Są to notatki z wykładów z międzynarodowych stosunków gospodarczych prowadzonych przez . p. prof. Marię Bijak-Kaszubę. Zrobiłem
wszystko, co było w mojej skromnej mocy, aby w tych notatkach było jak najmniej błędów. Za wszystkie, które pojawiły się mimo tego
przepraszam. Nie ponoszę odpowiedzialności za szkody powstałe w następstwie użytkowania niniejszego dokumentu.

Wykład 1 (05.10.2011)

Gospodarka światowa i międzynarodowy podział pracy

Gospodarka światowa i jej cechy

Gospodarkę światową (GŚ) można pojmować jako pewien system, na który składają się gospodarki
krajowe oraz inne podmioty ulokowane na terenie różnych państw, zajmujące się działalnością
gospodarczą, a także łącząca je sieć współzależności - międzynarodowych stosunków gospodarczych.

Gospodarka światowa jest kategorią o charakterze:

A) Historycznym,
B) Dynamicznym.

Ad A) To, że GŚ jest kategorią o charakterze historycznym, oznacza, że GŚ pojawiła się na pewnym
etapie rozwoju ludzkości. Miało to miejsce na przełomie XVIII i XIX wieku, w efekcie rewolucji
przemysłowej i transportowej. Rewolucja sprawiła, że zaczęło powstawać coraz więcej produktów i
zaczęły one sprawnie docierać do konsumentów. Doprowadziło to do tego, że handel
międzynarodowy (HMN), który istniał od pojawienia się państwowości zaczął mieć masowy charakter
– objął sferę produkcji (wcześniej obejmował jedynie sferę konsumpcji) a zjawiska z nim związane
stały się trwałe. Powstały trwałe więzi. To one pozwoliły na wykrystalizowanie się kategorii GŚ.

Ad B) Dynamiczny charakter GŚ oznacza, że jej części składowe ulegają ciągłym zmianom. Zmieniają
się gospodarki państw i przedsiębiorstwa. Wraz z tymi zmianami zmienia się również GŚ.

Struktura podmiotowa współczesnej GŚ

Głównymi podmiotami gospodarki światowej są:

1) Przedsiębiorstwa krajowe (zaangażowane w wymianę międzynarodową – transakcje

międzynarodowe).

W każdej gospodarce wolnorynkowej jest wiele przedsiębiorstw. Jednak tylko niektóre z nich biorą
udział w wymianie międzynarodowej. Np. lokalna masarnia czy piekarnia, ze względu na skalę
produkcji nie uczestniczy w GŚ, gdyż produkuje wyłącznie na lokalny rynek i wyłącznie na podstawie
pozyskanych od lokalnych dostawców surowców. Wraz z rozwojem firma może zaangażować w MSG
a następnie zwiększać poziom tego zaangażowania. W związku z tym można wskazać na następujące
fazy umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa :

A) Faza I: przedsiębiorstwo importuje surowce i/lub eksportuje swoje produkty. W efekcie

podmiot gospodarczy nawiązuje relacje międzynarodowe w sferze wymiany.

B) Faza II: w tej fazie dochodzi do umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstwa w sferze

produkcji. W tej fazie przedsiębiorstwo przenosi część procesu produkcyjnego za granicę lub
zaczyna za granicą świadczyć usługi. Takie postępowanie podmiotów gospodarczych zwykle
motywowane chęcią zdobycia nowych rynków zbytu.

Gdy przedsiębiorstwo osiąga drugą fazę umiędzynarodowienia staje się podmiotem
międzynarodowym.

2) Przedsiębiorstwa międzynarodowe.

Bywają nazywane również korporacjami transnarodowymi, korporacjami wielonarodowymi lub
przedsiębiorstwami międzynarodowymi. Są to podmioty będące właścicielami przedsiębiorstw w co
najmniej dwóch krajach lub kontrolujące działalność gospodarczą innych podmiotów w co najmniej
dwóch krajach.

Korporacje wielonarodowe to najbardziej charakterystyczne podmioty współczesnej gospodarki
światowej. Ich wpływy w GŚ ciągle rosą , a niektóre z nich urosły do takich rozmiarów, że stanowią
wyzwanie dla państw. Są kwintesencją MSG, gdyż działają w skali międzynarodowej, korzystając z
zasobów położonych w wielu krajach i dostarczając swoje produkty i usługi do wielu państw świata.
Dość powiedzieć, że roczne obroty najpotężniejszych KTN (bleeeeee!) przekraczają wartości PKB
średniej wielkości państwa.

3) Gospodarki narodowe wraz z instytucjami państwa.

W ramach gospodarki narodowej dochodzi do zsumowania działalności podmiotów gospodarczych
pochodzących z danego kraju a także tych KTN, które umieściły w danym państwie swoje filie i uznały
terytorium danego państwa za swój obszar działania. Z powyższego wynika, że gospodarki narodowe
są podmiotami zbiorowymi. Przesłanką do traktowania ich jako oddzielnych podmiotów GŚ jest
funkcjonowanie instytucji państwa. Państwo stwarza warunki w jakich przychodzi działać podmiotom
gospodarczym. Do warunków tych zaliczamy:



prawo;



walutę;



przepisy administracyjne;



przepisy importowe i eksportowe;



politykę handlową.

Państwo pełni ważną role regulującą na danym obszarze. Tworzy specjalne warunki gospodarowania.

4) Międzynarodowe regionalne ugrupowania integracyjne.

Są to grupy gospodarek krajowych, które są związane ze sobą ściślej niż z resztą świata. Np. UE, która
posada wspólny jednolity rynek. Ugrupowań integracyjnych jest na świecie wiele, choć żadne z nich
nie jest na takim poziomie zaawansowania integracji jak UE. W ramach międzynarodowych
regionalnych ugrupowań integracyjnych dochodzi do ustalenia wspólnych działań politycznych i
gospodarczych na danym obszarze.

5) Międzynarodowe organizacje gospodarcze (w tym finansowe).

Ich rola jako podmiotów GŚ jest dwojaka:

Po pierwsze pełnią one w różnym stopniu funkcje regulacyjną – starają się wprowadzać
kodeks postępowania podmiotów gospodarczych w danej dziedzinie w skali
międzynarodowej. Dopełnieniem tej funkcji jest czuwanie nad przestrzeganiem

wypracowanych norm przez podmioty do tego obowiązane. Np. WTO zajmuje się
ustanawianiem reguł polityki handlowej i dbaniem o to, by członkowie tej organizacji
międzynarodowej ich przestrzegali. Z kolei IMF koordynuje w skali świata politykę
kursową państw członkowskich.

II)

Po drugie tego typu podmioty podejmują działania bezpośrednie w skali
międzynarodowej, polegające na wspieraniu państw członkowskich w wypełnianiu zadań
wynikających z regulacji ustanowionych przez organizację. Np. w przypadku IMF
przejawia się to w udzielaniu kredytów członkom. W ten sposób fundusz angażuje się
działalność gospodarczą w skali międzynarodowej.

Klasyfikacja gospodarek świata ze względu na ich udział procentowy w globalnym PKB, udział w

globalnym eksporcie dóbr i usług , udział liczby ludności w liczbie ludności świata wg IMF

Liczba

gospodarek

Udział w

światowym PKB

(%)

Udział w

światowym

eksporcie (%)

Udział w

globalnej liczbie

ludności (%)

Gospodarki

zaawansowane

55,8

65,5

15,1

Główne gospodarki

zaawansowane (G7)

40,8

36,2

10,9

Strefa euro

15,1

28,3

4,9

Nowouprzemysłowione

gospodarki azjatyckie

3,8

9,1

1,2

Gospodarki rozwijające

się

150

46,2

34,5

84,9

Europa

Środkowowschodnia

3,5

3,7

2,6

Wspólnota

Niepodległych Państw

4,3

3,4

4,2

Rozwijająca się Azja

22,6

14,5

52,6

Ameryka Łacińska i

Karaiby

8,5

5,1

8,3

Bliski Wschód i Afryka

Subsaharyjska

4,9

* łaska zoczenia tychże danych nie spłynęła na mą skromną osobę ze względu na to, że widok przesłonił mi
supernowoczesny rzutnik w zbyt niskiej sali. To chyba smutne.

Najistotniejszym faktem wynikającym z tabeli jest to, że pomiędzy krajami rozwiniętymi a
rozwijającymi się zachodzą ogromne dysproporcje.

Kryterium wyłonienia gospodarek rozwiniętych jest PKB per capita. oraz struktura dochodu
narodowego, w której przeważa dochód wytworzony w trzecim sektorze – sektorze usług. Kryterium
wyróżniania gospodarek rozwijających się ma charakter rezydualny, – czyli kraje, które się nie
zmieściły w grupie rozwiniętych (zaawansowanych) zostały zakwalifikowane jako rozwijające się.

Międzynarodowy podział pracy

Międzynarodowy podział pracy (MPP) oznacza specjalizację podmiotów GŚ (przede wszystkim
krajów) w produkcji i wymianie towarów oraz usług.

Specjalizacja międzynarodowa (SPMN) - oznacza zwiększenie produkcji w określonych dziedzinach
działalności w porównaniu do dziedzin pozostałych, co wiąże się z przesuwaniem zasobów
wytwórczych między nimi i osiąganiem wyższej efektywności alokacyjnej.

W związku z powyższym można powiedzieć, że specjalizacja rozpoczyna się już w skali pojedynczego
kraju np. kiedy rząd podejmuje decyzję o rozwoju jednych gałęzi gospodarki i wygaszaniu innych.

Międzynarodowy podział pracy ulega ciągłym przemianom, w miarę jak zmienia się zakres i charakter
specjalizacji poszczególnych krajów. W ten sposób państwa zmieniają stopniowo swoje miejsce w
międzynarodowym podziale pracy.

Sięgając do przykładu Najjaśniejszej RP można zauważyć, że dziś specjalizuje się w eksporcie innych
towarów niż kiedyś. Ongiś specjalnością RP był węgiel, koks, oraz konstrukcje stalowe, dziś są nią
samochody ich podzespoły, jachty oraz telewizory. Zmiany w specjalizacji zaszły na przestrzeni kilku –
kilkunastu lat.

Natomiast Szwajcaria jest wyjątkiem potwierdzającym ogólną regułę mówiącą o zmieniającej się z
czasem specjalizacji. Konfederacja Helwecka charakteryzuje się relatywnie stałą w czasie strukturą
eksportu.

Specjalizacja zdefiniowana w powyższy sposób stanowi podstawę rozwoju HMN (handlu
międzynarodowego).

Determinanty specjalizacji międzynarodowej

Kształtowanie się SPMN przede wszystkim jest determinowane przez:

1) Różnice w wyposażeniu poszczególnych krajów w bogactwa naturalne, a także

zróżnicowanie klimatyczne.

Powyższy czynnik ma charakter tradycyjny. Odgrywał główną rolę pod koniec XVIII i na początku XIX
wieku. Potem jego znaczenie systematycznie malało. Na podstawie tej determinantu kraje dzielono
na surowcowo-rolne, które specjalizowały się w uprawie, hodowli i wydobyciu oraz kraje
przemysłowe, które ze względu na brak surowców naturalnych i niekorzystny klimat specjalizowały
się w produkcji przemysłowej. Zasadniczo kraje przemysłowe wyszły lepiej na swojej specjalizacji.

2) Zróżnicowanie poszczególnych krajów w wyposażeniu w zasoby siły roboczej i różnice w

wydajności pracy.

W zależności od zasobów pracy państwa specjalizowały się produkcji dóbr pracooszczędnych i
pracochłonnych. Również i ta determinanta ma charakter tradycyjny. Obecnie najważniejsze są
różnice w wydajności pracy niż w zasobie siły roboczej – czyli w ilości rąk do pracy. Chiny posiadają
potężne zasoby siły roboczej jednak charakteryzującej się relatywnie niską efektywnością.

3) Różnice w wyposażeniu państw w kapitał oaz efektywność tego kapitału.

W zależności od zasobów kapitału i jego efektywności pastwo zaczyna się specjalizować w produkcji
dóbr kapitałooszczędnych lub kapitałochłonnych

Dziś to efektywność kapitału jest istotniejsza od wielkości jego zasobów. Generalnie im większe są
zasoby wydajnego kapitału, tym więcej środków można przeznaczać na badania i rozwój oraz nowinki
techniczne. Właśnie one dają przewagę konkurencyjną, dzięki możliwości produkcji zaawansowanych
technologicznie produktów

4) Postęp naukowo-techniczny.

Postęp naukowo-techniczny decyduje o liczbie nowości i wielkości zysku jaki można z tych nowości
czerpać. Postęp decyduje o nowościach w danej gałęzi produkcji ale to odpowiednio duże zasoby
wysoce efektywnego kapitału stanowią o tym jak wiele nowości może się pojawić, zatem czy postęp
dokona się, czy też nie. Jest to obecnie ja ważniejsza determinanta specjalizacji międzynarodowej.

5) Czynniki o charakterze instytucjonalnym.

Chodzi tu o politykę prowadzoną przez władze danego kraju – w szczególności przez rząd oraz
instytucje gospodarcze. Od treści i jakości tej polityki zależy jakie dziedziny gospodarki będą się
rozwijały a jakie nie. Państwo posiada narzędzia (np. fiskalne), pozwalające na wspieranie danej
dziedziny, co pomaga w jej rozwoju, lub nieudzielanie takiego wsparcia, co ogranicza rozwój
niektórych gałęzi gospodarki. Ponad wszystko ma tu kluczowe znaczenie jakość funkcjonowania
instytucji państwa i prawa.

6) Czynniki lokacyjne (określane jako siły aglomeracji).

Aglomeracja – to skupienie przestrzenne. Jeżeli w danej gospodarce występuje skupienie terytorialne
przedsiębiorstw, to mogą one czerpać korzyści z aglomeracji. Dzieje się to np. dzięki korzyściom skali.
Te korzyści z kolei pozwalają na efektywniejsze wykorzystywanie kapitału.

Niemniej jednak, w praktyce o SPMN decyduje skomplikowany splot czynników, w którym różne
determinanty odgrywają różną rolę.

Podstawy specjalizacji międzynarodowej

Podstawami specjalizacji międzynarodowej są przewagi wykorzystywane przez jedne kraje nad
innymi w określonych dziedzinach.

Rodzaje przewag:

1) Przewaga absolutna.

Przewaga absolutna oznacza zdolność kraju do produkowania bezwzględnie większej ilości dóbr z
danych zasobów wytwórczych niż pozostałe kraje. Np. Hiszpania ma bezwzględną przewagę nad
Islandią w produkcji pomarańczy.

Zwykle jest tak, że dobro kapitałooszczędne jest jednocześnie pracochłonne i odwrotnie.

2) Przewaga komparatywna.

Przewaga komparatywna oznacza zdolność kraju do wytwarzania niektórych dóbr względnie taniej w
porównaniu do innych państw.

Przewaga absolutna i przewaga komparatywna to przewagi o charakterze kosztowym.

3) Przewaga konkurencyjna.

Przewaga konkurencyjna kraju oznacza, że w danej dziedzinie kraj zwiększa swój udział w rynku
międzynarodowym wygrywając w konkurencji z innymi krajami. Dany kraj może zwiększać swoje
udziały w rynku międzynarodowym kosztem innych uczestników tego rynku (po stronie podaży).

Możliwa jest sytuacja, ze kraj będzie posiadał przewagę absolutną i komparatywną a mimo tego nie
osiągnie przewagi konkurencyjnej. Za przykład mogą posłużyć tu Chiny, które posiadały przewagi
kosztowe od zawsze, ale przewagę konkurencyjną zaczęły osiągać dopiero po przystąpieniu do WTO.
Można zatem powiedzieć, że posiadanie lub nie przewagi konkurencyjnej zależy od umiejętności
kraju w zakresie sprzedaży i promocji swoich produktów a także od barier handlowych.

Miary specjalizacji międzynarodowej

A) Relacja eksportu do importu w danym kraju w odniesieniu do dobra „n”, określana jako

wskaźnik pokrycia importu eksportem

𝐸𝑥𝑝

𝑛

𝐼𝑚𝑝

𝑛

gdzie:

Exp

– eksport dobra n;

Imp

– import dobra n.

Wskaźnik pokazuje, czy dany kraj w handlu danym dobrem jest eksporterem czy importerem netto.
Bycie eksporterem netto może oznaczać specjalizację danego kraju w produkcji dobra n.

B) Absolutne eksportowe udziały rynkowe (market shares – MK), mierzone udziałem eksportu

dobra n z kraju i w całkowitym światowym eksporcie tego dobra.

𝑀𝑆 =

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑖

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑤

gdzie:

(Exp

)

– całkowity światowy eksport dobra „n”.

Ten wskaźnik ukazuje przewagę konkurencyjną kraju. Im większy jest udział eksportu dobra n kraju i
w całkowitym światowym eksporcie dobra n, tym silniejsza jest pozycja kraju i na rynku dobra n.

C) Względne eksportowe udziały rynkowe (relative market shares – RMS), mierzone relacją

udziału eksportu dobra n z kraju i w światowym eksporcie tego dobra do udziału kraju k w
światowym eksporcie dobra n.

𝑅𝑀𝑆 =

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑖

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑤

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑘

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑤

Dochodzi tu do porównania pozycji konkurencyjnej w zakresie danego towaru (tu n) pomiędzy
dwoma krajami (i oraz k).

D) Wskaźnik specjalizacji eksportowej, mierzony jako relacja udziału dobra n w całkowitym

eksporcie kraju do udziału dobra n w całkowitym eksporcie światowym.

𝑆𝑝𝐸𝑥 =

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑖

(𝐸𝑥)

𝑖

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑤

(𝐸𝑥)

𝑤

gdzie :

(Ex)

– całkowity export kraju i;

(Ex)

– całkowity eksport światowy.

E) Wskaźnik ujawnionej przewagi komparatywnej (revealed comparative advantage – RCA),

zwany wskaźnikiem Balassy, mierzony jako relacja udziału eksportu dobra n z kraju i w
całkowitym światowym eksporcie tego dobra, do udziału całego eksportu kraju w
eksporcie światowym.

𝑅𝐶𝐴 =

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑖

(𝐸𝑥𝑝

𝑛

)

𝑤

(𝐸𝑥)

𝑖

(𝐸𝑥)

𝑤

Wykład 2 (12.12.2011)

Typy specjalizacji międzynarodowej

Przy zastosowaniu kryterium gałęziowej struktury produkcji i handlu specjalizacja międzynarodowa
dzieli się na:

A) Międzygałęziową;
B) Wewnątrzgałęziową.

Ad A) Specjalizacja międzygałęziowa – oznacza przesuwanie zasobów między wyodrębnionymi
gałęziami produkcji np. kraj wygasza przemysł tekstylny (pozwalając mu powoli upadać), zastępując
go importem a uwolnione w ten sposób krajowe zasoby czynników produkcji przesuwa do przemysłu
samochodowego. To powoduje, że w tej gałęzi przemysłu rośnie produkcja a następnie eksport.
Specjalizacja międzygałęziowa zmienia strukturę gałęziową handlu zagranicznego (zarówno
eksportu jak i eksportu).

Ad B) Specjalizacja wewnątrzgałęziowa oznacza przesuwanie zasobów w ramach gałęzi gospodarki
między różnymi modelami czy odmianami produktu np. w ramach przemysłu komputerowego
między komputerami PC a komputerami przenośnymi. Ten rodzaj specjalizacji nie prowadzi do
zmian struktury handlu międzynarodowego. Te same produkty mogą znajdować się zarówno w
imporcie jak i w eksporcie.

Biorąc pod uwagę kryterium charakteru wymienianych dóbr wyodrębniamy dwa rodzaje
specjalizacji międzynarodowej:

A) Poziomą specjalizację międzynarodową;
B) Pionową specjalizację międzynarodową.

Ad A) Pozioma specjalizacja międzynarodowa - oznacza, że poszczególne kraje specjalizują się w
produkcji i imporcie dóbr finalnych.

Ad B) Pionowa specjalizacja międzynarodowa – (tzw. globalne łańcuchy dostaw), polega na podziale
procesu produkcji określonego dobra finalnego na segmenty (międzynarodowa fragmentacja
produkcji) i ulokowaniu ich w różnych miejscach świata (delokalizacja produkcji), tam gdzie mogą być
wytwarzane bardziej efektywnie. Skutkiem takiej specjalizacji jest intensywny handel produktami
pośrednimi, zanim zostaną wyprodukowane dobra finalne. Ten typ specjalizacji zmienia strukturę
HMN w tym sensie, że jego przedmiotem zamiast dóbr finalnych stają się dobra pośrednie -
półprodukty i części. Za sprawą pionowej specjalizacji międzynarodowej HMN pod względem
wartości wzrasta szybciej niż produkcja, gdyż komponenty i półprodukty w procesie wytwarzania
dobra finalnego często wielokrotnie przekraczają granice państw.

Pionowa specjalizacja międzynarodowa w perspektywie mikroekonomicznej

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa przenoszenie za granicę produkcji towarów w całości lub części
nazywane jest offshoringiem dóbr.

Offshoring może być realizowany przez przedsiębiorstwo na dwa sposoby:

1) Wewnętrznie – przez ustanawianie zagranicznych filii przedsiębiorstwa (offshoring

wewnątrzkorporacyjny). Produkcja zostaje w ramach przedsiębiorstwa, choć zmienia się
lokalizacja.

2) Zewnętrznie - przez zlecenie wykonania określonej działalności produkcyjnej niezależnemu

wykonawcy z zagranicy - outsourcing zagraniczny.

Kluczowe jest rozróżnienie pojęć outsourcingu i offshoringu. Offshoring to zlecenie produkcji
zagranicznym wykonawcom. Outsourcing nie koniecznie musi oznaczać przeniesienie produkcji za
granicę. Outsourcing oznacza bowiem zlecenie produkcji niezależnemu przedsiębiorcy, ale nie
koniecznie zagranicznemu.

Teorie wymiany międzynarodowej a współczesny międzynarodowy podział
pracy

Czyli jak się zmieniały teorie wymiany międzynarodowej i jaki z tym związek miały zmiany specjalizacji
międzynarodowej.

Klasyczna teoria HMN

Główne założenia teorii klasycznej:

1) Rynek jest doskonale konkurencyjny (tj. żaden z uczestników rynku nie ma wpływu na cenę;

cena jest determinowana przez grę podaży i popytu) i przejrzysty (tj. uczestnicy rynku
dokładnie wiedzą jakie są ceny). Przedmiotem handlu są dobra jednorodne (homogeniczne).

2) Jedynym czynnikiem produkcji jest praca. Czynnik ten jest doskonale mobilny w skali

krajowej ale jest zupełnie niemobilny w skali międzynarodowej (między krajami).

3) Koszty produkcji są stałe.
4) Nie uwzględnia się kosztów transportu (zatem odległość nie odgrywa większego znaczenia).
5) Panuje wolny handel – państwa w żaden sposób nie ograniczają wymiany międzynarodowej.

Podstawowe twierdzenie teorii klasycznej:

Warunkiem handlu międzynarodowego i źródłem korzyści z niego są różnice w realnych kosztach
wytwarzania, a ponieważ dla klasyków jedynym czynnikiem wytwórczym była praca, więc decydują
różnice w jednostkowych nakładach pracy, wynikające wyłącznie z wydajności pracy.

Dwojakie rozumienie przez klasyków różnic w kosztach wytwarzania:



Różnice w sensie absolutnym (bezwzględnym) – teoria Adama Smitha;



Różnice w sensie względnym (porównawczym) – teoria Davida Ricardo.

Teoria przewagi absolutnej Adama Smitha

Teoria ta została sformułowana w roku 1776 przez Adama Smitha w racy Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa narodów.

Tezy:

1) O korzyściach z handlu decydują absolutne różnice w kosztach produkcji między krajami.

Dany kraj będzie odnosił korzyści z wymiany międzynarodowej, jeżeli będzie specjalizował się
w produkcji i eksporcie dóbr, które potrafi wytwarzać bezwzględnie taniej (tj. bardziej
wydajnie) niż inne kraje.

2) W warunkach specjalizacji międzynarodowej wynikającej z absolutnych przewag kosztowych

poszczególnych krajów w produkcji określonych dóbr, dochodzi do realokacji zasobów pracy
(od mniej do bardziej efektywnych sektorów) i wzrostu produkcji przy danych zasobach.
Dzięki temu rośnie realny dochód konkurentów.

Dziś ta teoria odnosi się właśnie do sytuacji, gdy dany kraj np. dzięki klimatowi osiąga bezwzględną
przewagę. Np. Rosja ma bezwzględną przewagę w produkcji gazu ziemnego nad Hiszpanią, z kolei
Hiszpania ma absolutną przewagę nad Rosją w produkcji mandarynek. Co do zasady jest tak, że
skoro nie ma odpowiednich zasobów, to nie ma produkcji. W związku z tym absolutne przewagi
zależą w bardzo dużej mierze od tego czym natura obdarzyła dany kraj.

Problem polega na tym, że teoria przewagi absolutnej nie jest w stanie wyjaśnić sytuacji dwóch
krajów z których pierwszy jest bezwzględnie tańszy niż drugi w produkcji niemal wszystkiego, a mimo
tego między tymi państwami do wymiany dochodzi. W takich warunkach kraj bezwzględnie tańszy
produkowałby wszystko, natomiast kraj droższy kupowałby wszystko. Problem polega na tym, za co
kraj bezwzględnie droższy miałby realizować import.

Teoria przewagi względnej (komparatywnej)

Teoria sformułowana w Dawida Ricardo w pracy: Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania.

Założenia tzw. ricardiańskiego modelu handlu międzynarodowego:



Dwa kraje (np. A i B), produkujące po stałych cenach i za pomocą różnej technologii
(stąd różna wydajność pracy) oraz dwa dobra ( np. x i y).



Nieprzenośność (niemobilność) pracy w skali międzynarodowej w przeciwieństwie do
jej doskonałej przenośności w skali krajowej.



Brak przeszkód w handlu i doskonała konkurencja. Utrzymane zostają w mocy
wszystkie pozostałe założenia teorii przewagi absolutnej.

Teza: Absolutna przewaga nie jest warunkiem koniecznym rozwoju handlu międzynarodowego.
Decydujące znaczenie ma przewaga względna, wynikająca z porównania relacji kosztów wytwarzania
obu produktów w kraju A i B. Jeżeli ta relacja nie jest jednakowa w obu krajach ich wzajemny handel
będzie korzystny niezależnie od tego czy kraj A produkuje wszystko taniej, czy drożej od kraju B.

Przykład

Towar

Kraj

Według Adama Smitha

W związku z powyższym kraj A ma absolutną przewagę.

Według Davida Ricardo

X=1/2Y

X=3/4Y

Y=2X

Y=4/3x

W związku z powyższym kraj A ma względną przewagę w produkcji dobra X, natomiast kraj B jest

względnie lepszy w produkcji Y.

