2.6.

MODELE

WYBORU

DOSTAWCÓW

2.6.1. Wielokryterialne modele decyzyjne.

Modele wykorzystywane do wyboru oraz oceny dostawców, w sytuacjach kiedy zależy nam na

uwzględnieniu wielu czynników, a sama niezbędność oceny nie ustaje w trakcie nawiązania współpracy.

Różnorodne kryteria brane pod uwagę w ocenie znajdują szerokie odzwierciedlenie w wynikach badań.

Wielokryterialne metody pozwalają uruchomić proces decyzji w kwestiach zaopatrzenia oraz niwelują

niejasności i błędy organizacyjne.

Analityczny proces hierarchiczny

Wybór dostawcy oparty na tej metodzie wymaga ustalenia najważniejszych wytycznych do oceny

oraz ustaleniu wzajemnych powiązań między nimi. Należy skupić się na wyższości jednych kryteriów nad

drugimi oraz hierarchii zachodzących tu opcji. Pozwala to wyznaczyć bezwzględne mierniki preferencji

występujące dla poszczególnych opcji.

Etapy tworzenia tej metody przebiegają następująco:

1. Stworzenie macierzy pierwszeństwa kryteriów

Porównanie wybranych kryteriów odbywa się na zasadzie przyznawania not odzwierciedlających relację

między kryteriami. Porównujemy Kryteria z pierwszej kolumny z tymi samymi kryteriami znajdującymi

się w pierwszym wierszu. Automatycznie wartości po przekątnej, przyrównujące to samo kryterium do

siebie równają się 1. Wyniki wzajemnych relacji osiągnięte w pierwszym wierszu przenosimy do pierwszej

kolumny w postaci ich odwrotności. Dla przykładu, jeśli jakość(wartość 1) ma pierwszeństwo przed

lokalizacją wartość (4), to wartość lokalizacji w kolumnie przyjmie wartość . Uzupełniona w ten sposób

macierz obrazuje ważność poszczególnych kryteriów oraz pozwala wyciągnąć wnioski, które kryteria są

kluczowe dla firmy na tym etapie.

2. Utworzenie macierzy preferencji dostawców

Następstwem macierzy pierwszeństwa kryteriów jest macierz preferencji dostawców. Następuje tu

porównanie dostawców na podstawie każdego z kryteriów. Tworzone macierze dla każdego z kryteriów

stanowią obraz pierwszeństwa dostawców na podstawie przyznawanych wartości. Sposób wypełniania

macierzy jest analogiczny. Ilość macierzy stworzonych na tym etapie równa się ilości kryteriów branych

pod uwagę w punkcie pierwszym.

3. Stworzenie macierzy wartości znormalizowanych

Na tym etapie należy obliczyć sumę wartości dla każdej kolumny występującej w macierzy, a następnie

podzielić każdą wartość znajdującą się w kolumnie przez wyznaczoną sumę. Powstaje w ten sposób nowa

macierz,

w

której

suma

wartości

w

każdej

kolumnie

równa się 1. Daje to możliwość porównywania wartości występujących w wierszach.

4. Obliczenie wartości

i

Czynności wykonane w punkcie trzecim umożliwiają obliczenie wskaźników

dla każdego z kryteriów. Polega to na zsumowaniu wartości z każdego wiersza macierzy wartości

znormalizowanych (odnośnie kryteriów), następnie podzieleniu otrzymanej sumy przez ilość wartości.

Otrzymane w ten sposób wyniki obrazują hierarchie

ważności poszczególnych

kryteriów.

Ten sam zabieg przeprowadzony dla macierzy wartości znormalizowanych dla dostawców to

, gdzie x-dostawca; y – kryterium.

Uzyskane w ten sposób obliczenia obrazują jak przedsiębiorstwo postrzega dostawców, oraz jak

ważne są rozbieżności pomiędzy nimi

5. Ogólne wskaźniki preferencji dla dostawców

Końcowym etapem AHP jest wyznaczenie ogólnych wskaźników preferencji:

=

(2.1)

Metoda AHP ma za zadanie ułatwić wybór dostawcy, uporządkować rozbieżności w kryteriach oraz

poprzez wartości liczbowe przedstawić klasyfikację dostawców.

