo zobowiązanie

nierealistyczne jest nie ważne.

TRIADA UPRAWNIEŃ WŁASNOŚCI

PRAWO RZECZOWE – CENTRALNE UPRAWNIENIE WŁASNOŚĆ.

- dominium – własność, prioprietas – własność to władztwo prawne – porządek prawny określa do
kogo coś należy,
- possesio – posiadanie czyli faktyczne władanie jakimś obiektem, nie oglądając się na porządek

prawny,
- ius possidendi – uprawnienie do posiadania, faktycznego władania przedmiotem,
- ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania przedmiotem własności,

- ius utendi et freuendi – prawo do używania i pobierania korzyści z przedmiotu własności,

Dwa typy roszczeń przysługujących właścicielowi

- actio negatora - skarga lub powództwo negatoryjne (skarga za pomocą której właściciel

przeciwstawia się przed zakłócaniem spokojnego korzystania z jego własności),
- rei vindicatio – powództwo wydobywcze / wydobycie rzeczy, skarga która przysługuje
właścicielowi celem odzyskania, odebrania rzeczy, którą ktoś bezprawnie posiada,

POSIADACZ

Jest to osoba, która łączy dwa stany:

- corpus – materialne władztwo nad obiektem, faktyczne dysponowanie rzeczą,
- animus – zamiar, traktowanie rzeczy którą się włada tak jak swoją (animus possidenti)

INNE UJĘCIE POSIADANIA

- possesio – faktyczne posiadanie,
- detentio – dzierżenie, (denere – dzierżyć) detencja oznacza sytuację w której ktoś faktycznie włada
rzeczą, ale nie traktuje jej jako swojej – nie jest to animus – to odwrotność animus bowiem uznaje

prawo do własności rzeczy przez inną osobę.
- superficies solo cedit – to co jest na powierzchni przypada gruntowi, (to co zostało trwale
połączone z gruntem staje się przedmiotem własności i należy do właściciela gruntu),
- nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet – nikt nie może przenieść więcej

prawa na inną osobę jak sam ma.

III WYKŁAD – 23.01.2010

Dwa pojęcia władztwa wg intencji:
- bonae fidei possessor – posiadacz w dobrej wierze – osoba, która obejmuje władztwo nad
przedmiotem w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie łamie nikogo praw do tego przedmiotu oraz
nie narusza porządku prawnego, uczciwy posiadacz,

- malae fidei possessor – posiadacz w złej wierze – ten, kto obejmuje rzecz w faktyczne władztwo z
naruszeniem praw innych do tego przedmiotu oraz naruszeniem porządku prawnego lub bez
dołożenia należytej staranności.

- mala fides supervieniens non nocet – późniejsza zła wiara nie szkodzi, jeśli obejmował władztwo
w dobrej wierze a później dopiero dowiedział się, że to nabycie naruszyło prawa innej osoby to nie

szkodzi, wyłącza to odpowiedzialność osoby obejmującej władztwo; instytucja ta, pochodząca z
antyku jest dziś stosowana w przypadku nabycia nieruchomości przez zasiedzenie,
- mala fides supervieniens nocet – późniejsza zła wiara szkodzi, cały okres sprawowania władztwa

bierze się pod uwagę, a nie tylko moment jego obejmowania (zasada średniowieczna); dziś stosowana
jest ta zasada przy ocenie nabycia ruchomości w drodze zasiedzenia i oznacza, że przez cały okres
sprawowania władztwa (posiadania) musi być w dobrej wierze.

