ORGANIZACJA PRODUKCJI BUDOWLANEJ 

 

 

Pojęcia podstawowe 

 

Procesy budowlane 

 

Współczesne  wykonawstwo  budowlane  polega  na  wykonaniu  róŜnych  procesów 

budowlanych, które są wykonywane na budowie według określonych technologii i wzajemnej 
zaleŜności.  WyróŜnia  się  procesy  zasadnicze  i  pomocnicze  w  realizacji  budowy.  Do 
zasadniczych  zaliczane  są  wszystkie  procesy  realizowane  na  budowanym  obiekcie.  Procesy 
pomocnicze związane są z przygotowaniem ogólnym budowy, przygotowaniem materiałów i 
konstrukcji, transportem, itp. Proces budowlany jest połączeniem  powiązanych ze sobą robót 
o róŜnym stopniu złoŜoności. Terminem tym określa się zarówno wykonanie całego obiektu 
budowlanego,  czy  etapu  budowy  (np.  wykonanie  fundamentów), jak i prace powierzone  do 
wykonania  jednej  brygadzie  lub  robotnikowi.  Pod  tym  względem  wyróŜnia  się: 
przedsięwzięcia  budowlane,  złoŜone  procesy  budowlane  i  podstawowe  procesy 
budowlane.  Podstawowe  procesy  budowlane  angaŜują  jeden  stały  (niezmienny  w  czasie 
realizacji procesu) zestaw środków pracy (ludzi i maszyn). Są więc jednostkami najniŜszymi 
w  hierarchii  struktury  procesowej  przedsięwzięć  –  dla  ich  realizacji  projektuje  się  skład  i 
wyposaŜenie  zespołów  wykonawczych.  Projektowanie  wykonawstwa  złoŜonych  procesów 
budowlanych  i  przedsięwzięć  polega  na  określeniu  sposobu  realizacji  procesów 
podstawowych i określeniu systemu organizacyjnego w ramach rozpatrywanego planu. 
 

Technologia 

 

Podstawą  do  projektowania  wykonawstwa  procesu  budowlanego  jest  jego 

technologia. Określa się w niej podział procesu na czynności (procesy proste) i kolejność ich 
wykonania,  potrzebne  środki  pracy,  zasady  ich  uŜycia,  nakłady  pracy,  warunki 
bezpieczeństwa. Jest to więc kompendium wiedzy technicznej (sztuka budowlana) o procesie 
budowlanym,  zawierającym  jednak  informacje  o  potrzebnych  środkach  mechanizacji, 
konstrukcji  pomocniczych,  przygotowania  robotników  budowlanych;  mających  bezpośredni 
wpływ na organizację prac. 
 

Organizacja 

 

Organizacja  prac  jest  pochodną  technologii.  Organizując  prace  naleŜy  określić 

przestrzenną  (gdzie?)  i  rzeczową  (co?)  strukturę  procesu  budowlanego  oraz  przyjętą  bądź 
zaprojektowaną  czasową  strukturę  wykorzystywanego  potencjału  wykonawczego  (kto?, 
czym?, w jakim czasie?).  

Technologia  i  organizacja  prac  jest  we  wzajemnym  związku.  Technolog  bowiem  musi 

uwzględniać osiągnięcia organizacji (moŜliwe na danym etapie rozwoju formy organizowania 
pracy).  Organizator  zaś  ocenia  technologie  po  efektach  -  rzeczowych  (jakościowych)  i 
wykonawczych  (nakładach  na  osiągnięcie  celu).  Stąd  powstaje  problem  doskonalenia 
rozwiązań  technologicznych,  wyboru  technologii  do  realizacji  procesów  w  danych 

warunkach,  projektowania  technologii  nowych  dla  procesów  i  warunków  odmiennych  od 
typowych.  
 

Technologiczność 

 

Współcześnie  dobór  sposobów  realizacji  procesów  budowlanych  powinien  być 

podporządkowany  wymaganiom  technologiczności  rozwiązań  budowlanych  [Jaworski]. 
Rozumie  się  przez  to  dąŜenie  do  sprawnego  oraz  efektywnego  wykonania  budowli  lub 
procesów  budowlanych,  bez  szkody  dla  rozwiązań  funkcjonalno-konstrukcyjnych  i  jakości 
wykonania, przez pryzmat następujących wymagań: 

−

 

minimalizacji nakładów robocizny – konieczność poszukiwania i stosowania rozwiązań 

o  małej  pracochłonności  (inicjowanie  nowych  metod  budowania,  stosowanie  sprawnych 
systemów organizacyjnych, ograniczanie przeładunków materiałów budowlanych); 

−

 

maksymalizacji  mechanizacji  procesów  produkcyjnych  –  wykorzystywanie  maszyn  i 

urządzeń  do  realizacji  procesów  budowlanych  w  celu  ograniczenia  pracy  ręcznej, 
podniesienia jakości i sprawności ich wykonania; 

−

 

racjonalizacji  wykorzystania  środków  i  urządzeń  transportowych  –  przygotowanie 

zespołów  konstrukcyjnych,  jednostek  ładunkowych,  środków  za-  i  wyładowczych  oraz 
systemów  montaŜowych,  jak  i  ograniczenie  przeładunków  materiałów,  powinno  być 
podporządkowane efektywności wykorzystania transportu budowlanego; 