Wnioski z przykładu:



Kraj ma względną (komparatywną) przewagę w produkcji tego towaru, który jest
wytwarzany względnie tanio tzn. w porównaniu z innymi towarami. Inaczej mówiąc,
kraj ma przewagę komparatywną w produkcji tego towaru, który jest wytwarzany po
niższym koszcie alternatywnym w kraju niż za granicą.



Zgodnie z prawem (zasadą) przewagi komparatywnej, specjalizacja międzynarodowa
wynikająca z przewagi względnej zwiększa dobrobyt (dochód realny) w skali
światowej.

Przewaga komparatywna wyrażona w koszcie alternatywnym

Włączenie kosztu alternatywnego do modelu ricardiańskiego jest zasługą G. Haberlera.

Koszt alternatywny danego dobra to ilość innych dóbr z których produkcji trzeba zrezygnować aby
wytworzyć dodatkową jednostkę danego dobra. Taka sytuacja wynika z ograniczoności zasobów.

Wyrażenie przewagi komparatywnej w koszcie alternatywnym jest uzasadnione procesem
specjalizacji, który wymaga przesuwania zasobów między sektorami i zastępowania produkcji jednych
dóbr innymi w warunkach ograniczoności zasobów.

Kraj ma przewagę komparatywną (względną) w produkcji tego towaru, który jest wytwarzany
względnie tanio, tzn. tanio w porównaniu z innym towarem. Inaczej mówiąc kraj ma przewagę
komparatywną w produkcji tego towaru, który wytwarzany jest po niższym koszcie alternatywnym
niż za granicą. (Por. przykład powyżej).

Zgodnie z prawem (zasadą) przewagi komparatywnej przewaga komparatywna (względna) zwiększa
dobrobyt (dochód realny) w skali światowej.

Zasada powyższa ma ponad 200 lat a mimo to ciągle pozostaje prawdziwa.

Źródłem przewagi komparatywnej może być technologia (w przypadku teorii Dawida Ricardo) lub
większe zasoby czynników produkcji (teoria neoklasyczna).

Neoklasyczna teoria obfitości zasobów (teoria proporcji w zasobach)

Teoria ta powstała w latach 30. I 40. XX wieku jako rozwinięcie teorii klasycznej opartej na modelu
ricardiańskim. Autorami podstaw teorii obfitości zasobów byli szwedzcy ekonomiści Eli Heckscher i
Bertil Ohlin.

W teorii Heckschera-Ohlina (HO) źródłem przewag komparatywnych i związanych z nimi kierunków
specjalizacji poszczególnych krajów są różnice w wyposażeniu tych krajów w zasoby czynników
produkcji (pracy, ziemi, kapitału oraz wiedzy (technologii)).

Założenia standardowego modelu HO:

1) Dwa kraje (A i B), dwa czynniki produkcji (kapitał i praca), dwa towary (np. 1 i 2) –

stąd model ten określany bywa mianem 2X2X2.

2) Kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji, przy czym nie jest istotna

bezwzględna ilość tych zasobów, lecz wzajemne proporcje, w jakich występują w
poszczególnych krajach. Jeżeli relacja kapitału do pracy jest większa w kraju A niż w

kraju B, to powiemy, że A jest względnie obficie wyposażony w kapitał a B względnie
obficie wyposażony w pracę.

3) Do produkcji towarów wykorzystuje się różne proporcje nakładów kapitału i pracy.

Jeżeli relacja nakładów kapitału do nakładów pracy jest większa w przypadku dobra
pierwszego niż drugiego, to powiemy, że dobro pierwsze jest względnie
kapitałochłonne a drugie pracochłonne.

Podstawowe twierdzenie HO w następujący sposób określa strukturę HMN:

Dany kraj będzie eksportował te towary, do wytworzenia których zużywa się relatywnie dużo
czynnika produkcji względnie obfitego w tym kraju a będzie importował towary, których produkcja
wymaga relatywnie dużo czynnika produkcji względnie rzadkiego w tym kraju.

Z twierdzenia HO wynika, że struktura towarowa eksportu danego kraju będzie inna, niż struktura
towarowa importu. Zakładając, że poszczególne branże produkcji charakteryzują się różnymi
proporcjami wykorzystywania czynników produkcji, powiemy, że dany kraj wymienia produkty
określonych branż wytwórczości w zamian za komplementarne produkty pochodzące z innych branż.

Taką strukturę handlu międzynarodowego określamy mianem międzygałęziowej.

Specjalizacja i wymiana międzygałęziowa jest zjawiskiem charakterystycznym dla handlu między
krajami różniącymi się strukturą posiadających zasobów, strukturą kosztów wytworzenia, i mającymi
w związku z tym wyraźne przewagi komparatywne.

Cenowe skutki specjalizacji oraz wymiany międzynarodowej w teorii obfitości zasobów

Specjalizacja, zgodnie, z którą zużywa się przede wszystkim ten czynnik produkcji, który obficie
występuje w danym kraju (a więc jest względnie tani) a w mniejszym stopniu czynnik względnie
rzadki (a więc względnie drogi) może mieć wpływ na strukturę czynników produkcji, co wyjaśnia
twierdzenie Hecschera-Ohlina-Samuelsona.

Zgodnie z tym twierdzeniem wymiana międzynarodowa w warunkach wolnego handlu prowadzi do
wyrównania się relacji cen czynników produkcji między krajami.

Powyższe twierdzenie oznacza, że czynnik względnie tani w danym kraju będzie drożał a czynnik
względnie drogi będzie taniał. W efekcie relacja stopy procentowej (ceny kapitału) do przeciętnej
płacy (ceny pracy) w kraju A będzie się stawała podobna do analogicznej relacji w kraju B.

Wykład 3. (19.10.2011)

Dochodowe skutki specjalizacji i wymiany międzynarodowej.

Jeżeli w rezultacie handlu międzynarodowego zmienia się struktura cen czynników produkcji, to
może to mieć wpływ na redystrybucję dochodów w poszczególnych krajach. Problemu tego dotyczy
twierdzenie Stolpera – Sammuelsona.

Należy zauważyć, że powyższe stwierdzenie stanowi uzupełnienie teorii HO przez następców
szwedzkich badaczy.

Zgodnie z tym twierdzeniem, zmiany cen czynników produkcji (polegające na wzroście ceny czynnika
produkcji w danym kraju obfitego i spadku ceny czynnika w danym kraju rzadkiego) prowadzą do
wzrostu realnych dochodów właścicieli czynnika obfitego oraz spadku dochodów realnych właścicieli
czynnika w danym kraju rzadkiego.

Np. Przyjmijmy, że gospodarkę światową (GŚ) tworzą dwa kraje: Niemcy oraz RP. RFN jest
bezwzględnie bogatsza pod względem wyposażenia w kapitał oraz pracę. Jednakże względnie RFN
jest obfita w kapitał a RP jest względnie zasobna w pracę. W związku z tym, zgodnie z powyższym
twierdzeniem, w RP korzyści z wymiany międzynarodowej odnosiliby pracobiorcy (posiadacze siły
roboczej) natomiast w Niemczech korzyści z tej wymiany przypadałyby w szczególności na posiadaczy
kapitału. Jednocześnie na wymianie międzynarodowej traciliby odpowiednio: posiadacze siły
roboczej w Niemczech i posiadacze kapitału w RP.

Znaczenie handlu typu HO we współczesnej GŚ

Teoria HO nie jest uniwersalnym modelem handlu międzynarodowego. Tylko część współczesnego
handlu światowego można opisać jako wymianę typy HO. Handel typu HO ma miejsce zwłaszcza w
dwóch przypadkach:

1) Handel między krajami o różnym poziomie rozwoju gospodarczego, różnie wyposażonymi w

zasoby wytwórcze np. handel RP z krajami Europy Zachodniej w l. 90. XX w..

2) Handel między niektórymi krajami wysokorozwiniętymi, które mają specjalizację handlową

ukształtowaną przez dostęp do specyficznych zasobów np. Nowa Zelandia - kraj
wysokorozwinięty, który jest poważnym eksporterem produktów żywnościowych, czy
Norwegia – eksporter ropy naftowej i gazu ziemnego.

W II poł. l. 60. XX w. pojawiły się poważne trudności w wyjaśnianiu handlu międzynarodowego w
oparciu o model HO. Wynikało to przede wszystkim ze zmiany warunków prowadzenia HMN. W
związku z tym ekonomiści zaczęli poszukiwać nowych wyjaśnień np. starali się odpowiedzieć na
pytanie, jak wytłumaczyć intensywny handel miedzy podobnymi co do struktury i zasobów
państwami. Było to szczególnie intersujące w obliczu faktu, że ten typ wymiany międzynarodowej
stał się wówczas najintensywniej rosnącym. Na tym gruncie wyrosły alternatywne teorie HMN.

Alternatywne (nowe) teorie handlu mi międzynarodowego

W przeciwieństwie do teorii klasycznych i neoklasycznych, które wyjaśniały wymianę między krajami
różniącymi się kosztami produkcji, teorie alternatywne odnoszą się do przypadków występowania
handlu między krajami nieróżniącymi się zasadniczo kosztami wytwarzania i nieposiadającymi w
stosunku do siebie wyraźnie zarysowanych przewag komparatywnych.

Nowe uwarunkowania współczesnego HMN wg teorii alternatywnych

Teorie alternatywne, uchylając niektóre założenia klasyczne, objaśniają wpływ na handel
międzynarodowy następujących zjawisk:



Zróżnicowania dóbr;



Korzyści skali produkcji;



Konkurencji niedoskonałej;



Zmian technologicznych.

Zróżnicowanie dóbr

Dobra zróżnicowane to dobra stanowiące bliskie substytuty w konsumpcji, różniące się cechami
charakterystycznymi, jakością, ceną.

Dobra te są przedmiotem handlu międzynarodowego wskutek:



Nowych możliwości produkcyjnych związanych z realizacją korzyści skali produkcji.



Nowych preferencji konsumpcyjnych (wyrażających się popytem na różnorodność ze strony
nabywców, nasilone przez globalizację i marketing międzynarodowy

W efekcie zestaw wariantów dóbr oferowanych przez dostawców krajowych jest uzupełniany
importem , natomiast część produkcji krajowej trafia na eksport . Pojawia się specjalizacja i wymiana
wewnątrzgałęziowa.

Rodzaje zróżnicowania dóbr uwzględniane w nowych teoriach handlu:

A) Zróżnicowanie poziome;
B) Zróżnicowanie pionowe.

Ad A) Zróżnicowanie poziome występuje w modelach handlu w dwóch wersjach:

1) Wersja oparta na teorii konkurencji monopolistycznej (tzw. zróżnicowanie typu

Chamberlina). Dobra zróżnicowane definiuje się jako różniące się wyglądem i stylem lecz
zaspokajające te same potrzeby.

Każdy konsument jest zainteresowany wszystkimi dostępnymi odmianami dobra zróżnicowanego.
Elastyczność substytucji popytu jest zatem wysoka a znaczenie reklamy duże.

2) Wersja oparta na teorii popytu konsumpcyjnego (tzw. zróżnicowanie typu Lancastera).

Podstawą zróżnicowania produktu jest wiązka cech charakterystycznych (m.in. komfort
użytkowania, rozmiar, kształt, kolor) poszukiwanych przez konsumentów i zawartych w
różnych odmianach oferowanych na rynku.

Ogół dóbr posiadających określoną wiązkę cech definiuje się jako klasę produktów a zróżnicowanie
dóbr jako odmienność proporcji w jakich różne cechy występują w dobrach danej klasy.

Dzięki marketingowi międzynarodowemu oraz globalizacji informacja o nowej odmianie produktu

błyskawicznie dociera do potencjalnych nabywców. W efekcie dochodzi do podsycenia popytu na zróżnicowane

dobra.

Konsument pozostaje w ramach określonej klasy produktów. Każdy konsument posiada własną
preferowaną wiązkę cech a substytucja dokonuje się głównie między najbardziej zbliżonymi
odmianami dobra w danej klasie. Stąd mniejsza rola reklamy.

Ad B) Zróżnicowanie pionowe występuje w dwóch formach:

1) Zróżnicowanie wg jakości i cen. Istnieje ścisły związek popytu na zróżnicowane dobro z

poziomem dochodów konsumenta. Zakłada się, że odmiany o wysokiej jakości są droższe a te
o niskiej jakości tańsze. W związku z tym, wraz ze zmianą dochodów konsumenta będzie się
zmieniała preferowana przez niego jakość.

W zależności od rozkładu dochodów w poszczególnych krajach, państwa te będą się specjalizowały w
produkcji droższych lub tańszych odmian zróżnicowanego dobra, zaspokajając część własnego i
zagranicznego popytu na dane odmiany. Odmiany nieprodukowane w kraju trafiają na rynek krajowy
z importu.

Rozkład dochodu to proporcja w jakiej występują w danym kraju grupy konsumentów o dochodach:
niskich, średnich i wysokich. W kraju bogatym przeważają konsumenci o dochodach średnich i
wysokich odwrotnie jest natomiast w krajach biednych, gdzie przeważającą grupę konsumentów
stanowią ci o dochodach niskich i średnich. Popyt dostosowuje się do tej struktury dochodowej.

Zatem nie ma przypadku w tym, że np. Niemcy oraz Szwedzi produkują samochody wysokiej klasy a
Indie klasy niskiej. W Indiach PKB per capita jest niski, co wskazuje na niewielkie dochody tamtejszej
ludności i istnienie popytu na tanie samochody. W związku z tym Niemcy i Szwecja to kraje, które
będą eksportowały swoje drogie samochody i importowały tanie np. z Indii (lub częściej z RP czy
Włoch). Natomiast Indie eksportować będą samochody tanie a importować samochody wyższej klasy
np. z Niemiec oraz Szwecji.

2) Zróżnicowanie dóbr w łańcuchu wartości dodanej. Dotyczy ono dóbr pośrednich i finalnych

w kolejnych etapach procesu produkcyjnego danej grupy towarowej, w ramach tej samej
branży.

Dobra znajdujące się na różnym etapie przetwarzania (podzespoły, komponenty, materiały, dobra
finalne) można uznać za zróżnicowane pionowo i podlegające specjalizacji oraz wymianie
wewnątrzgałęziowej.

O zakresie specjalizacji decydują czynniki podażowe tj. zasoby czynników produkcji oraz korzyści skali.

Korzyści skali

Korzyści skali polegają na spadku kosztów jednostkowych działalności gospodarczej w miarę wzrostu
skali tej działalności. Skala działalności, przy której jednostkowe koszty przestają spadać lub przestają
spadać znacząco określana bywa jako minimalna efektywna skala.

Korzyści skali mogą dotyczyć produkcji dóbr i usług, dystrybucji, marketingu, działalności naukowo-
badawczej.

W ramach określonej gałęzi można wyodrębnić trzy źródła korzyści skali:



Wielkość przedsiębiorstw;



Wielkość zakładów;



Długość linii produkcyjnej.

W przypadku dóbr jednorodnych korzyści skali związane są głównie z wielkością zakładu i
przedsiębiorstwa. W przypadku dóbr zróżnicowanych korzyści skali związane są przede wszystkim z
długością linii produkcyjnej .

Występowanie korzyści skali ogranicza liczbę odmian zróżnicowanego dobra, które mogą być
produkowane przy minimalnej efektywnej skali, przez poszczególnych przedsiębiorców i całe kraje.

Stanowi to przesłankę rozwoju HMN tj. importu brakujących w kraju odmian dobra zróżnicowanego
w zamian za eksport odmian wytwarzanych w kraju w długich seriach produkcyjnych.

Ten rodzaj specjalizacji i wymiany jest korzystny zarówno dla producentów jak i dla konsumentów. Ci
pierwsi mają możliwość korzystania z dobrodziejstw korzyści skali, ci drudzy mają dostęp do większej
grupy produktów.

Konkurencja niedoskonała

Wśród różnych form konkurencji niedoskonałej (monopol, oligopol, konkurencja monopolistyczna)
nowa teoria handlu zakłada dominację na rynkach międzynarodowych konkurencji monopolistycznej.
W warunkach tej konkurencji:



Na rynku działa duża liczba firm, które wytwarzają dobra zróżnicowane.



Firmy tworzą mikrorynki na swoje produkty i zdobywają na nich pewną siłę monopolistyczną,
nie ograniczając jednak możliwości wejścia innym firmom. (Jest to quasi-monopol
wytwarzany poprzez przywiązanie klienta do danego towaru).



W wyniku wchodzenia na rynek konkurentów obniża się cena rynkowa i spadają zyski
zarówno firm działających na rynku jak i tych, które wchodzą nań. Można powiedzieć, że to
quasi-bariera, aby wejść na rynek potrzebna jest pewna siła finansowa pozwalająca na
pokrycie kosztów wejścia wynikających ze związanego z nim (tymże wejściem) spadku cen.

Wykład 4. (26.10.2011)

Konkurencja niedoskonała cd.

W tych gałęziach przemysłu, które są monopolistycznie konkurencyjne, żaden kraj ze względu na
korzyści skali nie będzie w stanie wytwarzać pełnego asortymentu produktów. Każdy z nich będzie
wytwarzał (korzystając z efektów skali produkcji) określony asortyment, ale różny od zagranicznego.

Część konsumentów z danego kraju będzie preferować odmiany produktów zagranicznych a wiec
każdy kraj będzie jednocześnie importerem i eksporterem produktów z poszczególnych branż
przemysłowych.

W obrębie tych branż pojawi się międzynarodowa specjalizacja i wymiana typu
wewnątrzgałęziowego.

Taka specjalizacja powoduje skutki podażowe i popytowe. Wraz ze wzrostem liczby produktów
zaspokajających tę sama potrzebę dojdzie do wzrostu elastyczności cenowej popytu. Z punktu
widzenia podaży istotne jest to, że duża liczba dostępnych produktów zaspokaja konsumencki popyt
na różnorodność. Wynika z tego, że na specjalizacji międzynarodowej i wymianie
wewnątrzgałęziowej potencjalnie mogą skorzystać zarówno producenci jak i konsumenci.

Zmiana technologiczna

Technologia to wiedza o sposobach przekształcania zasobów w produkty. Zatem ta wiedza może
przynosić realne dochody. W tym ujęciu jest ona zasobem, na którym można zarobić.

Zmiana technologiczna polega na wytwarzaniu nowych technologii w wyniku działalności badawczo-
rozwojowej (B+R).

Zmiana technologiczna ma charakter procesu kumulacyjnego, co oznacza, że nowe technologie są
systematycznie dodawane do istniejącego dorobku.

Jest to wartość dająca przewagę tym podmiotom, które już cieszą się pewnym dorobkiem.

Gospodarka oparta na wiedzy to gospodarka o dużej liczbie gałęzi, które wymagają systematycznego
dodawania dorobku wiedzy.

Warto pamiętać, ze B+R mogą być finansowane również przez państwo.

W gospodarce opartej na wiedzy rośnie liczba sektorów i gałęzi, które wymagają systematycznej
akumulacji wiedzy przez wysokie nakłady na B+R, szczególnie w sektorze przedsiębiorstw.

Z powyższego wynika, że biedny kraj – bez zasobów kapitału finansowego i ludzkiego (tutaj
rozumianego szerzej niż siła robocza) nie ma szans na rozwijanie gałęzi gospodarki opartych na
wiedzy. Zatem nie każda gospodarka ma realne szanse na rozwinięcie się do gospodarki opartej na
wiedzy.

Na zmianę technologiczną składa się trzyetapowy proces:

1) Proces inwencji, czyli tworzenia wynalazków, wzorów przemysłowych, znaków towarowych.
2) Proces innowacji, czyli produkcyjnego wykorzystania inwencji w produktach, usługach,

procesach wytwórczych, metodach organizacji.

3) Proces dyfuzji, czyli rozprzestrzeniania się innowacji przez naśladowanie (np. prowadzenie

własnych badań przez imitatora, handel technologią, uczenie się nowych rozwiązań). Możliwy
jest też zakup wiedzy technologicznej, zamiast samodzielnego prowadzenia badań.
Technologia rozprzestrzenia się za pośrednictwem BIZ (bezpośrednich inwestycji
zagranicznych), w ramach których podmioty zagraniczne, w kraju imitatora często są
zaznajamiane z procesem produkcji dobra opracowanym w kraju innowatora.

O dyfuzji wiedzy można mówić w skali mikro- i makroekonomicznej.

Główne nurty alternatywnych teorii handlu międzynarodowego:

Głównymi nurtami alternatywnych teorii handlu międzynarodowego są:



Teoria handlu wewnątrzgałęziowego;



Teorie eksponujące zmianę technologiczną jako czynnik kształtujący specjalizację i
wymianę międzynarodową (są to tzw. teorie neotechnologiczne

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego (THWNG)

Handel wewnątrzgałęziowy (HWG) dotyczy dwukierunkowej wymiany (nakładających się strumieni
importu i eksportu) dóbr identycznych lub podobnych, będących bliskimi substytutami.

Wymiana dwukierunkowa w HWG obejmuje dwa przypadki:

1) Wymiana dóbr jednorodnych w handlu przygranicznym, sezonowym, cyklicznym, np. piasku,

żwiru, owoców dojrzewających w różnych okresach, zależnie od lokalizacji. Taka wymiana nie
wymaga specjalizacji i nie jest przedmiotem zainteresowania teorii HWG.

2) Wymiana dóbr zróżnicowanych, których produkcja wymaga specjalizacji o charakterze

wewnątrzgałęziowym.

Warunkiem koniecznym wystąpienia specjalizacji i wymiany wewnątrzgałęziowej jest zróżnicowanie
produktów połączone z korzyściami skali i niedoskonałą konkurencją.

Da potrzeb analizowania HWG gałąź (grupę towarową) definiuje się jako grupę produktów
charakteryzujących się identycznym wykorzystaniem końcowym oraz identyczną lub zbliżoną
funkcją produkcji (w zakresie wykorzystywanych czynników produkcji).

Miary HWG

Udział HWG w całkowitym handlu mierzy się za pomocą indeksu Grubela-Loyda (GLI), który dla
określonej gałęzi 𝑖 ma postać:

𝐵

𝑖

= 1 −

|𝑋

𝑖

− 𝑀

𝑖

𝑋

𝑖

+ 𝑀

𝑖

𝑔𝑑𝑧𝑖𝑒:

𝑋

𝑖

− 𝑒𝑘𝑠𝑝𝑜𝑟𝑡 𝑔𝑎łę𝑧𝑖 𝑖;

𝑀

𝑖

− 𝑖𝑚𝑝𝑜𝑟𝑡 𝑔𝑎łę𝑧𝑖 𝑖;

Używa się przedrostka neo, gdyż już w I poł.XX w. konstruowane były teorie wyjaśniające wpływ technologii

na HMN np. koncepcja Schumpetera, mówiąca o tym, że źródłem wzrostu gospodarczego jest aktywność

innowacyjna przedsiębiorstw, która jest cykliczna. Teorie neotechnologiczne mają niewiele wspólnego z

ówczesnymi rozważaniami.

|𝑋

𝑖

− 𝑀

𝑖

| − ℎ𝑎𝑛𝑑𝑒𝑙 𝑛𝑒𝑡𝑡𝑜 𝑔𝑎łę𝑧𝑖 𝑖 𝑤 𝑤𝑖𝑒𝑙𝑘𝑜ś𝑐𝑖 𝑎𝑏𝑠𝑜𝑙𝑢𝑡𝑛𝑒𝑗;

𝑋

𝑖

+ 𝑀

𝑖

− 𝑠𝑢𝑚𝑎 𝑒𝑘𝑠𝑝𝑜𝑟𝑡𝑢 𝑖 𝑖𝑚𝑝𝑜𝑟𝑡𝑢 𝑔𝑎ł𝑒𝑧𝑖 𝑖;

𝐵

𝑖

− 𝑢𝑑𝑧𝑖𝑎ł 𝐻𝑊𝐺 𝑤 𝑐𝑎ł𝑘𝑜𝑤𝑖𝑡𝑦𝑚 ℎ𝑎𝑛𝑑𝑙𝑢 𝑔𝑎łę𝑧𝑖 𝑖.

Z konstrukcji wskaźnika wynika, że:

𝐵

𝑖

∈ [0; 1]

𝐵

𝑖

= 0 oznacza, że w danej gałęzi 𝑖 nie zachodzi wymiana wewnątrzgałęziowa. Będzie tak np.

wówczas, gdy uczestnicy badanej gałęzi nie będą w ogóle prowadzili eksportu lub importu. Jeśli
𝐵

𝑖

= 1 to mamy do czynienia z sytuacją, gdy cały handel w danej gałęzi 𝑖 to handel

wewnątrzgałęziowy. Oczywiście w razie konieczności można wynik 𝐵

𝑖

pomnożyć przez 100% i

posługiwać się w analizie wartościami procentowymi.

Agregatowy indeks Grubela-Loyda (AGLI) – dla całego handlu danego kraju liczony jest jako średnia
ważona indeksów dla poszczególnych gałęzi, przy czym wagami są udziały tych gałęzi (sumy ich
importu i eksportu) w całkowitych obrotach handlowych (import + eksport) danego kraju.

𝐵 = � 𝐵

𝑖

∗ 𝑎

𝑖

𝑛

𝑖

𝑔𝑑𝑧𝑖𝑒:

𝐵 − 𝑢𝑑𝑧𝑖𝑎ł 𝐻𝑊𝐺 𝑤 𝑐𝑎ł𝑘𝑜𝑤𝑖𝑡𝑦𝑐ℎ 𝑜𝑏𝑟𝑜𝑡𝑎𝑐ℎ 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑢 𝑧 𝑧𝑎𝑔𝑟𝑎𝑛𝑖𝑐ą;

𝑎

𝑖

− 𝑢𝑑𝑧𝑖𝑎ł 𝑒𝑘𝑠𝑝𝑜𝑟𝑡𝑢 𝑖 𝑖𝑚𝑝𝑜𝑟𝑡𝑢 𝑔𝑎łę𝑧𝑖 𝑤 𝑐𝑎ł𝑘𝑜𝑤𝑖𝑡𝑦𝑐ℎ 𝑜𝑏𝑟𝑜𝑡𝑎𝑐ℎ 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑢 𝑧 𝑧𝑎𝑔𝑟𝑎𝑛𝑖𝑐ą;

𝑛 − 𝑙𝑖𝑐𝑧𝑏𝑎 𝑏𝑎𝑑𝑎𝑛𝑦𝑐ℎ 𝑔𝑎łę𝑧𝑖.

𝐵 ∈ [0; 1]

Interpretacja wskaźnika pozostaje taka sama jak dla „gałęziowego” GLI.

