1
Agnieszka Cena- Soroko
Jerzy Żurawski
JACO Ośrodek Oszczędzania Energii, Wrocław listopad 2004
Zasoby biomasy - prognozowanie wykorzystania biomasy w gminie
W wyniku pojawiających się problemów środowiskowych oraz wzrostu cen nośników energii
zainteresowanie wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii w krajach Unii Europejskiej
ciągle wzrasta. Celem UE jest osiągnięcie w roku 2010 udziału 12% energii odnawialnej brutto,
w Polsce natomiast 7 % energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Zasoby energii
odnawialnej są praktycznie nieograniczone lecz ich potencjał jest rozproszony. Wykorzystanie
jej wiąże się z koniecznością koncentracji związaną ze znacznie zwiększonymi nakładami
inwestycyjnymi.
Na dzień dzisiejszy koszty inwestycyjne wytwarzania energii odnawialnej są w polskich
warunkach wyższe niż koszty pozyskania i przetwarzania paliw kopalnych. Przyczyną są ciągle
sterowane globalnie ceny nośników energii oraz wewnętrzna polityka państwa.
Ważnym dla naszego kraju i województwa jest uzyskanie efektu gospodarczego poprzez
wykorzystanie OZE. Tworzenie nowych miejsc pracy, tworzenie nowego sektora usług - to
kolejny argument za odnawialnymi źródłami energii.
Rozproszona energia odnawialna to szansa nie tylko dla dolnośląskiego rolnictwa. Zgodnie ze
Strategią Energetyczna Dolnego Śląska, tzw. Generacja Rozproszona w zakresie źródeł małej i
średniej skali oparta jest w dużym stopniu o wykorzystanie odnawialnych źródeł
energetycznych. Wymagane prawem, opracowywane przez samorządy lokalne (gminy), plany
zaopatrzenia gminy w energię są wyzwaniem dla rozwoju własnych, lokalnych rozwiązań w
oparciu o zasadę Generacji Rozproszonej.
W województwie dolnośląskim istnieje duży potencjał wykorzystania energii z istniejących
zasobów: biomasy, energii geotermalnej oraz energii wodnej.
Biomasa
Biomasa może być używana na cele energetyczne w procesach bezpośredniego spalania
biopaliw stałych (drewna, słomy) i gazowych w postaci biogazu lub przetwarzana na paliwa
ciekłe (olej, alkohol). W warunkach polskich, w najbliższej perspektywie można spodziewać się
znacznego wzrostu zainteresowania wykorzystaniem biopaliw stałych - drewna , słomy, upraw
energetycznych.
Słoma
Szacuje się, że po zaspokojeniu potrzeb rolnictwa, do wykorzystania jako odnawialne źródło
energii można byłoby przeznaczyć 21 mln ton słomy, co pozwoliłoby na rezygnację ze spalania
około 12 mln ton węgla. (dane: Europejskie Centrum Energii Odnawialnej, Warszawa) Z 1 ha
pola można uzyskać, jako odpad z produkcji zboża, około 2-3 ton słomy. Jej wartość
energetyczna kształtuje się pomiędzy 12 do 15 GJ/t przy wartości opałowej węgla wynoszącej
26 GJ/t.
Powierzchnia użytków rolnych na Dolnym Śląsku wynosi ok. 1 mln., produkcja słomy wynosi
2,3 mln t, szacuje się, że około 352 tys. t słomy może być wykorzystane do celów energetycz-
nych, przynosząc dodatkowe dochody lub oszczędności gospodarstwom rolnym. Poniższa
tabela przedstawia zasoby słomy na podstawie danych GUS Z 2002 roku. Bilans ten
uwzględnia wykorzystywanie słomy zbóż (4 zboża) oraz rzepaku na cele gospodarcze oraz
konieczność pozostawienia słomy na użytkach rolnych. W bilansie tym nie uwzględniono
wykorzystywanie dotychczasowe słomy na cele energetyczne. Z obliczonej ilości słomy na cele
energetyczne (352 tys. t słomy) można uzyskać 5,6 mln GJ, co przy sprawności systemów
2
grzewczych na poziomie 50 % można ogrzać 18, 5 tys. domów jednorodzinnych lub około 3 tys
szkół. W tych obliczeniach nie uwzględniono ryzyka pozyskania słomy. Błąd w przypadku
określenia zasobów słomy dla elektrowni na 10 MW w Hradec Kralove spowodował, że
obecnie poszukiwana jest słoma na terenach polskich. W obliczeniach nie uwzględniono
ryzyka, które wynika z:
-
fizjografii terenów - najczęściej górzystych , gdzie trudno pozyskuje się słomę
-
nieprzewidywalności zbiorów wynikających ze zmian pogodowych
-
zmian ekonomicznych
Nie zostało więc określone ryzyko pozyskania słomy oraz zabezpieczenia ciągłości dostaw.
