1

Główne kierunki

psychologii

Jak się to zaczęło?

twórcą amerykańskiego behawioryzmu był
John Watson (1878-1958)

znudzony introspekcją i bez wiary w

możliwości introspekcyjnego badania
świadomości zwierząt stwierdził, że jeśli
psychologia ma pretendować do miana
nauki musi skupić się na tym co daje się
zaobserwować i zmierzyć czyli do …………
ZACHOWANIA ang. behavior

Behawioryści definiują psychologię jako naukowe
badanie zachowania

Watson sądził, że psychologia powinna przede
wszystkim zajmować procesem uczenia się
obserwowalnych reakcji na bodźce środowiskowe

„Świadomość nie istnieje, a jeśli nawet, to nie
odgrywa w życiu człowieka istotnej roli i nie warto
z niej czynić przedmiotu badań naukowych.
Ważne jest to co człowiek robi, a nie co przeżywa
wewnętrznie – to jego prywatna sprawa”

W obiektywny sposób można badać ruchy mięśni,
reakcje fizjologiczne i wypowiedzi

mistrzem i źródłem inspiracji dla Watsona
był rosyjski fizjolog – Iwan Pawłow i jego
kolega – refleksjolog Biechtieriew

Watson marzył o takim przekształceniu
psychologii by była ona zdolna do
„kierowania zachowaniem i przewidywania
go”

2

Watson zasłynął z ortodoksyjnych
poglądów, wspieranych przez jego badania
nad warunkowaniem;
„

Dajcie mi tuzin normalnych dzieci i

stwórzcie odpowiednie środowisko do ich
wychowania, a gwarantuję, że wziąwszy
którekolwiek z nich bez wyboru, jestem w
stanie ukształtować z niego specjalistę
dowolnego typu – lekarza, prawnika, artystę,
kupca, czy też żebraka czy złodzieja,
niezależnie od jego talentu, skłonności,
tendencji, zdolności, powołania, a również
rasy jego przodków”

J. Watson, za Jaroszewski, 1985

Iwan Pawłow, jego psy i co z
tego wynika dla psychologii?

Pawłow na samym początku XX wieku pracował
nad działaniem gruczołów trawiennych dziko
żyjących psów. Obserwując je zauważył, że czasem
zaczynają się ślinić zanim znajdą lub otrzymają
pokarm. Ta obserwacja była niezgodna z wiedzą
na temat odruchów bezwarunkowych czyli
uwarunkowanych genetycznie reakcji na proste
bodźce środowiskowe

Owo wydzielanie śliny bez kontaktu z pokarmem
nazwał Pawłow „psychicznym wydzielaniem” i
poświęcił całe lata na badania tego zjawiska w
swoim laboratorium

Schemat eksperymentu Pawłowa

3

Iwan Pawłow, jego psy i co z tego wynika

dla psychologii?

Pawłow zauważył potem, że psy ślinią się
również na sam widok osoby karmiącej o ile
przez dłuższy czas się ona nie zmienia

Następnie stwierdził, że inne bodźce
zastępcze takie jak światło i dźwięk mogą
wywołać taką samą reakcję jeśli zachowana
zostanie sekwencja czasowa

Bodźce zastępcze nazywa się bodźcami
warunkowymi, a reakcja którą wywołują –
reakcją warunkową

Iwan Pawłow, jego psy i co z tego wynika

dla psychologii?

Pawłow opisał również zjawisko uogólniania –
okazało się, że bodźce podobne do bodźca
warunkowego mogą również wywoływać reakcję
warunkową. Jest to tym bardziej prawdopodobne
im większe jest podobieństwo pomiędzy
pierwotnym bodźcem warunkowym a jego
zastępnikami

Procesem dopełniającym uogólnianie jest
różnicowanie, polegające wyuczeniu organizmu
reagowania tylko na właściwy bodziec warunkowy

Iwan Pawłow, jego psy i co z tego wynika

dla psychologii?

