KRYMINOLOGIA

dr hab. Wiesław Pływaczewski, prof. UWM

WYKŁAD I; 10.10.2013

1. Kryminologia – bada i gromadzi wiedzę na temat przestępstwa jako szczególnej formy zachowania

dewiacyjnego, przestępczości jako zjawiska społecznego oraz osoby sprawcy, ofiary a także instytucji

tworzonych przez społeczeństwa celem zapobiegania przestępczości.

a. Przestępczość,

b. Przestępstwo,

c. Przestępca,

d. Ofiara,

e. Instytucje.

2. Kryminalistyka – opracowuje metody wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz dowodzenia ich winy w

sądzie.

KRYMINOLOGIA

KRYMINALISTYKA



Monopolizuje etiologię przestępstwa,



Ujawnianie dowodów i ich zabezpieczanie,



Nauka stosowana,



Taktyka,



Nauka empiryczna.



Obszar profilaktyki,



Kwestie techniczne.

3. Nie posiada własnej metodologii bazuje na metodach innych nauk: biologii, antropologii, medycyny,

psychologii, socjologii. Jest nauką interdyscyplinarną.

a. Kryminologia a nauki medyczne – koncentracja na osobie sprawcy, na jego cechach biologicznych

mających związek z zachowaniami przestępczymi

b. Kryminologia a psychologia – badanie psychicznego podłoża przestępstwa, indywidualnych cech

osobowości jak emocjonalność, osobowość, poziom rozwoju umysłowego.

c. Kryminologia a pedagogika – stosowana głównie w resocjalizacji

d. Kryminologia a statystyka – gromadzenie danych na temat przestępczości stanowiących źródło

informacji o nasileniu czy dynamice przestępczości.

e. Kryminologia a socjologia – traktuje przestępczość jako zjawisko społeczne, patologię społeczną.

Szkodliwe zjawiska społeczne zakłócające prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, oprócz

przestępczości to np. alkoholizm, narkomania czy prostytucja.

f. Kryminologia a ekonomia – bada związki pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi a przestępczością

g. Kryminologia a historia – bada historię przestępczości i historię prawa, co pozwala na wybieranie

efektywniejszych rozwiązań dziś

4. Kryminologia interesuje się społecznymi uwarunkowaniami przestępczości znajdującymi się w otoczeniu

jednostki:

a. Struktury I stopnia – rodzina, grupa rówieśnicza, inne grupy pierwotne

b. Struktury II stopnia – sąsiedztwo, społeczność lokalna

c. Społeczeństwo globalne – państwo

5. Nie każda dewiacja jest patologią, choć zazwyczaj patologie są dewiacjami.

a. Problem społeczny - zjawiska niepożądane, do których eliminacji społeczeństwo dąży takie jak

ubóstwo czy dyskryminacja.

b. Socjologia prawna – bada genezę, mechanizmy działania i postrzeganie norm prawnych przez

społeczeństwo

6. Kryminologia a prawo karne – empirycznie zajmuje się przestępstwem, sprawcą, i społeczną reakcją na

czyn zabroniony. Prawo karne – ten sam zakres, ale normatywnie i odpowiadając na pytanie jak jest a nie

jak być powinno. Miejscem połączenia obu dziedzin jest nauka i polityka kryminalna. Kryminologia nie jest

jeszcze niezależną dziedziną wiedzy (powinna być – analiza instytucji prawa karnego i kontroli społecznej)

jest pomocnicza do prawa karnego.

7. Prawo karne – nauka normatywna, która wyznacza granice kryminologii.

WYKŁAD II; 24.10.2013

1. Nurty nauki kryminologii:

a. Klasycyzm:

Jej początki są związane z wykształceniem się szkoły klasycznej prawa karnego i działalności

postaci takich jak Beccaria, Betham, Kant, Hegel, Feuerbach. Koncepcje prawne i polityczne szkoły

klasycznej:



Każdy człowiek jest jednostką racjonalną, świadomie wybierającą, podsiadającą wolną

wolę – indeterminizm,



Absolutna koncepcja kary – sprawiedliwa odpłata za zło,



Pesymistyczna wizja natury człowieka – człowiek jest skłonny i zdolny do zła,



Zachowania człowieka mogą być manipulowane za pomocą obawy przed karą,



Pragmatyczny wymiar kary.

b. Pozytywizm:

Jej pojawienie łączy się z wykształceniem się w drugiej połowie XIX wieku szkoły pozytywnej

prawa karnego, reprezentowanej przez Lombroso, Ferriego i Garofalo. Jest to konsekwencja

scjentyzmu, kultu nauki i naukowości oraz wiary w nieograniczone możliwości poznania i

wykorzystania jego wyników dla dobra ludzkości. Maksymalne zbliżenie nauk społecznych do

przyrodoznawstwa (Comte, Spencer).



Deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa – przyczynowość zadań

człowieka; rządzą nim różne czynniki,



Kryminologia jako etiologia przestępczości,



Przestępca wyróżnia się szczególnymi cechami,



Optymistyczna wizja natury człowieka – indywidualizm:

o Indywidualistyczny – przyczyny odmienności w samym przestępcy, jego

uwarunkowaniach biologiczno-antropologicznych lub psychologicznych,

o Socjologiczny – przyczyny odmienności sprawcy tkwią poza nim, w jego

otoczeniu, środowisku, społeczeństwie.



Korekcjonalizm – sposobem zlikwidowania zachowań przestępnych jest likwidacja

odmienności,



Konsensualizm – traktowanie przestępcy jako odmieńca, stojącego na społecznym

marginesie.

c. Antynaturalizm:

Powstała w latach 60. XX wieku jako prąd negujący pozytywizm kryminologiczny. Ogarnia całość

nauk społecznych.



Odrzucenie naturalizmu metodologicznego i przekonania o jedności nauk oraz przejście

na stanowisko, stwierdzające iż specyficzny przedmiot badań nauk społecznych

uniemożliwia uprawianie ich na wzór nauk przyrodniczych; oznacza to odwołanie się do

metod badawczych socjologii humanistycznej i rozumiejącej,



Konfliktowa wizja społeczeństwa i prawa karnego – prawo karne jest postrzegane jako

instrument wykorzystywany w konfliktach społecznych przez strony owych konfliktów –

przestępczość jako konsekwencja przebiegu procesów konfliktu społecznego,



Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa – żaden przedmiot czy zachowanie nie jest

tym, czym jest tylko ze względu na swe obiektywne właściwości, lecz tym, czym jest ze

względu na znaczenie jakie jest mu nadawane w procesie interakcji społecznych,



Podstawowym przedmiotem badań powinno być audytorium społeczne; mechanizmy

społecznej reakcji; dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a inne nie?



Krytycyzm wobec instytucji kontroli społecznej; instytucje te same wywołują szereg

negatywnych konsekwencji ubocznych i wielu wypadkach mogą być szkodliwe,



Optymistyczna wizja człowieka – zło nie tkwi w człowieku.

d. Neoklasycyzm:

Pojawiła się w latach 70. W USA jako reakcja na dominację socjologicznych teorii przestępczości.

Nurt zakłada, że:



Polityka kryminalna nie sprawdza się, gdyż pomimo dużych nakładów, nie prowadzi do

redukcji nasilenia przestępczością,



Zagrożenie karą i jego realizacja są jedynymi czynnikami, które ma do dyspozycji państwo

w walce z przestępczością,



Przestępca jest wolną jednostką, wybierającą racjonalnie pomiędzy różnymi

alternatywami postępowania, podatną na bodźce, jakie stanowią zagrożenia karne,



Zwiększenie efektywności instytucji kontroli społecznej jak najmniejszym kosztem.

WYKŁAD III; 07.11.2013

KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA

1. Kierunek biopsychologiczny:

a. TEORIE ANTROPOLOGICZNE: chodzi przede wszystkim o teorię „przestępcy z urodzenia”

Lombroso z 1876 roku. Niektórzy ludzie mają tendencję do popełniania przestępstwa, o czym

świadczy budowa ciała – ukształtowanie twarzy, czaszki. Do tych cech należą: cofnięte czoło,

deformacje czaszki, zniekształcenia szczęk, wystające kości policzkowe, specyficzna budowa ucha,

ale także odmienności budowy organów wewnętrznych lub płciowych czy leworęczności. W

zależności od konfiguracji takich cech można określić, na popełnianie jakich kategorii przestępstw

jest nastawiony dany osobnik. Początkowo Lombroso uważał wrodzoną skłonność do popełniania

przestępstw za atawistyczną, później jednakże zmienił poglądy, wskazując na obciążenie

dziedziczne, wynikające z chorób psychicznych lub alkoholizmu, a także uwzględnił wpływ

czynników środowiskowych jako kształtujących tendencję do popełniania przestępstw. W myśl

koncepcji Lombroso, przestępczość jest dziełem nie tylko przestępców z urodzenia, lecz także

przestępców nałogowych, z namiętności oraz przypadkowych, jak również tzw. kryminoidów, czyli

osób nieodpornych na czynniki zewnętrzne skłaniające do przestępnego zachowania.

