Nietypowe rodziny O parach lesbijek i gejów oraz ich dzieciach z perspektywy teorii przywiązania fragment

Recenzenci
Irena Obuchowska, Ewa Pisula, Katarzyna Stemplewska-¯akowicz

Projekt ok³adki
Edwin Radzikowski

Redaktor prowadz¹cy serii
Ewa Wyszyñska

Redaktor
Ma³gorzata Kasprzewska

Redaktor techniczny
Ewa Choiñska

Korektor
Anna Smaga

Sk³ad i ³amanie

Krzysztof Biesaga

Publikacja dofinansowana ze œrodków Badañ W³asnych UW i Wydzia³u
Psychologii UW oraz z grantu Komisji Europejskiej
(MEST-CT-2005-020725)

ISSN 0509-7177
ISBN 978-83-235-0219-7

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
00-497 Warszawa, ul. Nowy Œwiat 4
http://www.wuw.pl; e-mail: wuw@uw.edu.pl
Dzia³ Handlowy: tel. (0 48 22) 55 31 333
e-mail: dz.handlowy@uw.edu.pl
Ksiêgarnia internetowa: http://www.wuw.pl//ksiegarnia

Wydanie I

Druk i oprawa:
Nokpol, Koby³ka (www.nokpol.pl)

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ

psychologicznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów

i lesbijek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.1. Historia badañ na œwiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.2. Piœmiennictwo polskie dotycz¹ce osób o orientacji

homoseksualnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.3. Metodologiczne aspekty badañ nad rodzinami gejów

i lesbijek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Cel pracy oraz jej kontekst teoretyczny

– teoria przywi¹zania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 2. Teoria przywi¹zania u dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1. Geneza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. System przywi¹zania w kontekœcie innych systemów

kontroli behawioralnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3. Charakterystyka systemu przywi¹zania . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.1. Podstawowe pojêcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.2. Elementy systemu przywi¹zania. . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.3.3. Ontogeneza wiêzi emocjonalnej – etapy rozwoju

we wczesnym dzieciñstwie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4. Prze³om w badaniach nad wiêzi¹ emocjonaln¹

– procedura Obcej Sytuacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 3. WiêŸ emocjonalna i zwi¹zki mi³osne osób doros³ych . .

3.1. Zwi¹zki mi³osne osób doros³ych jako wiêŸ emocjonalna. . . .

Spis treœci

3.2. Wspó³czesne modele wiêzi emocjonalnej u osób doros³ych

– model trzykategorialny vs. model dwuwymiarowy . . . . . . .

3.3. Badania nad wiêzi¹ u gejów i lesbijek. Zwi¹zek jakoœci

wiêzi z kszta³towaniem siê to¿samoœci w zakresie
orientacji seksualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.1. Zwi¹zki mi³osne gejów i lesbijek z perspektywy teorii

przywi¹zania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.2. Relacja pomiêdzy orientacj¹ seksualn¹ a stylem wiêzi

emocjonalnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.3. Rozwój to¿samoœci seksualnej a styl przywi¹zania

– procesy akceptacji i ujawnienia orientacji
homoseksualnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.4. Hierarchia wewnêtrznych roboczych modeli siebie

i innego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3.5. Kszta³towanie siê to¿samoœci seksualnej osób

o orientacji homoseksualnej – zwi¹zki z procesami
przywi¹zania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 4. Rodziny gejów i lesbijek – najwa¿niejsze zagadnienia

i podstawowe wyniki badañ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.1. Wstêp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2. Rodziny gejów i lesbijek – podstawowe zagadnienia. . . . . . .

4.2.1. Rodziny gejów i lesbijek – stan obecny . . . . . . . . . . . .

4.2.2. Od monady do diady i triady. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.2.3. Kszta³towanie siê to¿samoœci seksualnej i to¿samoœci

rodzicielskiej – dwa niezale¿ne procesy? . . . . . . . . . . .

4.3. Rozwój dzieci w rodzinach gejów i lesbijek

– najwa¿niejsze wyniki badañ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3.2. Orientacja psychoseksualna i zachowania

niezgodne ze spo³ecznymi wzorcami p³ci
(gender non-conformity) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3.3. Relacje spo³eczne, przystosowanie i stygmatyzacja

w œrodowisku rówieœniczym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.3.4. Funkcjonowanie w sferze emocjonalnej oraz zwi¹zki

mi³osne doros³ych dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 5. Lesbijki, geje i ich dzieci z poprzedniego,

heteroseksualnego zwi¹zku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.1. Wstêp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Spis treœci

5.2. Pierwsze relacje dziecka: relacja z matk¹ a relacja z ojcem

– od diady matka–dziecko do triady matka–ojciec–dziecko. .

5.2.1. Propozycje Bowlby’ego dotycz¹ce roli ojca jako

opiekuna dziecka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.2.2. Ojciec jako uczestnik triady rodzinnej . . . . . . . . . . . . .

5.2.3. Rodzice o orientacji homoseksualnej – czy jeden

z partnerów jest pierwotnym opiekunem? . . . . . . . . . .

5.3. Sytuacja rozwodu a reprezentacje umys³owe ka¿dego

z rodziców w umyœle dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.1. Wewnêtrzne robocze modele cz³onków systemu

rodzinnego – wspólne czy ró¿ne?. . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.2. Konsekwencje rozwodu i separacji dla relacji

dziecka z rodzicami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.3.3. Teoria przywi¹zania a relacje w triadzie rodzinnej

w sytuacji rozwodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.4. Rozpad rodziny i zawi¹zanie nowego, homoseksualnego

zwi¹zku matki – utrata partnera i reorganizacja to¿samoœci
seksualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.5. Reakcja dzieci na informacje dotycz¹ce orientacji

seksualnej rodzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6. Ojcowie o orientacji homoseksualnej i ich dzieci

z poprzedniego zwi¹zku – specyficzne zagadnienia. . . . . . . .

5.6.1 Konflikt pomiêdzy to¿samoœci¹ seksualn¹

a to¿samoœci¹ ojcowsk¹ oraz jego rozwi¹zanie . . . . . .

5.6.2. Nowa rodzina ojca o orientacji homoseksualnej

a relacje z dzieckiem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5.6.3. Stan badañ nad ojcami o orientacji homoseksualnej . .

