Temat: Metoda naukowa a wyjaśnianie świata 

 

Jakie poglądy na miejsce Ziemi 
we Wszechświecie miał 
Arystoteles. 

Arystoteles, wybitny filozof grecki z IV wieku p.n.e., nauczyciel Aleksandra Macedońskiego, 
stworzył fizykę, w której Ziemia stanowiła centrum świata, a naturalną tendencją obiektów 
bliŜszych niŜ KsięŜyc miał być spoczynek na Ziemi. Zatrzymywanie się wozu pozbawionego 
napędu tłumaczył nie tarciem, a właśnie tą tendencją.  Obiekty poza ziemską sferą – KsięŜyc, 
planety, Słońce i gwiazdy były według niego idealnymi tworami nie podlegającymi prawom 
ziemskiej fizyki. Arystotelesa moŜemy uznać za jednego z pierwszych i najwaŜniejszych głosicieli 
teorii geocentrycznej. 

Kto w staroŜytności wbrew 
autorytetowi Arystotelesa 
twierdził, Ŝe Ziemia lata wokół 
Słońca? 

Był to Ŝyjący w III wieku p.n.e. astronom Arystarch z Samos, który doświadczalnie oszacował 
rozmiary Słońca, a gdy wyszły mu duŜo większe niŜ Ziemi, uznał, Ŝe jako mniejsza powinna ona 
latać wokół Słońca. Dla innych był to jednak Ŝaden argument. 

Kto doprowadził teorię 
geocentryczną do perfekcji 
podając precyzyjny i zgodny z 
obserwacjami mechanizm ruchu 
ciał niebieskich? 

Udało się to dopiero w II w. n.e. Klaudiuszowi Ptolemeuszowi, działającemu w Aleksandrii. Tym 
samym przyczynił się do zupełnego zapomnienia teorii heliocentrycznej Arystarcha, która 
posługując się kołowymi orbitami prowadziła do widocznych niezgodności z obserwacjami. 

Dlaczego chrześcijaństwo 
przejęło teorię geocentryczną i 
uznało za swoją? 

PoniewaŜ teoria ta stawiała Ziemię, a przez to i człowieka w centrum Wszechświata, co zgodne 
było z twierdzeniem wynikającym z Księgi Rodzaju, Ŝe świat został stworzony dla człowieka, a 
człowiek jest najdoskonalszym dziełem Boga. Poza tym teoria Ptolemeusza stanowiła szczytowe 
osiągnięcie ówczesnej nauki.  

Co to jest antropocentryzm? 

To przekonanie, Ŝe Ziemia, a z nią ludzkość jest czymś unikalnym we Wszechświecie, czymś przez 
to jedynym i wyróŜnionym. 

Jakie rewolucyjne tezy odnośnie 
Ziemi  zawarł Kopernik w 
ksiąŜce „O obrotach sfer 
niebieskich”? 

Uznał, Ŝe to nie gwiazdy i Słońce co dzień z zawrotną prędkością obiegają Ziemię, tylko Ziemia 
wiruje wokół własnej osi. Kopernik wyraził pogląd, Ŝe Ziemia nie jest wyjątkowa, bo istnieją 
podobne do niej globy. Za takie uznał planety. 
 

Czy Kopernik był świadomy 
niedopasowania ruchu planet po 
okręgu z obserwacjami? 

Tak, próbował wprowadzić korektę umieszczając planety na dodatkowych małych kółkach 
poruszających się po orbitach, ale bez większego sukcesu. Ta ułomność sprawiała, Ŝe ludzie nauki 
jak i Kościoła nie traktowali zbyt powaŜnie jego teorii. 

Co sprawiło, Ŝe teoria 
heliocentryczna zwycięŜyła? 

•

 

Dokładniejsze obserwacje, co ciekawe prowadzone gołym okiem przez Tychona Brahe. 
Dzięki nim Keplerowi udało się odkryć prawdziwy kształt orbit. 