b. KONCEPCJA DZIEDZICZENIA SKŁONNOŚCI DO ZACHOWAŃ ASPOŁECZNYCH: zakłada ona, że

mechanizm dziedziczenia obejmuje nie tylko cechy somatyczne, ale również tendencje do

określonego zachowania.

c. KONCEPCJE ZABURZEŃ STRUKTURY CHOMOSOMÓW: niektóre badania prowadzone wśród

przestępców wykazujących nieprawidłowość w sferze psychiki wykazały, że zamiast

standardowego obrazu struktury chromosomów (kariotypu) zapisywanego u mężczyzn jako 46XY,

a u kobiet jako 46XX występuje kariotyp o zwiększonej liczbie chromosomów Y, czyli np. 47XYY czy

48XXYY, co miało wywoływać tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym.

d. KONCEPCJE ZABURZEŃ OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO: uszkodzenia lub schorzenia

ośrodkowego układu nerwowego na społeczne funkcjonowanie człowieka, a zwłaszcza na

zachowania kryminalne, nie jest wyjaśniony. Psychiatrzy szczególnie podkreślają znaczenie

mikrouszkodzeń układu nerwowego prowadzących do zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu jako

trudniej wykrywalnych.

e. INNE KONCEPCJE:



POGLĄDY ŁĄCZĄCE ZABURZENIA ENDOKRYNOLOGICZNE Z ZACHOWANIEM

PRZESTĘPNYM: w myśl tych koncepcji procesy biochemiczne mają co najmniej zasadniczy

wpływ na społeczne funkcjonowanie człowieka, a zaburzenia tych procesów wyzwalają

tendencję do zachowań antyspołecznych, w tym także przestępnych; wskazywano

zwłaszcza na niedobór witamin, nieprawidłowy poziom cukru we krwi, reakcje alergiczne

i rozchwianie hormonalne, zwłaszcza jeśli chodzi o hormony płciowe.



POGLĄDY DOTYCZĄCE ZWIĄZKU ZACHOWAŃ PRZESTĘPCZYCH Z OBNIŻENIEM

SPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ: niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać

spełnianie wymagań społecznych, co jednak może być niwelowane przez odpowiedni

wpływ środowiska (np. rehabilitację).



KONCEPCJE TYPÓW PYCHOSOMATYCZNYCH: są to typologie ludzi łączące właściwości

psychiczne z cechami somatycznymi. Najstarszą taką klasyfikację stworzył Hipokrates,

wyróżniając sanguiników (silnie reagujących i niewytrwałych w działaniu), choleryków

(silnie reagujących i wytrwałych w działaniu), melancholików (słabo reagujących i

wytrwałych w działaniu) oraz flegmatyków (słabo reagujących i niewytrwałych w

działaniu).



TEORIA KONSTYTUCJONALNA EYSENCKA: ona wyjaśniać uwarunkowania przestępcze za

pomocą wyszczególnienia dwóch typów układu nerwowego: ekstrawertyków (łatwych do

pobudzenia i wygaszenia, poszukujących stymulacji, aktywnych, impulsywnych,

towarzyskich, optymistycznych aż do braku krytycyzmu, spontanicznych,

nieopanowanych, co prowadzi często do agresji) oraz introwertyków (trudnych tak do

pobudzenia jak i wyhamowania, powściągliwych, nieśmiałych, systematycznych,

sumiennych, pesymistycznych i skoncentrowanych na życiu wewnętrznym).



KONCEPCJE NIEPRAWIDŁOWEJ OSOBOWOŚCI: Koncepcje nieprawidłowej osobowości:

za istotną nieprawidłowość osobowości uznawane są zaburzenia w obrębie obrazu

samego siebie, zwłaszcza zaś niezgodność między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną.



PSYCHOPATIA: pojęcie to nie jest jednolite, najczęściej jest pojmowana jako nie-

prawidłowe ukształtowanie osobowości.

2. Kierunek socjologiczny:

a. KONCEPCJE EKOLOGICZNE: opierają się one na poszukiwaniu związków między zachowaniem

przestępnym a środowiskiem.

b. TEORIE STRUKTURALNE: opierają się na tezie, że zróżnicowanie społeczne daje ludziom

umiejscowionym na różnych poziomach struktury społecznej różne możliwości działania.



