Małgorzata Kopczyńska-Marcin Jan Gorazdowski

MOJE PIERWSZE
AKWARIUM

Warszawa

Spis treści

Dlaczego zakładamy akwarium? .......................... 5

Miejsce ustawienia akwarium ............................. 8

Przygotowanie dna i stałych elementów dekoracji .... 13

Planowanie zagospodarowania akwarium ............... 16

Sadzenie roślin ............................................... 21

Oświetlenie akwarium ...................................... 24

Woda .......................................................... 27

Ogrzewanie - grzałki, termometry i termostaty ........ 31

Filtrowanie wody ............................................ 34

Dodatkowe urządzenia do obsługi akwarium ........... 37

Wprowadzenie ryb .......................................... 38

Dlaczego zakładamy akwarium?

Prawidłowo funkcjonujące akwarium to kawałek przyrody stworzony w domu - to
samodzielny biotop, w którym wszystkie elementy są ważne i wzajemnie na siebie od-
działywują. Jest wiele czynników przemawiających za posiadaniem w domu takiego
wycinka natury, możliwego do bezpośredniej obserwacji. Zbiorniki domowe dodają
mieszkaniom swoistego uroku, zwłaszcza w długie wieczory, działają uspokajająco, z
czasem stają się centralnym punktem w domu - miejscem, w którym gromadzi się cała
rodzina. Opieka nad zbiornikiem daje możliwość relaksu, a jednocześnie uczy
systematyczności i obowiązkowości, zarówno dorosłych, jak i dzieci.

Akwarium powoduje też podniesienie wilgotności powietrza w mieszkaniu, co
sprawia, że pełni ono funkcję zdrowotną.

Zachęcamy do założenia w domu zbiornika akwariowego w miarę możliwości dużego,
choć i małe akwaria mogą być piękne. Książka ta ma za zadanie ułatwić Państwu za-
kładanie zbiornika, zwrócić uwagę na zakup sprzętu i wyposażenia technicznego,
pomóc w przygotowaniu podłoża do akwarium z roślinami i bez nich, ułatwić wybór
właściwego oświetlenia, filtrowania oraz badania stanu wody, w której przebiegać
będą wszystkie procesy życiowe.

Chęć posiadania w domu akwarium ma wielowiekowy rodowód. Sięgając do historii
łatwo możemy stwierdzić, że uroda ryb fascynowała ludzi od wieków. Doskonałym
przykładem mogą być prace hodowlane prowadzone w dawnych Chinach, mające na
celu wyselekcjonowanie ras kolorowych. Świadomy dobór ryb doprowadził hodowlę
karasia, czyli złotej rybki, do perfekcji. W chwili obecnej długotrwałe wysiłki
hodowców zaowocowały uzyskaniem ryb akwariowych o fantastycznie jaskrawych
barwach i kształtach płetw niespotykanych u ich dzikich krewniaków.

Hodowanie ryb i roślin akwariowych wymaga od ludzi, zajmujących się tym, dużej
wiedzy, którą należy stale pogłębiać i uzupełniać o nowości z tej dziedziny. Na rynku
w ostatnim czasie ukazało się wiele bardzo wartościowych pozycji literatury akwary
stycznej. Są to jednak bardzo często książki drogie i zawierające szereg informacji
dotyczących zarówno akwarium słodkowodnego, jak i morskiego. Nabywanie tych
książek to dalszy etap zgłębiania wiedzy z tej dziedziny. „Rodzina" akwarystów składa
się bowiem z ludzi o wielkiej wiedzy i wieloletnim doświadczeniu, zajmujących się
tymi problemami zawodowo, jak też z amatorów, którzy mają lub chcą mieć w domu
zbiornik z rybami (często nazywany zbiornikiem towarzyskim) dobieranymi w/g gustu
właściciela. W jednym zbiorniku bytują więc okazy, które w przyrodzie raczej się nie
spotykają.

Książka ta, przeznaczona dla osób rozpoczynających swoją przygodę z akwarystyką,
świadomie obejmuje wyłącznie zagadnienia związane z akwarystyką słodkowodną.
Zarówno chów, jak i hodowla ryb słodkowodnych zostały już w dużej mierze
opanowane i ryby, będące w sprzedaży w sklepach akwarystycznych, są urodzone „w
niewoli". Płyną z tego faktu dwie podstawowe korzyści, a mianowicie to, że kupione
zwierzęta łatwo się zaaklimatyzują do warunków, jakie im stworzono, jak również to,
że w dalszym etapie będzie można przystąpić do ich rozmnażania. Jest to wielka
przyjemność dla każdego akwarysty.

Można mieć również satysfakcję z faktu, że nie przyczyniamy się do zubożenia
naturalnego środowiska, co ma miejsce w przypadku kupowania ryb morskich,
łowionych bezpośrednio w morzach i oceanach. Bardzo wiele z nich ginie zanim

zaaklimatyzują się w domowych akwariach.

Ryby słodkowodne są równie piękne, jak morskie, a możliwość obserwowania
wszystkich naturalnych zachowań związanych z rozrodem daje wiele satysfakcji.

Miejsce ustawienia akwarium

Jeżeli zapadła już decyzja o umieszczeniu akwarium w mieszkaniu, należy dokładnie
przemyśleć, gdzie będzie się znajdować zbiornik. Powinno to być miejsce stałe, gdyż
przenoszenie zagospodarowanego zbiornika jest bardzo uciążliwe i może doprowadzić
do jego uszkodzenia.

Jest kilka reguł, o których trzeba pamiętać ustawiając zbiornik. Nie należy stawiać
akwarium na parapecie okiennym ani blisko okna, ponieważ silne, bezpośrednie
światło słoneczne będzie przyczyną bujnego przyrostu glonów w zbiorniku, a także
może spowodować przegrzanie wody. Odwrotnie, otwieranie okna, szczególnie zimą,
wyziębi nadmiernie wodę.

Decydując się na konkretne miejsce, należy uwzględnić ilość światła jaką dostają
nasze rośliny i ryby. Przed ustawieniem akwarium trzeba przewidzieć miejsce na
lampy, które będą oświetlały zbiornik z góry. Muszą być zamocowane na takiej
wysokości, aby nie razić w oczy osoby siedzącej i podziwiającej akwarium. W
zasadzie nie powinno się ustawiać akwarium obok telewizora, gdyż jasno oświetlony
zbiornik rozprasza uwagę. Często okazuje się jednak, że życie w akwarium jest
znacznie ciekawsze od programu telewizyjnego.