•

 

Postęp techniczny. Wprowadził go Galileusz. Usłyszawszy o wynalazku lunety, 
natychmiast zrobił sobie taką i skierował na niebo.  Zobaczył plamy na Słońcu dotąd 
uznawanym za wykonane z idealnej substancji. Zobaczył teŜ jakby miniaturkę Układu 
Słonecznego - Jowisza, wokół którego latają księŜyce  właśnie po elipsach. To mocno 
wskazało, Ŝe Kepler ma rację rozwijając teorię Kopernika. Jednak odkrycia Galileusza 
sprowokowały reakcję Kościoła, który uznał, Ŝe w obronie prawdy objawionej przez Boga 
naleŜy połoŜyć kres dalszemu czytaniu dzieła Kopernika. Tak trafiło ono na Indeks Ksiąg 
Zakazanych. 

•

 

Postęp intelektualny. Galileusz zaproponował fizykę inną niŜ Arystotelesa. Stwierdził, Ŝe 
naturalnym stanem ciała jest trwanie w ruchu, w który się je wprawiło, a  ewentualne 
zatrzymanie to skutek tarcia lub oporu powietrza. Newton idąc tym tropem sformułował 
zasady dynamiki, które pozwoliły jednoznacznie wskazać prawo powszechnego ciąŜenia 
jako przyczynę obserwowanego zachowania się planet. Dopiero wtedy teoria Ptolemeusza 
okazała się dawać gorsze wyniki niŜ heliocentryczna. PapieŜ zdjął dzieło Kopernika z  
Indeksu Ksiąg Zakazanych dopiero w roku 1822, a więc po epoce wojen napoleońskich.  

 

Kto wykazał, Ŝe Droga Mleczna 
nie jest jedynym skupiskiem 
gwiazd we Wszechświecie? 

Edwin Hubble. Wykrył, Ŝe niektóre widoczne przez teleskop mgiełki, co do których sądzono, iŜ 
leŜą w Drodze Mlecznej, są w istocie niezwykle dalekimi zbiorowiskami gwiazd podobnymi pod 
wieloma względami do naszej Galaktyki. Tym samym okazało się, Ŝe nie znajdujemy się w 
zbiorowisku gwiazd, poza którym jest tylko pustka. Nasza Galaktyka została zdegradowana do roli 
jednego z wielu zbiorowisk. W widocznym obszarze Wszechświata doliczono się 100 mld 
galaktyk. 
 

 

 

Co mówi prawo Hubbla? 

Hubble odkrył, Ŝe galaktyki oddalają się od nas i to tym szybciej im są dalej. Nie znaczy to jednak, 
Ŝ

e nasza Galaktyka jest wyróŜniona we Wszechświecie. Wszystkie galaktyki oddalają się od siebie, 

bo przestrzeń między nimi się rozszerza. Te dalsze znikają z pola widzenia, gdy przekroczą 
prędkość światła. 

 

 

Model ułatwiający zrozumienie koncepcji rozszerzającego się Wszechświata. Odległości między 
bliskimi galaktykami nie zmieniają się, nie rozszerza się teŜ Układ Słoneczny. Rozszerzanie 
następuje na wielkich pustkowiach między gromadami galaktyk. 

Czym była Inflacja 
Kosmologiczna? 

Inflacja to inaczej nadymanie (ang. inflate= nadymać). W odniesieniu do rynku jest to pojawianie 
się za duŜej ilości pieniędzy w obiegu, co powoduje obniŜenie ich wartości.  W przypadku 
kosmosu chodzi o niesłychanie szybkie rozszerzanie się przestrzeni, które miało miejsce w ułamku 
pierwszej sekundy po Wielkim Wybuchu. 
 
Dla ciekawych: Na podstawie rozmiarów galaktyk i ich innych parametrów potrafimy określić jak 
daleko są najdalsze widoczne galaktyki. Widzimy je takie jakie były 13 mld lat temu, a więc w 
niecały miliard lat od Wielkiego Wybuchu. Widzimy je jak wtedy wyglądały i w takiej odległości, 
w jakiej znalazły się po tym niecałym miliardzie. Czyli w ciągu owego niecałego miliarda oddaliły 
się od nas na odległość 13 mld lat świetlnych. Światło tymczasem dałoby radę przebyć tylko 
niecały miliard. Zatem w pewnym momencie historii musiały poruszać się szybciej od światła. 
Wtedy nie były widoczne. PoniewaŜ tempo rozszerzania świata spadło, światło od nich zdołało 
jednak w końcu do nas dolecieć.  
 
