ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2008, LVIII, 208-211 pRACE pogLĄDowE

Elżbieta Bloch-Bogusławska

1

, Ewa Pufal

1

, Bogusław Sygit

2

, Teresa Nowacka

1

Śmiertelne wypadki przy pracy jako wynik braku lub
nienależytej kontroli pracowników (doniesienie z badań)

Accidents at work as an effect of lack or inadequate inspection
/supervision of employees/workers (inform study)

1

Z Katedry Medycyny Sądowej UMK w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera

w Bydgoszczy

Kierownik: prof. dr hab. med. K. Śliwka

2

Z Zakładu Kryminalistyki, wydział prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego

Kierownik: prof. dr hab. B. Sygit

Z analizy dostępnych danych statystycznych, jak

i z badań naukowych wynika, że wypadki przy pracy

mają najczęściej charakter nieprzestępczy, ale są

efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności czy

zachowania zawinionego przez ofiarę wypadku. Ana-

liza dokumentacji z lat 1982-2007 Katedry i Zakładu

Medycyny Sądowej CM w Bydgoszczy pozwoliła

autorom na przedstawienie obrazu tego zjawiska

w regionie bydgoskim. prześledzono ogółem 12 500

spraw, wśród których stwierdzono 175 wypadków

przy pracy ze skutkiem śmiertelnym. ocenie podda-

no rodzaj wypadków oraz stan trzeźwości ofiar tych

wypadków.

The analysis of available statistical data and the

results of research studies show that accidents at

work most commonly have non-criminal character

but are an effect of unhappy coincidence or culpable

behavior of the victim of the accident. The analysis

of data from the years 1982 to 2007 collected in

Department of Forensic Medicine CM in Bydgoszcz

allowed the authors to illustrate the phenomenon

in the Bydgoszcz district. In total, 12 500 cases

were investigated, among which 175 cases of fatal

accidents at work were found. The types of accidents

and state of sobriety of the victims were assessed.

Słowa kluczowe: wypadki przy pracy

Key words: accident at work

wSTęp

Z analizy dostępnych danych statystycz-

nych z informacji kompetentnych organów,

jak i z ogłoszonych badań naukowych (głów-

nie badań B. Hołysta, w. Radeckiego czy R.

Szałowskiego) wynika, że wypadki przy pracy

mają najczęściej charakter nieprzestępczy, są

efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności;

czy zachowania zawinionego wyłącznie przez

ofiarę wypadku [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9].

w celu zweryfikowania trafności takiej

oceny Zakład Kryminalistyki Uniwersytetu

Łódzkiego wspólnie z Katedrą Medycyny

Sądowej UMK w Toruniu, Collegium Medi-

cum w Bydgoszczy podjęły badania tego

problemu. Z uwagi na jego rangę badania

ograniczono do śmiertelnych wypadków przy

pracy. Chodzi szczególnie o ocenę, czy oko-

liczności i przebieg zaistniałych wypadków

pozwalały rozważać (i na ile) udział w nich

osób trzecich, a szczególnie czy wcześniejsze

rzetelne kontrole bhp były w stanie zapobiec

ich zaistnieniu. postawiono tezę, że większo-

ści śmiertelnych wypadków przy pracy można

było uniknąć, gdyby uprawnione i zobowią-

zane podmioty kontrolne wykonywały swoje

obowiązki i w porę reagowały na występujące

przypadki naruszeń przepisów bhp.

Nr 4 209

Niniejsze opracowanie jest zaledwie pierw-

szym komunikatem z tych badań. Na potrzeby

badań przyjęto, że „śmiertelny wypadek przy

pracy to wypadek, w wyniku którego nastąpiła

śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy

od dnia wypadku” (co jest zgodne z art. 3 i 4

ustawy wypadkowej).

CEL pRACY

Korzystając z danych zawartych w mate-

riałach sądowo-lekarskich, zgromadzonych

w Katedrze Medycyny Sądowej CM w Byd-

goszczy przeprowadzono analizę śmiertelnych

wypadków przy pracy, celem prześledzenia tego

zjawiska w regionie bydgoskim.