Niestety indeksy powyższe są wrażliwe na poziom agregacji. Z tego powodu najlepiej używać do
badań 3-4 cyfrowych grup SIPC, gdyż w ich przypadku błędy wynikające z agregacji są najmniejsze.

Czynniki sprzyjające rozwojowi HWG

1) Zaawansowany poziom rozwoju gospodarczego i konwergencja rozwojowa krajów

(zmniejszanie różnic w poziomie rozwoju).

2) Duże rozmiary rynków (liczba konsumentów, poziom ich dochodów) i /lub regionalna

integracja rynków.

3) Brak przeszkód w handlu spowodowanych dużą odległością (koszty transportu) lub polityką

państwa (bariery handlowe).

Najlepsze efekty są osiągane wówczas, gdy podane powyżej czynniki oddziałują zespołowo. HWG
może w ogóle nie zachodzić, jeżeli będą miały miejsce bariery spowodowane wysokimi kosztami
transportu lub polityką handlową.

W przypadku wymiany wewnątrzgałęziowej kryterium wyboru kierunków specjalizacji
międzynarodowej jest nieokreślone, tzn., że nie można z góry określić w jakich krajach będzie miała
miejsce produkcja i eksport konkretnych dóbr.

Niejednokrotnie to przypadek lub zrządzenie losu czy historii decyduje o tym kto i co produkuje. Np.
Szwajcarzy wyspecjalizowali się w produkcji zegarków dlatego, że w XVI wieku jura szwajcarska przez

6 mies. w roku była pokryta warstwą śniegu uniemożliwiającą prowadzenie działalności gospodarczej
na zewnątrz. Stąd ówcześni Szwajcarzy wpadli na pomysł aby zając się zegarmistrzostwem. Jako że
technologia wówczas nie powalała na kolana, to jeden Szwajcar konstruując jeden zegarek miał
zajęcie od jesieni aż do wiosny.

Korzyści ze specjalizacji i HWG:

1) Wzrost różnorodności dóbr dostępnych dla konsumentów we wszystkich uczestniczących

krajach.

2) Spadek kosztów produkcji i cen wskutek realizacji korzyści skali przez producentów

3) Osłabienie negatywnego wpływu HMN na podział dochodów (mniej kosztowna realokacja

zasobów w porównaniu ze specjalizacją międzygałęziową)

Neotechnologiczne teorie HMN

Teoria luki technologicznej

Ogólnie została ona sformułowana w latach60. XX wieku, a następnie była rozwijana.

Założenia:

1) Potencjał technologiczny jest nierównomiernie rozłożony zarówno na szczeblu krajów jak i

gałęzi oraz przedsiębiorstw. Na każdym szczeblu można wyróżnić innowatorów i imitatorów
technologicznych.

2) Posiadanie nowej technologii odnoszącej się do produktów lub procesów wytwórczych daje

innowatorowi czasowy monopol i związaną z nim rentę.

3) Proces dyfuzji technologii w skali krajowej i międzynarodowej związany z naśladowaniem

nowych rozwiązań przez kraje (przedsiębiorstwa) wymaga czasu i kosztownych dostosowań
(proces uczenia się). Innowatorzy są więc w stanie zastosować nową technologię dopiero po
upływie pewnego czasu, który nazywany jest opóźnieniem naśladowczym (imitation lag).

W latach 60. XX w. zauważono, że proces imitowania zachodzi powoli – etapami, stopniowo.
Globalizacja sprawiła, że wiele rzeczy zaczęło dziać się na raz.

Teza: O kierunkach i strukturze HMN dobrami przemysłowymi decydują powstające i zanikające
opóźnienia naśladowcze poszczególnych przedsiębiorstw i państw w opanowywaniu nowych
technologii

Przebieg handlu indukowanego luką technologiczną:

1) W okresie opóźnienia naśladowczego kraj innowator jest głównym eksporterem produktów

wytworzonych za pomocą nowej technologii. Imitator jest ich importerem.

2) Po upływie okresu opóźnienia naśladowczego kraj imitator przyswaja sobie nową technologię

i rozpoczyna produkcję. Pozwala mu to na rezygnację z importu.

Spadek cen nastąpi wówczas, gdy producent zechce podzielić się zyskiem z klientem. W warunkach

konkurencji najprawdopodobniej tak się stanie, w warunkach monopolu raczej nie.

Por. Twierdzenie Stolpera-Samuelsona (pocz. Wykładu 3.).

Stwierdzenie to wydaje się bardziej pasować do teorii HO niż do teorii HWG, w której przewagi i różnice nie

zarysowują się znacząco.

3) Jeżeli kraj imitator charakteryzuje się niższymi kosztami wytwarzania, kierunki wymiany

odwracają się: w miejsce handlu spowodowanego luką technologiczną (eksport liderów i
import imitatorów) pojawia się handel wywołany przewagami kosztowymi (eksport
imitatorów i import liderów).

Oczywiście mało realistyczne jest założenie, że 100% handlu zostanie odwrócone. Zwykle jest tak, że
choć lider importuje dobro to sam też prowadzi jego eksport – np. poprzez sprzedaż udoskonalonych
wersji itp.

Przewagi komparatywne wywołane innowacjami technologicznymi mają charakter dynamiczny, tzn.
pojawiają się i znikają, przy czym proces ten może się powtarzać w miarę jak pojawiają się kolejne
innowacje.

Teoria cyklu życia produktu

Teoria cyklu życia produktu została sformułowana w połowie lat 60. XX wieku. Jej autorem jest
Raymond Vernon. Naukowiec ten dostrzegł a następnie zbadał dlaczego najwięcej innowacji
produktowych pojawiało się w USA a następnie rozprzestrzeniały się on na resztę świata.

W odróżnieniu od teorii luki technologicznej odnoszącej się do wszelkich innowacji, teoria cyklu życia
produktu koncentruje się wyłącznie na innowacjach produktowych.

Założenie: Każdy produkt przechodzi na rynku przez kolejne fazy rozwoju: fazę nowości, fazę
dojrzewania oraz fazę produktu standardowego. Z każdą fazą związany jest typowy kierunek handlu
międzynarodowego:

W fazie nowości produkt wymaga wysokich nakładów wyspecjalizowanych czynników produkcji –
jest, więc wytwarzany w kraju, który dysponuje takimi czynnikami, a jednocześnie dużym i chłonnym
rynkiem zamożnych konsumentów (produkt jest drogi). Rozwija się eksport z kraju innowatora,
skierowany przede wszystkim do grupy najzamożniejszych konsumentów w innych krajach.

W fazie dojrzewania – wskutek wzrostu popytu na produkt ze strony innych bogatych krajów,
produkt zaczyna być wytwarzany w tych krajach (produkcja na podstawie własnych pomysłów,
licencji lub produkcja w filiach). Eksport z kraju innowatora przestaje rosnąć, ponieważ pojawia się
konkurencja ze strony producentów.

W fazie produktu standardowego konieczne staje się obniżenie kosztów produkcji, aby utrzymać
sprzedaż. Produkcja przenosi się do krajów (rozwijających się) o niższych kosztach wytwarzania, które
rozpoczynają eksport: kraj innowatora przekształca się w importera produktu

I w tym przypadku globalizacje wiele zmieniła. Obecnie ten sam produkt może jednocześnie pojawić
się w wielu miejscach i w związku z tym czas trwania poszczególnych faz znacznie się skrócił.

Wykład 5. (02.11.2011)

Konkurencyjność międzynarodowa

Pojęcie konkurencyjności

Konkurencyjność jest względnie nowym pojęciem w ekonomii. Pojawiła się dopiero w l. 70. XX w.. Do
dziś trudno stwierdzić, dlaczego uwaga ekonomistów skierowała się na to zjawisko. Istnieją w tym
zakresie dwie hipotezy:

1) Amerykańscy ekonomiści zaczęli badać konkurencyjność w chwili, kiedy miało miejsce

zaostrzenie konkurencji między firmami ze Stanów Zjednoczonych i Japonii.

2) Badania nad konkurencyjnością pojawiły się w l. 70. XX w. ze względu na kryzysy naftowe

związane z nimi ogólne spowolnienie gospodarcze. Wówczas to najpotężniejsze gospodarki
świata w niektórych branżach zaczęły tracić swój prymat. W związku z tym zaczęto
poszukiwać przyczyn takiego stanu rzeczy.

Konkurencja to rywalizacja pomiędzy określonymi podmiotami w dążeniu do analogicznych celów.
Proces podejmowania działań dla osiągnięcia tych celów nosi nazwę konkurowania, przy czym
konkurujące podmioty mogą sobie utrudniać lub nawet uniemożliwiać realizację celów.

Jest to sytuacja podobna do tej z jaką mamy do czynienia na IO. Tam w większości konkurencji do
przyznania jest tylko jeden (komplet) złoty(ch) medal(i), otrzymuje go ten zawodnik (ta drużyna),
która okaże się najlepsza. Pozostali muszą zadowolić się mniej cennymi medalami i dalszymi
miejscami w klasyfikacji.

Aby skutecznie konkurować, tzn. mimo przeszkód tworzonych przez konkurentów osiągnąć swoje
cele trzeba być konkurencyjnym.

W najogólniejszym ujęciu konkurencyjność to zdolność danego podmiotu (np. gospodarki lub
przedsiębiorstwa) do konkurowania, a więc realizowania swoich celów w konkurencyjnym otoczeniu.

W rezultacie zdolności konkurencyjnej dany podmiot osiąga w danym czasie określoną pozycję
konkurencyjną, tj. miejsce (udział) w otoczeniu.

Konkurencyjność ma charakter wielopoziomowy tzn. można ją odnosić do podmiotów znajdujących
się na różnych szczeblach analizy ekonomicznej.

Wyodrębniamy zatem:



Mikrokonkurencyjność – na poziomie przedsiębiorstw.



Mezokonkurencyjność – na poziomie branż, gałęzi, czy sektorów gospodarki krajowej a także
regionów kraju.



Makrokonkurencyjność - na poziomie gospodarki krajowej.



Megakonkurencyjność – na poziomie grup krajów lub regionów świata.

Literatura przedmiotu najwięcej uwagi poświęca mikro i makrokonkurencyjności.

Z powyższego wyliczenia widać, że niektóre rodzaje konkurencyjności zasadniczo odnoszą się
wyłącznie do skali międzynarodowej. Np. w skali makro gospodarki poszczególnych państw

porównuje się z gospodarkami innych krajów. Podobnie w przypadku megakonkurencyjności. Z kolei
mezokonkurencyjność może, choć nie musi, odnosić się do skali międzynarodowej, np., jeśli
dokonujemy porównania branż samochodowych z kilku krajów itp.., Jeśli chodzi o
mikrokonkurencyjność to wszystko zależy od tego, czy analizujemy przedsiębiorstwo zaangażowane
w wymianę międzynarodową, czy jedynie produkujące na lokalny rynek.

Makrokonkurencyjność

Brak jest jednej definicji konkurencyjności gospodarek definiowanych na poziomie makro. W związku
z tym najczęściej konkurencyjność w tej skali utożsamia się ze wzrostem produkcyjności zasobów
wytwórczych, co jednak musi się przekładać na wzrost dobrobytu ludności. W przeciwnym razie
trudno mówić o wzroście konkurencyjności danej gospodarki.

Konkurencyjność gospodarek zdeterminowana jest przez cztery grupy współzależnych zmiennych
(wg. modelu diamentu Michaela Portera

1) Czynniki produkcji – ich znaczenie sprowadza się nie tyle do ilości, co, do jakości i

efektywności oraz stopnia wyspecjalizowania. Im bardziej dany czynnik jest
wyspecjalizowany, tym trudniej go imitować i tym większa przewaga konkurencyjna.

Np. prosta praca zawsze może być imitowana, skomplikowane czynności już nie. Specjalizacja
czynników produkcji utrudnia imitowanie, co petryfikuje przewagę konkurencyjną.

2) Czynniki popytowe - nie tyle wielkość popytu ile jego charakter i struktura. Presja ze strony

wymagających rynków krajowych motywuje przemysł do ciągłego udoskonalania oferty.

Wraz ze wzrostem dochodów popyt staje się coraz bardziej wyrafinowany i to staje się motywacją dla
przedsiębiorstw do udoskonalania produktu.

3) Otoczenie (klastry) – znaczenie istnienia w gospodarce nieformalnie powiązanych,

wspierających się i jednocześnie konkurujących ze sobą pokrewnych przemysłów (presja
konkurencyjna ze strony kooperatorów, szybsze i tańsze dostawy, dyfuzja innowacji).

Chodzi o to, aby przedsiębiorstwo miało, z kim konkurować, bo to motywuje je do wzmożonego
rozwoju.

4) Strategia firm i ich struktura oraz rywalizacja miedzy nimi, znaczenie wpływu otocznia

(przede wszystkim państwa) na to jak przedsiębiorstwa są tworzone, organizowane i
zarządzane.

Otóż nie istnieje jeden spójny model zarządzania, który byłby skuteczny we wszystkich branżach.
Istnieją branże, stwarzające korzystniejsze warunki dla funkcjonowania małych, rodzinnych
przedsiębiorstw, które są elastyczne. Są też takie branże, gdzie znaczne lepiej radzą sobie
zhierarchizowane koncerny. Np. branża odzieżowa daje szanse wzrostu i rozwoju małym
przedsiębiorstwom, podczas gdy branża motoryzacyjna już nie.

Porter jest amerykańskim ekonomistą. W l. 1985 -1989 badał gospodarki 10 państw pod kątem identyfikacji

gałęzi, które miałyby mieć istotny wpływ na rozwój wymiany międzynarodowej. To badanie pozwoliło

naukowcowi zidentyfikować cztery grupy współzależnych zmiennych. Wyniki prac Portera zostały

opublikowane w 1990 roku pod nieco mylącym tytułem: The Comparative Advantages of Nations – choć nie

chodziło w badaniu o przewagi względne a konkurencyjne.

Wymienione zmienne tworzą pewien system, którego sprawne działanie stwarza dobre środowisko
dla rozwoju konkurencyjnych gałęzi przemysłu, a tym samym konkurencyjnej gospodarki.
Katalizatorem działania tego systemu powinno być państwo - to ono ma uregulować gospodarkę w
taki sposób, aby system ten mógł sprzyjać rozwojowi gospodarki.

Charakter międzynarodowej konkurencyjności na szczeblu makro zależy od poziomu rozwoju
gospodarki. W zależności od fazy rozwoju gospodarki zmieniają się źródła konkurencyjności (wg M.
Portera):



Faza I: Gospodarka oparta na podstawowych czynnikach produkcji (Factory Driven
Economy).



Faza II: Gospodarka napędzana inwestycjami (Investment Driven Economy).



Faza III: Gospodarka napędzana innowacjami (Innovation Driven Economy).



Faza IV: Gospodarka oparta na bogactwie (Wealth Based Economy).

Gospodarka oparta na podstawowych czynnikach produkcji:



Dostępność podstawowych czynników produkcji wyłączną podstawą budowania
konkurencyjności – zatem jest to konkurencja wyłącznie cenowa – chodzi o to aby towary i
usługi danego kraju były względnie tanie.



Konkurencja o charakterze wyłącznie cenowym.



Niewielka liczba konkurencyjnych branż (zwykle 1-2 branże).



Gospodarka bardzo wrażliwa na oddziaływanie cykli koniunkturalnych oraz zmiany kursów
walutowych.

Gospodarka napędzana inwestycjami:



Podstawą konkurencyjności staje się gotowość i zdolność krajowych podmiotów
gospodarczych do inwestowania.



Samodzielne ulepszanie nowych technologii.



Wzrost współzawodnictwa między krajowymi firmami.



Wzrost odporności gospodarki na światowe cykle koniunkturalne oraz wahania kursów
walutowych.



Jest to model zbliżony do obecnej gospodarki RP, choć należy pamiętać, że w RP napęd
pochodzi zarówno z inwestycji krajowych jak i zagranicznych. Jeszcze 20 lat temu Polska
odznaczała się gospodarką opartą na podstawowych czynnikach produkcji.

Gospodarka napędzana innowacjami:



Zdolność gospodarki do samodzielnego tworzenia technologii (wskutek oddziaływania
wszystkich czterech zmiennych modelu Portera).



Konkurencyjność międzynarodowa w wielu i to różniących się branżach.



Konkurencyjność zarówno cenowa jak i jakościowa.



Odporność gospodarki na zmiany cykli gospodarczych oraz wahania kursów walutowych.

Gospodarka oparta na bogactwie:



Zasoby zgromadzone we wcześniejszych okresach osłabiają motywację podmiotów
gospodarczych do konkurowania.



Spadek skłonności przedsiębiorstw do inwestowania i podejmowania ryzyka.



Stopniowa utrata przewag konkurencyjnych przez firmy (słaby wzrost produktywności przy
wysokich aspiracjach płacowych pracowników).

Powyższa sytuacja miała miejsce w l. 70. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, kiedy konkurowały z
Japonią.

Międzynarodowa konkurencyjność gospodarek – próby pomiaru

1) Pomiar kompleksowy na podstawie danych ilościowych i jakościowych – przykład rankingu

IMD

publikowanego w raporcie World Competitiveness Yearbook.

Raport korzysta z ok. 300 kryteriów cząstkowych zebranych w czterech grupach nazywanych
czynnikami konkurencji. Są to:

1) Osiągnięcia gospodarki, – czyli makroekonomiczna ocena danej gospodarki na podstawie:



Wielkości inwestycji;



Dynamiki wzrostu inwestycji;



Wielkości oszczędności;



Dynamiki wzrostu oszczędności;



Salda bilansu płatniczego i HMN;



PKB i tempa wzrostu PKB;



Stopy inflacji i jej dynamiki.

Jak widać na równi analizowane są wartości statyczne i dynamiczne.

2) Efektywność rządu – ocena polityki rządu danego kraju pod względem:



Finansów publicznych i kierunków ich zmian (na lepsze lub na gorsze).



Polityki fiskalnej – czy sprzyja przedsiębiorcom czy też nie.



Ram instytucjonalnych – jakości działania instytucji publicznych – np. parlamentu,
wymiaru sprawiedliwości, organów skarbowych. Ocenia się czy instytucje te
wspierają konkurencyjność czy ją ograniczają.



Ram biznesowych – chodzi o ramy administracyjne i prawne funkcjonowania
przedsiębiorczości. W tym zakresie badana jest jakość prawa stanowionego przez
państwo. Rozpatruje się funkcjonowanie polityki konkurencji – czy organy państwa
walczą z monopolami czy je hodują. Zwraca się też uwagę na regulacje dotyczące
rynków kapitałowych – czy są one zliberalizowane czy posiadają ograniczenia.

3) Efektywności biznesu:



Produktywność przedsiębiorstw;



Stan finansów przedsiębiorstw;



Jakość polityki finansowej przedsiębiorstw;



Wpływ globalizacji na przedsiębiorstwa, – jakie jest nastawienie przedsiębiorstw do
globalizacji –czy chętnie uczestniczą w jej procesach czy dążą do izolacji;



Efektywność biznesu.

International Institute for Management Development

4) Infrastruktury:



Infrastruktury podstawowej – dróg, kolei, poziomu urbanizacji;



Infrastruktury technicznej – liczby komputerów per capita, kosztów dostępu do
Internetu, jakości tego dostępu, nakładów na B+R;



Infrastruktury naukowej - funkcjonowania szkolnictwa wyższego, laureatów Nagrody
Nobla w badanym okresie.

5) Ochrony zdrowia i środowiska naturalnego.
6) Systemu wartości w danym kraju:



Otwartości społeczeństwa na inne nacje, inne kultury. Określa się czy społeczeństwu
bliżej jest do postawy kosmopolitycznej czy ksenofobicznej i nacjonalistycznej.

7) Równości szans ze względu na:



Wiek;



Płeć;



Stopień niepełnosprawności.

2) Pomiar kosztowo cenowy na podstawie:

a) Realnego efektywnego kursu walutowego - pomiar cenowy;
b) Relatywnych jednostkowych kosztów pracy – pomiar kosztowy.

O cenowej konkurencyjności produkcji danego kraju na zagranicznych rynkach decyduje wypadkowa
dwóch czynników:

1) Zmian nominalnego kursu walutowego waluty krajowej. Spadek tego kursu poprawia

konkurencyjność produkcji krajowej na rynkach zagranicznych a wzrost tego kursu ją
pogarsza.

2) Zmian poziomu cen krajowych w stosunku do poziomu cen za granicą. Relatywnie szybki

wzrost cen krajowych (w porównaniu z zagranicznymi) pogarsza międzynarodową
konkurencyjność produkcji krajowej, relatywnie wolny wzrost poprawia ją.

Kurs realny (Real Exchange Rate – RER) – jest kursem nominalnym pomnożonym przez relację
poziomu cen krajowych do poziomu cen zagranicznych wg. poniższej formuły:

𝑅𝐸𝑅

𝑖

= 𝐸

𝑖

∗

𝑃

𝑖

, 𝑔𝑑𝑧𝑖𝑒:

𝑅𝐸𝑅

𝑖

− 𝑘𝑢𝑟𝑠 𝑟𝑒𝑎𝑙𝑛𝑦 𝑤𝑎𝑙𝑢𝑡𝑦 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑜𝑤𝑒𝑗 𝑤𝑜𝑏𝑒𝑐 𝑤𝑎𝑙𝑢𝑡𝑦 𝑖𝑛𝑛𝑒𝑔𝑜 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑢 (𝑖);

𝐸

𝑖

− 𝑘𝑢𝑟𝑠 𝑛𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑙𝑛𝑦 𝑤𝑎𝑙𝑢𝑡𝑦 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑜𝑤𝑒𝑗 𝑤𝑜𝑏𝑒𝑐 𝑤𝑎𝑙𝑢𝑡𝑦 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑢 (i);

𝑃 − 𝑝𝑜𝑧𝑖𝑜𝑚 𝑐𝑒𝑛 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑜𝑤𝑦𝑐ℎ;

𝑃

𝑖

− 𝑝𝑜𝑧𝑖𝑜𝑚 𝑐𝑒𝑛 𝑤 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑢 𝑖.

Zatem nie chodzi tu o wartość jednej waluty względem drugiej ale o porównanie poziomu cen
krajowych z zagranicznymi. Nominalny kurs walutowy jest potrzebny wyłącznie do tego, aby licznik i
mianownik były wyrażone w takich samych jednostkach. Zatem kurs nominalny pełni tylko funkcję
pomocniczą.

Nie jest istotna wysokość kursu realnego w danym momencie. Istotne jest w jaki sposób kurs realny
zmienia się w czasie – czy kurs realny w ujęciu rok do roku rośnie, spada czy pozostaje niezmieniony.
Właśnie ta tendencja kursu walutowego jest uwzględniana w analizach.

Narzędziem mierzącym zmiany ogólnej wartości danej waluty (w stosunku do wielu walut
zagranicznych jednocześnie) jest realny efektywny kurs walutowy (Real Effective Exchange Rate –
REER).

Jest to wskaźnik obliczany, jako średnia ważona kursów danej waluty wobec różnych walut
zagranicznych, przy czym wagami mogą być udziały poszczególnych krajów w HZ danego kraju.

𝑅𝐸𝐸𝑅 = �(

𝑛

𝑖=1

𝑤

𝑖

∗ 𝐸

𝑖

∗

𝑃

𝑖

), 𝑔𝑑𝑧𝑖𝑒:

𝑤

𝑖

− 𝑤𝑎𝑔𝑎 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑢 𝑜𝑟𝑎𝑧 � 𝑤

𝑖

= 1.

Zmiany REER interpretuje się jako zmiany cenowej konkurencyjności produkcji krajowej względem
zagranicznej:



Rosnący REER, czyli realna aprecjacja waluty krajowej oznacza, że względny poziom cen w
danym kraju rośnie a w efekcie spada konkurencyjność produkcji krajowej względem
zagranicznej.



Malejący REER, czyli realna deprecjacja waluty krajowej oznacza, że względny poziom cen w
danym kraju obniża się, a w efekcie rośnie konkurencyjność produkcji krajowej względem
zagranicznej.



Niezmienny REER oznacza, że międzynarodowa konkurencyjność cenowa produkcji krajowej
utrzymuje się na stałym poziomie.

Niezmienność REER możliwa jest w dwóch przypadkach:

1) Jeżeli ceny w danym kraju rosną w takim samym tempie jak obniża się nominalny kurs

walutowy.

2) Jeżeli ceny w danym kraju spadają w takim samym tempie jak rośnie nominalny kurs

walutowy.

W praktyce oba przypadki występują bardzo rzadko.

Wykład 6. (09.11.2011)

Kompleksowe miary konkurencyjności mają charakter subiektywny, gdyż subiektywny jest zwykle
dobór czynników branych pod uwagę w analizie konkurencyjności. Z kolei miary jednostkowe jak np.
REER oraz jednostkowe przeciętne koszty pracy są bardziej obiektywne, gdyż zawsze są opierane o
ten sam czynnik.

Relatywne jednostkowe koszty pracy

Jednostkowe koszty pracy (Unit Labour Costs –ULC) pokazują koszty pracy niezbędne do
wyprodukowania jednostki produkcji.

W analizie międzynarodowej konkurencyjności gospodarek stosuje się relatywne jednostkowe
koszty pracy (Real Unit Labour Costs – RULC), które pozwalają na porównanie jednostkowych
kosztów pracy w kraju i za granicą.

𝑅𝑈𝐿𝐶 =

𝑈𝐿𝐶

∗

∗ 𝐸, 𝑔𝑑𝑧𝑖𝑒

𝑈𝐿𝐶 − 𝑗𝑒𝑑𝑛𝑜𝑠𝑡𝑘𝑜𝑤𝑒 𝑘𝑜𝑠𝑧𝑡𝑦 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑦 𝑤 𝑑𝑎𝑛𝑦𝑚 𝑘𝑟𝑎𝑗𝑢;

𝑈𝐿𝐶

∗

− 𝑗𝑒𝑑𝑛𝑜𝑠𝑡𝑘𝑜𝑤𝑒 𝑘𝑜𝑠𝑧𝑡𝑦 𝑝𝑟𝑎𝑐𝑦 𝑧𝑎 𝑔𝑟𝑎𝑛𝑖𝑐ą;

𝐸 − 𝑛𝑜𝑚𝑖𝑛𝑎𝑙𝑛𝑦 𝑘𝑢𝑟𝑠 𝑤𝑎𝑙𝑢𝑡𝑜𝑤𝑦.

Nominalny kurs walutowy służy jedynie sprowadzeniu wartości kosztów pracy do porównywalnych
jednostek.

Interpretacja:

Wzrost RULC oznacza spadek międzynarodowej konkurencyjności gospodarki danego kraju. Jeżeli w
kolejnych latach ten wskaźnik wzrasta, to mamy do czynienia ze spadkiem konkurencyjności
kosztowej gospodarki kraju w porównaniu z zagranicą.