Brak ujęcia tych czynników powoduje wzrost cen paliwa oraz nieopłacalność budowy źródła
energetycznego na biomasę. Tworząc bilans określenie ryzyka jest podstawą do prognozowania
bilansu słomy.
Drewno
Lasy stanowią 28,4% powierzchni województwa (567 tys. ha), z tego lasy publiczne zajmują 550
tys. ha. Zakłada się dalszy wzrost lesistości. W 2002 r. w lasach publicznych pozyskano 2360 tys
m3 drewna z czego około 237 tys m3 sprzedano jako drewno opałowe. Ocenia się, że istnieją
jeszcze duże możliwości pozyskiwania drewna opałowego pozostawionego w lesie. W sektorze
Tabela 1. Ilość pozyskania energii cieplnej ze słomy zbóż oraz rzepaku w powiatach województwa
dolnośląskiego na podstawie danych GUS 2002 r.
Słoma na cele nieenergetyczne, t
Jednostki organizacyjne
woj. dolnośląskiego
Areały upraw,
ha
Ilość słomy, t
Na
przeoranie
Na zwierzęta
gospodarskie
Razem
Słoma na
cele
energetycz.,
t
Ilość energii ze
spalania zbóż,
GJ
Dolnośląskie
518231
2063989
695966
497288
1193255
352503
5602453
Powiat dzierżoniowski
16868
50199
21473
13078
34550
15649
247661
Powiat jaworski
25139
76253
33125
18753
51878
24375
393618
Powiat jeleniogórski
4651
13276
6724
9414
16138
-2862
Powiat kamiennogórski
3143
8698
4545
10227
14772
-6074
Powiat kłodzki
19981
58120
26871
25593
52463
5657
80099
Powiat lubański
9343
27762
12998
9099
22097
5665
91654
Powiat lwówecki
14043
41047
19479
14096
33575
7472
119204
Powiat strzeliński
27336
81919
34331
17629
51960
29958
478142
Powiat świdnicki
33877
101813
43939
25896
69835
31978
511312
Powiat wałbrzyski
2851
8454
4189
10617
14806
-6352
Powiat ząbkowicki
36153
104267
42195
33918
76113
28154
417559
Powiat zgorzelecki
12846
37585
16144
6558
22702
14883
238793
Powiat złotoryjski
22437
67239
29262
16201
45462
21776
349878
Powiat m. Jelenia Góra
774
2297
1161
1536
2697
-400
Powiat m. Wałbrzych
269
729
389
883
1272
-544
Powiat głogowski
15029
45035
21270
17427
38697
6338
101524
Powiat górowski
20366
59710
29425
29808
59233
477
2222
Powiat legnicki
30597
93422
42906
27822
70728
22694
372803
Powiat lubiński
17529
52607
24245
10697
34942
17665
291910
Powiat polkowicki
13176
39264
19123
15626
34750
4514
73811
Powiat wołowski
13697
40606
19886
12238
32124
8482
141330
Powiat m. Legnica
1566
4639
1894
2092
3987
652
8719
Powiat milicki
10936
31376
16178
30313
46491
-15115
Powiat oleśnicki
23862
69645
32756
29625
62381
7265
107928
Powiat oławski
15696
47589
20142
12309
32451
15138
241940
Powiat średzki
32865
101159
44238
18061
62300
38859
640358
Powiat trzebnicki
25706
75543
36093
31067
67160
8383
130189
Powiat wrocławski
43587
134240
58653
31927
90580
43660
713886
Powiat m. Wrocław
3848
11701
5109
1779
6888
4814
79009
3
komunalnym istnieje zaledwie kilka ciepłowni bazujących na odpadach pozyskiwanych w
gospodarce leśnej. Poniższe tabele przedstawiają możliwości pozyskiwania drewna w latach
2000 – 2010 na podstawie tabel opracowanych w 2003 r. przez Dyrekcję Generalną Lasów
Państwowych (Z. Laurow)
Przewidywany udział pozyskiwania drewna z lasów w stosunku do wydobycia węgla stanowi
tylko do około 3 %. Nadzieja pozyskania większej ilości drewna istnieje w plantacjach
energetycznych.
Tabela 3. Potencjalne możliwości produkcji drewna energetycznego i powiązanie produkcji z
wydobywaniem węgla w Polsce.
Wzrost zużycia drewna na cele energetyczne jest ograniczony. Zwiększenie ilości pozyskania go
wiżże się ze zmiana podejścia do gospodarki leśnej.
Inną cechą znamienną dotychczasowego wykorzystania biomasy stałej jest stosowanie
niestandaryzowanych i niekomercyjnych biopaliw odpadowych, o najniższej cenie rynkowej.