Rozdzia³ 6. Lesbian baby boom – nowe techniki reprodukcyjne

i rodziny lesbijek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

101

6.1. Wstêp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

101

6.2. Decyzja o urodzeniu dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

102

6.2.1. Wybór partnera relacji mi³osnej a to¿samoœæ

seksualna kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

102

6.2.2. Decyzja o urodzeniu dziecka – ró¿norodne

motywacje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

104

6.2.3. Czynniki warunkuj¹ce podjêcie decyzji o urodzeniu

dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

107

6.3. Postaæ ojca w rodzinach par lesbijek, które urodzi³y

dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

109

Spis treœci

6.3.1. Sztuczne zap³odnienie: anonimowy dawca spermy

vs. ojciec biologiczny oraz psychologiczny . . . . . . . . .

109

6.3.2. O roli ojca raz jeszcze – procesy

separacji-indywiduacji u dzieci lesbijek . . . . . . . . . . . .

112

6.4. Konstelacja macierzyñska – matka biologiczna a matka

nie-biologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

113

6.4.1. Koncepcja konstelacji macierzyñskiej Daniela Sterna .

113

6.4.2. Konstelacja macierzyñska lesbijek, które urodzi³y

dziecko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

116

6.4.3. Dzieci lesbijek i ich dziadkowie . . . . . . . . . . . . . . . . . .

119

Rozdzia³ 7. Adopcyjne rodziny tworzone przez osoby o orientacji

homoseksualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

121

7.1. Wstêp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

121

7.2. Sytuacja adopcji a wiêŸ emocjonalna – uwarunkowania

ze strony dziecka oraz ze strony rodziców . . . . . . . . . . . . . . .

122

7.2.1. Sytuacja rodziców adopcyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . .

122

7.2.2. WiêŸ emocjonalna i wewnêtrzne robocze modele

dziecka adoptowanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

124

7.3. Adopcja dzieci przez pary osób o orientacji homoseksualnej

127

Zakoñczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

130

Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

135

Indeks rzeczowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

147

Spis treœci

Z drugiego koñca pokoju siedemnastomiesiêczna Julia obserwu-

je powitanie swoich rodziców w momencie, gdy jej ojciec Lou prze-
kracza próg mieszkania. Gdy oboje doroœli uœcisnêli siê ju¿ na
powitanie, dziewczynka raczkuje w ich kierunku i zatrzymuje siê po-
miêdzy nimi; wyprostowuje g³owê, aby widzieæ ich twarze. G³oœno
mówi „Hopsa, hopsa, Papa Lou”, jednoczeœnie szarpi¹c ojca za no-
gawkê spodni. Nastêpnie obraca siê w kierunku drugiej pary nóg
i z podobn¹ determinacj¹ wo³a „Hopsa, hopsa Dada Pul (Paul)”
(Casper, 2003, s. 18).

Przytoczony opis powitania rodziny dwóch mê¿czyzn opie-

kuj¹cych siê wspólnie ma³ym dzieckiem dobrze wskazuje, o czym
traktuje niniejsza ksi¹¿ka. Przedstawiam w niej obecny stan badañ
psychologicznych nad parami lesbijek oraz gejów, które wspólnie
wychowuj¹ dzieci. Jednak celem tej pracy nie jest wy³¹cznie doko-
nanie przegl¹du wyników oraz krytyczna analiza zebranego dotych-
czas materia³u empirycznego. Przede wszystkim staram siê pokazaæ
ró¿norodnoœæ opisywanych rodzin, a tak¿e specyficzne problemy
i sytuacje, z którymi siê one spotykaj¹. Analizuj¹c jakoœæ warunków
rozwoju psychicznego dzieci, przyjmujê perspektywê relacyjn¹: re-
lacji pomiêdzy rodzicami (i jednoczeœnie partnerami zwi¹zku) oraz
miêdzy rodzicami a dzieckiem. Z tego powodu ca³oœæ rozwa¿añ zo-
sta³a oparta na precyzyjnie okreœlonej ramie teoretycznej – teorii
przywi¹zania Johna Bowlby’ego, która uznaje wczesne relacje nie-
mowlêcia z rodzicami (a szczególnie z g³ównym opiekunem) za

Przedmowa

podstawow¹ determinantê jego dalszego rozwoju psychicznego.
Mam nadziejê, ¿e tê doœæ rzadko obecn¹ w polskiej psychologii roz-
wojowej perspektywê rozumienia rozwoju psychicznego Czytelnik
uzna za interesuj¹c¹ i godn¹ uwagi.

W ci¹gu ostatnich kilku lat mo¿na odnotowaæ w Polsce powrót

na forum publiczne tematyki praw osób o orientacji homoseksual-
nej. W tym wzglêdzie rok 2005 by³ szczególny – mo¿na go uznaæ za
rok wybuchu ostrych sporów i polemik o prawo do zawierania
zwi¹zków partnerskich oraz do opieki nad dzieæmi. Uzasadnienia
zakazów organizowania Marszów Równoœci w Poznaniu i Warsza-
wie, podane przez w³adze tych miast, doskonale ilustruj¹ stan
(nie)wiedzy nie tylko wiêkszoœci spo³eczeñstwa, ale tak¿e wielu
osób posiadaj¹cych wy¿sze wykszta³cenie. Twierdzenia, ¿e homo-
seksualizm u osób doros³ych jest chorob¹ psychiczn¹, czy te¿ sta-
nem niedojrza³oœci psychicznej, wywo³uj¹ dzisiaj pob³a¿liwy
uœmiech na twarzach profesjonalistów zajmuj¹cych siê problema-
tyk¹ orientacji seksualnej (por. American Psychological Associa-
tion, 1975). Trudno równie¿ polemizowaæ, gdy wysuwany jest argu-
ment rzekomego zagro¿enia moralnoœci publicznej przez sam¹
obecnoœæ osób homoseksualnych na ulicy. W jaki sposób mia³oby do
tego dochodziæ?

