Nauki społeczne - to zjawiska i procesy społeczne, które zachodzą wśród ludzi . Społeczne jest
wszystko to, co jest związane z ludźmi. W naukach społecznych posługujemy się nieco innymi
metodami konstruowania teorii (konieczne badawcze odniesienie do rzeczywistości i badania
empiryczne).
Socjologia i nauki społeczne są konsekwencją chęci rozumienia, podąża za cechami psychiki.
Człowiekowi służą różne typy wiedzy: a) zdroworozsądkowa (przysłowia, mądrości) b) metafizyczna c)
magiczna d) oparta na autorytecie e) naukowa

Nauka:

Ajdukiewicz:
II rozumienia nauki: (przedmiot zainteresowania metodologii)
1. nauka - to rzemiosło uczonych (ogół czynności wykonywanych przez naukowców jako takich)
2. wytwór tych czynności, system twierdzeń (teoria) do których uznania doszli uczeni w swym
dążeniu do poznania rzeczywistości .

Metodologia - (nauki) opis i analiza reguł postępowania, a także opis i analiza schematów, wytworów
rożnych czynności badawczych.
Metodologia (rodzaje):
1. ogólna - nauka o strukturze logicznej wiedzy i metodach stosowanych w nauce.
2. szczegółowa - dotyczą konkretnych dyscyplin naukowych; zajmują się charakterystycznymi dla tych
dyscyplin procedurami poznawczymi.

Inne podziały (metodologia):

I. a) metodologia opisowa - polega na rekonstrukcji i opisie postępowania badawczego osób
zajmujących się nauką. (metody, techniki, procedury --> poddanie analizie w sposób czysto
rejestrujący, bez odnoszenia się do normatywnych standardów mających służyć do oceny,
postępowania)
b) metodologia normatywna - polega na wskazywaniu, jak realizować czynności badawcze w
sposób poprawny. Reguły mogą być wykorzystywane: (trzy sposoby) 1. kryteria oceny nauki
istniejącej 2. normy własnego postępowania badawczego 3. wzorzec porządnego kształtu efektów
postępowania badawczego.
II. c) metodologia nauk empirycznych - fizyka, chemia, biologia wymagają eksperymentu
d) metodologia nauk formalnych - matematyka, dowody o charakterze teoretycznym

Teoria empiryczna - zbiór hipotez steoretyzowanych

Metodologia socjologii:

Metodologia nauk empirycznych; szczegółowa; normatywna ( w założeniach kształtuje świadomość
metodologiczną badaczy)

Badania ilościowe - wielu badanych (np. 1000 osób)
Badania jakościowe - niewielu badanych i nie liczymy - staramy się zrozumieć

Chcąc rozwiązać, zbadać problem, dążymy do sformułowania teorii.

INDUKCJA I DEDUKCJA

Indukcja - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu", tj.
wnioskowanie z prawdziwości racji (wniosków w szerokim znaczeniu tego słowa) o prawdziwości
następstw (przesłanek w szerokim znaczeniu tego słowa), przy czym bardziej złożone niż prosta

indukcja enumeracyjna niezupełna typy indukcji przy pewnych interpretacjach stanowią
rozumowania dedukcyjne.
Dedukcja - to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na
podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek.

Założenia ogólnometodologiczne:

a) założenia ontologiczne - jaka jest badana rzeczywistość
b) epistemologiczne - jakie mamy możliwości, jakie są granice naszego poznania
c) metodologiczne - jak badać daną rzeczywistość

Teoria Socjologiczna (P. Sztompka) - wszelki zespół założeń ontologicznych, epistemologicznych i
metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz twierdzeń o rzeczywistości społecznej, mający
dostarczać wyjaśnienia na jej temat oraz ukierunkowywać dalsze badania. W każdej teorii zawiera się
jakaś ogólna teoria.
Model Pojęciowy - zespół powiązanych kategorii analitycznych, składających się na szczególną wizję
świata społecznego, wizję jego budowy, mechanizmów funkcjonowania i zmian.
Teoria Empiryczna - zabiór powiązanych ze sobą twierdzeń o zależnościach pomiędzy zmiennymi
cechami obserwowanych zjawisk i procesów. Twierdzenia stanowią efekt badawczych poczynań i są
to wielokrotnie zweryfikowane hipotezy.