Spadek RULC w czasie oznacza poprawę międzynarodowej konkurencyjności danego kraju w
porównaniu z zagranicą.

Czynniki determinujące zmiany wskaźnika RULC:

1) Dynamika płac krajowych w porównaniu z zagranicą. Im szybciej rosną płace w kraju w

porównaniu z zagranicą ceteris paribus tym silniej pogarsza się konkurencyjność gospodarki
krajowej w porównaniu z zagranicą.

2) Pozapłacowe koszty pracy. One również mogą wpływać na ceny krajowe. Jeśli w kraju rosną

szybciej niż za granicą, to pogarsza się kosztowa konkurencyjność gospodarki krajowej w
porównaniu z zagranicą.

3) Wydajność pracy. Jeżeli w kraju rośnie szybciej niż za granicą, to konkurencyjność krajowej

gospodarki w porównaniu z zagranicą wzrasta.

4) Kształtowanie się nominalnego kursu walutowego. Jeżeli ten kurs ulega aprecjacji ceteris

paribus dochodzi do pogorszenia międzynarodowej konkurencyjności gospodarki krajowej
względem zagranicy. Deprecjacja tegoż kursu oznacza poprawę międzynarodowej
konkurencyjności gospodarki krajowej w porównaniu z zagranicą.

Z powyższego wyliczenia wynika, że na międzynarodową konkurencyjność gospodarki krajowej
wpływa wiele czynników w tym też czynniki pozakosztowe.

Polityka gospodarcza państwa wobec zagranicy

Polityka gospodarcza (ekonomiczna) państwa polega na świadomym oddziaływaniu państwa na
gospodarkę narodową – na jej dynamikę, strukturę, funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w
państwie oraz jego relacje gospodarcze z zagranicą.

Sprawy polityki gospodarczej dotyczą sfery regulacyjnej, ale należy pamiętać, że sfera regulacyjna
pozostaje w ścisłe relacji ze sferą realną. Zatem regulacje państwa wpływają na PKB, HMN,
oszczędności, inwestycje, konsumpcję i inne istotne wielkości sfery realnej.

Ze względu na zakres oddziaływania politykę gospodarczą można podzielić na dwa współzależne
rodzaje:



Politykę wewnętrzną (krajową);



Politykę zewnętrzną (zagraniczną).

Zagraniczna polityka gospodarcza (ekonomiczna) obejmuje regulacyjną działalność państwa w
odniesieniu do wymiany gospodarczej z zagranicą a więc przepływów towarów, usług, czynników
produkcji (kapitału, pracy, technologii).

Zagraniczna polityka gospodarcza jest ściśle związana z ogólną polityką państwa w sferze stosunków
zagranicznych (polityka zagraniczna), definiowaną jako proces formułowania oraz realizacji interesów
narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników systemu międzynarodowego.

Pojęciem węższym (i starszym) od zagranicznej polityki gospodarczej jest pojęcie polityki handlowej.

Istotą polityki handlowej (polityki handlu zagranicznego) jest regulowanie przez państwo sfery
obrotów handlowych z zagranicą tj. wywieranie przez rząd wpływu na rozmiary kierunki oraz
rzeczową strukturę importu (polityka importowa) oraz eksportu (polityka eksportowa).

Zatem polityka handlowa nie odnosi się np. do przepływów technologii. Wynika to z faktu, iż polityka
handlowa powstała jeszcze zanim przepływy technologii czy pracy zaczęły mieć miejsce. Wymiana
towarowa to najstarsza forma międzynarodowych powiązań gospodarczych.

Polityka handlowa może być prowadzona na szczeblu:



Narodowym (przez pojedyncze państwo);



Ponadnarodowym (przez grupę państw).

Obecnie dominuje polityka narodowa ale podejście ponadnarodowe staje się coraz częstsze.
Przypadek drugi dotyczący ponadnarodowej (lub międzynarodowej) polityki handlowej obejmuje
jednolite lub zharmonizowane cele i instrumenty w skali grupy krajów, regionów, świata lub skali
globalnej. Przykładem takiego podejścia może być np. UE lub WTO. W ramach WTO państwo
członkowskie przyjmuje wspólne regulacje ponadnarodowe polityki handlowej. W efekcie polityka
handlowa państw WTO ma pewne podobne cechy.

Modele polityki handlowej

W zależności od celów i treści polityki handlowej można wyodrębnić:



Politykę wolnego handlu (liberalna polityka handlowa);



Politykę protekcjonizmu.

Celem polityki wolnego handlu jest umożliwienie obywatelom danego państwa swobodnego
uczestniczenia w handlu zagranicznym z ingerencją ze strony państwa ograniczoną do minimum.
Ingerencja ta polega na tworzeniu warunków sprzyjających swobodnej wymianie handlowej z
zagranicą.

Celem polityki protekcyjnej jest ochrona produkcji i rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną
i/lub popieranie eksportu. Ingerencja państwa ukierunkowana jest na realizacje wymienionych celów.

W praktyce państwa realizują politykę handlową o kształcie leżącym pomiędzy wskazanymi powyżej
skrajnymi modelami (liberalizmem i protekcjonizmem).

Kierunki polityki handlowej i czynniki je określające

W praktyce polityki handlowej możliwe są dwa przeciwstawne kierunki:

1) Liberalizacja, czyli otwieranie gospodarki krajowej na wymianę z zagranicą.
2) Protekcjonizm, czyli wprowadzanie barier utrudniających wymianę z zagranicą.

O tym, który kierunek będzie przeważał w polityce handlowej danego kraju decyduje splot
czynników:

1) Uwarunkowań wewnętrznych, wynikających z sytuacji gospodarczej społecznej i politycznej

danego kraju (poziomu rozwoju gospodarczego, bieżącej sytuacji makroekonomicznej;
struktury organizacyjna rynku politycznego).

Poziom rozwoju gospodarczego ma fundamentalny wpływ na wybór kierunku polityki handlowej. Co
do zasady im wyższy jest poziom rozwoju gospodarczego, tym mniejsze są obawy przed otwarciem
ma wymianę z zagranicą.

Bieżąca sytuacja makroekonomiczna określa, czy dana gospodarka jest w fazie wzrostu czy
spowolnienia lub recesji. Jeżeli ma miejsce spowolnienie gospodarcze, to nasileniu ulegają tendencje
do podnoszenia barier handlowych.

Rynek polityczny to domyślny (hipotetyczny) rynek na którym grupy interesów wywierają wpływ na
rząd, aby ten implementował określony typ polityki handlowej. Kluczowy jest poziom organizacji tych
grup. Grupy sformalizowane mogą wywierać silniejszy wpływ niż niezorganizowane. W podobnym
kierunku oddziałuje dostęp grupy nacisku do źródeł finansowania. Jeżeli taki dostęp jest swobodny,
to grupa jest zdolna do wywierania silniejszego wpływu. Ponadto nie pozostaje bez znaczenia typ
stosowanego lobbingu. Tzn. czy jest to oddziaływanie na kształt tego, które stosują rolnicy i górnicy –
kiedy coś im się nie podoba w polityce handlowej rządu wychodzą na ulicę, czy raczej dokonuje się
lobbingu kuluarowego polegającego na dyskretnym i formalnym wpływaniu na polityków

Oczywiście nie mamy tu na myśli lobbingu kuluarowego w stylu znanego ze sprawy posła Pęczaka i jego

Mercedesa.

2) Uwarunkowań zewnętrznych (udziału danego państwa w międzynarodowych umowach

handlowych, charakteru polityki handlowej krajów partnerskich, sytuacji w gospodarce
światowej).

Udział państwa w międzynarodowych umowach handlowych ma znaczenie, ponieważ umowy takie
regulują politykę handlową państw. Np. WTO i UE.

Sytuacja w gospodarce światowej jest istotna, ponieważ koniunktura światowa potrafi przenosić się
na sytuację makroekonomiczną gospodarki krajowej. Ponadto może dochodzić do zmian układu sił w
gospodarce światowej. Np. w ostatnich 10 latach Chiny stały się jednym z czołowych eksporterów
świata. W związku z tym kraje zaczęły chronić się przed eksportem towarów z Chin. UE wiedzie w
takich działaniach prym co chwilę podnosząc wobec chińskich przedsiębiorstw zarzuty dumpingu.

Interpretacja globalizacji handlu na gruncie ekonomii

Argumenty na rzecz wolnego handlu w modelu specjalizacji międzygałęziowej

Korzyści statyczne:



Poprawa efektywności produkcji i wzrost produkcji przy danym poziomie zasobów w
rezultacie optymalizacji alokacji zasobów.



Poprawa efektywności konsumpcji - wzrost konsumpcji powyżej możliwości wynikających z
produkcji krajowej.

Korzyści dynamiczne:



Korzyści ze skali produkcji w związku z dostępem producentów do szerszego niż krajowy
rynku.



Korzyści osiągane w wyniku wzrostu konkurencji: modernizacja i wzrost wydajności
przedsiębiorstw.



Obniżanie poziomu inflacji, (które zmniejsza koszt dostępu do kapitału, co skutkuje wzrostem
inwestycji).

Argumenty na rzecz wolnego handlu w modelu specjalizacji wewnątrzgałęziowej

Korzyści statyczne:



Poszerzenie możliwości dokonywania wyboru przez konsumentów.



Wzrost satysfakcji konsumentów wskutek nabywania towarów o cechach bardziej
odpowiadających preferencjom.



Wzrost konkurencji na rynku – nacisk na obniżanie cen (chodzi tu o rynek branżowy - pewien
segment rynku).

Korzyści dynamiczne:



Osiąganie przez producentów korzyści skali wytwarzania (światowe wykorzystanie korzyści
skali).



Obniżka kosztów wytwarzania w rezultacie zyskania doświadczenia w procesie produkcji
(efekt uczenia się).



Rozwój innowacji produktowych.

Względy etyczne (moralne) przemawiające za liberalizacją handlu:

1) Gdy mamy do czynienia z wolnym handlem, każdy podmiot uczestniczący w rynku ma

zupełną swobodę rozporządzania swoją własnością (posiadaną siłą nabywczą). Taka swoboda
dotyczy zarówno konsumentów jak i producentów. Konsumenci mogą swobodnie
decydować o tym co kupią, producenci decydują nieskrępowanie o tym co będą wytwarzać i
gdzie (od kogo) nabędą komponenty do produkcji. Swoboda wyboru jest znacznie
ograniczana w warunkach protekcjonizmu, gdzie de facto państwo podejmuje decyzję co
będzie kupowane i produkowane poprzez stosowanie narzędzi polityki handlowej.

2) Wolny handel z natury rzeczy ogranicza władzę państwa. W warunkach wolnego handlu rząd

ma głównie charakter gospodarczy i działa na rzecz deregulacji. W warunkach
protekcjonizmu rząd sprawuje szeroka władzę poważnie ingerując w działalność podmiotów
gospodarczych.

3) Wolny handel inaczej niż protekcjonizm prowadzi do zbliżania się grup i jednostek.

Protekcjonizm wywołuje wrogość – np. wojny celne, które wynikają z tego, że państwa
stosują zasadę rewanżyzmu reagując na stosowane wobec siebie narzędzia polityki
handlowej stosowaniem jeszcze bardziej restrykcyjnych narzędzi.

Interpretacja protekcjonizmu na gruncie ekonomii: ekonomiczne
argumenty za protekcjonizmem w warunkach tradycyjnej teorii handlu
(czyli na gruncie teorii klasycznej i neoklasycznej)

Argumenty podawane są w kolejności chronologicznej:

1) Argument cła wychowawczego.

Jest to najstarsza i najbardziej rozpowszechniona koncepcja uzasadniania odchodzenia od liberalnej
polityki handlowej na rzecz protekcjonizmu. Jest to jednocześnie najczęściej podnoszony argument.

Autorzy argumentu: Aleksander Hamilton, Frydrych List, John Stuart Mill; Hamilton to sekretarz
skarbu w rządzie prezydenta Jerzego Waszyngtona. Był on zwolennikiem stymulowania
amerykańskiego wzrostu gospodarczego poprzez stosowanie protekcjonizmu wobec Anglii i innych
silnej rozwiniętych od USA krajów. List to ekonomista działający w I poł. XIX wieku. Był Niemcem i
wielkim zwolennikiem zjednoczenia tego wówczas rozbitego kraju. Również i on uważał
protekcjonizm za narzędzie wspomagające wzrost gospodarczy (szczególnie w okresie tuż po
zjednoczeniu państwa niemieckiego). Poglądy Johna Stuarta Milla były zbieżne z postulatami Lista.

Dwie wersje argumentu:



W odniesieniu do krajów rozwiniętych – potrzeba czasowej ochrony gałęzi produkcji silnie
zagrożonych konkurencją zagraniczną.



W odniesieniu do krajów rozwijających się – umożliwienie rozwoju nowotworzonych
(raczkujących – infant industries) branż przemysłu przez czasową ochronę tych branż. To
częstsza wersja.

Teoretyczna podstawa argumentu:

Zakwestionowanie statycznego podejścia do przewag komparatywnych w warunkach wolnego
handlu. Przewagi komparatywne należy postrzegać dynamicznie, co oznacza, że mogą one podlegać

zmianom na skutek świadomej ingerencji państwa. Np. surowce mogą się wyczerpać i to koniec
istnienia przewagi komparatywnej.

Logika argumentu:

W warunkach wolnego handlu raczkująca branża przemysłu w kraju rozwijającym się nie ma szans na
podjęcie walki konkurencyjnej z bardziej efektywniejszymi producentami zagranicznymi.

Wprowadzenie ochrony rynku w postaci cła wychowawczego może dać szansę rozwoju takiej branży i
pozwoli jej na poprawę pozycji konkurencyjnej wobec producentów zagranicznych.

Utrzymywanie cła wychowawczego ma charakter przejściowy i odnosi się jedynie do fazy
początkowej rozwoju branży.

Poprawność argumentu cła wychowawczego zależy od spełnienia warunków odnoszących się do jego
aplikacji w konkretnym przypadku. Są one następujące:

1) Kraj wprowadzający cło powinien posiadać odpowiednie zasady czynników produkcji, które

umożliwiają osiągnięcie przez rozwijającą się branżę przewidywanej poprawy jej
konkurencyjności.

2) Decydenci w kraju wprowadzającym cło powinni właściwie wybrać branżę, która zasługuje na

przejściową ochronę. Pozostaje pytanie, czy państwo lepiej potrafi zidentyfikować taką
branżę od rynku.

3) Przewidywane korzyści z tytułu zastosowania cła wychowawczego powinny przewyższać

związane z tym koszty (spadek nadwyżki konsumenta) i mieć charakter trwały. Stosowanie
cła oznacza spadek efektywności produkcji co również jest kosztogenne. Ponadto niezwykle
trudno jest ex ante przewidzieć korzyści i straty wynikające z ochrony danej branży.

Wykład 7. (16.11.2011)

[Kontynuacja listy z poprzedniego wykładu]

4) Okres stosowania cła winien być możliwie krótki.

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że ten warunek jest relatywnie porosty do spełnienia. W
praktyce jest jednak tak, że okazuje się, iż ochrona celna danej branży musi trwać dłużej niż
pierwotnie zakładano. Ponadto, jeżeli cło ochronne jest już stosowane, to pojawiają się lobbystyczne
naciski na przedłużenie okresu jego stosowania.

5) Zastosowany instrument ochronny powinien być najlepszym z możliwych z punktu widzenia

realizacji założonego celu.

Zauważmy, że niejako doktrynalnie w tym argumencie zakłada się, ze stosowanym instrumentem
będzie cło. Problem w tym, że najlepszym instrumentem ono nie jest. Wywołuje bowiem efekt
protekcyjny – czyli ograniczenie realizacji tańszego importu na rzecz zwiększenia mniej efektywnej
produkcji wewnętrznej, co wpływa na ograniczenie efektywności całej gospodarki; oraz efekt
konsumpcyjny - polegający na ograniczaniu konsumpcji. W związku z tym drugim efektem dochodzi
do utraty nadwyżki konsumenta. Subsydium produkcyjne jest instrumentem, który powoduje efekt
protekcyjny, ale nie musi prowadzić do wystąpienia efektu konsumpcyjnego. Pod tym względem
subsydium eksportowe ma wyraźną przewagę nad cłem. Wynika z tego, że warunek 5) nigdy nie jest
spełniony.

Przedstawione powyżej warunki sprawiają, że prawdziwość argumentu cła wychowawczego trudno
jest zachować, ponieważ trudno jest łącznie spełnić wszystkie warunki jego słuszności.

Mocne strony koncepcji cła wychowawczego:



Założenie możliwości zmiany przewag komparatywnych w czasie. W związku z tym, jeżeli
przewagi komparatywne nie mają charakteru trwałego, to ich układ może zmieniać państwo.
W efekcie kraj słabiej rozwinięty ma szansę na uzyskanie przewagi komparatywnej nad
innymi nie tylko za sprawą posiadanych rzadkich zasobów - np. paliw.



Brak sprzeczności z zasadą wolnego handlu (tylko jedynie czasowe zawieszenie tej zasady w
odniesieniu do wybranej branży).



Selektywny charakter protekcji celnej – chroni się tylko wybrane branże, w fazie rozwojowej
lub w fazie przejściowych trudności – protekcja celna w tym przypadku nie ma charakteru
totalnego.



Brak cech strategii antyimportowej - nie działa się przeciw importowi, nie ma się tutaj na celu
trwałego zmniejszenia zależności kraju od importu.

Argument w praktyce:

Historia gospodarcza pokazuje, że argument był stosowany przez wszystkie dziś rozwinięte
gospodarczo kraje świata – USA, Francję, Japonię a nawet bardzo liberalną w kwestiach handlu
zagranicznego Wielką Brytanię. Można zaryzykować tezę, że prawie każdy rozwinięty gospodarczo
kraj miał w swojej historii okres, w którym stosował tego typu ochronę dla raczkujących gałęzi
przemysłu.

Od 1862 roku Wielka Brytania na szeroką skalę zaczęła stosować politykę wolnego handlu. Wówczas
kraj ten był niekwestionowanym liderem rewolucji przemysłowej i gospodarczej. Jednak mimo to
Anglicy stosowali cła wychowawcze. Kogo zatem się obawiali? Otóż Indii oraz Chin. Widzimy dziś, że
historia kołem się toczy.

Racjonalne ekonomiczne argumenty za protekcjonizmem w warunkach
wolnego handlu

Argument cła optymalnego (argument Terms of Trade – TOT)

Geneza argumentu: Spostrzeżenie i opis Roberta Torrensa (1844). Następnie argument został
rozszerzony na początku XX w. Niemniej widać, że to już wiekowy argument.

Teoretyczna podstawa:

Spostrzeżenie (Torrensa), że w zależności od wielkości kraju

inny jest wpływ jego polityki handlowej

na ceny światowe, a co za tym idzie – na TOT

tego kraju. I tak:



W przypadku kraju małego zmiana wielkości jego importu czy eksportu (wskutek
zastosowania cła lub innych instrumentów polityki handlowej) nie wpływa na poziom cen
światowych.

Zatem kraj mały może swobodnie stosować instrumenty polityki handlowej i w ten sposób nie
wpływać na TOT, ponieważ nie ma on (kraj) wpływu na ceny światowe.



W przypadku kraju dużego istnieje możliwość wywierania takiego wpływu na ceny światowe,
zatem duży kraj może odnieść korzyści dobrobytowe wskutek zastosowania protekcji.

Jeżeli zmieniają się TOT, to zazwyczaj dochodzi również do zmian dochodów. Poprawa TOT kraju A
prowadzi pogorszenia TOT innych państw, ponieważ w transakcjach HMN uczestniczą co najmniej
dwie strony. Wzrost cen sprzedawcy prowadzi do strat nabywcy, wzrost korzyści nabywcy oznacza
wzrost strat sprzedawcy.

Treść argumentu:

Duży ekonomicznie kraj może poprawić swoje TOT za pomocą ceł lub innych środków polityki
handlowej a tym samym osiągnąć wzrost dobrobytu.

Skoro tak, to może warto stosować pewne instrumenty polityki handlowej, aby zwiększać swój
dobrobyt.

Cło wywiera dwojaki wpływ na dobrobyt dużego kraju:



Poprawia TOT takiego kraju, co oznacza, że dobrobyt kraju polepsza się kosztem zagranicy.

Rozpatruje się tutaj wielkość mierzoną udziałem danego kraju w rynku danego towaru ( w handlu danym

towarem). Na tej podstawie wyróżnia się kraje małe i kraje duże. Tak np. Arabia Saudyjska będzie dużym krajem

z perspektywy rynku ropy naftowej, ponieważ jest jej znaczącym eksporterem, z tego samego powodu dużym

krajem należy nazwać Australię w kontekście rynku rud żelaza.

W tym przypadku rozpatrywane są nominalne Terms of Trade (zwane niekiedy cenowymi TOT) – jest to

relacja zmian cen w eksporcie do zmian cen w imporcie danego kraju. Rosnące TOT oznaczają wzrost siły

nabywczej eksportu danej gospodarki. Obniżenie TOT oznacza spadek siły nabywczej eksportu danego kraju.



Przynosi straty dobrobytu wiążące się z występowaniem efektu protekcyjnego i
konsumpcyjnego cła.

Maksymalizacja dobrobytu dużego kraju jest uwarunkowana optymalną wysokością cła.

Cłem optymalnym dla każdego kraju jest takie cło, przy którym krańcowa korzyść wynikająca z
poprawy TOT jest równa krańcowej stracie efektywności spowodowanej efektem protekcyjnym i
konsumpcyjnym. (W żadnym razie nie chodzi tutaj o straty i korzyści w ujęciu absolutnym).

Argument cła optymalnego, jakkolwiek poprawny teoretycznie, ma ograniczoną przydatność
praktyczną, ponieważ:

1) Nie odnosi się do większości krajów świata, których wpływ na kształtowanie się cen

światowych jest niewielki lub żaden.

2) Ma sens przy założeniu, że pozostałe państwa nie zmieniają swojej polityki handlowej i nie

stosują środków odwetowych. Wprowadzanie ceł odwetowych może prowadzić do
długotrwałego konfliktu handlowego i istotnie pogarszać dobrobyt wszystkich
zainteresowanych stron.

3) Zmiany TOT są grą o sumie zerowej, zatem stosowanie argumentu oznacza konflikt między

dobrobytem krajowym a dobrobytem reszty świata.

Argument rozwiązania drugiego po najlepszym (second best)

Jest to najmłodszy z argumentów za protekcjonizmem. Został sformułowany w II poł. XX w.

Teoretyczna podstawa argumentu:

Wolna wymiana międzynarodowa jest najlepszym z możliwych rozwiązań (first best) z punktu
widzenia maksymalizacji dobrobytu, ale tylko w modelu konkurencji doskonałej, w którym spełnione
są warunki optimum Pareta

W rzeczywistości gospodarczej taki stan nie występuje. Powszechne są natomiast zakłócenia rynku
dotyczące zarówno produkcji jak i konsumpcji.

Zakłócenia rynku mają miejsce, gdy występują różnice między krańcowymi kosztami lub korzyściami
społecznymi a krańcowymi kosztami lub korzyściami prywatnymi.

Zakłócenia te mogą być powodowane przez:



Państwo (w szczególności politykę fiskalną);



Niedoskonałości rynku;



Efekty zewnętrzne.

Efekty zewnętrzne mogą przyjmować charakter korzyści lub kosztów zewnętrznych. Z kosztami
zewnętrznymi mamy do czynienia wówczas, gdy straty związane z produkcją i/lub konsumpcją

Optimum w sensie Pareto/Pareta to taki stan w gospodarce, gdy nie jest możliwe poprawienie sytuacji

jakiegokolwiek podmiotu bez pogarszania dobrobytu innych podmiotów. Jest to sytuacja, gdy ktoś zyskuje a

ktoś traci, jeśli dochodzi do zmian. Optimum w sensie Pareto jest w gospodarczej skali makro spełnione

wówczas, gdy optymalna jest w skali mikro, w tym sensie: produkcja, konsumpcja oraz wymiana. Jest to zatem

ukonstytuowanie koncepcji wolnego handlu w ogóle.

danego dobra są ponoszone (odczuwane) przez podmioty w ogóle niezwiązane lub bardzo słabo
związane z tymi procesami. Np. produkcja niszcząca środowisko naturalne.

Jeżeli występują negatywne efekty zewnętrzne:



Po stronie produkcji (np. produkcji zanieczyszczającej środowisko), to krańcowy koszt
społeczny takiej produkcji jest wyższy od krańcowego kosztu prywatnego.

Np. Załóżmy, że energia elektryczna jest wytwarzana w elektrowni cieplnej opalanej węglem
brunatnym. Zarząd podejmuje decyzję, że produkcja będzie zwiększona o 2 MW. Wówczas zaczyna
się szacować, jaki koszt krańcowy należy ponieść, aby doszło do takiego zwiększenia produkcji.
Przyjmijmy, że wynosi on 100 PLN. Jednakże zwiększona produkcja, związana ze zwiększonym
spalaniem prowadzi do powiększenia zakresu degradacji środowiska naturalnego – jest to koszt
społeczny. Może on wynosić np. 200 PLN. Zatem w tym przypadku krańcowy koszt społeczny
przewyższa koszt prywatny w ujęciu krańcowym.



Po stronie konsumpcji (np. komunikacji samochodowej), to krańcowa społeczna korzyść z
konsumpcji jest mniejsza od krańcowej prywatnej korzyści z konsumpcji (np. używania
samochodu).

W obu przypadkach produkcja i konsumpcja są za duże z punktu widzenia dobrobytu społecznego.

Treść argumentu:

W przypadku zakłóceń rynku podmioty będące sprawcami efektów zewnętrznych nie uwzględniają
tego w swoich kalkulacjach, co może powodować kumulowanie tych efektów w czasie.

Stanowi to uzasadnienie dla ingerencji ze strony państwa, w tym ingerencji za pomocą środków
polityki handlowej, której celem jest internalizacja efektów zewnętrznych tzn. włączanie ich do
procesu podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze i konsumentów.

Chodzi tutaj o taką interwencję państwa, która sprawi, że podmiot gospodarczy w swojej działalności,
będzie brał pod uwagę fakt generowania przez siebie efektów zewnętrznych – będzie je ujmował w
swoich kalkulacjach.

Uzasadnienie dla internalizacji wynika z teorii drugiego po najlepszym ( theory of the second best),
która głosi, że w przypadku naruszenia choćby jednego z warunków równowagi w rozumieniu
optimum Pareta, zastosowanie instrumentów polityki handlowej, które same powodują zakłócenia
rynkowe, stanowi rozwiązanie drugie po najlepszym (suboptymalne). Może ono łagodzić lub nawet
zlikwidować negatywne oddziaływanie innych zakłóceń na dobrobyt danego kraju

Zgodnie z teorią second best dobór określonego narzędzia interwencji powinien być ściśle związany
ze źródłem zakłócenia rynkowego.