System oceny ważonej

Metoda oceny ważonej jest łatwiejsza oraz znacznie mniej czasochłonna od modelu AHP. W

pierwszej kolejności następuje przypisanie wag wyszczególnionym kryteriom. Ich suma zawsze równa się

1. Kolejnym etapem jest ocena dostawców w świetle każdego z kryteriów, według przyjętej skali.

Ogólny wskaźnik preferencji dla każdego dostawcy przybiera postać:

=

(2.2)

Gdzie:

X – dostawca X;

Y – kryterium Y

- dostawca X w świetle kryterium Y

- waga kryterium Y[1]

Przedstawiony w ten sposób system wyboru dostawców wymaga przemyślenia oraz dokładnego

ustalenia wag dla każdego kryterium. Końcowe wyniki liczbowe pozwalają podjąć decyzję podpartą

wynikami modelu, pomagają również w negocjacjach z przyszłym dostawcą.

2.6.2. Metoda punktowa oceny dostawców

Jest najczęściej stosowaną metodą oceny dostawców. Polega na doborze kryteriów oraz ich

rozwinięciu, tzn. nadaniu cech, uszczegółowieniu. Przypisanie większej liczby cech umożliwia dokonanie

lepszej oceny, a w konsekwencji trafny wybór dostawcy. Należy pamiętać o odpowiednim systemie oceny,

a także możliwości przypisania wag badanym parametrom. Waga stanowi o ważności wybranego

kryterium, wyraża opinie, wymogi klienta. Punkty przyznawane są w odpowiedniej skali np. od 1 do 5.

Końcowym etapem jest podsumowanie punktowe każdego z badanych dostawców, zakwalifikowanie do

odpowiedniej kategorii na podstawie uzyskanego wyniku oraz ostatecznie wybór najlepszego rozwiązania.

Zbieranie danych do oceny dostawcy można prowadzić na szereg sposobów. Ważna jest kontrola

produktu proponowanego przez dostawcę. Wiele informacji można uzyskać poprzez kontakt z pozostałymi

klientami

danego

dostawcy,

a

także

dzięki

ankietom

oraz

audytowi.

Metoda oceny punktowej przez średnią arytmetyczną

Podstawową odmianą oceny punktowej dostawcy jest metoda średniej arytmetycznej, w której

fundamentalne jest założenie, że wszystkie kryteria są jednakowe pod względem ważności dla

przedsiębiorstwa. Ocena dostawcy (

) jest średnią arytmetyczną ocen (

) .

=

(2.3)

Gdzie:

m – liczba rozpatrywanych kryteriów.

Tabela 2. 1. Ocena dostawców na podstawie metody średniej arytmetycznej

Ocena

Nazwa i kryterium oceny

Dostawca A Dostawca B

Dostawca C

Kryterium a

1

3

5

Kryterium b

4

3

2

Kryterium c

2

4

4

Kryterium d

5

2

1

Kryterium e

5

3

2

Ocena końcowa dostawcy

2,84

2,5

2,34

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie Chaberek M., Rachunek decyzyjny w logistyce zaopatrzenia, Gdańsk

2002 [3]

Jak widać w Tabeli 2.1., metoda średniej arytmetycznej niesie ze sobą ryzyko popełnienia

błędu przy wyborze dostawcy, ponieważ mało znaczące kryterium, z racji wysokiej oceny może przyćmić

bardzo ważny aspekt, w którym badany dostawca posiada bardzo słabą ocenę.

Metoda oceny punktowej z przypisanymi wagami

Metoda oceny punktowej stanowi bardzo ważny element rachunku decyzyjnego w logistyce

zaopatrzenia, dlatego dobór odpowiednich kryteriów staje się sprawą priorytetową. Nieścisłość metody

ś

redniej arytmetycznej wymusza wprowadzenie wagi dla każdego kryterium, dzięki czemu

przedsiębiorstwo ma możliwość ustalenia wartości dla każdej cechy [2].

Tabela 2.2. obrazuje ocenę dostawców na podstawie przy pisanych wag dla każdego kryterium.

