Opracowanie ogniska choroby zakaźnej

Zakażenie

•

Warunkiem powstania choroby zakaźnej jest obecność

zarazka w

organizmie. Stan taki określa się

zwykle jako zakażenie (infectio).

•

Zakażenie często identyfikuje się

z zanieczyszczeniem

drobnoustrojami. Mówi się

często zakażona woda, przedmioty,

zamiast zanieczyszczona.

•

Wg Hirszfelda-

zakażenie to wniknięcie i rozmnażanie się

zarazków w organizmie.

•

Czy każde zakażenie prowadzi do wywołania choroby?

W praktyce przez zakażenie rozumiemy wniknięcie zarazka

(zarazków) do organizmu, usadowienie i rozmnażanie się

w nim

oraz pobudzanie do odczynów.

Podstawowe pojęcia z zakresu epidemiologii

chorób zakaźnych

Czynnik zakaźny

zakażenie ≠

choroba (końcowy rezultat infekcji zależny od wielu

czynników na wszystkich etapach łańcucha epidemicznego)

Choroby zaraźliwe

–

choroby zakaźne przenoszone z osoby chorej

na zdrową

np. krztusiec jest ostrą

chorobą

- zakaźną

i zaraźliwą

Mogą

być

przyczyną

endemii, pandemii, epidemii.

Zjadliwość

(wirulencja) –

miara ciężkości choroby, żróżnicowana.

Pojęcie złożone co najmniej z 3 czynników, takich jak zakaźność,

inwazyjność

i toksyczność. Jest to miara chorobotwórczości bakterii.

•

Obniżenie wirulencji (pasażowanie wirusa w warunkach

laboratoryjnych ) –

możliwość

zastosowania do immunizacji np..

Szczepionka przeciw wirusowi polio)

Chorobotwórczość

–

(patogenność)

zdolność

do wywołania

odczynu chorobotwórczego.

Miarą

jej jest proporcja osób chorych (objawy kliniczne)

do liczby osób zakażonych

Chorobotwórczość

bakterii wywołujących zakażenia jest

właściwością

poszczególnych szczepów i polega na

zdolności wytwarzania czynników zjadliwości, do których

należą

adhezyny

oraz toksyny

(substancje toksyczne)

odpowiedzialne za szerzenie się

zakażenia na

otaczające tkanki.

Chorobotwórczość

S. aureus

uwarunkowana jest

wytwarzaniem przez ten drobnoustrój szeregu enzymów

i toksyn, a także obecnością

otoczki oraz pewnych

powierzchniowych białek i receptorów. Czynniki te

umożliwiają

gronkowcowi efektywną

kolonizację

uszkadzanie tkanek gospodarza.

Enzym / toksyna

Właściwości

Acetoina

Decyduje o zjadliwości

Hialuronidaza

Powoduje rozkład substancji międzykom., przez co umożliwia w
tkankach penetrację

innych czynników chorobotwórczości

Enterotoksyny A-F

Odpowiada za zatrucia pokarmowe

Fosfataza

Determinuje patogenność

Fosfolipaza

Decyduje o zjadliwości

Katalaza

Rozkłada H

do tlenu i wody

Koagulaza

Odpowiada za krzepnięcie krwi

Leukocydyny

Niszczą

leukocyty –

ochrona przed sfagocytowaniem

Lipazy

Uczestniczą

w patogenezie zmian ropnych skóry

Nukleazy

Odpowiadają

za uszkodzenie kw. nukleinowych

Penicylinaza

Rozkłada wiązania β-laktamowe

w podstawowej strukturze

antybiotyków z grupy penicylin

Właściwości wybranych enzymów i toksyn Staphylococcus

aureus.

Staphylococcus

aureus

•

Infekcje gronkowcowe stanowią

poważny problem, zwłaszcza

w szpitalach, gdzie często dochodzi do zagrażających życiu

zakażeń, takich jak syndrom szoku toksycznego, ropnie

mózgu, zapalenie płuc, wsierdzia, szpiku kostnego i kości,

opon mózgowych, mięśnia sercowego, żył. Często dochodzi

też

do infekcji układu moczowego. Ponadto u pacjentów po

zabiegach chirurgicznych oraz osób z obniżoną

odpornością,

zakażenie gronkowcowe może przejść

w postać

uogólnionej

posocznicy.

•

Rozprzestrzenianiu S. aureus sprzyja bezobjawowe nosicielstwo. Szacuje

się, że co najmniej 10% ludzi zdrowych to stali nosiciele gronkowca

złocistego, zaś

70 -

90% należy do tzw. nosicieli przejściowych. Bakteria

zasiedla głównie błony śluzowe nosa oraz gardło.