Np., Jeżeli uznać, że w Polsce mamy do czynienia ze zbyt dużą konsumpcją używanych starych
samochodów, to może dobrym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie cła na takie pojazdy? Zauważmy,
że byłoby to rozwiązanie chybione – konsumpcję starych samochodów z importu zastąpiłaby

Mamy tu do czynienia ze swoistą homeopatią ekonomiczną –zakłócenia rynkowe chce się łagodzić lub

niwelować wywołując inne zakłócenia rynkowe.

konsumpcja starych aut krajowych. Jeżeli wziąć pod uwagę, że zwykle 15 letni Passat z Niemiec jest
znacznie mniej zniszczony niż identyczne auto w takim samym wieku jeżdżące po Polskich drogach, to
okaże się, że nie spełniliśmy celu interwencji. W tym przypadku rozsądniejszym rozwiązaniem
wydaje się być obłożenie podatkiem konsumpcji tychże aut. Na podobnej zasadzie działa wliczona w
ceny papierosów i alkoholu akcyza.

Argument second best, choć teoretycznie poprawny napotyka na istotne ograniczenia w praktycznym
stosowaniu:



Brak dokładnych informacji na temat wielkości różnicy między krańcowym kosztem
społecznym i prywatnym, co utrudnia precyzyjne użycie instrumentu polityki gospodarczej
czy handlowej.



Koszty administracyjne związane z interwencją przy użyciu środków polityki handlowej lub
gospodarczej.



Zagrożenie związane z faktem, że raz wprowadzone środki interwencyjne (np. cła lub
subwencje) staną się trudne do wyeliminowania w przyszłości (ze względu na naciski grup
lobbystycznych). Przykładem może być problem wspólnotowej polityki rolnej w UE.

Argument strategicznej polityki handlowej

Argument ten odnosi się do interwencji państwa względem branż, w których występują:



Oligopolistyczna struktura rynku – kilka dużych podmiotów, głównie korporacji
transnarodowych, zaspokaja popyt światowy – np. rynek długodystansowych samolotów
pasażerskich zdominowany przez dwie firmy – amerykańskiego Boeinga i europejskiego
Airbusa.



Zaawansowana technologicznie produkcja, realizowana w warunkach korzyści skali i efektów
uczenia się, która przynosi ponadprzeciętne zyski w postaci renty oligopolistycznej i utrwala
przewagę pierwszego na rynku. Przewaga ta wynika z faktu, że dany podmiot pojawił się na
rynku jako pierwszy. Np. Boeing był na rynku przed Airbusem, co sprawiało, że Airbus bardzo
długo musiał być dofinansowywany przez założycielskie kraje.



Wysokie koszty stałe, które uniemożliwiają lub znacząco utrudniają wejście na rynek
kolejnych podmiotów. Np. na przywołanym już rynku samolotów, koszty te wynikają z faktu
istnienia korzyści skali, po drugie przemysł lotniczy wymaga gigantycznych nakładów na B+R.
Zarówno amerykański potentat jak i europejskie konsorcjum do dziś uzyskują ogromne sumy
na ten cel od rządów swoich krajów pochodzenia. To z kolei powoduje, że rynek ten jest
praktycznie niedostępny dla innych producentów.

Celem strategicznej polityki handlowej jest przesunięcie zysku oligopolistycznego od
przedsiębiorstwa zagranicznego do przedsiębiorstwa krajowego (rent shifting), a tym samym
poprawienie pozycji konkurencyjnej własnej firmy kosztem zagranicznej.

Należy zauważyć, że strategiczna polityka handlowa jest przedmiotem „wojennych gier” zarówno na
poziomie mikro jak i makroekonomicznym. Airbus i Boeing na poziomie mikroekonomicznym stosują
wobec siebie strategiczną politykę handlową mającą na celu skłonienie rynkowego rywala do
zachowania najbardziej korzystnego dla jednej z firm. Z kolei na poziomie makroekonomicznym, w tej
samej branży, strategiczną politykę handlową stosują wobec siebie państwa – ojczyzna Boeinga –
USA i kraje Europy stojące za konsorcjum Airbusa – Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Hiszpania.

Można zatem powiedzieć, że strategiczna polityka handlowa realizowana jest jednocześnie na dwóch
poziomach – mikroekonomicznym i makroekonomicznym.

Wykład 8. (23.11.2011)

[dokończenie wykładu 7.]

W efekcie możliwe jest zwiększenie dobrobytu danego kraju do poziomu wyższego, niż byłby możliwy
do osiągnięcia w warunkach wolnego handlu. Korzystny efekt utrzyma się od chwili wejścia do branży
kolejnej firmy.

Np. Airbus wchodząc na rynek samolotów pasażerskich dalekich odległości odebrał część zysków
Boeingowi.

Opisana wyżej sytuacja wystąpi wtedy i tylko wtedy, gdy dodatkowy zysk będzie większy od kosztów
strategicznej polityki handlowej (subsydiów dla firm). Innymi słowy subsydia dla producentów muszą
być co do wartości mniejsze niż zysk z tytułu renty monopolistycznej.

Instrumentami tej polityki są przede wszystkim subsydia produkcyjne i eksportowe.

Ograniczenia w praktycznej aplikacji argumentu:



Trudność trafnego wytypowania przez rząd strategicznych branż.



Możliwość utrwalania protekcji wskutek nacisku ze strony wspieranej branży. (W praktyce
wsparcie ze strony rządu jest połączone z lobbingiem ze strony przedsiębiorstwa, co podnosi
społeczne koszty całego przedsięwzięcia. I im dłużej trwa realizacja polityki, tym koszty stają
się większe).



Możliwość sprowokowania działań odwetowych przez politykę o charakterze
niekooperacyjnym

. W przypadku podjęcia działań odwetowych przez inne kraje „wojna na

subsydia” (lub inne środki polityki handlowej) może pogorszyć dobrobyt zaangażowanych w
nią krajów.

Rachunki bilansu płatniczego

Pojęcie bilansu płatniczego (BP)

Bilans płatniczy – usystematyzowane

zestawienie płatności z tytułu transakcji zrealizowanych w

danym okresie między rezydentami a nierezydentami

Płynąca z BP wiedza na temat sytuacji płatniczej kraju jest niezbędna do podejmowania racjonalnych
decyzji na szczeblu makro

- i mikroekonomicznym

Sposób zapisywania transakcji w bilansie płatniczym: wszystkie transakcje powodujące

napływ pieniądza do danego kraju zapisujemy jako kredyt (za znakiem „+”), natomiast odpływ

pieniądza z kraju jest wykazywany jako debet (i zapisywany ze znakiem „-‘’).

Jest to polityka o sumie zerowej – co oznacza, że aby ktoś mógł zyskać stracić musi ktoś inny.

Systematyka BP jest ustanawiana przez IMF.

Rezydentami są krajowe osoby fizyczne i prawne, z nierezydentami są zagraniczne osoby fizyczne i prawne.

W skali makro wiedza ta wykorzystywana jest do formułowania i realizacji celów polityki fiskalnej i

monetarnej.

W skali mikro podmioty gospodarcze na podstawie kształtowania się BP określają przewidywane zmiany stóp

procentowych oraz kursu walutowego.

Struktura BP wg standardowych komponentów zgodnie z zaleceniami IMF

Standardowe części BP:

A) Rachunek bieżący;
B) Rachunek kapitałowy;
C) Rachunek finansowy;
D) Saldo błędów i opuszczeń;
E) Pozycje finansujące.

Co istotne, IMF w swoich statystykach do określania poszczególnych części BP stosuje oznaczenia
literowe A-E jak powyżej.

Części A-D obejmują tzw. transakcje autonomiczne tj. transakcje własne wszystkich rezydentów
krajowych zaangażowanych w obroty z zagranicą, przy czym część D ma charakter techniczny.

Część D (Saldo błędów i opuszczeń) obejmuje te transakcje, które system bankowy wychwycił, ale nie
przyporządkował ich do odpowiedniej kategorii – błędy, lub nie przyporządkował ich nigdzie –
opuszczenia. Często to saldo potrafi osiągać znaczące wielkości.

Część E obejmuje tzw. transakcje wyrównawcze, tj. transakcje banku centralnego BC, których celem
jest bilansowanie rynku walutowego. W tej części jest zatem odnotowywana wyłącznie działalność
BC. Transakcje władz monetarnych są nieautonomiczne, ponieważ BC uaktywnia się wówczas, gdy
trzeba zrównoważyć rynek walutowy, nie dokonuje transakcji, których motywem miałby być zysk.

Rachunek obrotów bieżących

Rachunek obrotów bieżących (ROB) jest zapisem transakcji dotyczących przepływu dóbr, usług,
dochodów i transferów między rezydentami a nierezydentami. Na rachunek ten składają się:

1) Wpływy i wydatki z tytułu eksportu i importu towarów.
2) Wpływy i wydatki z tytułu eksportu i importu usług.

Suma pozycji 1) oraz 2) nosi nazwę bilansu handlowego

3) Dochody tzn. wpływy i wydatki z tytułu dochodów z inwestycji (zysków, dywidend, odsetek

od lokat i kredytów) oraz wynagrodzeń osób czasowo (krócej niż 1 rok) zatrudnionych za
granicą.

4) Transfery bieżące tzn. wpływy i wydatki sektora rządowego (z tytułu darów i pomocy

bezzwrotnej, składek na rzecz organizacji międzynarodowych), oraz pozostałych sektorów (z
tytułu pieniężnych przekazów pracowniczych, spadków, rent emerytur etc.).

Należy pamiętać, że w pozycji 4) odnotowywane są jedynie transfery jednostronne, – czyli strumienie
pieniężne płynące tylko w jednym kierunku.

Rachunek kapitałowy i finansowy

Rachunek kapitałowy i finansowy (RKF) jest zapisem transakcji aktywami finansowymi i
niefinansowymi realizowanych między rezydentami a nierezydentami.

Na rachunek kapitałowy składają się transfery kapitałowe sektora rządowego

oraz transakcje

aktywami niefinansowymi (patentami, prawami autorskimi, znakami handlowymi).

Na rachunek finansowy składają się:



Inwestycje bezpośrednie

, zarówno krajowe realizowane za granicą, jak i zagraniczne

zrealizowane w kraju;



Inwestycje portfelowe

, zarówno krajowe zrealizowane za granicą (aktywa), jak i zagraniczne

zrealizowane w kraju (pasywa);



Pozostałe inwestycje w podziale na: krajowe należności za granicą (aktywa) i krajowe
zobowiązania wobec zagranicy (pasywa)

;



Pochodne instrumenty finansowe (derywaty)

Pozycje finansujące

Pozycje finansujące obejmują salda transakcji BC oficjalnymi aktywami rezerwowymi (oficjalnymi
rezerwami walutowymi)

Oficjalne rezerwy walutowe to zagraniczne aktywa o wysokim stopniu płynności i bezpieczeństwa,
które posiada BC w celu zabezpieczenia stabilności waluty krajowej i zbilansowania rynku
walutowego. Wynika z tego, ze zyskowność tych aktywów nie jest dla władz monetarnych
priorytetem. Oznacza to, że maksymalizacja rezerw walutowych nie jest opłacalna, gdyż ich składniki
ogólnie charakteryzują się niskimi stopami zwrotu.

Niektóre kraje mają w tej pozycji zapisane kredyty zaciągane w IMF. RP takich kredytów nie posiada,
ma natomiast otwartą elastyczną linię kredytową, która w praktyce oznacza przyrzeczenie przez IMF
udzielenia kredytu, jeśli zaszłaby taka potrzeba.

Ponadto w tej część BP ujmowane jest tzw. nadzwyczajne finansowanie. Wystąpi ono w krajach,
które przeszły (lub same przeprowadziły) proces restrukturyzacji swojego długu zagranicznego.
Można się zatem spodziewać, że taka pozycja niedługo pojawi się w BP Grecji. Z kolei niedawno
zniknęła ona z BP RP. Polska miała tę pozycję w BP w związku z zadłużeniem wobec klubu paryskiego i
londyńskiego – efektem restrukturyzacji długu z czasów PRL.

Pojęcie równowagi BP

W sensie formalnym równowaga BP oznacza taki stan BP, w którym suma sald transakcji
autonomicznych (ROB i RFK skorygowanych o saldo błędów i opuszczeń) jest równa zeru. Nie ma

Zatem są to daniny oraz bezzwrotna pomoc wyraźnie przeznaczone na finansowanie środków trwałych – np.

infrastruktury drogowej, mostów itp.

Jest bowiem tak, że zwykle sprzedaż patentu polega w istocie na sprzedaży licencji na korzystanie z patentu.

Najprościej, na wymogi BP, BIZ definiuje się jako przepływy umożliwiające przejęcie kontroli nad

przedsiębiorstwem zagranicznym (wg. OECD zakup co najmniej 10% udziałów).

Rejestrowany jest tutaj zakup papierów wartościowych dłużnych lub udziałowych, przy czym w ich przypadku

o wielkości niewystarczającej do przejęcia kontroli nad przedsiębiorstwem zagranicznym.

Np. zaciągniecie kredytu lub założenie rachunku bieżącego przez rezydenta w banku zagranicznym. Również

zmiana sald tych rachunków.

Ta kategoria rachunku jest traktowana oddzielnie dopiero od kilkunastu lat. Derywaty, to instrumenty

finansowe, których wartość zależy od wartości instrumentu bazowego (ceny, indeksu giełdowego itp.).

Na oficjalne aktywa rezerwowe składają się aktywa finansowe oraz fizycznie waluty państw o silnych

pieniądzach – np. dolary amerykańskie, euro, GBP, CHF.

zatem potrzeby przeprowadzania transakcji wyrównawczych w związku z czym, nie zmienia się
poziom oficjalnych rezerw walutowych.

W tym sensie większość BP państw świata należy do bilansów zrównoważonych.

Nadwyżka BP oznacza dodatnie saldo transakcji autonomicznych, z czego wnika, że do kraju
napłynęło więcej walut obcych, niż rezydenci krajowi wydali za granicą. Nadwyżka walut jest
skupowana przez system bankowy, a ostatecznie przez BC, który w ten sposób zwiększa oficjalne
rezerwy walutowe. Waluty kupowane przez BC stają się źródłem emisji pieniądza krajowego

Deficyt BP oznacza ujemne saldo transakcji autonomicznych, z czego wynika, że w kraju nastąpił
odpływ netto walut zagranicznych. Wówczas bank centralny sprzedaje na krajowym rynku
walutowym potrzebną rezydentom ilość walut zagranicznych. Waluty do sprzedaży pochodzą z
oficjalnych rezerw walutowych. Waluty zagraniczne są sprzedawane za pieniądz krajowy, który w ten
sposób zostaje wycofany z obiegu.

Ekonomiczna interpretacja równowagi płatniczej

Formalna równowaga BP nie musi być tożsama z rzeczywistą równowagą płatniczą (równowagą
zewnętrzną kraju).

Np. gdy kraj odnotowuje znaczący deficyt finansów publicznych, zmuszony jest dokonywać emisji
dłużnych papierów wartościowych. Ich sprzedaż na rynku zagranicznym jest odnotowywana jako
napływ inwestycji portfelowych. Te inwestycje mogą wyrównywać saldo BP. To zapewnia równowagę
w okresie krótkim, jednak w długim (zależnie od termonów zapadalności papierów dłużnych) rodzi się
konieczność wykupu sprzedanych wcześniej obligacji. W związku z nim dojdzie do nierównowagi BP.

Rzeczywista równowaga płatnicza ma miejsce, jeżeli równowaga formalna istnieje w warunkach
ogólnej równowagi makroekonomicznej tj. wówczas, gdy gospodarka rozwija się w tempie zbliżonym
do potencjalnego, w pełni wykorzystuje rozporządzalne zasoby, w tym zwłaszcza pracę, finanse
publiczne są zrównoważone a inflacja

znajduje się pod kontrolą BC.

Zbyt duże bezrobocie ogranicza bazę fiskalną a to rodzi konieczność interwencji państwa, której
koszty zwiększają deficyt budżetowy, w konsekwencji nierównowagę finansów publicznych i w końcu
konieczność finansowania deficytu emisjami papierów dłużnych, w tym również takimi, które
plasowane są za granicą.

Charakter równowagi płatniczej danej gospodarki można określić na podstawie struktury jej bilansu
płatniczego.

Ujemne saldo ROB przez kilka lat świadczy o strukturalnym zachwianiu gospodarki, a ono sprawia, że
dany kraj staje się importerem netto kapitału, z powodu konieczności równoważenia BP.

W warunkach chronicznego deficytu ROB ROF zwykle wykazuje dodatnie saldo. Dobrze, kiedy jest
ono wynikiem napływu BIZ, które są względnie stabilne. Jeżeli jednak dodatnie saldo ROF jest

Jest tak, gdyż BC płaci za waluty zagraniczne pieniądzem krajowym, który może kreować.

Niska inflacja zapewnia stałą, wysoką konkurencyjność gospodarki, co chroni przed deficytem na rachunku

obrotów bieżących.

efektem napływu kapitału krótkoterminowego w formie inwestycji portfelowych, to jest to sytuacja
niekorzystna, gdyż ten typ kapitału może być bardzo szybko wycofany z kraju.

Wykład 9. (30.11.2011)

Analiza bilansu płatniczego (BP) RP

Tabela 1 Bilans Płatniczy RP w 2010 r.

Bilans Płatniczy RP za 2010 r.

mln USD

Rachunek bieżący

-21 873

Saldo obr otów towar owych

-11 810

Eksport f.o.b.

165 709

Import f.o.b

177 519

Saldo usług

3 098

Przychody

32 718

Rozchody

29 620

Saldo dochodów

-16 923

Przychody

7 275

Rozchody

24 198

Saldo transferów bieżących

3 762

Przychody

9 936

Rozchody

6 174

Rachunek kapitałowy

8 620

Przychody

9 216

Rozchody

596

Rachunek finansowy

37 813

Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą

-5 530

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce

9 104

Inwestycje por tfelowe - aktywa

-1 094

Udziałowe papiery wartościowe

-1 013

Dłużne papiery wartościowe

-81

Inwestycje por tfelowe - pasywa

26 649

Udziałowe papiery wartościowe

7 875

Dłużne papiery wartościowe

18 774

Pozostałe inwestycje - aktywa

-4 114

NBP

Sektor rządowy i samorządowy

-244

Monetarne Instytucje Finansowe (z wyłączeniem NBP)

-1 865

Pozostałe sektory

-2 033

Pozostałe inwestycje - pasywa

13 246

NBP

1 709

Sektor rządowy i samorządowy

2 685

Monetarne Instytucje Finansowe (z wyłączeniem NBP)

5 588

Pozostałe sektory

3 264

Pochodne instr umenty finansowe

-448

Saldo błędów i opuszczeń

-9 426

Razem A - D

15 134

Oficjalne aktywa r ezer wowe

-15 134

1) Bilans płatniczy Polski zachowuje równowagę formalną, ponieważ dodatnie saldo pozycji A-D

jest równoważone zakupami walut obcych przez bank centralny.

2) Na Rachunku bieżącym odnotowano ujemne saldo na poziomie niemal 22 mld USD. Wpłynęły

na to salda następujących pozycji:

a) Ujemne saldo dochodów wynoszące prawie 17 mld USD. Oznacza ono, że właśnie

tyle rezydenci polscy wypłacili zagranicy z tytułu odsetek i dywidend z tytułu obsługi
kapitału, jaki w dużych ilościach napływał do RP po 1989 roku. Na przestrzeni lat to
ujemne saldo sukcesywnie wzrasta, ponieważ wzrastają dochody z tytułu kapitału
jaki płynął do RP przez szereg lat, w związku z BIZ.

b) Ujemne saldo obrotów towarowych - które oznacza, że polscy rezydenci więcej kupili

za granicą niż za granicę sprzedali. Jest to typowa dla Polski sytuacja, która wynika z
tego, że duża dynamika polskiego eksportu ciągle jest przewyższana przez tempo
wzrostu importu.

c) Pozostałe dodatnie salda pozycji rachunku obrotów bieżących, które jednak, co do

wartości są niewystarczające do pokrycia sald ujemnych tej części BP.

3) Deficyt na rachunku obrotów bieżących wymaga sfinansowania. Dochodzi do niego poprzez

transakcje odnotowywane na rachunku finansowym i kapitałowym. Z tego powodu RP
odnotowuje dodatnie saldo tej części rachunku:

a) Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne są w BP zapisywane ze znakiem „-„, co

wynika z faktu, iż wiążą się one z odpływem pieniądza z kraju.

b) Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce zapisywane są w BP ze znakiem „+”,

ponieważ w związku z nimi do kraju napływają zasoby pieniądza.

c) Z powyżej opisanych subrachunków BP wynika, że do Polski napływa nieznacznie

więcej BIZ niż odpływa pieniądza z tytułu BIZ realizowanych przez polskich właścicieli
kapitału.

d) Podobna do BIZ jest sytuacja inwestycji portfelowych tzn. więcej napływa ich z

zagranicy, niż odpływa za granicę w związku z działalnością inwestycyjną rezydentów
RP.

e) BIZ oraz inwestycje portfelowe sprawiają, że saldo rachunku kapitałowego i

finansowego jest dodatnie. Należy jednak zauważyć, że deficyt rachunku obrotów
bieżących w głównej mierze jest finansowany przez napływ inwestycji portfelowych.
Jest to sytuacja niebezpieczna, gdyż inwestycje portfelowe są bardziej niestabilne niż
BIZ. Wynika to z faktu, że z inwestycji portfelowej jest się zdecydowanie łatwiej
wycofać – np. poprzez sprzedaż instrumentu finansowego na rynku wtórnym.

f) Pozycja „Pozostałe inwestycje” nie odgrywa istotnego znaczenia, co do zasady

zapisywane są w niej transakcje związane z kredytami międzynarodowymi oraz
indywidualnymi transakcjami bankowymi przeprowadzanymi między rezydentami i
nierezydentami np. założenie rachunku osobistego przez rezydenta polskiego w
oddziale Deutsche Bank w Monachium.

4) Analizując BP zawsze powinno się zwracać uwagę na saldo bilansu (sumę pozycji A-D) oraz

wynik transakcji oficjalnymi aktywami rezerwowymi. Na podstawie tych dwóch pozycji
jesteśmy w stanie określić, czy BP znajduje się w równowadze, czy też ma deficyt lub
nadwyżkę.

Podsumowując można powiedzieć, że struktura finansowania deficytu rachunku obrotów bieżących
polskiego bilansu płatniczego jest niekorzystna i niebezpieczna. Szczególnie jest to ważne w
kontekście wzrastającego deficytu finansów publicznych, który coraz częściej jest finansowany
emisjami polskich obligacji za granicą. W krótkim okresie taki proces powoduje napływ kapitału, ale
w długim rodzi konieczność wypłacania coraz wyższych odsetek z tego tytułu a następnie wykupu

wyemitowanych papierów dłużnych. Nie może również umkną uwadze naszej to, że powiększający
się deficyt finansów publicznych oraz rachunku obrotów bieżących powoduje obniżenie poziomu
zaufania inwestorów zagranicznych do polskich papierów dłużnych, co rodzi konieczność zwiększania
premii za ryzyko. Za sprawą tego procesu dochodzi do wzrostu oprocentowania emitowanych
instrumentów dłużnych. Polska już dziś musi dość wysoko oprocentowywać swoje obligacje, choć
relatywnie nadal jest to oprocentowanie niewielkie w porównaniu z papierami dłużnymi takich
państw jak Grecja, Włochy czy Portugalia.

Przywracanie równowagi bilansu płatniczego

Sposób przywracania równowagi bilansu płatniczego zależy od stosowanego systemu kursu
walutowego – od tego, czy stosuje się kurs płynny czy stały.

W każdym systemie kursowym nierównowaga płatnicza daje się zauważyć na rynku walutowym w
postaci nadwyżki podaży waluty krajowej lub nadwyżki popytu na walutę krajową, czego efektem jest
zmiana kursu walutowego. I tak:



Deficyt BP spowoduje nadwyżkę podaży waluty krajowej i jej deprecjację.



Nadwyżka BP spowoduję nadwyżkę popytu na walutę krajową i jej aprecjację.

Powyższe tendencje zajdą w każdym reżimie kursowym. Jednak pod warunkiem stabilności
światowych rynków finansowych. Ich rozchwianie może zniekształcać, a nawet odwracać opisane
wyżej tendencje.

Schemat przywracania równowagi BP w warunkach stałego kursu walutowego:

Deficyt BP ⇒ nadwyżka podaży waluty krajowej ⇒ presja na dewaluację waluty krajowej
⇒interwencja BC (polegająca na sprzedaży aktywów zagranicznych) jako transakcja równoważenia
obrotów bieżących oraz kapitałowych i finansowych ⇒ spadek poziomu oficjalnych rezerw
dewizowych (oczywiście nie oznacza to, ze BC zdoła obronić kurs centralny waluty krajowej).

Nadwyżka BP ⇒nadwyżka popytu na walutę krajową ⇒presja na rewaluację waluty krajowej
⇒interwencja BC (polegająca na kupnie aktywów zagranicznych), jako transakcja równoważąca
obroty bieżące z kapitałowymi i finansowymi ⇒wzrost poziomu oficjalnych rezerw dewizowych.

Chroniczne deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego są dla krajów niekorzystne. Jeżeli przez wiele lat
co roku powtarza się deficyt BP, to co roku BC musi dokonywać interwencji, które uszczuplają jego
zasoby oficjalnych rezerw dewizowych. Po pewnym czasie spadną one do poziomu, który uczyni
dalsze interwencje niemożliwymi lub nieopłacalnymi. W związku z tym BC porzuci dotychczasowe
działania i dokona dewaluacji kursu waluty.

W obliczu powyższego wydawać mogłoby się, że nadwyżka BP odnotowywana przez wiele lat z rzędu
może być korzystnym zjawiskiem, ponieważ w takiej sytuacji interwencje BC prowadzą do wzrostu
oficjalnych aktywów rezerwowych. W praktyce jednak tak nie jest. Rosnące rezerwy dewizowe po
pewnym czasie stają się problemem. Ich akumulacja w dużej ilości jest ekonomiczne nieracjonalna,
gdyż kapitał wchodzący w ich skład, ponieważ angażowany głównie w bezpieczne a nie dochodowe
lokaty, nie jest alokowany optymalnie. W związku z tym, BC może się decydować na rewaluację kursu
waluty. Alternatywą dla takiego rozwiązania jest obniżenie stóp procentowych w ramach polityki

pieniężnej lub rozluźnienie polityki fiskalnej. W obu przypadkach dojdzie do zwiększenia globalnego
popytu.