Najnowsze obserwacje wskazują, Ŝe od pewno czasu Wszechświat znów rozszerza się coraz 
szybciej, choć owo nabieranie tempa jest nieznaczne.  
 

Jakie są typy galaktyk? Podaj 
przykłady. 

Galaktyki spiralne – Galaktyka Andromedy, galaktyki spiralne z poprzeczką – Droga Mleczna, 
galaktyki eliptyczne („jajowate’) – małe towarzyszki Galaktyki Andromedy, nieregularne – Wielki 
i Mały Obłok Magellana 

 

Dwie galaktyki eliptyczne – małe sąsiadki galaktyki spiralnej w Andromedzie. Obłoki Magellana 
to dwie galaktyki nieregularne – małe sąsiadki Drogi Mlecznej. 

Galaktyka z poprzeczką o tylko dwu ramionach i podobna do naszej, z wieloma ramionami. 

Co to jest pas Kuipera? 

To obszar poza orbitą Neptuna, w którym lata Pluton, Eris i wiele mniejszych obiektów, tzw. 
planetoid. Obiekty te są pokryte lodem. To je odróŜnia od ciał z głównego pasa planetoid między 
orbitą Marsa a Jowisza.  Z pasa Kuipera przylatują w pobliŜe Słońca komety.  

Co to jest koma? 

To gazowa otoczka jądra komety. Powstaje, gdy pod wpływem ciepła słonecznego substancje stałe 
na powierzchni jądra komety parują (ściślej sublimują). Następnie wiatr słoneczny (cząsteczki, 
które na skutek wysokiej temperatury zdołały uciec ze Słońca, głównie protony i elektrony) 
zdmuchuje pary w przestrzeń kosmiczną formując warkocz (ogon) komety.   

 

Temat: Wynalazki, które zmieniły świat 

 

Kto  wymyślił układ 
współrzędnych na kuli ziemskiej 
zwany siatka geograficzną? 

StaroŜytni astronomowie greccy posługiwali się pojęciami równoleŜników i południków, jednak 
pierwszą mapę z siatką kartograficzną stworzył dopiero Ptolemeusz. Południk zerowy umieścił na 
jednej z wysp na zachód od Afryki, dziś trudno ustalić, o którą chodzi. Mapa obejmowała Europę, 
Północną Afrykę i część Azji włącznie z  Indiami.  
 

 

 
Fragment mapy Ptolemeusza przerysowanej przez kopistę w XV wieku. 

Czym się róŜni siatka 
geograficzna od kartograficznej? 

Siatka geograficzna to teoretyczny układ południków i równoleŜników na Ziemi lub narysowany 
na globusie, a kartograficzna to ich układ na mapie czyli płaskiej powierzchni. 

Ile wynosi długość południka, a 
ile równika? 

Obwód Ziemi, czyli długość równika, to ok.40 000 km, a kaŜdego południka ok. 20 000 km. 

Jak się nazywał pierwszy 
przyrząd do określania 
szerokości geograficznej? 

Kwadrant. Były jego dwa rodzaje. Na ziemi uŜywano kwadrantu z pionem, a na morzu kwadrantu 
wstecznego patrzenia, który orientowano względem poziomu wyznaczonego  przez kierunek do 
horyzontu. 

Który z tych kwadrantów 
nadawał się do mierzenia 
połoŜenia Gwiazdy Polarnej, a 
który Słońca i KsięŜyca? 

Tylko  kwadrant z pionem, a więc do bezpośredniego patrzenia, pozwalał określić wysokość 
Gwiazdy Polarnej nad horyzontem. Niestety nie nadawał się do Słońca, bo oślepiało obserwatora. 
Do Słońca nadawał się kwadrant wstecznego patrzenia, bo wykorzystywał rzucany cień. KsięŜyc 
moŜna było obserwować oboma.  

Co to jest oktant i sekstant? 