Zapał Pawłowa w badaniach nad zjawiskiem
różnicowania doprowadzał część jego
podopiecznych do psiego obłędu, który Pawłow
nazwał nerwicą eksperymentalną

Nerwica eksperymentalna przejawia się w
dezorganizacji zachowania, które jest
konsekwencją trudności w różnicowaniu bodźców

Uogólnianie i różnicowanie są mechanizmami
przystosowawczymi, umożliwiającymi adaptację
zmiennych warunków środowiska

Zadanie dla przytomnych studentów

Jak wyjaśnić panikę na widok białego
fartucha widoczną u niektórych dzieci?

Dlaczego, niektórzy ludzie po wypadkach
samochodowych boją się wsiąść do
samochodu?

4

Szczególny przypadek

– awersje smakowe

Czy dostajesz mdłości na widok jakiś potraw?

Czy skręca cię na samą myśl o tym, że miałbyś
zjeść coś szczególnego?
Jeśli tak, to twoja reakcja nazywa się awersją
smakową i powstaje w wyniku warunkowania
klasycznego

Awersje smakowe mają adaptacyjny charakter,
ponieważ motywują organizm do unikania
potencjalnie szkodliwych rodzajów żywności

Nabywanie i wygaszanie reakcji

Faza nabywania reakcji

Faza wygaszania reakcji

Bodziec bezwarunkowy

przestaje się pojawiać

odpoczynek

Spontaniczny
powrót reakcji

Zastosowanie warunkowania

klasycznego w terapii

Leczenie moczenia nocnego ( dzwonek i
płachta)

Terapia fobii i innych zaburzeń lękowych:
technika zalewania
systematyczne odwrażliwianie

przeciwwarunkowanie (Mary Cover Jones)

Skinner i Thorndike – warunkowanie

instrumentalne ( warunkowanie sprawcze)

Wierzyli oni, że organizmy uczą się pewnych, reakcji,
zachowań ponieważ są one wzmacniane czyli w
wyniku jakiejś reakcji organizm zostaje nagrodzony
lub unika kary ( Thorndike – prawo efektu)

W wyniku warunkowania sprawczego organizm uczy
się robić coś z powodu konsekwencji do jakich to
działanie prowadzi

w warunkowaniu instrumentalnym obiektem

warunkowania są reakcje dowolne

5

Skinner i Thorndike – warunkowanie

instrumentalne ( warunkowanie sprawcze)

Wierzyli oni, że organizmy uczą się pewnych, reakcji,
zachowań ponieważ są one wzmacniane czyli w
wyniku jakiejś reakcji organizm zostaje nagrodzony
lub unika kary ( Thorndike – prawo efektu)

Wzmocnienie

pozytywne

Zwiększa prawdopodobieństwo

wystąpienia reakcji

Wzmocnienie

negatywne

zmniejsza prawdopodobieństwo

wystąpienia reakcji

Typy wzmocnień

Wzmocnienie

pozytywne

Wzmocnienie

negatywne

Wzmocnienie

natychmiastowe

Wzmocnienie

odroczone

Wzmocnienie wtórne

(instrimentalne)

Wzmocnienie

pierwotne

Wzmocnienia ważne z

punktu widzenia gatunku

ludzkiego

Wzmocnienia biologiczne

Pożywienie

Woda

Powietrze

Ciepło

Sen

Unikanie urazu/bólu

6

Wzmocnienia społeczne

Kontakt fizyczny

Seks

Zainteresowanie ze strony innych

Aprobata

Wzmocnienia poznawcze

Informacja

Postrzeganie nowości

Wzmocnienia instrumentalne

Same w sobie nie mają wartości
gratyfikacyjnych jednak w zestawieniu z
wzmocnieniami naturalnymi nabierają
takiego znaczenia:
- pieniądze
- władza