Pragnê wyraziæ przekonanie, ¿e rzetelna debata publiczna na ja-

kikolwiek temat powinna opieraæ siê na aktualnej wiedzy naukowej.
Jednym z podstawowych celów prowadzenia w rozwiniêtych cywi-
lizacyjnie krajach badañ naukowych jest dostarczanie pewnych
i sprawdzonych informacji, uzyskanych w kontrolowany i precyzyj-
nie okreœlony sposób. Niestety, jak pokazuj¹ doœwiadczenia minio-
nych lat, prowadzony w Polsce dyskurs publiczny dotycz¹cy rodzin
osób homoseksualnych tylko w znikomym stopniu opiera siê na
sprawdzonej i opartej na wielu badaniach empirycznych wiedzy.
Jedn¹ z kluczowych tego przyczyn jest bardzo skromna liczba aktu-
alnych i wartoœciowych publikacji naukowych na ten temat. Du¿a
czêœæ dostêpnych na rodzimym rynku wydawniczym tekstów ma
charakter publicystyczny i prezentuje epizodyczny materia³, który

Przedmowa

czêsto ilustruje z góry za³o¿on¹ tezê (por. Thevenot, 2002; Ko¿uch
i Badura, 2004; Medinger, 2005; Oko, 2005). Tymczasem w okresie
ostatnich kilkunastu miesiêcy ukaza³o siê kilka wa¿nych pozycji
o charakterze naukowym: monografia Alicji D³ugo³êckiej (2005) na
temat homoseksualizmu u kobiet, oraz socjologiczne studium to¿sa-
moœci gejów autorstwa Jacka Kochanowskiego (2004). Ponadto
opublikowany zosta³ tom zawieraj¹cy referaty z odbywaj¹cej siê
w 2004 r. w Krakowie konferencji Homoseksualizm: sprawa pry-
watna czy publiczna? Perspektywa interdyscyplinarna, organizowa-
nej przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagielloñskiego (Slany,
Kowalska, Œmietana (red.), 2005). Wszystkie te publikacje nie tylko
prezentuj¹ aktualny stan wiedzy na temat orientacji homoseksualnej
z perspektywy psychologicznej, socjologicznej oraz antropologii
kultury, lecz tak¿e wskazuj¹ na coraz wiêksz¹ obecnoœæ tej tematyki
wœród zainteresowañ polskich badaczy.

Mam nadziejê, ¿e moja ksi¹¿ka u³atwi wszystkim zainteresowa-

nym dostêp do, jak¿e dziœobszernego, materia³u pochodz¹cego z ba-
dañ empirycznych nad rozwojem dzieci gejów i lesbijek. Tam, gdzie
by³o to mo¿liwe, oprócz prezentowanej analizy cytowanych prac,
przytoczy³em równie¿ pe³ne podsumowanie uzyskanych wyników,
umieszczaj¹c czêsto opisy zastosowanych metod badawczych. Mam
nadziejê, ¿e u³atwi to Czytelnikowi pe³niejsze wykorzystanie zawar-
tych w pracy danych, a przede wszystkim – sformu³owanie w³as-
nych wniosków.

W kolejnych rozdzia³ach prezentujê pokrótce historiê i metodo-

logiê badañ nad rodzinami lesbijek i gejów oraz podstawowe tezy
teorii Bowlby’ego (rozdzia³ 1.). Bardziej rozbudowany opis teorii
przywi¹zania przedstawiam w rozdziale 2., gdzie podsumowa³em
najwa¿niejsze badania na temat wiêzi emocjonalnej i wewnêtrznych
roboczych modeli w relacji dziecko–opiekun. Rozdzia³ 3. traktuje
o badaniach nad wiêzi¹ emocjonaln¹ u osób doros³ych w zwi¹zkach
mi³osnych, a ponadto o odwo³uj¹cych siê do teorii przywi¹zania
badaniach dotycz¹cych zwi¹zków mi³osnych doros³ych gejów i les-
bijek.

Przedmowa

Kolejne cztery rozdzia³y dotycz¹ rodzin gejów i lesbijek:

rozdzia³ 4. zawiera krótki wstêp teoretyczny przedstawiaj¹cy ró¿no-
rodnoœæ tych rodzin, a tak¿e przegl¹d podstawowych badañ do-
tycz¹cych rozwoju emocjonalnego, spo³ecznego i psychoseksualne-
go dzieci osób o orientacji homoseksualnej. Rozdzia³ 5.
poœwiêci³em w szczególnoœci dzieciom urodzonym w kontekœcie
poprzedniego, heteroseksualnego zwi¹zku jednego z rodziców,
przedstawiaj¹c zarówno teoretyczne podstawy teorii wiêzi od-
nosz¹ce siê do tej sytuacji, jak i najwa¿niejsze wyniki badañ empi-
rycznych. Rozdzia³ 6. dotyczy specyficznej sytuacji dzieci urodzo-
nych w wyniku sztucznego zap³odnienia i wychowywanych
w zwi¹zku dwóch kobiet, rozdzia³ kolejny zaœ– 7. – zawiera najwa-
¿niejsze hipotezy teoretyczne oraz wyniki badañ odnosz¹cych siê do
rodzin adopcyjnych za³o¿onych przez gejów i lesbijki. W Zakoñcze-
niu Czytelnik znajdzie krótkie podsumowanie najwa¿niejszych usta-
leñ i wniosków, dotycz¹cych procesów przywi¹zania w rodzinach
osób o orientacji homoseksualnej.

Na koniec pragnê z³o¿yæ podziêkowania wszystkim osobom,

które przyczyni³y siê do powstania tej ksi¹¿ki w jej obecnym
kszta³cie. Przede wszystkim serdecznie dziêkujê Pani prof. Marinie
Zalewskiej za ca³¹ okazan¹ pomoc, zainteresowanie, zaufanie oraz
¿yczliwoœæ. Jestem przekonany, ¿e ufna wiêŸ oraz sta³y i czêsty kon-
takt z Pani¹ Profesor by³y kluczowe dla powstania tej pracy. Jako
osoba zafascynowana eksplorowaniem ró¿nych zakamarków i cie-
kawych obszarów wspó³czesnych badañ, przez ca³y okres pracy nad
tekstem mia³em poczucie posiadania bezpiecznej bazy oraz partnera
prowadzonych poszukiwañ. Liczne wspólne dyskusje przyczyni³y
siê do lepszego zrozumienia dostêpnych wyników badañ i wnios-
ków ich autorów oraz sformu³owania w³asnych hipotez na temat
procesów przywi¹zania w rodzinach gejów i lesbijek. Innymi s³owy
– mo¿liwe by³o stworzenie w umyœle autora takiej reprezentacji
umys³owej tematu badawczego, która w rezultacie okaza³a siê na
tyle zadowalaj¹ca, by przelaæ j¹ na papier. Szczególnego podkreœle-
nia wymaga równie¿ fakt, ¿e to Pani Profesor zachêci³a mnie do za-

Przedmowa

jêcia siê tematem relacji w rodzinach gejów i lesbijek, pomimo ¿e
jest to problem niemal ca³kowicie pomijany w naszym kraju przez
naukowców, a ponadto postrzegany jako kontrowersyjny i nie-
wdziêczny.