MATERIAŁ I METoDY

Analizie poddano materiał z ostatnich 25 lat,

tj. od 1982 do 2007 roku zgromadzony w Kate-

drze Medycyny Sądowej Collegium Medicum

w Bydgoszczy. prześledzono ogółem 12 500

spraw, wśród których stwierdzono 175 wypad-

ków przy pracy ze skutkiem śmiertelnym. ocenie

poddano rodzaj wypadków oraz stan trzeźwości

ofiar tych wypadków.

wYNIKI BADAń

Tabela I. ogólne typy wypadków.

Table I. Types of accidents at work.

Typ wypadku /

Type of accident

Ilość/

Number

porażenie prądem /

Electrocution

17

przejechanie przez dźwig /

Running-down by a crane

1

przygniecenie /

Crush

40

wciągnięcie przez maszynę /

Tramping in a machine

8

Upadek z wysokości /

Falling from height

38

Inne /

others

71

Razem /

Together

175

Tabela II. okoliczności wypadków w latach.

Table II. Circumstances of accidents at work in the

years.

okoliczności

wypadku

Circumstances

of accidents

Lata

Years
1982-

-1989

Ilość

Number

1990-

-1999

Ilość

Number

2000-

-2007

Ilość

Number

Razem

Together

porażenie

prądem /

Electrocution

4

9

4

17

przejechanie

przez dźwig /

Running-down

by a crane

1

1

przygniecenie /

Crush

16

16

8

40

wciągnięcie

przez maszynę

/ Trapping in

a machine

2

6

8

Upadek

z wysokości /

Falling from

height

14

11

13

38

Inne / others

25

23

23

71

Razem /

Together

62

59

54

175

Tabela III. Alkohol a okoliczności wypadku.

Table III. Alkohol and circumstances of accidents at

work.

okoliczności

wypadku

Circumstances

of accidents

pod wpływem

alkoholu /

Under the

influence of

alcohol

Trzeźwy /

Sober

Razem /

Together

porażenie

prądem /

Electrocution

12

5

17

przejechanie

przez dźwig /

Running-down

by a crane

1

1

przygniecenie /

Crush

36

4

40

wciągnięcie

przez maszynę /

Trapping in

a machine

6

2

8

Upadek

z wysokości /

Falling from

height

27

11

38

Inne / others

47

24

71

Razem / Together 129

46

175

ŚMIERTELNE wYpADKI pRZY pRACY

210 Nr 4

oMówIENIE wYNIKów I wNIoSKI

Analiza okoliczności i przyczyn badanych

wypadków pozwala przyjąć, że dochodziło do

nich w efekcie braku lub nienależytej kontroli

oraz nadzoru w zakresie zapewnienia bez-

piecznych warunków pracy. Do wniosku tego

uprawniały następujące ustalenia dokonane

w toku badań:

1. upadki z wysokości – nie miałyby miejsca,

gdyby egzekwowano konieczność używa-

nia lin zabezpieczających nie dopuszczano

do pracy na wysokości osoby nietrzeźwe,

wyposażano pracowników w specjalne

obuwie, aktualizowano badania lekarskie

(wykluczające np. lęk przestrzeni);

2. przysypanie ziemią nie byłoby przyczyną

śmiertelnego wypadku, gdyby zabezpie-

czano np. ściany wykopu;

3. przygniecenie przez wycinane drzewo

– gdyby nauczono bezpiecznego za-

chowania przy tej czynności, stosowania

odciągów itd.;

4. porażenie prądem, gdyby okresowo ba-

dano sprawność urządzeń poruszanych

prądem, szkolono w rozpoznaniu zagro-

żeń elektrycznych;

5. zatrucie środkami chemicznymi – gdyby

okresowo kontrolowano sprawność urzą-

dzeń gromadzących te środki, przeszkolo-

no w zakresie rozpoznawania groźby nie-

bezpiecznych sytuacji oraz rozpoznawania

środków chemicznych po ich zapachu czy

wyglądzie. Jaskrawym przykładem takiej

sytuacji było śmiertelne zatrucie, jakiemu

uległ strażak w czasie neutralizacji środka

chemicznego;