•

Zaraźliwość

(zakaźność)

•

Helicobacter

pylori

. Ocenia się, że dotyczy ponad połowy ludzi na całym świecie. W krajach rozwijających

się

zakażenie stwierdza się

niemal u wszystkich osób. W wysokorozwiniętych państwach

Ameryki Północnej i Europy Zachodniej dotyczy ono 20 –

40% populacji.

W Polsce częstość

zakażenia jest wysoka, ocenia się

ją

na 60 –

80% całej populacji.

Do zakażenia dochodzi najczęściej we wczesnym dzieciństwie.

Bakterie mogą

utrzymywać

się

wewnątrz żołądka i mnożyć

się

w nim przez wiele

dziesiątków lat. U osób dorosłych zakażenie jest również

możliwe, ale występuje

zdecydowanie rzadziej. Ocenia się, że może ono dotyczyć

nie więcej niż

1% populacji w

ciągu jednego roku

WYSOKA ZAKAŹNOŚĆ

BAKTERII

Zakażenie H. pylori

jest niezwykle

rozpowszechnione

•

Krztusiec jest ostrą

chorobą

zakaźną

i zaraźliwą. Wywołuje ją

G-

ujemna

bakteria –

pałeczka –

Bordetella

pertussis, wyizolowana

po raz pierwszy w 1906 r. przez dwóch francuskich uczonych

Bordet

i Gengou.

•

Zakażenie szerzy się

drogą

powietrzno-kropelkową. W

środowisku naturalnym rezerwuarem bakterii i źródłem zakażenia

jest chory człowiek, który wydala bakterie w wydzielinie z

górnych dróg oddechowych.

Krztusiec, na równi z ospą

wietrzną

i odrą

należy do jednych z

najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych.

•

Wskaźnik podatności na zakażenie jest bardzo wysoki i wynosi ok. 90

proc., co oznacza, że na każde 100 osób mających kontakt z osobą

chorą

na krztusiec, które nie posiadają

odporności na zachorowanie

aż

90 zachoruje, a tylko 10 uniknie zakażenia.

POLSKA
2006 r-

1525 zachorowań, wsp. 4,0/100 000 ludności

2009r.-

2390 zachorowań, wsp. 6,26/100 000 ludności

2010r. –

1266 zachorowań, wsp. 3,32/100 000 ludności

Ogniwa epidemiczne (łańcuch)

Wrota zakażenia

Błony śluzowe naturalnych otworów

ciała, uszkodzona skóra

Źródło zakażenia

Organizmy ludzkie lub zwierzęce,

( drobnoustroje chorobotwórcze

namnażają

się

i przenoszone są

wrażliwe organizmy)

Chory człowiek

(zakażenie
objawowe lub
poronne)

Nosiciel (zdrowy
lub
ozdrowieniec)

Zakażone zwierzę

(przenoszenie
zarazków drogą

bezpośrednia lub
pośrednią

(mięso,

skóra, jaja, mleko)

Zwłoki chorych
ludzi lub zwierząt
(krótki czas po
śmierci)

Źródło zakażenia

Ogniwa epidemiczne (łańcuch)

Drogi szerzenia

się

zakażeń

Sposoby przenoszenia patogennych

drobnoustrojów ze źródła zakażenia

na wrażliwe organizmy

Zależą

od:

-umiejscowienia patogenów (miejsca infekcji) i sposobu wydalania z
zakażonego ustroju

wrażliwości na warunki środowiska (odporność

na wysychanie, zmiany

temperatury, środki chemiczne)

stawonogi

(przenoszenie bierne i

czynne)

Bezpośrednie przenoszenie

Pośrednie przenoszenie

Wektory zakażeń

System nadzoru

epidemiologicznego

•

Zgłaszanie przez lekarzy i laboratoria
nowo rozpoznanych zachorowań

do PIS

•

Daje to możliwość:

monitorowania trendów w występowaniu

chorób, wykrywanie nagłych i nietypowych
zdarzeń

oceny podejmowanych działań

profilaktycznych

LEGISLACJA

DECYZJA No 2119/98/EC
Parlamentu i Rady Europejskiej

z 24 września 1998

ustanawiająca sieć

nadzoru epidemiologicznego

zwalczania

chorób zakaźnych we Wspólnocie Europejskiej

Jest to podstawowy akt prawny dotyczący nadzoru

nad chorobami zakaźnymi. Uznaje ten nadzór za
działanie priorytetowe i postuluje:

•

powstanie międzynarodowych sieci nadzoru

•

ujednolicenie definicji chorób podlegających
nadzorowi

•

wprowadzenie ujednoliconych metod nadzoru w
celu uzyskania porównywalności wyników