Ksi¹¿ka nie powsta³aby bez pomocy wielu autorów, którzy umo-

¿liwili mi dostêp do materia³ów Ÿród³owych, a tak¿e wyra¿ali ¿yczli-
we zainteresowanie moj¹ prac¹ – dziêkujê szczególnie Paniom prof.
Susan Golombok, dr Fionie Tasker, dr Jean Lynch, dr Fionie Nelson
i Panu dr. Jonathanowi Mohrowi. W zdobyciu niektórych mate-
ria³ów pomaga³ Pan Kamil Szczegot.

Cenne uwagi przekazali recenzenci – Panie prof. Irena Obu-

chowska oraz prof. Katarzyna Stemplewska-¯akowicz, a recenzja
Pani prof. Ewy Pisuli pomog³a tekstowi znaleŸæ siê w Wydawnic-
twach Uniwersytetu Warszawskiego, które zgodzi³y siê wydaæ ma-
teria³ dotycz¹cy trudnego i niew¹tpliwie kontrowersyjnego w Polsce
tematu.

Chcia³bym równie¿ wyraziæ wdziêcznoœæ wobec mojej rodziny,

a szczególnie mojej matki, za stworzenie takiej przestrzeni psychicz-
nej, w której mo¿liwe by³o ukoñczenie tej pracy.

Przedmowa

1.1. Historia i obecny stan badañ nad

rodzinami gejów i lesbijek

Choæ w literaturze piêknej oraz ksi¹¿kach autobiograficznych

i pamiêtnikach problematyka dzieci osób o orientacji homoseksual-
nej pojawia siê od ponad stu lat (Peplau, 2001), to dopiero w latach
siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku wzbudzi³a szersze zaintereso-
wanie psychologów-badaczy. To przede wszystkim radykalna prze-
miana w postrzeganiu samego zjawiska homoseksualizmu mia³a
wp³yw na podjêcie tej tematyki przez psychologiê akademick¹. By³o
to zwi¹zane m.in. z uznaniem orientacji homoseksualnej i zachowañ
homoseksualnych za niepatologiczn¹ formê wyra¿ania w³asnej sek-
sualnoœci, co nast¹pi³o wraz z og³oszeniem przez Amerykañskie To-
warzystwo Psychiatryczne w 1973 roku kolejnej wersji podrêcznika
diagnostycznego zaburzeñ psychicznych – DSM-II. Autorzy DSM
zadecydowali o wykreœleniu homoseksualizmu z listy zaburzeñ psy-
chicznych (a œciœlej – zaburzeñ preferencji seksualnych, czyli dewia-
cji seksualnych).

Decyzja taka by³a umotywowana przede wszystkim licznymi

badaniami nad funkcjonowaniem emocjonalnym i poznawczym
osób homoseksualnych w bliskich zwi¹zkach; wyniki tych badañ
wykaza³y brak istotnych ró¿nic w stosunku do grupy kontrolnej osób
heteroseksualnych (por. Seligman, Walker i Rosenhan, 2003). Tak¿e

Rozdzia³ 1

Rodziny lesbijek i gejów w œwietle
wspó³czesnych badañ
psychologicznych

tzw. terapia konwersji – zarówno w nurcie behawioralnym, jak i psy-
choanalitycznym – osób homoseksualnych na heteroseksualn¹ „nor-
mê”, jak to wtedy okreœlano, okaza³a siê niemal ca³kowicie niesku-
teczna (por. D³ugo³êcka, 2005). Wyniki te sk³oni³y badaczy do
podjêcia konkluzji, ¿e homoseksualizm nie jest wy³¹cznie preferen-
cj¹, nabytym i wyuczonym zestawem zachowañ zwi¹zanych z wy-
borem obiektu seksualnego, lecz orientacj¹ psychoseksualn¹, uwa-
runkowan¹ czynnikami zarówno biologicznymi, jak i psychicznymi,
pojawiaj¹cymi siê wczeœnie w trakcie rozwoju cz³owieka (por.
Lew-Starowicz i Lew-Starowicz, 1999). Co wa¿niejsze, orientacja
taka dotyczy nie tylko zachowañ seksualnych, lecz przede wszyst-
kim sfery emocjonalnej i tworzenia sta³ych, bliskich relacji
mi³osnych z wybran¹ osob¹ tej samej p³ci.

1.1.1. Historia badañ na œwiecie

Pierwsze prace na temat dzieci wychowywanych przez samot-

nych rodziców o orientacji homoseksualnej pojawi³y siê w po³owie
lat siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku. Pocz¹tkowo by³y to tylko
pojedyncze studia dzieci i ich rodziców (Weeks, Derdeyn
i Langman, 1975) lub proste analizy jakoœciowe wywiadów z rodzi-
cami (Green, 1978). Kilka lat póŸniej Kirkpatrick, Smith i Roy
(1981) opublikowali pierwsze systematyczne studium porównuj¹ce
rozwój to¿samoœci p³ciowej i zaburzeñ psychicznych dzieci wycho-
wywanych przez matki homoseksualne i heteroseksualne, zamiesz-
kuj¹cych Kaliforniê. W tym samym czasie Susan Golombok
(Golombok, Spencer i Rutter, 1983) zainicjowa³a w Wielkiej Bryta-
nii pierwsze d³ugoterminowe badania pod³u¿ne, dotycz¹ce szerokiej
gamy wskaŸników funkcjonowania matek-lesbijek i ich dzieci oraz
kontrolnej grupy samotnych rozwiedzionych matek i ich dzieci.
By³a to pierwsza praca, w której œledzono zwi¹zki miêdzy orientacj¹
seksualn¹ rodzica, a orientacj¹ oraz zachowaniami i rolami p³ciowy-
mi podejmowanymi przez dzieci, a tak¿e zaburzeniami psychiczny-

1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek

mi, relacjami z krewnymi matki, relacjami z ojcem oraz z rówieœni-
kami. Badania pod³u¿ne Golombok (Tasker i Golombok, 1997),
zakoñczone w po³owie lat dziewiêædziesi¹tych, stanowi¹ jeden z ka-
mieni milowych prac w omawianej dziedzinie. Ponadto, prace tej
autorki s¹ jednym z g³ównych Ÿróde³ informacji na temat charakteru
d³ugoterminowych efektów orientacji seksualnej matki dla emocjo-
nalnego i spo³ecznego rozwoju dziecka. Warty podkreœlenia jest
fakt, ¿e Golombok prowadzi wiele badañ nad rodzinami lesbijek do
dnia dzisiejszego, bêd¹c jednoczeœnie pionierk¹ tych badañ, oraz ich
innowatork¹ (por. Golombok, 2002a, a tak¿e Golombok, Tasker
i Murray, 1997; Golombok i in., 2003; Perry i in., 2004; oraz kolejne
rozdzia³y mojej pracy).