6. wciągnięcie w tryby maszyny mechanicz-

nej nie nastąpiłoby, gdyby przeszkalano

w zakresie bezpiecznej obsługi, zwracano

uwagę na ubiór, w jakim wykonuje się pra-

cę na tych urządzeniach, okresowo pod-

dawano pracownika badaniom lekarskim

(mającym poświadczyć jego sprawność

fizyczną, stan wzroku itd.);

7. zatrucie tlenkiem węgla było możliwe

wskutek braku albo wadliwej wentylacji,

nie czyszczenia przewodów kominowych,

zaniechania kontroli sprawności tych urzą-

dzeń;

8. śmiertelne wypadki drogowe zaistniały

jako efekt dopuszczenia do ruchu pojazdu

w złym stanie technicznym, dopuszczenia

do jego kierowania przez pracownika,

który ze względów zdrowotnych utracił

zdolność do prowadzenia pojazdów, czy

też nie posiadał uprawnień koniecznych

do wykonywania tej czynności.

Aczkolwiek śmiertelne zatrucie się alkoho-

lem na terenie zakładu pracy i w czasie pracy

(przez pracowników, których praca nie uzasad-

niała spożywania alkoholu) nie jest co prawda

uznawane za wypadek przy pracy, to jednak

odnotowane wypadki zgonu w takich okolicz-

nościach, w efekcie stężenia alkoholu we krwi od

3,5 do 4,6‰, potwierdzają tezę o nienależycie

funkcjonującej kontroli pracowników i w efekcie

poprzez niezareagowanie w porę przyczynienia

się do ich śmierci.

wobec ustalenia szeregu okoliczności ob-

ciążających organa kontrolujące pracowników,

głównie przez brak lub nienależytą kontrolę,

co uniemożliwiło zapobieżenie wypadkom,

w naszej ocenie, zbadane śmiertelne wypadki

przy pracy miały z reguły charakter przestępczy.

podmioty odpowiedzialne za kontrolę obciążały

np. następujące zachowania:

– tolerowanie eksploatowania niesprawnych

maszyn i urządzeń, podejmowania pracy

bez wymaganych kwalifikacji na danym

stanowisku pracy, bez koniecznych upraw-

nień czy wbrew zaleceniom lekarskim oraz

nieużywanie sprzętu i odzieży ochronnej

przez pracowników;

– nie reagowanie na niewłaściwą organiza-

cję pracy, na wadliwe rozwiązania tech-

niczne i ergonomiczne;

– niewłaściwe przeprowadzanie kontroli

w efekcie czego nieujawnianie w porę za-

grożeń dla życia i zdrowia pracowników.

Zakres i granice odpowiedzialności osób za

zaistniałe śmiertelne wypadki przy pracy jest

szeroki. obejmuje bowiem:

1. osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo

i higienę pracy (a więc osoby: kierujące

pracownikami, odpowiedzialne za finan-

sowanie zadań w zakresie zapewnienia

bhp, zajmujące samodzielne stanowiska,

jak np. głównego mechanika, głównego

energetyka, głównego technologa, opera-

tora maszyn i urządzeń; czy koordynatorzy

sprawujący nadzór nad bhp pracowników

zatrudnionych przez różnych pracodaw-

ców w tym samym miejscu). osoby te,

w przypadku gdy nie dopełnią ciążących

na nich obowiązków w zakresie bhp i przez

to chociażby narażą pracownika na bezpo-

średnie niebezpieczeństwo utraty życia lub

ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega-

ją karze z art. 220 k.k. [10];

Elżbieta Bloch-Bogusławska

Nr 4 211

2. osoby, które w zakresie swoich kompe-

tencji mają sprawy związane z kontrolą

bhp, ale nie odpowiadają za stan bhp

w danym zakładzie, a więc np. służba bhp,

społeczny inspektor pracy, państwowy in-

spektor pracy, inspektor sanitarny, służba

medyczna pracy, konsultanci w zakresie

bhp, komisja bhp; osoby szkolące pra-

cowników z zakresu bhp; rzeczoznawcy

ds. bhp czy eksperci spoza zakładu pracy.

