prenumerata

UBEZPIECZENIA

i ŚWIADCZENIA

gazetaprawna.pl

Podstawa prawa

Podstawa prawna

Podstawa prawna

Podstawa prawna

Kto ma problem, gdy ZUS zabierze

zasiłek: pracownik czy pracodawca

Zwolnienie lekarskie ma służyć powrotowi pracownika do zdrowia i powinno być wykorzystywane zgodnie z jego przeznaczeniem. Zasiłek chorobowy,

który za ten czas otrzymuje pracownik, jest rekompensatą utraconych przez niego zarobków. Ma mu tym samym zapewnić zastępcze finansowanie

w okresie niezdolności do pracy. Praca na zwolnieniu lekarskim jest sprzeczna z istotą zwolnienia.

który za ten czas otrzymuje pracownik, jest rekompensatą utraconych przez niego zarobków. Ma mu tym samym zapewnić zastępcze finansowanie

który za ten czas otrzymuje pracownik, jest rekompensatą utraconych przez niego zarobków. Ma mu tym samym zapewnić zastępcze finansowanie

Wątpliwości rodzi kwestia, kto ma zwrócić do ZUS nienależnie pobrany zasiłek: pracownik, który nienależnie go pobrał, wykonując pracę na zwolnieniu,

w okresie niezdolności do pracy. Praca na zwolnieniu lekarskim jest sprzeczna z istotą zwolnienia.

w okresie niezdolności do pracy. Praca na zwolnieniu lekarskim jest sprzeczna z istotą zwolnienia.

czy też szef, który o tym wiedział i dopuścił go do pracy.

Wątpliwości rodzi kwestia, kto ma zwrócić do ZUS nienależnie pobrany zasiłek: pracownik, który nienależnie go pobrał, wykonując pracę na zwolnieniu,

Wątpliwości rodzi kwestia, kto ma zwrócić do ZUS nienależnie pobrany zasiłek: pracownik, który nienależnie go pobrał, wykonując pracę na zwolnieniu,

Dlatego poprosiliśmy ekspertów, aby zajęli stanowisko w tej sprawie. Poniżej przedstawiamy ich komentarze.

prenumerata

gazetaprawna.pl

Czwartek

17 kwietnia 2014,

nr 75 (3716)

Płatnik tylko wyjątkowo będzie musiał

zwrócić świadczenie

Płatnik tylko wyjątkowo będzie musiał

Płatnik tylko wyjątkowo będzie musiał

Andrzej Radzisław
radca prawny

Gdy płatnik jest uprawniony do
wypłaty świadczeń z ubezpie-
czenia chorobowego, wypłaca
je swoim ubezpieczonym, a na-

stępnie o kwotę wypłaconych zasiłków po-
mniejsza wpłatę składek na ubezpieczenia
społeczne za dany miesiąc do ZUS.

W ten sposób „odzyskuje” on wypłacone

ubezpieczonym zasiłki. Jeżeli okaże się, że

zwolnienie lekarskie pracownik wykorzysty-

wał niezgodnie z jego przeznaczeniem, nie

będzie miał prawa do zasiłku za ten okres,

a wypłacone świadczenie będzie zobowią-

zany zwrócić.

Osoba, która otrzymała nienależnie zasi-

łek chorobowy, zobowiązana jest do zwrotu

tego świadczenia. Ta zasada wynika z art. 84

ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-

łecznych. Natomiast sytuacje, kiedy świad-

czenie jest nienależne, określa ust. 2 tego

przepisu.

Ubezpieczony, który otrzymał nienależne

mu świadczenie, sam powinien je zwrócić

do ZUS. Wówczas płatnik nie składa kory-

gujących dokumentów, gdy świadczenie

to rozliczył w ciężar składek, czyli wykazał

w raporcie ZUS RSA (składanym za mie-

siąc, w którym to świadczenie zostało wy-

płacone).

ZUS może na podstawie art. 84 ust. 6 usta-

wy systemowej dochodzić nienależnie wy-

płaconych świadczeń wraz z odsetkami za

zwłokę od płatnika, jeżeli wypłata świadczeń

została spowodowana przekazaniem przez

niego nieprawdziwych danych mających

wpływ na to prawo. Co istotne, nie można

jednak uznać, że ZUS może dokonać wybo-

ru od którego pomiotu – ubezpieczonego

czy też płatnika – będzie dochodził zwrotu

nienależnego świadczenia. Artykuł 84 ust. 1

to zasada, a art. 84 ust. 6 to wyjątek od tej

zasady. Zatem art. 84 ust. 6 powinien być

stosowany tylko gdy pobranie nienależnych

świadczeń zostało spowodowane przekaza-

niem przez płatnika nieprawdziwych da-

nych mających wpływ na prawo do świad-

czeń i jednocześnie nie można stwierdzić

odpowiedzialności osoby, której to świad-

czenie zostało wypłacone, gdyż nie można

uznać, że pobrała je nienależnie.

W konsekwencji, jeżeli pracownik w okre-

sie zwolnienia pracował i był mu wypłaca-

ny zasiłek chorobowy, to bez względu na to

czy pracę wykonywał u swojego pracodawcy,

który się na to godził, czy też w innej fi rmie

i pracodawca o tym nie wiedział, odpowie-

dzialny za zwrot zasiłku jest ubezpieczony.

W tym pierwszym przypadku pracodawca

przekazał do ZUS nieprawdziwe dane, ale

jednocześnie z uwagi na to, że jest możliwe

dochodzenie zwrotu od pracownika, to on

powinien zostać przez ZUS zobowiązany do

zwrotu świadczenia.

Podstawa prawa

Art. 84 ust. 1, ust. 2, ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r.

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r.

poz. 1442 ze zm.).

Kłopot ma ubezpieczony

Marta Nowakowicz-Jankowiak
ekspert ds. płac

Gdy ZUS zabiera zasiłek, pro-
blem ma zatrudniony, nie szef.
Nienależnie pobrane świadcze-
nie zwraca pracownik. Po stro-

nie pracodawcy nie ma żadnych obowiązków.
Nie musi on nawet korygować deklaracji.

Zgodnie z art. 17 ustawy o świadczeniach pie-

niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie

choroby i macierzyństwa ubezpieczony wyko-

nujący pracę zarobkową lub wykorzystujący

zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem

traci prawo do zasiłku chorobowego za cały

okres tego zwolnienia. Pracownik powinien

powstrzymać się od jakiejkolwiek pracy zarob-

kowej w czasie, kiedy przebywa na zwolnie-

niu lekarskim. Nie może więc wykonywać za-

trudnienia na rzecz własnego pracodawcy, nie

powinien wykonywać czynności na umowę-

-zlecenie czy podejmować w tym czasie dzia-

łalności gospodarczej. Pracownik nie powinien

też w okresie zwolnienia remontować miesz-

kania, wyjechać na urlop czy podejmować in-

nych czynności, które mogą wpływać hamująco

na proces leczenia. Jest to niezgodne z celem

zwolnienia lekarskiego i grozi mu wówczas

utrata całego zasiłku za okres niezdolności.

Jeśli ZUS dojdzie do wniosku, że zwolnienie

było niewłaściwie wykorzystywane, to wyda-

je decyzję, w której zobowiązuje pracownika

do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń

na wskazany rachunek bankowy. Wysokość

świadczeń podlegających zwrotowi jest usta-

lana na podstawie dokumentacji przekaza-

nej przez pracodawcę do ZUS. Świadczenia

podlegają zwrotowi w kwocie brutto tj. wraz

z pobranym podatkiem.

To pracownik jest zobowiązany do zwrotu

zasiłku, pracodawca nie ma więc obowiązku

korygowania dokumentów rozliczeniowych.

Dopuszczenie do pracy pracownika nie-

zdolnego do jej wykonywania może być uzna-

ne za wykroczenie przeciwko prawom pra-

cowniczym. Nawet jeśli pracownik uważa,

że czuje się dobrze i wyraża chęć powrotu

do pracy.

Dopuszczenie do pracy pracownika, który

ma w tym okresie orzeczoną przez lekarza

niezdolność do pracy, może skutkować po-

zbawieniem pracownika wynagrodzenia za

cały okres tego zwolnienia. Skrócenie okresu

niezdolności do pracy może nastąpić jedynie

w następstwie badania przeprowadzonego

przez lekarza orzecznika ZUS podczas prze-

prowadzanej kontroli zasadności zwolnienia

lekarskiego.

Podstawa prawna

Art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby

i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).

Podział odpowiedzialności nie jest oczywisty

Magdalena Januszewska
radca prawny

Choć przepisy ubezpieczeniowe
wskazują, kto powinien zwrócić
ZUS nienależnie pobrany zasiłek
z ubezpieczenia chorobowego,

w praktyce nie jest to takie oczywiste.

Zasadniczo jest to ubezpieczony, gdyż zgodnie

z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pie-

niężnych z ubezpieczenia społecznego w ra-

zie choroby i macierzyństwa traci prawo do

zasiłku za cały okres zwolnienia lekarskiego,

gdy w tym czasie wykonuje pracę zarobkową

lub wykorzystuje zwolnienie w sposób nie-

zgodny z jego celem. Zasady odpowiedzial-

ności wskazuje art. 84 ust. 1 ustawy o syste-

mie ubezpieczeń społecznych. Osoba, która

pobrała nienależne świadczenie z ubezpie-

czeń społecznych (zdefi niowane w ust. 2),

musi zwrócić je w wysokości i na zasadach

określonych przepisami prawa cywilnego.

Zauważmy, że choć stosunek ubezpieczenia

społecznego nie jest stosunkiem cywilno-

prawnym, to akurat w tym wypadku mamy

wyraźne odesłanie do prawa cywilnego (czyli

np. w zakresie winy, regresu).

ZUS ma też podstawę do żądania zwrotu

zasiłku od płatnika (pracodawcy) lub inne-

go podmiotu, jeżeli pobranie nienależnych

świadczeń zostało spowodowane przekaza-

niem przez niego lub inny podmiot niepraw-

dziwych danych mających wpływ na prawo do

świadczeń lub na ich wysokość (art. 84 ust. 6

ustawy systemowej). Jednak także i ten prze-

pis nie gwarantuje ZUS każdorazowego zwro-

tu zasiłku, np. wtedy gdy do nadpłaty doszło

na skutek błędu płatnika – osoby prawnej,

która następnie uległa likwidacji.

Jest też wiele sytuacji, które wymykają się

jednoznacznej ocenie. Czy w wypadku lecze-

nia depresji wyjazd na dwutygodniową wy-

cieczkę jest sprzeczny z celem zwolnienia,

czy też nie? Czy pracownik z orzeczoną nie-

zdolnością do pracy powinien oddać zasi-

łek, gdy szef wymuszał na nim wykonywanie

służbowych zadań, czemu pracownik ulegał

w obawie przed utratą posady? A jak ocenić

sytuację, gdy po miesiącu zatrudnienia pra-

cownik zaczyna korzystać z kilkumiesięcz-

nych zwolnień lekarskich? Bez wnikliwego

postępowania trudno ocenić, czy strony dzia-

łały w porozumieniu, w celu zapewnienia

podwładnemu świadczeń, czy też pracodaw-

ca został przez pracownika wykorzystany.

Z tych względów w wypadku nienależnie

pobieranych świadczeń zawsze istnieje spory

obszar spraw, w których ostateczne rozstrzy-

gnięcie zapadnie dopiero przed sądem. To

z  orzecznictwa, a nie z przepisów, wynika np.

to, że incydentalne wykonywanie pewnych

zadań pracowniczych podczas zwolnienia

nie musi pozbawiać zasiłku.

Podstawa prawna

Art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby

i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).

Gdy fi rma zapłaci, to ma regres

do zatrudnionego

Gdy fi rma zapłaci, to ma regres

Gdy fi rma zapłaci, to ma regres

Paweł Ziółkowski
specjalista w zakresie podatków
i prawa pracy

Na skutek wyroku Trybunału
Konstytucyjnego powróciła pro-
blematyka zwrotu nienależnych

świadczeń chorobowych, a dokładniej świad-
czeń z tytułu choroby lub macierzyństwa.
Jednym z ważniejszych zagadnień jest to, czy
zwrotu ma dokonywać pracownik jako ubez-
pieczony, czy pracodawca jako płatnik.