Dalsze lata (po³owa lat osiemdziesi¹tych) to dynamiczny rozwój

badañ w Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie najwa¿niejsze stu-
dia, m.in. nad samotnie wychowuj¹cymi dzieci mê¿czyznami homo-
seksualnymi, prowadzili Miller (1979), Bozzett (1981; 1987) oraz
Green (Green i in., 1986), zaœwyniki badañ nad rodzinami lesbijek
opublikowali m.in. Steckel (1987), McCandlish (1987), a tak¿e Hu-
ggins (1989).

Okres lat dziewiêædziesi¹tych to nie tylko prawdziwy rozkwit

prac poœwiêconych badaniom porównawczym rozwoju dzieci lesbi-
jek i gejów, lecz tak¿e coraz wiêksza liczba studiów poœwiêconych
specyfice relacji rodzinnych czy kontaktom z szerokim otoczeniem
spo³ecznym. Wœród najwa¿niejszych autorów nale¿y tu wymieniæ
Charlotte Patterson, która przygotowa³a wiele prac oryginalnych
(opieraj¹c siê na programie badawczym rodzin lesbijek – Bay Area
Lesbian Family Study), przegl¹dowych oraz raportów buduj¹cych
zr¹b dzisiejszej wiedzy w omawianej dziedzinie (Patterson, 1992;
1994; 1995b; 1998; 2000; 2004; Patterson i Redding, 1996; Patterson,
Hurt i Mason, 1998; Chan, Raboy i Patterson, 1998). Tymczasem
Nancy Gartrell (Gartrell i in., 1996; 1999; 2000) zainicjowa³a zakro-
jone na szerok¹ skalê badania pod³u¿ne, w których w kilkuletnich od-
stêpach czasu œledzony jest rozwój dzieci lesbijek, poczêtych na dro-
dze sztucznego zap³odnienia (National Lesbian Family Study, USA).

1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...

Wyniki badañ o charakterze zarówno psychologicznym (Toronto
Lesbian Family Study – Dundas i Kaufman, 2000), jak i antropolo-
gicznym (Nelson, 1999) publikowali tak¿e autorzy kanadyjscy.

Równie¿ w Europie zawi¹zuj¹ siê kolejne grupy psychologów

zajmuj¹cych siê t¹ problematyk¹ – w Wielkiej Brytanii (por. Perry
i in., 2004) oraz Belgii (Brewaeys i in., 1997; Vanfraussen, Ponja-
ert-Kristoffersen i Brewaeys, 2001) prowadzone s¹ od kilku lat ko-
lejne badania pod³u¿ne dotycz¹ce matek-lesbijek i urodzonych przez
nie dzieci. Inne prace opublikowane przez psychologów europej-
skich dotyczy³y osób zamieszkuj¹cych m.in. Norwegiê (Haack-
-Moller i Mohl, 1984) oraz Holandiê (Bos, Balen i Boom, 2004).

Podsumowuj¹c, do roku 2004 powsta³o co najmniej 25 publika-

cji prezentuj¹cych oryginalne wyniki poprawnych metodologicznie
badañ empirycznych nad rodzinami lesbijek i gejów. Prace te zawie-
raj¹ odniesienia do ró¿norodnych aspektów ich ¿ycia i funkcjonowa-
nia – danych demograficznych, statusu socjoekonomicznego, struk-
tury rodziny, rozwoju psychoseksualnego dzieci, rozwoju
emocjonalnego – w tym czêstoœci zaburzeñ psychicznych i proble-
mów emocjonalnych, a tak¿e rozwoju psychospo³ecznego; m.in.
przystosowania spo³ecznego, poziomu stygmatyzacji i jakoœci rela-
cji z rówieœnikami

. Nale¿y jednoczeœnie podkreœliæ, ¿e zdecydowa-

na wiêkszoœæ dotychczasowych badañ by³a prowadzona w ujêciu
psychospo³ecznym. Z tego powodu wiêkszoœæ z nich pozostaje poza
jedn¹, precyzyjnie okreœlon¹ ram¹ teoretyczn¹.

Ogó³em, w latach 1989–2004 (dane za baz¹ PsychInfo, APA)

ukaza³o siê w omawianej dziedzinie oko³o 180 prac empirycznych,
przegl¹dowych, teoretycznych, doniesieñ klinicystów, a tak¿e rapor-
tów eksperckich, przygotowanych na potrzeby prawników i s¹dów.
Ponadto opublikowano 7 ksi¹¿ek ca³kowicie poœwiêconych temu

1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek

Przegl¹d i porównanie badañ iloœciowych nad rodzinami gejów i lesbijek

do roku 2000 prezentuj¹ Anderssen, Amlie i Ytteroy (2002), natomiast Parks
(1998) dokona³a systematycznego przegl¹du badañ jakoœciowych, dotycz¹cych
ró¿norodnych aspektów ¿ycia rodzin lesbijek.

zagadnieniu oraz 18 rozdzia³ów w innych ksi¹¿kach. Szczególnie
rozwijaj¹c¹ siê w ostatniej dekadzie dziedzin¹ jest psychoterapia
i pomoc psychologiczna parom i rodzinom lesbijek i gejów (por.
Laird i Green, 1996) oraz analizy prawne, stanowi¹ce podstawê de-
cyzji s¹dowych w sprawie przyznania tymczasowej lub sta³ej opieki
nad dzieæmi (por. Patterson i Redding, 1996).

