2 Dynamika zbiorowosci Zachowa Nieznany (2)

T1:DYNAMIKA ZBIOROWO

CI. ZACHOWANIE VERSUS DZIAŁANIE ZBIOROWE.

Edmunt Wnuk-Lipi

ski „Socjologia

ycia publicznego”

•

de działanie zbiorowe zachodzi w pewnej przestrzeni społecznej( metafora przestrzeni jako areny)

•

5 aren, których istnienie jest niezb

dne dla skonsolidowanego systemu demokratycznego: (1) społ.

obywatelskie - podstawow

zasad

funkcjonowania jest swoboda stowarzyszania si

i komunikacji; (2)

społ. polityczne; (3) rz

dy prawa, opieraj

ce si

na skodyfikowanej konstytucji; (4) aparat pa

stwowy; (5)

społ. gospodarcze.

•

metafora przestrzeni nawi

zuj

ca do poj

cia aren akcentuje fakt, i

realne działania społ. musz

„

gdzie

” zachodzi

, musz

umiejscowione w sieci relacji społecznych.

•

W demokracji mo

na analitycznie wyodr

bni

przynajmniej cztery, typologicznie odmienne rodzaje

przestrzeni społecznej: (1) aksjologiczn

- tu rodz

normy zwyczajowe i sformalizowane, tutaj tez

ustalone zostaj

hierarchie warto

ci. W przestrzeni tej działaj

przede wszystkim tacy aktorzy zbiorowi

jak ko

cioły i zwi

zki wyznaniowe, org. Kulturalne czy ruchy i grupy etosowe; (2) polityczna – tu rodz

ideologie, maj

ce legitymizowa

roszczenia do władzy, programy polityczne i obietnice wyborcze.

Domena partii polit. ; (3) cywilna – domena działalno

ci trzeciego sektora, czyli pozarz

dowych org.

Społ; (4) gospodarcza – miejsce uzgadniania interesów ró

nych grup i ich agregacji w wi

ksze cało

ci.

Obowi

zuj

tu zasady rynkowe, aktorem zbiorowym s

zwi

zki pracodawców, korporacje gosp., zw.

zawodowe, zw. producentów a tak

e nieformalne grypy interesu.

•

Uprzywilejowany układ sił

- je

li w grupie centralna pozycj

zajmuj

aktorzy, którzy s

silnie

zainteresowani w wytworzeniu okre

lonego dobra zbiorowego i zarazem kontroluj

zasoby grupy

•

Upo

ledzony układ sił

- centralne poło

enie i zasoby s

wprawdzie pozytywnie skorelowane, ale

jednostki dysponuj

ce najwi

kszym wpływem i najwi

kszymi zasobami indywidualnymi s

w niewielkim

stopniu zainteresowani wytworzeniem okre

lonego dobra zbiorowego.

•

Wyobcowany układ sił

- aktorzy silnie zainteresowani wytworzeniem dobra publicznego dysponuj

wprawdzie zasobami, ale sa wyobcowani i ich wpływ na innych członków grupy jest znikomy.

•

Rebeliancki typ zbiorowo

- aktorzy zajmuj

cy centraln

pozycj

w zbiorowo

ci s

wprawdzie silnie

zainteresowani wytworzeniem dobra publicznego, ale dysponuj

niewielkimi zasobami.

•

TYPY AKTORÓW ZBIOROWYCH: 1.tłum

2. ruch społeczny 3. grupy interesu 4. obywatelskie

organizacje pozarz

dowe 5. partie polityczne

( dalej opisze co to ten tłum, w sztompce, i wezm

troch

od tego wnuka

☺

)

Piotr Sztompka „ Od działa

masowych do ruchów społecznych”

•

Trzy rodzaje aktywno

ci zbiorowej: 1. działania masowe, 2. zachowania zbiorowe, 3. działania

zbiorowe.

DZIAŁANIA MASOWE- ludzie działaj

jeszcze pojedynczo, ka

dy dla jakich

swoich własnych, prywatnych celów,

kieruj

c si

indywidualnymi motywacjami, racjami i intencjami. Np. kiedy rodzina decyduje si

czy mie

1 dziecko, 2

czy wi

cej nie kieruje si

tym,

e od tego w skali masowej zalez

istotne tendencje demograficzne

ZACHOWANIA ZBIOROWE- działaj

cy ludzie mog

zgromadzeni w jednej przestrzeni, a tak

e do

wiadcze

tej

samej sytuacji, ci

gle jeszcze działaj

c jednak w pojedynk

( niejako obok siebie, a nie wspólnie). Klasyczna „

wzorcowa” odmiana zachowa

zbiorowych wyst

puje w tłumie-.to zgromadzenie znacznej liczby zachowuj

cych si

podobnie, podejmuj

cych działania w swojej współobecno

ci „równolegle” do siebie. W tłumie jednostki działaj

bardziej emocjonalnie, bezkrytycznie, bezrefleksyjnie, spontanicznie, zawieszaj

c wszelkie kalkulacje i my

lenie

racjonalne. Ich działanie ma charakter ekspresyjny, a nie celowy. Ludzie zawieszaj

normalne reguły moralne i

obyczajowe; łatwo ulegaj

sugestiom i naciskom demagogów; na

laduj

zachowania innych. Nast

pna odmiana

audytorium(widownia) – działanie ludzi zebranych razem, aby bra

udział w przedstawieniu teatralnym, koncercie,

seansie filmowym, meczu piłkarskim itp. S

to jednak kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione gł

bszej tre

ci. Po

wyj

ciu z sali czy stadionu uczestnicy znów staj

anonimowi .Inna odmiana zachowa

zbiorowych to publiczno

ść

(istotne podobie

stwo działa

i sytuacji,

wiadomo

ść

e wielu innych działa podobnie. Brak tu blisko

ci w przestrzeni,

a nawet w pewnych przypadkach równoczesno

ci działa

np. ogl

damy telewizje *nie ma współobecno

przestrzennej*, fani jednej ksi

ąż

ki * brak równoczesno

ci działa

*). Ł

czy ich opinia. Czwarta odmiana to pokolenie –

zbiorowo

ść

ludzi, którzy do

wiadczyli takich samych, wa

nych wydarze

historycznych, prze

yli te same sytuacje, ale

wiadczali tego wszystkiego osobno, ka

dy nieco inaczej.

DZIAŁANIA ZBIOROWE- forma aktywno

ci zbiorowej , któr

cechuje to,

e jest wspólna, bardziej trwała i celowo,

strategicznie motywowana. wspólna aktywno

ść

pojawia si

wtedy kiedy ludzie zdaj

sobie spraw

e cele jaki sobie

postawili, nie dadz

zrealizowa

w pojedynk

, a jedynie razem z innymi; potrzebne nast

puj

ce czynniki a)

wyra

na artykulacja celów działania; b) okre

lenie strategii post

powania; c) podział funkcji mi

dzy uczestników; d)

koordynacja ró

nych funkcji; e) wyłonienie si

przywództwa. Np. rozróby kibiców piłkarskich s

przykładem

zachowania zbiorowego, a demonstracje antyglobalizacyjne przykładem działa

zbiorowych

•

RUCHY SPOŁECZNE

- akcje zbiorowe zmierzaj

ce do wywołania lub powstrzymania zmiany

społecznej. S

ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiego

rodzaju zmiany

społecznej. A po drugie, przebiegaj

w ramach niezinstytucnjonalizowanych i niesformalizowanych. W

tym sensie s

czym

rednim mi

dzy zachowaniami zbiorowymi, a działalno

zawodow

Przyczyny formowania si

ruchów; urbanizacja, industrializacja, umasowienie edukacji, nowoczesne

technologie, pula niezadowolenia, re

im demokratyczny,

Ruchy reformatorskie- zorientowane na normy, pragn

dokona

modyfikacji zastanych sposobów

post

powania, w szczególno

ci przez zmian

norm reguluj

cych post

powanie wła

ciwe czy

żą

dane. Np. zmiana prawa pracy w kierunki wi

kszych przywilejów pracowniczych

Ruchy radykalne – „zorientowane na warto

ść

”,akcje zbiorowe, których celem jest zmiana

fundamentów panuj

cego ustroju, a w szczególno

ci dominuj

cych warto

ci. Np. ruch Solidarno

ść

„Nowe ruchy społeczne”- rekrutuj

swoich członków i zwolenników w poprzek normalnych podziałów

klasowych,

warstwowych

czy

zawodowych.

Walcz

rwalizacj

uniwersalnych,

postmaterialistycznych warto

ci; harmonii z przyrod

, ochrony

rodowiska, pokoju, emancypacji

kobiet itp.

Ruchy antyglobalizacyjne- pojawiły si

na przłopmie XX i XXI w., przeciw dominacji wielkich korporacji

i centrów finansowych, konsumpcyjnemu stylowi

ycia itp.

WARUNKI, ABY RUCH MÓGŁ POWSTAC: ( Neil Smelser)

1. musi wytworzy

sprzyjaj

cy kontekst strukturalny np. zakorzeniona w kulturze i mentalno

zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji

2. pojawienie si

„ strukturalnego napi

cia”- w społ. pojawi

musz

sprzeczno

ci interesów i warto

pomi

dzy jego ró

nymi segmentami oraz zwi

zane z tym antagonizmy i konflikty.

3. pojawi

musza„uogólnione przekonania”. Rozbie

ść

interesów czy warto

ci musi zosta

dostrze

ona, zdefiniowana, zinterpretowana, prze

yta emocjonalnie. Porównywanie własnej sytuacji z

sytuacj

innych

4. „ zdarzenie inicjuj

ce”- stanowi wstrz

s dla zbiorowo

ci, „wyprowadza ludzi na ulic

”. Zdarzenie

inicjuj

ce doprowadza do przełamania pluralistycznej ignorancji( nie

wiadomo

ść

pogl

dów i postaw

innych członków zbiorowosci czy całego społ.), nagle okazuje si

e tak jak ja, my

i czuj

inni.

na wi

c działa

razem.

5. mobilizacja działania- w tym procesie mobilizacji du

żą

rol

odgrywa przywódca

6. działanie kontroli społecznej( policja, s

dy, prasa, autorytety religijne, przywódcy wspólnot id.)

Rekrutacja członków:

a. „model wulkaniczny”- rekrutacja odbywa si

spontanicznie,

ywiołowo, oddolnie. Ruch „wybucha” pod

presj

gromadz

cych si

, masowych, oddalonych napi

ęć

. Ludzie przył

czaj

lawinowo.

b. „model mobilizacji zasobów”- du

żą

rol

odgrywaj

animatorzy ruchu, zach

caj

do przyst

pienia.

Rekrutacja organizowana.

„Syndrom pasa

era na gap

”-

li ruch walczy o publiczne dobra czy warto

ci, je

li ruch wygra, odnios

i tak korzy

a je

li przegra nie ponios

adnych konsekwencji, nie dotkn

mnie represje, a najwy

ej nic si

nie zmieni. Wi

c dla

wielu to zbyt mała motywacja, wol

przybra

postaw

„poczekamy, zobaczymy” . Pozostaj

biernymi pasa

erami na

gap

, w nadziei „załapania si

” na wszelkie korzy

ci, bez

adnych kosztów.

Dwie fale rekrutacji:

Rekrutacja pierwotna- obejmuj

ca tych, którzy przył

czaj

do ruchu z pobudek

ideologicznych czy moralnych. Wa

ne s

dla nich cele jaki ruch obiecuje osi

ąć

. Rekrutacja wtórna- gdy ruch ju

istnieje a co wi

cej odnosi sukcesy, sama przynale

ść

staje si

atrakcyjna „autotelicznie”, niezale

nie od

instrumentalnych celów ruchu.

RELATYWNA DEPRYWACJA

– odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna, rozbie

ść

dzy rzeczywistymi

osi

gni

ciami a aspiracjami w dziedzinie standardu

ycia, zarobków, władzy czy presti

Notatki z

wicze

1.charakterystyka tłumu- zanik

wiadomo

ci „ ja”, podatno

ść

na sugestie, „zbiorowa dusza”, poczucie pot

gi,

popadanie w stan fascynacji, człowiek nie

wiadomy swoich działa

zerowy poziom instytucjonalno

2.zachowanie zbiorowe- krótkotrwałe, niezorganizowane, nieracjonalne
działanie zbiorowe – długotrwałe, zorganizowane(uzgodnione), racjonalne(celowe)
działanie masowe – suma indywidualnych działa

ruch społ.- celem zmiana społeczna
publiczno

ść

- „ pokrewie

stwo umysłowe”

Blumer 4 typy tłumu:
1.przypadkowy – chwilowe zainteresowanie jakim

zdarzeniem ( wyst

py ulicznego artysty)

2.konwencjonalny- zachowanie w przyj

ty, społecznie uregulowany sposób ( mecz na stadionie)

3.ekspresywny ( „ ta

cy”)-sensem zaistnienia wyra

enie emocji, ekscytacja wyra

ana rytmicznym ruchem,

bez okre

lonego celu ( celem jest samo wyra

enie emocji)- karnawał, rytuał religijny

2. aktywny- aktywno

ść

ukierunkowana na okre

lony cel ( rewolucja, samos

masa- heterogeniczny zbiór jednostek, nie wchodz

ze sob

( wg Blumera) w interakcje

ruch społeczny – ewoluuj

od bardziej spontanicznych do bardziej zorganizowanych

Piotr Sztompka "Od działa

masowych do ruchów społecznych"

ZACHOWANI

ZBIOROWE - gdy wielu ludzi działa w pojedynk

, na własn

, ale w blisko

przestrzennej z

innymi w tych samych warunkach sytuacyjnych.

OZIAtA'NIA MASOWE - gdy wielu ludzi, w podobnym czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów,
podejmuje podobne działania, które przynosz

zagregowane i skumulowane skutki wykraczaj

poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskuj

cy znaczenie ogólnospołeczne.

ZACHOWANIA ZBIOROWE:

1. Tłum
2. Audytorium (widownia)
3. Publiczno

ść

4. Pokolenia - wspólnota prze

RUCHY SPOŁECZNE- rodzaj działania zbiorowego ukierunkowanego na szczególny cel (zrealizowanie
jakiego

rodzaju

zmiany

społecznej)

przebiegaj

ramach

niezinstytucjonalizowanych

niesformalizowanych.

SPRZYJAJ

CE WARUNKI FORMOWANIA SI

, MOBILIZOWANIA I ROZWIJANIA RUCHÓW

SPOŁECZNYCH:

1. Proces urbanizacii

•

powstawanie wielkich skupisk ludzko

ci na stosunkowo niewielkiej przestrzeni

•

miasto - teren intensywnych kontaktów, interakcji i komunikacji pomi

dzy licznymi

jednostkami • formułowanie si

zbiorowych pogl

dów, artykułowanie wspólnych warto

ci i

ideologii.

2. Proces industrializacii

•

gromadzenie w fabrykach czy przyfabrycznych osiedlach wielkich mas pracowników

•

formułowanie si

wspólnych opinii, uzgadnianie strategii walki i podejmowanie

zbiorowych protestów - podobne problemy, podobne aspiracje

3. Umasowienie edukacii

•

gromadzenie razem wielkich mas uczniów i studentów

•

lepsze dostrzeganie i definiowanie spraw publicznych

•

rozwija wra

liwo

ść

na krzywd

i niesprawiedliwo

ść

, poszerza wyobra

Temat strategii wspólnego działania

4. Rozwój nowoczesnych technologii

•

rodki masowego przekazu pozwalaj

na kształtowanie opinii publicznej i

wytwarzanie poczucia wspólnoty w skali ponadlokalnej

•

telekomunikacja, sieci komórkowe pozwalaj

na błyskawiczn

komunikacj

niezale

nie

od fizycznej blisko

S. Nowoczesne społecze

stwo mieiskie i przemysłowe

•

nie

pula

niezadowolenia,

populacja

upo

ledzonych

Ideologia

aktywistyczna

progresywistyczna

• podkre

lenie wagi i potrzeby zmian

7. Re

im demokratyczny

•

konstytucyjne zagwarantowanie wolno

ci słowa, zrzeszania si

zgromadze

• liberalizacja polityczna

8. Pula wolnego czasu i energii uczestników.

DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

"sprzyjaj

cy kontekst strukturalny" "struktural~ napi

cie"

"uogólnione przekonania"
"zdarzenie inicjuj

ce"

PURALlSTVCZNA IGNORANCJA (GORDON ALLPORT) - nie

wiadomo

ść

pogl

dów i postaw innych

członków zbiorowo

zbiorowo

ci czy całego społecze

stwa, niepewno

ść

czy nie jeste

my sami w naszym niezadowoleniu,

prote

cie stanowi czynnik parali

cy, powstrzymuj

cy od działania.