−

 

bezpieczeństwa robót – izolacji między sobą róŜnych stanowisk pracy, ergonomii pracy 

na  stanowiskach,  zapewnienie  bezpieczeństwa  konstrukcji,  stosowanie  zabezpieczeń 
technologicznych i urządzeń bhp; 

−

 

ograniczenia  wpływy  wykonawstwa  budowlanego  na  środowisko  –  eliminowanie 

czynników  degradujących  środowisko,  izolowanie  placu  budowy  od  otoczenia, 
zapewnienie  odtworzenia  naturalnych  warunków  środowiska  i  infrastruktury  w  rejonie 
budowy;  

−

 

sprawności  wykonania  –  dąŜenie  do  krótkich  cykli  realizacji  procesów  budowlanych 

przy  racjonalnym  zatrudnieniu  ludzi  i  maszyn,  synchronizacja  wykonania  procesów 
budowlanych w całym procesie budowy. 

 

W  organizowaniu  budowy  jakichkolwiek  obiektów  waŜne  jest  zidentyfikowanie 

warunków  budowy  oraz  twórcze  stosowanie  techniki  budowlanej  (mechanizacji),  zasad  i 
metod  organizowania  pracy  [2].  Wynikają  one  ze  współczesnych  zwyczajów  w 
budownictwie,  nowoczesności  stosowanych  rozwiązań  technologicznych  i  osiągnięć  nauki  – 
teorii organizacji i zarządzania.  

Stosowanie mechanizacji w budownictwie jest nieodzowne. Coraz to nowocześniejsze, 

wydajniejsze i droŜsze maszyny wymagają przemyślanego zastosowania. Chodzi tu głównie o 
dopasowanie wydajności róŜnych współpracujących ze sobą maszyn oraz dobór ich wielkości 
w stosunku do zakresu robót. Kryterium efektywności rozwiązań projektowych, to w głównej 
mierze koszt realizacji robót. W wielu sytuacjach jednak dąŜenie do skrócenia cyklu realizacji 
budowy, poprawa jakości robót, będzie nadrzędnym celem, niezaleŜnie od kosztów. 
 

Zasady organizacji pracy 

 
W  planowaniu  budowy  istotne  są  naukowe  zasady  organizacji  pracy.  Podają  one 

zaleŜności między przebiegiem działań a ich wynikiem. Spośród duŜej ilości opisywanych w 
literaturze zasad, najwaŜniejsze w projektowaniu realizacji budowy są: 

−

 

reguła  zorganizowanych  sił  i  środków  –  racjonalne  połączenie  środków  pracy  (ludzi  i 

maszyn) ma większą wartość uŜytkową od ich sumy arytmetycznej; 

−

 

zasada  stosowania  badań  i  doświadczeń  –  usprawnianie  organizacji  jest  moŜliwe 

poprzez stosowanie badań i doświadczeń realizowanych uprzednio działań; 

−

 

zasada  normalizacji  pracy  –  powtarzalne  procesy  pracy  naleŜy  standaryzować  poprzez 

ustalenie  racjonalnej  organizacji  ich  wykonania  i  opracowanie  normy  nakładów 
rzeczowych, w celu usprawniania projektowania technologiczno-organizacyjnego; 

−

 

zasada podziału pracy i specjalizacji – przedsięwzięcia naleŜy dzielić na procesy proste 

i powierzać do wykonania wyspecjalizowanym, odpowiednio wyposaŜonym zespołom; 

−

 

zasada  koncentracji  pracy  –  naleŜy  dąŜyć  do  koncentracji  sił  –  w  celu  sprawnego 

wykonania zadania (przedsięwzięcia), lub do koncentracji produkcji – celem efektywnego 
przygotowania (produkowania) określonych wyrobów budowlanych; 

−

 

zasada  harmonizacji  pracy  -  :  ”...  jeŜeli  praca  wykonywana  jest  przez  kilka  jednostek 

lub  zespołów,  to  otrzymuje  się  tym  lepszy  skutek  im  dokładniej  dobrane  są  do  siebie 
współpracujące jednostki lub zespoły i dokładniej uzgodnione są czasy ich działania”; 

−

 

zasada ekonomizacji działania – dąŜyć naleŜy do osiągnięcia maksymalnych efektów w 

danych warunkach i przy danych zasobach lub do minimalizacji nakładów (rzeczowych i 
finansowych) na osiągnięcie określonego celu (efektu); 

−

 

zasada  równomierności  i  rytmiczności  pracy  –  realizowana  przez  dąŜenie  do 

równomierności wysiłku ludzi i maszyn oraz zatrudnienia na budowie; 

−

 

zasada  stosowania  rezerw  –  w  celu  zapewnienia  zharmonizowanej,  ciągłej, 

równomiernej i rytmicznej pracy, naleŜy stosować zapasy czasu w planowaniu i rezerwy 
ś

rodków pracy. 