1.1.2. Piœmiennictwo polskie dotycz¹ce osób

o orientacji homoseksualnej

W polskiej literaturze naukowej – nie tylko psychologicznej –

temat rodzin gejów i lesbijek zajmuje, jak dotychczas, bardzo nie-
wiele miejsca. Do dnia dzisiejszego poruszono ten temat w zaledwie
kilku publikacjach, i to jedynie w stopniu bardzo ograniczonym
(D³ugo³êcka, 2005; Prokopowicz, 2005).

Równie skromna jest liczba polskich publikacji naukowych do-

tycz¹cych psychologicznych aspektów ¿ycia osób o orientacji
homoseksualnej. W jêzyku polskim wydano niewielk¹ liczbê
ksi¹¿ek, które odnosz¹ siê do problematyki psychologicznych uwa-
runkowañ homoseksualizmu oraz zwi¹zków mi³osnych osób homo-
seksualnych – na uwagê zas³uguje zaledwie kilka pozycji (Lew-Sta-
rowicz i Lew-Starowicz, 1999; Pilecka, 1999; Boczkowski, 1988;
D³ugo³êcka, 2005). Co wa¿niejsze, w wiêkszoœci wypadków ich au-
torami nie s¹ psychologowie, lecz specjaliœci z zakresu medycyny
i seksuologii.

Brak obiektywnych publikacji naukowych z zakresu psycholo-

gii jest szczególnie dotkliwy dla osób interesuj¹cych siê tym
tematem. Jedna z niewielu ksi¹¿ek (Psychospo³eczny kontekst
homoseksualizmu, Pilecka, 1999), napisanych przez polskiego psy-
chologa-badacza, razi stronniczoœci¹, a przede wszystkim ubóstwem
materia³u empirycznego, na podstawie którego sformu³owano wnio-
ski. Dobór materia³u, proponowane wnioski, a tak¿e stopieñ, w ja-
kim Pilecka generalizuje cytowane wyniki na ca³¹ populacjê osób

1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...

homoseksualnych, budzi g³êbokie w¹tpliwoœci. Wyrazistym
przyk³adem jest fragment rozdzia³u 4., odnosz¹cy siê do badañ nad
lesbijkami i gejami wychowuj¹cymi dzieci, zatytu³owany Rola ojca
i matki, a preferencje seksualne (s. 91–99).

Autorka we wstêpie do swojej pracy sugeruje, ¿e jej celem jest

„przybli¿enie postaci geja, czy lesbijki w bogactwie uwarunkowañ
psychologicznych i spo³ecznych” (ibid, s.18). Ju¿ uwa¿ne sprawdze-
nie prac cytowanych w omawianym fragmencie wskazuje, ¿e
Pilecka pominê³a ca³y wachlarz najwa¿niejszych badañ, prowadzo-
nych od koñca lat siedemdziesi¹tych (por. rozdz. 1.1). Z prac, po-
wszechnie uwa¿anych za rzetelne i stanowi¹ce podstawê dzisiejszej
wiedzy w omawianej dziedzinie, Pilecka cytuje jedynie niektóre wy-
niki badañ zamieszczone w ksi¹¿ce pod redakcj¹ Bozzetta (1987;
por. rozdz. 4.3 oraz 5.6.3). Nie uwzglêdnia jednak najbardziej klu-
czowych i podstawowych publikacji, w tym doniesieñ dotycz¹cych
wyników dwóch rozbudowanych badañ pod³u¿nych rozwoju dzieci
lesbijek (Golombok i Tasker, 1996; Tasker i Golombok, 1997;
Gartrell i in., 1996; 1999; 2000). W pracy Pileckiej nie zosta³y przy-
toczone tak¿e publikacje, które ukaza³y siê do koñca lat dziewiêæ-
dziesi¹tych, w sposób systematyczny i stosunkowo szczegó³owy
ukazuj¹ce ró¿ne aspekty funkcjonowania rodzin za³o¿onych przez
pary lesbijek i gejów (por. prace przegl¹dowe, w których zawarto
kompletny spis oryginalnych badañ empirycznych – Allen i Burrell,
1996; Parks, 1998; Anderssen, Amlie i Yterroy, 2002).

Mo¿na zatem stwierdziæ, ¿e autorka omawianej pracy (Pilecka,

1999) nie przedstawi³a najwa¿niejszych wyników badañ oraz towa-
rzysz¹cych im nieod³¹cznie wniosków na temat braku ró¿nic w roz-
woju dzieci wychowywanych przez pary lesbijek lub gejów w porów-
naniu z dzieæmi wychowywanymi przez samotne matki oraz pary
heteroseksualne. W zamian Pilecka przytacza kilka artyku³ów po-
wszechnie uznanych za niezgodne ze wspó³czesn¹ metodologi¹ ba-
dañ psychologicznych oraz ujawniaj¹cych znamiona braku rzetelno-
œci naukowej. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ tutaj wyniki „badañ”
grupy Camerona (por. m.in. Cameron i Cameron, 1996; Cameron,

1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek

Cameron i Landess, 1996). Autor ten zosta³ publicznie potêpiony
i – w konsekwencji – pozbawiony cz³onkostwa przez Amerykañskie
Towarzystwo Psychologiczne oraz Amerykañskie Towarzystwo So-
cjologiczne za brak rzetelnoœci oraz postêpowanie niezgodne z przy-
jêtymi standardami prowadzenia badañ naukowych (por. Herek,
1998). Co wa¿niejsze, Pilecka komentuje badania Camerona
i wspó³pracowników jako „zgodne z literatur¹ naukow¹”. Jest to
oczywista niezgodnoœæ z faktami, co – mam nadziejê – stanie siê jasne
w dalszych czêœciach mojej pracy (por. szczególnie rozdz. 4.3).

1.1.3. Metodologiczne aspekty badañ nad rodzinami

gejów i lesbijek

Bez w¹tpienia naukowcy studiuj¹cy rodziny za³o¿one przez

pary gejów i lesbijek napotykaj¹ szereg trudnoœci metodologicznych
zwi¹zanych z konstruowaniem i prowadzeniem badañ oraz doborem
uczestników. Chcia³bym w tym miejscu przedstawiæ kilka najwa¿-
niejszych aspektów prowadzonych badañ, które poœrednio wi¹¿¹ siê
tak¿e ze specyficzn¹ form¹ uzyskiwanych wyników.