Najodpowiedniejszy dla początkującego akwarysty jest zbiornik o pojemności od 100 l
do 150 1. Mniejsze zapewniają rybom zbyt mały komfort bytowania. W małych
akwariach znacznie trudniej jest utrzymać równowagę bio-

logiczną. Stosunkowo łatwo np. doprowadzić do „popsucia" się wody na skutek
przekarmienia ryb.

Wielkość zbiornika podyktowana musi być miejscem jakie on zajmie. Nie można
stawiać w dużych pomieszczeniach małych kilkunastolitrowych akwariów. Duże po-
mieszczenie wymaga okazałego zbiornika. Najlepsze rozwiązanie to możliwość
zaplanowania akwarium przed urządzeniem mieszkania. Można wtedy zaplanować
zbiornik w ścianie. Często jest jednak tak, że zbiornik musi być dopasowany do
istniejącego już wystroju wnętrza.

Podstawą pod zbiornik większy niż 100 l lub kilka zbiorników mogą być regały
wykonane z kątownika a później obudowane drewnem. Listwy maskujące konstrukcję
z kątownika można dopasować wyglądem do innych mebli lub, jeżeli to niemożliwe,
do koloru ścian. Niedokładne ustawienie akwarium w pionie i poziomie może być
przyczyną powstawania naprężeń i pękania szyb. Pod zbiornik klejony podkładamy
płytę styropianową o grubości do 5 mm. Niezmiernie ważna jest duża wytrzymałość
jaką musi się charakteryzować podstawa akwarium. Aby zapewnić sobie i sąsiadom
bezpieczeństwo i uchronić od zalania nasze mieszkanie, należy pamiętać, że
wytrzymałość podestu powinna 2,5 do 3 razy przekraczać ciężar akwarium
wypełnionego wodą i żwirem. Całkowity ciężar zbiornika (w kg) można łatwo

obliczyć, sumując ciężar pustego zbiornika (w kg) z ciężarem wody, który stanowi
objętość zbiornika, ponieważ 11 wody waży około l kg, oraz z ciężarem wypłukanego
żwiru i kamieni (w kg).

Jeśli to tylko jest możliwe, warto pokusić się o założenie akwariów większych, do 300
l (i więcej). Przy obecnym poziomie techniki akwar y stycznej, a głównie doskonałym
systemom do filtrowania wody można zaryzykować twierdzenie, że im większy
zbiornik, tym mniej trzeba mu poświęcać

pracy i tym bardziej dekoruje on nasze mieszkanie. Równowaga biologiczna jest w
nim stosunkowo łatwa do utrzymania. W dużym zbiorniku można pozwolić sobie na
dowolny wybór gatunków ryb do hodowli. Kłopot dla akwarysty może stanowić
jedynie wysoki nakład finansowy, jaki należy ponieść na początku, aby zbiornik
wyposażyć pod względem technicznym. Trzeba również kupić do takiego zbiornika
dużą ilość roślin. Z zakupem ryb można trochę poczekać.

Trud przy zakładaniu dużego zbiornika jest jednak opłacalny, gdyż robi on wielkie
wrażenie estetyczne. Decydując się na duże akwarium trzeba pamiętać, aby jego
głębokość nie była za duża. Uniemożliwia to później prawidłową pielęgnację.
Utrudnione jest czyszczenie podłoża, niedogodny jest dostęp do przycinanych roślin.
Przyjmuje się, że ściana boczna zbiornika nie powinna mieć więcej niż 60 cm
wysokości, co umożliwia obsługiwanie go rękami bez dodatkowych chwytaków i
manipulatorów.

Powinno się wystrzegać ustawiania akwariów, nawet małych, na regałach i blatach
stolików. Po pewnym czasie nawet przy bardzo ostrożnej obsłudze okaże się, że meble
zostały zniszczone.

Idealnie jest, jeżeli zbiornik umieszczony zostanie w bliskim sąsiedztwie gniazdka
elektrycznego, a akwarysta będzie pamiętać o tym, aby wszelkie przewody elektryczne
i roz-gałęziacze ukryć w obudowie akwarium. Całe oprzyrządowanie techniczne
powinno być zamaskowane, gdyż bardzo szpeci wygląd ogólny.

Zanim zbiornik znajdzie się na swoim stałym miejscu, powinno się pomyśleć o tej
części wystroju, którą będzie stanowić tylna szyba. Jeżeli zbiornik stoi na środku
pomieszczenia, to będzie oglądany ze wszystkich stron, natomiast gdy jest przysunięty
do ściany nie można pozwolić, aby przez szybę widać było np. wzorzyste tapety.
Będzie to szpecić zbiornik. Na zamaskowanie tylnej ściany jest kilka sposobów.
Pierwszy z nich to pomalowanie tylnej szyby po zewnętrznej stronie akwarium na
czarno. Na tym tle doskonale odbijają się rośliny i ryby, dodaje ono też „głębi"
zbiornikowi. Można też zastosować fotograficzne tła sprzedawane w sklepach
akwarystycznych, które przedstawiają najczęściej rośliny akwariowe.

Kolejny sposób dekoracji tylnej ściany polega na umieszczeniu za nią skrzyneczki
zbitej z drewna. W niej mocuje się np. na warstwie gipsu kamienie, trzcinę czy
korzenie. Można to tło barwić np. na kolor gliny, można wyłożyć tło bambusami.
Dekorując tak tylną ścianę, powinno się starać uwzględnić miejsce, z którego będą
pochodziły ryby przeznaczone do hodowli. Dekoracja powinna nawiązywać do ich
naturalnego środowiska.