Jedną z głównych zasad naukowej organizacji pracy jest zasada normalizacji [3], według 

której  „warunki  i  czynniki  niesprecyzowane  muszą  być  moŜliwie  ściśle  określane  oraz 
dostosowane do konkretnych zasobów, środków i parametrów środowiska, w jakim realizuje 
się  konkretne  działania”.  Oznacza  ona,  Ŝe  wszelkie  procesy  pracy  powinny  mieć  ustalone 
sposoby  wykonania  (technologię  i  organizację)  wraz  ze  zuŜyciem  nakładów  (czasu  pracy 
ludzi  i  maszyn  oraz  niezbędnych  materiałów  i  konstrukcji  pomocniczych).  Znormalizowane 
procesy  mogą  być  łączone  w  złoŜone  działania  w  ramach  planowania  (projektowania) 
organizacyjnego. Katalogi ujmujące te zagadnienia są wykonane dla dających się przewidzieć 
zadań podstawowych  

Drugą  podstawową  zasadą  planowania  organizacji  robot  jest  zasada  podziału  pracy  i 

specjalizacji.  Oznacza  ona  w  naszym  przypadku  konieczność  podziału  sił  i  środków  i 
przypisania  im  jednoznacznie  określonych  zadań.  W  myśl  tej  zasady  niewskazane  jest 
„odwoływanie”  sił  i  środków  w  toku  wykonania  jednego  procesu,  dla  wykonania  innego 
procesu  pracy  lub  wyznaczanie  dla  środka  (zadania)  współpracy  z  dwoma,  trzema  innymi 
ś

rodkami  pracującymi  oddzielnie  (kierowanych  przez  róŜnych  ludzi).  Spełnienie  w  praktyce 

zasady  podziału  pracy  i  specjalizacji  jest  dość  trudne,  a  to  z  uwagi  na  róŜnorodność 
wykonywanych  zadań  i  najczęściej  ustalony  (co  do  rodzaju  i  wydajności)  zbiór  dostępnych 
maszyn.  W  wielu  sytuacjach  występuje  więc  „niedopasowanie”  współpracujących  maszyn; 
zapas  wydajności  jednych  lub  niewystarczająca  wydajność  drugich.  Podejmujemy  wtedy 
decyzję o łączeniu maszyn w większe zespoły o róŜnej ilości maszyn duŜych i małych. 

WaŜną  w  planowaniu  zasadą  organizacji  pracy  jest  zasada  dostosowania  procesów 

logistycznych  do  procesów  zasadniczych.  Procesy  te  obejmują  róŜnego  rodzaju  dostawy 
materiałów  konstrukcyjnych  i  eksploatacyjnych  zapewniających  ciągłość  pracy  środków  i 
ciągłość  technologiczną  procesu  budowy.  Zasada  ta  prosta  i  zrozumiała  z  pozoru,  moŜe  być 
trudna do spełnienia. Przyczyną takiego stanu rzeczy moŜe być niedopasowanie sprzętu (np. 
ś

rodków  transportowych  do  moŜliwości  załadowczych  lub  potrzeb  zaopatrywania).  W 

praktyce  organizacji  działań  z  przestrzegania  tej  zasady  wynika  obowiązek  szczegółowego 
rozpatrzenia  potrzeb  zasilania  rejonów  realizacji  prac  i  ustalenia  takiego  systemu 
zaopatrywania,  aby  zasadniczy  proces  budowlany  (decydujący  o  tempie  budowy)  był 
realizowany bez przestojów. 

Dla organizacji budowy zasadniczym elementem jest czas i efektywność budowy. Są 

to dwa główne kryteria oceny rozwiązań technologiczno-organizacyjnych. 

 
 

Metody organizacji prac na budowie 

 
Prace  budowlane  moŜemy  organizować  równolegle,  szeregowo  lub  równomiernie 

(potokowo). MoŜe teŜ wystąpić system mieszany. KaŜda z tych metod organizacji pracy ma 
swoje zalety, wady i zastosowania.  

Metoda  równoległego  wykonania  polega  na  równoczesnym  prowadzeniu  prac  na 

przygotowanych  frontach  robót.  Metodą  tą  mogą  być  wykonywane  prace  czasochłonne, 
których  wykonanie  moŜemy  przyśpieszyć  jedynie  poprzez  zatrudnienie  wielu  jednorodnych 
brygad.  Wadą  takiego  rozwiązania  jest  trudność  wykorzystania  brygad  w  dłuŜszym 
horyzoncie czasu, szczególnie wtedy gdy nie jest moŜliwe utrzymanie jednolitego czasu pracy 
brygad na frontach robót.  

Metoda  kolejnego  (szeregowego)  wykonania  polega  na  kolejnym  wykonywaniu 

procesów  budowlanych  przez  brygadę  kompleksową.  Stosowana  jest  w  realizacji  małych 
obiektów budowlanych, przy wąskich frontach robót. W systemie tym występują trudności w 
synchronizacji  pracy  róŜnych  brygad  realizujących  prace  w  czasie  całego  procesu 
budowlanego  oraz  nie  jest  zapewniona  ciągłość  wykorzystania  maszyn  i  urządzeń 
budowlanych. 

Metoda pracy  równomiernej

1

 polega na podziale ogólnego  frontu robót na tzw. działki 

robocze,  o  jednakowej  lub  bardzo  zbliŜonej  pracochłonności,  i  skierowaniu  do  prac  na  tych 
działkach  specjalistycznych  brygad.  Brygady  wykonują  dla  siebie  przeznaczone  prace 
przechodząc w ustalonej kolejności z działki na działkę. Istotny dla tej metody jest rytm pracy 
równomiernej,  który  określa  ilość  czasu  jaka  powinna  upłynąć  od  wejścia  na  działkę  jednej 
brygady  do  wejścia  na  tę  samą  działkę  następnej  (w  kolejności  technologicznej)  brygady. 
Czas  realizacji  robót  na  działce  przez  brygadę  powinien  być  równy  wartości  rytmu  lub  jego 
wielokrotności (porównaj rysunek 1.a i b). Metoda jest adaptacją (dla budownictwa) metody 
taśmowej produkcji przemysłowej. PoniewaŜ obiekt obrabiany jest produktem nieruchomym 
– „uruchomiono” stanowiska pracy (brygady specjalistyczne). 