REKRUTACJA CZŁONKÓW:

a. model mobilizacii zasobów ,

•

przekonanie,

e ruch społeczny jest efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy

ideologów, którzy propaguj

ideologi

kontensacji i mobilizuj

bierne sk

din

d i

nie

wiadome masy społeczne do działa

zbiorowych

b. model wulkaniczny ruchu społecznego

•

przekonanie,

e ruch społeczny wybucha oddolnie, na skutek nagromadzenia

napi

cia i niezadowolenia w

ród mas społecznych

c. syndrom pasa

era na gap

•

powstrzymywanie si

od wspierania działa

zbiorowych zmierzaj

cych do zdobywania dóbr

publicznych, oparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w my

l której ryzyko działania jest

nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i taki przyniesie równe korzy

ci tak

biernym.

DWIE FALE REKRUTACJI:

1. rekrutacja pierwotna - przyst

pienie do ruchu społecznego z autentycznych pobudek ideowych i

ci walki o realizacj

celów ruchu

2. rekrutacja wtórna - przyst

pienie do ruchu społecznego, który si

rozwija i odnosi sukcesy, w

poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a tak

e spełnienia własnych egoistycznych

celów karierowych

KARIERA RUCHU:
- ruch społeczny w jakim

momencie si

czy; jego kres mo

e w naturalny sposób przynie

ść

zwyci

stwo, osi

gni

cie tych zmian społ., reform czy rewolucyjnych przekształce

, o które ruch

walczył.

a ... kryzys wiktorii"

•

Demobilizacja ruchu

• Rozproszenie jego członków

--e ~Rozpad struktur organizacyjnych

• Dezaktywacja ideologii

- gdy ruch ponosi kl

i nie udaje mu si

zrealizowa

celów b .•• kryzys przegranej"

•

Narastaj

ce rozczarowanie

• Dekompozycja, zamieranie aktywno

ci, odpływ zwolenników

- kres mo

e by efektem silnych represji, jakie ruch reformatorski czy rewolucyjny napotyka ze strony

władzy pa

stwowej, albo przeciwdziałania ze strony kontr ruchów mobilizuj

cych si

w celu obrony

status quo
- gdy ruch zwyci

ęż

a mo

e przekształci si

w parti

polityczn

, ruch ko

czy si

a jego idee czy cele zostaj

legitymizowane w postaci statutu partii.

SKŁADNIKI DZIAŁANIA SPOŁ. (N.J. SMELSER)

a. Warto

ci - ogólne

ródła legitymizacji

b. Normy - standardy reguluj

ce integracj

c. Mobilizacja indvwidualnej motvwacii do zorganizowanego działania w rolach i zbiorowo

ciach

d. Udogodnienia sytuacyjne - instytucje, umiej

tno

ci, narz

dzia i przeszkody w d

ąż

eniu do konkretnych celów.

TVPY ZACHOWA

(N.J. SMELSER)

•

Reakcja paniki

•

Reakcja terroru (cykl mody, przelotna moda, poruszenie religijne boom finansowy)

•

Wybuch wrogo

•

Ruch zorientowany normatywnie

•

Ruch zorientowany na warto

Temat 3
Konflikt jako

ródło zmiany społecznej

Wnuk- Lipi

ski konflikty społeczny

Pytania jakie podawała do tego tekstu:

1.Jakie miejsce konflikt zajmuje w systemie społecznym?
2.Jak Marks i Simmel rozumiej

dialektyk

3.Co jest głównym przedmiotem zainteresowania ka

dego z nich?

Teorie konfliktu ,zarówno klasyczne(Marksa i Simmela) jak współczesne (Dahrendorf Wrigh i Coser ) s

punktem

wyj

cia do sprecyzowania samego poj

cia konfliktu W ka

dym społecze

stwie wyst

puj

konflikt. Jest to

immanentna(nieuchronna ) wła

ciwo

ść

wszystkich systemów społecznych .

Klasyczne teorie konfliktu społecznego (dwie zupełnie odmienne teorie)

Karol Marks(1818-18883)

George Simmel(1858-1918)

•1

Toczył spór z pogl

dami innych i st

czerpał

inspiracje

formułowania

własnego stanowiska

Dialektyka(ka

rzecz

swoje

przeciwie

stwo)

•2

Historia jest nap

dzana walk

klas .

da formacja społeczna wytwarza

klas

która jest motorem zmiany, bowiem

znajdujemy si

w strukturalnym konflikcie

z klasami „starymi”, sprzeczno

ść

•3

jest wpisana w stosunki społeczne
,konflikt

zaczyna

zmiany

całego

społecze

stwa, konflikty interesu

•4

Społecze

stwo składa si

z ;bazy i

nadbudowy (baza determinuje to co w
nadbudowie)

•1

Wszechstronnie

wykształcony

błyskotliwy,interesował si

problemami

nie pogl

dami

•2

dził

e sensownie da si

zbada jedynie

fragmenty

ycia społecznego (te które

ążą

z relacjami miedzy ludzkimi)

Dialektyka(ka

rzecz

swoje

przeciwie

stwo)

•1

Konflikt

nie

obejmuje

całego

społecze

stwa, nie jest gwałtowny

(ró

ne stopnie gwałtowno

ci).nie

musi prowadzi do radykalnej zmiany
,przyczynia

integracji

systemu, dynamizuje społecze

stwo

Marks skupia si

na przyczynach konfliktu a Simmel skupia si

na skutkach owych zjawisk.

Współczesne teorie konfliktu społecznego

na wyró

ni dwa paradygmaty teoretyczne;

1.konflikt ujmowany jako pewien sposób realizacji funkcji adaptacyjnych i integracyjnych funkcji systemu
społecznego.(podej

cie Simmla),nacisk na zmiany ewolucyjne. Dobrym przykładem jest teoria konfliktu Lewisa A.

Cosera

Dahrendorf pierwszy typ podej

cia do konfliktów lokuje w integracyjnej teorii społecze

stwa

W integracyjnej teorii społecze

stwa konflikty sa równie

dostrzegane, ale traktuje si

je nie tylko jako zjawisko

zagra

ce trwało

ci i stabilno

ci systemu , ile raczej jako mechanizm wewn

trz systemowy , u

yteczny dla

wytworzenia zdolno

ci adaptacyjnych systemu do nowych warunków

2.konflikt jest siła rozsadzaj

pewien system społeczny , by stworzy pole do nowego systemu społecznego

(podej

cie Marksa) nacisk na przełomy o charakterze ewolucyjnemu .

Dahrendorf drugi typ podej

cia do konfliktów lokuje w ramach korelacyjnej teorii społecze

stwa .w tej teorii kluczem

do zrozumienia istoty konfliktu s

stosunki władzy .Władza jest rzadkim dobrem i dlatego wywołuje konflikt

DEFINICJA KONFLIKTU SPOŁECZNEGO –ISTNIEJE WIELE DEFINICJI

Konflikt jest zjawiskiem społecznym ,w którym uczestniczy musi przynajmniej dwóch aktorów społecznych. Je

li s

aktorzy indywidualni, mamy do czynienia z konfliktem miedzy ludzkim , je

li zas s

to aktorzy zbiorowi mamy do

czynienia z konfliktem grup społecznych. Konflikt jest wi

c pewna klasa relacji społecznych , która wi

ąż

e aktorów

zmierzaj

cych do nie jednakowych lub nawet wykluczaj

cych si

celów.

Typy konfliktów

Jawny-ukryty

O charakterze aksjologicznym- dotycze tego co w danym systemie oznacza dobro b

zło np.

sprzeczno

ść

przeciwników aborcji ,eutanazji

Interesów

Wokół dost

pu do władzy politycznej –władza daje dominacje na polach konfliktowych

Na tle reguły – toczy si

o to jakie reguły gry w

yciu publicznym maj

funkcjonowa

Odmiennych to

samo

ci społecznych – konflikty na tle etnicznym i religijnym

Odmiennych pami

ci historycznych-odmienna interpretacja przeszło

i (cz

sto nakłada si

wcze

niejszy konflikt)

KONFLIKTY SPOŁECZNE W POLSCE PO II WOJNIE

WIATOWEJ

Polskie

ycie publiczne w tym okresie było arena wielu konfliktów .

Narzucenie komunizmu POLSCE – Wojan domowa ,konflikt który wynikał z niezgody czynnej na
rozstrzygni

cie politycznego losu Polski

Reforma rolna

Konflikty mi

dzy studentami a inteligencj

Robotnicy a komunistyczna władza

Tekst nr 2 Coser Lewis SPOŁECZNE FUNKCJE KONFLIKTU

To czy konflikt b

dzie sprzyjał wewn

trznemu przystosowaniu czy nie zale

y od typu problemu ,a tak

struktury społecznej, wewn

trz której si

pojawił .(oba te czyniki s

zmiennymi niezale

nymi)

Wewn

trzne konflikty społeczne,dotycz

ce celów,warto

ci lub interesów niesprzeczne z podstawowymi

zało

eniami, na których opieraj

stosunki społeczne s

zazwyczaj funkcjonalne w sensie pozytywnym

wobec struktury społecznej

Wewn

trzne konflikty ,w których zwalczaj

ce si

strony przestaj

uznawa

podstawowe warto

warunkuj

ce prawomocno

ść

systemu społecznego , gro

żą

zniszczenie m struktury

Im bardziej zintegrowana grupa , tym bardziej gwałtowny jest konflikt. Je

eli w grupach ,w których

uczestnictwo anga

uje cała osobowo

ść

członków , konflikty za

tłumione mimo to konflikt wybuchnie to

zagra

a on samym podstawom istnienia grupy. Natomiast gdy członkowie anga

tylko po cz

ęś

ci to

zniszczenie grupy jest mało prawdopodobne.

grupy uwikłane w ci

gła walk

wymagaj

od swoich członków całkowite zaanga

owania osobowo

ci ,a

co za tym idzie konflikt wewn

trzny poci

ga za sob

mobilizacje całej energii grupy (takie grupy rzadko

toleruje nawet najmniejsze naruszenia jedno

ci grupy)tendencje do tłumienia konfliktu ale jak wyst

pi to

rozbija grup

grupy ,które nie s

zaanga

owane w ci

gła walk

rodowiskiem wewn

trznym, nie

żą

daj

od członków

całkowitego uwikłania osobowo

ci. Wyst

puje w nich wi

ksza elastyczno

ść

struktury(stabilizuj

)

konflikty z jednymi prowadz

do stowarzyszania si

lub koalicji z innymi (tworzy si

ęź

społeczna)

system społeczny dysponuje mechanizmami do kanalizowania niezadowolenia i wrogo

ci , przy

jednoczesnym utrzymaniu niezmienionego układu stosunków Mechanizm te n funkcjonuje dzi

„wentylom bezpiecze

stwa”, które dostarczaj

wrogich uczu

jaki

rodków do rozładowania agresywnych

ąż

Instytucje wentyli bezpiecze

stwa mog

słu

utrzymaniu zarówno struktury społecznej jak i poczucia

bezpiecze

stwa jednostek

Tekst nr3 TEORIA KONFLIKTU W SPOŁECZE

STWIE PRZEMYSŁOWYM

Wiem

e tego strasznie du

o ale tekst długi .Lepiej wi

cej przeczyta

a zrozumie

. Troch

powtarza z

wcze

niejszymi tekstami Wszystkie główne tytuły z tekstu s

omówione

Teoria konfliktu w społecze

stwie przemysłowym”- RALF DARENDORF

Integracja i warto

ci a przymus i interesy: dwa oblicza społecze

stwa

Przez cał

histori

li politycznej przewija si

konflikt mi

dzy dwoma sposobami widzenia społecze

stwa:

1. porz

dek społeczny wynika z ogólnej zgody, co do warto

ci- utopi

2. spójno

ść

i porz

dek w społecze

stwie opiera si

na sile i przymusie, na dominacji jednych i podległo

innych- racjonali

We współczesnej socjologii wyró

niamy dwie zasadnicze teorie

1. integracyjna teoria społecze

stwa- struktura społeczna to funkcjonalnie zintegrowany system utrzymywany w

równowadze przez pewne ustalone i powtarzaj

ce si

procesy

2. koercyjna teoria społecze

stwa- struktura społeczna to forma organizacji utrzymywanej przez sił

i przymus,

kształtowane przez ni

siły utrzymuj

w ci

głym procesie zmiany

Najwybitniejszym teoretykiem integracji spo

ród socjologów jest Talcott Parsons. Jego badania opieraj

analizie w kategoriach warto

ci i norm. Zajmował si

on utopijn

, czyli integracyjn

teori

społecze

stwa.

Struktura społeczna to kompozycja pierwiastka moralnego i rzeczowego, poziomu normatywnego i
instytucjonalnego, a w kategoriach Marksa Bazy i nadbudowy.

Integracyjna teoria społecze

stwa

2. ka

de społecze

stwo jest wzgl

dnie trwał

, stabiln

struktur

elementów-stabilno

ść

3. ka

de społecze

stwo jest dobrze zintegrowan

struktur

elementów-integracja

4. ka

dy element społecze

stwa jest funkcjonalny- przyczynia si

do utrzymania społecze

stwa jako systemu-

koordynacja funkcjonalna

5. ka

da istniej

ca struktura społeczna opiera si

na zgodnym podzielaniu przez jej członków warto

ci-

consensus

Koercyjna teoria społecze

stwa

1. ka

de społecze

stwo w ka

dym momencie podlega procesom zmiany- zmiana jest wszechobecna

2. w ka

dym społecze

stwie w ka

dym momencie wyst

puje niezgoda i konflikt- konflikt społeczny jest

wszechobecny

3. ka

dy element w społecze

stwie przyczynia si

do jego dezintegracji i zmiany

4. ka

de społecze

stwo opiera si

na przymusie stosowanym przez jednych członków w stosunku do innych

W kontek

cie socjologicznym

aden z tych modeli nie mo

e by

przyj

ty jako jedynie słuszny lub jedynie stosowany.

one uzupełniaj

cymi si

aspektami struktury społecze

stw globalnych.

Władza i zwierzchnictwo

Na gruncie integracyjnej teorii społecznej jednostkami analizy socjologicznej s

dobrowolne zwi

zki ludzi,

którzy podzielaj

pewne warto

ci i tworz

instytucje dla zapewnienia sprawnej współpracy. Z punktu widzenia teorii

korelacyjnej to narzucony przymus pozwala na uzyskanie spójno

ci organizacji społecznej. W ka

dej organizacji

społecznej pewne pozycje zwi

zane s

ze sprawowaniem kontroli nad innymi pozycjami dla zapewnienia

skutecznego przymusu. Oznacza to zró

nicowan

dystrybucj

władzy i zwierzchnictwa.

Zró

nicowanie dystrybucji władzy zwierzchniej staje si

czynnikiem determinuj

cym stały konflikt społeczny

typu zbli

onego do konfliktu klasowego w tradycyjnym sensie.

ródła tego konfliktu trzeba szuka

w układzie ról

społecznych i zwi

zanych z nimi oczekiwa

dotycz

cych dominacji i podległo

ci.

Stosunek władzy jest tylko stosunkiem rzeczowym.
Natomiast zwierzchnictwo okre

la prawomocny stosunek nadrz

dno

ci i podrz

dno

ci. W tym sensie mo

ono traktowane jako władza zwierzchnia. Stanowi ono cz

ęść

struktury społecznej. Pozwala na wyprowadzenie

konfliktów grupowych z organizacji społecze

stw globalnych i zwi

zków istniej

cych w ich ramach.

Konflikty grupowe pojawiaj

wsz

dzie tam, gdzie sprawowana jest władza zwierzchnia, czyli we

wszystkich społecze

stwach:

1. stosunki zwierzchnictwa s

zawsze stosunkami nad- i podrz

dno

2. ram, gdzie wyst

puj

stosunki zwierzchnictwa, element nadrz

dny kontroluje, za pomoc

polece

i rozkazów,

ostrze

i zakazów, zachowanie elementu podległego

3. oczekiwani te wi

ążą

z trwałymi pozycjami społecznymi, a nie cechami charakteru jednostki

4. okre

laj

one zawsze wyró

nione osoby, które podlegaj

kontroli i sfery, w których kontrola jest dozwolona

5. brak posłusze

stwa wobec polece

e by

karalny, jedn

z funkcji systemu prawnego jest podtrzymywanie

skutecznego sprawowania prawomocnego zwierzchnictwa

Z poj

ciem zwierzchnictwa ł

czy si

poj

cie „dominacji” i „podległo

ci”.