Łatwo zauważyć, że dostawca, który w metodzie średniej arytmetycznej uplasował się na pierwszym

miejscu, okazał się dobry w mało ważnych kryteriach. Rzeczywistym pionierem jest Dostawca C, który

zyskał wysokie noty w newralgicznych aspektach.

Tabela 2. 2. Ocena dostawców na podstawie metody średniej ważonej

Ocena

Nazwa i kryterium oceny

Waga

Dostawca A Dostawca B Dostawca C

Kryterium a

3

1

3

5

Kryterium b

1

4

3

2

Kryterium c

3

2

4

4

Kryterium d

1

5

2

1

Kryterium e

2

5

3

2

Ocena końcowa dostawcy

2,8

3,2

3,4

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie Chaberek M., Rachunek decyzyjny w logistyce zaopatrzenia, Gdańsk

2002 [3]

Metoda oceny procentowej

Ocena

procentowa

umożliwia

zakwalifikowanie

dostawcy

do

kategorii

dostawców

kwalifikowanych, rezerwowych lub całkowicie wykluczyć kandydata z rozważań.

Tabela 2. 3. Ocena dostawcy na podstawie metody procentowej

Nazwa i kryterium oceny Waga Punkty

Razem

Kryterium a

0,3

5

1,5

Kryterium b

0,1

2

0,2

Kryterium c

0,3

4

1,2

Kryterium d

0,1

1

0,1

Kryterium e

0,2

2

0,4

Suma punktów

3,4

Ocena procentowa

68%

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie Chaberek M., Rachunek decyzyjny w logistyce zaopatrzenia, Gdańsk

2002 [3]

Przykładowy podział na kategorie może wyglądać następująco:

o

> 90% - kategoria I – dostawcy kwalifikowani

o

89% - 80% - kategoria II – dostawcy kwalifikowani

o

79% - 70% - kategoria II – dostawcy rezerwowi

o

69% - 60% - kategoria IV – dostawcy rezerwowi

o

<60% - dostawca wykluczony z kręgu kandydatów[17]

Tabela 3.3. przedstawia ocenę procentową Dostawcy A. Została ona dokonana na podstawie danych

uzyskanych w metodzie oceny na podstawie średniej ważonej.

Wybór oraz ocena dostawców w Browarze Namysłów Sp. Z o.o.

Ciekawym przykładem jest sposób wyboru oraz oceny dostawców stosowany w Browarze

Namysłów. Stosuję się tu metodę oceny punktowej z punktowaniem odwrotnym. Opiera się na siedmiu

kryteriach punktowanych do 15 punktów oraz ósmym punktowanym maksymalnie do 30 punktów.

Najwyżej oceniony dostawca uzyskuje maksymalnie 135 punktów. Wszystkie kryteria posiadają

podpunkty, które w zależności od wagi przyjmują różne wartości ujemne, pomniejszające ocenę ogólną.

Ogólna suma wszystkich wartości daje ocenę końcową dostawcy i kwalifikuje go do jednej z czterech

kategorii:

o

I – liczba punktów 135 – 121. Dostawca zostaje zatwierdzony, spełnia stawiane wymagania, zostaje

wpisany na listę dostawców.

o

II – liczba punktów 120 – 100. Dostawca zostaje zatwierdzony, jednak budzi pewne kontrowersje.

Jest niepewny, ale poprawie niedociągnięć i braków punktowych może zostać przesunięty do grupy

pierwszej.

o

III – liczba punktów 99-61. Dostawca słaby, zaliczany do wyeliminowania z listy dostawców.

Powtórna analiza, pozwoli przesunąć kandydata do wyższych grup lub poprzez włączenie do

kategorii IV odrzucić jako dostawcę.

o

IV – liczba punktów poniżej 61. Dostawca nie nadający się do współpracy, jednak pozostający w

banku danych browaru. Przy kolejnych próbach współpracy, jego kandydatura będzie rozpatrywana

od początku.