Schemat przywracania równowagi bilansu płatniczego w warunkach kursu płynnego:

Deficyt BP ⇒nadwyżka podaży waluty krajowej ⇒deprecjacja waluty krajowej ⇒eksport (towarów,
usług, aktywów finansowych)

⇑;import ⇓

⇒samoczynne wyrównanie salda BP.

Z powyższego wynika, że BC nie musi się angażować w wyrównywanie salda BP.

Nadwyżka BP ⇒nadwyżka popytu na walutę krajową ⇒aprecjacja waluty krajowej ⇒ eksport
(towarów, usług, aktywów finansowych)⇓; import⇑ ⇒samoczynne wyrównanie bilansu płatniczego.

Z powyższego wynikałoby, że kur płynny załatwia sprawę nierównowagi płatniczej bez udziału BC. W
praktyce jednak jest mniej różowo. Jeżeli kraj ma chroniczny deficyt BP, przy płynnym kursie
walutowym, to jego waluta ulega ciągłej deprecjacji. To z kolei popycha BC do podejmowania
interwencji niejako wbrew przyjętemu reżimowi kursu walutowego. Z taką sytuacją boryka się
ostatnio NBP.

Ponadto należy pamiętać, że w warunkach kursu płynnego samoczynne przywracanie równowagi ma
poważne konsekwencje dla sfery realnej gospodarki kraju. Np. w wyniku aprecjacji waluty może
dochodzić do zmniejszenia eksportu. To sprawia, że spada poziom produkcji i zwiększa się
bezrobocie.

Powyższe czynniki sprawiają, że nawet przy płynnym kursie walutowym BC nie pozwalają na stałe
osłabianie się lub umacnianie waluty krajowej. Podejmują interwencje mające na celu oszczędzenie
sfery realnej przed niekorzystnymi następstwami samoczynnego przywracania równowagi. Niestety
czasami interwencje BC niewiele pomagają. Niejednokrotnie banki centralne nawet dużych państw
nie są się w stanie przeciwstawić w skuteczny sposób tendencjom rynków finansowych.

Globalizacja i regionalizacja stosunków międzynarodowych

Pojęcie i geneza globalizacji

Globalizację można określić jako proces narastającej współzależności między państwami,
społeczeństwami, regionami, rynkami, i przedsiębiorstwami.

W wymiarze gospodarczym globalizacja jest procesem tworzenia gospodarki globalnej (światowej).

Początki tego procesu sięgają XIX wieku a nawet epoki wielkich odkryć geograficznych (XV –XVI w.)
jednak pojęcie globalizacja pojawiło się dopiero w latach 80. XX w. jako określenie współczesnej,
nowej jakościowo fazy umiędzynarodowienia życia gospodarczego.

U podstaw globalizacji spoczywają trzy zmiany:



Zmiany technologiczne: spadek kosztów i radykalny wzrost szybkości komunikowania się oraz
transportu.

Ponieważ relatywnie tanieją.

Ponieważ relatywnie drożeje.



Zmiany polityczne: upadek komunizmu i demokratyzacja państw postkomunistycznych, w
wyniku czego rozszerzył się zakres państw świata o podobnym systemie politycznym i
gospodarczym, a tym samym o zbieżnym systemie wartości.



Zmiany ekonomiczne: upowszechnienie się systemu gospodarki rynkowej, liberalizacja
wewnętrzna gospodarek, liberalizacja międzynarodowych stosunków gospodarczych.

Cechy globalizacji:



Wielowymiarowość – globalizacja dotyczy wielu płaszczyzn życia, m.in.: gospodarki, polityki,
społeczeństwa, kultury.



Wielopoziomowość – globalizacja toczy się na wielu różnych poziomach (państw, regionów,
gałęzi gospodarek , rynków, przedsiębiorstw).



Współzależność płaszczyzn i poziomów globalizacji.



Wzajemny związek z postępem nauki i techniki – jest to związek synergiczny – globalizacja
wspiera postęp nauki oraz techniki a z kolei ich progres napędza globalizację.



Kompresja czasu i przestrzeni – świat staje się globalną wioską.



Dialektyczny charakter – globalizacja postępuje wskutek nieustannego ścierania się procesów
o przeciwstawnym charakterze np. globalizacja – regionalizacja; dywergencja –
konwergencja; integracja – dezintegracja.

Skutki globalizacji w wymiarze ekonomicznym:

1) Intensyfikacja przepływów towarowych, usługowych i kapitałowych, technologicznych i

informacyjnych (ale nie zasobów pracy

2) Wzrost roli korporacji międzynarodowych w gospodarce.
3) Intensyfikacja procesów regionalnej integracji gospodarczej.
4) Instytucjonalizacja sfery międzynarodowych stosunków gospodarczych.
5) Redefinicja roli i funkcji państwa.
6) Nowe sfery konkurencji międzynarodowej.
7) Powstanie gospodarki opartej na wiedzy.

Wzrost roli korporacji transnarodowych

Korporacje transnarodowe (KTN) uznawane są za głównych beneficjentów procesu globalizacji.

Między KTN a globalizacją występuje sprzężenie zwrotne:



Globalizacja tworzy dla KTN nowe możliwości ekspansji (m.in. poprzez upowszechnienie
sytemu rynkowego, liberalizację wewnętrzną i zewnętrzną).



Ekspansja KTN umacnia i pogłębia globalizację (m.in. przez globalne łańcuchy dostaw i
produkcji, tworzenie globalnych rynków dóbr, usług, kreowanie jednakowych wzorców
konsumpcji.

Wzrost potencjału i znaczenia KTN w środowisku międzynarodowym stanowi wyzwanie dla państw,
społeczeństw i lokalnych przedsiębiorstw.

Co jest swego rodzaju paradoksem, gdyż jeszcze 200 lat temu to przepływy ludności stanowiły główny kanał

rozszerzania się globalizacji.

Usiłują one w zorganizowany sposób narzucić KTN przestrzeganie określonych wartości i zasad.

Na tym tle pojawiła się idea społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, która:



Polega na połączeniu celu działalności KTN ze świadomymi działaniami na rzecz
przestrzegania praw człowieka, pracy i środowiska naturalnego.



Jest dobrowolną działalnością, ale coraz częściej staje się standardem dla KTN, ponieważ
pozytywnie wpływa na odbiór społeczny firmy.

Wykład 10. (07.12.2011)

Skutki globalizacji cd.

Intensyfikacja procesów regionalnej integracji gospodarczej

W przeciwieństwie do globalizacji, regionalna integracja gospodarcza prowadzi do podziału
gospodarki światowej na bloki o różnym stopniu zaawansowania wewnętrznej integracji.

Podobnie jak globalizacja, regionalna integracja gospodarcza jest efektem umiędzynarodowienia
działalności gospodarczej oraz liberalizacji gospodarek uczestniczących państw.

Ugrupowania integracyjne odgrywają dwojaką rolę w kontekście globalizacji:

1) Regulują wpływ procesów globalizacji na kraje członkowskie - pozwalają na ochronę

najsłabszych państw przed negatywnymi skutkami globalizacji. Dzieje się tak, dlatego, że w
przypadku integracji regionalnej kraj najpierw otwiera się na pewną wąską grupę państw,
zrzeszonych w ugrupowaniu a następnie na pozostałe państwa w wyniku globalizacji.

2) Kształtują procesy globalizacyjne - ułatwiają stopniowe otwieranie się gospodarki również na

kraje spoza ugrupowania. Np. Polska należąc do UE otwiera się na kontakty zarówno z innymi
krajami członkowskimi jak i tymi krajami, które w UE nie są, ale, na które otwiera się UE.

Instytucjonalizacja międzynarodowych stosunków gospodarczych

Instytucjonalizacja oznacza przejmowanie przez organizacje międzynarodowe, organizacje
pozarządowe a także przez niesformalizowane statutowo ugrupowania

funkcji regulacyjnej w

odniesieniu do międzynarodowych stosunków gospodarczych. Organizacje te w ramach tej funkcji
stopniowo wypierają państwa.

Redefinicja roli i funkcji państwa



Stopniowe uniezależnianie polityki gospodarczej i pozagospodarczej od decyzji rządu – na
rzecz rosnących wpływów ugrupowań integracyjnych i organizacji międzynarodowych



Poszerzanie się zakresu spraw (wewnętrznych i zagranicznych państwa) podlegających
regulacjom wielostronnym tj. takim, które są uzgadniane, przyjmowane i egzekwowane na
forum wielostronnym

Erozja tradycyjnej roli państwa wynika z oderwania się procesów gospodarczych i społecznych od
terytorium jednego państwa oraz pogłębiania się współzależności w skali międzynarodowej.

Nowe sfery konkurencji międzynarodowej

Nowe płaszczyzny konkurencji międzynarodowej otwierają się w związku z liberalizacją
międzynarodowych przepływów kapitału i możliwością podejmowania produkcji niemal wszystkiego
– niemal wszędzie.

Np. G8 i G20.

Np. Polityka rolna i transportowa w UE są ustalane na szczeblu ponadnarodowym, co sprawia, że polityki

narodowe stają się ich pochodnymi, zależą od nich.

Muszą to być jednak bardzo spójne systemy regulacji. W przeciwnym wypadku, w ramach wielostronnych

ustaleń rodziłyby się liczne konflikty.

Na tym tle pojawia się konkurencja między krajami o:



Przyszłe przewagi w zakresie kreacji i wykorzystania nowych produktów i nowych technologii.



Zdolność do tworzenia KTN i przechwytywania tworzonej przez nie nadwyżki ekonomicznej



Lokalizację kapitału i produkcji na terenie danego kraju (regionu/miasta) i związane z tym
miejsca pracy

W istocie konkurencja ta wynika z faktu, że kapitał jest dobrem rzadkim.

Powstawanie gospodarki opartej na wiedz:

Gospodarka oparta na wiedzy, to gospodarka, w której wiedza, we wszystkich jej możliwych formach
odgrywa kluczową rolę w stymulowaniu rozwoju gospodarczego i społecznego.

Gospodarka oparta na wiedzy kojarzy się z nowym etapem rozwoju społeczeństwa określanego
mianem społeczeństwa informacyjnego. W takim społeczeństwie przepływ informacji staje się
najistotniejszym czynnikiem rozwoju i wzrostu gospodarczego.

Zagrożenia związane z procesem globalizacji

1) Zagrożenia ekologiczne: dominacja negatywnego wpływu globalizacji (wyczerpywanie

zasobów, urbanizacja środowiska naturalnego, skażenie powietrza i wód, globalne
ocieplenie) nad pozytywnym (nowe technologie oszczędzające zasoby i obniżające koszty
usuwania zanieczyszczeń).

Emanacją twego zagrożenia jest m.in. olbrzymia surowcochłonność gospodarek Chin i Indii. W
związku z zagrożeniami ekologicznymi powstała koncepcja śladu ekologicznego, – czyli obszaru Ziemi
(wód i lądów), jaki potrzebny jest do zaspokojenia potrzeb człowieka w ciągu całego jego życia, a
następnie zneutralizowania skutków jego egzystencji. Badania wykazały, że ślad ludzkości obecnie
jest większy niż powierzchnia Ziemi. Wynika to z faktu, że im człowiek jest zamożniejszy, tym większy
jest jego ślad.

2) Zagrożenia demograficzne: eksplozja demograficzna w państwach rozwijających się oraz

starzenie się społeczeństw w większości krajów rozwiniętych.

3) Niedożywienie ludności świata: bieda krańcowa w krajach Południa oraz obszary biedy

relatywnej w krajach Północy

4) Terroryzm międzynarodowy – globalizacja powodująca, że świat staje się globalną wioską

sprzyja konfrontacji postaw i systemów wartości. Niejednokrotnie naprzeciw siebie stają
zupełnie przeciwstawne modele wartości i życia. Na tym tle powstają organizacje
terrorystyczne, o międzynarodowych strukturach przestępczych, którymi zarządzanie jest
dużo łatwiejsze dzięki globalizacji właśnie.

Jeżeli kraj jest dostatecznie potężny, to sam może prokurować rozwój KTN, lub wspierać już istniejące KTN.

Małe kraje mogą jedynie podejmować wysiłki na rzecz przejęcia nadwyżki ekonomicznej KTN poprzez system

podatkowy. Muszą być jednak bardzo ostrożne – otóż zbyt duże restrykcje fiskalne mogą popchnąć KTN do

zmiany lokalizacji i wyniesienia się z zachłannego kraju.

Na tym polu konkurencja rozgrywa się miedzy państwami za pośrednictwem przepisów administracyjnych i

preferencji podatkowych.

Poprzez biedę krańcową rozumie się sytuację, w której przeciętny dochód danej jednostki jest mniejszy niż 1

USD dziennie. Bieda relatywna ma miejsce wówczas, gdy jednostka ma wyraźnie niższy dochód przeciętny od

przeciętnego dochodu w społeczeństwie.

Regionalizacja stosunków międzynarodowych

Regionalizacja jest pojęciem przeciwstawnym do globalizacji i dotyczącym wyodrębniania się
regionów na podstawie określonych kryteriów oraz w rezultacie polityki regionalistycznej państw.
Regionalizacja w odniesieniu do HMN do w gruncie rzeczy międzynarodowa integracja gospodarcza,
jednakże regionalizacja nie ogranicza się wyłącznie do międzynarodowej integracji gospodarczej.

Region oznacza określoną przestrzeń (terytorium) usytuowaną na szczeblu:



Subnarodowym (mikroregion), lub



Ponadnarodowym (makroregion/region międzynarodowy).

Główne kryteria wyodrębniania regionów międzynarodowych:



Kryterium geograficzne (geopolityczne) – np. grupa krajów sąsiadujących ze sobą i
charakteryzujących się podobnym systemem politycznym.



Kryterium gospodarcze – w zależności od zaawansowania rozwoju gospodarczego państw.



Kryterium kulturowe i cywilizacyjne – oparte na podobieństwach w kulturze i religii.



Kryterium systemowe (system współzależności) – np. imperia kolonialne i ich kolonie lub
strefy walutowe.



Kryterium integracji wspólnego interesu regionalnego.

Zwykle dany region wyodrębnia się na podstawie kilku kryteriów łącznie.

Regionalizm jest ideą lub projektem politycznym współdziałania państw związanych wspólnotą
interesów w ramach określonego terytorium. Wspomniana idea lub konkretny projekt może dotyczyć
różnych dziedzin współdziałania np. politycznego, ekonomicznego czy militarnego. Jednym z ważnych
aspektów regionalizmu jest regionalizm handlowy.

Regionalizacja jest procesem współdziałania państw (i innych podmiotów) tworzącym przestrzeń
regionalną. Regionalizacja dotyczy, więc procesu kształtowania się i wyodrębniania się regionów.
Treścią tego procesu może, choć nie musi, być regionalna integracja gospodarcza.

Dziś coraz bardziej popularny staje się pogląd, że regionalizacja stanowi odpowiedź państw na
postępującą globalizację, która uniemożliwia swobodne funkcjonowanie słabych państw. Z tego
powodu państwa łączą się w ugrupowaniach integracyjnych, aby móc sprostać wymogom, jakie
stawia przed nimi postępująca coraz szybciej globalizacja.

Globalizacja międzynarodowych rynków finansowych

Pojęcie międzynarodowego rynku finansowego

Międzynarodowy rynek finansowy - jest miejscem przedstawiania ofert oraz zawierania i
realizowania transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych między rezydentami różnych
krajów.

Rynek ten jest elementem międzynarodowego systemu finansowego tworzonego dodatkowo przez
zespół norm i przepisów oraz instytucji wdrażających je w życie. Te przepisy, normy i instytucje mają
za zadanie budować zaufanie wobec rynków finansowych, które łatwo utracić.

Instrumenty finansowe są papierami wartościowymi o dwojakim charakterze ze względu na kwestię
własnościową:



Instrumenty udziałowe nadające właścicielowi (inwestorowi) prawo do własności majątku
(np. akcje).



Instrumenty wierzycielskie (z punktu widzenia inwestora) lub dłużne (z punktu widzenia
emitenta (np. obligacje i bony skarbowe).

Międzynarodowy rynek finansowy umożliwia:



Przepływ środków finansowych od podmiotów mających nadwyżki i z tego powodu dążących
do ich korzystnego zagospodarowania do podmiotów chcących pozyskać środki w celu
sfinansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej.



Realizację funkcji hedgingu polegającej na zabezpieczaniu się inwestorów przed ryzykiem
poniesienia strat.



Realizację transakcji spekulacyjnych.

Przedstawione powyżej funkcje MRF mogą się odnosić również do krajowego rynku finansowego, ale
MRF oferuje większą liczbę inwestorów oraz szerszą ofertę instrumentów finansowych.

Segmenty międzynarodowego rynku finansowego

Z uwagi na rodzaj instrumentów będących przedmiotem obrotu oraz termin ich zapadalności
(realizacji) MRF dzieli się na:

1) Rynek pieniężny.
2) Rynek kapitałowy.
3) Rynek depozytowo-kredytowy.
4) Rynek pochodnych instrumentów finansowych (derywatów).

To nie jedyny podział na segmenty jaki spotkać można w literaturze. Np. kryterium geograficzne
pozwala na wyróżnianie regionalnych rynków finansowych – np. amerykańskiego, europejskiego,
azjatyckiego. Kryterium rodzaju transakcji pozwala na podział MRF na rynek transakcji
natychmiastowych oraz terminowych. Zakres regulacji rynku finansowego pozwala na wydzielenie w
ramach MRF rynku giełdowego i pozagiełdowego.

Międzynarodowy rynek pieniężny obejmuje transakcje krótkoterminowymi instrumentami
finansowymi (o terminie zapadalności do 1 roku – np. weksle, czeki, certyfikaty depozytowe).

Cechy segmentu:



Duże transakcje zawierane przez inwestorów instytucjonalnych (instytucje finansowe, rządy,
duże przedsiębiorstwa, banki centralne)



Instrumenty o wysokim poziomie bezpieczeństwa (przynajmniej w porównaniu do innych
segmentów rynku).

To właśnie z segmentacją tego rynku związane jest powtarzane przez media stwierdzenie „rynki finansowe”.

Zatem to na tym segmencie MRF BC prowadzą politykę monetarną i kursową a przedsiębiorstwa dysponujące

dużymi zasobami pieniądza poszukują krótkoterminowych i korzystnych lokat kapitału.



Wysoce elastyczne warunku zawierania transakcji (duże kwoty mogą być angażowane w
inwestycje na 1 dzień/ 1 noc/ 1 miesiąc itd.).

Międzynarodowy rynek kapitałowy obejmuje transakcje średnio- i długoterminowymi
instrumentami finansowymi (o terminie wykupu dłuższym niż 1 rok). Podstawowymi instrumentami
tego typu są akcje i obligacje.

Cechy segmentu:



Uczestnikami po stronie podaży są głównie przedsiębiorstwa dokonujące emisji obligacji lub
akcji w celu długoterminowego finansowania swojej działalności, po stronie popytowej
inwestorzy poszukujący długoterminowej lokaty kapitału (zarówno osoby fizyczne jak i
prawne).



Wyższy stopień ryzyka niż na rynku pieniężnym (głównie dlatego, że dłuższe są okresy
zapadalności instrumentów).

Międzynarodowy rynek depozytowo-kredytowy – w jego zakres wchodzą kredyty o charakterze
międzynarodowym udzielane klientom przez banki.

Na międzynarodowy charakter kredytu może wskazywać zastosowana waluta, rezydencja stron
transakcji lub położenie przedmiotu finansowania. W związku z tym, co do zasady będą to kredyty
nierezydentów udzielane przez rezydentów oraz kredyty rezydentów zaciągane u nierezydentów. A w
szczególności będą to kredyty dla importerów i eksporterów przeznaczane na finansowanie HMN.

Międzynarodowy rynek instrumentów pochodnych – obejmuje transakcje instrumentami
finansowymi, których cena jest uzależniona od ceny innych instrumentów finansowych, towarów,
parametrów ekonomicznych czy indeksów giełdowych. Są to m.in. transakcje futures, opcje oraz
swapy.

Cechy segmentu:



Najmłodszy segment MRF.



Rynek wykorzystywany głównie do realizacji transakcji spekulacyjnych. W małym stopniu jest
wykorzystywany do hedgingu – czyli zabezpieczania się przed ryzykiem.



Relatywnie najwyższy poziom ryzyka wśród segmentów MRF.

Wykład 11. (14.12.2011)

Proces umiędzynarodawiania (integracji) rynków finansowych

Proces integracji rynków finansowych w skali międzynarodowej można podzielić na trzy etapy:



Etap I (od zakończenia WWII do końca lat 50. XX wieku) – początki finansowania w walutach
zagranicznych.



Etap II (od lat 60. XX w. do lat 80. XX w.) – rozwój eurorynków tj. rynków eksterytorialnych,
których istotą jest realizowanie transakcji aktywami poza terytorium kraju, w którego walucie
te aktywa są denominowane.

W związku z powyższym eurowalutą będzie każdy pieniądz zdeponowany poza krajem swojej emisji.
Np. Euro w banku angielskim to euroeuro, GBP w banku japońskim to eurofunt, PLN w banku w
Stanach Zjednoczonych to eurozłoty.

Na eurorynkach dokonuje się transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe wówczas
mianem eurorynku określa się rynki instrumentów finansowych wyrażonych (denominowanych) w
innej walucie niż waluta, która jest środkiem płatniczym na obszarze danego państwa. Przedstawiona
powyżej definicja eurorynku oznacza, że może nim być każdy segment rynku finansowego, jeśli
transakcje dokonywane są za pomocą instrumentów wyrażonych w innej walucie niż waluta
emitowana przez państwo, na którego terytorium transakcja dochodzi do skutku. W związku z tym,
błędem jest utożsamianie eurorynków tylko z terytorium Europy.



Etap III (od lat 90. XX w.) – zmiany jakościowe i radykalne przyspieszenie procesu integracji
rynków finansowych w skali międzynarodowej - pojawia się globalizacja rynków finansowych.

Kiedy globalizacja rynków finansowych zaczęła przybierać na sile znaczenie eurorynków uległo
redukcji.

Przyczyny globalizacji rynków finansowych



Postęp w technice przekazywania i przetwarzania informacji, związany z upowszechnianiem
się komputerów i łączności elektronicznej ⇒ spadek kosztów transakcyjnych na
międzynarodowym rynku finansowym.

Dostęp do informacji o rentowności i transakcjach jest bardzo łatwy, łatwo jest również zawierać
transakcje.



Liberalizacja międzynarodowych przepływów kapitałowych oraz deregulacja krajowych
systemów finansowych ⇒ rozwój usług finansowych, wzrost konkurencji, spadek kosztów.

Liberalizacja – to stopniowe znoszenie ograniczeń w przepływach kapitałowych.

Deregulacja – zmniejszanie kontroli państwa nad międzynarodowymi transakcjami finansowymi.
Państwo zaprzestaje kontroli rezydentów w zakresie przeprowadzania transakcji finansowych z
zagranicą (nierezydentami).



Internacjonalizacja działalności przedsiębiorstw świadczących usługi finansowe ⇒powstaje
infrastruktura umożliwiająca sprawne funkcjonowanie międzynarodowych rynków
finansowych.

Przemiany strukturalne na międzynarodowym rynku finansowym



Sekurytyzacja – tzn. przesuwanie zewnętrznego finansowania przedsiębiorstw z kredytów na
papiery wartościowe, głównie obligacje. Czynnik rozwoju rynku, ale jednocześnie zagrożenie
dla stabilności.

Ekonomiczna istota sekurytyzacji polega na tym, że umożliwia zamianę instrumentu
zindywidualizowanego (np. kredytu bankowego), na instrument płynny (papier wartościowy), a więc
funkcjonujący na rynku powszechnych transakcji finansowych. W praktyce, z technicznego punktu
widzenia sekurytyzacja polega na grupowaniu umownych zobowiązań - np. indywidualnych kredytów
hipotecznych, konsumenckich według poziomu ryzyka i terminu zapadalności a następnie wiązaniu
ich w pakiety. Potem emituje się obligacje zabezpieczane wierzytelnościami emitenta wynikającymi
ze spakowanych kredytów, jakich udzielił.

Sekurytyzacja w ostatnich latach przybrała ogromne rozmiary. Potężna (choć ostatnio słabnąca) jest
dynamika wzrostu wolumenu sekurytyzacji.

W 2010 roku łączna wartość obligacji wyemitowanych w procesie sekurytyzacji co do wartości była
dwukrotnie większa od światowego PKB.

Sekurytyzacja jest czynnikiem rozwoju rynku finansowego, ponieważ zwiększa ilość instrumentów
dostępnych dla inwestorów na rynku finansowym. Z drugiej strony sekurytyzacja stanowi poważne
zagrożenie stabilności rynków finansowych, co wynika z asymetrii informacji na rynku instrumentów
emitowanych w procesie sekurytyzacji. Otóż emitent posiada pełną wiedzę na temat instrumentów
stanowiących zabezpieczenie emisji obligacji, natomiast inwestor musi się opierać na opiniach agencji
ratingowych i nadzoru finansowego, co oznacza, że nie ma wiedzy na temat ryzyka związanego z
instrumentami stanowiącymi podstawę emisji obligacji w procesie sekurytyzacji.



Rozwój handlu derywatami – to czynnik rozwoju rynku finansowego (radykalne poszerzenie i
uelastycznienie możliwości inwestycji kapitału), ale również potencjalne zagrożenie jego
stabilności (żywiołowy rozwój rynku derywatów i spekulacyjny charakter transakcji,
powodujący silne oddzielenie sfery finansowej od sfery realnej gospodarki).

Rynek derywatów rozwija się żywiołowo, czego przejawem jest rosnąca liczba instrumentów
pochodnych. Nadzory finansowe wielu państw starają się obejmować kontrolą najniebezpieczniejsze
(obarczone najwyższym ryzykiem) instrumentu tego segmentu rynku finansowego. Jeżeli się to udaje,
to na miejsce kontrolowanego instrumentu powstaje nowy – o bardzo podobnych właściwościach,
jednak niepodlegający kontroli.

Świadectwem zwiększania się rozziewu między sferą realną oraz sferą finansową gospodarki jest to,
że zaledwie 2-3% transakcji na rynku derywatów to transakcje zabezpieczające (hedgingowe) a
pozostałe to transakcje spekulacyjne.

Niejednokrotnie można się spotkać z paradoksalną sytuacją, że to nie cena instrumentu pochodnego
zależy od ceny instrumentu bazowego ale to cena podstawy derywatu zależy od ceny derywatu.