Przy analizie konfliktu autor zajmuje si

tworzeniem si

grup konfliktowych w rezultacie stosunków

zwierzchnictwa zwi

zanych z istnieniem zwi

zku opartego na panowaniu. Panowanie, lub inaczej zwierzchnictwo, jest

typem stosunków społecznych wyst

puj

cych w ka

dej mo

liwej organizacji społecznej, dlatego autor okre

la je jako

„zwi

zki” (zorganizowane agregaty oparte na dominacji i uległo

ci), np. Ko

ciół, pa

stwo, przedsi

biorstwo, partia

polityczna, zwi

zek zawodowy.

Zwierzchnictwo jest uniwersalnym elementem struktury społecznej. Stosunki zwierzchnictwa pojawiaj

zawsze, kiedy ludzie w swych działaniach podlegaj

prawomocnym i usankcjonowanym przepisom ustalonym poza

nimi, ale w ramach struktury społecznej. Dominacja i podległo

ść

jest wspóln

cech

wszystkich typów zwierzchnictwa

i wszystkich typów zwi

zków oraz organizacji. Zwierzchnictwo jest

ródłem konflikty, ale te

„ułatwieniem

zapewniaj

cym wykonywanie funkcji w społecze

stwie i dla społecze

stwa jako systemu”.

„Gra o sumie zerowej” –Parsons, z punktu widzenia dezintegracyjnych funkcji władzy zwierzchniej, wyst

puj

dwie

grupy osób, z których jedna posiada władz

w tej mierze, w jakiej druga jest jej pozbawiona.. zgodnie z koercyjn

teori

społecze

stwa z zwi

zkach opartych na panowaniu zawsze istnieje dychotomia pozycji ze wzgl

du na

dystrybucj

władzy zwierzchniej. Empirycznie nie zawsze jest łatwo okre

granic

miedzy dominacj

i podległo

Hierarchie władzy, wyst

puj

ce np. w statutach organizacyjnych, s

hierarchiami strony „dodatniej”

zwierzchnictwa, tzn. zró

nicowaniem dominacji, ale w ka

dym zwi

zku wyst

puje tak

e strona „ujemna”, po której

znajduj

ci, którzy podlegaj

władzy zwierzchniej a nie uczestnicz

w jej sprawowaniu.

Dominacja w jednym zwi

zku nie poci

ga za sob

dominacji w innych, do których jednostka nale

y, podobnie

jest z podległo

, np. wyborca mo

e zajmowa

pozycj

zwierzchni

w swoim przedsi

biorstwie.

W socjologicznej analizie konfliktu grupowego jednostk

analizy jest zawsze okre

lony zwi

zek i wyst

puj

w jego ramach dychotomia pozycji. Elementarn

struktur

konfliktu grup jest kategoria władzy zwierzchniej

sprawowanej w zwi

zkach opartych na panowaniu. Władza zwierzchnia jest bardzo wa

nym stosunkiem społecznym.

Istotnym aspektem zwierzchnictwa w modelu społecze

stwa rozpatrywanego w aspekcie przymusu s

jego

konsekwencje „dezintegracyjne” i konfliktowe:

1. podział zwierzchnictwa w zwi

zkach jest podstawow

przyczyn

powstawania grup konfliktowych

2. w ka

dym zwi

zku powstaj

tylko dwie grupy konfliktowe

Pierwsze stwierdzenie jest podstaw

teorii naukowej i dlatego jest zało

eniem logicznym. Drugie to twierdzenie

analityczne.

Interesy jawne i utajone

Konflikt grupowy wynika z dychotomicznej dystrybucji władzy zwierzchniej w zwi

zkach opartych na

panowaniu. Zró

nicowanie pod wzgl

dem władzy zwierzchniej zwi

zanej z poszczególnymi pozycjami rodzi

sprzeczno

ść

interesów osób zajmuj

cych te pozycje. Pewne interesy osób zajmuj

cych pozycje dominacji oraz osób

zajmuj

cych pozycje uległo

ci s

sprzeczne co do istoty i kierunku.

Model formowania si

grup konfliktowych zawiera twierdzenia mówi

e z dwu zbiorów pozycji, które mo

wyró

w ka

dym zwi

zku, jedne-pozycje dominacji- charakteryzuje interes polegaj

cy na utrzymaniu struktury

społecznej zapewniaj

cej im władz

zwierzchni

, podczas gdy inne- pozycje podległo

ci- interes polegaj

cy na

zmianie warunków społecznych, pozbawiaj

cych władzy osoby zajmuj

ce te pozycje.

Konflikt grupowy- konflikt dotycz

cy prawomocno

ci stosunków władzy zwierzchniej. W ka

dym zwi

zku interesy

grupy panuj

cej wyra

warto

ci stanowi

ce ideologi

, która nadaje prawomocno

ść

ich panowaniu, podczas gdy

interesy grup podlegaj

cych stanowi

zagro

enie dla tej ideologii i stosunków, których ona strze

Rola- zespół oczekiwa

zwi

zanych z dan

rol

, układ oczekiwa

okre

laj

cy prawidłowe zachowanie osób

pełni

cych okre

lone role (Parsons).

Interes „obiektywny”- interesy ról, oczekiwane orientacje dotycz

ce zachowania zwi

zanego z rolami w strukturze

zwierzchnictwa zwi

zku opartego na panowaniu.

Interesy zwi

zane z rol

, z punktu widzenia pełni

cego rol

, interesami utajonymi, to znaczy ukrytym

nurtem jego zachowania z góry narzuconym na czas pełnienia danej roli i niezale

nym od jego

wiadomej orientacji..

mog

one sta

wiadomionymi celami, które nazywaj

interesami jawnymi. Stanowi

one rzeczywisto

ść

psychologiczn

. Wskazuj

na fakt,

e uczucia, wola i pragnienia jednostki skierowane s

ku jednemu celowi. Składaj

na program zorganizowanej grupy. S

one podobne do poj

cia „

wiadomo

ci klasowej” spotykanego u Marksa.

Quasi-grupy i grupy interesu

Grupy konfliktowe nie s

zjawiskami normatywnymi (normatywny-podlegaj

cy normom, nauki normatywne-ich

głównym zadaniem jest ustalenie tego, co by

powinno, a nie to, co jest), lecz zbiorowo

ciami rzeczywistymi, które

stanowi

ęść

podło

a społecznego.

Struktur

ról w zwi

zkach opartych na panowaniu charakteryzuje konfliktowa orientacja interesów utajonych.

Oznacza to,

e z pozycjami zwierzchnictwa wi

ążą

oczekiwane interesy oraz,

e osoby zajmuj

ce pozycje

identyczne znajduj

we wspólnej sytuacji. Zł

czone t

wspóln

cech

stanowi

cej ni

niespójna mas

Czynnikiem konstytuuj

cym grup

jest poczucie przynale

ci członków i minimum zaanga

owania.

aden z

tych czynników nie jest wymagany by mówi

o interesie utajonym. Zbiorowo

ci osobników zajmuj

cych pozycje o

identycznych interesach zwi

zanych z rol

stanowi

co najwy

ej grup

potencjaln

- quasi-grup

(M. Ginsberg).

Grupy- s

to zbiory ludzi b

ce ze sob

w trwałej ł

czno

ci lub kontakcie i posiadaj

ce wyra

struktur

Klasy społeczne, nie b

c grup

, stanowi

obszar rekrutacji dla grup, ich członkowie maj

pewne wspólne wzory

zachowa

Elementem konstytuuj

cym quasi-grupy jest wspólnota pewnych interesów. Interesy utajone nie s

zjawiskami

psychologicznymi. , wi

c oparte na nich quasi-grupy s

jedynie konstrukcj

teoretyczn

. S

to „twory teoretyczne”-

narz

dzia słu

żą

ce do wyja

niania zagadnie

konfliktu społecznego.

Wspólne wzory zachowa

charakteryzuj

grupy interesu, rekrutuj

ce si

z szerszych quasi-grup. S

grupy socjologiczne. Stanowi

one rzeczywiste czynniki konfliktu grupowego. Maj

struktur

, form

organizacji,

program lub cel oraz personel zło

ony z członków. . s

„grupami wtórnymi”., ich członkowie s

ze sob

w kontakcie

tylko przez fakt członkostwa albo przez wybranych lub mianowanych przedstawiciel.

Quasi-grupy i grupy interesu bior

swój pocz

tek w strukturze zwierzchnictwa z zwi

zkach. Wynika ona z

formalnej cechy interesów, jawnych czy utajonych. Le

żą

cych u podło

a tych grup, jako interesów zwi

zanych z

prawomocno

stosunków dominacji i podległo

ci. Grupy interesu s

zawsze w

ęż

sze ni

quasi-grupy, z których si

rekrutuj

. S

one podzbiorami zbiorów, które stanowi

quasi-grupy. Quasi-grupy, b

c konstrukcjami teoretycznymi,

zdefiniowane jednoznacznie, to zorganizowane grupy interesu mog

uzupełnia

interesy wynikaj

ce ze struktury

zwierzchnictwa wieloma innymi, niezale

nymi celami i orientacjami.

Empiryczne warunki formowania si

grup konfliktowych

Kategorie utajonego i jawnego interesu, quasi-grupy i grupy interesu stanowi

elementy formowania si

grupy

konfliktowej.

Grupy konfliktowe potrzebuj

„karty” (zasady naczelnej), personelu, norm działania,

rodków

materialnych, stałych powtarzalnych działa

i „obiektywnej” funkcji. Warunki te okre

la si

jako techniczne warunki

organizacji. Bez nich grupy interesu nie mog

uformowa

, nawet przy zało

eniu istnienia quasi-grup.

„Karta” organizacji jest „systemem warto

ci, dla realizacji których ludzie organizuj

”. W przypadku grup

konfliktowych s

to interesy jawne.

Po to, by z quasi-grupy powstała grupa interesu, potrzebni s

ludzie, którzy postawi

sobie za zadanie stworzenie

organizacji, rozwi

ążą

problemy praktyczne i przejm

przewodnictwo. Ka

da partia potrzebuje zało

ycieli. W tym

modelu „poda

” zało

ycieli nie jest zmienn

. Jest to dodatkowy warunek empiryczny formowania si

grupy

konfliktowej. Potencjalni organizatorzy czy zało

yciele s

warunkiem technicznym do stworzenia grupy interesu.

Ideologie nie tworz

grup konfliktowych. Jednak s

one niezb

dne dla ich powstania.

Drug

grup

warunków wst

pnych, które musz

spełnione po to, by pojawiła si

organizacja,

nazywamy politycznymi warunkami organizacji. Pa

stwo totalitarne jest najlepszym przykładem sytuacji

społecznej, w której warunki te nie s

spełnione, mimo istnienia quasi-grup i ukrytych interesów opozycyjne grupy

interesu nie mog

uformowa

Poza warunkami technicznymi i politycznymi nale

y wymieni

warunki społeczne. Je

eli jaka

zbiorowo

ść

w ramach zwi

zku jest wspólnot

utajonych interesów, dysponuje technicznymi i politycznym

liwo

ciami organizacji, ale jest rozproszona, przez co nie istniej

trwałe zwi

zki miedzy członkami zbiorowo

ci, to

jest bardzo mało prawdopodobne by powstała grupa interesu.

Tworzenie si

grup interesu jest mo

liwe, gdy przynale

ść

do quasi-grup jest nast

pstwem układu

strukturalnego, a nie przypadku.

Nat

ęż

enie i gwałtowno

ść

: zmienno

ść

konfliktu klasowego

Grupy konfliktowe po osi

gni

ciu pewnego stadium anga

w konflikty, których wynikiem s

zmiany

strukturalne.

Poj

cie nat

ęż

enia odnosi si

do wydatkowania energii i stopnia uwikłania stron w konflikt. Konflikt ma

nat

ęż

enie wysokie, gdy koszt zwyci

stwa lub przegranej jest dla stron wysoki. Im wi

ksz

wag

uczestnicy

przywi

zuj

do kwestii zwi

zanych z sytuacj

konfliktu i do jej istoty, tym wi

ksze nat

ęż

enie ma konflikt.

Gwałtowno

ść

konfliktu wi

ąż

e si

z jego przejawami., nie z przyczynami. Jest to problem

rodków

zastosowanych przez grupy pozostaj

ce w konflikcie dla wyra

enie swojej wrogo

ci.. skala gwałtowno

ci obejmuje

dyskusj

, i debat

, spór i rywalizacj

, walk

i wojn

Gwałtowno

ść

i nat

ęż

enie konfliktu zmieniaj

niezale

nie od siebie.

eli grupa była w stanie zorganizowa

to wykluczona zostaje najbardziej niekontrolowana forma

konfliktu- wojna partyzancka.

Pluralizm a nakładanie si

Jeden z najwa

niejszych elementów teorii konfliktu grupowego polega na

cisłym powi

zaniu konfliktu

z konkretnym zwi

zkiem. Ka

dy konflikt mo

e by

wyja

niony tylko w odniesieniu do zwi

zku, w którym si

pojawił.

Społecze

stwa to mozaika ró

norodnych konfliktów i grup konfliktowych. Model dwuklasowy nie odnosi si

społecze

stw globalnych, ale do specyficznych zwi

zków w tych społecze

stwach.

Ró

ne konflikty nakładaj

na siebie tak,

e wielo

ść

istniej

cych frontów konfliktu sprowadzona zostaje do

paru konfliktów dominuj

cych. W ten sposób tworzy si

skala „pluralizm- nakładanie si

” konfliktów, posiadaj

ca dwa

wymiary. Jeden odnosi si

do rozdzielenia, drugi do ł

czenia si

konfliktów typu klasowego w ró

nych zwi

zkach.

Konflikty klasowe w ró

nych zwi

zkach nakładaj

na siebie. Przeciwnicy z jednego zwi

zku spotykaj

ponownie, by

e z innymi tytułami, w innych zwi

zkach. Skład osobowy w ró

nych zwi

zkach jest ten sam.

Zjawisko nakładania si

konfliktu oznacza,

e ci sami ludzie spotykaj

w ró

nych kontekstach i s

identycznie

wobec siebie usytuowani.

Problem nagród i ułatwie

e by

rozpatrywany w aspekcie opozycji: rozbie

ść

- równoległo

ść

lub pluralizm- nakładanie si

Status ekonomiczny- status okre

lony

le przez nagrody uzyskiwane w zamian za wykonanie zawodu- zarobki,

pewno

ść

pracy, ogólna pewno

ść

pozycji społecznej zwi

zana z pozycja zawodow

. Ci, którzy zajmuj

pozycje

dominacji ciesz

nieco wy

szym statusem ekonomicznym. Te dwa atrybuty pozycji społecznej nakładaj

siebie. Mo

na jednak wskaza

pewne przykłady rozbie

ci miedzy nimi- w Ko

ciele rzymskokatolickim władza

zwierzchnia powinna wi

z niskim statusem ekonomicznym. Rozbie

ci pozycji wida

, gdy zestawimy

pozycje w strukturze władzy ze społecznym statusem ludzi w sensie presti

u przypisanego tym pozycjom przez nich

samych i przez innych.
Nast

puje zjawisko deprywacji, czyli sytuacji, w której ludzie podlegaj

cy władzy s

jednocze

nie gorzej usytuowani w

płaszczy

nie statusu socjo-ekonomicznego. Deprywacja wzgl

dna wpływa na nat

ęż

enie konfliktu a nie na jego

gwałtowno

ść

. Je

eli zajmuj

cy pozycje podległe uzyskuje zado

ść

uczynienie przez wzgl

dnie wysoki status socjo-

ekonomiczny, to nie b

dzie si

anga

owa

w konflikt klasowy.

Pluralizm przyczynia si

do spadku nat

ęż

enia konfliktu, a nakładanie si

lub zgodno

ść

do wzrostu nat

ęż

enia. Im

słabsza korelacja mi

dzy pozycj

w hierarchii władzy zwierzchniej a innymi aspektami statusu socjo-ekonomicznego,

tym mniejsze nat

ęż

enie konfliktów klasowych i odwrotnie.

Ruchliwo

ść

społeczna a konflikt

Ruchliwo

ść

społeczna wpływa na nat

ęż

enie konfliktu. Mi

dzy stopniem otwarto

ci klasy a nat

ęż

eniem

konfliktu klasowego istnieje stosunek odwrotnie proporcjonalny. Im wi

ksza ruchliwo

ść

hierarchii społecznej, tym

mniejszy zakres i siła konfliktu klasowego. Ze wzrostem ruchliwo

ci solidarno

ść

grupowa jest coraz bardziej

wypierana przez współzawodnictwo miedzy jednostkami i energia zaanga

owania przez jednostki w konflikt klasowy

zmniejsza si

Regulacja konfliktu to najwa

niejszy czynnik wpływaj

cy na przebieg konfliktu klasowego.

Regulacja- takie formy kontroli konfliktu, które odnosz

do przejawów konfliktu, a nie do jego przyczyn, zakładaj

trwałe istnienie sprzeczno

ci interesów i grup interesów.