                                                      

1

 Metoda została wprowadzona do teorii i praktyki organizacji budowy przez  A. DyŜewskiego. 

 
 

Metody organizacji pracy 

Metody organizacji pracy 

Charakterystyka 

Metoda równoległego wykonania 

 

 

Zalety: 

−

 

szybkość wykonania zbioru zadań; 

Wady: 

−

 

konieczny  szeroki  front  robót  i  spiętrzone 

potrzeby zasilania budowy, 

−

 

duŜe  zatrudnienie  przy  jednoczesnym  słabym 

wykorzystaniu niektórych środków. 

Metoda kolejnego wykonania 

 

 

Zalety: 

−

 

małe zatrudnienie środków pracy, 

−

 

małe  wymagania  do  frontu  robót  i zasilania 

budowy; 

Wady: 

−

 

długi czas wykonania zbioru zadań. 

Metoda pracy równomiernej 

 

Zalety: 

−

 

moŜliwość pełnego wykorzystania 

specjalizowanych środków pracy, 

−

 

równomierne zapotrzebowanie logistyczne; 

Wady: 

−

 

czas  realizacji  zbioru  zadań  zaleŜny  jest  od 

czasu  rozwijania  i  kończenia  poszczególnych 
potoków  (oczekiwania  kolejnych  zespołów  na 
dostępność pierwszego frontu robót oraz czasu 
„schodzenia” z ostatniego frontu robót). 

 
 
Czas zrealizowania prac na zbiorze działek roboczych metodą pracy równomiernej moŜna 

obliczyć ze wzoru: 

)

1

(

−

⋅

+

⋅

=

m

r

n

t

T

,   

gdzie: 

t  –  czas  realizacji  robót  przez  brygadę  na  pojedynczej  działce  roboczej,  n  –  liczba 

działek, 

r – rytm pracy równomiernej, m – liczba brygad. 

Biorąc  pod  uwagę,  Ŝe: 

)

,...,

2

,

1

(

K

k

k

r

t

=

⋅

=

  moŜemy  wyrazić  czas 

T  jako  funkcję 

rytmu pracy równomiernej: 

).

1

(

−

+

⋅

⋅

=

m

n

k

r

T

 

Wartość  rytmu  zaleŜy  od  wielkości  działek  i  wymagań  technologicznych.  Im  mniejszy 

rytm  tym  większe  nasycenie  frontu  robót  środkami  realizacji,  a  tym  samym  szybsze 
zrealizowanie całego zakresu prac. 

 

Rys.1.Graficzna interpretacja realizacji robót metodą pracy równomiernej  

 
Istotą  metody  pracy  równomiernej  jest  ciągłość  zatrudnienia  (w  ramach  ogólnego  frontu 

robót) i równomierność zapotrzebowania na zasoby. Zespoły wykonując tą samą ilość pracy i 
rodzaj  robót  na  poszczególnych  działkach,  potrzebują  stałą  ilość  środków  (materiałów, 
prefabrykatów,  urządzeń),  posługują  się  ciągle  tymi  samymi  narzędziami,  maszynami. 
Ułatwia  to  więc  organizację  dostaw,  zasilanie  budowy,  stwarza  ogólny  porządek,  ład 
organizacyjny. 

W zastosowaniach praktycznych metody występują problemy z doprowadzeniem systemu 

realizacyjnego  do  prezentowanego  modelu  pracy  równomiernej.  Trudności  występują  w 
określeniu jednotypowych działek roboczych, jak równieŜ w ustaleniu takich składów brygad, 
aby  realizowały  prace  w  jednym  rytmie.  Wydajność  brygad  często  uwarunkowana  jest 
wydajnością  maszyn  budowlanych  i  nie  moŜe  być  modyfikowana  w  sposób  ciągły.  Dlatego 
teŜ,  najczęściej  tempo  przechodzenia  brygad  z  działki  na  działkę  jest  róŜne,  co  implikuje 
zachwianie  rytmu  pracy  równomiernej.  Na  rys.3.2.  przedstawiono  wyidealizowany  wykres 
pracy (cyklogram) równomiernej wraz z wykresem zatrudnienia. Z kolei, rys 3.3. przedstawia 
cyklogram realizacji robót przez brygady realizujące prace na działkach w róŜnym rytmie. 

 

 

 

Rys. 3.3. Cyklogram realizacji robót przez brygady pracujące w róŜnym tempie. 