Trybunał Konstytucyjny w swoim wyroku

z 25 lutego 2014 r. (sygn. akt SK 18/13) po-

twierdził ugruntowaną linię orzeczniczą,

zgodnie z którą jeżeli pracownik (ubezpie-

czony) przeznacza okres zwolnienia lekar-

skiego na działalność zarobkową (w tym

wykonywanie umów cywilnoprawnych lub

działalności gospodarczej) albo wykorzystuje

zwolnienie w celach nieleczniczych (np. re-

montuje mieszkanie lub jedzie na wyciecz-

kę), zasiłek staje się nienależny za cały okres

zwolnienia. Wypłacone kwoty stanowią wte-

dy bezpodstawne wzbogacenie i podlegają

zwrotowi. Rodzi się przy tym pytanie, kto

odpowiada za zwrot: pracownik czy praco-

dawca.

Niewątpliwie to pracownik uzyskał ko-

rzyść i naruszył zasady zwolnienia le-

karskiego. Dlatego też to na nim będzie

spoczywał obowiązek zwrotu świadczeń.

W niektórych przypadkach obowiązek zwro-

tu może jednakże także spoczywać na pra-

codawcy (płatniku). Będzie tak, gdy płatnik

przekazałby do ZUS nieprawdziwe dane, np.

przekazałby zwolnienie lekarskie, wiedząc,

że pracownik w tym czasie świadczy pracę

na jego rzecz.

Zwrot świadczeń przez płatnika uprawnia

go do dochodzenia zwrotu świadczeń od pra-

cownika, ale w sytuacji gdy w okresie zwol-

nienia pracownik świadczył pracę na rzecz

pracodawcy, pracownikowi będzie przysługi-

wało roszczenie o wynagrodzenie.

Podstawa prawna

Art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach

pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby

i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).

Art. 84 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442

ze zm.).

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

1 / 4

ubezpieczenia

Dziennik Gazeta Prawna, 17 kwietnia 2014 nr 75 (3716)

gazetaprawna.pl

ii

Praca na roli

przydatna

do emerytury

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego
w Kielcach

W uzyskaniu emerytury po-

może okres wykonywania

w przeszłości pracy w go-

spodarstwie rolnym, który zalicza się,

uzupełniając brakujący staż.

Możliwość taka wynika z art. 10 ust. 1 usta-

wy o emeryturach i rentach z Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa

emerytalna). W myśl tego przepisu przy

ustalaniu prawa do emerytury oraz przy

obliczaniu jej wysokości uwzględnia się,

traktując jak składkowe, także okresy:

■

ubezpieczenia społecznego rolników, za

które opłacono składki,

■

przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy

prowadzenia gospodarstwa rolnego po

ukończeniu 16. roku życia,

■

przypadające przed 1 stycznia 1983 r.

okresy pracy w gospodarstwie rolnym

po ukończeniu 16. roku życia.

Zalicza się je wyłącznie, gdy okresy skład-

kowe i nieskładkowe ustalone na zasadach

ogólnych są krótsze od wymaganego do

przyznania emerytury.

Tylko uzupełniająco

Istotne jest jednak, że okresy pracy w gospo-

darstwie rolnym mogą być uwzględniane

przy ustalaniu prawa do emerytury tak jak

okresy składkowe tylko w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia okresów składkowych

i nieskładkowych. Tak też wskazał Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 3 grudnia 2004 r. (sygn.

akt II UK 59/04, OSNP 2005/13/195). Okres

pracy w gospodarstwie rolnym może być

więc zaliczony jedynie w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia minimalnego okresu

składkowego i nieskładkowego wymagane-

go do nabycia emerytury.

Przez cztery godziny

Przy ustaleniu prawa do emerytury uwzględ-

nia się okresy pracy w gospodarstwie rolnym

po ukończeniu 16. roku życia, świadczonej

przed 1 stycznia 1983 r. w wymiarze prze-

kraczającym połowę pełnego wymiaru czasu

pracy (czyli 4 godziny dziennie).

Ponadto wskazuje się, że musiała to być

praca stała. Dlatego też doraźna pomoc

w wykonywaniu typowych obowiązków

domowych, zwyczajowo wymaganych od

dzieci jako członków rodziny rolnika, nie

stanowi stałej pracy w gospodarstwie rol-

nym zaliczanej do stażu ubezpieczenio-

wego. Oznacza to, że tylko wykonywanie

stałej pracy w gospodarstwie, w którym

osoba zainteresowana zamieszkuje lub ma

możliwość codziennego wykonywania prac

związanych z prowadzoną działalnością

rolniczą, w wymiarze nie niższym niż po-

łowa pełnego wymiaru czasu pracy, pozwa-

la na uwzględnienie tej pracy do okresów

wymaganych do nabycia emerytury.

Nie można ponownie zaliczyć

Okresów pracy w gospodarstwie rolnym

nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do

emerytury, jeżeli zostały one zaliczone do

okresów, od których zależy prawo do eme-

rytury lub renty, na podstawie przepisów

o ubezpieczeniu społecznym rolników. Tak

też wskazywał Sąd Apelacyjny w Warszawie

w wyroku z 21 listopada 2008 r. (sygn. akt

III AUa 793/08), stwierdzając, że przy usta-

laniu prawa do emerytury oraz obliczaniu

jego wysokości nie uwzględnia się okresów

pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli zo-

stały one zaliczone do okresów, od których

zależy prawo do emerytury lub renty na

podstawie przepisów o ubezpieczeniu spo-

łecznym rolników. Tak więc tych samych

okresów nie można uwzględnić podwój-

nie, tzn. zarówno przy ustalaniu prawa

do świadczeń rolniczych, jak i świadczeń

pracowniczych i pochodnych.

Podstawa prawna

Art. 10 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emerytu-

rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

ZUS różnie traktuje prowadzenie

działalności gospodarczej przez menedżera

Zarządzający osiąga przychody z kilku kontraktów lub z jednego. W tym drugim

przypadku

tytułem ubezpieczenia nie może być firma

Joanna Śliwińska
radca prawny

Popularną praktyką jest niezawieranie

z menedżerami umowy o pracę, lecz za-

trudnianie ich w oparciu o kontrakt mene-

dżerski, czyli umowę o zarządzanie przed-

siębiorstwem. Taka umowa zawierana jest

przez przedsiębiorcę (menedżera) w ramach

prowadzonej działalności gospodarczej. Wy-

dawać mogłoby się, że odpowiedź na pyta-

nie, jak będzie w takiej sytuacji się kształ-

tował obowiązek odprowadzania składek

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne,

jest oczywista. Skoro kontrakt zawierany

jest przez przedsiębiorcę, to nie stanowi

tytułu do objęcia ubezpieczeniem. Do od-

prowadzania składek zobowiązany jest me-

nedżer na zasadach ogólnych związanych

z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Okazuje się jednak, że jeśli chodzi o typowe

umowy o zarządzanie obejmujące osobiste

świadczenie usług, ZUS może zająć zupeł-

nie inne stanowisko. Zdaniem organu ren-

towego osiąganie przychodów tylko z takiej

umowy powoduje, że należy ją uznać za umo-

wę o świadczenie usług, do której stosuje się

przepisy o umowie-zleceniu i która stanowi

odrębny, niezależny od prowadzenia dzia-

łalności gospodarczej tytuł ubezpieczenia

społecznego.

Obowiązek odprowadzenia i rozliczenia

składek za menedżera przechodzi wtedy na

zatrudniającą go spółkę. Płatnik zobowiąza-

ny będzie opłacić za menedżera składki na

ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypad-

kowe i zdrowotne. Ubezpieczenie chorobowe

będzie dobrowolne.

Rozróżniane są dwie sytuacje:

■

menedżer osiąga przychody tylko z jednej

umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem

stanowiącej jego jedyne źródło przychodów;

■

menedżer zawarł umowy z różnymi

podmiotami i osiąga przychody z różnych

źródeł.

W pierwszym przypadku tytułem ubez-

pieczenia będzie umowa, nie zaś prowadze-

nie działalności gospodarczej. W drugim

tytułem do ubezpieczeń będzie zarówno

kontrakt menedżerski, jak i działalność

gospodarcza. Przedsiębiorca po spełnie-

niu pozostałych warunków ustawowych

będzie mógł wybrać podstawę ubezpie-

czenia i płacić składki z obu tytułów lub

tylko z jednego.

Wyjątkiem będzie jednak składka zdrowot-

na, którą trzeba opłacić z każdego z tytułów.

Stanowisko ZUS wynika z przepisów ustawy

o podatku dochodowym od osób fizycznych,

na mocy których za przychody z działalności

wykonywanej osobiście uznaje się, na równi

z przychodami uzyskiwanymi z umowy-zle-

cenia i umowy o dzieło, przychody z umowy

o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktu

menedżerskiego itp.

Skoro więc przychód z umowy takiego typu

jest traktowany jako przychód z działalności

wykonywanej osobiście, tym samym nie może

być przychodem z prowadzonej działalności

gospodarczej i stanowi odrębny tytuł do ob-

jęcia ubezpieczeniem społecznym.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2a, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 13 pkt 9 ustawy z 26 lipca 1999 r. o podatku dochodo-

wym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307

ze zm.).

Na urlopie rodzicielskim

wolno dorabiać

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Aktywność zawodowa pracownika przeby-

wającego na urlopie rodzicielskim nie po-

zostaje bez wypływu na zasady podlegania

ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu.

Na etacie

W okresie korzystania z urlopu rodzicielskie-

go pracownik zasadniczo nie podlega pracow-

niczym ubezpieczeniom społecznym i zdro-

wotnemu. Za okres tego urlopu przysługuje

mu bowiem zasiłek macierzyński, a jego po-

bieranie stanowi tytuł do obowiązkowych

ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Jak-

kolwiek pobieranie zasiłku macierzyńskiego

nie stanowi tytułu do obowiązkowego ubez-

pieczenia zdrowotnego, to osoba pobierająca

taki zasiłek ma wraz z członkami rodziny

prawo do świadczeń opieki zdrowotnej.

Inaczej rzecz ma się z pracownikiem, któ-

ry korzystanie z urlopu rodzicielskiego łą-

czy z pracą na etacie. Niezależnie od tego,

czy wykonuje on pracę na rzecz pracodawcy,

który udzielił mu urlopu czy też z pracą na

rzecz innego podmiotu, podlega obowiązkowo

ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym

z obydwu tytułów.

[przykład 1]

Inna umowa

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego

może łączyć go również z inną aktywnością

zawodową. Na przykład może prowadzić po-

zarolniczą działalność gospodarczą czy też

wykonywać pracę na podstawie umowy-zle-

cenia lub innej umowy o świadczenie usług.

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego

i pobierająca z tego tytułu zasiłek macierzyń-

ski, która spełnia warunki do objęcia jej obo-

wiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym

i rentowymi z tytułu:

■

pracy nakładczej,

■

wykonywania pracy na podstawie umowy

agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umo-

wy o świadczenie usług, do której zgodnie

z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy

dotyczące zlecenia, lub współpracy ze zle-

ceniobiorcą,

■

pozarolniczej działalności lub współpracy

z osobą prowadzącą taką działalność,

■

wykonywania odpłatnie pracy, na podsta-

wie skierowania do pracy, w czasie odby-

wania kary pozbawienia wolności lub tym-

czasowego aresztowania,

■

bycia duchownym,

jest objęta obowiązkowo tymi ubezpieczenia-

mi tylko z tytułu pobierania zasiłku macie-

rzyńskiego. Natomiast z pozostałych tytułów

ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla

takiej osoby dobrowolne.

[przykład 2]

Wykonywanie pracy na podstawie umowy

agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy

o świadczenie usług przez osobę pobierającą

zasiłek macierzyński w okresie urlopu rodzi-

cielskiego nie stanowi tytułu do obowiązko-

wych ubezpieczeń społecznych.

Wyjątkowa sytuacja

Wyjątek dotyczy pracownika, który łączy urlop

rodzicielski z wykonywaniem pracy na rzecz

pracodawcy, który udzielił tego urlopu. Je-

żeli bowiem taki pracownik zawarł umowę

agencyjną, umowę-zlecenie lub inną umowę

o świadczenie usług z własnym pracodawcą

bądź w ramach takiej umowy świadczy pracę

na jego rzecz, przychód z tytułu takiej umowy

dla potrzeb ubezpieczeń społecznych i ubez-

pieczenia zdrowotnego jest traktowany tak jak

przychód ze stosunku pracy. Pracownik łączą-

cy urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy

na rzecz pracodawcy, który udzielił tego urlo-

pu, w odróżnieniu od pracownika, który tylko

korzysta z urlopu rodzicielskiego na grun-

cie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia

zdrowotnego zachowuje status pracownika.