- fides – wiara/zaufanie, fides publica – wiara publiczna, zaufanie publiczne, tutaj oznacza zaufanie
do aktów prawnych, sporządzonych lub potwierdzonych przez władzę publiczną,

- fiducia – powiernictwo, zawierzenie komuś, szczególne zaufanie do kogoś, obecne znaczenie:
przewłaszczenie – przeniesienie własności dłużnika na wierzyciela ograniczone w pewien sposób,
- fictio iuris – fikcja prawna, tworzy się fikcję prawną dla celów prawnych,
- prior tempore potior iure – kto wcześniejszy ten lepszy co do prawa – ma zastosowanie w

przypadku wykorzystania jednego przedmiotu na zabezpieczenie dla wielu wierzycieli, lepszą
sytuację realizacji tego zabezpieczenia ma ten z wierzycieli, który wcześniej sobie zabezpieczył prawo
do roszczenia,

PRAWO SPADKOWE

Sposób powołania do dziedziczenia

- ex testamento – w oparciu o testament, dziedziczenie wynikające z testamentu,
- ab intestato – dziedziczenie ustawowe, (bez testamentowe)
- hereditas – spadek,

Miroo ® ☺

13

- contra tabulas – przeciwko (wbrew) tablicom, uprawnienia spadkowe osób najbliższych
spadkodawcy, których pominięto w dziedziczeniu na podstawie testamentu – przeciw testamentowi,

- hereditas nihil aliud est, quam successio in unniversum ius quo defunctus habuerit – spadek
nie jest niczym innym, jak wstąpieniem w ogół praw jakie miał spadkodawca, defunctus – zmarły,
spadkodawca,
- successio – następstwo prawne,

- testamentum – testament, rodzaje:
- testamentum allographum – testament alograficzny (ustny),
- testamentum holographum – testament holograficzny (własnoręczny, pisemny), musi być w
całości napisany własnoręcznie przez spadkodawcę,

- testamentum militium – testament wojskowy, szczególny rodzaj testamentu, jest on
przygotowywany w szczególnych warunkach podczas pełnienia służby wojskowej,
- testamentum ruptum – testament nieważny, nie rodzi skutków prawnych,

- ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum – wola spadkodawcy jest
zmienną aż do momentu aż życie wygaśnie, spadkodawca może zmieniać swoją wolę w sposób
dowolny aż do momentu swojej śmierci,

- ambulatoria est voluntas defuncti usque morte – wola spadkodawcy jest zmienną aż do chwili
śmierci,

TERMINOLOGIA ŁACIŃSKA Z OBSZARU PRAWA PUBLICZNEGO

IUS PUBLICUM

- imperium – zakres władczych uprawnień,
- iudicum – skarga/sąd (iudicare-sądzić),
- administratio – administrować, administracja (ministrale – służyć).

DZIAŁANIE SĄDÓW / MODEL POSTĘPOWANIA

- iura novita curia – sąd zna prawa, sąd nie może odmówić rozsądzenia pod pretekstem
nieznajomości prawa lub braku regulacji jakieś kwestii,

- iudex non calculat – sędzia nie liczy, wyraża to, że wydanie wyroku nie jest prostym algorytmem
lecz jest to wyważeniem. Sędzia nie dokonuje operacji technicznej,
- iudex suspectus - sędzia podejrzany, określenie sędziego co do którego istnieją podstawy by
sądzić, że nie powinien rozstrzygać danej sprawy, zachodzą wobec niego wątpliwości co do

bezstronności,
- nemo iudex in sua causa – nikt nie może być sędzią w swojej sprawie,
- nemo iudex sine actore – nie ma sędziego bez powoda, zasada skargowości – proces rozpoczyna
się jeżeli uprawniony podmiot wniósł skargę,

- actor – powód,
- reus – pozwany, oskarżony,
- audiatur et altera pars – niech będzie wysłuchana druga strona, rozstrzygnięcie wymaga
wysłuchania dwóch stron,

- ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat - dowód obciąża tego, który mówi, a nie tego kto
przeczy, ciężar dowodu w sprawie spoczywa na powodzie (tym kto wnosi skargę), ciężar dowodu
spoczywa na tym kto chce wywodzić skutki prawne, nie trzeba udowadniać swojej niewinności,
- in dubio pro reo – w przypadku wątpliwości na rzecz pozwanego – domniemanie niewinności,

indubio semper id, quo minus est, debetur – w przypadku wątpliwości należy się mniej,
- exceptio – zarzuty procesowe,
- reus in exceptione actor est – pozwany w zakresie zarzutów jest powodem (ciężar dowodu
spoczywa na pozwanym),