Skoro już wiadomo, gdzie ustawić zbiornik, na jakiej podstawie, a nawet jak
udekorować tylną szybę pozostaje jeszcze zastanowić się, czy ma to być akwarium
ramowe, czy też klejone, całe ze szkła. Nie podajemy tu sposobów samodzielnego
budowania akwarium, gdyż jest to pozycja dla początkujących akwarystów. Nawet

wytrawni hodowcy kupują obecnie najczęściej gotowe zbiorniki. W ostatnich latach
powstało szereg firm produkujących akwaria wysokiej jakości. Istnieje też możliwość
zamawiania zbiorników o wymiarach dostosowanych do konkretnych potrzeb. Ludzie,
zajmujący się produkcją zbiorników, wiedzą dokładnie, jakiej grubości szyby użyć do
klejenia zbiornika 1 jakie zastosować wzmocnienia ze szklanych pasków. Do klejenia
akwariów stosowane są kleje silikonowo-kauczukowe. Wiadomość ta jest użyteczna o
tyle, że za ich pomocą można we wnętrzu zbiornika przykleić potrzebne nam

ścianki, progi a nawet kamienie. Zbiorniki klejone nawet kilkusetlitrowe są w pełni
bezpieczne i wytrzymałe.

Ci, którzy mimo wszystko chcą mieć akwarium ramowe, muszą pamiętać, że kątownik
w górnej części zbiornika, nad lustrem wody, będzie rdzewiał i należy go
konserwować po uprzednim wyczyszczeniu farbą miniową. Zbiornik taki nie może
stać bez wody, gdyż kit wysycha, co jest powodem przeciekania akwarium. Zdarza się
jednak, że są gdzieś w piwnicy stare zbiorniki, które chce się ponownie zasiedlić
rybami. Aby uniknąć przeciekania, należy albo taki zbiornik ponownie przeszklić,
zlecając tę pracę fachowcowi, albo uszczelnić klejem silikonowo-kauczukowym.
Druga metoda jest tańsza i prostsza, a co ważniejsze, możliwa do samodzielnego
wykonania w domu. Miejsce przecieku szyby należy odtłuścić rozpuszczalnikiem
benzynowym, a klej rozprowadzić za pomocą zwężonej końcówki tubki lub, jeśli
takiej nie ma, dużą strzykawką. Najbezpieczniej jest nałożyć klej na wszystkie
krawędzie wewnętrzne zbiornika. Po tym zabiegu należy poczekać co najmniej dwa
dni z wypróbowaniem, czy uszczelniony zbiornik nie przecieka. Dopiero po tym
czasie klej może być poddany działaniu wilgoci, a najbardziej wytrzymały jest po 6-7
dniach od sklejenia.

Przed rozpoczęciem prac nad zagospodarowaniem każdego, nawet nowego, zbiornika
wskazane jest sprawdzenie jego szczelności. Ostatnią czynnością jest dokładne wymy-
cie zbiornika. Należy do tego użyć twardej szczotki i ciepłej wody. Skrobakiem do
szyb usuwa się ze ścian resztki kitu lub kleju silikonowego. Do mycia akwarium nie
wolno używać żadnych środków chemicznych.

Przygotowanie dna i stałych elementów
dekoracji

Teraz, gdy zbiornik jest już przygotowany, ustawiony na solidnym, wypoziomowanym
podeście i sprawdzony pod kątem szczelności, można przystąpić do ułożenia
odpowiedniego podłoża i dekoracji jego wnętrza.

Należy pamiętać, że dno akwarium to nie martwy żwir i kamienie. W miejscu tym
bytują bardzo ważne dla całego zbiornika mikroorganizmy, jakimi są bakterie
nitryfikacyj-ne. W najprostszy sposób można powiedzieć, że ich rola polega na
przerabianiu odpadków ze zbiornika na substancje nieszkodliwe dla ryb i roślin w nim
żyjących. W dnie powinny też żyć małe ślimaki o stożkowych muszlach, są one
bardzo pożyteczne. Przy zakładaniu akwarium można poprosić o kilka takich
egzemplarzy znajomego akwarystę.

Dno to miejsce, w którym sadzi się rośliny. Tu się one ukorzeniają i czerpią z niego
pokarm dla bujnego wzrostu. Rośliny pobierają też substancje odżywcze z wody.

PRZYGOTOWANIE PODŁOŻA

Pierwszą zasadą jest to, aby nie był to zbyt drobny piasek, który utworzy na dnie
zwartą warstwę, co utrudni przepływ wody do korzeni roślin, potrzebujących tlenu i
substancji odżywczych. Średnica ziarnek piasku na dno nie powinna być mniejsza niż
1,5 mm, a najlepiej w zbiorniku prezentuje się ciemny żwir o ziarnach 2,5 do 3,5 mm.

Żwir należy dokładnie wypłukać pod bieżącą wodą.

Czynność tę należy powtórzyć w miarę potrzeby nawet kilkanaście razy.

Przepłukany materiał na dno zbiornika można pozyskać np. ze żwirowni albo ze stacji
wodociągów. Można go też kupić w sklepie akwary styczny m.

Dobre efekty daje w dekorowaniu użycie dużych kamieni. Należy je układać na dnie
przed wsypaniem żwiru. Pierwszą czynnością jest wyszorowanie ich za pomocą
twardej szczotki i wyparzenie w gorącej wodzie. Do zbiornika można wkładać kawałki
lawy, bazalt, granit, nie wskazane jest używanie kamieni wapiennych i wapiennego
żwiru. Na skutek wypłukiwania z nich soli mineralnych zmieniają one skład
chemiczny wody, co z kolei źle znoszą ryby. To samo powtórzy się, gdy umieści się w
akwarium muszle morskie. Dobrze nadają się do dekoracji kamienie rzeczne -
otoczaki. Jeżeli dla ryb potrzebne będą kryjówki, to takie kamienie można kleić
silikonem w dowolne formy. Ustawianie w wodzie małych zamków, płetwonurków z
mas plastycznych i innych tego typu nienaturalnych dekoracji jest mało gustowne.
Bardzo ładnie natomiast w akwarium będą wyglądać korzenie. Powinny one
pochodzić z drzew liściastych. Muszą być zbierane z czystych zbiorników wodnych,
nie z mulistego dna. Korzeń taki powinien sam tonąć. Przed użyciem w akwarium
należy go wyszorować i wygotować w wodzie z dodatkiem soli (ok. 0,25 kg soli na 5 l
wody). Po tym zabiegu korzeń należy wypłukać i moczyć jeszcze jeden dzień w
czystej wodzie. Najwygodniej jednak jest kupić odpowiednio spreparowany kawałek
drewna w sklepie zoologicznym. Tam też można dostać lignity, które są wydobywane
w kopalniach węgla brunatnego. Mają kolor brązowy, nie psują wody a mogą jej
nadawać lekko herbacianą barwę. Nie jest to szkodliwe dla ryb. Przed

użyciem lignity należy zalać wrzącą wodą i potem moczyć w czystej wodzie przez ok.
jeden tydzień.