Przede wszystkim podstawow¹ trudnoœci¹ dla wiêkszoœci bada-

czy jest do dnia dzisiejszego (por. Patterson, 2004) odpowiedni do-
bór uczestników, tak aby uzyskane wyniki mo¿na by³o z du¿ym
prawdopodobieñstwem odnosiæ do ca³ej populacji. Z tego powodu
niemal wszystkie prowadzone dotychczas studia opiera³y siê na spe-
cyficznych technikach rekrutacji, nie zapewniaj¹cych reprezenta-
tywnej próby osób badanych. Najczêœciej stosowanymi sposobami
wyszukiwania rodzin lesbijek i gejów jest odnajdywanie potencjal-
nych uczestników poprzez og³oszenia w prasie dedykowanej lesbij-
kom i gejom, poprzez grupy wsparcia i organizacje spo³eczne, sku-
piaj¹ce rodziców o orientacji homoseksualnej oraz – rzadziej –
poprzez lokalne oœrodki opieki zdrowotnej i spo³ecznej.

Powszechnie stosowana jest te¿ technika „kuli œnie¿nej” (ang.

snowballing), która polega na dystrybuowaniu informacji o plano-

1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...

wanym badaniu wœród osób mog¹cych znaæ potencjalnych uczestni-
ków. Do dnia dzisiejszego przynosi ona najlepsze efekty, pozwalaj¹c
kompletowaæ odpowiednio liczne grupy osób badanych. W celu za-
pewnienia porównywalnoœci grupy rodzin badanych oraz grupy
kontrolnej, podstawowe zmienne (takie jak wiek rodziców i dzieci,
status socjoekonomiczny rodziny, miejsce zamieszkania, czy wy-
kszta³cenie rodziców) s¹ kontrolowane na poziomie doboru grupy
porównawczej lub dopiero na poziomie analizy statystycznej wyni-
ków ex-post.

Zaledwie kilka lat temu Golombok ze wspó³pracownikami

(Golombok i in., 2003; Perry i in., 2004) opublikowa³a pierwsze wy-
niki studium, w którym bra³y udzia³ wszystkie rodziny kobiet
o orientacji homoseksualnej, mieszkaj¹ce na danym terenie. Bada-
nia te prowadzone s¹ w ramach zakrojonego na szerok¹ skalê pro-
gramu badañ pod³u¿nych ALSPAC (Avon Longitudinal Study of
Parents and Children, Golding & the ALSPAC Team, 1996), który
obj¹³ ponad 14 000 kobiet w ci¹¿y, zamieszkuj¹cych miasto Bristol
i jego okolice (Wielka Brytania). Nale¿y zatem odnotowaæ fakt po-
wstania pierwszych dwóch doniesieñ, opartych na badaniach repre-
zentatywnej próby uczestników, a nie próby z³o¿onej z ochotników.
Co wa¿niejsze, wyniki uzyskane przez Golombok i wspó³pracowni-
ków pozostaj¹ w zgodnoœci z rezultatami wielu poprzednich badañ
nad rozwojem dzieci lesbijek (por. przegl¹d zawarty w rozdz. 4.3),
co jest istotne dla oceny jakoœci wyników oraz trafnoœci wniosków
zaprezentowanych w kolejnych rozdzia³ach.

Spoœród przeprowadzonych dotychczas badañ nad efektami

orientacji seksualnej rodziców dla rozwoju psychicznego ich dzieci,
jedynie trzy (Tasker i Golombok, 1997; Gartrell i in., 1996; 1999;
2000; Golombok i in., 2003) zosta³y oparte na planie pod³u¿nym,
a wiêc pozwalaj¹cym na œledzenie „tej samej grupy osób w pewnych
odstêpach czasu na przestrzeni d³u¿szego okresu” (za: Turner
i Helms, 1999). Tymczasem zdecydowana wiêkszoœæ badañ zosta³a
skonstruowana wedle planu poprzecznego, a wiêc zak³ada porówny-
wanie wyników uzyskanych od dwóch (lub wiêcej) grup uczestni-

1.1. Historia i obecny stan badañ nad rodzinami gejów i lesbijek

ków jednoczeœnie (por. Anderssen, Amlie i Ytteroy, 2002). Co istot-
ne, w wypadku wielu prac grupê kontroln¹ stanowi³y dzieci
wychowywane przez ¿yj¹ce samotnie, rozwiedzione matki (np. Go-
lombok, Spencer i Rutter, 1983). Jednak coraz czêœciej badacze de-
cyduj¹ siê na kompletowanie grupy porównawczej z dzieci wycho-
wywanych przez ma³¿eñstwa osób heteroseksualnych. Stosowany
uprzednio dobór grupy kontrolnej mia³ na celu unikniêcie systema-
tycznego b³êdu w analizach porównawczych (dotycz¹cych ró¿nic
miêdzygrupowych), zwi¹zanego ze spodziewanym efektem obecno-
œci/nieobecnoœci ojca w rodzinie. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e dzie-
ci ¿yj¹ce w rodzinach dwóch osób jednej p³ci nie ró¿ni¹ siê w sposób
istotny statystycznie na wiêkszoœci z badanych wymiarów od dzieci
z rodzin dwóch osób heteroseksualnych (np. Chan, Raboy i Patter-
son, 1998). Z tego w³aœnie powodu coraz czêœciej w nowych pracach
empirycznych, dotycz¹cych rozwoju dzieci par gejów i lesbijek, wy-
korzystuje siê jako grupy kontrolne dzieci z pe³nych rodzin osób
o orientacji heteroseksualnej.