Naturalizm i Antynaturalizm

Naturalizm
1. (wymiar ontologiczny)zakłada się że istnienie jednej, niepodzielnej rzeczywistości (wymiar
ontologiczny), ujmowanej w kategorii rzeczywistości przyrodniczej i życie społecznego jako przypadek
życia biologicznego
2. (wymiar epistemologiczny) zakłada istnienie przyrodniczych wzorów badań (język nauk ścisłych);
istnieje jedna droga budowy i zastosowanie teorii i jeden język opisu.

Antynaturalizm
1. (wymiar ontologiczny) - istnienie odrębnego świata przyrodniczego i społecznego; inne rodzaje
prawidłowości, regulujących obie te rzeczywistości; świat kultury tworzy sfera świadomościowa
2.(wymiar epistemologiczny) - zupełnie inne pojęcie badawcze w obu światach - w społecznym -
analizy docierają do sensu znaczeń ludzkich działań oraz badanie świadomości

Indywidualizm i Holizm

Indywidualizm
1. (wymiar ontologiczny) - istotę rzeczywistości kontynuują działania jednostek; obiektem badań są
indywidualne działania, które przebiegają w konkretnych sytuacjach społecznych.
2. (wymiar epistemologiczny) - sprowadza się aktywność kręgów społecznych do poziomu jednostek;
dopuszcza się możliwość orzekania o całym społeczeństwie.

Holizm:
1. (wymiar ontologiczny) - rzeczywistość jest wielowarstwowa i wielopoziomowa, składa się z całości
o różnym poziomie złożoności, nie można sprowadzić bytów do jednego, nie są z siebie
wyprowadzane; świat społ. składa się z grup
2. (wymiar epistemologiczny) - antyredukcjonizm - nie można orzekać o aktywności grup, kręgów,
zbiorowości czy społeczeństw, pozostając jedynie na poziomie działań jednostek; świat społ. to
przestrzeń wspólnych działań.

Determinizm i Indeterminizm:

Determinizm:
1. (wymiar ontologiczny) - konieczne prawidłowości w rzeczywistości, zarówno w życiu społ. jak i
przyrodniczym istnieją prawidłowości, których pokonać się nie da (np. siła grawitacji)
2. (wymiar epistemologiczny) - wiąże się z koncepcją przyczynowości

Indeterminizm:
1. (wymiar ontologiczny) - w życiu działa przypadek bądź czynniki subiektywne
2. (wymiar epistemologiczny) - jako stanowisko ogólnometodologiczne zaprzecza istnieniu teorii ;
abstrahuje od prawidłowości i pojawiania się związków przyczynowych

2 obozy powstały w odpowiedzi na te pytania:



Obiektywizm/Obiektywiści - relacje i ich regularności pomiędzy elementom rzeczywistości

społecznej; poszukują koncepcji i uniwersalnych prawd, wyjaśniających świat społ.



Subiektywizm/Subiektywiści - jako jednostka tworzą, modyfikują i interpretują rzeczywistość

relatywistycznie i nie szukają uniwersalnych teorii; świat jest takim jakim widzą go ci, którzy
w nim uczestniczą ma charakter subiektywny. jedynie badacz żyjący w danej kulturze może
go zrozumieć.