Browar Namysłów Sp. Z o.o. przeprowadza analizę raz w roku, a w przypadku dostawców niepewnych lub

u których następuje pogorszenie jakości dostaw, dwa razy w roku.[9]

2.6.3. Metoda graficzna oceny dostawców

Wyniki uzyskane w metodzie punktowej w przejrzysty sposób mogą zostać przedstawione w formie

graficznej. Tablica 4. Przedstawia przykładowe porównanie dostawcy A oraz Dostawcy B.

Tabela 2. 4. Dane pomocnicze do metody graficznej

Kryterium

Parametr

Dostawca A Dostawca B

Parametr A 4

5

Parametr B 2

2

Kryterium A

Parametr C 3

3

Parametr D 2

4

Parametr E 1

3

Kryterium B

Parametr F 4

4

Parametr G 5

2

Parametr H 3

1

Kryterium C

Parametr I 2

3

Parametr J 3

4

Parametr K 2

2

Kryterium D

Parametr L 4

3

Ź

ródło: Opracowanie własne na podstawie Kowalska K., Logistyka Zaopatrzenia, Katowice 2005 [6]

Rys. 2. 1. Metoda graficzna oceny dostawców

Model geometryczny reprezentujący wyniki analiz występuje w kształcie okręgu, w którym środek

reprezentuje wartości najniższe. W przypadku rozważań opartych na czterech kryteriach, okrąg (wykres

radarowy) podzielony jest na cztery ćwiartki odpowiadające poszczególnym wyznacznikom. Poszczególne

ć

wiartki podzielone są na parametry kryteriów punktowane odpowiednio w metodzie punktowej.

2.6.4. Metoda Wskaźnikowa

Metoda wskaźnikowa pozwala na ocenę dostawców na podstawie wskaźników ilościowych oraz

jakościowych cechujących sfery współpracy na linii dostawca - odbiorca. Szczególnie ważne są wskaźniki

dotyczące obszaru dostaw tzn. :

•

Elastyczność dostawy, czyli możliwość wykonywania specjalnych zamówień klienta, szybkie

dopasowanie się do życzeń odbiorcy w kwestii środków transportu, sposobu opakowania, terminu

zlecenia itp. Elastyczne partnerstwo w zakresie dostaw oznacza również szybkie przekazywanie

informacji do odbiorcy odnośnie stanu realizacji zamówienia, ewentualnych opóźnieniach, nagłych

zmianach. Podstawowym miernikiem elastyczności dostawcy są: [13]

- Elastyczność dostaw:

100% (2.4)

- Udział życzeń specjalnych:

100%

(2.5)

- Miara stopnia spełnienia specyficznych wymagań klientów:

(2.6)

•

Jakość dostawy. Prawdopodobieństwo otrzymania wymaganych towarów pod względem ilości,

rodzaju, asortymentu, opakowania. Zdolność dostarczania towarów bez uszkodzeń transportowych,

z pełną dokumentacją oraz opakowaniem wedle życzenia zamawiającego.

Do głównych mierników odnoszących się do jakości dostawy możemy zaliczyć:

- Udział reklamowanych dostaw:

* 100 (2.7)

- Udział dostarczonych towarów:

* 100% (2.8)

-

Udział

zwrotów

dostaw:

* 100%

(2.9)

- Udział przesyłek uszkodzonych:

* 100%

(2.10)

- Udział opóźnionych dostaw

:

100%

(2.11)

•

Czas dostawy, tzw. Cykle realizacji zamówienia, pojmowany jako czas od złożenia zamówienia do

momentu dostawy ładunku do miejsca przeznaczenia. Charakteryzuje się trzema, kolejno po sobie

następującymi etapami. Początkowo następuje przekazanie informacji o zamówieniu, jago

weryfikacja oraz akceptacja. Następnie następuje kompletacja zamówienia, pakowanie oraz

przygotowanie odpowiedniej dokumentacji. Końcowym etapem jest transport zamówionych

elementów do miejsca przeznaczenia. Wskaźniki nawiązujące do przytoczonych kwestii odnoszące

się do dostawców:

- Czas realizacji zamówienia: ilości dni od przyjęcia zamówienia do jego wysłania

- Cykl dostaw:

[h]

(2.12)