 
Metoda  pracy  równomiernej  moŜe  być  stosowana  w  realizacji  obiektów  (frontów  robót) 

jednorodnych  pod  względem  technologii.  Przykładem  mogą  tu  być  nawierzchnie  dróg, 
placów,  pasów  startowych  lotnisk,  budowy  rurociągów,  podzielone  na  odcinki  długości  lub 
powierzchnie jako działki robocze. W obiektach tych na poszczególnych działkach mamy do 
wykonania  te  same  procesy  technologiczne  przez  specjalizowane  zespoły.  W  budownictwie 
kubaturowym    metodę  pracy  równomiernej  moŜna  zastosować  w  realizacji  robót 
wykończeniowych,  remontach  oraz  w  realizacji  poszczególnych  rodzajów  robót  (ziemnych, 
betonowych, murowych, itd.) na rozległym froncie (o duŜym zakresie robót).  

Podstawowym  warunkiem  stosowania  metody  pracy  równomiernej  jest  moŜliwość 

podzielenia  ogólnego  frontu  robót  na  odpowiednio  duŜą  liczbę  działek  roboczych.  Z 
przedstawionego  na  rys  3.2.  wykresu  zatrudnienia  wynika,  Ŝe  okres  ustabilizowanej  pracy 
równomiernej T

r

 jest zaleŜny od liczby działek, rytmu pracy równomiernej i liczby brygad: 

)

1

(

)

1

(

2

m

n

k

r

m

r

T

T

r

−

+

⋅

⋅

=

−

⋅

⋅

−

=

. 

Okres ten będzie większy od zera (wystąpi zjawisko równomierności pracy) jeŜeli spełniony 
będzie warunek: 

1

+

⋅

<

n

k

m

. 

Idealistyczne załoŜenia metody pracy równomiernej zostały złagodzone 

w systemie pracy 

potokowej.  Zrezygnowano  w  nim  z  rytmu  pracy  równomiernej  i  dopuszczono 
niejednorodność  czasu  pracy  brygad  na  działkach  roboczych.  Podstawą  planowania 
organizacyjnego  jest  macierz  czasów  realizacji  procesów  (przez  brygady  specjalistyczne)  na 
poszczególnych  działkach  roboczych  (zwane  często  frontami  robót  lub  obiektami): 

[ ]

m

n

j

i

t

x

,

=

T

,  w  której 

t

i,j

  określa  czas  realizacji  robót  przez 

j-tą  brygadę  na  i-tej  działce 

roboczej. Wprowadzono teŜ moŜliwości definiowania całego szeregu ograniczeń, zwiększając 
tym samym moŜliwości zastosowania metody w praktyce. Planowanie realizacji robót w tym 
systemie polega na wyznaczeniu harmonogramu pracy – terminów rozpoczynania i kończenia 
pracy  przez  brygady  na  poszczególnych  działkach.  Pod  względem  analizy  planistycznej 
metoda  została  oprogramowana  (analizy  „ręczne”  są  w  tym  systemie  praktycznie  nie  do 
wykonania), a teoretyczne jej podstawy moŜna znaleźć w [

Błąd! Nie moŜna odnaleźć źródła 

odwołania.].  

 

W  złoŜonych  działaniach  występuje  potrzeba  łączenia  metod  organizacji  pracy  i  badania 

współzaleŜności  technologiczno-czasowej  procesów  roboczych  na  harmonogramach. 
Uwidaczniają  się  wtedy  „wąskie  gardła”  i  ciągi  czynności  decydujące  o  efektywności 
wykonania  przedsięwzięcia.  UŜyteczne  w  tym  zakresie  są  ciągle  rozwijane  techniki 
harmonogramowania  przedsięwzięć  budowlanych  [

Błąd!  Nie  moŜna  odnaleźć  źródła 

odwołania., Błąd! Nie moŜna odnaleźć źródła odwołania.] 

 
 
 

Zasady projektowania kompleksowej mechanizacji  
procesów budowlanych 

 

Istota mechanizacji kompleksowej 

Pojęcie  mechanizacji  kompleksowej  [Ciołek]  oznacza  taką  metodę  organizacji 

procesów  budowlanych,  w  której  wykorzystuje  się  do  ich  wykonania,  w  jak  najwyŜszym, 
ekonomicznie uzasadnionym, stopniu zestawy środków mechanizacji. Środki te powinny być 
zsynchronizowane  pod  względem  wydajności,  sposobu  pracy,  zapewniając  ciągłość  i 
rytmiczność realizacji robót. 

Podstawowym  problemem  w  projektowaniu  kompleksowej  mechanizacji  procesu 

budowlanego  jest  ustalenie  optymalnego  zestawu  maszyn  i  urządzeń.  Rozwiązanie  tego 
problemu  polega  na  ustaleniu  rodzaju  i  ilości  maszyn  wiodących  i  środków  maszyn 
współpracujących. DąŜyć przy tym naleŜy do pełnego wykorzystania zdolności technicznych 
maszyn i ich wydajności. W kaŜdym procesie budowlanym biorą udział inne zestawy maszyn. 
Są  jednak  znane  pewne  zasady  ogólne  i  techniki  analizy  organizacyjnej  w  projektowaniu 
mechanizacji robót. 

 
Wydajność maszyn budowlanych 

W  celu  zharmonizowania  pracy  zestawu  maszyn  niezbędne  jest  określenie  ich 

wydajności. RozróŜnia się trzy rodzaje wydajności maszyn: 

-

 

wydajność teoretyczną, 

-

 

wydajność techniczną, 

-

 

wydajność eksploatacyjną (roboczą i właściwą). 

