KULTURA I JEJ ROLA W ŻYCIU SPOŁECZNYM
l. POJĘCIE KULTURY
Jedno z określeń człowieka mówi, iż jest on twórcą i uczestnikiem kultury. Tylko
znając kulturę danej zbiorowości jesteśmy w stanie zrozumieć i przewidywać zachowanie i
działanie człowieka.
„Kultura" funkcjonuje w języku potocznym najczęściej w znaczeniu oceniającym
(mówiąc, iż ktoś jest człowiekiem „kulturalnym", stwierdzamy tym samym, że zna on dobre
obyczaje, przestrzega nakazów) W naukach zajmujących się badaniem kultury, określenie
to niema charakteru oceniającego, lecz opisowy. Nazwa „kultura" pozwala jedynie opisać
dziedziny kultury, procesy jej przemian, mechanizmy oddziaływania na życie społeczne.
Termin „kultura" upowszechnił się w języku naukowym, w literaturze niemieckiej na
przełomie XVII i XVIII wieku. Trudno określić, kiedy zaczęto posługiwać się nim w języku
polskim. Pojęcia kultura używał Lelewel w swoim „Wykładzie dziejów powszechnych"
(1822-1824) oraz A. Mickiewicz.
Samo słowo jest pochodzenia łacińskiego, cultura od colere — i oznaczało
pierwotnie uprawę, hodowlę. Do dziś pojęcie kultury funkcjonuje w takim znaczeniu w
naukach rolniczych.
Podobne pochodzenie ma
słowo „kult" (łac. cultus), które określa
czynność czczenia bogów i przodków.
Cicero po raz pierwszy nazwał filozofię
„kulturą
ducha"
i można uznać, że było to pierwsze zastosowanie terminu kultura w rozumieniu
bliskim współczesnemu ujęciu. Jak przytacza A. Kłoskowska, Cicero zwracając się do
filozofii pisał:
„Czymże bez ciebie bylibyśmy nie tylko my, ale czym byłoby w ogóle życie
ludzkie? Tyś pozakładała miasta, ty rozproszonych ludzi powołałaś do życia społecznego,
ty zespoliłaś ich między sobą najpierw przez wspólne osiedla, później przez małżeństwa,
a wreszcie przez wspólnotę pisma i mowy. Tyś wynalazczynią praw, nauczycielką
dobrych obyczajów i ładu"
Kultura nie doczekała się do dziś jednoznacznej definicji. W latach pięćdziesiątych
A.L. Kroeber i C. Kluckholm dokonali syntezy definicji kultury, stosowanych wówczas w
naukach badających kulturę. Wszystkie one zostały podzielone na 6 zasadniczych typów:
•
Definicje opisowo-wyliczające,
•
historyczne,
•
normatywne,
•
psychologiczne,
•
strukturalistyczne i
•
genetyczne.
Mimo tej wielości definicji większość badaczy kultury zgadza się z następującymi
twierdzeniami, które podaje C. Kluckholm:
1. Kultury się uczymy.
2. Kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych
elementów ludzkiej egzystencji.
3. Kultura jest zorganizowana.
4. Kultura jest wieloaspektowa.
5. Kultura jest dynamiczna.
6. Kultura jest zmienna.
7. W kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami
naukowymi.
8. Kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz
zdobycia środków dla twórczej ekspresji.
Wielość ujęć i definicji kultury rodzi pytanie o jej istotę, rdzeń, podstawę. Jak pisze Z.
Bokszański można wyróżnić trzy zasadnicze stanowiska teoretyczne w tej sprawie.
•
Podstawą kultury są procesy internalizacji, przyswojenia sobie przez człowieka
określonych sposobów zachowań, maksym i dyrektyw postępowania. S. Ossowski
nazywał to internalizacją dyspozycji do reagowania w pewien uporządkowany
sposób na korelaty kultury. Korelaty kultury to rzeczy i systemy znaków. W takim
rozumieniu rzeczywistość kulturalna jest wytworem działań ludzkich.
•
Według drugiego stanowiska kultura definiowana jest przez odniesienie do
wyabstrahowanych norm, reguł i wartości, które mogą być zapisane w różnych
formach lub w świadomości potocznej członków danej zbiorowości. Są to więc
zasady organizujące działania ludzkie.
•
Trzecie stanowisko polega na poszukiwaniu podstawy zjawisk kultury w sferze
artefaktów, czyli przedmiotów i wytworów kultury. Badacza interesują więc
utrwalone rezultaty zachowań człowieka.
Antropologiczne, globalne ujęcia kultury są zbyt szerokie, ażeby mogły stanowić
podstawę perspektywy socjologicznej w badaniu kultury. Nakazuje ona wiązać kulturę z
działaniami człowieka, z jego społecznymi zachowaniami. Jak pisze
A. Kłoskowska, „(...)
kultura polega na swoistym porządku ludzkiego życia, na jego sposobie (...)
ukształtowanym w drodze historycznych doświadczeń ludzkich grup. Jest to więc ład
ludzkich działań zbiorowych, różny jednak w różnych społecznościach o odmiennym
historycznym doświadczeniu".
F. Znaniecki włączał w zakres ładu kulturowego „religię, język, literaturę, sztukę,
obyczaje, zwyczaje, prawa, organizację społeczną, techniczną produkcję, wymianę
ekonomiczną, a także filozofię i naukę".Ażeby zakończyć zawiłe spory terminologiczne
przyjmiemy definicję sformułowaną przez A. Kłoskowska:
„(...) kultura stanowi wieloaspektową całość, w której drogą analizy wyróżnić można
zinternalizowana, tkwiącą w świadomości ludzi warstwę norm, wzorów i wartości,
warstwę działań będących zobiektywizowanym wyrazem tamtej sfery, warstwę
wytworów takich czynności".
KWWS QRWDWHNSONXOWXUDLMHMURODZ]\FLXVSROHF]Q\P"QRWDWND