- acto de in rem verso – bezpodstawne wzbogacenie się,
- negotiorum gestio – prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,
- res iudicata – sprawa osądzona,
- ne bis in idem – nie drugi raz o to samo (nie można prowadzić postępowania o to samo),

Łacińskie zwroty i reguły w dzisiejszej argumentacji prawniczej oznaczają (używane są jako):
- wyraz erudycji prawniczej,

- sposób wyjaśnienia pojęć prawniczych przy użyciu terminów łacińskich (ma znaczenie w dyskusji
pomiędzy prawnikami z różnych krajów, daje sens praktyczny),
- wyrażenie pojęć prawniczych nie mających precyzyjnej nazwy w języku narodowym (czasami brak

odpowiednika w języku narodowym),
- termin techniczny narodowego języka prawniczego (słowa, zwroty, którym przypisuje się precyzyjne
znaczenie),

- wyrażenie istotnej dla argumentacji zasady prawa.

Miroo ® ☺

14

TERMINOLOGIA ŁACIŃSKA W COMMON LAW

- a coelo usque ad centrum – from heavens to the centre of the earth – określa granicę własności,
jaki jest zakres przestrzenny prawa własności ziemi, oczywiście ograniczony przez szczególne zapisy

prawa górniczego oraz prawa lotniczego (przestrzeni powietrznej),
- actus reus – a guilty act – naganne zachowanie,
- aequitas est quasi aequalitas – equality is equity – sprawiedliwość jest jakby równość – równość

jest sprawiedliwością,
- a mensa et thoro – from board and bed – od stołu i łoża – przesłanki separacji małżonków,
- amicus curiae – friend of the Court of tribunal – przyjaciel sądu / trybunału,

- casus omissus – przypadek pominięty – a circumstaince nod provided for by common law or
statue – sytuacja nie uregulowana prawnie,

- caveat emptor – let the buyer beware – niech będzie strzeżony kupujący,
- damnum sine iniuria esse potest – szkoda może występować także bez winy – w przypadku
zdarzenia przypadkowego, there May be damage or injury infliced without any wrong being done,

- culpa tenet suos auctores – a fault binds its own authors,
- de minimis rule – zasada drobnostek – porządek prawny nie interesuje się bardzo drobnymi
sprawami.

FORMOWANIE SIĘ NARODOWYCH JĘZYKÓW PRAWNICZYCH

1) Szkoła prawa natury – XVII, XVIII wiek (szkoła rozumu), J. Domat, Les loix civiles dans leur

order naturek, le dront public et legum delectus,

2) Usus modernus pandacterum XVIII w, L. J. F. Hopfner, Theoretish – praktisher commentar

uber die heineccischen institutionem.