Wyzwania dla nowoczesnego

nadzoru

epidemiologicznego nad chorobami

zakaźnymi

•

Zapewnienie porównywalnych i ujednoliconych
informacji na poszczególnych poziomach
administracyjnych na terenie całego kraju i
pomiędzy krajami

•

Warunek –

wprowadzenie definicji

„Przypadków zachorowań

”

Polska 2005

Decyzja Komisji Europejskiej Nr 2119/98/EC

(UE 2002, USA 1990)

•

W odniesieniu do takich chorób jak:

•

dur brzuszny

•

leptospiroza

•

AIDS

•

uzupełnienie definicji europejskich
uwzględniając potrzeby polskiego nadzoru

Definicje przypadków

•

Uwzględniają/obejmują:

kryteria kliniczne

(obejmują

najbardziej

typowe objawy)

kryteria laboratoryjne

klasyfikację

przypadków

Trzy poziomy pewności rozpoznań

•

Przypadek możliwy

(podejrzany) –

najmniej

pewne rozpoznanie, wyłącznie na podstawie
objawów klinicznych-

wysoka czułość, niska

swoistość

nadzoru

•

Przypadek prawdopodobny

–

na podstawie

obrazu klinicznego oraz zaobserwowanego
powiązania epidemiologicznego z przypadkiem
potwierdzonym-

pośrednia czułość

i swoistość

nadzoru

•

Przypadek potwierdzony –

rozpoznanie na

podstawie wyników badań

laboratoryjnych-

niska czułość

, wysoka swoistość

•

Wysoka czułość

gromadzonych informacji-

w sytuacji np.

szybkiego wykrycia zagrożenia epidemiologicznego i
podjęcie odpowiednich działań

•

Wysoka swoistość

–

(monitorowanie trendów

zapadalności lub uzasadnienie decyzji o kosztownych
działaniach profilaktycznych)

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku

o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń

i chorób

zakaźnych u ludzi

1.Obowiązki lekarza w zakresie monitorowania

chorób zakaźnych

Art.27.1. Zgłoszenie choroby lub zgonu z powodu

zakaźnej

System monitorowania, podmioty
Art.27.1. Dane zgłoszenia.
Art.30 ??
Art.26. dot. Ochrona populacji przed zakażeniem

•

Ćwiczenie

„Epidemiologia chorób zakaźnych”

•

Ustal ogniwa szerzenia się

w populacji:

•

- gruźlicy

•

- wzw C

•

HIV/AIDS

Gruźlica

•

Rezerwuar

chorzy na gruźlicę

ludzie

chore na gruźlicę

bydło

Źródło zakażenia: najczęściej

chory na

gruźlicę

człowiek obficie prątkujący i

nieleczony

rzadziej chore na gruźlicę

bydło

Znacznie rzadziej (5-10 razy) skąpo prątkujące

np. dzieci

Drogi: powietrzna

(inhalacyjna, kropelkowa)

Znacznie rzadziej –

pokarmowa

Wrota zakażenia:

drogi oddechowe, znacznie rzadziej przewód pokarmowy

Organizm

; poglądy na etiopatogenezę

gruźlicy: raz zakażona osoba może

zachorować

w ciągu całego życia. U około 90% zakażonych prątki w stanie

„uśpienia”

(„dormat”) mogą

przetrwać

całe życie. Manifestuje się

to zmianą

odczynu tuberkulinowego(-/+) tzw. „wiraż

tuberkulinowy”

W USA i innych krajach jest to wskazanie do leczenia profilaktycznego.

u 5-10% rozwija się

zakażenie.

Szczepionka przeciwko gruźlicy –

BCG od nazwisk (Calmette

Guérin)

odkrywców bakterii wykorzystanej do jej produkcji –

zawiera żywy prątek

bydlęcy podobny do bakterii wywołującej gruźlicę

u człowieka, ale tak

zmieniony, aby u

zdrowego

dziecka nie wywoływał

choroby. Szczepionkę

BCG stosuje się

już

od ponad 50 lat.

Szczepienia

Szczepienia ochronne to
najskuteczniejsza metoda ochrony przed
groźnymi chorobami

Na ponowne zetknięcie się

z tym samym

antygenem układ immunologiczny

reaguje szybciej i z większą

efektywnością.

Zjawisko to zostało wykorzystane w
szczepieniach profilaktycznych.

Zakres tej ochrony i realizacja programu
szczepień

ochronnych zależą

rodziców.

Szczepionek nigdy
nie podaje się

dożylnie !

Nie wolno zapominać

o grzechotkach!