Merton wyróżnił pięć sposobów przystosowania:

 konformizm: występuje gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele i środki

oraz ma dostęp do akceptowanych sposobów ich osiągania i potrafi je

wykorzystać.

 innowacja: pojawia się, gdy jednostka przyjęła co najmniej niektóre cele, lecz

zignorowała lub odrzuciła konieczność sięgania do akceptowalnych środków;

jednostka taka będzie skłonna do podejmowania innych działań, zdatnych do

realizowania zinternalizowanych celów, np. popełniać przestępstwa.

 rytualizm: pojawia się przy odrzuceniu przekonania o potrzebie osiągania celów

wyznaczonych przez kulturę przy internalizacji aprobowanych sposobów

osiągania tychże; jednostka redukuje lub rezygnuje z aspiracji osiągnięcia

sukcesu, zadowalając się ścisłym przestrzeganiem uznawanych norm

postępowania.

 wycofanie: występuje, gdy co najmniej niektóre cele i środki ich osiągania

zostały zinternalizowane, lecz środki te zawiodły, co powoduje niemożność

osiągnięcia celów; jednostka porzuca wysiłek związany z osiąganiem

akceptowanych celów i podejmuje działalność zastępczą, np. nadużywanie

alkoholu czy narkotyków.

 bunt: pojawia się przy odrzuceniu kulturowo określonych celów i środków ich

osiągania, przy jednoczesnym podjęciu próby określenia odmiennych celów i

norm; dochodzi do niego, gdy istniejący system postrzegany jest jako przeszkoda

w dochodzeniu do celów nie mieszczących się w tym systemie, a uznawanych za

pożądane.

c. TEORIA ZRÓŻNICOWANIA KULTUROWEGO: odrzuca on pogląd o jednolitości struktury kulturowej

w społeczeństwie.



TEORIA PRZESTĘPCZEJ PODKULTURY COHENA: dominacji społecznej warstwy średniej i

narzucania przez nią swoich standardów warstwie niższej, co wynika z faktu że

przedstawiciele warstwy średniej piastują w społeczeństwie pozycje związane ze

sprawowaniem zinstytucjonalizowanej kontroli społecznej (nauczyciel, sędzia, policjant).



TEORIA MILLERA: samodzielne wytworzenie subkultury przez warstwę niższą

przeciwstawnej do kultury innych warstw: określa subkulturę warstwy niższej jako zbiór

punktów skupienia, czyli wartości grupowych, kształtujących zachowania pozwalające

uzyskać prestiż w grupie.



TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH OKAZJI CLOWARDA I OHLINA: na wybór zachowania

zgodnego albo sprzecznego z prawem wpływa nie tylko dostęp do środków skłaniających

do zachowań poprawnych, lecz także dostępność do środków koniecznych do podjęcia

zachowań antyprawnych, przy czym chodzi o środki kulturowe – wzorce zachowań,

postawy, motywacje, systemy wartości i tym podobne oraz o możliwości postępowania

zgodnie z tymi wzorcami i motywacjami i możliwości nabycia umiejętności potrzebnych

do prowadzenia działalności niezgodnej z prawem.

d. TEORIE UCZENIA SIĘ ZACHOWAŃ PRZESTĘPNYCH: oparte na założeniu przyswajania zachowań

dominujących w środowisku jednostki.



TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH POWIĄZAŃ SUTHERLANDA: ona mechanizm wyboru

określonego zachowania i obejmuje dziewięć podstawowych też.



TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ BANDURY: w myśl tej teorii, jednostka musi zetknąć

się z określonym przestępnym zachowaniem, by je zapamiętać, nabywając potrzebne

umiejętności; informacji dostarczają: rodzina, zbiorowości rówieśników i sąsiedzkie oraz

media.



TEORIA TECHNIK NAUTRALIZACJI SYKESA I MATZA: kwestionuje pogląd o tworzeniu się

subkultur przestępnych jako głównej przyczynie zachowań kryminalnych, gdyż ich

istnienie wymagałoby odrzucenia wartości i norm ogólnie przyjętych w społeczeństwie;

osoby popełniające przestępstwa przyswajają sobie poprawny system wartości i norm,

lecz wynajdują sposoby usprawiedliwiania niezgodnego z nim postępowania.

e. TEORIE KONTROLI: ich podstawę stanowią prace Durkheima dotyczące powiązania przestępczości

z innymi zjawiskami społecznymi. Durkheim twierdził, że przestępczość jest zjawiskiem

normalnym, które występowało, występuje i będzie występować w każdym społeczeństwie, gdyż

zachowanie łamiące normy społeczne jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo,

zmuszającym je do nieustannej rewizji swego stosunku do własnych wytworów kulturowych;

ponadto, człowiek ze swej natury jest egoistyczny i nie ma żadnych biologicznie warunkowanych

hamulców powstrzymujących przed krzywdzeniem innych ludzi.