Jednakże, w miarę wyczerpywania się zasobów biomasy odpadowej, rozważać należy uprawę
specjalnych roślin energetycznych. Oparcie energetyki o biomasę zmusza do poszukiwanie
stałych i regularnych dostaw. Totez przyszłościa sa uprawy energetyczne Obecnie w Polsce
przeprowadza się próby upraw szybko rosnących roślin drzewiastych, głównie z gatunku
wierzby (Salix vinimalis). Zastosowanie roślin energetycznych jest jednak związane z
4
konecznościa dostosowania odpowiednich roślin do stanowiska oraz zwrócenie uwagę na
zmiany i zagrozenia ekosystemu.
Wierzba energetyczna
Większość plantacji to próbne przedsięwzięcia. Żadna nie działa na zasadzie komercyjnej
produkcji biomasy przeznaczonych wyłącznie na cele energetyczne. Plantacje dają możliwość
wykorzystania mało urodzajnych lub skażonych gleb pod uprawę, co stwarza możliwości
wdrażania alternatywnej produkcji rolnej na nieużytkach, gruntach odłogowanych lub gruntach
rekultywowanych. Niebezpieczeństwem jest natomiast wprowadzanie nowej monokultury upraw
stanowiących niebezpieczeństwo zachowania bioróżnorodności. Wspólną jednak cechą
wszystkich drzew i krzewów szybko rosnących są ich wysokie wymagania względem wody i
składników pokarmowych niezbędnych do szybkiego przyrostu masy.
Ekspertyza dr inż. Pawła Rutkowskiego dotycząca uprawy wierzby energetycznej na terenach
wchodzących w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego wykazuje, że
intensywna produkcja wierzby na cele energetyczne wymaga zarówno deszczowania, jak i
nawożenia, a więc z jednej strony podnosi koszty, a z drugiej strony powoduje większe zmiany
środowiskowe. Brak odpowiedniej na naszych terenach wody, wysoki wskaźnik posuchy oraz
susze w okresie w którym uprawom wierzby woda jest najbardziej niezbędna, powoduje, że
sytuacja ta całkowicie może zniszczyć plon w danym roku i spowodować konieczność
powtórnego zakładania plantacji. Istnieje zagrożenie obniżenia wód gruntowych w późniejszym
okresie wzrostu wierzby.
Niezależnie jednak od oceny ekonomicznej uprawy wierzby na cele energetyczne podkreśla się
przyrodnicze następstwa tego typu przedsięwzięcia:
•
całkowita eliminacja rodzimej flory i fauny z terenów plantacji
•
eliminacja flory może pociągać za sobą eliminację całych zbiorowisk objętych
ochroną w ramach dyrektywy siedliskowej oraz w ramach obszarów chronionych w sieci
Natura 2000. dlatego też, poza powierzchniami gruntów wymienionych wyżej (użytki
rolne) powinna być wykonana ekspertyza fitosocjologiczna
•
optymalnymi terenami do uprawy wierzb są tereny dolin rzecznych, z
ustabilizowanym poziomem wód gruntowych
•
Uprawa wierzby może powodować trwałe zmiany w budowie profilu, a także
wywierać wpływ na stosunki wodne danego obszaru
•
Nie widzi się przeszkód do zamiany dotychczas uprawianych gatunków na gruntach
ornych (żyto, ziemniaki, pszenica, buraki itp.) na uprawę wierzby. Dla wszystkich
pozostałych gruntów (łąk, pastwisk, dolin rzecznych i szeroko pojętych „nieużytków”)
jednoznaczną decyzję o wpływie potencjalnej plantacji wierzbowej na środowisko może
dać tylko wnikliwa ekspertyza każdego z takich obszarów.
Rumex tianshanicus x rumex patientia
Jest to roślina wieloletnia z Ukrainy. Uprawa utrzymuje się na siedlisku przez okres 15 -20 lat.
Pierwszy rok to wzrost dopiero drugi rok można wykaszać zdrewniałe w wysokości do 2 m
części rośliny. Roślina ta w odmianie energetycznej pozwala uzyskiwać okoł 15 – 20 t suchej
masy z 1 ha. Doświadczenia czeskie wykazują jednak plon w wysokości 10 t suchej masy /1 ha.
Zbiór słomy zbierany jest w lipcu , przed żniwami zboża i jest on możliwy konwencjonalnymi
maszynami. Wymagania stanowiska nie sa wysokie, szczególnie ze względu na zużycie wody.
W okresie wzrostu szczególnie pierwszego roku duże znaczenie ma odpowiednia wilgotność
wody.
Badania wykazały ,że pozyskiwana słoma przy wilgotności 12,51 % wilgotności posiadała
wartośc opałowa 16,77 GJ/t. Brak jest występowania chloru.
Na obsianie 1 ha potrzeba 5 kg nasion siewnych. Koszt 1 kg nasion wynosi 200 koron czeskich.