Zasadniczo przychód z tytułu umowy

o dzieło wykonywanej przez osobę przeby-

wającą na urlopie rodzicielskim jest wolny od

składek na ubezpieczenia społeczne i zdro-

wotne. Nie odnosi się to jednak do przychodu

z umowy o dzieło, którą osoba przebywająca

na urlopie rodzicielskim zawarła lub wyko-

nuje na rzecz pracodawcy, u którego łączy

przedmiotowy urlop z wykonywaniem pracy.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 1 i 19, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1c, 1d i 6b

i art. 18 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442

ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, c, d i e, art. 67 ust. 6 oraz art. 82

ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

(t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Dopuszczalna jest

aktywność zawodowa

podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego.

W zależności jednak od jej rodzaju różne będą zasady opłacania składek

PRZYKŁAD 1

Dwa tytuły

Pani Elżbieta przebywa na urlopie rodzicielskim od 31 marca 2014 r. i pobiera z tego tytułu zasiłek
macierzyński. Jednocześnie nadal w wymiarze ½ etatu świadczy pracę na rzecz pracodawcy, który
udzielił jej tego urlopu. Podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z kolei z tytułu zatrudnienia w wymiarze ½ etatu jest
objęta obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym.

PRZYKŁAD 2

Tylko zdrowotne

Anna K. jest pracownikiem spółki z o.o. Od 31 marca 2014 r. przebywa na urlopie rodzicielskim
i pobiera z tego tytułu zasiłek macierzyński. Ponadto prowadzi pozarolniczą działalność gospo-
darczą. Obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z tytułu pobierania
zasiłku macierzyńskiego. Natomiast z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej obowiązkowe
jest dla niej ubezpieczenie zdrowotne.

ubezpieczenia

Dziennik Gazeta Prawna, 17 kwietnia 2014 nr 75 (3716)

gazetaprawna.pl

ii

Praca na roli

przydatna

do emerytury

Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego
w Kielcach

W uzyskaniu emerytury po-

może okres wykonywania

w przeszłości pracy w go-

spodarstwie rolnym, który zalicza się,

uzupełniając brakujący staż.

Możliwość taka wynika z art. 10 ust. 1 usta-

wy o emeryturach i rentach z Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa

emerytalna). W myśl tego przepisu przy

ustalaniu prawa do emerytury oraz przy

obliczaniu jej wysokości uwzględnia się,

traktując jak składkowe, także okresy:

■

ubezpieczenia społecznego rolników, za

które opłacono składki,

■

przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy

prowadzenia gospodarstwa rolnego po

ukończeniu 16. roku życia,

■

przypadające przed 1 stycznia 1983 r.

okresy pracy w gospodarstwie rolnym

po ukończeniu 16. roku życia.

Zalicza się je wyłącznie, gdy okresy skład-

kowe i nieskładkowe ustalone na zasadach

ogólnych są krótsze od wymaganego do

przyznania emerytury.

Tylko uzupełniająco

Istotne jest jednak, że okresy pracy w gospo-

darstwie rolnym mogą być uwzględniane

przy ustalaniu prawa do emerytury tak jak

okresy składkowe tylko w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia okresów składkowych

i nieskładkowych. Tak też wskazał Sąd Naj-

wyższy w wyroku z 3 grudnia 2004 r. (sygn.

akt II UK 59/04, OSNP 2005/13/195). Okres

pracy w gospodarstwie rolnym może być

więc zaliczony jedynie w zakresie niezbęd-

nym do uzupełnienia minimalnego okresu

składkowego i nieskładkowego wymagane-

go do nabycia emerytury.

Przez cztery godziny

Przy ustaleniu prawa do emerytury uwzględ-

nia się okresy pracy w gospodarstwie rolnym

po ukończeniu 16. roku życia, świadczonej

przed 1 stycznia 1983 r. w wymiarze prze-

kraczającym połowę pełnego wymiaru czasu

pracy (czyli 4 godziny dziennie).

Ponadto wskazuje się, że musiała to być

praca stała. Dlatego też doraźna pomoc

w wykonywaniu typowych obowiązków

domowych, zwyczajowo wymaganych od

dzieci jako członków rodziny rolnika, nie

stanowi stałej pracy w gospodarstwie rol-

nym zaliczanej do stażu ubezpieczenio-

wego. Oznacza to, że tylko wykonywanie

stałej pracy w gospodarstwie, w którym

osoba zainteresowana zamieszkuje lub ma

możliwość codziennego wykonywania prac

związanych z prowadzoną działalnością

rolniczą, w wymiarze nie niższym niż po-

łowa pełnego wymiaru czasu pracy, pozwa-

la na uwzględnienie tej pracy do okresów

wymaganych do nabycia emerytury.

Nie można ponownie zaliczyć

Okresów pracy w gospodarstwie rolnym

nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do

emerytury, jeżeli zostały one zaliczone do

okresów, od których zależy prawo do eme-

rytury lub renty, na podstawie przepisów

o ubezpieczeniu społecznym rolników. Tak

też wskazywał Sąd Apelacyjny w Warszawie

w wyroku z 21 listopada 2008 r. (sygn. akt

III AUa 793/08), stwierdzając, że przy usta-

laniu prawa do emerytury oraz obliczaniu

jego wysokości nie uwzględnia się okresów

pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli zo-

stały one zaliczone do okresów, od których

zależy prawo do emerytury lub renty na

podstawie przepisów o ubezpieczeniu spo-

łecznym rolników. Tak więc tych samych

okresów nie można uwzględnić podwój-

nie, tzn. zarówno przy ustalaniu prawa

do świadczeń rolniczych, jak i świadczeń

pracowniczych i pochodnych.

Podstawa prawna

Art. 10 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emerytu-

rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

ZUS różnie traktuje prowadzenie

działalności gospodarczej przez menedżera

Zarządzający osiąga przychody z kilku kontraktów lub z jednego. W tym drugim

przypadku

tytułem ubezpieczenia nie może być firma

Joanna Śliwińska
radca prawny

Popularną praktyką jest niezawieranie

z menedżerami umowy o pracę, lecz za-

trudnianie ich w oparciu o kontrakt mene-

dżerski, czyli umowę o zarządzanie przed-

siębiorstwem. Taka umowa zawierana jest

przez przedsiębiorcę (menedżera) w ramach

prowadzonej działalności gospodarczej. Wy-

dawać mogłoby się, że odpowiedź na pyta-

nie, jak będzie w takiej sytuacji się kształ-

tował obowiązek odprowadzania składek

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne,

jest oczywista. Skoro kontrakt zawierany

jest przez przedsiębiorcę, to nie stanowi

tytułu do objęcia ubezpieczeniem. Do od-

prowadzania składek zobowiązany jest me-

nedżer na zasadach ogólnych związanych

z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Okazuje się jednak, że jeśli chodzi o typowe

umowy o zarządzanie obejmujące osobiste

świadczenie usług, ZUS może zająć zupeł-

nie inne stanowisko. Zdaniem organu ren-

towego osiąganie przychodów tylko z takiej

umowy powoduje, że należy ją uznać za umo-

wę o świadczenie usług, do której stosuje się

przepisy o umowie-zleceniu i która stanowi

odrębny, niezależny od prowadzenia dzia-

łalności gospodarczej tytuł ubezpieczenia

społecznego.

Obowiązek odprowadzenia i rozliczenia

składek za menedżera przechodzi wtedy na

zatrudniającą go spółkę. Płatnik zobowiąza-

ny będzie opłacić za menedżera składki na

ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypad-

kowe i zdrowotne. Ubezpieczenie chorobowe

będzie dobrowolne.

Rozróżniane są dwie sytuacje:

■

menedżer osiąga przychody tylko z jednej

umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem

stanowiącej jego jedyne źródło przychodów;

■

menedżer zawarł umowy z różnymi

podmiotami i osiąga przychody z różnych

źródeł.

W pierwszym przypadku tytułem ubez-

pieczenia będzie umowa, nie zaś prowadze-

nie działalności gospodarczej. W drugim

tytułem do ubezpieczeń będzie zarówno

kontrakt menedżerski, jak i działalność

gospodarcza. Przedsiębiorca po spełnie-

niu pozostałych warunków ustawowych

będzie mógł wybrać podstawę ubezpie-

czenia i płacić składki z obu tytułów lub

tylko z jednego.

Wyjątkiem będzie jednak składka zdrowot-

na, którą trzeba opłacić z każdego z tytułów.

Stanowisko ZUS wynika z przepisów ustawy

o podatku dochodowym od osób fizycznych,

na mocy których za przychody z działalności

wykonywanej osobiście uznaje się, na równi

z przychodami uzyskiwanymi z umowy-zle-

cenia i umowy o dzieło, przychody z umowy

o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktu

menedżerskiego itp.

Skoro więc przychód z umowy takiego typu

jest traktowany jako przychód z działalności

wykonywanej osobiście, tym samym nie może

być przychodem z prowadzonej działalności

gospodarczej i stanowi odrębny tytuł do ob-

jęcia ubezpieczeniem społecznym.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2a, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 13 pkt 9 ustawy z 26 lipca 1999 r. o podatku dochodo-

wym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307

ze zm.).

Na urlopie rodzicielskim

wolno dorabiać

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Aktywność zawodowa pracownika przeby-

wającego na urlopie rodzicielskim nie po-

zostaje bez wypływu na zasady podlegania

ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu.

Na etacie

W okresie korzystania z urlopu rodzicielskie-

go pracownik zasadniczo nie podlega pracow-

niczym ubezpieczeniom społecznym i zdro-

wotnemu. Za okres tego urlopu przysługuje

mu bowiem zasiłek macierzyński, a jego po-

bieranie stanowi tytuł do obowiązkowych

ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Jak-

kolwiek pobieranie zasiłku macierzyńskiego

nie stanowi tytułu do obowiązkowego ubez-

pieczenia zdrowotnego, to osoba pobierająca

taki zasiłek ma wraz z członkami rodziny

prawo do świadczeń opieki zdrowotnej.

Inaczej rzecz ma się z pracownikiem, któ-

ry korzystanie z urlopu rodzicielskiego łą-

czy z pracą na etacie. Niezależnie od tego,

czy wykonuje on pracę na rzecz pracodawcy,

który udzielił mu urlopu czy też z pracą na

rzecz innego podmiotu, podlega obowiązkowo

ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym

z obydwu tytułów.

[przykład 1]

Inna umowa

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego

może łączyć go również z inną aktywnością

zawodową. Na przykład może prowadzić po-

zarolniczą działalność gospodarczą czy też

wykonywać pracę na podstawie umowy-zle-

cenia lub innej umowy o świadczenie usług.

Osoba korzystająca z urlopu rodzicielskiego

i pobierająca z tego tytułu zasiłek macierzyń-

ski, która spełnia warunki do objęcia jej obo-

wiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym

i rentowymi z tytułu:

■

pracy nakładczej,

■

wykonywania pracy na podstawie umowy

agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umo-

wy o świadczenie usług, do której zgodnie

z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy

dotyczące zlecenia, lub współpracy ze zle-

ceniobiorcą,

■

pozarolniczej działalności lub współpracy

z osobą prowadzącą taką działalność,

■

wykonywania odpłatnie pracy, na podsta-

wie skierowania do pracy, w czasie odby-

wania kary pozbawienia wolności lub tym-

czasowego aresztowania,

■

bycia duchownym,

jest objęta obowiązkowo tymi ubezpieczenia-

mi tylko z tytułu pobierania zasiłku macie-

rzyńskiego. Natomiast z pozostałych tytułów

ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla

takiej osoby dobrowolne.

[przykład 2]

Wykonywanie pracy na podstawie umowy

agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy

o świadczenie usług przez osobę pobierającą

zasiłek macierzyński w okresie urlopu rodzi-

cielskiego nie stanowi tytułu do obowiązko-

wych ubezpieczeń społecznych.