I jeszcze ostatnia uwaga dotycząca wszystkich materiałów dekoracyjnych: żwir,
kamienie i korzenie nie mogą mieć ostrych krawędzi, które kaleczyłyby ryby.

Najprostsze dno składa się z dwu warstw. Głębsza to słabo wypłukany piasek, do
którego dodaje się preparaty możliwe do zakupienia w sklepach akwary stycznych.
Przyspieszają one procesy ukorzeniania się roślin. Jeśli nawet się tego nie zrobi, nie
oznacza to porażki w hodowli roślin. Na warstwę wierzchnią dodaje się dokładnie
wypłukany grubszy, ciemny żwir o większej średnicy ziaren. W mniejszych
zbiornikach grubość dna będzie oczywiście mniejsza, ale dobrze jest mieć dno o
grubości nawet 10 cm. Dotyczy to zbiorników większych: 200-300 1. Formując dno,
należy pamiętać, aby miało ono spad z jednej strony akwarium, gdzie będą się
gromadzić nieczystości i substancje muliste, łatwe dzięki temu do usunięcia przy
ściąganiu wody.

Informacje powyższe dotyczą tzw. akwarium towarzyskiego. Inne sposoby
przygotowania podłoża stosuje się zagospodarowywując zbiorniki bardzo bogato
obsadzone roślinami - typu holenderskiego.

Jeśli zdecydujecie się Państwo np. na ryby pochodzące ze skalistych jezior Afryki

wschodniej, to podłoże dla nich przygotowane powinno być jeszcze inne.

Miłośnicy złotych rybek muszą wziąć pod uwagę ich nawyk brania do pyszczka
podłoża, które w tym przypadku musi być jedynie bardzo dokładnie wypłukanym
żwirem o zaokrąglonych krawędziach.

Szczegółowe omówienie innych rodzajów dna znajdą Państwo w kolejnych tomach z
tej serii poświęconych konkretnym tematom.

Planowanie zagospodarowania akwarium

Pierwszą czynnością, którą należy wykonać przed sadzeniem roślin, jest zrobienie
planu zbiornika. Jest to „obraz" dna widzianego z góry. Na plan nanosi się
rozmieszczenie poszczególnych grup roślin. Zaznaczamy miejsca, jakie zajmują
korzenie, kamienie lub inne elementy dekoracyjne, o których już mówiliśmy. Warto
pamiętać, aby rośliny z jednego gatunku sadzić obok siebie w zwartej i jednorodnej
grupie. Rośliny sąsiadujące ze sobą nie powinny mieć takiego samego lub podobnego
przekroju liści, np. mikro-zorium oskrzydlone (Microsońumpteropuś) obok nadwódki
wielonasiennej (Hygrophila polysperyna) albo bakopa karolińska (Bacopa
corelineand) obok ludwigii płożącej (Lud-wigie repem). Kępy umiejętnie dobranych
roślin powinny się od siebie różnić na zasadzie kontrastu, np. rośliny o liściach
pełnych powinny znaleźć się obok pierzastych.

Należy pamiętać, aby nie umieszczać w centralnej części zbiornika roślin bardzo
dużych i silnie się rozrastających. Taka roślina posadzona na środku dzieli zbiornik na
pół, na stronę prawą i lewą, zmniejszając go optycznie.

Przy planowaniu rozmieszczenia grup roślinnych potrzebna jest choć minimalna
znajomość gatunków. Roślinom akwariowym będzie poświęcona jedna z książeczek
tej serii.

Niektóre rośliny są zawsze niskie lub bardzo dobrze znoszą przycinanie. Te właśnie
sadzi się przy przedniej szybie i w środkowej części zbiornika. Z tyłu sadzi się

rośliny wysokie i szybko rosnące. Wysokością roślin można doprowadzić do
modelowania wnętrza, nadając mu kształt niecki lub osiągając wrażenie koryta rzeki
albo piętrowo ułożonych tarasów. Planując umiejscowienie elementów stałych
dekoracji i grup roślin, należy przewidzieć miejsce na filtr oraz grzałkę. Dobrze jest,
jeżeli elementy technicznego wyposażenia akwarium nie są widoczne. Można zakryć
je roślinami, tak jak jest to pokazane na rys. l, lub kamieniami, tak jak na rys. 2.

Rys. 1. Urządzenie akwarium:

- grzałka (1) schowana za wysokie rośliny;

- na przedniej szybie termometr ciekłokrystaliczny (2) z jaśniej zabarwionym okienkiem, na którym
pokazana jest temperatura wody;

- filtr gąbkowy (3) schowany za rośliny, ale z łatwym dostępem wody ze względu na łatwość jej
czyszczenia; filtr tego typu jest podłączony do języka;

- spadek dna w kierunku przedniej szyby

Rys. 2. Urządzenie akwarium bez roślin dla ryb ze skalistych jezior Afryki Wschodniej

Przykładowe plany zagospodarowania zbiornika o wymiarach dna 100 cm x 50 cm i z
podłożem ze średnio grubego żwiru przedstawiono na rysunkach 2 A, B.

B

Rys. 3. Plan zagospodarowania dnia:

A

1 - Nadwódka tajlandzka l

(Hygrophila stricta)

2 - Stroiczka kardynalska 2

(Lobelia cardinaliś)

3 - Wywłócznik, gat. dowolny 3

(Myriophyllum)

4 - Nurzaniec śrubowy 4

(Vallisneria spiraliś)

5 - Jaszczurzec pochylony 5

(Saururus cernuuś)

6 - Żabienica delikatna 6

(Echinodorus tenellus)

7 - Nadwódka trójkwiatowa 7

(Hygrophila difformis) 8, 9 - Lignity 8

10 - Ludwigia, gat. dowolny 9

(Ludwigia)

11 - Grzybień „tygrysi"

(Nymphaea lotus)

Z rysunków tych wynika jedna bardzo ważna uwaga. Nie można umieszczać w
zbiorniku zbyt wielu dekoracji i roślin. Ryby potrzebują swobody w poruszaniu się.
Dobrze wygląda piaszczysty „przesmyk" wśród roślin lub nie obsadzona żwirowa
,,polana".