ŁACINA

PL - Polski

F - Francuski

I - Włoski

UK -

Angielski

D – Niemiecki

accesio

Akcesja,

przyłączenie

accesion accesione accesion akzession

actus Czynność, akt

acte

atto

act

akt

apellatio apelacja appel appello appeal appellation

bona

Majątek,

mienie

biens beni assets

Vermogen

cautio

Kaucja,

zabezpieczenie

caution garanzia warranty kaution

cessio

cesja,

przeniesienie

wierzytelności

cession cessione cession zession

clausula klauzula clause clausola clause Klausel

Compensatio

Kompensacja,

potrącenie

compensation compensatione

Set-off

kompensation

contractus kontrakt contrat contratto contract kontrakt

donatio darowizna donation donazione donation Dantion

exceptio

Wyjątek,

szczególna

sytuacja

exception eccepzione exception exception

depositum

Depozyt,

przechowanie

depot deposito deposit

Verwahrung

delictum

Delikt, czyn

niedozwolony

delit

Fattoilecito,

delitto

tort

Unellaubte,

delikt

infamia

Infamia,

pozbawienie

kogoś dobrego

imienia

infamie infamia infamy Infamie

vindicatio windykacja vindict vindicatione vindication Vindikation

legails

Legalny,

prawny

legal legale

Legal,

lawful

Rechtmabig

legatum Legat,

zapis legs

legato

legacy

Legat,

vermachtnis

Mandatum

Zlecenie,

mandat

mandat mandato agency

Auftrag,

mandat

novatio Nowacja, novation novazione novation Novation

Miroo ® ☺

15

odnowienie

occupatio

Zawłaszczenie,

okupacja

occupation occupazione occupation Aneignung

pactum pakt,

umowa pacte

patto

Pact,

agreement

Pakt, vertrag

poena kara peine pena

punishment

Strafe

possessio posiadanie possesion possesso possesion besitz

precarium prekarium precaire

precario

Precarious,

possession

Prekarische,
uberlassung

testamentum testament testaments testamento

Will,

testament

testament

prohibitio zakaz prohibe divieto prohibition Verbot

promulgation promulgacja promulgation promulgazione promulgation Promulgation

provincia prowincja province provincia province Provinz

privatus prywatny prive

privato private

Privat

publicus publiczny public pubblico public

Offentliches

restitutio restytucja restitution

restitutione restitution Restitution

sanctio sankcja sanction sanzione sanction

Sanktion

successio sukcesja succesion succesione succesion

Sukzession

- succesion – sukcesja, wstąpienie w czyjeś prawo
- novatio – nowacja, jest to umorzenie zobowiązania starego i w jego miejsce powstaje nowe
zobowiązanie, jest to szczególna forma powstania zobowiązania – w związku z umorzeniem starego
zobowiązania,

IV WYKŁAD – 30.01.2010

- res nullius – rzecz niczyja (occupatio),
- precarium – prekarium – jednostronne udostępnienie dobra, władztwo prekaryjne oznacza
władztwo nad rzeczą otrzymane dobroczynnie co oznacza, że może być w każdej chwili odebrane,

- promulgatio- promulgacja, ogłoszenie aktu prawnego,
- restitutio – restytucja, przywrócenie,
- in integrum restitutio – przywrócenie do stanu pierwotnego.

ŁACIŃSKIE MAKSYMY PRAWNE PRZEJĘTE DO KODYFIKACJI CYWILNYCH JAKO „TROPY”

OGÓLNYCH ZASAD PRAWA PRYWATNEGO

KC – polski kodeks cywilny, CC – francuski Code Civile, CCP- francuski kodeks postępowania
cywilnego, ZPO – niemiecki kodekc postępowania cywilnego, BGB – niemiecki kodeks cywilny.

- accesio cedit principali – przyłączenie przypada temu co mówi, własność rzeczy dodanej
(przyłączonej) przypada właścicielowi rzeczy głównej (art. 193 § 2 KC),
- actor sequitur forum rei – powód podąża za sądem pozwanego, maksyma mówi do którego sądu

skierować pozew – tam gdzie siedziba pozwanego tam sprawa musi być rozsądzona, przeciwdziała to
wykorzystywaniu pozwów,
- ambiguitas contra stipulatorem – w przypadku wątpliwości na niekorzyść składającego
oświadczenie,

- ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum – zmienna jest wola
spadkodawcy aż do śmierci,
- consuetudo est optima legum inerpres – zwyczaj jest najlepszym interpretatorem prawa, przy

interpretacji czynności prawnych uwzględnia się takie zwyczaje,
- dies interpelat pro homine – termin wzywa za człowieka, jeżeli czynność prawna zawiera termin,
to w przypadku gdy np. dłużnik nie spełni zobowiązania to popada w zwłokę bez względu czy ktoś go

wezwie do tego czy też nie,
- dolus omnimodo puniatur – podstęp w każdym przypadku jest karany, jeżeli strona kontraktu
działała podstępnie musi być ukarana, nie można umownie wyłączyć odpowiedzialności za umyślną
szkodę,