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r

o zapobieganiu oraz zwalczaniu

zakażeń

i chorób zakaźnych u ludzi

•

Rozdział

4. Szczepienia ochronne

•

Art. 17

•

Art. 21 dot. Postępowania w przypadku
odczynu poszczepiennego

Kalendarz szczepień

•

PROGRAM SZCZEPIEŃ

OCHRONNYCH

(szczepienia masowe, indywidualne) ogłaszany

na dany rok jako załącznik do komunikatu
Głównego Inspektora Sanitarnego

Polski Program Szczepień

Ochronnych

składa się

z trzech części:

1. Szczepienia obowiązkowe –

kalendarz

szczepień

2. Szczepienia zalecane
3. Informacje uzupełniające

•

Szczepionka atenuowana

przeciw

poliomyelitis

nagminne porażenie

dziecięce, choroba Heinego-

Medina

•

Pierwszą

doustną

szczepionkę

opracował

•

Hilary Koprowski (rok 1950 r.)

•

W latach 50-tych zaszczepiono

nią

dzieci w Polsce (ponad 7mln),

Szwajcarii, Chorwacji i Zairze.

Polio

•

Całkowita liczba przypadków od początku 2007 roku

wyniosła:

Indie -

200 przypadków

Nigeria -

186 przypadków

Pakistan -

12 przypadków

Afganistan -

9 przypadków

Czad -

5 przypadków

Angola -

10 przypadków

Niger -

2 przypadki

Somalia -

8 przypadków

DRC -

28 przypadków

Główne problemy które mają

decydujący wpływ

na obecną

sytuację

epidemiologiczną

•

w 2005 r. zaobserwowano opóźnienie w

przerwaniu transmisji dzikich szczepów wirusa w

Azji, a w szczególności w Indiach.

•

Nie udało się

przerwać

transmisji dzikich

szczepów wirusa i zmniejszyć

liczby

zachorowań

w Północnej Nigerii, która jest

największym obecnie rezerwuarem dzikich

szczepów na świecie.

•

W Afryce (Somalia i Sudan) oraz w Azji

(Indonezja i Jemen) wystąpiły rozległe epidemie

wywołane szczepami importowanymi z Nigerii

Ognisko epidemiczne

•

Chory człowiek lub zwierzę

wraz z

otoczeniem w którym istnieją

warunki do

przenoszenia czynnika chorobotwórczego
na wrażliwe osobniki

Ognisko epidemiczne tzw. menigokokowej

choroby

inwazyjnej odkryto na

Śląsku

Opolszczyźnie

Postępowanie przeciwepidemiczne w ognisku

choroby zakaźnej

•

Przykład

•

Ognisko inwazyjnej choroby meningokokowej

na terenie

gminy Goleniów i Przybiernów –marzec 2009

•

Dostępne dane:

1.czas 10.03. –

31.03 2009r.

2.zachorowania-

czynnik etiologiczny: Nisseria

meningitidis

typu C (o wysokiej inwazyjności)
3. zapadalność

14,71/100 000 ludności (miasto i gmina

Goleniów), 19,26/100 000 (miasto i gmina Przybiernów)
4. Polska zapadalność

2009 r. –

0,80/100 000

Dochodzenie epidemiologiczne:

•

IChM

potwierdzono w 6 przypadkach

•

Wszystkich hospitalizowano

•

Nadzór epidemiologiczny -

54 osoby

•

Edukacja populacji (szkoły i przedszkola)

•

Szczepienia ochronne p/N. Menig. typu C
dzieci i młodzieży z roczników 2004-2009 i
funkcjonariuszy MSWiA

do 24 r.ż.

skoszarowanych i zatrudnionych na
terenie powiatu goleniowskiego.

•

Sprawcą

obecnego ogniska epidemicznego w Polsce

jest szczep N. meningitidis

należący do jednego z

najbardziej zjadliwych i hiperepidemicznych

klonów (ST-

11), który spowodował

szereg epidemii na świecie.

•

Stwierdzono szereg uchybień

w postępowaniu

lekarskim, dotyczyły one przede wszystkim:

nie pobierania materiału na badania mikrobiologiczne

celem ustalenia etiologii,

zbyt późna i niewłaściwa terapia antybiotykowa ,

opóźnienie lub brak zgłaszania, pomimo obowiązku

ustawowego, przypadków choroby meningokokowej

(nawet podejrzenia) do inspekcji sanitarnej co

powodowało opóźnienia w opracowywaniu otoczenia

chorego a tym samym sprzyjało szerzeniu się

meningitidis

w środowisku i zwiększaniu zagrożenia

epidemicznego

nie zawsze szybka reakcja ze strony Państwowej

Inspekcji Sanitarnej .

