WPROWADZENIE

Tykocin - dawne tradycyjne żydowskie

miasteczko w Polsce

(makieta znajduje się w miejskim muzeum)

- śydzi w Polsce

- Dzieje śydów w Polsce

- Obiekty kultury żydowskiej w

Polsce

- Martyrologia

- Turystyka w Polsce

- Kilka słów na zakończenie

tematu

- Katalog zabytków w Polsce

- Literatura

Przez długi czas w swej historii Polska była krajem wielonarodowościowym. Jeszcze

do wybuchu II wojny światowej około 34% mieszkańców Polski nie było Polakami
(Tomaszewski, 1985 r.). Sytuacja ta zmieniła się po 1945 roku, kiedy okazało się, że w
granicach Polski mieszka zaledwie około 2,5% ludności o narodowości innej niż Polska
(Tomaszewski, 1991 r.). Był to oczywisty rezultat wojny.
W wyniku planowej hitlerowskiej eksterminacji narodu żydowskiego nacja ta
zniknęła niemal całkowicie z terenów Polski (z 3,5-milionowej społeczności pozostało
około 300 tys. osób).
Nowe granice Polski po wojnie zostały "przesunięte" na zachód w stosunku do
położenia przed rokiem 1939. W ten sposób ziemie zamieszkałe częściowo przez
ludność polską znalazły się za wschodnią granicą państwa, zaś na terenach zachodnich i
północnych osiedlonych było dużo Niemców. Powojenna polityka ówczesnych władz
Polski, poprzez przesiedlenia ludności niemieckiej na zachód i ukraińskiej na wschód,
dążyła do utworzenia państwa będącego monolitem narodowościowym. Przez długie
lata uważano, iż problem mniejszości narodowych w Polsce już nie istnieje. Tymczasem
zmiany ustrojowe systemu politycznego pod koniec lat 80-tych wraz z demokratyzacją
życia przywróciły na światło dzienne niegdyś nie istniejący problem państwa
wielonarodowościowego. Stąd w ostatnich latach można zauważyć wyraźny wzrost
zainteresowania tą tematyką.

Społeczność żydowska, jako że przed II wojną światową stanowiła ponad 10% ogółu

mieszkańców Polski pozostawiła po sobie wiele różnorodnych obiektów zaliczanych do
dóbr kultury materialnej. Jednak z dawnej kilkutysięcznej liczby cmentarzy, synagog i
innych budynków służących żydowskiemu kultowi religijnemu, obecnie tylko nieznaczna
część przypomina to, czym była kiedyś. Zachowane obiekty nie mogą być traktowane w
żadnym wypadku jako w pełni reprezentatywne dla bujnie rozwiniętej przedwojennej
kultury materialnej śydów.
Po nazistowskim wykorzenieniu każdego śladu żydowskiej egzystencji nastąpił
prawie 50-letni okres zaniedbania, opuszczenia, a nawet dewastowania większości
miejsc, w których zdołały przetrwać obiekty często o dużej wartości historycznej i
artystycznej. Dopiero od kilku lat prowadzi się szczegółową inwentaryzację pozostałości
kultury materialnej śydów, powstają liczne komitety i fundusze tak w kraju, jak i za
granicą, które chronią i odrestaurowywują te obiekty.

Z perspektywy kilkudziesięciu lat ślady bytności śydów na ziemiach Polski mają dla

jednych zwiedzających wartość sentymentalną, dla innych zaś, głównie młodych
śydów, są ciekawymi pamiątkami kultury żydowskiej w Polsce. Dla lokalnej
społeczności mają one duże znaczenie dydaktyczne, natomiast dla szeregu
zainteresowanych mogą stanowić atrakcją turystyczną.

Obecnie zabytki kultury żydowskiej w Polsce nie mają żadnych w pełni kompletnych

rejestrów czy osobnych katalogów i przewodników. Wydane w 1929 roku dzieło Majera
Bałabana "Zabytki historyczne śydów w Polsce" dawno się zdezaktualizowało.
Natomiast w 1990 roku ukazały się w formie przewodnika "Pamiątki i zabytki kultury
żydowskiej w Polsce" Przemysława Burcharda. Niestety pozycja ta zawiera wiele błędów
rzeczowych, danych niekompletnych, nieprawdziwych i w dużej części również
nieaktualnych.
Inwentaryzacją obiektów kultury materialnej śydów w Polsce od kilku lat zajmują się
pracownicy śydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie - Eleonora Bergman i
Jan Jagielski. W 1989 roku przygotowali oni dla Komitetu Ochrony i Restauracji
Zabytków śydowskich listę zachowanych synagog i cmentarzy żydowskich. W 1995
roku lista ta została dopełniona, uaktualniona i przedstawiona w formie raportu
Światowego Funduszu Zabytków dla Rządowej Komisji Stanów Zjednoczonych d.s.
Ochrony Dziedzictwa Zagranicznego (United States Commission for the Preservation of
America's Heritage Abroad). W tym też roku (1996) raport ten został opublikowany w
USA i jest jak dotąd jedynym w miarę kompletnym spisem bożnic i cmentarzy
żydowskich w Polsce. Obecnie (1996) w języku polskim przygotowywany jest przez śIH
katalog zachowanych synagog i cmentarzy i być może jeszcze w bieżącym roku
zostanie oddany do druku.

Cele i zadania tego bloku

W ostatnich latach kultura i obiekty materialne mniejszości narodowych, w tym

szczególnie mniejszości żydowskiej, budzą coraz większe zainteresowanie i są
przedmiotem

badań

różnych

dziedzin

nauki:

historii,

sztuki,

architektury,

religioznawstwa, socjologii i inne.

Ten blok jest w pewnym zakresie nowatorską pracą - być może pierwszą

Page 1 of 2

Zydzi w Polsce/Wprowadzenie

2008-04-19

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/wstep.html

rozpatrującą obiekty kultury materialnej śydów również w kontekście waloru

turystycznego.

Podstawowym

zadaniem

jest

więc

przedstawienie

pewnej

inwentaryzacji tych obiektów, oraz określenie ich przydatności dla potrzeb turystyki i
krajoznawstwa.

Kolejnym zadaniem tego bloku jest przedstawienie i opisanie w możliwie syntetyczny

sposób obecnego stanu wiedzy na temat istniejących w Polsce pozostałości kultury
materialnej śydów. Istnieje ogromna potrzeba, by ta dziedzina została poznana przez
społeczność polską, która więcej wie o Holokauście, niż o bogatej kulturze żydowskiej
unicestwionej w czasie wojny. Również młodzież żydowska i izraelska nie zdaje sobie w
pełni sprawy, jak była bogata kultura ich przodków w przedwojennej Polsce. To co dziś
mogą oni zobaczyć w Polsce, to nie tylko pomniki i muzea martyrologii, które głównie
są im przedstawiane. Dlatego praca ta zwraca uwagę, iż zabytki i pamiątki kultury
żydowskiej powinny być lansowane zarówno dla młodych śydów, jak i wszystkich
turystów w dużo większym zakresie niż do tej pory.

Celem tego bloku jest także uświadomienie, iż dobra kultury materialnej śydów są

również dziedzictwem kulturowym Polski, i jako takie powinny być w należyty sposób
szanowane, oceniane i ochraniane.

Copyright ©2002-2006 by

Gedeon

Izrael

Kultura

Historia

Turystyka

Pomoc duchowa

śydzi w Polsce

Czasy i Fakty

Page 2 of 2

Zydzi w Polsce/Wprowadzenie

2008-04-19

http://www.izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/wstep.html