To przyrządy nawigacyjne, w których wykorzystano układ dwu lusterek. Były uŜywane na morzu 
aŜ do chwili wyparcia ich przez GPS.  

Do czego słuŜą oktant i sekstant?  Oprócz wszystkich pomiarów dostępnych za pomocą kwadrantu pozwalają zmierzyć kąt między 

Słońcem i KsięŜycem i w ten sposób wyznaczyć długość geograficzna.  
 
Na podstawie obserwacji górowania Słońca marynarz łatwo moŜe dostroić swój zegarek do czasu 
lokalnego. Gdyby znał godzinę panująca wtedy w Greenwich, wiedziałby na jakim południku się 
znajduje. OtóŜ godzinę w Greenwich łatwo wyznaczyć mierząc kąt między Słońcem i KsięŜycem. 
Specjalne tabele dla marynarzy podają ile on wynosi dla kaŜdej godziny w tym obserwatorium.  
 
Z chwilą wynalezienia radia znikła potrzeba uŜywania w tym celu oktantu lub sekstantu. 
Wystarczy wsłuchać się w sygnał czasu nadawany przez Greenwich. 

Czym róŜnią się oktant i 
sekstant? 

Oktantem moŜna mierzyć tylko kąty do 90 stopni, a sekstantem do 120, czyli pierwszy nadaje się 
do wyznaczania długości geograficznej  tylko przez pół miesiąca, a drugi w ciągu 20 dni w 
miesiącu. 

Na czym polega system GPS?  

Na tym, Ŝe w kaŜdej chwili do odbiornika docierają sygnały z kilku satelitów systemu, minimum z 
czterech spośród około 30. Procesor odbiornika z sygnału odczytuje dokładnie kiedy i z jakiego 
połoŜenia nad Ziemią sygnał był wysłany.  Ma wbudowany precyzyjny zegar. Z czasu  między 
wysłaniem a odbiorem sygnału oblicza jak daleko  znajdował się satelita. Połączenie tych 
informacji od kilku satelitów wystarcza na pomiar połoŜenia z dokładnością do kilku milimetrów.  
Taką dokładność mają tylko odbiorniki wojsk USA i instytucji, które otrzymały specjalne 
pozwolenie.  Zwykłe odbiorniki nie potrafią dokładnie odczytywać sygnału, bo jest zaburzany 
specjalnym szumem. Ich dokładność jest najwyŜej kilkumetrowa.  
 

                                        

 

Na ilustracji do niebieskiego punktu w jednej chwili docierają sygnały z ośmiu 
satelitów.

 

 

Temat: Energia – od Słońca do Ŝarówki. 

 
Jaki rodzaj elektrowni nie 
wykorzystuje energii 
pochodzącej ze światła 
słonecznego? 

Energia wiatru, zawarta w gazie ziemnym, ropie naftowej, węglu,  wodzie spiętrzonej przez tamę 
jest pochodzenia słonecznego.  To Słońce ogrzewa Ziemię powodując wiatry i prądy morskie, to 
ono kiedyś pozwoliło organizmom wytworzyć związki chemiczne przemienione następnie w 
paliwa kopalne, ono powoduje parowanie wody, co w efekcie daje deszcze i płynięcie rzek. 
 
Z energii słonecznej nie korzystają: 
elektrownie pływowe - korzystają z przypływów i odpływów morza, będących skutkiem 
oddziaływania grawitacyjnego KsięŜyca i Słońca 
elektrownie geotermiczne – wykorzystują ciepło powstające w rozpadach jądrowych 
nagrzewających wnętrze Ziemi, 
elektrownie jądrowe – uŜywają ciepło wyzwolone w procesie kontrolowanego rozszczepienia jąder 
atomowych. 

Gdzie miała powstać w Polsce 
elektrownia jądrowa? 

W śarnowcu nad jeziorem śarnowieckim blisko półwyspu helskiego. 

Gdzie najbliŜej Otwocka 
znajduje się elektrownia ? 

Opalana węglem kamiennym elektrownia w Kozienicach. 