Czynniki:
1. obie strony konfliktu musz

uzna

potrzeb

istnienia regulacji konfliktu i rzeczywiste istnienie sytuacji

konfliktowej
2.organizacja grupy interesu
3.strony w konflikcie musza zgodzi

na formalne reguły gry, które b

stanowi

podstaw

ich stosunków

trwały konflikt mi

dzy grupami prowadzi do zrutynizowania interakcji.

Główne typy regulacji konfliktów;

1. pojednanie
2. po

rednictwo

3. arbitra

Zmiany struktury zachodz

ce w wyniku konfliktu klasowego:

1. całkowita wymiana osób zajmuj

cych pozycje dominacji w zwi

zku

2. cz

ęś

ciowa wymian osób zajmuj

cych pozycje dominacji (zmiana ewolucyjna, np. koalicja polityczna)

3. nie wyst

puj

adne zmiany personalne (zmiana struktury w kierunku zgodnym z d

ąż

eniami grupy podległej

bez przenikni

cia jej członków do grupy dominuj

cej)

Raptowno

ść

i radykalizm zmiany struktury s

wymiarami niezale

nymi od siebie. Im bardziej gwałtowne s

konflikty

klasowe, tym bardziej raptowne b

wywołane p

Temat IV. Rewolucja demokratyczna w Polsce. Społecze

stwo polskie w czasie przemian.

T1: Wnuk Lipi

ski Edmund Socjologia

ycia publicznego (teorie przej

cia do demokracji)

•

„Transformacja”

przemiana systemowa o nieznanym rezultacie; fundamentalne przekształcenie starego

systemu bez mo

liwo

ci jego kontynuacji

- nie ma jasno sprecyzowanego celu do którego zmierzaj

zmiany

- punktem odniesienia dla oceny przebiegu transformacji jest punkt startu

•

„Przej

cie”

zmiany systemowe, które prowadz

do pewnego modelu systemu społecznego

-punktem odniesienia dla oceny przebiegu, ale te

kierunku zmian jest punkt doj

cia

Sfera polityczna

Sfera ekonomiczna

Sfera społeczna

Punkty odniesienia

Transformacja

System monopartyjny

Gospodarka
nakazowo- rozdzielcza

Społecze

stwo

zamkni

Przej

cie

demokracji

Demokracja liberalna

Wolny rynek

Społecze

stwo otwarte

Paradygmat transformacyjny:
- wyj

ciowym zało

eniem jest teza,

e stary system sko

czył si

, gdy

uruchomione zostały procesy, które

uniemo

liwiaj

jego stabilizacje i reprodukcj

, ale nie jest oczywiste do czego owe procesy transformacyjne

doprowadz

- zmiany, ich tempo i kierunek badamy bior

c pod uwag

punkty odniesienia

punkt startu

•

w sferze politycznej: bada si

na ile zmiany systemu politycznego ró

ne SA od punktu startu(system

monopartyjny)

•

w sferze gospodarczej: stopie

odej

cia od reguł, instytucji oraz postaw i zachowa

typowych dla

gospodarki nakazowo- rozdzielczej

•

yciu społecznym: na ile generalne wzory postaw i zachowa

społecznych odbiegaj

od postaw i

zachowa

typowych dla społecze

stwa zamkni

tego

Paradygmat „tranzytologiczny”:
- jako punkty odniesienia: aspekty demokracji

•

w sferze politycznej: na ile zmiany zmierzaj

do demokracji liberalnej

•

w sferze gospodarczej: stopie

regulowania gospodarki przez mechanizm rynkowy

•

w sferze społecznej: na ile zmiany zbli

yły okre

lone społecze

stwo do do idealnego typu społecze

stwa

otwartego

CZYNNIKI UPADKU RE

IMÓW NIEDEMOKRATYCZNYCH

•

deficyt legitymizacyjny- załamanie wiary w prawomocno

ść

systemu w

ród ludzi w tym systemie

cych

•

podział w elicie władzy( w wyniku np.

mierci rz

cego despoty, kryzysu ekonomicznego) i rozpocz

cie

lenia w kategoriach alternatywy wobec tego, co ju

było

•

kiedy władcy podejmuj

prób

reform, zakładaj

cych w pewnym stopniu liberalizacj

, wówczas

monolityczna elita starego systemu ró

nicuje si

ze wzgl

du na stosunek do wprowadzanych reform, a w

masach upowszechnia si

lenie,

e skoro jest co

zmieniane to by

e zmiany mog

pój

ść

dalej,

reguły gry obecne w

yciu publicznym nie s

tak nienaruszalne

ELITA(starego systemu)

”twardogłowi” & „reformatorzy”

Podobie

stwa:

- chc

zachowa

stary system, ale wiedz

e bez gł

bokiej zmiany nie da si

tego osi

ąć

Ró

nice:

- Twardogłowi: przekonani,

e uratowac system mo

e powrót do ortodoksji doktrynalnej

- Reformatorzy: system mog

uratowac gł

bokie reformy, system jest w kryzysie na skutek zbytniego trzymania si

dogmatów ideologicznych

KONTRELITA(starego systemu)
„umiarkowani”& „radykałowie”
Podobie

stwa:

- zast

pienie starego systemu nowym

Ró

nice:

Umiarkowani: nie nale

y lekcewa

siły starego systemu, do celu generalnego d

ąż

„małymi kroczkami”

Radykałowie: system jest ju

zbyt słaby,

eby mógł si

podnie

ść

z upadku, obalenie starej elity władzy w sposób

gwałtowny, przy u

yciu siły

FAZY TRANSFORMACJI:

1) Faza pocz

tkowa

•

Ostry deficyt legitymizacyjny starego systemu

•

Masowe wycofanie lojalno

ci wobec instytucji i reguł gry dawnego systemu

•

Pojawienie si

ruchów społecznych, wyst

puj

cych w opozycji do władzy

2) Faza mi

dzysystemowa

•

Reguły gry s

niejasne, a granica mi

dzy tym co dozwolone a niedozwolone jest płynna, stare reguły gry

jeszcze działaj

, a nowe reguły gry nie s

jeszcze zdefiniowane

•

Ruch społeczny zaczyna si

ró

nicowa

3) Faza konsolidacji

•

Nowy system stabilizuje si

•

Obowi

zuj

ce w nowym systemie reguły gry s

praktycznie jedynym, dost

pnym w

yciu publicznym

sposobem gry interesów i warto

T2: Staniszkis Jadwiga: „ Dylematy okresu przej

ciowego”

1) PA

STWO KORPORACYJNE

•

Rzeczywistym centrum władzy stał si

aparat wykonawczy (np. organy administracji:

NBP, Ministerstwo Finansów)

dominacja

•

ograniczenie roli organizmów przedstawicielskich

Parlamentu i partii politycznych

•

Rosn

ce rozproszenie o

rodków decyzyjnych

•

Polskie pa

stwo korporacyjne

aparat wykonawczy , przechwytuj

cy funkcje decyzyjne i inicjatyw

legislacyjn

jest wypadkow

3 czynników:

- sprzeczno

ci mi

dzy szybkim umi

dzynaradawianiem

ycia gospodarczego a lokalnym charakterem

instytucji demokracji przedstawicielskiej
- napi

ęć

społecznych, towarzysz

cych przechodzeniu od socjalizmu do gospodarki rynkowej

- konieczno

ci stworzenia swoistego amortyzatora, który by zapewnił ci

gło

ść

zmian, mimo zwrotów na publicznej scenie

•

1990, 1991r.

rozkład i anarchizacja pa

stwa korporacyjnego w Polsce

- nasilenie si

korupcji i afer gospodarczych

- brak sprawnie działaj

cego systemu kontroli

- spadek zainteresowania ze strony pa

stw zachodnich

•

stwo korporacyjne

swoisty system „ władzy bez polityki”( depolityzacja i technokratyzacja rz

dzenia)

•

Dwuznaczno

ść

prawna

•

Sytuacja braku odpowiedzialno

•

Zatarcie granicy mi

dzy władz

ustawodawcz

a wykonawcz

•

stwowy charakter pa

stwa korporacyjnego

tryb podejmowania decyzji w aparacie pa

stwa, mniejsze

zainteresowanie organizacj

społecze

stwa i sposobem artykulacji jego interesów

•

Autorytarny charakter pa

stwu nadaje wymykanie si

spod kontroli parlamentu oraz brak odpowiedzialno

ci,

wynikaj

cy z przechwycenia przez aparat wykonawczy decyzji, przysługuj

cym normalnie wybieralnym elitom

politycznym

•

stwo cechuje swoista ci

gło

ść

ze starym re

imem: ci

gło

ść

sposobu artykułowania interesów , a tak

gło

ść

personalna

2) KAPITALIZM POLITYCZNY

I etap(lata 1987- 1989):

•

Przesuwanie kapitału z sektora „tradycyjnego”( pa

stwowego) do „nowoczesnego” ( prywatnego)

•

Procesy nieformalnej prywatyzacji cz

ęś

ci przedsi

biorstw pa

stwowych

maj

tek pa

stwa był przejmowany

w sposób ukryty przez podmioty prywatne

•

czenie stanowiska dyrektora przedsi

biorstwa pa

stwowego z pozycj

wła

ciciela spółki prywatnej

•

Struktury kapitalizmu politycznego ulokowały si

w sferze produkcji: było to racjonalne w warunkach głodu

towarów(gospodarka niedoborów)

•

„spieni

ęż

enie” władzy

pracownicy administracji pa

stwowej wchodzili do spółek prywatnych daj

c jako swój

wkład dost

p do deficytowych surowców, półproduktów, obietnic

parasola politycznego

•

Tworzenie podstaw dla zachowania uprzywilejowanego statusu aparatu: prywatyzacja maj

tku partii

politycznych i organizacji społecznych

II etap (lata 1990-1991)

Plan stabilizacji:

•

podniesienie cen, tzw. Twarde finansowanie

•

wprowadzenie wewn

trznej wymienialno

ci złotówki na dolara

•

działania te zredukowały popyt, zmieniaj

c sytuacj

z rynku producenta na rynek konsumenta

•

przej

cie ze sfery produkcji do sfery handlu i obiegu pieni

dza

•

lokalne zyski to przede wszystkim prowizje od kapitału formowanego poza granicami

•

internalizacja korzy

ci i eksternalizacja kosztów działalno

ci gospodarczej

•

powstanie klasy transferowej

ludzie bogac

cy si

w tej fazie; wykorzystuj

oni otwarcie gospodarki, nisk

jako

ść

prawa, słabo

ść

struktur kontroli, brak przygotowania nowych elit politycznych oraz zatarcie granicy

dzy interesem prywatnym i publicznym; zmniejszaj

oni szanse udanej transformacji ustrojowej

Skutki:

1. nasila si

sprzeczno

ść

dzy stabilizacj

ekonomiczn

a transformacj

2. powstaje bogactwo ale jest ono rezultatem prowizji od kapitału formowanego poza granicami

ów

proces formowania przyczynia si

do anarchizacji pa

stwa i

eruje na niej

3. w polityce: wyra

ne rozchodzenie si

rynku i demokracji( czasem dla wprowadzenia rynku

ograniczeniu ulega demokracja)

4. korupcjogenno

c elity politycznej

3) ZAGRO

ENIE DLA RODZ

CEJ SI

DEMOKRACJI

•

Konieczno

ść

demobilizacji tych samych form masowej artykulacji politycznej, które były w pierwszej fazie

zmian nieuchronne i konieczne dla zapocz

tkowania procesu transformacji

•

Konieczno

ść

wprowadzenia wielu zmian „ od góry” (np. prywatyzacja, trzeba stworzy

role społeczne,

instytucje, interesy)

•

Płynno

ść

relacji mi

dzy rz

dem a urz

dem prezydenta

•

Wra

enie nierealno

ci transformacji

•

Paradoks imponuj

cego zaufania do rz

du przy braku poparcia dla jego polityki

4) DROGA DO KAPITALIZMU

I podej

cie

•

Traktowanie kapitalizmu jako struktury zindywidualizowanych i zbywalnych praw własno

•

Główne dyskusje dotycz

dróg prywatyzacji, tempa operacji, formy kontroli politycznej, wyceny maj

tku

II podej

cie

•

Kapitalizm traktuje si

jako szczególn

sytuacj

formowania kapitału i szczególny typ wzrostu gospodarczego

•

ne jest tworzenie nowych powi

dzy sektorami gospodarczym

5) DYLEMATY POLITYKI

•

Sprzeczno

ść

dzy dylematami budowania demokracji przy słabo rozwini

tym społecze

stwie i przy

konieczno

ci odgórnego budowania nowych rozwi

strukturalnych

•

Napi

cie mi

dzy ide

consensusu a ide

partycypacji

•

Brak

wiadomej polityki wzmacniania struktur administracyjnych przez now

elit

•

Brak otwartej debaty nad zakresem obecno

ci pa

stwa oraz charakterem struktur i instytucji, które musi

stworzy

T3: Piotr Sztompka: „Kłopotliwa <<mentalno

ść

socjalistyczna>>”

„MENTALNO

C SOCJALISTYCZNA” („homo sovieticus”, „zniewolony umysł”)

1) Swoje pi

tno odciskały socjalistyczne instytucje, formy i struktury organizacyjne

•

Indoktrynacja, „kontrola my

lenia”, zaszczepianie w umysłach ludzi fałszywej „rzeczywisto

ideologicznej”

2) Po

redni mechanizm powstawania „reakcji adaptacyjnych” lub mechanizmów obronnych, tworzonych przez

ludzi jako sposoby radzenia sobie z socjalistycznymi warunkami(osadzenie form i mechanizmów adaptacyjnych w
ludzkiej

wiadomo

ci, trwało

ść

realnego socjalizmu w sferze umysłu)

Sfera publiczna a sfera prywatna:
- Ró

ne nastawienie do pracy: niedbalstwo, nieefektywno

ść

, absencja- typowe dla pracowników przedsi

biorstw

stwowych, kontrastuj

z dyscyplin

, dbało

i pracowito

przejawiana przez ludzi zatrudnionych w sektorze

prywatnym
- Obszar pracy a

ycie osobiste: wyuczona bezradno

ść

, niech

ęć

do podejmowania decyzji, przenoszenie

odpowiedzialno

ci, egoistyczne korzy

ci dominuj

ce w publicznych instytucjach kontrastuj

z samodzielno

inicjatyw

, innowacyjno

, gotowo

do ryzyka, altruizmem przejawianymi w relacjach z rodzin

lub domem

- W

rodowisku fizycznym: zaniedbywanie, lekcewa

enie pa

stwowej lub publicznej wspólnej własno

ci, a troska i

zainteresowanie własno

prywatn

- W obszarze aspiracji, ambicji, nadziei: konformizm, pasywizm, uległo

ść

i przeci

tno

ść

w rolach

publicznych(postawa „poczekamy zobaczymy”, syndrom „pasa

era na gap

”, „syndrom liliputa”

ludzie nie anga

ycie publiczne, bo nie widz

realnego sposobu w jaki mogliby cokolwiek zmieni

), a nastawienie na sukces,

samorealizacj

, indywidualne osi

gni

cia w

yciu prywatnym

- W obszarze polityki: powszechna nieufno

ść

wobec o

wiadcze

publicznych, krytycyzm wobec mass mediów,

sceptycyzm wobec apeli politycznych

- Władza: zarówno centraln

jak i lokaln

widzi si

jako obce i wrogie, rz

d jako arena spisków, oszustwa, cynizmu,

głupoty, niekompetencji, a jednocze

nie przecenia si

i idealizuje prywatne koneksje, kontakty i lojalno

ść

w pracy,

dzy przyjaciółmi, w domu

Wzory działania w społecze

stwach komunistycznych:

- ró

nica mi

dzy tym co si

głosi, a tym, jak si

działa

- działania fałszywe lub pozorne

niezrozumiałe działania o charakterze rytualnym, pozbawione w ogóle

jakiegokolwiek wewn

trznego znaczenia lub celu.(takich zachowa

wymagały te

władze) np. raporty z wykonania

planów produkcyjnych- przesadzone
- „pustosłowie”

rozdział mi

dzy tym co si

mówi na forum publicznym, a tym co mówi si

prywatnie

- próby przechytrzenia systemu, „wygrania z systemem”- np. poszukiwanie luk w regulacjach prawnych,
powszechno

ść

postawy „łap i uciekaj!”- ludzie próbuj

osi

c cele wbrew systemowi

- niech

ęć

do podejmowania odpowiedzialnych decyzji, „zrzucanie odpowiedzialno

ci na innych”

- prymitywny egalitaryzm- „ wszyscy ludzie maj

jednakowe

oł

dki”;), działania w celu uniemo

liwienia innym

osi

gni

cia sukcesu, nadmiernych zysków

Niektóre nastroje społeczne przypominaj

dawny sposób my

lenia i działania

Składaj

one na trwaj

ce ci

gle dziedzictwo realnego socjalizmu.