Jeżeli będąc funkcjonariuszami publicz-

nymi (np. państwowy inspektor pracy czy

państwowy inspektor sanitarny) przekro-

czą swoje uprawnienia albo niedopełnią

ciążących na nich obowiązków z tego

zakresu i przez to dojdzie do wypadku

przy pracy, poniosą odpowiedzialność

z art. 231 k.k. w przypadku zaś braku

funkcjonariusza publicznego – osoby te

mogą odpowiadać za przestępstwo z art.

160 k.k., w zbiegu z innymi przepisami k.k.

(zależnie od skutków zdarzenia). Jeżeli

natomiast osoby odpowiedzialne za stan

bhp w zakładzie pracy lub kierujące pra-

cownikami nie przestrzegają przepisów

lub zasad bhp, ale nie wywoła to stanu

zagrożenia dla życia lub zdrowia pracow-

ników, odpowiedzą za wykroczenie z art.

283 kodeksu pracy [11, 12].

wstępne wyniki naszych badań potwierdziły

przypuszczenie, że zazwyczaj organa ścigania

ograniczały kwalifikowanie spraw o wypadek

przy pracy do przepisu art. 220 k.k., dopro-

wadzając w efekcie do bezkarności „innych

sprawców”, których niedopełnienie obowiązków

doprowadziło do takich zdarzeń.

w toku postępowania przygotowawczego

należy więc ustalać krąg wszystkich osób, które

choćby pośrednio przyczyniły się do zaistnia-

łego wypadku przy pracy, a szczególnie czy

niedopełnienie obowiązków w zakresie kontroli

bhp pozostawało w związku przyczynowym

z późniejszymi wypadkami. poza tym badania

wykazały oczywistą prawdę, że każdy pracow-

nik chce pracować bezpiecznie, wykonywać

satysfakcjonującą go pracę i otrzymywać za to

wynagrodzenie. Jednocześnie nikt nie lubi być

kontrolowanym i upominanym. paradoksalnie

jednak – im większy nadzór i kontrola nad sposo-

bem wykonywania pracy, tym mniej wypadków

przy pracy.

pIŚMIENNICTwo

1. Flasiński M.: przestępstwa przeciwko

prawom osób wykonujących pracę zarobkową

w nowym Kodeksie Karnym, piZS 1998, 4.

2. gatekunet w.: Kryminalistyczne aspekty

ustalania związku przyczynowego między dzia-

łaniem sprawcy a skutkiem wypadku przy pracy,

„Nowe prawo”, 1969, 7-8.

3. gliszczyńska X.: Udział człowieka w powsta-

waniu wypadków przy pracy, warszawa, 1967.

4. Hołyst B.: wiktymologia, warszawa, 2006,

wyd. 3.

5. Hołyst B.: Kryminologia, warszawa, 2007,

wyd. 9.

6. Radecki w.: przestępstwa przeciwko pra-

wom osób wykonujących pracę zarobkową,

warszawa, 2001.

7. Radecki w.: odpowiedzialność karna za

naruszenie bezpieczeństwa i higieny pracy,

wrocław, 1975.

8. Radecki w.: wpływ winy poszkodowanego

w wypadku przy pracy na odpowiedzialność kar-

ną i karno-administracyjną kierownictwa zakładu

pracy, „Nowe prawo”, 1973, 6.

9. Szawłowski R.: Kryminalistyczna ocena po-

stępowania w sprawach o wypadki przy pracy,

warszawa, 1982.

10. Tomporek A.: przedmiot ochrony praw-

no-karnej i podmioty przestępstw przeciwko

prawom osób wykonujących pracę zarobkową

(art. 219-221 k.k.), pIZS, 2002, 8.

11. widzisz R.: odpowiedzialność za naru-

szenie bezpieczeństwa i higieny pracy w świetle

art. 220 Kodeksu Karnego, „prokuratura i pra-

wo”, 2005, 4, 63.

12. widzisz R.: odpowiedzialność karna za

niezawiadomienie o wypadku przy pracy, „pro-

kuratura i prawo”, 2007, 5.

Adres do korespondencji:

Katedra Medycyny Sądowej UMK w Toruniu

Collegium Medicum w Bydgoszczy

ul. M. Skłodowskiej-Curie 9

85-094 Bydgoszcz

Tel. [phone]

ŚMIERTELNE wYpADKI pRZY pRACY