Czym róŜnią się elektrownie  
przepływowa, zbiornikowa i 
szczytowo pompowa? Podaj ich 
przykłady w Polsce. 

Przepływowa wykorzystuje ruch wody w rzece płynącej po terenie płaskim. Najprostszym 
urządzeniem, które moŜe być wykorzystane, jest koło podsiębierne lub nadsiębierne. 

 

Elektrownia taka moŜe mieć wprawdzie  tamę, ale o bardzo małej wysokości. Praktycznie cała 
woda, która dopływa do zbiornika, jest na bieŜąco zuŜywana. Taka elektrownia jest we Włocławku. 
 
Zbiornikowa jest połoŜona w górach. Tama spiętrza wodę gromadząc ją na dłuŜszy okres, a turbiny 
są obracane przez wodę płynąca pod duŜym ciśnieniem i z duŜej wysokości.  Przykładem takiej jest 
elektrownia na rzece Soła w Porąbce. 
 
Szczytowo pompowa – taka elektrownia raczej gromadzi energię niŜ ją wytwarza. Wcale nie 
potrzebuje rzeki. Wystarczą dwa zbiorniki o duŜej róŜnicy poziomów.  W nocy pobór energii 
elektrycznej w kraju jest niewielki, ale nie moŜna zupełnie wyłączyć elektrowni cieplnych. 
Nadmiar wytworzonej przez nie energii jest zatem skierowywany do tej elektrowni. Pompy 
przepompowują wodę z niŜszego zbiornika do wyŜszego. W dzień elektrownie cieplne nie nadąŜają  
z zaopatrzeniem kraju w energię. Wtedy spuszcza się wodę z górnego zbiornika do dolnego, co 
pozwala elektrowni szczytowo-pompowej  zwrócić energię otrzymaną w nocy. Taka elektrownia 
znajduje się w śarnowcu. W Porąbce nieopodal elektrowni zbiornikowej zbudowano szczytowo 
pompową, która jako dolny zbiornik wykorzystuje ten utworzony przez tamę, a górny został 
stworzony sztucznie. 
 

Jakie zalety mają elektrownie 
wodne? 

Wszystkie dają się uruchomić lub zatrzymać w ciągu kilku minut. Podczas postoju zbiornikowe, a 
na krótką metę takŜe przepływowe, mogą gromadzić wodę, która przyda się później. Te dwa typy 
pomagają w zapobieganiu powodziom. 

 

Temat: Technologie współczesne i przyszłości. 

 

Co to jest przemysł high-tech? 

To przemysł zaawansowanej technologii 

Jakie są  przykłady produktów 
high-tech  przemysłu 
elektronicznego, chemicznego, 
ś

rodków transportu i 

precyzyjnego 

Elektroniczny – komputery, telewizory, telefony komórkowe 
Chemiczny – lekarstwa o bardzo skomplikowanej budowie, których synteza metodami klasycznej 
chemii jest niezwykle trudna lub niemoŜliwa, wytwarzane przez genetycznie zmienione bakterie, 
grzyby, rośliny i zwierzęta – np.hormony takie jak insulina, hormon wzrostu,  białka niektórych 
wirusów stosowane do szczepionek 
Ś

rodków transportu – samochody, samoloty, rakiety kosmiczne, wahadłowce 

Precyzyjnego – mikroskopy elektronowe, maszyny do produkcji układów scalonych, roboty, łaziki 
marsjańskie 

Co to jest Dolina Krzemowa i 
gdzie się znajduje? 

To olbrzymi ośrodek badań naukowych i produkcji high-tech składający się z takich miast jak San 
Francisco, Auckland, Santa Clara w Kalifornii. 
 
Obecnie określenie „Krzemowa” uŜywa się w odniesieniu do kilku innych ośrodków o podobnym 
charakterze np. Dolina Krzemowa (Silikon Wadi) w Izraelu składająca się z wielu miast na 
wybrzeŜu, PłaskowyŜ  Krzemowy (Silicon Plateau) to miasto Bangalur,  centrum indyjskiego 
programu kosmicznego, Wyspa Krzemowa to wyspa Kiusiu w Japonii.   