Makrostruktury społeczne.

Temat5

Piotr Sztompka „Socjologia. Analiza społecze

stwa.” Rozdział 14

Nierówno

ść

stanowi niezwykłe istotn

cech

społecze

stwa ludzkiego.

NIERÓWNO

ŚĆ

SPOŁECZNA- wynika z przynale

ść

do ró

nych grup albo z zajmowania ró

nych pozycji

społecznych, a nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych. Jest to nierówno

ść

dost

pu czy te

szans

dost

pu do społecznie cenionych dóbr.

SPOŁECZNIE CENNIONE DOBRA – to dobra powszechnie upragnione, których zasób jest ograniczony.
Najwa

niejsze to: władza, bogactwo, presti

1. BOGACTWO (dobra materialne)

niezb

dne do zaspokajania elementarnych potrzeb i wymogów

ywieniowych (po

ywienia, ubrania

itp.)

ich posiadanie jest wymogiem kultury (pieni

dze maj

warto

ść

kulturow

)

pomagaj

zdoby

inne cenione przez ludzi warto

ci (panowanie nad innymi, sław

)

nie tyle ograniczone w sensie absolutnym, bo jest ich sko

czona ilo

ść

, ale przede wszystkim w

sensie relatywnym, w stosunku do stale rosn

cego na nie zapotrzebowania

2. WŁADZA

posiadanie władzy daje poczucie władzy, siły, pot

gi, znaczenia

władza jest wymienialna na inne dobra, przede wszystkim ekonomiczne

przynosi wiele korzy

3. WYKSZTAŁCENIE

warto

ść

autoteliczna- satysfakcja jak

daje wiedza zaspokaja typowy dla ludzi impuls ciekawo

warto

ść

instrumentalna – jest jednym z najwy

ej cenionych i uznanych społecznie mechanizmów

awansu maj

tkowego

pomaga w uzyskaniu władzy (władza eksperta)

kluczowy warunek zdobycia sławy i presti

4. PRESTI

ludzie wyrabiaj

sobie mniemanie o sobie patrz

c na to jak ceni

nas inni

jest wymienialny na władz

5. ZDROWIE I SPRAWNO

ŚĆ

FIZYCZNA

KONWERSJA KAPITAŁU – zdobycie lub podwy

szenie przez jednostk

lub grup

społecznie cenionych zasobów

jednego rodzaju dzi

ki posiadaniu zasobów innego rodzaju (np. wykorzystanie władzy i presti

u do osi

gni

cia

korzy

ci materialnych)

SZANSE

YCIOWE – prawdopodobie

stwo uzyskania społecznie cenionych dóbr

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA – (uwarstwienie) hierarchia warstw społecznych o wi

kszych lub mniejszych

szansach dost

pu do jakiego

społecznie cenionego dobra

ZBIE

ŚĆ

HIERARCHII STRATYFIKACYJNYCH – sytuacja, w której wysoka (b

niska) pozycja jednostki

lub grupy na jednej z drabin nierówno

ci społecznej odpowiada wysokiej (b

niskiej) pozycji w ramach innych

hierarchii stratyfikacyjnych

ROZBIE

ŚĆ

HIERARCHII STARTYFIKACYJNYCH – sytuacja, w której okre

lona pozycja jednostki lub grupy

na jednej z drabin nierówno

ci nie oznacza podobnej pozycji w obr

bie innych hierarchii stratyfikacyjnych.

WARSTWY SPOŁECZNE – kategorie i grupy społeczne powi

zane realn

subiektywn

i obiektywn

, ró

nice

dzy sob

zbiorowymi szansami osi

gania społecznie cenionych dóbr – bogactwa, władzy, presti

u, edukacji itp.

oraz wynikaj

cym z tego poziomem i stylem

ycia, typow

ideologi

i obyczajami.

RUCHLIWO

ŚĆ

SPOŁECZNA – przemieszczanie si

pomi

dzy pozycjami i grupami ulokowanymi na ró

nych

szczeblach hierarchii stratyfikacyjnych

•

PIONOWA – przemieszczanie si

jednostek lub zbiorowo

ci pomi

dzy szczeblami drabiny stratyfikacji: awans

lub degradacja

•

POZIOMA – przemieszczanie si

ludzi w przestrzeni (migracja, podró

e, turystyka)

•

DZYPOKOLENIOWA – awans lub degradacja jednostki lub grupy w długim okresie obejmuj

cym

ycie

dwóch lub wi

cej pokole

•

WEWN

TRZPOKOLENIOWA – awans lub degradacja jednostki lub grupy w toku

ycia jednego pokolenia

SPOŁECZE

STWO OTWARTE – takie, w którym awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko w szerokim zakresie

liwy, ale silnie kulturowo oczekiwany i wymagany

SPOŁECZE

STWO ZAMKNI

TE – takie, które ogranicza lub całkowicie zamyka mo

liwo

ść

awansu społecznego

Formy dyskryminacji:

•

Segregacja zawodowa

•

Ograniczanie szans edukacyjnych

•

Pułap stratyfikacyjny (jawna lub utajona, ale realna granica awansu dost

pnego dla pewnych kategorii

społecznych czy grup np. mniejszo

ci rasowe czy etniczne)

KANAŁY RUCHLIWO

CI SPOŁECZNEJ – typowe scenariusze awansu lub kariery otwarte w danym społecze

stwie

2 WIZJE NIERÓWNO

ŚĆ

SPOŁECZNEJ:

1. DYCHOTOMICZNA WIZJA NIERÓWNO

CI – obraz społecze

stwa, w którym podkre

la si

przeciwstawno

ci dwóch klas społecznych:

•

Wła

cicieli

rodków produkcji i pracowników pozbawionych własno

KLASA SPOŁECZNA – wielki segment społecze

stwa obejmuj

cy osoby o podobnej sytuacji

własno

ciowej (zwłaszcza w zakresie posiadania kapitału ekonomicznego)

WARTO

ŚĆ

DODATKOWA – zysk wła

ciciela

rodków produkcji wynikaj

cy z zawłaszczenia ró

nicy

dzy warto

produktu wytworzonego przez pracownika, a jego płac

RELACJA EKSPLOATATORSKA – wyzysk najemnych pracowników przez wła

cicieli

rodków produkcji

KLASA W SOBIE – klasa społeczna w pocz

tkowym momencie krystalizacji, gdy du

y segment

społecze

stwa posiada obiektywnie wspólny interes ekonomiczny, nie jest jednak tego

wiadomy

WIADOMO

ŚĆ

KLASOWA – rozpowszechniona w

ród członków zbiorowo

ci o podobnych interesach

ekonomicznych artykulacja ideologiczna tych interesów, rozpoznanie zagra

cych tym interesom

wrogów klasowych oraz pojawiaj

ca si

na tym tle silna to

samo

ść

grupowa i gotowo

ść

do walki o

realizacje klasowych celów
KLASA DLA SIEBIE – klasa społeczna w ko

cowym momencie krystalizacji, gdy obok wspólnoty

interesów ekonomicznych dysponuje rozwini

wiadomo

klasow

i formami organizacyjnymi

pozwalaj

cymi na prowadzenie walki klasowej

•

Grupy wi

kszo

ciowej i mniejszo

ciowej

stereotypy etniczne lub narodowe

przes

ASYMILACJA – roztopienie si

mniejszo

ci etnicznej czy rasowej w grupie wi

kszo

ciowej i tym

samym uzyskanie pełnej partycypacji w jej szansach

yciowych

•

Grupy m

ęż

czyzn i kobiet

interpretacja kulturowa płci – płe

to co

cej ni

ró

nice biologiczne, jest to tak

e ró

nica

kulturowa

gender (płe

kulturowa)

segregacja zawodowa ze wzgl

du na płe

(dyskryminacja)

Piotr Sztompka „Socjologia. Analiza społecze

stwa.” Rozdział 15

IDEOLOGIE NIERÓWNO

CI:

1. IDEOLOGIA ELITARYSTYCZNA (arystokratyczna)

istniej

takie grupy, które z samej swojej natury s

„wy

sze” od innych i dlatego musz

mie

pozycj

w społecze

stwie, co wyra

a si

w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach (poprzez urodzenie,

szczególne predyspozycje tj. talent, m

dro

ść

, blisko

ść

Boga)

2. IDEOLOGIA EGALITARNA

I RADYKALNA:

żą

dały IDENTYCZNYCH WARUNKÓW

YCIA dla wszystkich

były najcz

ęś

ciej formułowane przez grupy uciskowe b

w ich imieniu

sprzeciwiały si

wszelkim nierówno

ciom i przywilejom społecznym

II REALISTYCZNA:

biologiczne podobie

stwo w obr

bie gatunku ludzkiego, implikowało to i

ludzie maj

takie same

potrzeby i wobec tego nale

ało wszystkim ludziom IDENTYCZNY MINIMALNY POZIOM

ZASPOKOJENIA POTRZEB (zaspokojenie potrzeb wy

ywienia, ubrania, schronienia, pracy,

bezpiecze

stwa)

III postulowali RÓWNO

ŚĆ

SZANS OSI

GNI

CIA (równy start, równe mo

liwo

ci dost

pu do społecznie

żą

danego dobra)

IV postulowali RÓWNO

ŚĆ

WOBEC PRAWA

V postulowali RÓWNO

ŚĆ

PRAW PODMIOTOWYCH (tzn. gwarantowania ka

demu realizacji uprawnie

przysługuj

cych niezale

nie od poło

enia społecznego)

3. IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA

•

nierówno

ci s

na tyle usprawiedliwione o ile s

efektem własnych zasług

•

2 czynniki na to wpływaj

ce:

1) stopie

własnego wysiłku, nakładu pracy

2) wkład jaki dana grupa wnosi do społecze

stwa jako cało

ci, stopie

w jakim zaspokaja jego potrzeby,

korzy

ci czy stratyfikacji

•

nierówno

ść

społeczna jest swoistym słusznym wynagrodzeniem za własny wysiłek i społeczn

przydatno

ść

•

DEMU WEDŁUG JEGO ZASŁUG

•

Skala nierówno

TEORIE NIERÓWNO

CI:

1. FUNKCJONALNA TEORIA NIERÓWNO

•

ąż

e nierówno

ść

z koniecznymi imperatywami organizacyjnymi

ycia zbiorowego

•

Nierówno

ść

społeczna – zjawisko odwieczne, nieusuwalne, niezb

dne do istnienia i funkcjonowania

społecze

stwa

Teoria Davisa i Moore’a (1945r.)

wszelkie społecze

stwa cechuj

nierówno

społeczn

dotyczy to tera

niejszo

ci i nie mo

stwierdza

jak b

dzie w przyszło

ci; nie stwierdza to tak

e faktu,

e jest ona konieczna, uniwersalna i

wieczna

opracowana na nierówno

ci zawodów (ale mo

na j

stosowa

do wszelkiej nierówno

ci)

a) Ró

ne zawody wykonywane w społecze

stwie maj

ró

ne doniosło

ci funkcjonalne tzn. w ró

nym

stopniu przyczyniaj

do zaspokojenia „wymogów funkcjonalnych społecze

stwa”

b) Ró

ne zawody wymagaj

kszych lub mniejszych zdolno

ci, talentów, wrodzonych

predyspozycji, a ponad to dłu

szego b

krótszego kształcenia i treningu daj

cego niezb

dne

umiej

tno

ci i kompetencje

c) Kształcenie i trening oznacza ponoszenie pewnych kosztów i wyrzecze

d) Jedyny sposób aby skłoni

ludzi do podj

cia szczególnych stara

i poniesienia kosztów zwi

zanych

z osi

gni

ciem bardziej wymagaj

cego, a zarazem bardziej funkcjonalnie wa

nego zawodu, to

zwi

zanie z nim szczególnych przywilejów: lepsze zarobki, wi

ksza pula władzy czy presti

e) Obsadzenie wa

nych funkcjonalnie zawodów predysponowanymi i przygotowanymi jednostkami

jest

imperatywem

funkcjonalnym,

swoistym

metawymogiem

funkcjonowania

dego

społecze

stwa. Bez tego społecze

stwo nie mogłoby istnie

konkluzja: tylko istnienie nierówno

ci społecznych zapewnia motywacje niezb

dnego kształcenia i

treningu, co dostarcza pul

kandydatów do wykonania wymagaj

cych zawodów, których wykonanie w

społecze

stwie danego typu konieczne, by mogło ono istnie

. NIERÓWNO

ŚĆ

SPOŁECZNA JEST

CZYM

KONIECZNYM,

UNIWERSALNYM

WIECZNYM

SKŁADNIKIEM

DEGO

SPOŁECZE

STWA!!!

Krytyka: 1. doniosło

ść

funkcjonalna: ró

ne zawody s

wzajemnie komplementarne (uzupełniaj

c trudno znale

źć

ten najwa

niejszy) 2. model teorii funkcjonalnej działa tylko w takim

społecze

stwie, w którym wszyscy mieliby zapewniony równy start (a nigdy tak nie jest) 3. ludzie nie

tylko kieruj

motywacjami instrumentalnymi, ale tak

e autotelicznymi i robi

bezinteresownie

dla własnej przyjemno

2. TEORIA SKOMULOWANYCH PRZEWAG

ródło nierówno

ci widzi w dominacji i władzy

nierówno

ść

to efekt szczególnych warunków historycznych, które mog

zniesione w przyszło

ci;

nierówno

ść

czynnik konfliktogenny, dezorganizuj

ycie społeczne

dziedziczenie pozycji społecznych – uzyskiwane od rodziny – bez własnych zasług - zasobów
maj

tkowych, władzy, presti

u, kapitału kulturowego, kapitału społecznego – co stwarza lepsze

warunki startu

yciowego (b

odwrotnie: dziedziczenie biedy, zacofania, marginalizacji społecznej)

dziedziczeniu podlega kapitał w sensie dosłownym, jak i kapitał kulturowy (nawyki, umiej

tno

ci,

sposób codziennego zachowania si

i mówienia itp.) oraz kapitał społeczny (sie

kontaktów,

znajomo

ci, powi

, przynale

ci do organizacji i stowarzysze

, które stwarza jednostce lepsze

liwo

ci uzyskiwania innych społecznie cenionych zasobów – bogactwa, władzy, presti

DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY – pogl

d, ze głównym czynnikiem decyduj

cym o rozwoju społecze

stw i

znacz

cym kolejne fazy historii ludno

ci s

odkrycia, wynalazki i innowacje techniczne

AKUMULACJA PRZEWAG I UPO

LEDZENIA – tendencja do podwy

szenia raz osi

gni

tej wy

szej pozycji

społecznej oraz przeciwnie do pogł

bienia si

degradacji, gdy spadło si

na pozycje niskie

Henryk Doma

ski „Struktura społeczna” rozdział 2

ZRÓ

NICOWANIE SPOŁECZNE – 1. jest negacj

identyczno

ci i odpowiednikiem szczegółowego podziału 2. jako

proces jest wyłanianiem si

nowych podziałów i ról

Zró

nicowanie społeczne jest podstawowym aspektem ka

dej struktury społecznej:

1) ka

da istota ludzka pełni jak

ąś

rol

i mo

na j

sklasyfikowa

w ramach okre

lonego podziału

2) zró

nicowanie społeczne tkwi u podło

a zjawiska role-set (R. Merton) czyli wielo

ci ról

3) podział pracy to podstawa funkcjonowania wszystkich instytucji społecznych – rodzaj zró

nicowania

społecznego

NIERÓWNO

CI SPOŁECZNE

1. RÓWNO

ŚĆ

WOBEC PRAWA

dy człowiek podlega tym samym regułom i powinien by

karany w ten sam sposób, niezale

nie od

pochodzenia społecznego, narodowo

ci, wyznania czy płci

koncepcja prawa naturalnego J.J. Rousseau

naturalnym stanem rodzaju ludzkiego jest równo

ść

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (Rewolucja Francuska)

„ludzie rodz

i pozostaj

wolni i

równi pod wzgl

dem ich praw...”