Kluczowa rola inwestorów instytucjonalnych (towarzystw ubezpieczeniowych, funduszy
inwestycyjnych, funduszy emerytalnych, funduszy powierniczych) w tym funduszy wysokiego
ryzyka

na międzynarodowym rynku finansowym.

Inwestorzy instytucjonalni stwarzają potencjalne zagrożenie dla stabilności rynków finansowych w
krajach lokowania inwestycji – szczególnie dla rynków w krajach wschodzących gospodarek.
Zagrożenie wynika tutaj z wielkości inwestycji w relacji do wielkości rynku i wahań tych inwestycji
(często nieracjonalnych napływów i odpływów).

Zaburzenia na międzynarodowych rynkach finansowych - czynniki sprawcze



Czynniki wewnętrzne: błędy w polityce makroekonomicznej, słabości strukturalne i
instytucjonalne gospodarek krajowych



Czynniki zewnętrzne: zmiany parametrów rynku światowego (ceny, kursy walutowe, stopy
procentowe) gwałtowne przepływy kapitału krótkoterminowego.



Czynniki psychologiczne: tzw. instynkt stadny inwestorów, samospełniająca się
przepowiednia (podążanie za prognozą)

Pojęcie kryzysu finansowego

Kryzys finansowy – oznacza jednoczesne wystąpienie zaburzeń kilku elementów systemu
finansowego danego państwa. Elementami tymi mogą być:



Kryzys walutowy – polegający na spadku zaufania inwestorów finansowych do danej waluty,
nagłej i masowej wyprzedaży (ucieczki kapitałów za granicę), gwałtownym spadku kursu.



Kryzys pieniężny (monetarny) – polegający na znacznym wzroście stóp procentowych i
zmniejszaniu rozmiarów podaży pieniądza w gospodarce.



Kryzys bankowy – polegający na ograniczeniu możliwości dokonywania wypłat z rachunków
bankowych oraz na bankructwie niektórych banków.



Kryzys giełdowy – polegający na znaczącym i gwałtownym spadku cen giełdowych papierów
wartościowych.

Typy kryzysów walutowych

Poniższy podział dokonany jest ze względu na charakter czynników sprawczych.

Kryzys pierwszej generacji (kanoniczny)

Przykłady: kryzysy walutowe w Ameryce Południowej (Meksyk, Argentyna) na przełomie lat 70. i 80.
XX wieku, kryzys walutowy w Rosji (1998).

Fundusze wysokiego ryzyka to twory powstałe na podstawie funduszy hedgignowych. Elementem

odróżniającym fundusz wysokiego ryzyka od funduszu hedgingowego jest funkcjonowanie w funduszu

wysokiego ryzyka tzw. dźwigni finansowej, która pozwala na czerpanie zysków z wahań kursów nieswoich

(nienależących do inwestora) instrumentów finansowych, co z natury rzeczy jest bardzo ryzykowne.

Np. niska efektywność inwestycji, duże zadłużenie przedsiębiorstw, korupcja, nierynkowe relacje banków z

przedsiębiorcami, co powoduje, że banki niejednokrotnie udzielają kredytów osobom fizycznym i prawnym,

które nie spełniają kryteriów zdolności kredytowej-, co prowadzi do ponadprzeciętnego ryzyka.

Polega to na tym, że inwestorzy w czasie dobrej koniunktury np. pod wpływem opinii analityków zaczynają

oczekiwać, że niebawem nadejdzie kryzys. Jeżeli te przewidywania analityków oraz inwestorów nie są

racjonalne – tzn. w gospodarce nie ma przesłanek kryzysu, ale podmioty gospodarcze zaczynają działać jakby

były one (te przesłanki) prawdziwe to same mogą wywołać kryzys.

Kryzysy te wywołują czynniki wewnętrzne tj. ekspansywna polityka fiskalna i monetarna oraz
niedostosowana do nich polityka kursowa (przy stałym kursie walutowym

Schemat przebiegu:

Ekspansywna polityka fiskalna ⇒wysoki deficyt budżetowy ⇒finansowanie deficytu emisją pieniądza
⇒wzrost inflacji ⇒przy stałym kursie walutowym spada konkurencyjność cenowa eksportu, rośnie
atrakcyjność cenowa importu ⇒rośnie deficyt handlowy, maleją rezerwy walutowe ⇒waluta krajowa
„dojrzewa” do dewaluacji, co powoduje ataki spekulantów na tę walutę.

Wyjście z tego kryzysu jest możliwe, jednak jest bardzo kosztowne dla sfery realnej gospodarki,
wymaga bowiem drastycznego zaostrzenia polityki fiskalnej i monetarnej, co ma na celu
zredukowanie popytu globalnego. W efekcie tych działań dochodzi do drastycznego zahamowania
aktywności gospodarczej

Kryzysy drugiej generacji (powodowane przez czynniki zewnętrzne)

Przykład: Kryzys walutowy GBP (1992)

Kryzysy te dotyczą krajów mających zdrową gospodarkę i prowadzących rozważną politykę
makroekonomiczną. Wybuchają w sytuacji, gdy pod wpływem określonych okoliczności zmienia się
priorytet wspomnianej polityki makroekonomicznej.

Np. kraj, który prowadził restrykcyjną politykę pieniężną, przy stałym kursie walutowym, wskutek
recesji, obniża stopy procentowe i rozważa dewaluację waluty krajowej. W takiej sytuacji uczestnicy
rynku mogą przypuszczać atak na tę walutę (polegający na jej masowej wyprzedaży oraz pozbywaniu
się aktywów w niej denominowanych) i przyspieszyć dewaluację.

Kryzys funta szterlinga z 1992 roku. Wówczas GB oraz inni członkowie Wspólnot Europejskich
uczestniczyły w Europejskim Systemie Walutowym, jednym z elementów którego był ERMI (European
Rate Mechanism I) – wymagający utrzymania przez uczestniczące kraje stałych relacji wymiennych
między ich walutami. W ESW w 1990 roku pojawiły się zaburzenia związane ze zjednoczeniem NRD i
RFN. NRD w porównaniu z RFN była znacznie słabiej rozwinięta. W związku z tym, po zjednoczeniu
landy zachodnie dokonywały potężnej redystrybucji dochodów na rzecz landów wschodnich. Taka
polityka władz federalnych i lokalnych skłoniła Deutsche Bundesbank do implementacji restrykcyjnej
polityki monetarnej w obawie przed inflacją wynikającą ze wzrostu podaży pieniądza. W związku z
tym niemiecki BC zdecydował się na podniesienie stóp procentowych. Ponieważ Niemcy wraz z
marką niemiecką stanowiły trzon ESW polityka rządu federalnego i Bundesbanku miała wpływ na
pozostałych uczestników systemu. Aby utrzymać swoje waluty w granicach ustanowionych przez
ERMI pozostali członkowie układu musieli przyjąć politykę monetarną stanowiącą kopię posunięć
niemieckiego banku centralnego, czyli ich banki centralne powinny również podnieść stopy
procentowe. Problem pojawił się w Wielkiej Brytanii, gdzie miało miejsce spowolnienie gospodarcze

Stosowanie płynnego kursu walutowego praktycznie (choć nie teoretycznie) wyklucza możliwość wystąpienia

tego typu kryzysu walutowego, ponieważ w warunkach płynnego kursu cena waluty dostosowuje się do

ekspansji monetarnej i fiskalnej.

Oczywiście wcześniej, tzn. przed atakiem spekulantów BC może się wyprzedzająco zdecydować na

dewaluację waluty. Jednakże w literaturze często twierdzi się, że wówczas nie ma miejsca kryzys. Jest to

argument, któremu trudno odmówić słuszności.

w związku, z którym Bank of England nie był zainteresowany prowadzeniem restrykcyjnej polityki
pieniężnej. Angielski bank centralny postąpił odwrotnie – dokonał obniżki stóp procentowych. W
efekcie kapitał zaczął z Wielkiej Brytanii odpływać. Wiązało się to ze znaczącym wzrostem presji
dewaluacyjnej na GBP. Bank of England mimo wszystko starał się utrzymać funta szterlinga w ESW i
podejmował interwencje walutowe. Jednak w obliczu potężnego ataku spekulacyjnego funduszu
George’a Sorosa poddał się i dokonał dewaluacji GBP, która oznaczała, że angielska waluta opuszcza
ERMI.

Kryzysy trzeciej generacji

Przykłady: Meksyk (1994-95) Azja Południowowschodnia (1997-98).

Kryzysy te dotyczą krajów wschodzących (emerging econimies) o zrównoważonej gospodarce i
rozsądnej polityce makroekonomicznej, lecz słabym zarządzaniu w skali mikroekonomicznej (zbyt
wysokie zadłużenie zagraniczne przedsiębiorstw, ryzykowne kredytowanie przez banki), korupcji i
politycznymi powiazaniami między państwem a podmiotami gospodarczymi. Są wywoływane przez
splot czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Schemat przebiegu:

Masowy przepływ kapitału (poszukującego rentownych inwestycji) do krajów wschodzących
⇒ przekroczenie możliwości absorpcyjnych tych rynków, nieracjonalne wykorzystywanie
krótkoterminowych kredytów zagranicznych przez banki i przedsiębiorstwa ⇒spadająca rentowność
inwestycji, rosnące ryzyko niewypłacalności kredytobiorców ⇒ spadek zaufania inwestorów,
gwałtowny odpływ kapitału ⇒duża deprecjacja walut krajów inwestowania.

Skutku kryzysu trzeciej generacji:



Kryzys bankowy i/lub kryzys giełdowy.



Głęboka recesja gospodarcza (spadek cen i płac, bankructwa przedsiębiorstw, wzrost
bezrobocia, spadek PKB).



Napięcia społeczno-polityczne.

Remedium na tego rodzaju kryzys jest wyłącznie ogromna zewnętrzna pomoc. W przypadku krajów
Azji Południowowschodniej udzielił jej IMF. Tylko dzięki temu były one w stanie przezwyciężyć kryzys.

Wykład 12. (21.12.2011)

Globalny kryzys finansowy (od 2007 roku)

Szczególne cechy kryzysu:



Szeroki zasięg – zakłócenia objęły wszystkie segmenty rynku finansowego i wszystkie
centra finansowe świata;



Poważne skutki dla realnej gospodarki - zaburzenia w inwestycjach, produkcji,
konsumpcji, zatrudnieniu, handlu międzynarodowym, recesje w licznych gospodarkach.

Globalny kryzys finansowy: przebieg

1) Bezpośrednia przyczyna kryzysu: pęknięcie bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości w

USA, tj. załamanie się cen nieruchomości wywindowanych do nieracjonalnego poziomu. Na
wzrost cen nieruchomości złożyły się:



Zaciąganie kredytów hipotecznych przez nastawionych optymistycznie
konsumentów. Optymizm wynikał z tego, że przez kilka lat poprzedzających
wybuch kryzysu amerykańska gospodarka rozwijała się bardzo prężnie i nic nie
zwiastowało (przynajmniej z punktu widzenia większości podmiotów)
nadchodzącego krachu.



Ekspansja kredytowa banków, które pozyskiwały środki na kredyty hipoteczne na
rynku kapitałowym (emisje obligacji zabezpieczonych kredytami hipotecznymi –
sekurytyzacja). Następnie spadek cen nieruchomości spowodował, że kredytów
nie spłacano, a banki nie mogły odzyskać pieniędzy, ponieważ wartość
nieruchomości znacznie spadła.



Błędna (nierzetelna?) polityka agencji ratingowych wysoko oceniających w/w
obligacje. Agencje ratingowe zawyżały ratingi obligacji, ponieważ ulegały tzw.
ryzyku nadużycia (moral hazard), które w tym wypadku polega na tym, że agencji
zależy na jak najwyższym ocenieniu papierów wartościowych, ponieważ dzięki
temu zyska klienta, który zwróci się do niej ze zleceniem oceny kolejnych emisji.
Faktyczny poziom bezpieczeństwa instrumentów finansowych schodzi tu na drugi
plan.



Ekspansywna polityka pieniężna banku centralnego (niskie stopy procentowe)
oraz zachęcająca do kredytowania polityka rządu (gwarancje finansowe dla
kredytów hipotecznych, nawet mało wiarygodnych dłużników). Ta sytuacja
wynikała z przeświadczenia rządu federalnego, który uważał, że prawo do
kredytu hipotecznego winien mieć każdy obywatel bez względu na zdolność
kredytową. Taka polityka rządu przejawiająca się w dotowaniu kredytów
doprowadziła, do tego, że kredyty hipoteczne otrzymywali tzw. NINJA (No
Income, No Job, No Assets) – czyli podmioty o zerowej zdolności kredytowej.

2) Wybuch kryzysu: bankructwa instytucji finansowych (od 2007 r.), kryzys giełdowy, kryzys

zaufania na rynku międzybankowym ⇒załamanie popytu na rynku samochodów osobowych i
innych dóbr trwałej konsumpcji ⇒wzrost bezrobocia, recesja w całej gospodarce USA.

3) Rozprzestrzenianie się kryzysu w skali międzynarodowej, za pośrednictwem:



Rynku kapitałowego, ponieważ banki pochodzące z innych niż USA krajów posiadały
„toksyczne” instrumenty finansowe USA a także spadły inwestycje zagraniczne.



Rynku walutowego, z powodu deprecjacji dolara amerykańskiego (pogorszenie
konkurencyjności eksportu innych krajów na rynek USA).



Rynku dóbr i usług (spadek popytu w USA).

Nie można jednak uzasadnienie twierdzić, że globalny kryzys finansowy rozpoczął się w USA a
następnie został transmitowany (rozszerzył się) do innych państw świata.

Globalny kryzys finansowy: przeciwdziałanie

Przedsięwzięcia poszczególnych państw w celu złagodzenie skutków globalnego kryzysu finansowego:



Podwyższanie gwarancji w stosunku do indywidualnych wkładów bankowych.



Poddanie rynku finansowego większej kontroli – jednak te działania mają sens tylko
wówczas, gdy są przedsiębrane przez wiele państw w skoordynowanym w skali świata
procesie. Tak też było w tym przypadku.



Pomoc finansowa dla instytucji finansowych, niekiedy ich renacjonalizacja.



Wsparcie finansowe dla gospodarki (ulgi podatkowe, inwestycje w infrastrukturę itp.).

Globalny kryzys finansowy: następstwa

1) Kolejna fala kryzysu spowodowana „wpompowaniem” w gospodarki dużej ilości pieniądza,

czego konsekwencjami są: inflacja i duże deficyty budżetowe. (W ten sposób doszło do
transmisji kryzysu ze sfery prywatnej do sfery finansów publicznych).

2) Wprowadzenie globalnej koordynacji makroekonomicznej, w tym bardziej rygorystycznych

norm funkcjonowania instytucji finansowych i agencji ratingowych.

3) Zmiany w teorii ekonomii dotyczące:



Sposobu interpretacji funkcjonowania rynków – została zakwestionowana działalności
niewidzialnej ręki rynku, w której przejawiać się miały racjonalne decyzje podmiotów
gospodarczych (homo oeconomicus).



Zachowań inwestorów - zauważono, że w dążeniu do maksymalizacji zysku nie zawsze
zachowują się oni racjonalnie.



Zachowań instytucji – sposobów zarządzania umożliwiających lekkomyślną emisję
wieloletnich kredytów o dużej wartości skierowaną do osób o nikłej zdolności spłaty.

Współczesne migracje międzynarodowe

Pojęcie i typy międzynarodowej migracji

Migracja oznacza zmianę miejsca zamieszkania migranta uwarunkowaną różnymi przyczynami. W
zależności od miejsca pierwotnego i docelowego rozróżnia się migracje:



Lokalną;



Regionalną;



Międzynarodową.

Międzynarodowa migracja może być uwarunkowana przyczynami:



Ekonomicznymi – tj. poszukiwaniem pracy lub dążeniem do zmiany warunków pracy
(migracja zarobkowa).



Pozaekonomicznymi tj. zdobywaniem wykształcenia (studenci zagraniczni), względami
humanitarnymi (osoby migrujące w ramach łączenia rodzin), względami politycznymi (osoby
ubiegające się o azyl polityczny).

Z uwagi na czas trwania międzynarodowa migracja może przybrać charakter trwały (osiedleńczy) lub
okresowy.

Międzynarodowa migracja w kontekście globalizacji

Współczesna migracja międzynarodowa powstaje pod wpływem globalizacji, która sprzyja:



Wzrostowi mobilności przestrzennej różnych grup ludności.



Zwiększaniu zasięgu terytorialnego migracji.



Upowszechnianiu się nowych rodzajów migracji międzynarodowej: migracji osób z wysokimi
kwalifikacjami zawodowymi, pracowników KTN, migracji osób w wieku emerytalnym, nowych
form migracji młodzieży. Wynika to z malejących na skutek globalizacji kosztów
przemieszczania się, oraz umożliwiania studiowania za granicą. Istotne znaczenie ma tu też
feminizacja strumieni migracyjnych, związana ze świadczeniem przez kobiety usług
opiekuńczych i pomocowych).

Interpretacja teoretyczna międzynarodowej migracji zarobkowej: neoklasyczna teoria
ekonomii

Międzynarodowa migracja jest postrzegana jako środek przywracania równowagi na rynkach pracy
poszczególnych państw.

Kierunek migracji jest określony przez różnice w dochodach realnych między krajami. Praca
przepływa tam, gdzie może liczyć na wyższe wynagrodzenie realne.

Efektem tego jest tendencja do wyrównywania dochodów realnych między państwami oraz poprawa
alokacji zasobów w skali międzynarodowej.

Interpretacja teoretyczna międzynarodowej migracji zarobkowej: zmodyfikowane wersje

teorii neoklasycznej

Wariant I: Oprócz różnic w dochodach realnych uwzględnia się także wielkość zatrudnienia. Migracja
nastąpi, gdy iloczyn jednostkowego dochodu realnego i wielkości zatrudnienia będzie większy niż w
kraju emigracji.

Wariant II: Opiera się na założeniu, że decyzję dotyczącą migracji podejmuje się jako decyzję
dotyczącą inwestycji (inwestycje w kapitał ludzki). Według tej interpretacji decyzja o emigracji z
jednego kraju do drugiego będzie efektem porównania korzyści z tytułu zmiany kraju (wzrost
wartości życiowych zarobków) z kosztami i ryzykiem związanym z emigracją. Pracownik migruje, jeżeli
korzyść netto jest dodatnia.

Interpretacja teoretyczna międzynarodowej migracji zarobkowej: teoria skumulowanej
przyczynowości D. S. Massey’a

Obecnie teoria ta jest przyjmowana jako dobre wytłumaczenie migracji osób o relatywnie niskich
kwalifikacjach. Koncepcja łączy w sobie wiele teorii z zakresu ekonomii oraz socjologii, m.in. elementy
nowej ekonomii migracji pracy (New Economics of Labour Migration – NELM) oraz elementy teorii
dualnego rynku pracy, a także koncepcji sieci migracyjnych.

Teoria jest ujęta w 9 tezach. Część z nich wyjaśnia dlaczego z danego kraju ludzie emigrują, pozostałe
wyjaśniają dlaczego ludzie imigrują do danych państw.

1) Źródłem znaczącej części współczesnej migracji są transformacje społeczne, ekonomiczne i

polityczne, polegające na tworzeniu się struktur kapitalistycznych w społeczeństwach, w
których zasięg rynku i instytucji rynkowych jest niewielki i gdzie ludność utrzymuje się z
gospodarki naturalnej.

2) Wprowadzanie instytucji rynkowych i kapitałochłonnych technik produkcji rozsadza istniejące

układy społeczne i ekonomiczne oraz podkopuje zwyczajowe źródła utrzymania ludzkości.
Wytwarza się mobilna zbiorowość ludzi aktywnie poszukujących pracy w celu zapewnienia
sobie i rodzinie trwałego źródła utrzymania. Są oni potencjalnymi migrantami. Zatem to nie
kraje o stagnacyjnym wzroście gospodarczym są źródłem migracji, ale kraje transformując
się.

3) Podstawowym sposobem zapewnienia sobie trwałego źródła utrzymania przez

„wyrugowaną” ludność staje się sprzedaż własnej siły roboczej na wyłaniających się rynkach
lokalnych lub regionalnych, a także na międzynarodowym rynku pracy. O kierunkach
geograficznej migracji decyduje przede wszystkim zróżnicowanie wynagrodzeń.

4) Stawki płac są oczywiście wyższe za granicą, w bardziej rozwiniętych gospodarkach, co

skłania znaczną część potencjalnych migrantów do wykorzystania migracji międzynarodowej
jako elementu strategii pracowniczej.

5) Międzynarodowa dywersyfikacja stawek płac nie jest jednak najważniejszym czynnikiem

motywującym do migracji. Podstawową rolę odgrywa strategia adaptacyjna gospodarstw
domowych, zmierzająca do minimalizacji ryzyka, na jakie narażona jest jednostka w
warunkach zmiany (transformacji). Teoria nowej ekonomii migracji pracy dowodzi, że
strategia adaptacyjna gospodarstw domowych polega na dywersyfikacji źródeł dochodów
swoich członków po to, aby zniwelować skutki skrajnej niedoskonałości funkcjonowania
rynków – np. rynku kredytowego, czy rynku ubezpieczeń. Gospodarstwo domowe wyznacza
zatem jednego ze swoich członków do pracy za granicą pomagając mu w zorganizowaniu
migracji i finansując ją.

6) Zgodnie z NELM, podmiot ekonomiczny migruje za granicę tymczasowo, w celu

repatriowania zarobków, co odbywa się w formie regularnych przelewów lub jednorazowego
transferu sumy oszczędności. Tego typu przekazy są formą spłaty zobowiązania zaciągniętego
przez migranta wobec gospodarstwa domowego. Dzięki przekazom pozostali członkowie
gospodarstwa mają większe możliwości adoptowania się do zmieniającego się otoczenia

rynkowego, mogą np. dofinansować swoją działalność gospodarczą lub dokonać inwestycji w
kapitał ludzki

7) Wskutek wzrostu konkurencji międzynarodowej rynek pracy w gospodarkach najbardziej

zaawansowanych staje się dualny rynek pracy (tzn. podzielony na segmenty wyższe i niższe).
Niższe segmenty rynku pracy, oferujące relatywnie niskie płace i niski standard
bezpieczeństwa socjalnego tworzą strukturalny popyt na pracę imigrantów. Pracownicy
rodzimi unikają zatrudnienia w tych segmentach, ponieważ w razie bezrobocia mogą
skorzystać ze stosunkowo wysokiego zasiłku, a przy tym traktują prace w segmentach
niższych jako podrzędną i związaną z marginalizacją społeczną.

8) Aktywnym czynnikiem zatrudnienia w segmentach niższych są pracodawcy (lub ich agenci)

natrafiający na barierę wewnętrznej podaży pracy

. Inicjują oni napływ imigrantów za

pomocą mniej lub bardziej formalnego werbunku często wykorzystując do tego instytucje
państwa. Pośrednicy werbujący do pracy za granica ograniczają ryzyko, na jakie naraża się
migrujący pracownik, ponieważ gwarantują mu: możliwość odbycia migracji wraz z osobami
pochodzącymi z tego samego otoczenia, zakwaterowanie i uzyskanie określonego poziomu
wynagrodzenia, a niekiedy nawet możliwość otrzymania wsparcia w kraju docelowym np.
zasiłek lub pożyczka na zagospodarowanie się.

Transfery związane z przekazami pieniężnymi związanymi z migracją w bilansie płatniczym RP co roku

osiągają wielkość kuliku mld PLN.

Podaż pracy w kraju jest niewystarczająca.

Wykład 13. (04.01.2012)

[

Dokończenie z poprzedniego wykładu

]

9) Proces migracyjny sprzyja tworzeniu się migracyjnego kapitału społecznego w postaci sieci

powiązań interpersonalnych, które przyczyniają się do redukcji ekonomicznych i
pozaekonomicznych kosztów migracji.

Z tego powodu po pewnym czasie werbunek pracowników okazuje się zbędny, ponieważ taniej i
szybciej działają sieci powiązań interpersonalnych. Następuje dalszy napływ pracowników z zagranicy
w postaci tzw. łańcucha migracyjnego, który sam się napędza.

Główne kierunki migracji zarobkowych

Główne kierunki migracji zarobkowych:



Ameryka Północna (USA oraz Kanada) – przez wiele lat, na przełomie XIX oraz XX w. był to
główny kierunek migracji z Europy. Migracje do Ameryki Północnej miały charakter
długookresowy. Obecnie najistotniejsza w tym regionie jest migracja intrakontynentalna – z
Meksyku do USA oraz Kanady. Jednocześnie nadal występuje znaczący napływ do Stanów i
Kanady imigrantów z innych kontynentów – w szczególności z krajów azjatyckich oraz krajów
Ameryki Środkowej.



Europejski Obszar Gospodarczy

+ Szwajcaria:



Ma tu miejsce w największa na świecie migracja krótkoterminowa (zarobkowa).



Migracja na ten obszar ma długą tradycję – trwa już od l. 50. XX wieku.



Dla wielu krajów migranci stanowią istotny czynnik wzrostu liczby ludności – bez ich
napływu odnotowywano by ujemny przyrost liczby ludności.



Arabskie kraje Zatoki Perskiej:



Jest to jedyny obszar świata, gdzie migranci we wszystkich sektorach gospodarki
stanowią większość siły roboczej. Rekordowe wskaźniki osiąga Katar, gdzie
przeciętnie 80% siły roboczej to imigranci.



Migracja do tego rejonu świata rozpoczęła się w latach 70. XX wieku w następstwie
boomu gospodarczego wywołanego wzrostem cen ropy naftowej.



Azja Południowowschodnia oraz Australia:



Jest to istotny obszar docelowy migracji, głównie o charakterze krótkookresowym i
międzykontynentalnym. Głównym regionem pochodzenia migrantów jest Azja.



Australia jest wyjątkiem od powyższej reguły. Podobnie jak USA i Kanada, Australia
jest krajem docelowym migracji długookresowych.

Skutki migracji dla krajów pochodzenia (emigracji)

Skutki makroekonomiczne:



Zmniejszenie zasobów pracy na krajowym rynku ⇒ spadek bezrobocia ⇒ spadek wydatków
budżetowych na zasiłki, możliwy wzrost płac pracowników, którzy pozostali w kraju.



W przypadku emigracji pracowników wysokowykwalifikowanych, utrata kapitału ludzkiego ⇒
ograniczenie możliwości rozwoju ekonomicznego, uszczuplenie bazy podatkowej kraju.

EOG=Kraje UE + Norwegia + Islandia + Lichtenstein.



Dochody przekazywane do kraju pochodzenia przez imigrantów ⇒ możliwy wzrost
konsumpcji i/lub wzrost inwestycji, zmiany cywilizacyjne, także aprecjacja waluty krajowej (ze
wszystkimi pozytywnymi i negatywnymi skutkami).