•

Niezawodność oraz pewność dostaw. Umiejętność dotrzymywania dokładnych terminów dostaw co

do dnia, zgodność dostawy z zamówieniem, oraz prawdopodobieństwo otrzymania zamówienia w

wyznaczonych granicach czasowych. W znacznej mierze zależy od uwarunkowań dostawczych,

tzn. gotowości dostawczej oraz polityki magazynowania. Gotowość dostawczą wyraża się poprzez

następujące równanie:

- Gotowość dostawcza:

* 100 %

(2.13)

Wysoki wskaźnik gotowości dostawczej, gwarantuje zadowolenie klienta, jednak powoduje

znaczne podwyższenie kosztów, zarówno magazynowania jak i zamrożonego kapitału. Niski

wskaźnik gotowości może wystąpić w sytuacji gdy zamawiany produkt z powodzeniem może

zostać zastąpiony.

Terminowość dostaw jest bardzo ważnym aspektem przy koncepcji Just In Time. Wszelkie wahania

narażają odbiorcę na straty produkcyjne, zaś dostawca może być obarczany karami.

Istotnymi wskaźnikami odnoszącymi się do niezawodności dostaw są:

- Niezawodność dostaw :

* 100%

(2.14)

Przytoczone mierniki i wskaźniki logistyczne pozwalają zwrócić uwagę na problem, jednak nie

tłumaczą przyczyn zaistniałych sytuacji. Realizacja oceny dostawcy metodą wskaźnikową wymaga analizy

występowania poszczególnych odchyleń.

Literatura:

[1]

Bozarth C., Handfield R.B., „Wprowadzenie do zarządzania operacjami i łańcuchem dostaw”,

Wyd.

Helion S.A., Gliwice, 2007

[2]

Brzeziński M., „Logistyka w przedsiębiorstwie”, Wyd. Bellona, Warszawa, 2006

[3]

Chaberek M., „Rachunek decyzyjny w logistyce zaopatrzenia", Wyd. GWSH, Gdańsk, 2002

[4]

Dąbrowska - Mitek M., ,,Ocena dostawców w przedsiębiorstwach handlowych”, -

Problemy

Jakości,

Luty 2007

[5]

Fechner I., Szyszka G., ,,Logistyka w Polsce”, Wyd. Instytut Logistyki i

Magazynowania,

Poznań,

2006

[6]

Kowalska K., ,,Logistyka Zaopatrzenia”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,

Katowice, 2005

[7]

Krawczyk S., ,,Zarządzanie procesami logistycznymi”, Wyd. PWE,Warszawa, 2001

[8]

Mańkowski C., ,,Kontroling i logistyka zaopatrzenia jako czynniki synergiczne

gospodarowania”,

Wyd. UW, Gdańsk, 2005

[9]

Nowak I., ,,Ocena i wybór dostawców w branży piwowarskiej na przykładzie Browaru

Namysłów

Sp. Z o.o.”, - Logistyka, nr 3/2008

[10]

Pfohl H.Ch., ,,Systemy Logistyczne”, Wyd. Instytut Logistyki i Magazynowania,

Poznań, 2001

[11]

Pfohl H.Ch., ,,Zarządzanie logistyką”, Wyd. Instytut Logistyki i Magazynowania,

Poznań, 1998

[12]

Sarjusz - Wolski Z., ,,Strategia Zarządzania Zaopatrzeniem”, Wyd. PLACET, Warszawa,

1998

[13]

Twaróg J., ,,Mierniki i Wskaźniki Logistyczne”, Wyd. Instytut Logistyki i

Magazynowania,

Poznań,

2003

[14]

Vollmuth H.J., ,,Controlling. Instrumenty od A do Z”, Wyd. Placet, Warszawa, 1995

[15]

Witkowski J., ,,Zarządzanie Łańcuchem Dostaw”, Wyd. PWE, Warszawa, 2010

[16]

Wojciechowski T., ,,Zarządzanie sprzedażą i zakupem materiałów”, Wyd. PWE,

Warszawa, 1999

[17]

Wolniak R., Skotnicka - Zasadzień B., ,,Wybrane metody badania satysfakcji klienta i

oceny

dostawców w organizacjach", Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice,

2008