 

Temat: Cykle, rytmy, czas 

 

Kiedy zaczyna się lato? 
Kiedy zaczyna się zima? 
Kiedy Słońce świeci prostopadle 
na równik? 

 

 

Lato zaczyna się 22 czerwca, gdy Słońce świeci prostopadle na Zwrotnik Raka. 
Zima zaczyna się 22 grudnia, gdy Słońce świeci prostopadle na Zwrotnik 
KozioroŜca. 
Słońce świeci prostopadle na równik 21 marca i 23 września, w początku wiosny i 
jesieni.

 

Która pora roku jest obecnie 
najkrótsza, a która najdłuŜsza i 
dlaczego? 

Najkrótsza jest Zima, a najdłuŜsze lato, bo ze względu na eliptyczność orbity latem Ziemia ma 
najdłuŜszą drogę do przebycia, a zima najkrótszą. Dodatkowo zimą porusza się najszybciej, a latem 
najwolniej. 

Co to jest peryhelium i 
aphelium? 

Peryhelium to punkt przysłoneczny orbity, a aphelium leŜący najdalej od Słońca. 

Kiedy Ziemia jest w peryhelium 
czyli najbliŜej Słońca, a kiedy w 
aphelium czyli najdalej? 

W peryhelium - na początku stycznia. W aphelium – na początku lipca. 

Za ile lat obecna sytuacja się 
odwróci i dlaczego? 

Za 11 000 lat, czyli za pół okresu precesji ziemskiej osi. 

Co to jest precesja? 

Ta zjawisko polegające na tym, Ŝe wirujące ciało nie przewraca się, lecz zmienia kierunek osi.  

Jaki parametr Ziemi odpowiada 
za istnienie i wyrazistość pór 
roku czyli zmiany w długości 
dnia i nocy? 

Pochylenie osi ziemskiej do płaszczyzny orbity. 

Jaki parametr odpowiada za 
długość pór roku? 

Kształt orbity i kierunek osi ziemskiej wyznaczają w danym momencie długość pór roku.. 
 

Jakie zjawisko odpowiada za 
zmiany długości pór roku? 

Zmiany kształtu orbity i precesja. 

 

Temat: Turystyka 

 
Jak naleŜy się zachować w 
przypadku trzęsienia Ziemi? 

Najbezpieczniej jest znaleźć się na otwartej przestrzeni. Jednak nie naleŜy wybiegać z budynków, 
jeśli istnieje niebezpieczeństwo, Ŝe mogą na nas spaść oderwane fragmenty budynków, pobite 
szyby itp.  
 
Na zewnątrz trzeba trzymać się z dala od obiektów, które mogą się na nas przewrócić, np. latarń, 
konstrukcji z przewodami elektrycznymi – druty mogą się zerwać i nas porazić. 
 
Dobrze jest stanąć w otwartych drzwiach lub schować się pod mocny stół czy biurko. 
 
Odciąć dopływ gazu, prądu, wody. Otworzyć drzwi ewakuacyjne. Gdy się wypaczą w trakcie 
wstrząsów mogą nie dać się potem otworzyć. 
 
Nie korzystać z wind.  Mechanizmy zabezpieczające mogą się w nich zepsuć. 
 
Nie kontynuować jazdy samochodem, a zatrzymać się na poboczu.  
 

Jak powstaje tsunami? Po czym 
rozpoznać , Ŝe nadchodzi? 

Zazwyczaj jest to efekt podwodnego trzęsienia ziemi. Jednak trzęsienie moŜe być tysiące 
kilometrów od nas, niewyczuwalne, a fala potrafi przebyć cały ocean niezauwaŜona i narosnąć 
dopiero przy brzegu.. 
 
MoŜe teŜ być skutkiem osunięcia się w głębinę fragmentu szelfu kontynentalnego.  
 
W tych przypadkach charakterystycznym objawem jest gwałtowny odpływ  wody z plaŜy.  
 
Jednak, gdy przyczyną jest osunięcie się zbocza nadwodnego wulkanu, wybuch wulkanu  albo 
uderzenie w morze duŜego meteorytu, morze się nie cofa.   
 

Jak postępować w razie 
tsunami? 