Jeżeli mamy do czynienia z emigracją z kraju rozwijającego się, to dochody z zagranicznych
transferów mogą stanowić podstawę rozwoju gospodarczego, co dla szczególnie biednych
państw ma kluczowe znaczenie.



Przy znaczącej i skoncentrowanej emigracji możliwy jest wzrost popytu na eksport kraju
pochodzenia, zwłaszcza w kategorii dóbr konsumpcyjnych.



W przypadku reemigracji możliwy wzrost kapitału ludzkiego (z tytułu zdobytego przez
emigrantów wykształcenia i doświadczenia zawodowego).

Skutki migracji dla krajów przyjmujących (imigracji)

Skutki makroekonomiczne:



Wzrost zasobów pracy ⇒ wzrost całkowitego dochodu pod pewnymi warunkami ⇒ wzrost
dochodu per capita. Dochód całkowity wzrośnie z całą pewnością. Dochód per capita
wzrośnie wówczas, gdy w kraju gdzie znajdują zatrudnienie migranci występują
niewykorzystane zasoby czynników produkcji, lub gdy do kraju napływają pracownicy o
wysokich kwalifikacjach.



Zwiększone wydatki państwa na edukację, opiekę zdrowotną, medyczną i pomoc socjalną
(zwłaszcza w przypadku osób słabo wykształconych i niezamożnych), a także zwiększone
koszty adaptacji imigrantów z różnych kultur do życia w jednym społeczeństwie. W/w
wydatki są w różnym stopniu rekompensowane przez wpływy z opodatkowania imigrantów.

Np. Kanada rocznie przyjmuje ok. 200 tys. imigrantów, co kosztuje ją każdego roku ponad 2,3 mld
USD. W roku podatkowym 2005-2006 statystyczny imigrant w formie transferów od rządu
kanadyjskiego otrzymał 6,5 tys. USD. Była to kwota większa, niż przeciętny emigrant zapłacił w formie
podatków federalnych. Powodem tej sytuacji jest to, że Kanada jest bogatym krajem o wysokich
standardach opieki społecznej a przyjmuje głównie imigrantów z krajów biednych, którzy nie są
wysokowykwalifikowani.



Wpływ na dynamikę demograficzną ⇒ przeciwdziałanie spadkowi liczby ludności w krajach
rozwiniętych. Np. badania statystyczne wykazały, że przeciętna polka w Wielkiej Brytanii
rodzi więcej dzieci niż w Polsce.

Skutki lokalne:



Proces koncentracji przestrzennej imigrantów w największych miastach w państwach
docelowych ⇒ wielokulturowy charakter tych miast np. Londyn, Nowy York, Toronto.



Proces koncentracji przestrzennej imigrantów w określonych miejscach wielkich miast ⇒
wydzielenie się dzielnic etnicznych



Tworzenie przez imigrantów etnicznych enklaw gospodarczych. Tworzą je grupy migrantów
skoncentrowane przestrzennie, które organizują miejsca pracy dla członków własnej grupy
etnicznej, a z czasem także dla pozostałych członków społeczności lokalnej.

Zauważmy, że ten proces jest tłumaczony przez omawianą na ostatnim wykładzie teorię powstawania sieci

migracyjnych. Migranci, którzy już zadomowią się w kraju przyjmującym, pomagają w przyjeździe swoim

rodakom.



Tworzenie przez imigrantów etnicznych nisz gospodarczych, polegających na
zmonopolizowaniu określonego typu produkcji lub usług przez daną grupę etniczną np.
rosyjskie pralnie w Nowym Yorku i chińskie restauracje w Toronto.

Międzynarodowa migracja pracy a międzynarodowa migracja miejsc pracy

Międzynarodowa migracja miejsc pracy polega na tworzeniu przez kapitał zagraniczny miejsc pracy
tam, gdzie dostępna jest względnie tania praca.

Odbywa się to poprzez BIZ lub przez outsourcing, tzn. zlecenie niezależnej firmie zagranicznej
wykonywania określonych dóbr lub usług. Np. przenoszenie przez europejskie korporacje call-centers
do Indii lub przenoszenie przez koncerny samochodowe ze Stanów Zjednoczonych fabryk do
Meksyku.

Międzynarodowa migracja miejsc pracy z krajów rozwiniętych do rozwijających się nie musi zmieniać
poziomu zatrudnienia gospodarek rozwiniętych, natomiast zawsze prowadzą do zmiany struktury
zatrudnienia w tych krajach.

Kierunek międzynarodowej migracji miejsc pracy zwykle jest przeciwny do kierunku migracji pracy. I
tak np. miejsca pracy migrują z UK do Indii a siła robocza z Indii migruje do UK.

Ekonomia wobec problemu niezrównoważonego rozwoju gospodarczego
pracy

Organizacja Narodów Zjednoczonych dzieli świat na kraje rozwijające się i rozwinięte. Wg United
Nations Development Program – UNDP krajami rozwiniętymi są kraje OECD (32 państwa) i kilka
państw nienależących do tej organizacji – np. Andora, Księstwo Monako, Lichtenstein. Kraje
rozwijające się to wszystkie państwa niezaliczane do grupy krajów rozwiniętych. W związku z tym,
wg. ONZ Polska jest krajem rozwiniętym.

Ważniejsze kryteria systematyzowania krajów pod względem poziomu rozwoju gospodarczego:



Wielkość produkcji (PKB i dochód narodowy per capita)



Poziom rozwoju społecznego.

Mierniki zróżnicowania gospodarczego świata

Na wstępie należy wyraźnie rozgraniczać wzrost i rozwój gospodarczy. Słowa te nie są synonimami,
ponieważ rozwój oznacza występowanie w gospodarce zmian jakościowych a wzrost zmian
ilościowych. Wynika z tego, że nie ma rozwoju bez wzrostu, choć możliwy jest wzrost, który nie
pociąga za sobą rozwoju.

Zróżnicowanie gospodarcze świata wg wielkości produkcji:

Starsze mierniki: produkt krajowy brutto (lub dochód narodowy) per capita, przeliczone na wspólną
walutę (którą najczęściej jest USD) z uwzględnieniem:



Kursu walutowego, lub



Parytetu siły nabywczej, który zwraca uwagę na poziom cen, co sprawia, że wskaźniki
mierzone w oparciu o PPP są zwykle niższe co do wartości od tych opartych na kursie
walutowym.

Konieczne jest też wskazanie na różnicę pomiędzy PKB a dochodem narodowym . PKB to wielkość
produkcji wytworzonej przez podmioty na terenie kraju w ciągu roku. Dochód narodowy to wielkość
produkcji wytworzonej przez podmioty jednej narodowości w ciągu roku, bez względu na to, gdzie te
podmioty rezydowały (w kraju czy za granicą).

Główne wady miernika PKB i dochodu narodowego per capita:



Wliczanie do produkcji dóbr oraz usług, bez względu na ich znacznie dla poziomu życia
społeczeństwa.



Niewliczanie nierejestrowanej części produkcji (sektor nieformalny tzw. szara strefa oraz
produkcja na własne potrzeby.



Wartości przeciętne per capita nie uwzględniają nierówności w podziale dochodów.

W analizie danych dotyczących poziomu rozwoju gospodarczego państw świata mierzonego PKB i
dochodem narodowym per capita rzuca się w oczy potężne zróżnicowanie. Kraje bogate odnotowują
wielkości kilkuset razy większe od krajów najbiedniejszych. Te kryteria znajdują odzwierciedlenie w
geograficznym podziale świata na bogatą północ i biedne południe. W 2010 roku większość z 10
najbogatszych państw wg. PKB per capita pochodziło z Europy Zachodniej. Z kolei klasyfikację
zamykają kraje Afryki Subsaharyjskiej.

Zróżnicowanie gospodarcze świata wg wskaźnika rozwoju społecznego HDI (Human Developement
Index)

HDI jest wskaźnikiem rozwoju społecznego, gdyż ujmuje również negatywne efekty wzrostu i rozwoju
społeczno-gospodarczego a nie wyłącznie efekty dodatnie wzrostu produkcji – jak czyni to
PKB/dochód narodowy.

HDI jest zagregowanym miernikiem poziomu życia w danym kraju, który uwzględnia takie kryteria
jak: zdrowie, edukacja, dochód. W obecnej wersji HDI składa się z:



Przewidywanej długości życia (w latach).



Średni okres edukacji (w latach)



Przewidywany okres edukacji (w latach)



Dochód narodowy brutto per capita (najczęściej w USD).

Cechy gospodarki słabo rozwiniętej:

Presja demograficzna

Około 150 państw świata przez ONZ oraz Bank Światowy jest uznawane za kraje biedne. Pamiętać
należy, że są to kraje bardzo różne i różne są wymiary biedy dotykające ich mieszkańców.

Presja demograficzna to negatywne konsekwencje wysokiego przyrost naturalnego, takie jak:



Ekstensywny charakter produkcji (wydajność ma znaczenie drugorzędne) opartej na
eksploatacji zasobów naturalnych.

Ponieważ przyjmuje się, że wyższe wykształcenie daje szansę na osiąganie wyższych dochodów.

Jest to okres trwania edukacji jakiego może się spodziewać osoba urodzona w danym roku.



Nadmierna eksploatacja środowiska ograniczająca możliwość trwałego rozwoju w przyszłości.



Emigracja najbardziej przedsiębiorczych i wykształconych („drenaż mózgów”).



Obciążenie dla budżetu państwa (edukacja, ochrona zdrowia).

Niski poziom PKB per capita

W połączeniu z wysokim przyrostem naturalnym, niski poziom PKB per capita przesądza o dużym
zasięgu ubóstwa tj. wysokim odsetku ludzi żyjących poniżej granicy ubóstwa.

Koncepcja zaklętego kręgu ubóstwa R.Nurksego:

Niski poziom dochodów nie pozwala wygospodarowanie nadwyżki niezbędnej do inwestowania i
wzrostu wydajności , a to z kolei powoduje niskiego poziomu dochodu i konsumpcji.

Dysproporcje w podziale dochodów

Hipoteza Kuznetza:

Kraje o niskich dochodach charakteryzują się olbrzymimi nierównościami w podziale dochodów. W
procesie wzrostu nierówności zwiększają się, przy wysokim poziomie dochodu narodowego per
capita zmniejszają się.

Powyższa hipoteza jest ogólną zasadą od której są wyjątki. W USA odnotowuje się wysoki poziom
dochodu narodowego per capita a mimo tego zróżnicowanie w podziale dochodów jest bardzo
znaczące. Z drugiej strony można wskazać na biedne kraje – takie jak np. Etiopia, Pakistan,
Bangladesz, które odznaczają się niskim współczynnikiem Giniego

. Współczynnik Giniego przyjmuje

wartości od zera do jedności. Zero oznacza doskonale równomierny rozkład dochodów – każde
gospodarstwo domowe otrzymuje identyczną część dochodu narodowego. Współczynnik równy
jeden oznacza doskonale nierównomierny rozkład – tzn., że jedno gospodarstwo domowe otrzymuje
cały dochód narodowy.

Współczynnik Giniego jest – stosowaną w statystyce (i jej zastosowaniach, takich jak ekonometria) ą

koncentracji (nierównomierności) rozkładu zmiennej losowej. W pomiarze zróżnicowania dochodu

współczynnik Giniego stanowi pole obszaru pomiędzy krzywą Lorenza a przekątną kwadratu jednostkowego (I

ćwiartki układu współrzędnych) pomnożone przez 2.

Wykład 14. (11.01.2012)

Słaby rozwój infrastruktury

Słabo rozwinięta infrastruktura:



Ogranicza potencjał rozwojowy gospodarki;



Obniża poziom życia społeczeństwa - chodzi tu również o poziom edukacji, ochrony zdrowia,
zabezpieczeń społecznych po zakończeniu kariery zawodowej.

Dualizm gospodarczy

Model gospodarki dualnej przewiduje równoległe funkcjonowanie w gospodarce krajowej sektorów,
które są radykalnie zróżnicowane pod względem dynamiki zmian, sposobu produkcji, wysokości
dochodów, stopnia zaangażowania w wymianę międzynarodową. Np. nowoczesne rolnictwo
towarowe vs. rolnictwo ekstensywne. Przykładem może też być położone w Indiach miasto Bangalur.
Jest ono centrum usług informatycznych, telekomunikacyjnych oraz przemysłu high-tech.
Jednocześnie stanowi ono enklawę w obszarze, który pod względem gospodarczym zdominowany
jest przez ekstensywne rolnictwo.

Szczególnym przejawem gospodarki dualnej jest funkcjonowanie w niej sektora nieformalnego. Jest
to nierejestrowana działalność gospodarcza prowadzona z reguły na małą skalę, zwykle nieregularnie,
przy zastosowaniu prostych technik i na potrzeby lokalnego rynku.

Udział sektora nieformalnego w zatrudnieniu i PKB krajów słabo rozwiniętych jest relatywnie wysoki.

Aby ocenić udział sektora nieformalnego trzeba pamiętać, że jest to działalność nierejestrowana i
nieopodatkowana. Z drugiej strony brak rejestracji uniemożliwia przedsiębiorstwom z tego sektora
korzystanie np. z oficjalnego sektora bankowego (kredytowo-depozytowego), nie mają one też
dostępu do pomocy państwa.

W sektorze nieformalnym kryje się duży potencjał rozwojowy. Jest tak, ponieważ to tam gromadzi się
przedsiębiorczy kapitał ludzki. Z tego powodu państwo powinno działać w taki sposób, aby
rejestrowanie nielegalnej działalności gospodarczej opłacało się.

Niedostatki kapitału społecznego i inwestycji rynku

Kapitał społeczny (KS) opiera się na zaufaniu, uczciwości, odpowiedzialności za społeczeństwo,
działaniu na rzecz wspólnoty i poszanowaniu praw obywatelskich.

Kapitał społeczny umożliwia podjęcie współpracy obrębie określonej wspólnoty.

Instytucje rynku to zbiór formalnych i nieformalnych reguł rządzących funkcjonowaniem rynku,
składających się z regulacji prawnych oraz niepisanych norm i zasad komunikowania się.

Współczesna ekonomia przypisuje jakości instytucji rynku kluczowe znaczenie dla funkcjonowania
przedsiębiorstw i wzrostu dobrobytu.

Bank światowy regularnie ocenia warunki prowadzenia działalności gospodarczej w poszczególnych
gospodarkach. Wyniki swoich obserwacji publikuje w raporcie Doing Business. W ocenie Bank
Światowy bierze pod uwagę m.in. poziom korupcji, poziom sprawności prawa gospodarczego, jakość

działania aparatu skarbowego itp.. Co istotne wszystkie te cechy gospodarki są nierozerwalnie
związane z kapitałem społecznym oraz instytucjami rynku.

Teoria wzrostu a ekonomia rozwoju

Stanowisko ekonomii wobec problemu niezrównoważonego wzrostu gospodarczego ulegało
ewolucji. W związku z nią, dziś możemy wyróżnić dwa nurty ekonomii:

1) Teorie wzrostu, wyjaśniające wzrost (lub jego brak) w uprzemysłowionych gospodarkach

rynkowych, ale mające ograniczone zastosowanie w odniesieniu do pozostałych gospodarek.

2) Teorie rozwoju, tworzące nową dyscyplinę ekonomii tzw. ekonomie rozwoju, które

wyodrębniły się w II poł. XX wieku i poszukiwały rozważań dla państw opóźnionych w rozwoju
lub zrujnowanych.

Pod pojęciem teorii wzrostu kryją się formalne modele ekonomiczne dotyczące ilościowego
pomnażania dóbr i usług w gospodarkach rynkowych.

Neoklasyczna teoria wzrostu

W neoklasycznej teorii wzrostu wyodrębniamy:



Model Harroda-Domara (model HD);



Model Solowa (model S).

Wymienione modele wzrostu gospodarczego wymieniają dochód narodowy, jako funkcje
uwzględniającą, w zależności od modelu, różne czynniki warunkujące wzrost gospodarczy. Czynniki te
są następujące:



Zwiększenie zasobów kapitału przez oszczędności i inwestycje (model HD i model S);



Zwiększanie zasobów pracy i jej wydajności przez wzrost naturalny i edukację (model S);



Postęp technologii traktowany jest jako czynnik egzogeniczny (model S).

Zróżnicowanie tempa wzrostu i poziom życia w skali międzynarodowej jest problemem
przejściowym, ponieważ:



Wymiana międzynarodowa prowadzi do wyrównywania się proporcji czynników produkcji w
długim okresie;



Kapitał napływa z krajów wyżej rozwiniętych, gdzie (zgodnie z prawem malejących
przychodów) wydajność kapitału jest mniejsza, do krajów słabiej rozwiniętych, gdzie
wydajność kapitału jest wyższa;



W konsekwencji, dzięki akumulacji zewnętrznej, kraje słabo rozwinięte zwiększają inwestycje
i produkcję.

W powyższym ujęciu rynek załatwia sprawę. Jeśli występuje nierównowaga, to kwestią czasu jest jej
zniwelowanie przez mechanizm rynkowy. Interwencje państw i banków centralnych są w tych
warunkach bezcelowe, a mogą być nawet szkodliwe. Niestety część nierównowag nie znikała z
czasem. Ten fakt stał się podstawą do krytyki neoklasycznej teorii wzrostu. Krytyka ta dała podwaliny
dla nowej teorii wzrostu endogenicznego.

Nowa teoria wzrostu endogenicznego



Postęp techniczny jest endogenicznym czynnikiem wzrostu gospodarczego, obok
oszczędności (kapitału finansowego) oraz kapitału ludzkiego.



Innowacje technologiczne powstają wewnątrz systemu (gospodarki) w efekcie publicznych i
prywatnych nakładów na badania i wdrożenia.



Innowacje technologiczne zapobiegają spadkowej tendencji krańcowej wydajności czynników
produkcji.



Kapitał będzie przeciągany raczej przez gospodarki wysoko a nie słabo rozwinięte, ponieważ
te ostatnie charakteryzują się niedostatecznym rozwojem kapitału ludzkiego i infrastruktury -
czynników komplementarnych wobec kapitału finansowego.



Brak jest zatem czynników prowadzących do wyrównywania się poziomu życia w skali
międzynarodowej. Zatem interwencje rządów, banków centralnych oraz organizacji
międzynarodowych są konieczne.

Ekonomia rozwoju

Teorie rozwoju pierwszej generacji

Te teorie były popularne od zakończenia WWII do l.60. XX w.

Cechy wspólne podejścia pierwszej generacji:



Praktyczne podłoże teorii - próba rozwiązania realnego problemu krajów opóźnionych w
gospodarczym rozwoju lub zniszczonych (w czasie WWII).



Związek ekonomistów z instytucjami międzynarodowymi – w szczególności ONZ i Bankiem
Światowym.



Uznanie niezbędności interwencjonizmu państwowego, przy akceptowaniu roli rynku w
funkcjach gospodarczych.



Przekonanie, że jedyna droga do przyspieszenia wzrostu gospodarki prowadzi przez
industrializację.



Zmiany w gospodarce wymagają akumulacji kapitału. Część kapitału musi przybyć z zewnątrz.

Na gruncie tych teorii po WWII przeprowadzono Plan Marshalla, który polegał na transferach
kapitałowych do zniszczonej wojną Europy ze Stanów Zjednoczonych.

Teorie rozwoju drugiej generacji

Teorie te były popularne od lat 60. XX w. do początku lat 80. XX w.

Cechy podejścia drugiej generacji:



Spostrzeżenie, że wzrost nie zawsze jest tożsamy z rozwojem.



Rozwój jest utrudniany przez bariery instytucjonalne (słaba ochrona praw własności,
niewydolność aparatu administracyjnego itp.) oraz strukturalne (dualna struktura gospodarki,
podział na centrum i peryferie w skali międzynarodowej).



Dysfunkcje struktur gospodarczych państw słabo rozwiniętych (peryferie) pod wpływem
wymuszonych (przez centrum) nieekwiwalentnych stosunków międzynarodowych.

Stanowi ona opozycję dla modelu neoklasycznego.



Teoretyczne uzasadnienie dla strategii industrializacji przez substytucję importu
(zastępowanie importu produkcją krajową).

Teorie drugiej generacji były stosowane z powodzeniem do początku lat 80. XX w. Wówczas w
krajach Ameryki Łacińskiej, potem Afryki i Europy Środkowowschodniej wybuchły kryzysy zadłużenia.
Ujawniły one szereg słabości industrializacji postępującej dzięki substytucji importu produkcją
krajową. W wielu przypadkach industrializacja postępowała kosztem importu, bez względu na to, e
krajowa produkcja była bardzo nieefektywna. Te zdarzenia z lat. 80. XX zapoczątkowały kryzys teorii
pierwszej i drugiej generacji. Wobec tego do łask powróciła teoria neoklasyczna, której przejawem
był Konsensus Waszyngtoński– dokument, będący podstawą poprawnie prowadzonej i zalecanej
polityki gospodarczej USA, przedstawiony przez amerykańskiego ekonomistę Johna Williamsona pod
koniec lat 80. XX wieku. Obecnie jest kanonem polityki gospodarczej Międzynarodowego Funduszu
Walutowego oraz Banku Światowego.

Początkowo był opracowany w celu zastosowania w krajach Ameryki Łacińskiej, jednak później
rozciągnięto go na inne kraje, przechodzące trudności gospodarcze lub znajdujące się w procesie
transformacji systemowej. Również Polska, przechodząc transformację, korzystała z jego założeń.

Dobre czasy dla neoklasycznej doktryny rozwoju trwały aż do początku lat 90. XX w., gdy została
podważona przez kryzysy początku lat 2000. Wówczas na powrót na popularność zyskały teorie
ekonomii rozwoju.

Koncepcja zrównoważonego rozwoju

Zrównoważony rozwój (sustainable development) jest rozwojem ukierunkowanym na zapewnienie
obecnym i przyszłym pokoleniom dostatecznie wysokich standardów ekologicznych, ekonomicznych
oraz społeczno-kulturowych w warunkach naturalnej wytrzymałości ziemi, przy poszanowaniu zasad
sprawiedliwości wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej.

Zrównoważony rozwój ma trzy aspekty:



Społeczny;



Ekologiczny;



Gospodarczy.

Aspekt społeczny: zdolność zachowania pożądanych wartości społecznych, tradycji, instytucji, kultur.

Aspekt ekologiczny: zachowanie równowagi między wzrostem gospodarczym a ochroną środowiska
przyrodniczego (człowiek nie powinien wykorzystywać zasobów naturalnych w stopniu
uniemożliwiającym ich odtworzenie).

Aspekt ekonomiczny: zachowanie w procesie zmian gospodarczych całkowitych zasobów na
niezmienionym lub zwiększonym poziomie.

Koncepcja homo oeconomicus ustępuje tutaj miejsca koncepcji homo cooperativus – człowieka
współpracującego.

Główne postulaty ekonomii zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do
MSG

Podejście ekonomii zrównoważonego rozwoju uważane jest przez część ekonomistów za utopijne. Są
też tacy, którzy podkreślają jej słuszność w naszych czasach. Każdy sam musi sobie wyrobić na jej
temat opinię.

1) Międzynarodowy system walutowy – w odróżnieniu od ekonomii tradycyjnej, która na ogół

opowiada się za elastycznymi kursami walutowymi, marginalizowaniem ingerencji państwa,
ekonomia zrównoważonego rozwoju postuluje wprowadzenie systemu (Bretton Woods II )
ze:



Stałymi kursami walutowymi – zatem z interwencjami BC.



Ścisłą współpracą BC.



Stosowaniem instrumentów przeciwdziałających międzynarodowej spekulacji, praniu
brudnych pieniędzy, wykorzystywaniu rajów podatkowych.

2) Teoria handlu międzynarodowego – postulat przeformułowania teorii przewagi

komparatywnej, tak, aby uwzględniała nie tylko koszty produkcji ale i zewnętrzne koszty
społeczno-ekonomiczne związane z handlem (zużycie energii, obciążenie środowiska
transportem).

Zewnętrzne koszty powinny zostać zinternalizowane a wymianie międzynarodowej powinny
podlegać tylko te dobra, które po uwzględnieniu zinternalizowanych kosztów, posiadają na danym
rynku przewagę konkurencyjną.

3) Polityka handlowa – zakwestionowanie wolnego handlu jako polityki zwiększającej globalny

dobrobyt.

Wolny handel w różnym stopniu odpowiada interesom poszczególnych krajów w zależności od
poziomu ich zaawansowania gospodarczego. System GATT/WTO jest uznawany za zdominowany
przez państwa uprzemysłowione i podporządkowany ich interesom. Postuluje się jego reformę w taki
sposób, aby tworzył jednakowe warunki udziału w wymianie międzynarodowej dla wszystkich
uczestników systemu gospodarki światowej.

4) Ramy instytucjonalne MSG – zrównoważony rozwój nie jest możliwy w warunkach

niepohamowanej globalizacji bez globalnych ram porządkujących wymianę międzynarodową.
Ekonomia zrównoważonego rozwoju postuluje tutaj:



Wprowadzenie nowego porządku handlu i konkurencji międzynarodowej
ustalającego zasady dla przedsiębiorstw międzynarodowych, w tym zakazy
stosowania praktyk, które są niedozwolone dla tych przedsiębiorstw w krajach
macierzystych.



Wprowadzenie systemu regulacji i stabilizacji międzynarodowych rynków
finansowych, w tym opodatkowania transakcji kapitałowych (w szczególności o
charakterze spekulacyjnym) oraz dochodów z kapitału (podatek Jamesa Tobina).

Document Outline

Wykład 1 (05.10.2011)
- Gospodarka światowa i międzynarodowy podział pracy
  - Gospodarka światowa i jej cechy
  - Struktura podmiotowa współczesnej GŚ
- Międzynarodowy podział pracy
Wykład 2 (12.12.2011)
Wykład 3. (19.10.2011)
Wykład 4. (26.10.2011)
Wykład 5. (02.11.2011)
- Konkurencyjność międzynarodowa
Wykład 6. (09.11.2011)
Wykład 7. (16.11.2011)
- Racjonalne ekonomiczne argumenty za protekcjonizmem w warunkach wolnego handlu
Wykład 8. (23.11.2011)
- Rachunki bilansu płatniczego
Wykład 9. (30.11.2011)
Wykład 10. (07.12.2011)
Wykład 11. (14.12.2011)
Wykład 12. (21.12.2011)
- Współczesne migracje międzynarodowe
Wykład 13. (04.01.2012)
Cechy gospodarki słabo rozwiniętej:
Wykład 14. (11.01.2012)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron

Miedzynarodowe Stosunki Gospdoarcze Wykłady 1 14

Document Outline