Sadzenie roślin

Teraz kilka uwag dotyczących samego sadzenia, które wykonuje się, gdy akwarium
jest napełnione do połowy wodą. Przed napełnianiem zbiornika należy na dnie położyć
folię a na niej ustawić talerzyk. Strumień wody będzie się na nim rozpraszał i nie
uszkodzi w ten sposób struktury dna.

Rośliny powinny być zdrowe. Wszystkie gnijące lub uszkodzone liście należy usunąć.
Jeżeli się tego nie zrobi, to

Rys. 4. Układ korzeni przy sadzeniu roślin: A. prawidłowy, B. zły (zbyt długie korzenie należy przyciąć
przed sadzeniem)

i tak odpadną w czasie ukorzeniania się rośliny. Korzenie przed zasadzeniem należy
przyciąć. Długość ich powinna być taka, aby nie zaginały się w podłożu. Podczas
sadzenia powstaną w żwirze nierówności, które należy na koniec wyrównać,
pamiętając o konieczności zachowania spadku dna na jedną stronę.

Roślin nie należy sadzić zbyt głęboko. Prawidłowo posadzone powinny mieć
widoczny tuż nad dnem szczyt wiązki korzeni. Czas ukorzeniania się roślin w nowym
podłożu będzie trwał około 1-2 tygodnie.

Jeżeli już jest posadzone wszystko to, co zostało zaplanowane, to można zbiornik
dopełnić wodą. Nie należy kierować silnego strumienia bezpośrednio do akwarium.
Woda zniszczy dotychczasową pracę. Można rozproszyć strumień wody kierując go na
rozpostartą dłoń.

Ważne jest, aby nalewana woda miała temperaturę od 23° C do 25° C. W ten sposób
nie zaszkodzimy roślinom.

Napełniając ostatecznie zbiornik trzeba pamiętać, by woda w akwarium ramowym nie
sięgała do górnego kątownika, a w zbiorniku klejonym jej poziom był ok. 3 cm od
górnej krawędzi szyb.

Rośliny nie tylko bardzo zdobią akwarium. Są one koniecznymi współtwórcami
równowagi biologicznej w zbiorniku. Są też dostarczycielami tlenu potrzebnego
rybom do oddychania. Ponieważ książeczka ta jest kierowana do początkujących
akwarystów, zachęcamy do kupowania na początku roślin prostych, często
spotykanych w handlu. Łatwo sieje hoduje i nie nastręczają większych kłopotów.
Warto z czasem pomyśleć o potrzebie dostarczenia roślinom substancji odżywczych.
Zapewniają one bujny wzrost przez co zwiększają atrakcyjność naszego akwarium.
Można kupić je w sklepach akwarystycznych i podawać zgodnie z instrukcją na
opakowaniu. Przedawkowanie tych preparatów może być szkodliwe dla roślin i ryb.

Bez wspomagania chemicznego większość mniej wymagających roślin też będzie
rosła, tyle że procesy te będą następowały wolniej.

Dla prawidłowego wzrostu roślin bardzo ważną sprawą jest dostarczenie im
odpowiedniej ilości światła. Należy pamiętać o tym, instalując akwarium w domu.

Oświetlenie akwarium

Można śmiało stwierdzić, że nawet najpiękniej urządzony zbiornik nie prezentuje się
odpowiednio dobrze, jeżeli nie jest prawidłowo oświetlony. W jasnym akwarium

kontrastują ze sobą żywe barwy ryb i roślin. Prócz funkcji estetycznej światło jest
bardzo potrzebne mieszkańcom zbiornika. Należy pamiętać, że większość gatunków
ryb i roślin pochodzi z tych obszarów kuli ziemskiej, gdzie dzień jest długi, a co za
tym idzie czas oświetlenia zbiornika nie powinien być krótszy niż 12 do 14 godzin na
dobę. Odpowiednia ilość światła zapewni prawidłowy przebieg fotosyntezy u roślin, w
wyniku czego ryby będą otrzymywały potrzebny im tlen. Światło dostarczane do
akwarium nie może być światłem dziennym, naturalnym, ponieważ doprowadzi ono
do zbyt bujnego rozrostu niepożądanych glonów. Zimą, gdy dzień jest krótki, zbiornik
koniecznie należy doświetlać. Obecnie można się zastanowić nad doborem
najodpowiedniejszego rodzaju oświetlenia. Mogą to być świetlówki o różnej barwie.
Światło ich jest w pełni polecane do zbiorników. „Ciepłe kolory" lamp jarzeniowych,
np. czerwony, pobudzają rośliny do wzrostu w górę, natomiast kolory takie, jak
zielony czy niebieski prowadzą ,do rozrostu roślin przy jednoczesnym utrzymaniu ich
„przy dnie

p

Stwierdzono, że jarzeniówki po roku pracy tracą intensywność oświetlania

i należy je wymieniać, nie czekając aż przestaną działać.

Do zbiorników ekspozycyjnych poleca się też lampy halogenowe, jednak nie jest to
dobre dla początkujących akwarystów, ponieważ szybkie zużywanie się drogich żar-
ników halogenowych (około 1000 godz. pracy) powoduje znaczne podniesienie
kosztów utrzymania akwarium.

Nie stosuje się w chwili obecnej do oświetlania zbiorników żarówek. Dają one zbyt
mało światła, a dodatkowo powodują znaczne podgrzewanie wody w czasie świecenia,
co może stanowić spory problem dla akwarysty.