Wyjątkowa sytuacja

Wyjątek dotyczy pracownika, który łączy urlop

rodzicielski z wykonywaniem pracy na rzecz

pracodawcy, który udzielił tego urlopu. Je-

żeli bowiem taki pracownik zawarł umowę

agencyjną, umowę-zlecenie lub inną umowę

o świadczenie usług z własnym pracodawcą

bądź w ramach takiej umowy świadczy pracę

na jego rzecz, przychód z tytułu takiej umowy

dla potrzeb ubezpieczeń społecznych i ubez-

pieczenia zdrowotnego jest traktowany tak jak

przychód ze stosunku pracy. Pracownik łączą-

cy urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy

na rzecz pracodawcy, który udzielił tego urlo-

pu, w odróżnieniu od pracownika, który tylko

korzysta z urlopu rodzicielskiego na grun-

cie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia

zdrowotnego zachowuje status pracownika.

Zasadniczo przychód z tytułu umowy

o dzieło wykonywanej przez osobę przeby-

wającą na urlopie rodzicielskim jest wolny od

składek na ubezpieczenia społeczne i zdro-

wotne. Nie odnosi się to jednak do przychodu

z umowy o dzieło, którą osoba przebywająca

na urlopie rodzicielskim zawarła lub wyko-

nuje na rzecz pracodawcy, u którego łączy

przedmiotowy urlop z wykonywaniem pracy.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 1 i 19, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1c, 1d i 6b

i art. 18 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o syste-

mie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442

ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, c, d i e, art. 67 ust. 6 oraz art. 82

ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

(t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Dopuszczalna jest

aktywność zawodowa

podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego.

W zależności jednak od jej rodzaju różne będą zasady opłacania składek

PRZYKŁAD 1

Dwa tytuły

Pani Elżbieta przebywa na urlopie rodzicielskim od 31 marca 2014 r. i pobiera z tego tytułu zasiłek
macierzyński. Jednocześnie nadal w wymiarze ½ etatu świadczy pracę na rzecz pracodawcy, który
udzielił jej tego urlopu. Podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Z kolei z tytułu zatrudnienia w wymiarze ½ etatu jest
objęta obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym.

PRZYKŁAD 2

Tylko zdrowotne

Anna K. jest pracownikiem spółki z o.o. Od 31 marca 2014 r. przebywa na urlopie rodzicielskim
i pobiera z tego tytułu zasiłek macierzyński. Ponadto prowadzi pozarolniczą działalność gospo-
darczą. Obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z tytułu pobierania
zasiłku macierzyńskiego. Natomiast z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej obowiązkowe
jest dla niej ubezpieczenie zdrowotne.

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

2 / 4

Dziennik Gazeta Prawna, 17 kwietnia 2014 nr 75 (3716)

gazetaprawna.pl

składki

iii

Od kilku lat świadczę usługi dla spółki

z o.o. na podstawie umowy-zlecenia. Zle-

ceniodawca odprowadza za mnie składki

na ubezpieczenia. Nie jestem nigdzie

zatrudniony na umowę o pracę ani nie

prowadzę działalności gospodarczej. Za-

mierzam podpisać z tą spółką kolejną

umowę-zlecenie na świadczenie usług

innego typu. Czy od nowej umowy będą

opłacane składki na ubezpieczenie spo-

łeczne albo zdrowotne?

Joanna Śliwińska
radca prawny

O ile zleceniobiorca nie posiada innego ty-

tułu do objęcia ubezpieczeniami (np. umowa

o pracę), płatnik (zleceniodawca) zobowią-

zany jest odprowadzać od umowy-zlecenia

składki na ubezpieczenie emerytalne, ren-

towe, wypadkowe oraz zdrowotne. Ubezpie-

czenie chorobowe jest dobrowolne i zależne

od złożenia odpowiedniego wniosku przez

zleceniobiorcę.

Zasadą jest, że w przypadku wykonywania

pracy na podstawie kilku umów-zleceń ty-

tułem do ubezpieczenia jest umowa zawar-

ta najwcześniej. Nic nie stoi jednak na prze-

szkodzie, aby w każdej chwili jako podstawę

ubezpieczenia zadeklarować inną umowę albo

tylko niektóre z umów lub wszystkie. Decyzja

należy do zleceniobiorcy, który powinien zło-

żyć odpowiedni wniosek do płatnika w tym

zakresie. W przypadku wybrania więcej niż

jednej umowy od każdej z nich będzie od-

prowadzona składka na ubezpieczenie eme-

rytalne i rentowe, a co za tym idzie – także

wypadkowe. Składka na ubezpieczenie choro-

bowe jako dobrowolne będzie mimo to opła-

cana tylko od jednej, wskazanej umowy. Przy

wyborze umowy nie jest też ważna wysokość

wynagrodzenia. Można wskazać umowę za-

równo najlepiej, jak i najgorzej płatną. Nie jest

również istotne, czy kolejne umowy są zawie-

rane z tym samym lub innym podmiotem.

Podleganie ubezpieczeniom społecznym

z kolejnej umowy-zlecenia lub zmiana umo-

wy będącej jego tytułem jest prawem, a nie

obowiązkiem. Dzięki zgłoszeniu kolejnego

tytułu ubezpieczeń więcej środków zostanie

przekazane na indywidualne konto emerytal-

ne, co będzie skutkować w przyszłości wyższą

emeryturą. Nie będzie miało to jednak wpły-

wu na wysokość świadczeń z ubezpieczenia

chorobowego, np. zasiłku.

Opłacanie składek na ubezpieczenie zdro-

wotne podlega innym regułom. Składka po-

winna zostać odprowadzona od każdego

z tytułów. Niezależnie więc od liczby umów-

-zleceń zgłoszonych jako podstawa ubezpie-

czeń społecznych składka na ubezpieczenie

zdrowotne musi zostać zawsze opłacona od-

rębnie od każdej zawartej umowy tego typu.

Podsumowując, można złożyć do płatni-

ka wniosek o objęcie ubezpieczeniami spo-

łecznymi z tytułu nowej umowy, ale nie

ma takiego obowiązku. Płatnik odprowadzi

wtedy składki na ubezpieczenie emerytalne,

rentowe i wypadkowe. Nie ma konieczności

składania wniosku o objęcie ubezpieczeniem

zdrowotnym, gdyż potrącenie i rozliczenie

składki z tego tytułu jest dla płatnika obo-

wiązkiem ustawowym.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt. 1 lit. e i art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierp-

nia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. nr 210,

poz. 2135 ze zm.).

Pracownica (53-letnia) została wdową

w styczniu 2014 r. Sytuacja jest skom-

plikowana, ponieważ od 2012 r. zainte-

resowana jest rozwiedziona, jednakże

wspólnie zamieszkiwała z byłym mężem.

Rozwód był orzeczony wyrokiem

sądowym z winy męża. Ponadto na męża

nałożony został obowiązek alimentacyj-

ny. Ożenił się on po raz drugi. Czy w tej

sytuacji przysługuje renta rodzinna?

Katarzyna Tomczyk
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna przysługuje alimentowanej

wdowie, jeżeli spełni określone w ustawie

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-

pieczeń Społecznych (dalej: ustawa emery-

talna) warunki i z zastrzeżeniem, że zmarły

także spełniał lub spełniłby (gdyby żył) wa-

runki do uzyskania świadczenia z ZUS.

Renta rodzinna przysługuje uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili

śmierci miała ustalone prawo do emerytury

lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub

też spełniała warunki wymagane do uzy-

skania jednego z tych świadczeń. Przy oce-

nie prawa do renty przyjmuje się, że osoba

zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Renta rodzinna przysługuje także uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili

śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny,

świadczenie przedemerytalne lub nauczy-

cielskie świadczenie kompensacyjne. W ta-

kim przypadku przyjmuje się, że osoba zmar-

ła spełniała warunki do uzyskania renty

z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Rozwiedziona wdowa będzie miała pra-

wo do renty rodzinnej, o ile w dniu śmier-

ci byłego męża miała prawo do alimentów

z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą

sądową, jeżeli:

■

w chwili śmierci męża ukończyła 50 lat

lub była niezdolna do pracy, albo

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna

do pracy po śmierci męża, nie później jed-

nak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci, albo

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci,

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do

renty rodzinnej po zmarłym mężu, które

nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się

w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje

pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdol-

nym do pracy oraz do samodzielnej egzy-

stencji lub całkowicie niezdolnym do pra-

cy, uprawnionym do renty rodzinnej, albo

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdol-

na do pracy po śmierci męża, nie później

jednak niż w ciągu 5 lat od zaprzestania

wychowywania osób wymienionych w po-

przednim punkcie.

Rozwiedziona wdowa, która nie spełnia jed-

nego z powyższych warunków, będzie miała

prawo do renty rodzinnej, o ile nie ma nie-

zbędnych źródeł utrzymania. W takiej sytuacji

prawo do renty rodzinnej przysługuje okre-

sowo, tj.:

■

przez okres jednego roku od chwili śmier-

ci męża,

■

w okresie uczestniczenia w zorganizowa-

nym szkoleniu mającym na celu uzyskanie

kwalifikacji do wykonywania pracy zarob-

kowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata

od chwili śmierci męża.

Jeżeli rozwiedziona małżonka ma prawo

do alimentów, a rozwód orzeczony był bez

określenia winy męża, prawo do renty ro-

dzinnej przysługuje na okres 5 lat od nabycia

uprawnień do renty. Natomiast jeżeli rozwód

orzeczony był ze wskazaniem winy męża,

to renta rodzinna przysługuje dożywotnio.

W przypadku, którego dotyczy pytanie, speł-

nione są indywidualne warunki wymagane do

przyznania renty rodzinnej. Zainteresowana

w chwili śmierci męża miała ukończone 50

lat. Ponadto miała ustalone wyrokiem sądu

prawo do alimentów ze strony byłego męża.

Na wniosek pracownicy o rentę rodzinną, po

przedłożeniu niezbędnych dowodów dotyczą-

cych m.in. okresów składkowych i nieskład-

kowych zmarłego męża, ZUS ustali, czy zmar-

ły spełnia warunki do przyznania jednego

z wymienionych w ustawie świadczeń. Jeśli

tak, to wdowa będzie miała prawo do renty

rodzinnej dożywotnio.

Jeżeli zmarły po rozwodzie ponownie się

ożenił, prawo do renty rodzinnej ma także

aktualna małżonka – wdowa, o ile spełnia

indywidualne warunki dla wdowy. W przy-

padku gdy obie małżonki wystąpią z wnio-

skiem o rentę rodzinną, w tym samym lub

różnym czasie, będą miały prawo do jednej

łącznej renty rodzinnej w wysokości 90 proc.

kwoty przysługującej zmarłemu. Renta ta

podlega podziałowi, a więc każdej uprawnio-

nej przysługuje połowa ustalonej kwoty renty.

Jeśli małżonka zmarłego nie zgłosi wniosku

o rentę, rozwiedzionej małżonce przysługuje

renta w wysokości 85 proc. świadczenia, jakie

przysługiwałoby zmarłemu.

Podstawa prawna

Art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Pracodawca zwrócił pracownikowi koszt

zakupu soczewek korekcyjnych, których

stosowanie zalecił lekarz w ramach

badań okresowych. Ich koszt został udo-

kumentowany fakturą VAT. Czy tego

rodzaju przychód jest wolny od składek

ZUS, mimo że rozporządzenie w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy na sta-

nowiskach wyposażonych w monitory

ekranowe stanowi jedynie o okularach

korekcyjnych?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Tak. Przychód ze stosunku pracy w posta-

ci zwrotu kosztu zakupu przez pracownika

soczewek korekcyjnych, których stosowanie

w pracy przy komputerze zalecił pracow-

nikowi lekarz przeprowadzający badania

okresowe, jest wolny od składek na ubez-

pieczenia społeczne i zdrowotne. Podstawę

wymiaru składek na te ubezpieczenia sta-

nowi przychód ze stosunku pracy w rozu-

mieniu przepisów o podatku dochodowym

od osób fizycznych.