Tezy behawioryzmu

Zachowanie zależy przede wszystkim od zewnętrznej
sytuacji, którą można poznać obiektywnymi metodami;
stwierdzeni zależności między zachowaniem a sytuacją
stanowi podstawę do przewidywania zachowania się i do
wpływania na jego przebieg, można bowiem badać zmiany
zachowania przy zmieniających się warunkach;

R-S

R = f(S)

Obserwując zmiany w sytuacji można przewidzieć, jak
zachowa się człowiek, zaś wywierając wpływ na sytuację,
można kierować zachowaniem ludzi znajdujących się w tej
sytuacji;

7

Tezy behawioryzmu

Związek między bodźcami a zachowaniem
wytwarza się w ciągu życia; wrodzone są tylko
nieliczne reakcje emocjonalne (reakcja strachu na
gwałtowne i silne bodźce, utratę równowagi,
reakcja gniewu na skrępowanie ruchów; inne
zachowania są efektem uczenia się ;rozwój
psychiczny to wytwarzanie nawyków, a ich
zorganizowany zespół tworzy osobowość;
myślenie to korzystanie z dawnych doświadczeń,
uczucia – wyuczone reakcje wegetatywne na
bodźce, motywy postępowania – nabyta tendencja
do określonego zachowania w danych warunkach;

Tezy behawioryzmu

Podstawowa metoda badawcza – eksperyment;
obiekt badań – zwierzęta, co wynikało z założenia że
zależność S-R najwyraźniej występuje w prostszych
formach zachowania, wyraźniej u zwierząt i u dzieci;
technika badawcza zaczerpnięta od I.P. Pawłowa
(warunkowanie klasyczne) i rozwinięta jako
„warunkowanie instrumentalne” ;

Brak ścisłej relacji R=f(S) spowodował rozłam w
teorii;

Podkopywanie podwalin ortodoksyjnego

behawioryzmu

niemożność wyjaśniania złożonych zachowań

człowieka, wyłącznie modelem bodziec –reakcja

W związku z kryzysem gospodarczym w latach
30. XX w. w USA rozwija się psychologia
społeczna (relacje międzyludzkie, wartości,
postawy, motywacje)

Neobehawioryzm

Edwarda Tolmana behawioryzm celowościowy

Zachowanie nie jest prostym łańcuchem reakcji

lecz ukierunkowaną na cel całością, jest

zachowaniem molarnym (

molar behavior

) ;

Cechą tego zachowania jest zmienność w

podobnej sytuacji zwierzę może zachować się

różnorodnie, co zależy od czynników

wewnętrznych, działających w nim samym

(zmienne pośredniczące); aby przewidzieć

zachowanie należy uwzględnić te czynniki;

Jego koncepcja była próbą syntezy osiągnięć

behawioryzmu, psychologii postaci i psychologii

dynamicznej

Tolman E.: Celowe Zachowanie Zwierząt i Człowieka, 1932

8

Neobehawioryzm

Edwarda Tolmana behawioryzm

celowościowy

S - O - R

Z=f (S,D,H,T,A)

S – bodźce docierające do organizmu z otoczenia,
D – popędy organizmu uwarunkowane stanem deprywacji

lub innymi przyczynami,

H – cechy dziedziczne określające właściwości organizmu,
T – uprzednie doświadczenie, trening,
A – wiek organizmu, dojrzałość i możliwości odpowiedniego

reagowania.

Zmienne pośredniczące nie są obserwowane
wzrokowo i stanowią wewnętrzne determinanty
zachowania. W aspekcie treści stanowią je:

-

Elementy ukierunkowujące zachowanie na cel
(m.in. Czynniki poznawcze),

-

Elementy warunkujące przystosowanie
zachowania do środowiska,

-

Układ potrzeb organizmu, w tym społecznych,

-

Motywy i wartości określające procesy i stopnie
wyboru określonych obiektów dążeń,

-

Uprzednie zachowanie, utrwalone w postaci
śladów pamięciowych.