Montując lampy należy obliczyć moc oświetlenia jaka będzie potrzebna w zbiorniku.
Przyjmuje się, że na l litr wody potrzeba 0,5 W. I tak np. na zbiornik o pojemności
2001 daje się źródło światła o mocy 100 W. Należy brać także pod uwagę głębokość
zbiornika, ponieważ im wyższe ściany, tym mniej światła dociera do dna, co jest
przyczyną zahamowania wzrostu roślin lub „gubienia liści". Najlepszy zbiornik
powinien mieć 45-50 cm wysokości. Lampy oświetlające montuje się na górze w
obudowie przykrywającej zbiornik. W handlu znajdują się gotowe takie urządzenia.
Jeżeli wykonuje się przykrycie samodzielnie, warto pamiętać, aby nawiercić w nim
otwory wentylacyjne, które umożliwią odpływ nadmiaru ciepła. Wewnętrzną część
przykrycia maluje się na biało lub srebrno, a najlepiej umieścić tam ekrany
odblaskowe wykonane np. z błyszczącej blachy lub folii aluminiowej. Zapobiega to
stratom oświetlenia.

Jeżeli nie umieszcza się lamp centralnie, to należy to robić raczej przy przedniej
szybie. Długość rury jarzeniowej powinna być o około 10 cm krótsza niż długość
zbiornika, co umożliwia zmieszczenie w obudowie oprawki.

Warto w tym miejscu wspomnieć o możliwości zainstalowania sterującego zegara
elektrycznego. Podłączając do niego lampy uwolnimy się od konieczności zapalania i
wyłączania światła. Czynność ta będzie zautomatyzowana. Zegary takie są wygodne w
przypadku wyjazdu akwarysty np. na wakacje. Karmieniem ryb może zająć się sąsiad,
a zegar będzie odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie oświetlenia.

Woda

Woda jest dla życia i dobrego samopoczucia ryb a także roślin w akwarium sprawą
podstawową. Jest ona środowiskiem otaczającym żywe organizmy, a także nośnikiem
tlenu umożliwiającym oddychanie.

Ważnym faktem, jaki należy zapamiętać jest to, że ryby słodkowodne żyją w różnych
środowiskach wodnych, w związku z tym skład chemiczny wody może być różny.

Inne cechy posiada woda z rzek, strumieni a inne z jezior czy terenów bagiennych.
Poszczególne typy wody będą omówione w kolejnych książeczkach z tej serii
poświęconych poszczególnym gatunkom ryb i warunkom jakie są potrzebne do ich
rozrodu.

Woda słodka stanowi tylko 3% całej wody na kuli ziemskiej. Woda parująca z
oceanów nie zawiera składników mineralnych. Skraplając się w atmosferze i spadając
z deszczami pochłania różne substancje chemiczne rozpuszczające się w niej.
Przepływa jako strumienie i rzeki przez różne podłoża co powoduje zmianę jej składu
chemicznego.

Dla początkującego akwarysty ważne jest, aby zapamiętać, że nagłe zmiany wody
mogą być bardzo szkodliwe dla ryb i roślin.

Jeżeli chce się napełnić zbiornik, to najczęściej do dyspozycji jest tylko woda
wodociągowa. Jest ona bardzo różna od tej, w której ryby żyją w naturze. Należy
wziąć pod uwagę fakt, że szczególnie w dużych miastach może ona

zawierać dość duże ilości chloru szkodliwego, a nawet zabójczego, dla ryb.

Chloru można pozbyć się stosując preparaty akwarystyczne przeznaczone do tego celu
lub pozostawiając wodę do „odstania" na okres co najmniej 12 godzin. W tym czasie
należy ją intensywnie natleniać.

Każda woda ma określoną twardość. Z pewnością wiele osób zetknęło się już z tym
określeniem. O stopniu twardości wody stanowi ilość rozpuszczonych w niej soli
wapnia, magnezu i żelaza. Bardzo łatwo jest określić twardość za pomocą ogólnie
dostępnych preparatów akwarystycznych. Nie opisujemy tu sposobu ich stosowania,
gdyż każda firma produkująca te odczynniki zamieszcza na opakowaniach dokładne
instrukcje przeprowadzania testu.

Twardość ogólną mierzymy w stopniach niemieckich (l°n). Przyjmuje się, że:

woda bardzo miękka ma - od 0,0°n do 5,0°n,

woda miękka ma - od 5,l°n do 10,0°n,

woda średnio twarda ma - od 10,1° n do 20,0°n,

woda twarda ma - od 20,l°n do 30,0°n,

woda bardzo twarda powyżej 30,0°n.

Akwarystów najbardziej interesuje woda o twardości od 5,l°n do 20,0°n. Jest to woda,
w której żyje i rozmnaża się większość roślin i ryb.

Aby zmiękczyć wodę zbyt twardą, można dodać do zbiornika wody destylowanej lub
wody deszczowej, która jest bardzo miękka. Deszczówka powinna być zbierana po
kilku minutach opadów. Nie polecamy stosowania wody deszczowej z terenów silnie
uprzemysłowionych, ponieważ może być zanieczyszczona.

Na twardość wody można wpłynąć, stosując jako wypełnienie filtra jonity, ale te
sposoby są przeznaczone raczej dla zaawansowanych akwarystów. Kontrolując wodę
pod kątem twardości należy pamiętać, że z czasem woda ulega utwardzeniu na skutek
parowania i gromadzenia się w niej produktów przemiany materii ryb. Konieczne jest

więc okresowe odświeżanie wody. Zalecamy co najmniej raz na dwa tygodnie
wymianę 1/3 pojemności zbiornika przy jednoczesnym zebraniu wężem gumowym z
dna osadów mulistych.

Kolejnym parametrem określającym stan chemiczny wody jest wartość współczynnika
pH, który określamy za pomocą zestawu testowego zakupionego w sklepie akwarys-
tycznym. Odczyn wody mówi o ilości zawartych w niej jonów wodorowych. Mówiąc
najprościej chcemy wiedzieć, czy woda jest kwaśna, obojętna czy alkaliczna.
Najkwaśniejsza woda ma wartość pH O, obojętna 7 a woda silnie alkaliczna 14.

Dla ryb słodko wodnych, hodowanych najczęściej w akwariach, właściwe pH wynosi
od 6,5 do 7,5. Podobnie jak w przypadku nagłych zmian twardości, również nagłe
zmiany pH są niedopuszczalne i mogą zaszkodzić rybom.