Z podstawy wymiaru składek na ubezpie-

czenia społeczne i zdrowotne pracownika wy-

łączone są jednak m.in. przychody ze stosunku

pracy wymienione w par. 2 ust. 1 rozporządze-

nia w sprawie szczegółowych zasad ustalania

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia

emerytalne i rentowe. Do przychodów, które

na mocy par. 2 ust. 1 tego rozporządzenia są

wolne od składek, należy wartość świadczeń

rzeczowych wynikających z przepisów o bez-

pieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwa-

lenty za te świadczenia wypłacane zgodnie

z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów

lub właściwego ministra, a także ekwiwa-

lenty pieniężne za pranie odzieży roboczej,

używanie odzieży i obuwia własnego zamiast

roboczego oraz wartość otrzymanych przez

pracowników bonów, talonów, kuponów lub

innych dowodów uprawniających do otrzy-

mania na ich podstawie napojów bezalkoholo-

wych, posiłków oraz artykułów spożywczych,

w przypadku gdy pracodawca mimo ciążącego

na nim obowiązku wynikającego z przepisów

o bezpieczeństwie i higienie pracy nie ma

możliwości wydania pracownikom posiłków

i napojów bezalkoholowych.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy

na stanowiskach wyposażonych w monito-

ry ekranowe pracodawca jest obowiązany

zapewnić pracownikom okulary korygujące

wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli

wyniki badań okulistycznych przeprowa-

dzonych w ramach profilaktycznej opieki

zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowa-

nia podczas pracy przy obsłudze monitora

ekranowego. Mimo, że przepisy powyższe-

go rozporządzenia odnoszą się do okularów

korygujących, ZUS przyjmuje, że soczewki

korekcyjne pełnią podobną funkcję jak oku-

lary korekcyjne. W konsekwencji uznaje, że

przychód ze stosunku pracy w postaci zwrotu

kosztu zakupu przez pracownika soczewek

korekcyjnych, których stosowanie w pracy

przy komputerze zalecił pracownikowi le-

karz przeprowadzający badania okresowe,

jest wolny od składek na ubezpieczenia spo-

łeczne i zdrowotne.

Podstawa prawna

Art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 i art. 21 ustawy

z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-

nych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świad-

czeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków

publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Par. 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia ministra pracy i polity-

ki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych

zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpiecze-

nia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Par. 8 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki

socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w moni-

tory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973).

Mam ponad 40-letni staż ubezpiecze-

niowy i nadal pozostaję w zatrudnieniu.

W czerwcu br. ukończę 65 lat i zamierzam

zgłosić wniosek o emeryturę częściową.

Czy będę mógł pobierać świadczenie, jeśli

nie rozwiążę dotychczasowego stosun-

ku pracy i będę otrzymywał co miesiąc

wysokie wynagrodzenie?

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Tak. Na podstawie nowelizacji ustawy o eme-

ryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emery-

talna) z 11 maja 2012 r. (tzw. ustawy wiekowej)

osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które

nie ukończyły jeszcze podwyższonego wieku

emerytalnego, mogą uzyskać prawo do eme-

rytury częściowej. ZUS może przyznać im to

świadczenie, o ile ukończyły co najmniej 62 lata

dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz posiadają

okres składkowy i nieskładkowy w minimal-

nym wymiarze odpowiednio 35 lat i 40 lat.

Emerytura częściowa wynosi 50 proc.

pełnego świadczenia, ustalonego poprzez

podzielenie kwoty składek emerytalnych

oraz kapitału początkowego (zewidencjo-

nowanych na indywidualnym koncie osoby

ubezpieczonej oraz odpowiednio zwaloryzo-

wanych) przez średnie dalsze trwanie życia

właściwe dla wieku przejścia na wnioskowa-

ne świadczenie. Kwota emerytury częściowej

nie jest objęta gwarancją najniższej emerytu-

ry w przypadku, gdy jej faktycznie obliczona

wysokość jest niższa od tej gwarancji.

Od 1 stycznia 2011 r. obowiązuje art. 103a

ustawy emerytalnej, który przewiduje, że pra-

wo do emerytury ulega zawieszeniu w razie

kontynuowania stosunku pracy nawiązanego

przed nabyciem prawa do tego świadczenia.

Przepis ten wyrokiem Trybunału Konstytu-

cyjnego z 13 listopada 2013 r. został uznany

za niezgodny z Konstytucją RP, ale wyłącznie

w odniesieniu do osób, które nabyły prawo do

emerytury przed 1 stycznia 2011 r.

Należy jednak podkreślić, że regulacją art.

103a ustawy emerytalnej nie zostały objęte

osoby uprawnione do emerytury częściowej.

Oznacza to, że nawet wówczas gdy w związku

z wystąpieniem o to świadczenie nie rozwią-

żą dotychczasowego stosunku pracy, mogą

liczyć na jego wypłatę w pełnej wysokości.

Dopiero gdy po ukończeniu powszechnego

wieku emerytalnego zdecydują się przejść

na pełną emeryturę, przyznanie i wypłata

tego świadczenia będą uzależnione od usta-

nia zatrudnienia.

Do osób uprawnionych do emerytury

częściowej nie mają również zastosowanie

przepisy art. 103 i 104 ustawy emerytalnej

(regulujące zawieszenie lub zmniejszenie

świadczenia w przypadku, gdy przychód

świadczeniobiorcy przekracza określone

progi zarobkowe, tj. 70 proc. lub 130 proc.

przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia

w poprzednim kwartale). Dzięki temu na-

wet świadczeniobiorcy uzyskujący bardzo

wysokie przychody mogą liczyć na wypłatę

emerytury częściowej w pełnej wysokości.

Podstawa prawna

Art. 24–26b, art. 103, art. 103a oraz art. 104 ustawy

z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440

ze zm.).

Jakie składki opłaca się od

kolejnego zlecenia

z tym samym płatnikiem

W jakiej sytuacji

renta rodzinna

przysługuje po byłym mężu

Kiedy

koszt zakupu soczewek korekcyjnych

nie jest podstawą ubezpieczeń

Czy można kontynuować stosunek pracy i pobierać

emeryturę częściową

PORADNIA UBEZPIECZENIOWA

Dziennik Gazeta Prawna, 17 kwietnia 2014 nr 75 (3716)

gazetaprawna.pl

składki

iii

Od kilku lat świadczę usługi dla spółki

z o.o. na podstawie umowy-zlecenia. Zle-

ceniodawca odprowadza za mnie składki

na ubezpieczenia. Nie jestem nigdzie

zatrudniony na umowę o pracę ani nie

prowadzę działalności gospodarczej. Za-

mierzam podpisać z tą spółką kolejną

umowę-zlecenie na świadczenie usług

innego typu. Czy od nowej umowy będą

opłacane składki na ubezpieczenie spo-

łeczne albo zdrowotne?

Joanna Śliwińska
radca prawny

O ile zleceniobiorca nie posiada innego ty-

tułu do objęcia ubezpieczeniami (np. umowa

o pracę), płatnik (zleceniodawca) zobowią-

zany jest odprowadzać od umowy-zlecenia

składki na ubezpieczenie emerytalne, ren-

towe, wypadkowe oraz zdrowotne. Ubezpie-

czenie chorobowe jest dobrowolne i zależne

od złożenia odpowiedniego wniosku przez

zleceniobiorcę.

Zasadą jest, że w przypadku wykonywania

pracy na podstawie kilku umów-zleceń ty-

tułem do ubezpieczenia jest umowa zawar-

ta najwcześniej. Nic nie stoi jednak na prze-

szkodzie, aby w każdej chwili jako podstawę

ubezpieczenia zadeklarować inną umowę albo

tylko niektóre z umów lub wszystkie. Decyzja

należy do zleceniobiorcy, który powinien zło-

żyć odpowiedni wniosek do płatnika w tym

zakresie. W przypadku wybrania więcej niż

jednej umowy od każdej z nich będzie od-

prowadzona składka na ubezpieczenie eme-

rytalne i rentowe, a co za tym idzie – także

wypadkowe. Składka na ubezpieczenie choro-

bowe jako dobrowolne będzie mimo to opła-

cana tylko od jednej, wskazanej umowy. Przy

wyborze umowy nie jest też ważna wysokość

wynagrodzenia. Można wskazać umowę za-

równo najlepiej, jak i najgorzej płatną. Nie jest

również istotne, czy kolejne umowy są zawie-

rane z tym samym lub innym podmiotem.

Podleganie ubezpieczeniom społecznym

z kolejnej umowy-zlecenia lub zmiana umo-

wy będącej jego tytułem jest prawem, a nie

obowiązkiem. Dzięki zgłoszeniu kolejnego

tytułu ubezpieczeń więcej środków zostanie

przekazane na indywidualne konto emerytal-

ne, co będzie skutkować w przyszłości wyższą

emeryturą. Nie będzie miało to jednak wpły-

wu na wysokość świadczeń z ubezpieczenia

chorobowego, np. zasiłku.

Opłacanie składek na ubezpieczenie zdro-

wotne podlega innym regułom. Składka po-

winna zostać odprowadzona od każdego

z tytułów. Niezależnie więc od liczby umów-

-zleceń zgłoszonych jako podstawa ubezpie-

czeń społecznych składka na ubezpieczenie

zdrowotne musi zostać zawsze opłacona od-

rębnie od każdej zawartej umowy tego typu.

Podsumowując, można złożyć do płatni-

ka wniosek o objęcie ubezpieczeniami spo-

łecznymi z tytułu nowej umowy, ale nie

ma takiego obowiązku. Płatnik odprowadzi

wtedy składki na ubezpieczenie emerytalne,

rentowe i wypadkowe. Nie ma konieczności

składania wniosku o objęcie ubezpieczeniem

zdrowotnym, gdyż potrącenie i rozliczenie

składki z tego tytułu jest dla płatnika obo-

wiązkiem ustawowym.

Podstawa prawna

Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1

ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 66 ust. 1 pkt. 1 lit. e i art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierp-

nia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. nr 210,

poz. 2135 ze zm.).

Pracownica (53-letnia) została wdową

w styczniu 2014 r. Sytuacja jest skom-

plikowana, ponieważ od 2012 r. zainte-

resowana jest rozwiedziona, jednakże

wspólnie zamieszkiwała z byłym mężem.

Rozwód był orzeczony wyrokiem

sądowym z winy męża. Ponadto na męża

nałożony został obowiązek alimentacyj-

ny. Ożenił się on po raz drugi. Czy w tej

sytuacji przysługuje renta rodzinna?

Katarzyna Tomczyk
ekspert od emerytur i rent

Renta rodzinna przysługuje alimentowanej

wdowie, jeżeli spełni określone w ustawie

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-

pieczeń Społecznych (dalej: ustawa emery-

talna) warunki i z zastrzeżeniem, że zmarły

także spełniał lub spełniłby (gdyby żył) wa-

runki do uzyskania świadczenia z ZUS.

Renta rodzinna przysługuje uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili

śmierci miała ustalone prawo do emerytury

lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub

też spełniała warunki wymagane do uzy-

skania jednego z tych świadczeń. Przy oce-

nie prawa do renty przyjmuje się, że osoba

zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Renta rodzinna przysługuje także uprawnio-

nym członkom rodziny osoby, która w chwili

śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny,

świadczenie przedemerytalne lub nauczy-

cielskie świadczenie kompensacyjne. W ta-

kim przypadku przyjmuje się, że osoba zmar-

ła spełniała warunki do uzyskania renty

z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Rozwiedziona wdowa będzie miała pra-

wo do renty rodzinnej, o ile w dniu śmier-

ci byłego męża miała prawo do alimentów

z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą

sądową, jeżeli:

■

w chwili śmierci męża ukończyła 50 lat

lub była niezdolna do pracy, albo

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna

do pracy po śmierci męża, nie później jed-

nak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci, albo

■

wychowuje co najmniej jedno z dzieci,

wnuków lub rodzeństwa uprawnione do

renty rodzinnej po zmarłym mężu, które

nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się

w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje

pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdol-

nym do pracy oraz do samodzielnej egzy-

stencji lub całkowicie niezdolnym do pra-

cy, uprawnionym do renty rodzinnej, albo

■

osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdol-

na do pracy po śmierci męża, nie później

jednak niż w ciągu 5 lat od zaprzestania

wychowywania osób wymienionych w po-

przednim punkcie.