2. RÓWNO

ŚĆ

SZANS

hasło wykreowane przez teoretyków liberalizmu

ten sam start, a co potem zale

y od zasług

nagrody rozdzielane według zasług

MERYTOKRACJA- ka

demu według zasług

Wykorzystywanie tego modelu nierówno

ci w badaniach nad ruchliwo

społeczn

3. MODEL NIERÓWNO

CI OPARTY NA ZAKWESTIONOWANIU RÓWNO

CI SZANS

oparty na prywatnej warto

ci i ideologii sukcesu

marksi

ci i my

liciele socjalistyczni

postulowali oni równo

ść

warunków

da jednostka powinna

tym samym stopniu uczestniczy

w podziale dóbr, niezale

nie od wydatkowanych przez siebie

nakładów oraz posiadanego talentu, zasług i własnych zdolno

krytyka merytokracji

oferuje ludziom równo

ść

szans by ich usytuowa

w hierarchii

poj

cie „równo

ci szans” wykorzystuje si

w badaniach nad ruchliwo

społeczn

Henryk Doma

ski „Struktura społeczna” rozdział 3

Stratyfikacja jest form

nierówno

ci!!!

Stratyfikacja społeczna wg Bergela

stratyfikacja jest obiektywnym rezultatem oceny

stratyfikacja wskazuje porz

dek, relatywn

pozycje rang i ich dystrybucj

w systemie oceny. Je

eli

oceniane s

jednostki bez wzgl

du na ich przynale

ść

grupow

, mo

emy mówi

o stratyfikacji

indywidualnej, je

eli grupy s

elementem oceny mówimy o stratyfikacji grupowej.

Barber:

„stratyfikacja „produkt interakcji” zachodz

cej mi

dzy zró

nicowaniem a ocen

społeczn

”

zjawisko ugruntowane na wspólnocie moralnej

2 ROZUMIENIA STRATYFIKACJI:

1. STATYCZNE

„wzór” kategorii zró

nicowanych pod wzgl

dem przywilejów społecznych

2. PROCES

proces wyznaczaj

cy ludziom ich miejsce w hierarchii statusu

Trzy tradycje bada

nad stratyfikacj

społeczn

WEBER

wielowymiarowe podej

cie do stratyfikacji

„Wirtschaft und Gesellschaft” – klasy, stany i partie

definicja klasy społecznej wg Webera:

„ o klasie mówimy tam, gdzie: 1. wielu ludziom wspólny jest swoisty element determinuj

cy ich szanse

yciowe, o ile 2. elementów okre

lony jest wł

czenie przez ekonomiczne interesy wi

ążą

ce si

posiadaniem dóbr oraz interesy zarobkowe i to 3. w warunkach rynku – dóbr lub pracy”

zakłada on wyst

powanie uniwersalnych mechanizmów wymiany rynkowej

szerokie rozumienie własno

wyznacznik pozycji społecznej:

1. monopolizacja szans rynkowych przez ró

ne klasy społeczne (wykorzystał to pó

niej Parkin

poj

cie „zamykania si

” grup uprzywilejowanych, podejmowanego w odpowiedzi na

strategie „uzurpacji” ze strony klas ni

szych)

2. wymiar presti

3. stratyfikacja presti

u (hierarchia) rodzi si

wiadomo

ci, a uzewn

trznia si

zachowaniach i gestach

•

koniecznym warunkiem wyłaniania si

hierarchii presti

u stanowi wspólnota warto

ci i norm

•

wspólnotowy charakter grupy zespala członków i mobilizuje do działania

•

władza to 3 podstawowy wymiar stratyfikacji społecznej (2 rodzaje władzy: ekonomiczna oraz
uwarunkowana „honorem”)

podkre

la niezale

ny charakter nierówno

ci oparty na władzy

rozpatrywał nierówno

ść

władzy jako odzwierciedlenie systemu organizacji społecznej

nierówno

ść

zwi

zana z władz

staje si

coraz wa

niejsza (bo w rozwini

tych społecze

stwach

rynkowych nierówno

ci społeczne w coraz wi

kszym stopniu b

koncentrowały wokół systemu

politycznego i władzy, inaczej ni

w społecze

stwach stanowych i kastowych, gdzie najwa

niejsza

była struktura klasowa)

WARSZTATY BADA

TERENOWYCH:

USA – ojczyzna bada

nad stratyfikacj

AMERICAN DREAM

okazał si

tylko nierealnym snem, to spowodowało,

e badania nad

stratyfikacj

zacz

to realizowa

według pewnego schematu – zaczynaj

c od zdefiniowania

problemów socjalnych, wynikaj

cych z urbanizacji, masowego napływu imigrantów i rozwoju

przemysłu – stworzenie siatki poj

ciowej i kategorii interpretacji tych zjawisk

Badania nad struktur

społeczn

przeprowadzone w społeczno

ciach lokalnych

•

Robert i Helen Lynd w Middletown (techniki badawcze: wywiad, obserwacja, analiza materiałów

ródłowych); stwierdzili obecno

ść

2 klas: klasy „robotniczej” i klasy „ludzi biznesu”; najwa

niejszy

czynnik stratyfikacji – zasoby materialne i władza.

•

W latach 1945-53 opublikowano 333 artykułów i ksi

ąż

ek omawiaj

cych wyniki community studies

•

Warner, miasto Janesville; status

kluczowy element stratyfikacji społecznej, który definiowali

jako „najogólniejsze poj

cie, odnosz

ce si

do usytuowania zachowa

lub pozycji jednostek w

dej grupie społecznej”; wielowymiarowe podej

cie

społecze

stwa s

wypadkow

wielu

rankingów i analiza ka

dego z nich wymaga odniesienia do innych wymiarów;

Metoda „oceniaj

cego uczestnictwa”

Evaluated Participation (E.P.) składa si

z takich bada

jak: matched agreement (odtwarzanie z relacji informatorów ich subiektywnych map hierarchii
społecznej), ocena symbolicznego usytuowania respondentów, ocena społecznej reputacji, ocena
statusu przez porównanie jednych respondentów z innymi, proste zakwalifikowanie do klasy
społecznej (simple assingment) oraz ocena ze wzgl

du na instytucjonalne oceniane uczestnictwo

(stowarzyszenia, kliki, ko

cioły); prowadz

cy badanie mili z góry narzucany scenariusz wywiadu;

wniosek: Jonesville jest skrystalizowanym układem klasowym, 5 kategorii: klasa wy

sza, klasa

sza

rednia, klasa ni

sza

rednia, klasa wy

sza ni

sza, klasa ni

sza ni

sza.

FUNKCJONALNA TEORIA ODNIESIENIA:

Kingsley Davis i Wilibert E. Moore

Nierówno

ci s

koniecznym warunkiem normalnego funkcjonowania organizmów społecznych i musi

istnie

gdy

zaspokajaj

ywotne potrzeby i s

warunkiem zdrowia ka

dego systemu

1. Funkcjonowanie społecze

stwa opiera si

na podziale pracy, którego podstaw

jest hierarchia

stanowisk i pozycji zawodowych o niejednakowej wa

2. Wi

ksza wa

ść

podnosi rang

pozycji, ale z kolei wy

sze pozycje poci

gaj

za sob

konieczno

ść

ponoszenia odpowiednio wy

szych nakładów

3. Warunkiem efektywno

ci systemu jest osadzenie wy

szych i ni

szych pozycji przez odpowiednie

jednostki. Musi istnie

mechanizm wynagrodzenia: zapewnia optymaln

selekcje kandydatów,

motywacja ludzi.

4. Mechanizm wynagrodzenia istnieje, a jest nim dystrybucja rzadkich dóbr oraz uprawnie

5. Efektem działa

tych mechanizmów jest: stratyfikacja społeczna oraz skuteczna metoda

wyłaniania utalentowanych jednostek

Parsons

stratyfikacja społeczna to rezultat i odzwierciedlenie wspólnego systemu warto

ci, co wynika z

przyj

cia fundamentalnych przesłanek,

e wszystkie działania zorientowane s

na osi

ganie celów, a

w zwi

zku z tym maj

charakter normatywny i podlegaj

ocenie

orientacje tworz

zintegrowany system warto

stratyfikacja jest nie tylko aspektem

wiadomo

ci, ale norm

i zobowi

zaniem moralnym

STRATYFIKACJA – w aspekcie oceny: zaszeregowanie jednostek składowych systemu zgodnie z
normami wspólnego systemu warto

cił osobn

uwag

klasyfikacji społecze

stw pod k

tem przypisania ich do ró

nych syndromów

warto

ci. Nadrz

dne syndromy warto

ci zwi

zane s

a) Adaptacj

b) Osi

ganiem celów

c) Integracj

d) Podtrzymywaniem wzorów

Temat VI: RUCHLIWO

ŚĆ

SPOŁCZNA I JEJ BARIERY.

PIOTR SZTOMPKA: „SOCJOLOGIA”
Rozdział: „Nierówno

ci społeczne”

Ruchliwo

ść

pozioma- np. migracje,turystyka

Ruchliwo

ść

społeczna pionowa- ludzie zmieniaj

pozycje społeczne i przynale

ść

grupow

, gdy przemieszczaj

na ró

nych szczeblach stratyfikacji społecznej:

•

Awans zawodowy-wej

cie do wy

szej grupy zawodowej.Jest to zmiana, która przynosi wy

szy presti

zarobki, wi

cej władzy

•

Degradacja- zej

cie na ni

pozycje, mo

e to by

opuszczenie danej grupy zawodowej.

-kariera -sekwencja nast

puj

cych po sobie awansów

♦

Ruchliwo

ść

e polega

na zmianie samych hierarchii stratyfikacyjnych, dzi

ki czemu grupy znajduj

na innej

pozycji (szczeblu)

•

Zmiana skal stratyfikacyjnych- dokonuje si

jako efekt szerokich i radykalnych zmian społecznych, rewolucji,

przewrotów. Wówczas jedne stanowiska mog

zyska

szybszy dost

p do wy

szych zarobków, władzy,

presti

u, inne za

- mog

traci

swoj

pozycj

♦

Awans zawodowy- mo

e obejmowa

całe kategorie społeczne- w procesie modernizacji było to typowe dla

ludno

ci wiejskiej, migruj

cej do miast- osi

gniecie wy

szych zarobków, presti

•

Po II wojnie

wiatowej-awans zawodowy i edukacyjny chłopów

•

Awans pokolenia- gdy otwieraja si

liwo

ci szybszego podnoszenia swojej pozycji społecznej

przez ludzi w podobnym wieku

ZMIANA SKAL STRATYFIKACYJNYCH:

Polska po 1989 roku:
Np.: stanowiska prawnicze- wy

szy status (ze wzgl

du na zmiany technologiczne, gospodarcze)

- zmiany te mog

za równo wewn

trzpokoleniowe jak i miedzy-

-awans edukacyjny- charakterystyczny dla ruchliwo

ci mi

dzypokoleniowej; w Polsce po II wojnie

wiatowej- rodzice

pracuj

cy na roli, syn- in

ynier

ydzi podczas II wojny

wiatowej

-kobiety, gdy uzyskały prawo głosu

♦

Społecze

stwa:

•

Otwarte- awans społeczny grupowy czy jednostkowy mo

liwy a nawet wymagany np. Ameryka

•

Zamkni

te- ograniczaj

lub wykluczaj

liwo

ść

ruchliwo

ci społecznej – np. społecze

stwa feudalne-

warstwy zamkni

te (kasty)

Pomi

dzy nimi wyst

puj

społecze

stwa po

rednie:

1. drabiny stosunkowo plastyczne- pod uwag

berze si

wyj

tkowe osi

gni

cia

2. drabiny bardzo rygorystyczne- podkre

lenie wysługi lat”, do

wiadczenia

W ruchliwo

ci społecznej ujawniaj

1. stereotypy

Każdemu z nich odpowiada
inny kształt stratyfikacji
społecznej

2. przes

3. praktyki dyskryminacji:

•

skrajne- całkowite wył

czenie danej społeczno

ci od mo

liwo

ci awansu

•

ęś

ciej wyst

puje- zamkni

ta szansa awansu na pozycje najwy

sze- pułap osi

gni

ęć

Odsuni

cie od pewnych kanałów ruchliwo

ci cz

sto prowadzi do poszukiwania kanałów alternatywnych- czasami

metody kulturowo i prawnie uznane(np. kariera w sporcie) lub tez nie- zorganizowana przest

pczo

ść

HENRYK ROMA

SKI „STRUKTURY SPOŁECZNE”

Rozdz. 12 „Funkcje ruchliwo

ci”

RUCHLIWO

ŚĆ

SPOŁECZNA- ka

da zmiana pozycji w strukturze społecznej(def. Sformułował Pitrim Sorokin w

1927r)

I. Wpływ ruchliwo

ci na formowanie si

struktury społecznej:

-teza „ ruchliwo

ść

jest czynnikiem formowania si

barier społecznych” jest zasług

Maksa Webera

-zbiorowo

ść

jest klas

, je

eli zmiana pozycji jest w jej ramach łatwiejsza od ruchliwo

ci mi

dzy pozycjami

przypisanymi do ró

nych klas. Posługuj

c si

tym kryterium Weber wyró

nił: klas

robotnicz

, drobn

bur

uazj

najemnych pracowników umysłowych i wła

cicieli wielkich firm.

#Zagadnienia te rozwin

ł Sorokin:

•

wprowadził poj

cie „przestrze

społeczna”-jest to wypadkowa stosunków ł

cych jednostki z :

a)członkami grupy społecznej (zawodowej,religijnej, narodowej i In.)
b) innymi grupami
c)innymi populacjami w uniwersum

wiatowym

- im wi

ksza jest blisko

ść

dzy zawodami tym wi

ksze jest nat

ęż

enie wzajemnej wymiany ich członków i odwrotnie

(wi

ksza (lub mniejsza) wymiana mi

dzy kategoriami jest wyznacznikiem odpowiednio, mniejszych i wi

kszych

dystansów)
-wysoka ruchliwo

ść

osłabia podziały społeczne, niska zaostrza

-wysoka ruchliwo

ść

przeciwdziała tworzeniu si

podziałów klasowych,poniewa

stosunek do

rodków produkcji

przestaje odgrywa

role głównego czynnika (towarzyszy temu wzrost a

Aspiracji)

# Giddens wprowadził poj

cie capacitie- mo

liwo

ci rynkowych, o których decyduj

tzw. zasoby (takie jak poziom

wykształcenia) i nagrody jednostek (np. zarobki). Trzy główne rodzaje tych mo

liwo

ci to:

1. własno

ść

ródków produkcji

2. posiadanie kwalifikacji
3. własno

ść

siły roboczej

„ Zamykanie si

” w ramach jednej kategorii o podobnych mo

liwo

ciach rynkowych traktuje Giddens jako czynnik

formowania si

klas

- Zale

ść

ta mo

e mie

miejsce zarówno w kategoriach uprzywilejowanych, jak i kategoriach o niskim

statusie

- wzory ruchliwo

ci - tak wewn

trz-, jak i mi

dzypokoleniowej - s

mechanizmami sprzyjaj

cymi

utrzymywaniu si

odr

bno

ci trzech głównych klas: wy

szej,

redniej i robotniczej.

#Parkin
- strukturotwórcza rola ruchliwo

ci społecznej jest rezultatem aktywno

ci jednostek i kategorii, głównie grup

zawodowych
-grupy uprzywilejowane, o wysokim statusie społecznym monopolizuj

dost

p do cennych dóbr

-ruchliwo

ść

wewn

trzpokoleniowa jako czynnik wzmacniaj

cy podziały formuj

ce si

na bazie mi

dzypokoleniowego

dziedziczenia pozycji (np. korzy

ci wynikaj

ce z przynale

ci do zwi

zków zawodowych, która na ogół zwi

ksza

szanse zatrudnienia i kontynuowania kariery)
- ruchliwo

ść

absolutna - sum

wszystkich przemieszcze

, wynikaj

cych min ze zmian liczebno

ci kategorii

zachodz

cych pomi

dzy pokoleniami rodziców i dzieci-ruchliwo

ść

wzgl

dna- informuje o otwarto

ci struktury

społecznej

- To

samo

ść

, demograficzna jest jakby pierwszym etapem formowania si

klas okre

lonym

przez procesy napływu i dziedziczenia pozycji, gdzie oczywi

cie mniejszy napływ i odpływ sprzyjaj

odpowiednio

kszej zwarto

ci.

- Bariery ruchliwo

ci sprzyjaj

formowaniu si

wiadomo

ci klasowej, czego efektem mo

e by

przekształcanie si

kategorii z mniej dojrzałego stanu "klasy w sobie" w "klas

dla siebie"

II. Wpływ na stabilno

ść

polityczn

- oqraniczenie szans ruchliwo

ci mo

e b

ródłem destabilizacji systemu jako czynnik kreuj

cy masowe

niezadowolenie aspołeczne

•

Wieksza ruchliwo

ść

wpływa na redukcje konfliktów

-wysoka ruchliwo

ść

zmniejsza ostro

ść

podziałów społ.