Liczba potwierdzonych przypadków grypy

ptaków(H5N1) u ludzi w wybranych państwach

Państwo

2003 2004 2005 2006 2007

LP*

LZ**

Chiny

Egipt

Indonezja

Tajlandia

Wietnam

Razem

241

148

przypadki zgłoszone do WHO (7.02 2007), * Liczba przypadków,
** liczba zgonów

Modelowanie epidemii

•

Poznanie przyczyn powstawania epidemii i

opracowanie najskuteczniejszych metody walki z nimi.

•

Niewątpliwie przełomem w tych badaniach było

odkrycie w roku 1676 przez Leeuvenhoeka

bakterii, a

potem w roku 1896 przez Bijerincka

wirusów –

patogenów, które są

najważniejszym źródłem chorób

zakaźnych.

•

Starano się

również

opisać

proces rozprzestrzeniania

się

epidemii, co miało pomóc w przewidywaniu

bieżącego zagrożenia w funkcjonowaniu

społeczeństwa i skutków epidemii.

(Robert Kosiński 2005)

•

Pierwszy opis matematyczny procesu
rozprzestrzeniania się

epidemii

zaprezentował

fizyk Daniel Bernoulli

roku 1760 ( Akademia Francuska). Opis
ten oparty był

na równaniach

różniczkowych, w których współczynniki
charakteryzowały właściwości choroby
zakaźnej.

•

Ważnym wydarzeniem w badaniach nad
rozprzestrzenianiem się

epidemii okazało się

opublikowanie pracy Wattsa

i Strogatza

Nature

w 1998 r. o sieciach „małych światów”

(small

worlds). Jak stwierdzono, sieci takie i

podobnych typów występują

w wielu miejscach

we współczesnej cywilizacji.

•

W przypadku wielu typów chorób zakaźnych rozprzestrzenianie się

epidemii w społeczeństwie polega na zakażaniu osoby zdrowej

przez osobę

chorą, co jest związane z przekazywaniem patogenu,

jakim jest bakteria czy wirus.

•

Opisuje to znany w epidemiologii model SIR (Susceptible

–

podatny,

Ill

–

chory, Removed

–

odporny, lub zmarły). Człowiek chory zaraża

innego zdrowego człowieka, z którym ma kontakt, z pewnym

prawdopodobieństwem (zależnym od jego odporności i rodzaju

patogenu), a sam po pewnym czasie zdrowieje, nabierając

odporności na daną

chorobę

(lub z pewnym prawdopodobieństwem

umiera).

•

Tak więc kontakty interpersonalne między ludźmi w danej

społeczności grają

zasadniczą

rolę

w rozprzestrzenianiu się

epidemii.

•

Wiedzy o strukturze tych kontaktów dostarczają

badania o sieciach

złożonych i tu tematyka ściśle medyczna, jaką

jest epidemiologia,

spotyka się

z fizyką, a także z socjologią.

•

Podsumowanie

Matematyczne modelowanie procesów biologicznych jest bardzo
interesujące i użyteczne zarówno w biologii jak i w medycynie.
Pozwala lepiej zrozumieć

dany proces i przewidzieć

jak on będzie się

zmieniał

w czasie.

Jednak tworzenie modeli matematycznych wymaga często wielu
uproszczeń

i założeń, przez co nie zawsze oddaje rzeczywisty stopień

skomplikowania danego procesu. Dlatego do modeli matematycznych
należy podchodzić

z dużą

dawką

realizmu

( Źródło: Matematyczny model epidemii czyli małe co nieco o

biomatematyce

Aneta Stachowicz)

Ochrona obywateli przed epidemią

i jej skutkami

•

W świetle art. 68 ust. 4 Konstytucji, to

Państwo ma skutecznie chronić

obywateli i

ich mienie przed epidemią

i jej skutkami, a w

przypadku niedopełnienia tego obowiązku

(np. brak odpowiedniej liczby szczepionek)

Skarb Państwa może ponosić

odpowiedzialność

wobec obywateli, którzy

ponieśli szkodę.

•

(Regulacje prawne dotyczące epidemii grypy ptasiej w Polsce,

dr hab. Elwira Marszałkowska-Krześ)

Dochodzenie epidemiologiczne

Cel:

- określenie przyczyn epidemii
-

opracowanie/wskazanie najbardziej

skutecznych sposobów kontroli epidemii

Etapy:

dochodzenie wstępne

identyfikacja wszystkich przypadków

zebranie i analiza danych

- działania kontrolne
-

informowanie osób zainteresowanych

obserwacja

Document Outline