Rozwiedziona wdowa, która nie spełnia jed-

nego z powyższych warunków, będzie miała

prawo do renty rodzinnej, o ile nie ma nie-

zbędnych źródeł utrzymania. W takiej sytuacji

prawo do renty rodzinnej przysługuje okre-

sowo, tj.:

■

przez okres jednego roku od chwili śmier-

ci męża,

■

w okresie uczestniczenia w zorganizowa-

nym szkoleniu mającym na celu uzyskanie

kwalifikacji do wykonywania pracy zarob-

kowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata

od chwili śmierci męża.

Jeżeli rozwiedziona małżonka ma prawo

do alimentów, a rozwód orzeczony był bez

określenia winy męża, prawo do renty ro-

dzinnej przysługuje na okres 5 lat od nabycia

uprawnień do renty. Natomiast jeżeli rozwód

orzeczony był ze wskazaniem winy męża,

to renta rodzinna przysługuje dożywotnio.

W przypadku, którego dotyczy pytanie, speł-

nione są indywidualne warunki wymagane do

przyznania renty rodzinnej. Zainteresowana

w chwili śmierci męża miała ukończone 50

lat. Ponadto miała ustalone wyrokiem sądu

prawo do alimentów ze strony byłego męża.

Na wniosek pracownicy o rentę rodzinną, po

przedłożeniu niezbędnych dowodów dotyczą-

cych m.in. okresów składkowych i nieskład-

kowych zmarłego męża, ZUS ustali, czy zmar-

ły spełnia warunki do przyznania jednego

z wymienionych w ustawie świadczeń. Jeśli

tak, to wdowa będzie miała prawo do renty

rodzinnej dożywotnio.

Jeżeli zmarły po rozwodzie ponownie się

ożenił, prawo do renty rodzinnej ma także

aktualna małżonka – wdowa, o ile spełnia

indywidualne warunki dla wdowy. W przy-

padku gdy obie małżonki wystąpią z wnio-

skiem o rentę rodzinną, w tym samym lub

różnym czasie, będą miały prawo do jednej

łącznej renty rodzinnej w wysokości 90 proc.

kwoty przysługującej zmarłemu. Renta ta

podlega podziałowi, a więc każdej uprawnio-

nej przysługuje połowa ustalonej kwoty renty.

Jeśli małżonka zmarłego nie zgłosi wniosku

o rentę, rozwiedzionej małżonce przysługuje

renta w wysokości 85 proc. świadczenia, jakie

przysługiwałoby zmarłemu.

Podstawa prawna

Art. 70 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach

i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

Pracodawca zwrócił pracownikowi koszt

zakupu soczewek korekcyjnych, których

stosowanie zalecił lekarz w ramach

badań okresowych. Ich koszt został udo-

kumentowany fakturą VAT. Czy tego

rodzaju przychód jest wolny od składek

ZUS, mimo że rozporządzenie w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy na sta-

nowiskach wyposażonych w monitory

ekranowe stanowi jedynie o okularach

korekcyjnych?

Adam Jagiełło
ekspert od ubezpieczeń społecznych

Tak. Przychód ze stosunku pracy w posta-

ci zwrotu kosztu zakupu przez pracownika

soczewek korekcyjnych, których stosowanie

w pracy przy komputerze zalecił pracow-

nikowi lekarz przeprowadzający badania

okresowe, jest wolny od składek na ubez-

pieczenia społeczne i zdrowotne. Podstawę

wymiaru składek na te ubezpieczenia sta-

nowi przychód ze stosunku pracy w rozu-

mieniu przepisów o podatku dochodowym

od osób fizycznych.

Z podstawy wymiaru składek na ubezpie-

czenia społeczne i zdrowotne pracownika wy-

łączone są jednak m.in. przychody ze stosunku

pracy wymienione w par. 2 ust. 1 rozporządze-

nia w sprawie szczegółowych zasad ustalania

podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia

emerytalne i rentowe. Do przychodów, które

na mocy par. 2 ust. 1 tego rozporządzenia są

wolne od składek, należy wartość świadczeń

rzeczowych wynikających z przepisów o bez-

pieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwa-

lenty za te świadczenia wypłacane zgodnie

z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów

lub właściwego ministra, a także ekwiwa-

lenty pieniężne za pranie odzieży roboczej,

używanie odzieży i obuwia własnego zamiast

roboczego oraz wartość otrzymanych przez

pracowników bonów, talonów, kuponów lub

innych dowodów uprawniających do otrzy-

mania na ich podstawie napojów bezalkoholo-

wych, posiłków oraz artykułów spożywczych,

w przypadku gdy pracodawca mimo ciążącego

na nim obowiązku wynikającego z przepisów

o bezpieczeństwie i higienie pracy nie ma

możliwości wydania pracownikom posiłków

i napojów bezalkoholowych.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy

na stanowiskach wyposażonych w monito-

ry ekranowe pracodawca jest obowiązany

zapewnić pracownikom okulary korygujące

wzrok, zgodne z zaleceniem lekarza, jeżeli

wyniki badań okulistycznych przeprowa-

dzonych w ramach profilaktycznej opieki

zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowa-

nia podczas pracy przy obsłudze monitora

ekranowego. Mimo, że przepisy powyższe-

go rozporządzenia odnoszą się do okularów

korygujących, ZUS przyjmuje, że soczewki

korekcyjne pełnią podobną funkcję jak oku-

lary korekcyjne. W konsekwencji uznaje, że

przychód ze stosunku pracy w postaci zwrotu

kosztu zakupu przez pracownika soczewek

korekcyjnych, których stosowanie w pracy

przy komputerze zalecił pracownikowi le-

karz przeprowadzający badania okresowe,

jest wolny od składek na ubezpieczenia spo-

łeczne i zdrowotne.

Podstawa prawna

Art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 i art. 21 ustawy

z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-

nych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).

Art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świad-

czeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków

publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

Par. 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia ministra pracy i polity-

ki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych

zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpiecze-

nia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Par. 8 ust. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki

socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w moni-

tory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973).

Mam ponad 40-letni staż ubezpiecze-

niowy i nadal pozostaję w zatrudnieniu.

W czerwcu br. ukończę 65 lat i zamierzam

zgłosić wniosek o emeryturę częściową.

Czy będę mógł pobierać świadczenie, jeśli

nie rozwiążę dotychczasowego stosun-

ku pracy i będę otrzymywał co miesiąc

wysokie wynagrodzenie?

Marek Opolski
ekspert od emerytur i rent

Tak. Na podstawie nowelizacji ustawy o eme-

ryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emery-

talna) z 11 maja 2012 r. (tzw. ustawy wiekowej)

osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które

nie ukończyły jeszcze podwyższonego wieku

emerytalnego, mogą uzyskać prawo do eme-

rytury częściowej. ZUS może przyznać im to

świadczenie, o ile ukończyły co najmniej 62 lata

dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz posiadają

okres składkowy i nieskładkowy w minimal-

nym wymiarze odpowiednio 35 lat i 40 lat.

Emerytura częściowa wynosi 50 proc.

pełnego świadczenia, ustalonego poprzez

podzielenie kwoty składek emerytalnych

oraz kapitału początkowego (zewidencjo-

nowanych na indywidualnym koncie osoby

ubezpieczonej oraz odpowiednio zwaloryzo-

wanych) przez średnie dalsze trwanie życia

właściwe dla wieku przejścia na wnioskowa-

ne świadczenie. Kwota emerytury częściowej

nie jest objęta gwarancją najniższej emerytu-

ry w przypadku, gdy jej faktycznie obliczona

wysokość jest niższa od tej gwarancji.

Od 1 stycznia 2011 r. obowiązuje art. 103a

ustawy emerytalnej, który przewiduje, że pra-

wo do emerytury ulega zawieszeniu w razie

kontynuowania stosunku pracy nawiązanego

przed nabyciem prawa do tego świadczenia.

Przepis ten wyrokiem Trybunału Konstytu-

cyjnego z 13 listopada 2013 r. został uznany

za niezgodny z Konstytucją RP, ale wyłącznie

w odniesieniu do osób, które nabyły prawo do

emerytury przed 1 stycznia 2011 r.

Należy jednak podkreślić, że regulacją art.

103a ustawy emerytalnej nie zostały objęte

osoby uprawnione do emerytury częściowej.

Oznacza to, że nawet wówczas gdy w związku

z wystąpieniem o to świadczenie nie rozwią-

żą dotychczasowego stosunku pracy, mogą

liczyć na jego wypłatę w pełnej wysokości.

Dopiero gdy po ukończeniu powszechnego

wieku emerytalnego zdecydują się przejść

na pełną emeryturę, przyznanie i wypłata

tego świadczenia będą uzależnione od usta-

nia zatrudnienia.

Do osób uprawnionych do emerytury

częściowej nie mają również zastosowanie

przepisy art. 103 i 104 ustawy emerytalnej

(regulujące zawieszenie lub zmniejszenie

świadczenia w przypadku, gdy przychód

świadczeniobiorcy przekracza określone

progi zarobkowe, tj. 70 proc. lub 130 proc.

przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia

w poprzednim kwartale). Dzięki temu na-

wet świadczeniobiorcy uzyskujący bardzo

wysokie przychody mogą liczyć na wypłatę

emerytury częściowej w pełnej wysokości.

Podstawa prawna

Art. 24–26b, art. 103, art. 103a oraz art. 104 ustawy

z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440

ze zm.).

Jakie składki opłaca się od

kolejnego zlecenia

z tym samym płatnikiem

W jakiej sytuacji

renta rodzinna

przysługuje po byłym mężu

Kiedy

koszt zakupu soczewek korekcyjnych

nie jest podstawą ubezpieczeń

Czy można kontynuować stosunek pracy i pobierać

emeryturę częściową

PORADNIA UBEZPIECZENIOWA

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

3 / 4

Dziennik Gazeta Prawna, 17 kwietnia 2014 nr 75 (3716)

gazetaprawna.pl

IV

orzecznIctwo

Sąd Najwyższy

o ubezpieczeniach społecznych

Stan faktyczny

ZUS wydaną decyzją stwierdził, że ubezpie-

czona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospo-

darczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu,

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia 2009 r.

Organ rentowy wskazał, że pomimo formalnie zawartych umów

o pracę na terenie Wielkiej Brytanii strony stosunku pracy

nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się do ich wy-

konania. Oznacza to, iż zawarcie umów o pracę z pracodawcą

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust. 1

pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r.

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442

ze zm.) poprzez uniknięcie obowiązkowego opłacania składek

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz FP z tytułu pro-

wadzonej działalności gospodarczej.

Sąd okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że

ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działal-

ność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom:

emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu

od 1 kwietnia 2009 r. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że

stosownie do art. 14c obowiązującego do 30 kwietnia 2010 r.

rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r.

dotyczącego stosowania systemów zabezpieczenia społecz-

nego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek

oraz do członków ich rodzin, przemieszczających się w gra-

nicach Wspólnoty (Dz. Urz. WE L 149 z 1971 r.) osoba będąca

jednocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jed-

nego państwa członkowskiego i prowadząca działalność na

własny rachunek na terytorium innego podlega ustawodaw-

stwu tego państwa członkowskiego, na którego terytorium

wykonuje pracę za wynagrodzeniem.

Z kolei zgodnie z art. 13 ust. 3 obowiązującego od 1 maja

2010 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady

(WE) nr 883/2004 z 20 kwietnia 2004 r. w sprawie koordyna-

cji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L 166/1

z 2004 r.) osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną

i pracę na własny rachunek w różnych państwach człon-

kowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskie-

go, w którym wykonuje swą pracę najemną. Sąd ocenił, że

odwołująca złożyła stosowne dokumenty poświadczające, iż

podlega ustawodawstwu dotyczącemu ubezpieczenia spo-

łecznego w Wielkiej Brytanii. Powyższy wyrok organ rento-

wy zaskarżył apelacją.

Sąd apelacyjny oddalił apelację. Sąd drugiej instancji wska-

zał, że regułą jest to, że osoby, do których znajdują zastoso-

wanie powołane przez sąd pierwszej instancji akty prawa

wspólnotowego, podlegają ustawodawstwu tylko jednego pań-

stwa członkowskiego. W ocenie sądu apelacyjnego wskazanie

ustawodawstwa właściwego staje się konieczne dopiero, gdy

konkretna osoba wykazuje określoną aktywność stanowiącą

tytuł podlegania ubezpieczeniu (zabezpieczeniu) społecznemu

na terytorium więcej niż jednego państwa członkowskiego.