Paradygmat Normatywny i Interpretatywny

Paradygmat Normatywny - Natura jednostki jest stała, zachowania są odwzorowaniem pewnych
obiektywnie istniejących wzorców. Rzeczywistość jest przewidywalna, gdyż rządzi się stałymi,
względnie regularnymi prawidłowościami.
NORMA + WARTOŚĆ = WZÓR ZACHOWANIA
Normy i wartości są stałe. Analizy przyczynowo skutkowe, które wprowadza się w zależności bodziec
-> reakcja. Role społ. mają charakter niedynamiczny(są szybciej ustalone)

Paradygmat Interpretatwyny - Natura jednostki postrzegana jest w kategoriach twórczych (człowiek
jako dynamiczny twórca rzeczywistości, dynamicznej i zmiennej, możliwej do przewidzenia. Wszelkie
interakcje między ludzkie mają charakter symboliczny. Trzeba analizować indywidualne sposoby
interpretacji sytuacji oraz działań. Role społ. uzależnione są od refleksyjnego procesu interpretacji.

Rola społeczna składa się z OCZEKIWAŃ(nakazów roli) i OSOBOWOŚCIOWEJ DEFINICJI ROLI
(koncepcja i odegranie roli):

Koncepcja roli - jak ja wybieram z oczekiwań, co mi się podoba
Odegranie roli - jak pełnię swoją rolę
Pełnienie roli społecznej: 1. Oczekiwania zgadzają się z pradygmatem interpretatywnym - są tylko
wskazówkami do kreowania własnych sposobów pełnienia istniejących ról. 2. W paradygmacie
normatywnym one dokładnie wskazują co należy robić, bez możliwości zmian.

Badania Ilościowe i Jakościowe: (strategie badań, nie pewne ujęcie rzeczywistości, sposoby
realizacji, przygotowania i ustalenia wniosków)

Techniki Ilościowe:
np. skategoryzowane wywiady i ankiety kwestionariuszowe (wywiad - rozmowa, ankieta -
wypełnienie kwestionariusza), Sformalizowana analiza treści, statystyczna analiza zgromadzonego
materiału.
Techniki jakościowe:
- wywiady pogłębione i swobodne
- analiza biograficzna dokumentów osobistych
- typologiczne analizy zgromadzonego materiału

Wariant paradygmatyczny - narzuca odmienne stosowanie technik badawczych.
Paradygmat normatywny - badanie ilościowe
Paradygmat interpretatywny - badanie jakościowe

ETAPY BADAŃ:

1. Obserwacja
Paradygmat normatywny - obserwacja to tylko narzędzie pomocnicze, można je wykorzystać we
wstępie jako rekonesans badawczy
Paradygmat interpretatywny - bardzo ważna technika, obserwując możemy zrozumieć świat, poznać
go.
2. Analiza tekstów
Paradygmat normatywny - nacisk pada na liczenie(liczenie kategorii stworzonych przez badacza)
Paradygmat interpretatywny - dąży się do zrozumienia kategorii stosowanych przez uczestników
życia społecznego
3. Wywiad:
PN - preferuje się badania sondażowe, skategoryzowane postaci wywiadów, pytania zamknięte; duże
reprezentatywne grupy dobierane losowo; przybliża się do nauk przyrodniczych - naturalizm, model
badań dedukcyjnych
PI - dominuje aktywna forma wywiadów, pogłębiające, przeważają pytania otwarte - wywiady
aktywne; grupy małe, dobierane w sposób nielosowy - próby celowe; odrzucenie modelu nauk
przyrodniczych (antynaturalizm).

Cele badań w naukach społecznych.

1. Poznawczy - Odkrywanie zjawisk, konstruowanie i weryfikacja teorii.
2. Praktyczny - Realizacja prac zleconych bardzo precyzyjnie określających to, co należy rozpoznać

CELE POZNAWCZE (BADANIE POZNAWCZE)

Cele poznawcze opisowe (badanie opisowe) - zewnętrzne cechy przedmiotu badań, opis musi być w
charakterze sprawozdawczym, pozbawionym ocen i wartościowań
Cele poznawcze eskalacyjne (badanie eskalacyjne) - (wyjaśniające) wprowadzenie w życie strategii
indukcyjnej lub dedukcyjnej, szukanie zmiennych niezależnych modyfikujących lub różnicujących
Cele poznawcze eksploracyjne(badanie eksploracyjne) - służą do odkrywania nowych zjawisk,
procesów, udowodnianie ich istnienia.
Cele poznawcze weryfikacyjne(badanie weryfikacyjne) - kontrola zbioru niepowiązanych ze sobą
hipotez. Najczęściej w badaniach sondażowych o szerokim spektrum zainteresowań.