Pamiętając o kontrolowaniu jakości wody, należy brać pod uwagę ilość zawartego w
niej tlenu tak potrzebnego rybom i roślinom do oddychania. Źródłem tlenu są
napowietrzacze i filtry. Stosując do napowietrzania kostki z piaskowca zwróćmy
uwagę, aby pęcherzyki powietrza wydostające się z nich były jak najdrobniejsze.
Zwiększy to ilość rozpuszczonego w wodzie tlenu. Woda wypływająca z filtrów może
być rozprowadzana nad powierzchnią wody w akwarium za pomocą deszczowni, co
będzie dawało taki sam efekt, jak dobra kostka.

Braki tlenu w zbiorniku łatwo zauważyć, obserwując głównie zachowanie ryb.
Podpływają one do powierzchni

wody, gdyż na samej górze jest ona najsilniej

natleniona. Aby nie dopuścić do pogorszenia się stanu wody, należy kontrolować ilość ryb
w zbiorniku oraz nie podawać zbyt dużych ilości pokarmu, który nie zjedzony będzie
zalegał na dnie i ulegając rozkładowi zużywał tlen.
Innym źródłem tlenu w akwarium są fotosyntezujące rośliny.
Akwarysta powinien wiedzieć, że im wyższa jest temperatura wody, tym mniej zawiera
ona tlenu. Jednak nie można jej zbytnio obniżyć, aby nie zaszkodzić zwierzętom. Pomiaru
średniej temperatury wody w akwarium dokonujemy w połowie jego wysokości,
ponieważ woda najzimniejsza gromadzi się przy dnie a najcieplejsza u góry zbiornika. W
małych akwariach woda jest wymieszana na skutek przepływu filtracyjnego.
Podobnie jak na inne zmiany, również na gwałtowne skoki temperatury ryby i rośliny są
bardzo wrażliwe i nie należy do nich dopuszczać.

Ogrzewanie - grzałki, termometry i termostaty

Ryby, które najczęściej są hodowane w akwariach, pochodzą z wód słodkich z terenów
tropikalnych. Nic dziwnego, że temperatura wody jakiej potrzebują dla zdrowia i dobrego
samopoczucia jest dość wysoka i wynosi najczęściej od 24°C do 25°C. Aby taką
temperaturę w akwarium utrzymać, należy stosować grzałki akwarystyczne odpowiedniej
mocy, przeważnie l W na l litr wody w zbiorniku. Jeżeli pomieszczenie, w którym stoi
akwarium, jest dobrze ogrzewane, to moc grzałki może być mniejsza i wynosić l W na 2
litry wody, np.: 50 W na 100-litrowe akwarium.
W sprzedaży można spotkać obecnie różne typy grzałek. Kupując określony sprzęt należy
poradzić się sprzedawcy, a po zakupie przestrzegać instrukcji obsługi. Początkujący
akwaryści popełniają najczęściej błąd polegający na tym, że grzałka jest włączana
okresowo i ręcznie po podgrzaniu wody wyłączana. Nie należy tego robić. Najczęściej

dzieje się tak, że na skutek zapomnienia dochodzi do podgrzania zbiornika, a w
krańcowym przypadku nawet do śmierci ryb. Polecamy Państwu do stosowania grzałki z
wbudowanymi termostatami. Są to urządzenia, które powodują samoczynne włączanie lub
wyłączanie się grzałki, gdy temperatura wody zaczyna odbiegać od żądanej przez nas.
Starsze typy grzałek posiadały termostat zewnętrzny. Umieszczano go na tylnej lub
bocznej ścianie zbiornika a czujnik temperatury był

zanurzany w wodzie na specjalnym

przewodzie. Termostat zewnętrzny, choć skuteczny, jest trudny do zamaskowania
przez co szpeci ogólny wygląd zbiornika.

Po zakupieniu grzałki odpowiedniej mocy w stosunku do pojemności akwarium należy
przeprowadzić jej próby. Robimy to najlepiej w zbiorniku gdzie nie ma jeszcze roślin

1 ryb. Grzałkę montujemy na tylnej szybie zbiornika za pomocą gumowej przyssawki.
W zagospodarowanym akwarium będzie ona skryta za wysokimi roślinami. Przed
włączeniem grzałki do prądu należy sprawdzić w instrukcji obsługi, czy górny koniec
grzałki wraz z wychodzącym z niego przewodem ma znajdować się nad powierzchnią
wody. Jeżeli tak, to umieszczamy go na wysokości 1,5 do 2 cm nad lustrem wody.
Najnowsze typy grzałek dają możliwość całkowitego zanurzenia.

Grzałki nie należy włączać do prądu jeżeli nie jest zanurzona w wodzie. Trzeba
pamiętać o jej wyłączeniu w czasie sprzątania zbiornika. Jeżeli przytrafi się awaria, nie
wpadajmy w panikę. Ryby mogą znieść spadek temperatury okresowo nawet do 17°
C-18° C. Zmiana ciepłoty otoczenia nie może jednak nastąpić nagle, gdyż nasi
podopieczni są bardzo wrażliwi na zmiany skokowe. Pamiętajmy, że w naturze
ochładzanie zbiorników przebiega wolno.

W akwariach długich zaleca się stosowanie dwu grzałek umieszczonych w
przeciwległych końcach. Łączna ich moc powinna być odpowiednia dla danej
pojemności akwarium. Jeżeli chcemy oszczędnie ogrzewać zbiornik, to można jego
ściany boczne z trzech stron obłożyć płytami ze styropianu, pozostawiając tylko z
przodu ekran. Jest to możliwe tylko w przypadku zbiorników wbudowanych w szafki.

Jeżeli akwarysta ma dużą hodowlę i ilość posiadanych zbiorników jest znaczna, to
można zastanowić się nad zrezygnowaniem z ogrzewania każdego z nich osobno i
dogrzać całe pomieszczenie. Może się to okazać ekonomicznie uzasadnione. W takim
przypadku należy pamiętać, że zbiorniki umieszczone na wyższych półkach będą
miały cieplejszą wodę.