- emptio tollit locatum – kupno uchyla najem,
- ex maleficio non oritur contractus – z czynu niedozwolonego nie powstaje zobowiązanie
umowne,
- in contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis – w zobowiązaniach

umownych są zawarte w sposób milczący nakazy wynikające z obyczajów I zwyczajów,

Miroo ® ☺

16

- in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt – w
zobowiązaniach umownych bardziej uwzględnia się wolę niż słowa, prymat ma rzeczywista wola

stron nad dosłownym brzmieniem umowy,
- male iure nostro uti non debemus – źle naszego prawa nie powinniśmy używać, nie powinniśmy
źle korzystać z naszego prawa, z naszych uprawnień (II w. n.e.), dziś oznacza zakaz nadużywania
prawa,

- melior est condicio posidentis – lepsze jest położenie posiadacza, z samego faktu posiadania jest
lepsze położenie posiadacza, zasada domniemania, iż posiadacz jest właścicielem,
- nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur – dziecko poczęte a jeszcze

nie narodzone jest traktowane jak urodzone gdy chodzi o jego korzyść, oznacza warunkową zdolność
prawną dziecka – do czasu narodzenia żywego noworodka dziecko może poczęte a nie narodzone
może być spadkobiercą,

- nulli res sua servit – nikomu nie służy jego własna rzecz, nikt nie może mieć służebności na
swojej własnej rzeczy,
- qui tacet, consentire videtur ubi loqui potuit et debuit - kto milczy jest traktowany jak by się
zgadzał, milczenie jest uznawane za zgodę gdy ktoś mógł i powinien mówić,
- retihabitio mandato comparatur – zatwierdzenie stoi na równi ze zleceniem, zatwierdzenie

prowadzi do zlecenia,
- rebus sic stantibus (omnis contractus intellegitur) – nadzwyczajna zmiana okoliczności jest
uwzględniana we wszystkich zobowiązaniach umownych,
- semel heres semper heres – raz spadkobierca zawsze spadkobierca. Kto raz został spadkobiercą

ten jest spadkobiercą zawsze. Nie można zostać/być spadkobiercą czasowo,
- servitus in faciendo consistere nequit – służebność nie może polegać na działaniu,
- servitus civiliter utendum est – służebność powinna być wykonywana w sposób jak najmniej
uciążliwy,

- tutor rem pupili emere non potest – opiekun nie może kupić rzeczy podopiecznego,
- utile per inutile non vitiatur – to co jest poprawne nie doznaje uszczerbku ze strony tego co jest
niepoprawne, chodzi o częściową nieważność czynności prawnej – częściowa nieważność czynności
prawnej nie powoduje całkowitej nieważności,

- vim vi repellere licet – siłę można odpierać siłą, czyli dozwolone użycie siły w obronie.

Łacina Dla studentów prawa – Klaus Adomeit, Monika Koncur, Krzysztof Ślobzak, wyd. I Poznań,
2006, wyd. CONTACT
Na wykład obowiązują notatki z wykładów!

Sylabus znajduje się na stronie katedry prawa rzymskiego:

www.rzym.amu.edu.pl

Zakładka zajęcia – przedmioty – sylabus.
Kolokwium – na ocenę. Pytania:

1) I część – łacińskie wyrażenie – przetłumaczyć na język narodowy (polski),
2) II część – polskie wyrażenie – podać jego brzmienie po łacinie,

3) III część: a) krótkie objaśnienie podanej reguły i jej użyteczności w stosowaniu prawa,
b) łacińskie wyrażenie (termin) wskazać ich odpowiednik w co najmniej trzech
językach narodowych.