Opisane w niniejszej ksi¹¿ce wyniki dotycz¹ w przewa¿aj¹cej

mierze badañ, w których kolekcjonowano dane o charakterze ilo-
œciowym. Znaczy to, ¿e pos³ugiwano siê w nich ró¿norodnymi tech-
nikami standardowymi, posiadaj¹cymi rzetelnoœæ pomiaru na okre-
œlonym poziomie oraz trafnoœæ, wyznaczon¹ w trakcie odrêbnych
prac walidacyjnych (np. wywiad ustrukturalizowany oceniany na
standardowych skalach, testy w znaczeniu psychometrycznym, pro-
cedury eksperymentalne). W miarê mo¿liwoœci, opisuj¹c poszcze-
gólne zagadnienia szczegó³owe, pos³ugiwa³em siê wynikami badañ
jakoœciowych, które pozwalaj¹ na bardziej dog³êbn¹ analizê wybra-
nych aspektów funkcjonowania dzieci i ich rodziców (np. Nelson,
1999; Touroni i Coyle, 2002). Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e badania
jakoœciowe nie umo¿liwiaj¹ precyzyjnego oszacowania wskaŸni-
ków natê¿enia zmiennych psychologicznych oraz nie pozwalaj¹ na
okreœlenie, w jakim stopniu uzyskane rezultaty odnosz¹ siê do ca³ej
populacji rodzin osób o orientacji homoseksualnej. Z tego powodu
korzysta³em z wyników badañ o charakterze jakoœciowym jedynie

1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...

jako dodatkowego Ÿród³a informacji, szczególnie wtedy, gdy ich
trend by³ zgodny z efektami prac iloœciowych.

1.2. Cel pracy oraz jej kontekst teoretyczny

– teoria przywi¹zania

Mo¿na powiedzieæ, ¿e dysponujemy obecnie stosunkowo roz-

leg³ym materia³em empirycznym, obejmuj¹cym dane zarówno na
temat ró¿nych aspektów funkcjonowania dzieci, jak i ich rodziców
o orientacji homoseksualnej. Chodzi tu przede wszystkim o dane do-
tycz¹ce zdrowia psychicznego, rozwoju emocjonalnego, przystoso-
wania spo³ecznego czy rozwoju psychoseksualnego dzieci oraz ich
rodziców. Jednak, szczególnie dla psychologa rozwojowego, który
upatruje podstaw rozwoju psychicznego dziecka w pierwszych rela-
cjach z rodzicami i innymi znacz¹cymi osobami z dzieciñstwa, do-
tkliwy jest brak, lub niedostateczna obecnoœæ, perspektywy relacyj-
nej w omawianych pracach. Ten niedostatek wi¹¿e siê przede
wszystkim z niezwykle skromn¹ liczb¹ prac autorów skoncentrowa-
nych na poznawaniu jakoœci i specyfiki relacji rodzinnych. Chodzi tu
zarówno o relacje pomiêdzy partnerami sta³ego zwi¹zku, jak i o rela-
cje pomiêdzy rodzicami a dzieæmi.

Bior¹c za punkt wyjœcia tezê, ¿e wczesne relacje dziecka mo¿na

traktowaæ jako najwa¿niejszy i podstawowy kontekst jego rozwoju
psychicznego, proponujê w niniejszej pracy teoriê przywi¹zania
Bowlby’ego jako ramê teoretyczn¹ prowadzonych rozwa¿añ. Poni-
¿ej przedstawiam g³ówne tezy teorii przywi¹zania sformu³owanej
przez Bowlby’ego (1969):

1. WiêŸ emocjonalna opiekun–dziecko (przy czym opiekunem

jest najczêœciej matka) stanowi matrycê rozwoju psychicznego
dziecka.

2. WiêŸ emocjonalna opiekun–dziecko kszta³tuje siê od momentu

narodzin dziecka i ma charakter fazowy, to znaczy, ¿e mo¿na wyod-
rêbniæ kolejne etapy rozwoju wiêzi w zale¿noœci od wieku dziecka.

1.2. Cel pracy oraz jej kontekst teoretyczny...

3. WiêŸ emocjonalna stanowi podstawê rozwoju wewnêtrznych

roboczych modeli siebie i opiekuna, a tak¿e œwiata zewnêtrznego.

4. Wewnêtrzne modele robocze stanowi¹ stosunkowo trwa³y

wzorzec relacji z innymi osobami.

5. Deprywacja opieki rodzicielskiej (ca³kowita lub czêœciowa)

prowadzi do zaburzeñ rozwoju emocjonalnego i spo³ecznego.

6. Jakoœæ wiêzi emocjonalnej opiekun–dziecko w du¿ej mierze

wp³ywa na ogóln¹ jakoœæ ¿ycia psychicznego dziecka.

Teoria przywi¹zania to dzisiaj atrakcyjna propozycja teoretycz-

na, która nie tylko wyjaœnia postawowe mechanizmy rozwoju psy-
chicznego niemowlêcia, ale stanowi tak¿e Ÿród³o inspiracji du¿ej
liczby badañ empirycznych. Wiele z nich dotyczy przede wszystkim
relacji dziecka i jego opiekunów, zarówno na poziomie interakcji
(np. podczas wspólnej zabawy), jak i reprezentacji umys³owych (re-
prezentacji siebie i opiekuna). Ponadto, poruszane s¹ zagadnienia
miêdzypokoleniowego przekazu wzorców wiêzi emocjonalnej czy
zdolnoœci do radzenia sobie w trudnych emocjonalnie stytuacjach
(ang. resilience), a tak¿e problem predyspozycji do zaburzeñ psy-
chicznych (inaczej: czynników ryzyka – ang. risk factors).

Mo¿na powiedzieæ, ¿e perspektywa, któr¹ oferuje teoria przy-

wi¹zania, pozwala dotrzeæ do istoty procesów psychicznych i inter-
personalnych, zachodz¹cych w opisywanych w niniejszej ksi¹¿ce
rodzinach. Wybrana rama teoretyczna pozwala ponadto na przeana-
lizowanie zagadnieñ specyficznych dla rodzin osób o orientacji
homoseksualnej, w tym zwi¹zków ró¿nych aspektów relacji opieku-
nów oraz relacji opiekunów z otoczeniem (dziadkowie, dalsi krewni,
przyjaciele rodziny) z rozwojem spo³ecznym i emocjonalnym dziec-
ka. Dodatkowo, mo¿liwe staje siê spojrzenie z nowej perspektywy
na zagadnienie trudnoœci psychicznych, jakie prze¿ywaj¹ dzieci
adoptowane, dzieci z poprzednich zwi¹zków oraz dzieci poczête na
drodze sztucznego zap³odnienia – spokrewnione biologicznie tylko
z jednym opiekunem. Ta nowa perspektywa mo¿e przyczyniæ siê do
zaproponowania nowych rozwi¹zañ teoretycznych dla opisywanych
w pracy, jak¿e z³o¿onych, zagadnieñ. Ponadto, mo¿e równie¿ stano-

1. Rodziny lesbijek i gejów w œwietle wspó³czesnych badañ...

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron