plik

Medycyna Rodzinna 2/2013

P R A C E O R Y G I N A L N E

O R I G I N A L P A P E R S

Jakość życia pacjentek z chorobą

nowotworową leczonych metodą chemioterapii

*Barbara Golecka

Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy, Zespół Opieki Zdrowotnej, Głogów
Kierownik Zakładu: mgr Henryk Sylwanowicz

The qualiTy of life of female paTienTs wiTh cancer disease TreaTed

wiTh chemoTherapy

S u m m a r y

Introduction.

The research on quality of life in liaison with the level of functioning lead to the concept of quality of life related

to health. medical institutions aim not only to treat patients, but also to prepare them to living with disease and treatment

procedures. an examination of quality of life at various stages of cancer disease is important in relation to possibility of taking

actions leading to the quality improvement.

Aim.

The purpose of this paper is to analyse the quality of life of female married, chemiotherapy-treated patients and to analyse

the association between the level of quality of life and the ways of coping with cancer diseases.

Material and methods.

The research was carried out on 30 married women with cancer diseases, treated with chemotherapy.

The questionnaire of the quality of life mcGill, ps-T scale and “The questionnaire ways of coping – cancer Version” were

used for the analysis.

Results.

examined women represent low, medium and high level of quality of life. The majority have medium level of quality

of life. The women cope with disease using emotional, cognitive and behavioral methods. The group with low and high level

of quality of life vary statistically in terms of emotional method of copying. The higher level of quality of life, the more often

emational methods are used.

Conclusions.

The women with medium level of quality of life adapt to the situation of disease the best, they use social support

and are task-oriented.

Key words: quality of life, cancer disease, ways of copying

WStęP

Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia to termin

opisujący fizyczny, społeczny, umysłowy, psychologiczny
aspekt dobrego samopoczucia i funkcjonowania ocenia-
nego przez pacjenta (1) lub wpływ choroby i leczenia na
funkcjonowanie oraz zadowolenie z życia chorego (2, 3).
Ocena jakości życia pacjentów należy do standardów po-
stępowania placówek opieki medycznej czy paliatywnej
(1), gdyż negatywne wydarzenia życiowe, jak zagrażająca
życiu choroba nowotworowa, w większym stopniu niż po-
zytywne zdarzenia oddziałują na jakość życia człowieka
(4). Pojawienie się choroby nowotworowej jest drama-
tycznym momentem w życiu. Fizyczne i psychologiczne
konsekwencje  choroby  i  leczenia  przeciwnowotworo-
wego wpływają na dotychczasowy tryb funkcjonowania
osoby, mogą osłabiać lub uniemożliwiać pełnienie wielu
dotychczasowych  funkcji,  powodować  reorganizację
aktywności, rezygnację z wielu życiowych marzeń i celów,
przewartościowanie  potrzeb.  Jednak  stopień,  w  jakim
wydarzenie  choroby  nowotworowej  i  proces  leczenia
zmieni  funkcjonowanie  jednostki,  zależy  od  różnych

czynników sytuacyjnych (np. od wsparcia społecznego)
oraz od czynników podmiotowych, takich jak poczucie
kompetencji, sprawstwa, siły, skuteczności, odporności
psychicznej,  sposobu  interpretowania  doświadczeń,
strategii radzenia sobie z konsekwencjami (4, 5). Dobra
jakość życia bywa utożsamiana z subiektywnym dobrym
samopoczuciem, satysfakcją, dobrym przystosowaniem
do sytuacji, nadzieją, zdolnością do sprawowania funkcji
społecznych (1, 2, 6, 7). Osoba dokonując oceny jakości
życia, uwzględnia wcześniejsze doświadczenia, obecną
sytuację  oraz  oczekiwania  dotyczące  przyszłości  (8).
Badania pokazują, że wyższe poczucie jakości życia uła-
twia zmaganie się z chorobą, a także wzmacnia procesy
równoważenia zagrożeń z zasobami, natomiast wyższy
poziom  zdrowia  zwrotnie  oddziałuje  na  subiektywne
poczucie jakości życia (5).

Jakość życia jest pojęciem wielowymiarowym i w pra-

cy tej przyjęto, że odnosi się do trzech głównych sfer funk-
cjonowania człowieka chorego: psychicznej (emocji i pro-
cesów poznawczych), fizycznej (dolegliwości związanych
z chorobą i leczeniem) oraz behawioralnej (sposobów
radzenia sobie z chorobą). Człowiek może dokonywać

Barbara Golecka

Medycyna Rodzinna 2/2013

czynnikiem doboru był również stan cywilny, stąd w bada-
niu uczestniczyły jedynie mężatki. Dobór osób do badań
celowo zakładał uczestnictwo kobiet zamężnych z uwagi
na wsparcie rodzinne. Dobór osób do badań nie był
zdeterminowany wiekiem. Badane były osoby dorosłe.
Dolna granica wieku to 47 lat, a górna 74 lata. Rycina 1
przedstawia związki między badanymi zmiennymi.

W pracy posłużono się narzędziami badawczymi:

kwestionariuszem jakości życia McGill, skalą do bada-
nia oceny sytuacji – skala PS-t, oraz Kwestionariuszem
Sposobów Radzenia Sobie z Chorobą „Ways of Coping
– Cancer Version” (WOC-Ca).

Kwestionariusz jakości życia McGill służy do badania

jakości życia w odniesieniu do fizycznej, psychicznej i
społecznej sfery funkcjonowania osoby chorej. ta tech-
nika badawcza ma charakter samoopisowy i składa się z
czterech części. W części A badany ocenia jakość swoje-
go życia z uwzględnieniem wszystkich aspektów własne-
go życia. Część B odnosi się do fizycznej sfery – badany
ma wymienić objawy fizyczne, które mu dokuczają.
Część C bada psychiczną i społeczną sferę życia – bada-
ny ma wskazać odpowiedź, która najlepiej odzwierciedla
jego odczucia i myśli. Zwraca się tu uwagę na stopień
przystosowania do choroby, doznawanie uczuć pozytyw-
nych (zadowolenie, radość) oraz negatywnych (smutek,
przerażenie, bezsens życia), a także jakość kontaktów

oceny poszczególnych dziedzin życia (rodzina, stosunki
społeczne, warunki finansowe, praca, stan zdrowia) lub
życia jako całości. Pacjenci z rozpoznaniem nowotworu
złośliwego  dokonują  oceny  jakości  życia  dotyczącej
zdolności  troszczenia  się  o  siebie  samego,  radzenia
sobie  z  ubocznymi  skutkami  leczenia,  realizacji  celów
życiowych,  wsparcia  otrzymywanego  od  najbliższych,
satysfakcji z życia czy bilansu życia. W sytuacji choroby
nowotworowej ocena jakości życia bardzo często zależy
od  nasilenia  dolegliwości  fizycznych  (np.  bólu),  oceny
własnej  sprawności  fizycznej,  nasilenia  niepokoju  lub
nadziei oraz od przekonania o skuteczności leczenia.

Duże znaczenie dla poczucia dobrej jakości życia ma

kontakt  z  innymi  ludźmi.  Kontakt  społeczny  jako  jedna
z  podstawowych  potrzeb  człowieka  jest  niezbędny  dla
prawidłowego funkcjonowania. Inni ludzie pełnią ważną
rolę,  dostarczając  wsparcia,  pozytywnych  doświadczeń
emocjonalnych  czy  oferując  swoją  pomoc.  Wsparcie
łagodzi  psychologiczne  skutki  stresu,  prowadzi  do  lep-
szego rozumienia własnej sytuacji, umożliwia dokonanie
poznawczej reinterpretacji i nadawanie sensu krytycznym
doświadczeniom. Badania dowodzą, że istotnym źródłem
wsparcia społecznego jest rodzina (4). Rodzina zajmuje
jedno z najwyższych miejsc w hierarchii wartości, ponie-
waż  podtrzymuje  poczucie  sensu  życia,  łagodzi  wpływ
stresów zewnętrznych, dostarcza wsparcia, daje człowie-
kowi poczucie głębokich więzi z ludźmi i potwierdza jego
wartość.  Małżeństwo  wpływa  na  zadowolenie  z  życia,
sprawia, że osoby są bardziej szczęśliwe, mniej depresyjne
oraz zdrowsze. Małżeństwo jest źródłem pozytywnych do-
świadczeń emocjonalnych, jeśli jest udane, i podtrzymuje
poczucie szczęścia, lecz kiedy funkcjonuje źle, to stwarza
gorsze psychologicznie warunki niż samotne życie (4).

Podjęte w pracy zagadnienia badawcze dotyczą

funkcjonowania zamężnych kobiet chorych na nowotwór
i leczonych metodą chemioterapii.

Cel PRACy

Celem pracy było ustalenie, jaki jest poziom jakości

życia zamężnych pacjentek poddawanych chemioterapii
oraz jakie strategie radzenia sobie z chorobą wykorzy-
stują pacjentki poddawane leczeniu chemioterapeutycz-
nemu.

MAteRIAł I MetODy

Osobami badanymi była grupa 30 kobiet, pacjentek

dolnośląskich  oddziałów  onkologicznych.  W  badaniu
uwzględniono  takie  zmienne  niezależne,  jak:  choroba
nowotworowa, rodzaj stosowanego leczenia, płeć i stan
cywilny. Osoby były wybierane do badania na podstawie
kryterium  medycznego.  O  doborze  decydowało  me-
dyczne  rozpoznanie  choroby  nowotworowej  oraz  fakt
leczenia metodą chemioterapii. W tabeli 1 przedstawiono
rozkład liczebności pacjentek pod względem diagnozy
różnych rodzajów nowotworów. Analizowano funkcjono-
wanie pacjentek chorych na nowotwór jako grupy, bez
różnicowania poszczególnych jednostek chorobowych.
Założono  homogeniczność  grupy  pod  względem  płci,
dlatego do badania wybierano jedynie kobiety. Istotnym

tabela 1. Opis badanej grupy – diagnoza rodzaju nowo-

tworu.

Diagnoza

Liczba pacjentek

Procent

Rak piersi

30,0

Rak jajnika

23,3

Rak jelita grubego

20,0

Rak płuc

10,0

Rak macicy

10,0

Rak żołądka

6,7

Razem

100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie diagnozy lekarskiej.

Ryc. 1. Związki między badanymi zmiennymi.

Medycyna Rodzinna 2/2013

Jakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą chemioterapii

kość życia. Największą grupę (70% badanych) stanowią
pacjentki o średniej jakości życia. Należy uwzględnić
fakt, że badana grupa to kobiety zamężne, posiadające
wsparcie rodzinne, co ma decydujący wpływ na jakość
ich życia. Zdecydowana większość (96,7%) badanych
kobiet podała, że odczuwa wsparcie ze strony rodziny.
3,3% badanych zasygnalizowało brak wsparcia ze strony
rodziny.

Sytuacja choroby ma duże znaczenie dla badanych

osób. 90% badanych kobiet uważa ją za bardzo ważną i
raczej ważną (ryc. 2) oraz bardzo trudną i raczej trudną
(ryc. 3). Świadczy to o tym, że badane osoby przywiązują
dużą uwagę do własnego stanu zdrowia oraz dostrzegają
powagę i problem choroby.

Dla każdej badanej osoby, na podstawie wyników

kwestionariusza, został uzyskany wynik, który pozwala
zróżnicować badane pacjentki pod względem doznawa-
nej jakości życia i podzielić je na trzy kategorie:

– pacjentki o niskim poziomie jakości życia,

– pacjentki o średnim poziomie jakości życia,

– pacjentki o wysokim poziomie jakości życia.
Kategorie te będą punktem odniesienia do dalszej

analizy, obejmującej porównania pomiędzy owymi trzema
grupami osób badanych.

J a k o ś ć ż y c i a a s t r a t e g i e r a d z e n i a

s o b i e z c h o r o b ą n o w o t w o r o w ą

Drugi problem badawczy dotyczył związku pomię-

dzy odczuwaną jakością życia a wykorzystywaniem

społecznych, otrzymywane wsparcie. W części D badany
ma wymienić te czynniki, które w największym stopniu
wpływają na jakość jego życia, zarówno sprzyjające, jak
i pogarszające jakość życia. Pytania kwestionariuszowe
zawierają się pomiędzy dwoma skrajnie przeciwnymi
twierdzeniami. Odpowiednie cyfry oznaczają różne natę-
żenie danej cechy, od minimalnego, poprzez średnie, aż
po skrajne. Badany ma podkreślić cyfrę pomiędzy 0 a 10,
która najlepiej opisuje to, co czuje.

Skala do badania oceny sytuacji (skala PS-t) przezna-

czona jest do określenia właściwości aktualnej sytuacji
człowieka. Zawiera 9 grup zdań wyrażających stosunek
człowieka do jego obecnej sytuacji. Osoba określa, jak
ważna jest dla niej obecna sytuacja, czy ma wpływ na
to, co się dzieje, czy wie, co może się wydarzyć i co ona
sama może zrobić, czy to, co się dzieje, ocenia jako
groźne, czy spodziewa się pomyślnego/niepomyślnego
rozstrzygnięcia obecnej sytuacji itd. Skala ta posłużyła
jako metoda pomocnicza do oceny jakości życia.

Kwestionariusz Sposobów Radzenia Sobie z Chorobą

„Ways of Coping – Cancer Version” został opracowany
przez Dunkel-Schetter i wsp. do badania różnych spo-
sobów radzenia sobie chorych na nowotwór. Przekładu
na język polski dokonał Paweł Izdebski (9). ta metoda
badawcza powstała na podstawie koncepcji lazarusa i
Folkman, dotyczącej zadaniowej i emocjonalnej strategii
radzenia sobie z sytuacją stresową. Kwestionariusz skła-
da się z 52 twierdzeń. Osoba badana ma ustosunkować
się do każdego z nich poprzez wybór jednej z pięciu
możliwych odpowiedzi: „nigdy”, „rzadko”, „czasami”,
„często”, „bardzo często”. twierdzenia obejmują emo-
cjonalne, poznawcze i behawioralne sposoby radzenia
sobie z chorobą nowotworową.

WyNIKI BADAń

P o z i o m j a k o ś c i ż y c i a

Pierwszy problem badawczy dotyczył poziomu jakości

życia u zamężnych kobiet leczonych metodą chemiotera-
pii. Przyjmuje się, że jakość życia obejmuje fizyczną, psy-
chiczną i behawioralną sferę funkcjonowania człowieka.
Osoby badane dokonały subiektywnej oceny poziomu
własnej jakości życia.

Przedstawione w tabeli 2 wyniki wskazują, że badane

osoby charakteryzują się różną jakością życia. 10% ba-
danych posiada wysoką jakość życia, a 20% niską ja-

tabela 2. Opis statystyczny badanej jakości życia.

Jakość życia

Częstość

Procent

Niska

20,0

Średnia

70,0

Wysoka

10,0

Ogółem

100,0

Źródło: opracowanie własne.

Ryc. 3. Ocena sytuacji choroby. Źródło: opracowanie własne.

Ryc. 2. Ocena sytuacji choroby. Źródło: opracowanie własne.

Barbara Golecka

Medycyna Rodzinna 2/2013

Za pomocą testu post-hoc tukeya określono, że istot-

na statystycznie różnica dotyczy grup o niskiej i wysokiej
jakości życia pod względem stosowania emocjonalnej
metody radzenia sobie (tab. 5). Osoby z wysoką jakością
życia mają wyższe wyniki na skali preferencji metody
emocjonalnej niż osoby o niskiej jakości życia.

OMóWIeNIe

Przedmiotem przeprowadzonych badań empirycznych

była jakość życia zamężnych pacjentek z rozpoznaniem
choroby nowotworowej, leczonych metodą chemiotera pii.
Jakość życia, jej związek ze strategiami radzenia so bie,
analizowana była w odniesieniu do koncepcji jakości życia
związanej ze zdrowiem. W tych koncepcjach jakość życia
bada się z uwagi na stan zdrowia i dobro pacjenta (10),

określo nych strategii radzenia sobie z chorobą nowo-
tworową. Ustalono, że badane pacjentki wykorzystują
emocjonal ne, poznawcze i behawioralne strategie ra-
dzenia sobie. Obliczono średnie wyniki osób o różnej
jakości życia pod względem wyników stosowania metod
emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych. Wyniki
przedstawia tabela 3.

Za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji okre-

ślono, czy otrzymane różnice są istotne (tab. 4). Pod
względem metod poznawczych i behawioralnych grupy
osób o różnej jakości życia nie różnią się. Stwierdzono,
że istotna różnica dotyczy tylko metod emocjonalnych.
Na rycinie 4 przedstawiono średnie wartości mierzonych
metod dla osób o różnej jakości życia. Metody emocjo-
nalne różnią się istotnie między grupami.

tabela 3. Strategie radzenia sobie – statystyki opisowe.

Strategie radzenia

sobie

Jakość życia

Średnia

Odchylenie

standardowe

Min

Max

Metody emocjonalne

niska

41,67

10,270

średnia

50,52

12,644

wysoka

66,00

3,001

Metody poznawcze

niska

49,83

3,189

średnia

60,38

10,419

wysoka

54,67

6,429

Metody behawioralne

niska

43,00

6,387

średnia

37,71

8,492

wysoka

39,67

1,528

Źródło: opracowanie własne na podstawie SPSS.

tabela 4. Jednoczynnikowa analiza wariancji ANOVA.

Zmienna zależna

Zróżnicowanie

wyników

Suma

kwadratów

Średni

kwadrat

Istotność

Metody emocjonalne

Między grupami

1187,729

593,864

4,284*

0,024

Wewnątrz grup

3742,571

138,614

–

Ogółem

4930,300

–

Metody poznawcze

Między grupami

549,848

274,924

3,221

0,056

Wewnątrz grup

2304,452

85,350

–

Ogółem

2854,300

–

Metody behawioralne

Między grupami

132,014

66,007

1,079

0,354

Wewnątrz grup

1650,952

61,146

–

Ogółem

1782,967

–

*różnica istotna na poziomie p < 0,05

Źródło: opracowanie własne na podstawie SPSS.

Medycyna Rodzinna 2/2013

Jakość życia pacjentek z chorobą nowotworową leczonych metodą chemioterapii

jakości  życia.  Najliczniejszą  podgrupę  stanowiły  pa-
cjentki ze średnim poziomem jakości życia. Kobiety ze
średnią  jakością  życia  najlepiej  przystosowują  się  do
sytuacji choroby, dobrze radzą sobie z konsekwencjami
choroby i leczenia, przejawiają mniej zachowań uniko-
wych, stosują adekwatne mechanizmy radzenia sobie,
są ukierunkowane na zadaniowe formy radzenia sobie.
One  także  najliczniej  wskazywały  na  znaczenie  więzi
rodzinnych  i  wsparcia  społecznego.  Rodzina  ma  duży
wpływ na postawę pacjenta i współwarunkuje motywację
jednostki do walki z chorobą (11). Pacjenci doświadczają
bólu, lęku, bezradności, przeżywają rozterki dotyczące
sensu życia. W sytuacji zagrożenia życia rodzina nabiera
szczególnego znaczenia. Zaczyna być ważna jakość kon-
taktów. Pacjenci podkreślają znaczenie rozmów, wypo-
wiadanie swoich obaw, wzajemną bliskość, co wzmacnia
poczucie więzi. Wytworzenie wokół chorego atmosfery
troski, opiekuńczości zwiększa poczucie bezpieczeństwa.
Szacunek  rodziny  dla  chorego,  cierpliwość  dla  jego
zachowań  będących  wynikiem  złego  samopoczucia  i
podporządkowanie się jego potrzebom pomagają lepiej
znosić trudy choroby. Prawidłowa adaptacja człowieka
do sytuacji choroby wymaga zaangażowania rodziny w
zmniejszanie poczucia nieprzydatności, wstydu, poczu-
cia niższości. Aktywność wszystkich członków rodziny,
wspólne mobilizowanie sił zmniejsza tendencje chorego
do izolowania się, obawy przed odrzuceniem czy osamot-
nieniem i zwiększa motywację do leczenia.

Choroba nowotworowa jest źródłem stresu, dlatego

osoby  muszą  radzić  sobie  z  przykrymi  emocjami.  Ba-
dane  sposoby  radzenia  sobie  podzielono  na  metody
poznawcze, behawioralne i emocjonalne. Wybór metod
poznawczych, jakie stosowała grupa kobiet ze średnim po-
ziomem jakości życia, sprawiał, że pacjentki radziły sobie z
chorobą w sposób przystosowawczy. Adekwatnie oceniały
zagrożenie  i  podejmowały  stosowne  działania.  Metody
poznawcze silnie wiążą się z motywacją do współpracy z
lekarzami, co wpływa na proces terapeutyczny (9). Ozna-
cza to, że pacjentki wykorzystujące ten rodzaj strategii,
traktują nowotwór jako wyzwanie, z którym trzeba się zmie-
rzyć. Jednocześnie osoby te mają silniejszą tendencję do
wykorzystywania wsparcia społecznego (metody behawio-
ralne). Metody emocjonalne były najczęściej stosowane
przez osoby, które określiły poziom jakości własnego życia
jako  wysoki.  Zamiast  konfrontować  się  z  zagrożeniem,
pacjentki  te  dystansowały  się  od  przeżywanych  emo-
cji.  Poprawiało  to  samopoczucie,  jednak  nie  pomagało

co odgrywa szczególną rolę w badaniach osób przewle-
kle chorych. Ocena funkcjonowania człowieka odwołuje
się  przede  wszystkim  do  zasobów  osobistych,  poczu-
cia  dobrostanu,  pozytywnych  emocji,  potrzeb.  Osoby
badane  dokonywały  oceny  jakości  własnego  życia  w
kontekście  funkcjonowania  fizycznego  (dolegliwości
związane z chorobą i leczeniem), psychicznego (procesy
poznawcze i emocjonalne) oraz behawioralnego (sposo-
by radzenia sobie z chorobą). W badaniu analizowana
była jakość życia pacjentek chorych na nowotwór jako
grupy,  bez  wyodrębniania  poszczególnych  jednostek
chorobowych.  W  grupie  badanej  znalazły  się  jedynie
mężatki. Analiza wyników pozwoliła podzielić grupę na
trzy  podgrupy  w  zależności  od  poziomu  odczuwanej

tabela 5. test tukey'a HSD.

Zmienna zależna

Jakość życia

Różnica średnich (I-J)

Istotność

Metody emocjonalne

niska-średnia

-8,857

0,253

niska-wysoka

-24,333*

0,018

średnia-wysoka

-15,476

0,103

*różnica średnich jest istotna na poziomie 0,05

Źródło: opracowanie własne.

Ryc. 4. Średnie wartości mierzonych metod dla osób o różnej

jakości życia.
Źródło: opracowanie własne.

Barbara Golecka

Medycyna Rodzinna 2/2013

mem jakości życia. Sytuację choroby badane oceniają
jako ważną i trudną. Jednym z istotnych czynników mają-
cych wpływ na lepszą jakość życia chorych jest wsparcie
otrzymywane od rodziny.

2. Osoby badane radzą sobie ze stresem choroby

za pomocą metod emocjonalnych, poznawczych i be-
hawioralnych.  Pod  względem  metod  poznawczych  i
behawioralnych  grupy  osób  o  różnej  jakości  życia  nie
różnią się. Istotna statystycznie różnica dotyczy grup o
niskiej i wysokiej jakości życia pod względem stosowania
emocjonalnej metody radzenia sobie. Im wyższa jakość
życia, tym częściej stosowana jest metoda emocjonalna.
Wynika to stąd, że chorzy, aby chronić się przed ujemnym
wpływem  choroby,  stosują  sztywne,  dezadaptacyjne
mechanizmy obronne osobowości.

3. Grupa kobiet ze średnią jakością życia najlepiej

przystosowuje  się  do  sytuacji  choroby,  dobrze  radzi
sobie  z  konsekwencjami  choroby  i  leczenia,  stosuje
adekwatne  mechanizmy  radzenia  sobie,  wykorzystuje
wsparcie społeczne.

Piśmiennictwo

1. Oleś M: Jak oceniać jakość życia u dzieci? [W:] Psychologia

jakości  życia.  Wydawnictwo  ACADEMICA,  Warszawa  2005;  4:  69-88.
2. Schipper H: Quality of Life: principles of the clinical paradigm. Journal
of Psychosocial Oncology 1990; 8: 171-178.  3. Spieth LE, Harris CV:
Assessment of health-related quality of life in children and adolescents:
an integrative review. Journal of Pediatric Psychology 1996; 21: 175-193.
4. Czapiński J: Psychologia szczęścia. Oficyna Wydawnicza „Akademos”,
Warszawa 1992. 5. Sęk H: Jakość życia a zdrowie. Ruch prawniczy, eko-
nomiczny i socjologiczny 1993; 2: 110-117. 6. Eiser C, Morse R: Quality
of Life Measure in Chronic Diseases of Childhood. Health Technology
Assessment 2001; 5: 1-162. 7. Goździewicz A: Egzemplifikacja wykorzy-
stania psychobiografii w badaniach nad jakością życia. [W:] Bańka A (red.):
Psychologia jakości życia. Stowarzyszenie Psychologia i Architektura, Po-
znań 2005; 95-109. 8. Bańka A: Jakość życia a jakość rozwoju. Społeczny
kontekst płci, aktywności i rodziny. [W:] Bańka A (red.): Psychologia jakości
życia. Stowarzyszenie Psychologia i Architektura, Poznań 2005; 11-78.
9. Izdebski P: Funkcjonowanie osób z chorobą nowotworową po chemiote-
rapii. Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1998. 10. Majkowicz M:
Jakość życia w chorobie nowotworowej. [W:] de Walden-Gałuszko K (red.):
Psychoonkologia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000; 141-146.
11. Heszen-Klemens I, Jarosz M: Stosunek lekarz–pacjent. Zespół diagno-
styczno-terapeutyczny. [W:] Jarosz M (red.): Psychologia lekarska. PZWL,
Warszawa 1983; 193-322. 12. Grzegołowska-Klarkowska HJ: Mechanizmy
obronne  osobowości.  PWN,  Warszawa  1986. 13.  Heszen-Niejodek  I:
Radzenie sobie z chorobą – przegląd zagadnień. [W:] Heszen-Niejodek I
(red.): Jak żyć z chorobą, a jak ją pokonać. Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego, Katowice 2000; 55-78. 14. Nowakowska MT: Psychologiczne
aspekty chorób przewlekłych, trwałego upośledzenia zdrowia oraz chorób
nieuleczalnych i zagrażających życiu. [W:] Jarosz M (red.): Psychologia
lekarska. PZWL, Warszawa 1983; 343-362.

w roz wiązywaniu problemów. Silne mechanizmy obron-
ne  jako  dominujący  sposób  radzenia  sobie  z  sytuacją
mają  cha rakter  nieprzystosowawczy,  ponieważ  zamiast
radzić sobie z chorobą w sposób aktywny poprzez walkę
i konfrontację z trudnościami, osoby izolują się od emocji
związanych z chorobą i procesem leczenia. Zgodnie z de-
finicją Grzego łowskiej-Klarkowskiej, mechanizmy obronne
osobowości  to  „zniekształcenia  w  przebiegu  procesów
poznawczych,  które  występują  w  sytuacji  nastawienia
na ochronę »ja« lub jego antycypacji i których celem jest
ochrona  »ja«  przed  rzeczywistym  lub  antycypowanym
zagrożeniem” (12). Do najczęściej stosowanych mechani-
zmów obron nych w sytuacji choroby należą: zaprzeczanie
chorobie, wyparcie, tłumienie, reakcja upozorowana, fan-
tazjowanie,  kompensacja,  przewartościowanie  (13,  14).
Zaprzeczanie chorobie to nieprzyjmowanie do wiadomości
faktu, że jest się chorym oraz konsekwencji choroby. Reak-
cja ta powstaje w wyniku interakcji procesów poznawczych
i emocjonalnych (13). Odrzucenie informacji związanych z
chorobą jest nieświadome i ma nie dopuścić do rozwoju
lęku. Pełni więc funkcję obrony przed zagrożeniem. Szcze-
gólne znaczenie tego mechanizmu ma miejsce, gdy czło-
wiek dowiaduje się o chorobie. Reakcja zaprzeczania pełni
wówczas rolę adaptacyjną, łagodzącą pierwszy szok na
wiadomość o zachorowaniu. Mechanizmem pokrewnym
do zaprzeczania jest wypieranie ze świadomości informacji
dotyczących choroby, np. przykrych myśli, przeżyć, wspo-
mnień. Natomiast tłumienie odnosi się do silnych emocji
negatywnych, które pojawiają się w sytuacji, gdy pacjent
otrzymuje niepomyślne informacje od lekarza, czy też gdy
jego stan zdrowia ulega pogorszeniu (14). Zachowuje się
wówczas biernie, apatycznie, obojętnie. U pacjentów czę-
sto pojawia się także mechanizm obronny zwany reakcją
upozorowaną. Jest to uzewnętrznianie postaw, motywów
czy potrzeb przeciwnych do naturalnych tendencji (12).
Wówczas tłumione są przykre uczucia, a eksponowane
zadowolenie, dowcipność itd. Chorzy radzą sobie również
poprzez mechanizm fantazjowania, poprzez budowanie
w  wyobraźni  alternatywnych  scenariuszy  zachowania  i
przeżywania.

WNIOSKI

Analiza wyników przeprowadzonych badań pozwala

na określenie poziomu jakości życia badanych osób oraz
jej związku ze strategiami, jakie wykorzystują badane
osoby, aby poradzić sobie ze stresem choroby. Wyniki
badań są następujące:

1. W badanej grupie znajdują się osoby o niskim,

średnim i wysokim poziomie jakości życia. Większość
badanych pacjentek charakteryzuje się średnim pozio-

nadesłano: 15.11.2012

zaakceptowano do druku: 18.01.2013

Adres do korespondencji:

*Barbara Golecka

Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy

ul. Kościuszki 15, 67-200 Głogów

tel.: +48 605-830-101

e-mail: barbaragolecka@op.pl