Na Pacyfiku, który jest otoczony „pierścieniem ognia” czyli licznymi wulkanami, z racji duŜego 
zagroŜenia tsunami powstały systemy szybkiego ostrzegania, ale na Indyjskim ich brak. Dlatego 
szczególnie nad Indyjskim naleŜy uwaŜać na zachowanie się morza. Ale i na Pacyfiku ostrzeŜenia 
moŜe nadejść za późno, gdy przyczyna znajdowała się blisko. Dlatego w razie wyczucia wstrząsów 
lub zauwaŜenia cofania się wody naleŜy jak najszybciej oddalić się na wyŜszy teren. Tylko 
wysokie betonowe budynki takie jak hotele są w stanie oprzeć się fali. 
 
Choć Oceanie Atlantyckim tsunami są bardzo rzadkie, jednak bywają równie niszczycielskie. 
 
Po jednej fali mogą przyjść następne w odstępach kilkuminutowych a nawet godzinnych. 
 

U podstawy góry panuje 
temperatura 20 stopni Celsjusza. 
Jakiej temperatury naleŜy 
oczekiwać na jej szczycie na 
wysokości 1000 m? 
 

PoniewaŜ temperatura spada przeciętnie o 0,6°C co 100 metrów, na wysokości 1000 m będzie 
zaledwie 14°C. 

Czy w przypadku 
nieoczekiwanego zostania w 
górach naleŜy rozgrzewać się 
alkoholem? 

Nie naleŜy, mimo Ŝe w górach powietrze w nocy szybko się oziębia. 
Alkohol rozgrzewa, ale tylko na krótko. Psy ratownicze – bernardyny, odnajdące zasypanych przez 
lawiny w Alpach, miały ze sobą baryłeczkę z rumem, ale za nimi niedługo pojawiali się ratownicy. 
Alkohol  w rzeczywistości wychładza organizm rozszerzając naczynia skórne.  W Tatrach w 20-
leciu międzywojennym zdarzył się przypadek, Ŝe noc przeŜył tylko turysta, który nie rozgrzał się 
alkoholem. Jego towarzysze umarli z wyziębienia. 

 

Temat: Woda – cud natury. 

 

Jaką część powierzchni kuli 
ziemskiej zajmują morza i 

Około 2/3. 

oceany? 
Jak głęboki jest przeciętnie 
ocean? 

4 km. 

Gdzie są największe zasoby 
wody słodkiej? 

Na Antarktydzie i po ziemią, np. w podziemnych jeziorach na Sacharze..  

Jaka jest średnia grubość lodu na 
Antarktydzie? 

Prawie 3 km. 

Jakie są największe co do 
powierzchni jeziora słodkie na 
kaŜdym z kontynentów? 

Według wielkości (dane liczbowe są tylko dla orientacji, nie trzeba ich znać): 
 
Ameryka Północna:              Górne                         82 000 km2 
Afryka:                                  Jezioro Wiktorii        69 000 km2 
Azja:                                      Bajkał                        31 500 km2 
Europa:                                   Ładoga                     17 000 km2 
Antarktyda:                            Wostok                     16 000 km2 
Ameryka Południowa:           Maracaibo                14 000 km2 
Australia (ściślej Nowa Zelandia): Taupo              600 km2 
 

Jakie są najdłuŜsze rzeki na 
kaŜdym kontynencie? 

Według długości (dane liczbowe są tylko dla orientacji, nie trzeba ich znać): 
 
Amazonka                     7040 km 
Nil                                  6695 km 
Jangcy                           6300 
Missisipi-Missouri         6020 
Wołga                            3530 
Murray-Darling             3490 
 

Jakie sa największe jeziora słone 
na kaŜdym kontynencie? 

Azja:                                   Morze Kaspijskie 
Ameryka Północna:            Wielkie Jezioro Słone  
Australia:                            Eyre 
Afryka:                               Turkana  
Ameryka Południowa:        Poopo 

Czym są monsuny? 

To  wiatry wiejące latem znad oceanu na ląd i niosące  wtedy duŜo deszczu, a zimą suche, wiejące 
z lądu nad morze.