5
Korzyści z energetycznego wykorzystania biomasy
Biopaliwa, w szczególności odpady drzewne, zrębki, brykiety i pelety różnego pochodzenia
mogą być spalane w mieszaninie jak też współspalane z innymi paliwami stałymi: miałem
węglowym, torfem zarówno w konwencjonalnych kotłach rusztowych, paleniskach fluidalnych
oraz mogą być poddawane gazyfikacji w mieszaninie. W przypadku bezpośredniego spalania
mieszanie paliw odbywa się zwykle przed podaniem do paleniska. Natomiast w niektórych
systemach gazyfikacji paliwa podawane są oddzielnymi systemami. Domieszka biopaliw
stanowić może zwykle 10 - 15% całkowitej ilości paliwa. Ponadto technologie spalania odpadów
komunalnych pozwalają także na współ-spalanie biopaliw przez co uzyskiwane jest podniesienie
wartości opałowej paliwa i zwiększenie efektywności energetycznej procesu oraz przyczynia się
do zmniejszenia zanieczyszczenia efektu spalania.
Korzyści z wykorzystywania biomasy:
zalety wykorzystania słomy do celów energetycznych w skali gminy i kraju to:
-
redukcja emisji CO2, SO2, NOx
-
redukcja palenia słomy na polach
-
uniknięcie wielu pożarów i degradacji naturalnego środowiska
-
wykorzystanie lokalnego odnawialnego źródła energii
-
poprawa opłacalności produkcji rolniczej
-
dodatkowe miejsca pracy dla ludności lokalnej przy produkcji oraz dostawie paliwa
-
dopływ na lokalny rynek pieniędzy za produkcję biopaliwa
-
zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego
korzyści inwestora to:
-
redukcja opłat za korzystanie ze środowiska
-
efektywne zagospodarowanie bioodpadów (bez konieczności ich utylizacji)
-
możliwość uzyskania pomocy finansowej z funduszy ekologicznych oraz unijnych
-
znaczne zmniejszenie kosztów produkcji 1 GJ
Produkcja biomasy to również nieprzewidywalność podaży na rynku jak i również duża
wahliwość cen na rynku uzależniona głównie od warunków klimatycznych. Wymaga się więc
opracowania programów wykorzystania biomasy na szczeblu gminnym w ramach planowania
lokalnego.
Ilościowe oszacowanie wykorzystania energii odnawialnej jest trudne, ponieważ informacje na
ten temat są dostępne jedynie za pośrednictwem specjalnych badań ankietowych. Szczególne
znaczenie ma zbilansowanie zasobów i określenie możliwości pozyskiwania odnawialnych
źródeł energetycznych. Brak dostępu do danych nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi rynku
paliw ze źródeł odnawialnych.
korzyści z przeznaczenia gruntów nieużytkowanych rolniczo na biomasę, w celu
wytworzenia energii to:
-
aktywizacja obszarów wiejskich w wyniku powstania nowych miejsc pracy
-
poprawa gospodarki płodozmianowej (w perspektywie wzmożonej uprawy rzepaku)
-
uniezależnienie się od wahań cen oraz poprawa salda w bilansie handlu zagranicznego
surowcami pochodzenia rolniczego
-
stworzenie alternatywnego sposobu wykorzystania potencjału produkcyjnego rolnictwa
-
zagospodarowanie terenów nieużytkowanych oraz odłogów
Wnioski
Niedogodnością biomasy jest duża objętość paliwa. Koszt budowy kotłowni na biomasę jest 2,5
do 3 razy większy od tradycyjnej kotłowni na gaz i 2 do 2,5 raz większy od kotłowni na olej.
Województwo dolnośląskie przygotowuje się do wykorzystywania odnawialnych źródeł
energetycznych z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju. Opracowane już
6
dokumenty Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa
Dolnośląskiego oraz Strategia Energetyczna Dolnego Śląska stanowią podstawę podejmowanych
proekologicznych
działań
służących
harmonijnemu,
zrównoważonemu
rozwojowi
gospodarczemu województwa. Odwołanie się do tych dokumentów ma znaczenie przy staraniu
się o środki unijne. Istotna jest również oszczędność wykorzystywania OZE oraz zmniejszenie
materiałochłonności i energochłonności produkcji. Oszczędność zużywania energii to również
prowadzenie działań termomodernizacyjnych w budynkach mieszkalnych i użyteczności
publicznej.
Wykorzystanie OZE na cele energetyczne winno być realizowane w aspekcie ochrony
środowiska, rozwoju gospodarczego z uwzględnieniem warunków fizjograficznych oraz
klimatycznych obszarów wiejskich. Brak polityki pozyskiwania biomasy na terenie gminy/
powiatu spowoduje zwiększanie cen taniego paliwa i nieopłacalność energetycznego
wykorzystywania biomasy.