Tym samym sąd ten stwierdził, że niezależnie od bada-

nia, czy w okolicznościach danej sprawy praca wykonywana

jest na terytorium innego państwa członkowskiego, równie

istotne jest stwierdzenie prowadzenia działalności gospo-

darczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które rodzi

obowiązek ubezpieczenia społecznego. Sąd apelacyjny wska-

zał również, że w razie zaistnienia okoliczności uzasadniają-

cych wskazanie ustawodawstwa innego państwa członkow-

skiego jako właściwego, ocena tych okoliczności pozostaje

w kompetencji instytucji tego państwa przy zastosowaniu

jego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecz-

nego, co tym samym wyklucza możliwość badania zarów-

no przez ZUS, jak i sąd ubezpieczeń społecznych ważności

umów o pracę zawartych przez ubezpieczoną z brytyjskimi

pracodawcami. Tym bardziej że chociaż ubezpieczona nie

przedłożyła wymaganego zaświadczenia, obok dokumen-

tów potwierdzających zatrudnienie na terytorium Wielkiej

Brytanii dostarczyła także zestawienie brytyjskich składek

na ubezpieczenie społeczne z 21 czerwca 2011 r. wskazujące

na jej przystąpienie do brytyjskiego systemu ubezpieczeń

społecznych od 31 marca 2009 r.

Powyższy wyrok organ rentowy zaskarżył skargą kasacyjną.

UzaSadnienie

SN zaznaczył na wstępie, iż w niniejszej spra-

wie miały zastosowanie przepisy wspólnotowej koordynacji,

ponieważ organ rentowy wobec ubezpieczonej stwierdził,

że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu,

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia

2009 r. z tytułu prowadzenia działalności w gospodarczej

pomimo formalnie zawartych na terenie Wielkiej Brytanii

umów o pracę. Organ rentowy stwierdził, że strony stosun-

ku pracy nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się

do ich wykonania, a zawarcie umów o pracę z pracodawcą

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust.

1 pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpie-

czeń społecznych. W ocenie organu rentowego ubezpieczona

jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą na teryto-

rium Polski (w Polsce miała też miejsce zamieszkania) oraz

wykonywała pracę najemną na podstawie stosunku pracy

z pracodawcą brytyjskim. SN podkreślił, że stwierdzając wy-

żej wskazane okoliczności, organ ubezpieczeń społecznych

miejsca zamieszkania ubezpieczonej uprawniony był jedy-

nie do wskazania ustawodawstwa właściwego stosownie do

art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. Nie miał natomiast

kompetencji do oceny zaistnienia stosunku ubezpieczenia

w sensie prawnym. Ocena ta mogła nastąpić wyłącznie na

podstawie wskazanych przez normę kolizyjną przepisów

miejsca świadczenia pracy i mogła być dokonana tylko przez

organ władny te przepisy stosować.

Ze względu na różnice między ustawodawstwami krajo-

wymi co do określenia przedmiotu ubezpieczenia społeczne-

go wprowadzono zasadę, że uwzględnianie okoliczności lub

wydarzeń mających miejsce w jednym państwie członkow-

skim nie może w żaden sposób sprawiać, że właściwym dla

nich stanie się inne państwo ani że będzie się do nich stoso-

wać jego ustawodawstwo (pkt 11 preambuły rozporządzenia

nr 883/2004). Określenie ustawodawstwa właściwego wska-

zującego na instytucję miejsca świadczenia pracy najemnej

wyłącza możliwość dokonania oceny przez instytucję miejsca

zamieszkania, czy stosunek prawny będący podstawą objęcia

ubezpieczeniem społecznym w kraju świadczenia pracy jest

ważny według prawa miejsca zamieszkania ubezpieczonego.

Instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się

o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie

może powodować wątpliwości co do określenia mającego

zastosowanie ustawodawstwa. Trzeba jednak podkreślić, że

może chodzić jedynie o wątpliwości co do określenia usta-

wodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego,

z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 i od-

powiednich przepisów art. 14 rozporządzenia nr 987/2009,

czyli niepewność co do tego, czy osoba wnosząca o ustale-

nie prawa właściwego jest objęta systemem zabezpiecze-

nia społecznego w więcej niż jednym państwie członkow-

skim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania

wnioskodawcy nie może sama rozstrzygać, lecz musi dosto-

sować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia

ustawodawstwa właściwego wskazanego w szczególności

w art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia nr 987/2009, które naka-

zują zwrócenie się, w przypadku istnienia wątpliwości bądź

rozbieżności, do instytucji innego państwa członkowskiego.

Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między

sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określe-

nia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie

rozporządzenie podstawowe.

Decyzji organu ubezpieczeń społecznych, w której uczy-

niono zastrzeżenia co do istnienia stosunku prawnego wska-

zywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego w innym

państwie, nie można zakwalifikować jako decyzji wydanej

na podstawie art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009. De-

cyzja, której przedmiotem jest odmowa uznania sytuacji

równoczesnego podlegania ubezpieczeniu społecznemu

w dwu państwach członkowskich nie uwzględnia treści

art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 oraz art. 14 rozporzą-

dzenia nr 987/2009 i nie odpowiada dyspozycji przedmio-

towych unormowań.

Należałoby także przyjąć, że niepoinformowanie przez

instytucję miejsca zamieszkania ubezpieczonej instytucji

państwa członkowskiego o ustalonym przez siebie ustawo-

dawstwie tymczasowym stanowi obejście obowiązku na-

wiązania kontaktu z instytucją innego państwa i ustalenia

ustawodawstwa na mocy wspólnego porozumienia (art. 16

ust. 4 rozporządzenia nr 987/2009).

Mając na uwadze, że ubezpieczona przedstawiła doku-

menty potwierdzające zatrudnienie na terytorium Wielkiej

Brytanii (w tym zezwolenie na wykonywanie pracy), dostar-

czyła także zestawienie brytyjskich składek na ubezpieczenie

społeczne (wskazujące na jej przystąpienie do brytyjskiego

systemu ubezpieczeń społecznych od 31 marca 2009 r.) – to

polska instytucja ubezpieczeniowa nie mogła tej okoliczności

zignorować. Istnienie tytułu ubezpieczenia społecznego za

granicą wyklucza dokonywanie ustaleń przeciwko dowodo-

wi ubezpieczenia społecznego w innym państwie. W razie

pojawienia się wątpliwości co do ważności dokumentu lub

Wykonywanie pracy najemnej i działalności na własny rachunek

w różnych państwach Unii Europejskiej

komentarz

ekSperta

dr Wojciech ostaszeWski

asystent sędziego w izbie Pracy, Ubezpieczeń społecznych

i spraw Publicznych sądu Najwyższego

P

odleganie systemowi zabezpieczenia społecznego

w przypadku wykonywania pracy w dwóch lub więcej

państwach członkowskich reguluje art. 13 rozporzą-

dzenia 883/2004 r. w sprawie koordynacji systemów

zabezpieczenia społecznego. Podstawową zasadą jest,

że dana osoba (wykonująca pracę w więcej niż jednym

państwie członkowskim) podlega ustawodawstwu tego

państwa, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli

wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkow-

skim. Inaczej sprawa przedstawia się, gdy dana osoba nie

wykonuje znacznej części pracy w państwie, w którym ma

miejsce zamieszkania ( art. 13 ust. 1 pkt b). Co się zaś tyczy

osoby wykonującej pracę na własny rachunek w dwóch lub

w kilku państwach członkowskich, podlega ona ustawo-

dawstwu tego państwa, w którym ma miejsce zamieszka-

nia, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie,

lub ustawodawstwu państwa, w którym znajduje się

centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba

ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich,

w których wykonuje ona znaczną część swej pracy.

Odnośnie natomiast do przypadku (jak w prezento-

wanym powyżej orzeczeniu), gdy dana osoba wykonu-

je pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych

państwach członkowskich, podlega ona ustawodawstwu

państwa, w którym wykonuje swą pracę najemną, lub też

jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku państwach

członkowskich ustawodawstwu określonemu zgodnie

z art. 13 ust. 1.

Oznacza to, że osoba będąca równocześnie pracownikiem

najemnym w państwie członkowskim (innym niż Polska)

oraz prowadząca działalność na własny rachunek w Polsce

nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowa-

dzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej na

podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie

ubezpieczeń społecznych (wyrok SN z 23 sierpnia 2007 r.,

sygn. akt I UK 68/07, OSNP 2008/19-20/300).

dokładności przedstawienia okoliczności, na których opie-

rają się informacje zawarte w tym dokumencie, instytucja

państwa członkowskiego, która otrzymuje dokument, ma

(stosownie do art. 5 rozporządzenia wykonawczego) zwrócić

się do instytucji, która ten dokument wydała o niezbędne

wyjaśnienia lub o wycofanie tego dokumentu. Instytucja

wydająca dokument ponownie rozpatruje podstawy jego

wystawienia i w stosownych przypadkach wycofuje go. W ra-

zie pojawienia się wątpliwości w odniesieniu do informacji

przedstawionych przez zainteresowanych, do ważności do-

kumentu lub dowodów potwierdzających lub do dokładności

przedstawienia okoliczności, na których opierają się zawarte

w nim informacje, instytucja miejsca pobytu lub zamiesz-

kania przystępuje w zakresie, w jakim jest to możliwe, na

wniosek instytucji właściwej do niezbędnej weryfikacji tych

informacji lub dokumentów (art. 5 ust. 2–3 rozporządzenia

wykonawczego).

Mając powyższe na uwadze, SN doszedł do wniosku, że

w sprawie, w której przedmiotem sporu było zastosowa-

nie art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 (a wyrażona w nim

norma kolizyjna jasno wskazuje na państwo ubezpiecze-

nia społecznego) niedopuszczalne było rozstrzyganie przez

polski organ rentowy w decyzji o istnieniu stosunku praw-

nego wskazywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego

w innym państwie. Również sądy orzekające w niniejszej

sprawie nie miały uprawnienia w zakresie badania istnie-

nia stosunku pracy stanowiącego tytuł ubezpieczenia spo-

łecznego w innym państwie członkowskim Unii. Zważywszy

na to, że w niniejszej sprawie zachodzi konieczność zajęcia

stanowiska przez instytucję ubezpieczeń społecznych pań-

stwa będącego miejscem pracy ubezpieczonej, SN za celowe

uznał uchylenie nie tylko zaskarżonego wyroku i poprze-

dzającego go wyroku sądu pierwszej instancji, lecz także

decyzji organu rentowego, aby organ ten rozpoznał sprawę

we właściwym trybie.

Wyrok Sn

z 9 stycznia 2014 r., sygn. akt i Uk 275/13

www.gazetaprawna.pl/oferta2014

S p r a w d ź , c o z y s k u j e s z w p r e n u m e r a c i e

AUTOPROMOCJA

Dziennik Gazeta Prawna, 17 kwietnia 2014 nr 75 (3716)

gazetaprawna.pl

IV

orzecznIctwo

Sąd Najwyższy

o ubezpieczeniach społecznych

Stan faktyczny

ZUS wydaną decyzją stwierdził, że ubezpie-

czona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospo-

darczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu,

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia 2009 r.

Organ rentowy wskazał, że pomimo formalnie zawartych umów

o pracę na terenie Wielkiej Brytanii strony stosunku pracy

nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się do ich wy-

konania. Oznacza to, iż zawarcie umów o pracę z pracodawcą

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust. 1

pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r.

o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442

ze zm.) poprzez uniknięcie obowiązkowego opłacania składek

na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz FP z tytułu pro-

wadzonej działalności gospodarczej.

Sąd okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że

ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działal-

ność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom:

emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu

od 1 kwietnia 2009 r. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że

stosownie do art. 14c obowiązującego do 30 kwietnia 2010 r.

rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r.

dotyczącego stosowania systemów zabezpieczenia społecz-

nego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek

oraz do członków ich rodzin, przemieszczających się w gra-

nicach Wspólnoty (Dz. Urz. WE L 149 z 1971 r.) osoba będąca

jednocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jed-

nego państwa członkowskiego i prowadząca działalność na

własny rachunek na terytorium innego podlega ustawodaw-

stwu tego państwa członkowskiego, na którego terytorium

wykonuje pracę za wynagrodzeniem.

Z kolei zgodnie z art. 13 ust. 3 obowiązującego od 1 maja

2010 r. rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady

(WE) nr 883/2004 z 20 kwietnia 2004 r. w sprawie koordyna-

cji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L 166/1

z 2004 r.) osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną

i pracę na własny rachunek w różnych państwach człon-

kowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskie-

go, w którym wykonuje swą pracę najemną. Sąd ocenił, że

odwołująca złożyła stosowne dokumenty poświadczające, iż

podlega ustawodawstwu dotyczącemu ubezpieczenia spo-

łecznego w Wielkiej Brytanii. Powyższy wyrok organ rento-

wy zaskarżył apelacją.

Sąd apelacyjny oddalił apelację. Sąd drugiej instancji wska-

zał, że regułą jest to, że osoby, do których znajdują zastoso-

wanie powołane przez sąd pierwszej instancji akty prawa

wspólnotowego, podlegają ustawodawstwu tylko jednego pań-

stwa członkowskiego. W ocenie sądu apelacyjnego wskazanie

ustawodawstwa właściwego staje się konieczne dopiero, gdy

konkretna osoba wykazuje określoną aktywność stanowiącą

tytuł podlegania ubezpieczeniu (zabezpieczeniu) społecznemu

na terytorium więcej niż jednego państwa członkowskiego.

Tym samym sąd ten stwierdził, że niezależnie od bada-

nia, czy w okolicznościach danej sprawy praca wykonywana

jest na terytorium innego państwa członkowskiego, równie

istotne jest stwierdzenie prowadzenia działalności gospo-

darczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które rodzi

obowiązek ubezpieczenia społecznego. Sąd apelacyjny wska-

zał również, że w razie zaistnienia okoliczności uzasadniają-

cych wskazanie ustawodawstwa innego państwa członkow-

skiego jako właściwego, ocena tych okoliczności pozostaje

w kompetencji instytucji tego państwa przy zastosowaniu

jego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecz-

nego, co tym samym wyklucza możliwość badania zarów-

no przez ZUS, jak i sąd ubezpieczeń społecznych ważności

umów o pracę zawartych przez ubezpieczoną z brytyjskimi

pracodawcami. Tym bardziej że chociaż ubezpieczona nie

przedłożyła wymaganego zaświadczenia, obok dokumen-

tów potwierdzających zatrudnienie na terytorium Wielkiej

Brytanii dostarczyła także zestawienie brytyjskich składek

na ubezpieczenie społeczne z 21 czerwca 2011 r. wskazujące

na jej przystąpienie do brytyjskiego systemu ubezpieczeń

społecznych od 31 marca 2009 r.

Powyższy wyrok organ rentowy zaskarżył skargą kasacyjną.

UzaSadnienie

SN zaznaczył na wstępie, iż w niniejszej spra-

wie miały zastosowanie przepisy wspólnotowej koordynacji,

ponieważ organ rentowy wobec ubezpieczonej stwierdził,

że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu,

rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 kwietnia

2009 r. z tytułu prowadzenia działalności w gospodarczej

pomimo formalnie zawartych na terenie Wielkiej Brytanii

umów o pracę. Organ rentowy stwierdził, że strony stosun-

ku pracy nie miały zamiaru wzajemnego zobowiązania się

do ich wykonania, a zawarcie umów o pracę z pracodawcą

zagranicznym miało na celu obejście przepisów, tj. art. 6 ust.

1 pkt 5 w związku z art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpie-

czeń społecznych. W ocenie organu rentowego ubezpieczona

jednocześnie prowadziła działalność gospodarczą na teryto-

rium Polski (w Polsce miała też miejsce zamieszkania) oraz

wykonywała pracę najemną na podstawie stosunku pracy

z pracodawcą brytyjskim. SN podkreślił, że stwierdzając wy-

żej wskazane okoliczności, organ ubezpieczeń społecznych

miejsca zamieszkania ubezpieczonej uprawniony był jedy-

nie do wskazania ustawodawstwa właściwego stosownie do

art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. Nie miał natomiast

kompetencji do oceny zaistnienia stosunku ubezpieczenia

w sensie prawnym. Ocena ta mogła nastąpić wyłącznie na

podstawie wskazanych przez normę kolizyjną przepisów

miejsca świadczenia pracy i mogła być dokonana tylko przez

organ władny te przepisy stosować.

Ze względu na różnice między ustawodawstwami krajo-

wymi co do określenia przedmiotu ubezpieczenia społeczne-

go wprowadzono zasadę, że uwzględnianie okoliczności lub

wydarzeń mających miejsce w jednym państwie członkow-

skim nie może w żaden sposób sprawiać, że właściwym dla

nich stanie się inne państwo ani że będzie się do nich stoso-

wać jego ustawodawstwo (pkt 11 preambuły rozporządzenia

nr 883/2004). Określenie ustawodawstwa właściwego wska-

zującego na instytucję miejsca świadczenia pracy najemnej

wyłącza możliwość dokonania oceny przez instytucję miejsca

zamieszkania, czy stosunek prawny będący podstawą objęcia

ubezpieczeniem społecznym w kraju świadczenia pracy jest

ważny według prawa miejsca zamieszkania ubezpieczonego.

Instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się

o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie

może powodować wątpliwości co do określenia mającego

zastosowanie ustawodawstwa. Trzeba jednak podkreślić, że

może chodzić jedynie o wątpliwości co do określenia usta-

wodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego,

z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 i od-

powiednich przepisów art. 14 rozporządzenia nr 987/2009,

czyli niepewność co do tego, czy osoba wnosząca o ustale-

nie prawa właściwego jest objęta systemem zabezpiecze-

nia społecznego w więcej niż jednym państwie członkow-

skim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania

wnioskodawcy nie może sama rozstrzygać, lecz musi dosto-

sować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia

ustawodawstwa właściwego wskazanego w szczególności

w art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia nr 987/2009, które naka-

zują zwrócenie się, w przypadku istnienia wątpliwości bądź

rozbieżności, do instytucji innego państwa członkowskiego.

Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między

sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określe-

nia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie

rozporządzenie podstawowe.

Decyzji organu ubezpieczeń społecznych, w której uczy-

niono zastrzeżenia co do istnienia stosunku prawnego wska-

zywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego w innym

państwie, nie można zakwalifikować jako decyzji wydanej

na podstawie art. 16 ust. 2 rozporządzenia nr 987/2009. De-

cyzja, której przedmiotem jest odmowa uznania sytuacji

równoczesnego podlegania ubezpieczeniu społecznemu

w dwu państwach członkowskich nie uwzględnia treści

art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 oraz art. 14 rozporzą-

dzenia nr 987/2009 i nie odpowiada dyspozycji przedmio-

towych unormowań.

Należałoby także przyjąć, że niepoinformowanie przez

instytucję miejsca zamieszkania ubezpieczonej instytucji

państwa członkowskiego o ustalonym przez siebie ustawo-

dawstwie tymczasowym stanowi obejście obowiązku na-

wiązania kontaktu z instytucją innego państwa i ustalenia

ustawodawstwa na mocy wspólnego porozumienia (art. 16

ust. 4 rozporządzenia nr 987/2009).

Mając na uwadze, że ubezpieczona przedstawiła doku-

menty potwierdzające zatrudnienie na terytorium Wielkiej

Brytanii (w tym zezwolenie na wykonywanie pracy), dostar-

czyła także zestawienie brytyjskich składek na ubezpieczenie

społeczne (wskazujące na jej przystąpienie do brytyjskiego

systemu ubezpieczeń społecznych od 31 marca 2009 r.) – to

polska instytucja ubezpieczeniowa nie mogła tej okoliczności

zignorować. Istnienie tytułu ubezpieczenia społecznego za

granicą wyklucza dokonywanie ustaleń przeciwko dowodo-

wi ubezpieczenia społecznego w innym państwie. W razie

pojawienia się wątpliwości co do ważności dokumentu lub

Wykonywanie pracy najemnej i działalności na własny rachunek

w różnych państwach Unii Europejskiej

komentarz

ekSperta

dr Wojciech ostaszeWski

asystent sędziego w izbie Pracy, Ubezpieczeń społecznych

i spraw Publicznych sądu Najwyższego

P

odleganie systemowi zabezpieczenia społecznego

w przypadku wykonywania pracy w dwóch lub więcej

państwach członkowskich reguluje art. 13 rozporzą-

dzenia 883/2004 r. w sprawie koordynacji systemów

zabezpieczenia społecznego. Podstawową zasadą jest,

że dana osoba (wykonująca pracę w więcej niż jednym

państwie członkowskim) podlega ustawodawstwu tego

państwa, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli

wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkow-

skim. Inaczej sprawa przedstawia się, gdy dana osoba nie

wykonuje znacznej części pracy w państwie, w którym ma

miejsce zamieszkania ( art. 13 ust. 1 pkt b). Co się zaś tyczy

osoby wykonującej pracę na własny rachunek w dwóch lub

w kilku państwach członkowskich, podlega ona ustawo-

dawstwu tego państwa, w którym ma miejsce zamieszka-

nia, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie,

lub ustawodawstwu państwa, w którym znajduje się

centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba

ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich,

w których wykonuje ona znaczną część swej pracy.

Odnośnie natomiast do przypadku (jak w prezento-

wanym powyżej orzeczeniu), gdy dana osoba wykonu-

je pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych

państwach członkowskich, podlega ona ustawodawstwu

państwa, w którym wykonuje swą pracę najemną, lub też

jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku państwach

członkowskich ustawodawstwu określonemu zgodnie

z art. 13 ust. 1.

Oznacza to, że osoba będąca równocześnie pracownikiem

najemnym w państwie członkowskim (innym niż Polska)

oraz prowadząca działalność na własny rachunek w Polsce

nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowa-

dzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej na

podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie

ubezpieczeń społecznych (wyrok SN z 23 sierpnia 2007 r.,

sygn. akt I UK 68/07, OSNP 2008/19-20/300).

dokładności przedstawienia okoliczności, na których opie-

rają się informacje zawarte w tym dokumencie, instytucja

państwa członkowskiego, która otrzymuje dokument, ma

(stosownie do art. 5 rozporządzenia wykonawczego) zwrócić

się do instytucji, która ten dokument wydała o niezbędne

wyjaśnienia lub o wycofanie tego dokumentu. Instytucja

wydająca dokument ponownie rozpatruje podstawy jego

wystawienia i w stosownych przypadkach wycofuje go. W ra-

zie pojawienia się wątpliwości w odniesieniu do informacji

przedstawionych przez zainteresowanych, do ważności do-

kumentu lub dowodów potwierdzających lub do dokładności

przedstawienia okoliczności, na których opierają się zawarte

w nim informacje, instytucja miejsca pobytu lub zamiesz-

kania przystępuje w zakresie, w jakim jest to możliwe, na

wniosek instytucji właściwej do niezbędnej weryfikacji tych

informacji lub dokumentów (art. 5 ust. 2–3 rozporządzenia

wykonawczego).

Mając powyższe na uwadze, SN doszedł do wniosku, że

w sprawie, w której przedmiotem sporu było zastosowa-

nie art. 13 rozporządzenia nr 883/2004 (a wyrażona w nim

norma kolizyjna jasno wskazuje na państwo ubezpiecze-

nia społecznego) niedopuszczalne było rozstrzyganie przez

polski organ rentowy w decyzji o istnieniu stosunku praw-

nego wskazywanego jako tytuł ubezpieczenia społecznego

w innym państwie. Również sądy orzekające w niniejszej

sprawie nie miały uprawnienia w zakresie badania istnie-

nia stosunku pracy stanowiącego tytuł ubezpieczenia spo-

łecznego w innym państwie członkowskim Unii. Zważywszy

na to, że w niniejszej sprawie zachodzi konieczność zajęcia

stanowiska przez instytucję ubezpieczeń społecznych pań-

stwa będącego miejscem pracy ubezpieczonej, SN za celowe

uznał uchylenie nie tylko zaskarżonego wyroku i poprze-

dzającego go wyroku sądu pierwszej instancji, lecz także

decyzji organu rentowego, aby organ ten rozpoznał sprawę

we właściwym trybie.

Wyrok Sn

z 9 stycznia 2014 r., sygn. akt i Uk 275/13

AUTOPROMOCJA

AUTOPROMOCJA

Wygenerowano dnia 2015-02-20 dla loginu: [e-mail]

4 / 4