CELE PRAKTYCZNE (BADANIE PRAKTYCZNE)

1. Diagnostyczne - Badania o charakterze opisowym, przeprowadzone na reprezentacyjnej próbie,
wyniki przeważnie zakwalifikowano do jakiegoś typu
2. Prognostyczne - Badania o charakterze przekrojowym (seria badań), dążenie do ukazania trendu,
zmian. Możliwe dzięki prowadzeniu badań w dwóch okresach czasowych.

Schemat indukcyjny - „wyruszamy” w teren badań, stopniowo coraz precyzyjniej obserwujemy,
zawężamy pole naszych poszukiwań
Schemat dedukcyjny - najpierw formułujemy wstępny model teoretyczny, a potem konfrontujemy
go ze zgromadzonymi danymi empirycznymi.
Schemat hipotetyczno - dedukcyjny : typologie konstruuje się przed badaniami, można wówczas
wykorzystać wiedzę, intuicję, prace badawcze innych.

METODA

Metoda - umiejętność robienia czegoś. Metoda badawcza to określony, powtarzalny sposób
rozwiązywania problemów w określony sposób. Metody badań społecznych określają sposób
planowania badań. Metody różnią się od technik badawczych, gdyż nie wnikają w techniczne
szczegóły.

Cele metod:

1. analiza uszczegóławiająca - opis i wyjaśnienie pojedynczego przypadku, dostarczanie informacji o
jego aktualnym stanie i dynamice jego funkcjonowania
2. analiza uogólniająca - rozwijanie generalizacji empirycznych bądź teorii podczas analizy jednego
przypadku

Rodzaje metod:

1. badanie weryfikacyjne(metody weryfikacyjne) - sprawdzić empirycznie prawdziwość twierdzenia
lub zespołu twierdzeń sformułowanych na temat wycinka rzeczywistości (próby)
2. badanie diagnostyczne (metody diagnostyczne)- ustalenie cech funkcjonowania wycinka
rzeczywistości (wyłącznego przedmiotu zainteresowań badawczych)

Rodzaje metod:

metoda historyczno - porównawcza - wykorzystywana stosunkowo rzadko, wiąże się z procedurą
badań porównawczych, analizą dokumentów, rzadziej z wywiadami pogłębionymi, narracyjnymi i
grupowymi.
metoda typologiczna - klasyfikacja i selekcja różnych zbiorowości, zjawisk i procesów lub ich cech
drogą redukcji przypadków nietypowych (mało powtarzalne, zanikające lub mniej ważne przypadki)
metoda monograficzna - polega na szczegółowym badaniu indywidualnego przypadku np. instytucji,
dzielnicy oraz ludzi z nim związanych (określonej grupy społecznej);
metoda statystyczna - ilościowe, liczbowe ujmowanie zjawisk i procesów społecznych; odzwierciedla
nasilenie i częstotliwość występowania poszczególnych zjawisk oraz dynamikę przebiegu procesów
społecznych.
metoda biograficzna (autobiograficzna, pamiętnikarska, dokumentów osobistych) - Występuje w
III odmianach: 1. Orientacja Metodologiczna: wywodzi się od tezy, że rzeczywistość społ.
2. Utożsamiana z przedmiotem analizy: Analiza życiorysów ludzkich prowadzi do ustalenia typowych
zjawisk sekwencji zdarzeń w życiu określonych grup ludzi. 3. Traktowana jako sposób gromadzenia
danych i analizy opracowania
metoda eksperymentalna - pojawia się na samym końcu badań i może to zrobić tylko wówczas, gdy
dysponuje się już potwierdzoną empirycznie teorią na temat tego wycinka rzeczywistości, na który
chcemy wykorzystać metodę eksperymentalną. Dotyczy tylko małych grup.