- wi

ksza ruchliwo

ść

otwiera klasom ni

szym mo

liwo

ci awansu

-przypadki awansu dotycz

. Najcz

ęś

ciej ludzi ambitnych i zdolnych. Powoduje to,

e klasy ni

sze opuszczaj

ludzie

najbardziej aktywni, obdarzeni talentem i zaradni

yciowo, a co najwa

niejsze - stanowi

cy potencjalne zarzewie

konfliktów

•

Czynniki ograniczaj

ce pozytywny wpływ ruchliwo

ci społecznej na stabilno

ść

systemu:

- mechanizmy dziedziczenia pozycji. W

adnym kraju procesy odpływu z klas ni

szych nie s

tak du

e, aby całkowicie

zlikwidowa

potencjał napi

ęć

społecznych

-ruchliwo

ść

nie zawsze neutralizuje poczucie zablokowania szans w klasach ni

szych

- przypadki ruchliwo

ci w dól s

mniej liczne ni

w gor

( zwi

zane ze na zwi

kszaniu si

liczebno

ci kategorii

zawodowych o wysokim statusie)

III. Wpływ na efektywno

ść

ekonomiczna

- Ruchliwo

ść

traktowana jest tu jako jeden z warunków efektywno

- wy

sza ruchliwo

ść

jest po

żą

danym zjawiskiem, jako czynnik sprzyjaj

cy optymalnej alokacji jednostek

- Mo

na powiedzie

e ruchliwo

ść

jest mechanizmem zapewniaj

cym realizacj

zasady "wła

ciwi ludzie na

wła

ciwych pozycjach" wyznacza kanały dro

ci i w tym sensie decyduje o efektywno

ci systemu

# Vilfredo Pareto
- jego wkład do zagadnie

zwi

zanych ze struktur

społeczn

to teoria "kr

ąż

enia elit", w której procesy ruchliwo

traktowane s

jako mechanizm regulacji dopływu kompetentnych jednostek do klasy rz

cej. Celem rozwa

teorii- okre

lenie warunków zapewniaj

cych trwała równowage systemom społecznym

*podstawowa- wymiana jednostek mi

dzy społecze

stwem a kategori

cych(z elity eliminowane

jednostki bierne i nieefektywne- rentierzy, na ich miejsce wchodz

najlepsi przedstawiciele społecze

stwa-

spekulatorzy)
-Pareto zwrócił uw

na istnienie wyra

nie' korelacji mi

dzy rosn

ruchliwo

a rozwojem gospodarczym i

wzrostem stopy

yciowej

IV Wpływ na funkcjonowanie jednostek

- Zmiana pozycji społecznej powinna znale

źć

odzwierciedlenie w stylu

ycia, zachowaniach i sposobie my

lenia

e usytuowanie w strukturze społecznej nale

y rozpatrywa

jako wypadkow

pozycji zajmowanych w ró

nego rodzaju

rankingach (przynale

ść

klasowa, udział we władzy i poło

enie stanowe - s

niezale

nymi wyznacznikami pozycji

jednostek.)

♦

konsekwencje ruchliwo

- wi

ksz

skłonno

ść

do akceptacji zmian przez "ruchliwe" jednostki. Ruchliwo

ść

powinna sprzyja

tolerancji dla innych

pogl

dów

-zderzenie si

ró

nych idei i wielo

ść

bod

ców pobudzaj

cych do innowacyjno

ci.

- Zmiana pozycji kojarzy si

przede wszystkim ze stresem. . Ludziom wywodz

cym si

z klas ni

szych zale

y na

podkre

laniu swej przynale

ci do kategorii o wy

szym statusie społecznym

<>ostateczn

miar

sukcesu jest akceptacja towarzyska

-jednostki ruchliwe charakteryzuj

kszym poczuciem niepewno

ci i l

-: autorom wi

kszo

ci analiz nie udało si

uchwyci

statystycznie znacz

cego wpływu ruchliwo

ci na rozpatrywane

postawy i zachowania jednostek

♦

W SKRÓCIE:

- ograniczenie szans ruchliwo

ci mo

e by

ródłem destabilizacji systemu

-wysoka ruchliwo

ść

zmniejsza ostro

ść

podziałów społecznych, co redukuje potencjał napi

ęć

- niska ruchliwo

ść

jest czynnikiem konfliktogennym

- Ruchliwo

ść

traktowana jest tu jako jeden z warunków efektywno

ci. Wa

ne s

: przenikalno

ść

barier społecznych i to, czy

jednostki dysponuj

ce odpowiednimi kwalifikacjami obsadzaj

wła

ciwe pozycje

- zmiana pozycji społecznej powinna uwidacznia

w stylu

ycia, zachowaniach, sposobie my

lenia

Rozdział 13 „WYNIKI BADA

NAD RUCHLIWO

”

-systematyczne badania ruchliwo

ci społecznej rozpocz

to po II wojnie

wiatowej

Badania nad ruchliwo

dziel

na dwa nurty. Celem pierwszego- jest ustalenie rozmiarów ruchliwo

ci i

otwarto

ci struktury społecznej; drugim nurtem jest analiza wzorów.

Teza głosz

ca,

e ruchliwo

ść

jest procesem towarzysz

cym uprzemysłowieniu i generalny jej wzór jest we

wszystkich krajach zbli

ony" - niezale

nie od systemu politycznego i kr

gu kultury

Wzory ruchliwo

ci, definiowane jako układ barier i kanałów przemieszczania si

jednostek mi

dzy

poszczególnymi segmentami struktury społecznej

wicze

-szanse

yciowe- mo

liwo

ść

ludzi w zakresie zapewnienia sobie dogodnych warunków

ycia i pozytywnych

wiadcze

yciowych

-status społeczny- wypadkowa czynników osi

ganych i przypisanych(urodzenie)

Status

a) przypisany:
– niezale

ny od wysiłków jednostki

-jest funkcja urodzenia
-nie jest przedmiotem wyboru
b)osi

gany

-zale

ny od wysiłku jednostki

-jest funkcj

zasług

-jest przedmiotem wyboru

-migracje- mog

zwi

zane z ruchliwo

społeczn

,ale tez tylko z przemieszczaniem si

RUCHLIWO

ŚĆ

•

PRZESTRZENNA:

-migracje
-pozycje

•

Społeczna:

-pozioma- na równoległe pozycje-(w innym miejscu lub na podobnym szczeblu w hierarchii społecznej,
presti

-pionowa- w góre (awans) lub w dół (degradacja)

-wewn

trzpokoleniowa- zmiana pozycji w strukturze społecznej w kolejnych punktach biografii

-mi

dzypokoleniowa-kolejne pokolenia na wy

szym szczeblu

RUCHLIWO

ŚĆ

ABSOLUTNA I WZGL

DNA:

•

ABSOLUTNA- wszystkie przemiesczenia w strukturze, bez wzgl

du na przyczyny

•

WZGL

DNA—bierzemy pod uwag

,gł. Czynnikiem liczebno

ść

kategorii społeczno zawodowej (przepływ)

Ruchliwo

ść

społeczna jest czynnikiem klasotwórczym

•

Wska

nikiem społecznego dystansu mi

dzy klasami (ostro

ść

podziałów społecznych)

•

Czynnikiem zamykania si

klas społecznych i reprodukcji

# zamykanie si

klas –tworzenie si

barier

-reprodukuje si

wiadczenie

yciowe, dziedziczenie ubóstwa (pozycji ale te

syndromu kulturowego)

- ruchliwo

c wska

nikiem dystansu pomiedzy klasami- sorokin

#Michels- w pewnym momencie elita zaczyna d

ąż

yc do własnych interesów, staje si

bierna, nieefektywna

a
-rozbie

ść

norm

-asymilacja kulturowa
-poczucie ni

szo

-„inteligencja ludowa’
-degradacja kulturowa inteligencji
-Piere Burdieu- zinternalizujemy kapitał kulturowy tego społecze

stwa w którym si

wychowujemy(system norm,

postawy, kod j

zykowy)

- przemoc symboliczna- szkoła utrudnia awans społeczny w róznych grupach

TEMAT 9: KLASA

REDNIA

Co to jest klasa

rednia?:

Klasa

rednia ta taka, która w stratyfikacji społecze

stwa znajduje si

pomi

dzy klas

(arystokracja) a

klas

(robotnicy). W społecze

stwach nowoczesnych klasa

rednia stanowi wi

kszo

ść

populacji, jest liczebnie

dominuj

klas

w społecze

stwie (50%). Składa si

w przedsi

biorców i pracowników umysłowych. Charakteryzuje

wysoki poziom

ycia, szanse

yciowe, awans społeczny oraz d

ąż

enie do ci

głego demonstrowania swojego

statusu, a członkowie funkcjonuj

w przekonaniu o własnej wy

szo

ci, jednak wymaga to nieustannego

demonstrowania dowodów własnego sukcesu. Członkowie rywalizuj

o presti

, uznanie społeczne, pozycj

ekonomiczn

i władz

, dlatego cz

sto mówi si

e jest ona „motorem” gospodarki społecze

stwa.

Najwi

ksz

osobliwo

klasy

redniej jest to,

e nazywana jest klas

, mimo

e obejmuje ludzi o ró

nym poziomie

wykształcenia, niejednakowym standardzie materialnym, uzyskuj

cych niejednakowe dochody, maj

cych ró

preferencje w zakresie konsumpcji i obdarzonych niejednakow

estym

(powa

aniem, szacunkiem). Klasa

rednia

pobudza do efektywno

ci i jest czynnikiem stabilno

ci systemu.

Geneza klasy

redniej i droga jej rozwoju:

Klasa

rednia wyłoniła si

wraz z rozwojem kapitalistycznego rynku pracy- uprzemysłowienia, urbanizacji... Kapitalizm

nie mo

e istnie

bez ludzi przedsi

biorczych, z instynktem nieustannego pomna

ania dóbr oraz bez rozwoju

przemysły. Czynnikiem formułowania si

klasy

redniej stał si

wzrost zapotrzebowania na nowe zawody, w których

bardziej ni

pochodzenie społeczne liczyły si

specjalistyczne klasyfikacje, inwencja i pomysłowo

ść

wymagaj

odwagi (tak wi

c warunkiem rozwoju klasy

redniej było wyłonienie si

pozycji zawodowych z charakterystycznymi dla

kapitalistycznego rynku pracy mechanizmami rekrutacji, awansu i wynagrodze

). Drugim wa

nym czynnikiem było

kształtowanie si

nowej mentalno

ci, stylów

ycia i postaw ludno

ci. Du

y wpływ na to wywarła religia protestancka

nie pot

piaj

ca a wr

cz chlubi

ca d

ąż

enie do wzbogacania si

czy gromadzenia maj

tku, a tak

e ideologia liberalna.

Klasa

rednia rekrutuje si

z mieszcza

stwa i cz

ęś

ciowo z bur

uazji. Klasa

rednia zacz

ła tworzy

w kr

drobnych kupców i wła

cicieli warsztatów rzemie

lniczych. Zasadniczym impulsem stał si

rozwój kupiectwa,

bankierów, wła

cicieli składów i wszystkich ludzi obracaj

cych du

ymi sumami pieni

dzy. Powstanie

absolutystycznych monarchii dostarczyło kolejnego impulsu, stwarzaj

c zapotrzebowanie na kadry administracyjne,

intendentów, rachmistrzów i pisarzy (z procesów biurokratyzacji). Cz

ęś

nowej klasy stało si

wyedukowane

mieszcza

stwo, obejmuj

ce lekarzy, prawników, nauczycieli akademickich i sygnatariuszy umów handlowych. Tym co

czyło jej członków było prowadzenie własnego biznesu. Własno

ść

jest fundamentem społecze

stwa klasy

redniej.

Maj

c własno

ść

- firmy, kapitału czy rzadkich i poszukiwanych na rynku pracy kwalifikacji eksperta- ludzie staj

inni, zaczynaj

patrze

w przyszło

ść

z wi

ksz

pewno

siebie i zaufaniem do własnych sił. Polska klasa

rednia

składa si

z zarówno z przedsi

biorców, wykonuj

cych samodzielnie okre

lone profesje, zawody oraz równocze

nie z

managerowie - zajmuj

cy si

prac

umysłow

, co odró

nia t

klas

od klasy robotniczej. Formułowanie si

klasy

redniej było równoznaczne z powstawaniem nowych pozycji; gospodarka wkraczaj

ca na tory rozwoju nie mogła

funkcjonowa

bez kadry in

ynierskiej, managerów i wyspecjalizowanych pracowników biurowych, a administracja

dowa bez kompetentnego korpusu słu

by cywilnej i oficerów obsadzanych drog

konkursu a nie kupowanych

urz

dów. Profesjonalizm staje si

miernikiem rozwoju kultury, a na stra

y codziennych potrzeb, od których

zaspokojenia zale

y dobre samopoczucie jednostek, stan

li profesjonali

wiadcz

cy wyspecjalizowane usługi.

Pozycje zwi

zane z klas

redni

mogły dopiero powsta

w społecze

stwie konsumpcji masowej.

Rozpowszechnienie si

mentalno

ci posiadacza było najwa

niejszym czynnikiem formułowania si

społecze

stwa

klasy

redniej.

Jakie s

wyznaczniki przynale

ci do klasy

redniej?:

Własno

ść

jest fundamentem społecze

stwa klasy

redniej. Nic tak skutecznie nie motywuje do wysiłku,

wyt

ęż

onej pracy, inwestowania w swój rozwój jak pomna

anie swojego maj

tku i awans społeczny. Wa

nymi cechami

jednostek stał si

indywidualizm, przedsi

biorczo

ść

oraz rywalizacja.

Drugim wyznacznikiem klasy

redniej jest zamo

ść

i wysoka stopa

yciowa. Członkowie klasy

redniej

funkcjonuj

w przekonaniu o własnej wy

szo

ci, jednak wymaga to nieustannego demonstrowania dowodów

własnego sukcesu. Bez w

tpienia własny dom jest wykładnikiem mo

liwo

ci i aspiracji do wy

szego statusu. Ludzie

zaopatruj

w dobra luksusowe, d

ążą

do pomna

ania swojego maj

tku, do utrzymana wysokiego standardu

materialnego i konsumpcyjnego oraz demonstrowania powodzenia, demonstrowania swojego maj

tku, zabiegaj

wysokie uznanie społeczne oraz presti

. Stan posiadania, dochody i inne wyznaczniki materialnego statusu zaczynaj

identyfikowa

przynale

ść

do klasy

redniej.

Trzeci

cecha jest wysoka pozycja zawodowa – wykonywany zawód jest najbardziej czytelnym atrybutem

klasy

redniej. Przekonanie o tym,

e niezale

nie od pochodzenia, rasy czy płci, ka

dy ma równe szanse do

odniesienia sukcesu, tote

sukces powinien by

rezultatem zdolno

ci, zaanga

owania i wysiłku jednostek

(

indywidualizm- ka

dy jest kowalem swojego losu), w my

l zasady fair play niedozwolone s

oszustwa, intrygi,

korzystanie ze znajomo

ci itp. Rodzi to ostr

rywalizacj

zawodow

, orientacj

na wykształcenie i awans zawodowy

tzw. „wy

cig szczurów”

Wreszcie tym, co identyfikuje członków klasy

redniej na co dzie

, jest ich wygl

d, specyficzny styl

ycia w

sferze prywatnej i orientacje

yciowe. Reprezentuje ona dominuj

ce, nowoczesne i najbardziej cenione wzory;

pod

ąż

anie za mod

, udział w kulturze, aktywne sp

dzanie czasu wolnego, chodzenie go teatru, opery czy muzeum,

słuchanie klasycznej muzyki, interesowanie si

sztuk

, aktywno

ść

obywatelska, zaanga

owanie w sprawy publiczne,

umiarkowane pogl

dy, zachowawczo

ść

, tolerancja, dbało

ść

o zdrowie, wygl

d, kondycj

fizyczn

(aerobik, siłownia,

MEROKRATYZACJA- każdemu według zasług

SPA, o

rodki odnowy biologicznej itp.), demonstrowanie swojego powodzenia, zaopatrywanie si

w dobra luksusowe

(kupno domu, samochodu, nowego telewizora czy kosiarki do trawy), z drugiej strony ci

gły po

piech, stres,

pracoholizm, wieczne d

ąż

enie do awansu, do lepszych kwalifikacji. Z jednej strony „wy

cig szczurów” a z drugiej

tworzenie organizacji, nowych ruchów społecznych. itd., itp.