Wydajność  teoretyczna  maszyn  jest  wynikiem  analizy  parametrów  maszyny  przy 

załoŜeniu  ich  pełnego  wykorzystania  przy  działaniu  bez  obciąŜenia.  Wydajność  ta  nie  jest 
osiągana  w  praktyce,  jej  znajomość  jest  niezbędna  przy  projektowaniu  konstrukcyjnym 
maszyny i jej organów roboczych.  

Podstawową  charakterystyką  maszyny  jest  jej  wydajność  techniczna.  Jest  to 

wydajność  jaką  w  rzeczywistości  moŜe  osiągnąć  maszyna  pracując  pod  obciąŜeniem  w 
warunkach normowych. Wydajność tą określają producenci maszyn i, z uwagi na odniesienie 
jej do warunków normowych, wydajność ta pozwala porównywać maszyny między sobą.. 

Wydajność  eksploatacyjna  jest  to  wydajność,  którą  rzeczywiście  osiąga  maszyna  w 

okresie  jej  eksploatacji.  RozróŜnia  się  wydajność  eksploatacyjną  roboczą  i  wydajność 
eksploatacyjną  właściwą.  Wydajność  eksploatacyjna  właściwa  jest  wydajnością,  jaką  moŜe 
uzyskać  maszyna  w  ciągu  roku.  Jest  to  parametr  maszyny  określony  przez  producentów 
maszyn. 

Podstawowe  znaczenie  dla  organizacji  robót  ma  wydajność  eksploatacyjna  robocza. 

Wydajność  ta  powinna  uwzględniać  warunki  rzeczywiste  w  miejscu  wykonywania  pracy 
przez maszynę, przekładające się na: 

-

 

niepełne wykorzystanie parametrów (geometrycznych) technicznych maszyny 

-

 

niepełne  wykorzystanie  wydajności  maszyny  ze  względu  na  utrudnienia 
spowodowane właściwościami procesu roboczego (np. kategoria gruntu, konsystencja 
mieszanki  betonowej,  cięŜar  podnoszonych  elementów,  odległość  przemieszczania 
gruntu, itp.) 

-

 

niepełne  wykorzystanie  czasu  pracy  maszyny  –  spowodowane  przyczynami 
organizacyjnymi  (brak  frontu  pracy,  brak  ludzi,  brak  materiału)  oraz  stanem 
technicznym maszyny (konieczność konserwacji, obsługi). 

Wydajność eksploatacyjną  roboczą W

e

 oblicza się wg wzoru: 

 

2

1

w

w

n

t

e

S

S

S

W

W

⋅

⋅

⋅

=

 

gdzie: 
W

t

 – wydajność techniczna maszyny, 

S

n

  –  współczynnik  wykorzystania  geometrycznych  parametrów  maszyny  (tzw 

współczynnik napełnienia) 

S

w1

  –  współczynnik  wykorzystania  wydajności  technicznej  maszyny  zaleŜny  od 

charakterystyki warunków realizacji procesu roboczego, 

S

w2

 – współczynnik wykorzystania czasu pracy maszyny, wyznaczany według zaleŜności: 

 

c

p

c

w

T

T

T

S

−

=

2

 

w której: T

c

 – całkowity czas przebywania maszyny w pracy, T

p

 – czas trwania przerw w 

pracy maszyny spowodowany przyczynami organizacyjnymi i stanem technicznym maszyny. 

 
Jak  z  powyŜszego  wynika  wydajność  eksploatacyjna  danej  maszyny  jest  róŜna  dla 

róŜnych  warunków  środowiska  pracy  tej  maszyny.  Niektórzy  producenci  maszyn  podają  w 
katalogach wydajności eksploatacyjne maszyn jednak są to charakterystyki średnie i powinny 
być skorygowane przynajmniej współczynnikiem S

w2

. 

Projektowanie mechanizacji kompleksowej 
 

Projektowanie  mechanizacji  kompleksowej  polega  na  podziale  procesu  budowlanego 

na  etapy  i  specjalizowane  procesy  robocze  i  doborze  dla  nich  zestawów  maszyn.  Dobór  ten 
naleŜy  dokonywać  wg  kryteriów  technicznych  i  ekonomicznych.  Wybrana  maszyna  musi 
spełniać wszechstronne wymagania, jakie w procesie technologicznym stawia jej realizowana 
konstrukcja,  przyjęta  metoda  realizacji,  oraz  warunki,  w  jakich  przebiegać  będzie 
wykonywanie  prac.  KaŜdy  rodzaj  prac,  kaŜda  realizacja,  niesie  specyficzne  wymagania 
techniczne  dla  maszyn  budowlanych,  stąd  charakterystykę  ich  podamy  w  omawianiu 
poszczególnych rodzajów robót budowlanych. 

Kryteria techniczne mogą być spełnione przez pewien zbiór maszyn tego samego typu, 

jednak  o  róŜnej  wielkości  i  wydajności,  nowoczesności  i  koszcie  eksploatacji.  Ostateczny 
wybór  zestawu  maszyn  do  wykonania  procesu  roboczego  powinien  być  dokonany  przez 
pryzmat kosztów. NaleŜy przy tym uwzględnić: 

-

 

koszty jednorazowe, związane z zainstalowaniem (dostarczeniem) maszyn w miejsce 
robót, 

-

 

koszty za czas pracy maszyn, 

-

 

koszty za przebywanie maszyn na budowie (w sytuacji wymuszonych przerw w pracy 
maszyn), 

-

 

ryzyko awaryjności zestawu maszyn, związane z poniesieniem dodatkowych kosztów 
bez efektywnej pracy. 