Techniki:



obserwacja - jako technika uzupełniająca lub autonomiczna technika podstawowa.

Przypadkowe rejestrowanie różnego rodzaju zjawisk oraz umiejętność odtworzenia
informacji. Może być zewnętrzna lub wewnętrzna. Przedmiotem obserwacji są zazwyczaj
zachowania ludzi, które mają sens subiektywny.



wywiady NA PODSTAWIE STOPNIA STANDARYZACJI - zbiór usystematyzowanych pytań

pozwalających na rozwiązanie pozostawionych problemów badawczych; Cel: wyjaśnienie
zjawisk i problemów, które chcemy zbadać (nie tylko opis). Typy wywiadów: a) wywiad
swobodny - swobodna rozmowa z respondentem na zadany temat b) wywiad pogłębiony -
przeprowadzany na podstawie przygotowanych pytań c) standaryzowany wywiad
kwestionariuszowy

wywiady ZE WZGLĘDU NA ILOŚĆ OSÓB PODDAWANYCH BADANIOM: 1. wywiad
indywidualny 2. wywiad grupowy (II typy 1. grupa o obojętnej ilości osób 2. zogniskowany
wywiad grupowy (fokus) - z grupą max 12 osób, na jakiś wybrany temat.



wywiad narracyjny



ankieta - służy do szybkiego zbierania danych (opinie). Respondenci odpowiadają

samodzielnie. Ankieta musi być precyzyjna, pytania mają być łatwe, niezniechęcające do
udzielenia odpowiedzi.



opracowanie danych



analiza dokumentów

Rodzaje procedur badawczych:



sondażowe

1. sondaż zwykły - Z reguły na reprezentatywnej statystycznie próbie; przeważnie technika to
ankieta, a rzadziej wywiad. Polega na bezpośrednim kontakcie z osobami, których opinie,
stany są istotne z perspektywy rozwiązywanego problemu. Korzysta z jednej techniki; nie
stosuje się ułożonych skal i wskaźników. Wykorzystywany często do opinii przydatnych w
mediach.
2. sondaż pogłębiony - popularny; stosuje się wiele technik badawczych; badanie nieco
dłuższe od sondażu zwykłego



badania terenowe - wąski zasięg, pogłębione dane zawierające wiele informacji o badanej

zbiorowości



badania porównawcze

1. synchroniczne - przeprowadzone w tym samym czasie na różnych zbiorowościach, ta sama
technika i te same narzędzia
2. diachroniczne(powtórzeniowe) dzieli się na panel i polling

ZAKRES

BADAŃ MONOGRAFICZNYCH

(Monografia bezkierunkowa)Bezkierunkowe badanie społeczności - (opis wszystkich sfer życia
społecznego jakieś społeczności)
Monografia ukierunkowana - zwraca uwagę na jeden aspekt badanej zbiorowości
Monografia nie wykraczająca poza teren badań (studium danego obszaru) - opis prawidłowości
życia społecznej zbiorowości na danym terenie.

Klasyfikacja - systematyczny podział zjawisk, przedmiotów lub ludzi, charakteryzowanych ze względu
na jakąś zmienną (cechę, która przyjmuje co najmniej 2 wartości) na poszczególne klasy czy
kategorie.

Dwa warunki podziału klasyfikacyjnego:



Wyczerpanie przedmiotu danej klasy - żaden przedmiot, zjawisko, osoba podlegająca

klasyfikacji nie mogą pozostać poza schematem klasyfikacyjnym



Rozłączność - założenie, że żaden przedmiot, zjawisko czy osoba nie mogą należeć do więcej

niż jednej klasy.

CECHY ANKIETY/ZASADY ANKIETY:
- ograniczona liczba pytań, skupienie pytań wokół jednego problemu głównego, zrozumiały i łatwy
język, unikanie pytań drażliwych, przeważanie pytań zamkniętych, umieszczanie informacyjnej
główki, przejrzystość kwestionariusza, odpowiednia ilość miejsca na odpowiedzi, instruowanie osób o
ilości wyboru w pytaniach zamkniętych.