Użycie nawet najlepszych grzałek z termostatami nie zwalnia akwarysty od obowiązku
codziennego dwukrotnego sprawdzania temperatury wody. Potrzebny do tego będzie
termometr. Najczęściej spotykane są szklane termometry pływające pionowo. Należy
przytwierdzać je do szyby gumowymi przyssawkami tak, aby dolny koniec
termometru znajdował się w połowie głębokości akwarium. W sklepach można też
kupić termometry ciekłokrystaliczne. Mają one postać paska z kolorowymi okienkami,
z których na najjaśniejszych pokazana jest aktualna temperatura wody. Termometry te
przyklejamy do przedniej szyby po zewnętrznej stronie. Są też inne typy
termometrów, ale rodzaj sprzętu jakiego użyjemy w tym przypadku ma małe
znaczenie. Najważniejsze jest, aby temperatura była regularnie kontrolowana.

Filtrowanie wody

W akwarium, na skutek przebiegania procesów życiowych, gromadzą się substancje
niepożądane. Są to produkty odpadowe, muliste, zawiesina, resztki nie zjedzonego
pokarmu, odchody ryb, fragmenty gnijących liści roślin i inne. Usunięciem tego
wszystkiego powinien zająć się filtr. Nie można również zapominać o konieczności
okresowej wymiany części wody.

Najprostszym sposobem oczyszczenia zbiornika jest zastosowanie filtra gąbkowego.
Polecamy go dla początkujących akwarystów. Jest on mało skomplikowany a daje
dobre efekty. Filtr taki działa w połączeniu z brzęczykiem (napowietrzaczem), który
po użyciu rozgałęziaczy na przewodzie powietrznym może też zasilać kostkę
napowietrzającą. Po podłączeniu filtra gąbkowego w ciągu miesiąca wytwarza się na
nim fauna bakteryjna szczególnie cenna dla oczyszczania wody. W związku z tym
zjawiskiem płukania gąbki należy dokonywać co 3 tygodnie, lecz nie równocześnie z
wymianą wody. Do czyszczenia-gąbki można używać jedynie bie-

żącej wody. Wykluczone są wszystkie środki piorące. Filtr gąbkowy sprawnie usuwa
wszelkie osady, gwarantując krystaliczność wody.

Brzęczyk, który jest sprawcą ruchu wody w filtrze, powinien być ustawiony nad
akwarium, ochroniony jest w ten sposób przed zalaniem. W sprzedaży znajdują się
filtry elektryczne wewnętrzne, których zasada działania jest

Rys. 7. Schemat filtra elektrycznego z deszczownicą

zbliżona do filtra gąbkowego. Składają się one z zatapialnej pompki i plastikowego
pojemnika z pionowymi szczelinami, przez które do wnętrza dostaje się brudna woda.
Pojemnik wypełniamy materiałem filtracyjnym. Pompka wyrzuca przefiltrowaną wodę
przy powierzchni akwarium.

Kolejnym świetnym sposobem filtrowania wody są filtry elektryczne zewnętrzne.
Można je umieścić w szafce pod akwarium. Składają się one z wydajnej pompy często
chłodzonej wodą i pojemnika, w którym umieszczamy materiał filtracyjny. Brudna
woda jest pobierana z akwarium za pomocą plastikowego węża, który powinien mieć
osiatkowaną końcówkę, aby uniknąć wciągania ryb, zaś czysta woda wypływa z
pompy i takim samym wężem jest kierowana z powrotem do akwarium. Ponieważ
strumień wody może być dość silny, na koniec węża można założyć plastikową rurkę z
licznymi otworami, co złagodzi wypływ wody. Rurka pobierająca brudną wodę
powinna znajdować się w przeciwległym końcu zbiornika w stosunku do wypływu
czystej wody. Zwiększa to rotację w zbiorniku, powoduje wyrównanie się temperatury
wody i natlenienia. Wadą tych urządzeń może być jedynie ich dość wysoka cena, którą
jednak warto zapłacić ze względu na ich dużą wydajność i skuteczność działania.
Zaletą takiego filtra jest też możliwość dobierania w zależności od potrzeb materiału
filtracyjnego.

Może nim być anilanowa wata filtracyjna, która bardzo skutecznie usuwa
zanieczyszczenia mechaniczne, lub porowate ceramiczne koraliki produkowane
specjalnie do filtrów. Podobną funkcję pełnią też kulki keramzytowe. Jeżeli chcemy
usunąć z wody niepożądane związki chemiczne, wówczas wypełniaczem filtra będzie
węgiel aktywowany. Nie można go stosować gdy np. leczymy ryby, podajemy do
wody nawóz dla roślin lub stosujemy środki dezynfekcyjne. Przed użyciem węgiel
należy wygotować. Jeżeli hodujemy ryby o szczególnych wymaganiach jeśli chodzi o
skład wody, to do filtra można włożyć torf, który da nam kwaśny odczyn wody i
będzie źródłem kwasów humusowych.

Jak widać znaczenie prawidłowej filtracji jest bardzo duże. Może wpływać na skład
chemiczny wody i powinna usuwać produkty przemiany materii ryb.

Dodatkowe urządzania pomocnicze do obsługi
akwarium

Do prawidłowej obsługi akwarium potrzeba wielu dodatkowych urządzeń, w które
warto zaopatrzyć się jeszcze przed zakupem roślin i ryb.

Konieczne jest posiadanie siatki umożliwiającej w razie potrzeby odłowienie ryb.
Siatka taka powinna mieć krawędź przeciwległą do uchwytu prostą. Ułatwia to
chwytanie ryb przy szybie. Siatkę można zrobić samemu z drutu i cienkiej materii, ale
wygodniej jest kupić ją w sklepie zoologicznym (a nie jest to zakup kosztowny).
Osoby planujące rozmnażanie swoich podopiecznych powinny dodatkowo zaopatrzyć
się w szklaną „fajkę" do chwytania narybku.

Na ścianach akwarium osadzają się glony, które należy regularnie usuwać. Służy do
tego ostrze (najczęściej żyletka) osadzone w uchwycie na długiej rączce. Ostatnio w
handlu pojawiły się skrobaczki magnetyczne. Składają się one z dwóch silnych
magnesów, z których jeden pokryty jest szorstkim materiałem, ten wkładamy do
środka zbiornika, a drugi filcem. Posuwając element zewnętrzny można precyzyjne
prowadzić wewnętrzną skrobaczkę.