Koszty naleŜy liczyć w  odniesieniu do całego procesu budowlanego, bowiem optymalne 

rozwiązania lokalne (dotyczące wielu specjalizowanych procesów roboczych) nie zapewniają 
optymalizacji globalnej. 

Ogólna metodyka tworzenia zestawów maszyn jest następująca: 

1.

 

Podział  procesu  budowlanego  na  operacje  robocze  przewidziane  do  wykonania 
oddzielnymi maszynami. Ustalenie kryteriów technicznych doboru maszyn. 

2.

 

Określenie  dla  kaŜdej  operacji  roboczej  zbioru  maszyn  spełniających  kryteria 
techniczne.  W  zbiorze  maszyn  powinny  być  jedynie  te  maszyny,  którymi  dysponuje 
(lub moŜe dysponować) wykonawca robót. 

3.

 

Określenie (zidentyfikowanie) struktury maszyn współpracujących ze sobą. Ustalenie 
wariantów  zestawów  maszyn,  które  współpracując  ze  sobą,  są  w  stanie  wykonywać 
proces budowlany lub jego części (procesy robocze). 

3.1. Ustalenie procesów roboczych realizowanych zestawami maszyn. 
3.2. Dla  kaŜdego  procesu  roboczego  ustalenie  maszyny  wiodącej  (zasadniczej)  –  ze 

zbioru maszyn spełniających kryteria techniczne. 

3.3. Dobór maszyn zabezpieczających ciągłość pracy maszyny wiodącej (ustalenie ich 

rodzaju i ilości) 

4.

 

Opracowanie  schematu  współpracy  maszyn  dla  całego  procesu  budowlanego  w  kilku 
wariantach  róŜniących  się  rodzajem  uŜytych  maszyn  i  strukturą  organizacyjną  ich 
współpracy. 

5.

 

Określenie  kosztów  wykonania  procesu  budowlanego,  przy  zaangaŜowaniu  maszyn  wg 
poszczególnych  wariantów  technologiczno-organizacyjnych.  Wybór  optymalnego 
wariantu. 

W  metodyce  tej  kryterium  wyboru  zestawu  maszyn  są  koszty.  W  niektórych  sytuacjach 

realizacji  robót  budowlanych  celem  moŜe  być  maksymalne  skrócenie  cyklu  realizacji  robót. 
Wtedy analiza powyŜsza powinna być podporządkowana temu celowi. NaleŜy więc określać 
maksymalne  nasycenia  frontów  robót  maszynami  i  ustalać  liczbę  zestawów  maszyn 
współpracujących ze sobą, zapewniając przy tym sprawną realizację prac. 

 

Projektowanie realizacji procesów budowlanych 

 

W praktyce planowania budowy rozpatruje się wykonanie poszczególnych rodzajów robót 

i cały system realizacji obiektu budowlanego. System realizacji obiektu jest projektowany w 
postaci  harmonogramu  ogólnego  i  organizacji  zaplecza  (placu)  budowy,  po  ustaleniu 
sposobów  wykonania  poszczególnych  robót.  Mogą  one  być  mniej  lub  bardziej  złoŜone  w 
danym  procesie  realizacji  budowy,  jednak  zawsze  mają  swoje  właściwości  wykonania  i 
wymagają szczegółowego zaprojektowania. W szczególności dotyczy to, np. w budownictwie 
kubaturowym, takich procesów budowlanych jak: 

−

 

roboty ziemne i transportowe, 

−

 

fundamenty i podłoŜa, 

−

 

roboty betonowe i towarzyszące im roboty zbrojarskie i ciesielskie, 

−

 

roboty montaŜowe, 

−

 

roboty murowe, ślusarskie, ciesielskie i dekarskie, 

−

 

roboty instalacyjne i wykończeniowe. 

Projektowanie  tych  robót  polega  głównie  na  sformułowaniu  wymagań  technicznych 

wykonania i odbioru robót oraz przyjęciu i przedstawieniu w opisie i na schematach, sposobu 
wykonania  prac.  Punktem  wyjścia  jest  wybór  technologii  wykonania  i  przedmiar  robót, 
ustalający rodzaj i zakres prac. 

Wybór  technologii  wykonania  procesu  dokonywany  jest  dwukrotnie.  Pierwszy  raz  –  na 

etapie projektowania technicznego budowy, gdzie decyduje się o rozwiązaniach materiałowo-
konstrukcyjnych  i  metodzie  wykonania.  Drugi  natomiast,  w  czasie  rozpatrywania 
szczegółowego  sposobu  wykonania  –  na  etapie  projektowania  organizacji  robót  –  gdzie 
decyduje się o zastosowanych środkach mechanizacji robót. Pierwszy wybór jest podstawą do 
sformułowania wymagań technicznych wykonania i odbioru robót. 

Wymagania  techniczne  wykonania  i  odbioru  robót  powinny  być  określone  przez 

projektanta  w  tzw.  Specyfikacji  wykonania  i  odbioru  robót  budowlanych  lub  w  opisie 
technicznym  projektu  architektoniczno-budowlanego  (lub  dokumentacji  wykonawczej)  z 
przywołaniem odpowiednich norm technicznych. Powinny one ustalać: 

−

 

zakres robót, 

−

 

właściwości  wykorzystywanych  materiałów  i  wymagania  dotyczące  ich  transportu  i 

składowania, 

−

 

wymagania  technologiczne  dotyczące  samego  procesu  budowlanego,  w  tym 

mechanizacji procesu,  

−

 

system kontroli jakości i odbioru robót (badania, kontrole, odbiory  częściowe, odbiór 

końcowy), 

−

 

procedury uzgodnień i dokumentowania wykonawstwa. 

 

Zawartość i forma specyfikacji technicznych  

Definicję, szczegółowy zakres i formę specyfikacji technicznych wykonania i odbioru 
robót zawiera rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004r.  
Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych stanowią opracowania 
zawierające w szczególności zbiory wymagań, które są niezbędne do określenia standardu i 
jakości wykonania robót, w zakresie sposobu wykonania robót budowlanych, właściwości 
wyrobów budowlanych oraz oceny prawidłowości wykonania poszczególnych robót.  
Specyfikacje techniczne zawierają co najmniej: 
1.

 

część ogólną, która powinna obejmować: 

a)

 

nazwę nadaną zamówieniu przez zamawiającego, 

b)

 

przedmiot i zakres robót budowlanych, 

c)

 

wyszczególnienie i opis prac towarzyszących i robót tymczasowych, 

d)

 

informacje o terenie budowy, zawierające wszystkie niezbędne dane istotne z punktu widzenia: 

−

 

organizacji robót budowlanych, 

−

 

zabezpieczenia interesów osób trzecich, 

−

 

ochrony środowiska, 

−

 

warunków bezpieczeństwa pracy, 

−

 

zaplecza dla potrzeb wykonawcy, 

−

 

warunków dotyczących organizacji ruchu, 

−

 

ogrodzenia, 

−

 

zabezpieczenia chodników i jezdni, 

e)

 

w zaleŜności od zakresu robót budowlanych objętych przedmiotem zamówienia - nazwy i kody: 

grup robót, klas robót i kategorii robót, 

f)

 

określenia podstawowe, zawierające definicje pojęć i określeń nigdzie wcześniej 

niezdefiniowanych, a wymagających zdefiniowania w celu jednoznacznego rozumienia zapisów 
dokumentacji projektowej i specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót; 

2.

 

wymagania dotyczące właściwości wyrobów budowlanych, 

3.

 

wymagania dotyczące sprzętu i maszyn, 

4.

 

wymagania dotyczące środków transportu, 

5.

 

wymagania dotyczące wykonania robót budowlanych, 

6.

 

opis działań związanych z kontrolą, badaniami oraz odbiorem wyrobów i robót 

budowlanych, 

7.

 

wymagania dotyczące przedmiaru i obmiaru robót, 

8.

 

opis sposobu odbioru robót budowlanych, 

9.

 

opis sposobu rozliczenia robót tymczasowych i prac towarzyszących, 

10.

 

dokumenty odniesienia - dokumenty przywoływane w specyfikacji  

 
Sformułowanie  warunków  wykonania  i  odbioru  robót  budowlanych  jest  podstawą 

projektowania  organizacji  wykonania  prac.  Prace  projektowe  rozpoczynamy  od  określenia 
koncepcji  organizacji  robót,  w  której  ustalamy  środki  mechanizacji,  system  organizacji 
pracy,  zakładaną  wydajność  (czas  zrealizowania  robót)  i  potrzeby  logistyczne.  Ustalenie 
ś

rodków  mechanizacji  polega  na  doborze  maszyn  zasadniczych,  zapewniających  techniczne 

wykonanie  prac,  i  współpracujących,  zapewniających  właściwe  wykorzystanie  maszyn 
zasadniczych. System organizacji pracy powinien rozstrzygać o przygotowaniu ogólnego 
frontu  robót,  jego  ewentualnym  podziale  na  działki  robocze,  nasyceniu  środkami 
mechanizacji  i  schemacie  pracy  maszyn  oraz  o  przegrupowaniu  środków  pracy 
pomiędzy  wydzielonymi  działkami  w  toku  realizacji  prac.  Na  tym  etapie  weryfikujemy 
(udokładniamy) przedstawiony w projekcie przedmiar robót, ujmując w nim wszystkie prace, 
które  trzeba  będzie  wykonać  w  realizacji  projektowanych  robót  (prace  zabezpieczające, 
pośrednie,  pomocnicze,  itp).  Koncepcję  organizacji  robót  przedstawiamy  na  schematach 
technologiczno-organizacyjnych z opisem. 

Zakres robót i koncepcja organizacji prac jest podstawą do szczegółowego zaplanowania 

przebiegu  robót  w  czasie  i  określenia  potrzebnych  sił  i  środków  (ludzi,  maszyn,  konstrukcji 
pomocniczych, itp.). Na tym etapie projektowania ustala się organizację zespołów roboczych 
(brygad)  do  wykonania  poszczególnych  prac  wraz  z  kalkulacją  czasu  wykonania  oraz 
sporządza się harmonogram robót, dostosowując czas wykonania do wymagań terminowych. 
Sporządza  się  teŜ  (w  sytuacjach  złoŜonych)  szczegółowe  zestawienia  potrzeb  i  schematy 
wykonania robót na działkach.