Rola klasy

redniej:

Demonstrowanie dowodów własnego sukcesu, co jest charakterystyczne dla klasy

redniej z jednej strony

symbolizuje powodzenie

yciowe, z drugiej za

yje si

pod przymusem dostarczania oznak powodzenia sobie i

innym. Mechanizm ten sprzyja efektywno

ci, poniewa

zmusza jednostki do doskonalenia kwalifikacji

zawodowych, bogacenia si

i nieustannego rozwoju. Klasa

rednia jest wi

c motorem rozwoju ekonomicznego

kraju.
Korzy

ci z posiadania klasy

redniej maj

jeszcze kilka innych aspektów. Poza tym,

e pozwala ona zaspokoi

potrzeb

szo

ci, odgrywa rol

mierzania w

tpliwo

ci i napi

ęć

. Ulegaj

c ideologii równych szans, ka

dy ma

prawo uwierzy

e je

li nie jest milionerem, to zostanie nim przynajmniej w przyszło

ci. Do przeci

tnego obywatela

docieraj

podnosz

ce na duchu przykłady oszałamiaj

cych karier i tego, co nazywane jest łutem szcz

ęś

cia.

Stabilizuje sytuacj

dzy klas

sza a wy

Negatywne aspekty

Klasa

rednia krytykowana była od narodzin przez arystokracj

i szlacht

, rywalizuj

ce z ni

o presti

, pozycj

ekonomiczn

i władz

-doprowadziła do upadku kultury i elit
-indywidualizm i materializm ( indywidualizm niszczy

ycie rodzinne i s

siedzkie, zagra

a podstawowym warto

ciom

- d

ąż

enie do nieproduktywnej konsumpcji

Kierunki zmian

Albo zacieranie si

ró

nic pomi

dzy klasami

Albo tworzenie si

coraz bardziej wyra

nych podziałów klasowych (polaryzacja)

Sławomir Łodzi

ski „Mi

dzy polsko

...”

•

Etniczno

ść

„pierwotna”- w tym uj

ciu etniczno

ść

traktowana jest jako przyrodzona, naturalna i niezbywalna, ma

charakter „pierwszego” uczestnictwa jednostki w grupie, które w sposób decyduj

cy okre

la jej

samo

ść

i wi

ążę

z takimi kryteriami jak pokrewie

stwo biologiczne, j

zyk, rasa, religia itp.

Instrumentalna (sytuacyjna)- etniczno

ść

w tym uj

ciu staj

rodzajem kapitału symbolicznego,

stosowanego jako

rodek mobilizacji grupy do działa

na rzecz jej okre

lonych celów. Du

a rola elit

przywódczych intelektualnych, które tworz

i artykułuj

etniczne (narodowe) ideologie grupowe, a

nast

pnie próbuj

je upowszechni

w danej zbiorowo

ci.

Podej

cia te nale

y rozumie

jako uzupełniaj

ce si

: pierwsze zwraca na aspekty

przynale

ci do grupy i ich kryteria, drugie-

e etniczno

ść

nie pojawia si

bez celu , lecz

zawsze po co

, spełnia okre

lone funkcje i potrzebuje trwałych form organizowania si

•

Sytuacja mniejszo

ci narodowych w Polsce przed 1989r. :

brak publicznego eksponowania problemów mniejszo

jedyn

liwo

utrzymania to

samo

ci narodowej przez mniejszo

ci było szkolnictwo w ich

ojczystych j

zykach i lokalna działalno

ść

kulturalna (gł. folklor)

dla du

ej cz

ęś

ci mniejszo

ci instytucjami przetrwania stały si

instytucje religijne

publiczna marginalizacja mniejszo

ci rodziła zjawisko ukrytego pluralizmu etnicznego (utrzymywanie

poczucia swojej inno

ci, ale w sposób niewidoczny dla otoczenia)

obowi

zywał syndrom zastraszenia, obaw przed publicznym deklarowaniem swojej narodowo

ci.

Syndrom ten wykształcił w

ród przedstawicieli mniejszo

ci strategie pragmatycznego przystosowania-

obl

ęż

onej twierdzy (tendencja do zamykania si

we własnym

rodowisku- getcie- dla obrony i

utrzymania swoich warto

ci narodowych) i ukrycia(gł

bokie skrywanie swojej narodowo

ci i

pragmatyczne przystosowania w tym wzgl

dzie do otoczenia polskiego)

•

Sytuacja mniejszo

ci narodowych w Polsce po 1989r.:

pojawienie si

nowych instytucji i sytuacji społecznych, w których przedstawiciele mniejszo

ci mogli

publicznie zaistnie

, zostały przyj

te regulacje prawne i polityczne sprzyjaj

ce utrzymaniu przez

mniejszo

ci własnej to

samo

ci etnicznej

ywienie działalno

ci mniejszo

profesjonalizacja elit działaczy towarzystw mniejszo

ciowych , wi

ksza wra

liwo

ść

stwa na

potrzeby mniejszo

•

y wpływ na utrzymanie to

samo

ci przez mniejszo

ść

odgrywa własna, „zagraniczna ojczyzna”, czyli

stwo tworzone przez naród, z którym dana mniejszo

ść

odczuwa wspólnot

etniczn

obecno

ść

własnego pa

stwa mo

e wzmacnia

pozycj

danej mniejszo

ci lub j

ogranicza

•

Asymilacja to porzucenie przez przedstawicieli mniejszo

ci własnych warto

ci i upodobnienie si

dominuj

cej wi

kszo

ci. Ró

ne wymiary asymilacji:

kulturowy- polega na zaniku u

ywania j

zyka mniejszo

ci na rzecz polskiego

demograficzny- przejawiaj

cy si

w braku ludzi młodych i mał

stwach mieszanych

etniczny- dotyczy sporów o status narodowy grupy

globalizacyjny- zwi

zany z dominacj

kultury masowej w j

zykach polskim i angielskim

•

Integracja oznacza akceptacj

przez mniejszo

ci głównych instytucji i warto

ci danego kraju ,a jednocze

nie

podtrzymywanie swojej odr

bno

ci. Jest to proces obustronny, obejmuj

cy tak

e wi

kszo

ść

- kompromis

dzy postulatami obywateli nale

żą

cych do mniejszo

ci a wymogami pa

stwa i społecznymi oczekiwaniami

kszo

ci do manifestowania swojego przywi

zania do warto

ci narodowych.

•

Strategie integracji mniejszo

ci:

1) etniczna (narodowa) praca organiczna- polega na utrzymaniu i rozwoju własnej kultury głównie dzi

osobistemu zaanga

owaniu członków mniejszo

ci, a w mniejszym stopniu liczeniu na pomoc pa

stwa.

2) modernizacji i stabilizacji- dotyczy tylko grupy romskiej, liderzy tej gr formułuj

program stabilizacji i

wzmocnienia swojej pozycji w społecze

stwie polskim, a przez to zmniejszenie tendencji Romów do migracji

z kraju.

3) obywatelskie traktowanie mniejszo

ci- polega na oczekiwaniu od pa

stwa realizacji nale

nych praw,

kszego zaanga

owania w sprawy mniejszo

ci i traktowania ich jako co

normalnego a nie „dziwnego”.

4) współpracy i wychodzenia na zewn

trz- polega na aktywnym uczestnictwie w

yciu publicznym i

gospodarczym regionu i kraju, przy zachowaniu jednak swojej odr

bno

ci.

5) etnicznego uprzywilejowania (separacji)- polega na wycofaniu si

z kontaktów ze

rodowiskiem polskim i

rozwoju poczucia syndromu „obl

ęż

onej twierdzy”

6) bycie mniejszo

w wi

kszo

ci- polega na utrzymaniu własnej odr

bno

ci, która nie b

dzie budziła

adnych

negatywnych ocen, a jednocze

nie pozwoli na korzystanie bez przeszkód z wszystkich praw i przywilejów

kszo

Hanna Bojar „Mniejszo

ci narodowe..”

•

po ’89 – rosn

ca aktywno

ść

mniejszo

ci jest odpowiedzi

na zmian

ogólnej sytuacji społeczno-

politycznej, która umo

liwia ujawnianie si

tłumionych wcze

niej aspiracji i potrzeb mniejszo

ci i

reakcj

na stworzenie odpowiednich warunków prawno- instytucjonalnych umo

liwiaj

cych

mniejszo

ciom podejmowanie publicznych i zinstytucjonalizowanych działa

•

Kwestia mniejszo

ci narodowych pojawiła si

w polu działa

politycznych, a problemy mniejszo

ci s

rozwi

zywane za pomoc

regulacji na poziomie pa

stwa.

•

Mniejszo

ci narodowe w PRL:

oficjalna propaganda popularyzowała pogl

d o wy

szo

ci pa

stwa jednonarodowego nad

wielonarodowym i dowodziła,

e Polska dzi

ki korzystnym zmianom terytorialnym osi

ła jedno

ść

etniczn

Całkowita eliminacja problematyki mniejszo

ci ze sfery publicznej oraz polityka asymilacyjna,

charakteryzuj

ca si

wysok

represyjno

i ograniczeniem aktywno

ci pozostałych w Polsce

mniejszo

ci narodowych do w

skiego i kontrolowanego przez pa

stwo obszaru działalno

folklorystycznej.

Awans poprzez uczestnictwo w instytucjach kształcenia oraz mo

liwo

ść

zajmowania okre

lonych

stanowisk czy pełnienia ról społeczno-zawodowych mo

liwy był jedynie pod warunkiem wyrzeczenia

lub zatajenia swojej to

samo

ci narodowej, natomiast uczestnictwo w strukturach politycznych

traktowane było cz

sto jako dowód lojalno

ci wobec pa

stwa i gwarancja ochrony przed

dyskryminacj

W ko

cowym okresie PRL coraz wyra

niej ujawniały si

ąż

enia mniejszo

ci narodowych do

wychodzenia poza w

skie ramy działalno

ci kulturalno-folklorystycznej i do stawania si

w sferze

publicznej aktywnym podmiotem

•

Do najliczniejszych mniejszo

ci narodowych w Polsce nale

żą

Ukrai

cy, Niemcy oraz Białorusini. Poza

tym w Polsce wyst

puj

tak

e: Łemkowie,

ydzi, Litwini, Romowie, Rosjanie, Słowacy, Czesi, Grecy i

Macedo

czycy, Ormianie, Tatarzy, Karaimi

•

Czynniki ró

nicuj

ce sytuacj

poszczególnych mniejszo

ci narodowych oraz charakter ich działa

liczebno

ść

mniejszo

lokalizacja mniejszo

ci w pa

stwie

zbiorowe do

wiadczenia wynikaj

ce z historycznych i obecnych relacji pomi

dzy wi

kszo

mniejszo

ciami

istnienie pa

stwa, które reprezentuje b

wspiera interesy mniejszo

ci w pa

stwie zamieszkania

•

Czynniki zewn

trzne wzmacniaj

ce sił

mniejszo

ci:

podpisanie przez Polsk

Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolno

przyst

pienie do Rady Europy

przyst

pienie do UE

uznanie kompetencji Trybunału w Strasburgu

nawi

zanie przez przedstawicieli Polski kontaktów z ró

nymi organizacjami mi

dzynarodowymi oraz

uczestnictwo w ich pracach

Ewa Nowicka, Sławomir Łodzi

ski „Zmieniaj

cy si

stosunek Polaków do obcych..”

•

Sytuacja w Polsce po ‘89:

zwi

kszyła si

wielokrotnie liczba osób przyje

cych i wyje

cych z Polski (tzw. OSOBOWY

RUCH GRANICZNY)

pojawił si

problem uchod

ców i cudzoziemców próbuj

cych przekroczy

nielegalnie granice kraju

rozwin

ł si

handel bazarowy i otworzył si

rynek pracy dla cudzoziemców

problem cudzoziemców stracił charakter marginalny i wymagało to od władz wprowadzenia zmian:

podpisanie podstawowych mi

dzynarodowych konwencji i umów gwarantuj

cych ochron

praw cudzoziemców

powołanie instytucji rz

dowych i pozarz

dowych podejmuj

cych problematyk

cudzoziemców

•

4 podej

cia do to

samo

ci narodowej wyst

puj

ce w

ród Polaków:

a) koncentracja na opisie kompetencji j

zykowej i historyczno-kulturowej jednostki (Polakiem

jest si

dzi

ki znajomo

ci j

zyka, historii i kultury polskiej)

b) urodzenie si

na okre

lonym terytorium i wyznawanie wiary katolickiej

c) miejsce zamieszkania i posiadanie polskiego obywatelstwa
d) lojalno

ść

wobec abstrakcyjnej i tradycyjnie wa

nej koncepcji Polski i polsko

ci oraz wokół

polskiej obyczajowo

•

cudzoziemcy z egzotycznych i niecodziennych go

ci stali si

„naszymi” obywatelami, chc

utrzymywa

swoj

inno

ść

kulturow

i by

za ni

szanowani w społecze

stwie polskim

•

z drugiej strony cudzoziemcy traktowani jako rywale na krajowym rynku pracy i w dost

pie do cennych

zasobów społecznych

•

3 typy nastawie

w ramach „otwarto

ci” wobec cudzoziemców:

zamkni

ty- to ci, którzy nie popieraj

przyjazdów cudzoziemców do Polski oraz ich osiedlania si

kraju, twierdz

e obcokrajowcy mog

stanowi

zagro

enie dla społecze

stwa i oczekuj

od nich

dostosowania si

do naszej kultury oraz

żą

daj

ogranicze

liwo

ci zawierania mał

stw

mieszanych

otwarty- ci, którzy popieraj

stsze przyjazdy do Polski cudzoziemców oraz ich osiedlanie si

kraju, a tak

e nie uwa

e obcokrajowcy mog

stanowi

zagro

enie dla społecze

stwa, nie

oczekuj

dostosowania si

do naszej kultury oraz s

za zniesieniem ogranicze

wobec mał

stw

mieszanych

umiarkowanie otwarty- oboj

tny stosunek wobec cz

stszych przyjazdów cudzoziemców, s

wprowadzeniem pewnych ogranicze

wobec osiedlania si

obcokrajowców, ale za zmniejszeniem

ogranicze

wobec zawierania mał

stw mieszanych, ponadto oczekuj

dostosowania do norm

kulturowych, ale gł. w sferze zewn

trznej.

•

Czynniki wpływaj

ce na postawy Polaków wobec cudzoziemców to przede wszystkim kraj pochodzenia i

narodowo

ść

(cudzoziemcy z Zachodu dobrzy, ze Wschodu-

li)

•

Cudzoziemcy centralni- pochodz

cy z krajów Europy Zachodniej i USA

•

Cudzoziemcy peryferyjni- pochodz

cy z krajów Europy Wschodniej i Rumunii

•

Cudzoziemcy bliscy- pochodz

z obu cz

ęś

ci Europy (Wsch. I Zach.), wiemy jak wobec nich post

powa

, jak

zachowywa

i czego mo

emy si

po nich spodziewa

•

Cudzoziemcy dalecy- odmienni rasowo, pochodz

z krajów egzotycznych i zacofanych, wobec nich nie ma

rozwini

tych, ugruntowanych i powszechnie podzielanych postaw, a nastawienia bazuj

gł. na stereotypach

Asymilacja podporz

dkowana jest zało

eniu,

e migranci stan

pełnymi obywatelami danego kraju, z czasem

upodobni

do rodzimej populacji kraju przyjmuj

cego oraz zaczn

podziela

wspólne warto

ci obywatelskie.

Proces ten ma z reguły charakter jednostronnej adaptacji i absorpcji, w którym migranci przejmuj

zyk, normy oraz

zachowania społecze

stwa przyjmuj

cego, bez analogicznego dostosowania ze strony społecze

stwa przyjmuj

cego

Integracja, w przeciwie

stwie do asymilacji, zakłada,

e proces wzajemnego dostosowania si

imigrantów i

społecze

stwa przyjmuj

cego ma charakter dwustronny. Obie te grupy nie tylko akceptuj

wspóln

kultur

, lecz

wnosz

w ni

równie

własny wkład. W tym samym czasie, kiedy ludzie pochodz

cy z ró

nych kultur ucz

siebie nawzajem odmiennych kultur, ka

da jednostka lub grupa zachowuje poczucie kulturowej ró

norodno

ci oraz

wiadomo

ść

swojego kulturowego dziedzictwa

Mniejszo

ść

narodowa to grupa etniczno-narodowa nie posiadaj

ca własnej formy pa

stwowo

ci lub posiadaj

ca j

ale zamieszkuj

ca w granicach innego pa

stwa. Typy mniejszo

ci wyró

niamy w oparciu o kryteria: aspiracji (do

utworzenia pa

stwa), identyfikacji z krajem zamieszkania, miejsca zamieszkania, poło

enia prawnego. Członkowie

mniejszo

ci pragn

zachowa

swoj

odr

bno

ść

i przekaza

dzieciom.

Relatywizm kulturowy - pogl

d głosz

cy, i

adna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi

oceniona w kontek

cie w jakim funkcjonuje. Relatywizm kulturowy odrzuca wi

c mo

liwo

ść

warto

ciowania obcej

kultury przez pryzmat własnych warto

ci, prowadz

c do wi

kszego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej"

kultury.

Pluralizm kulturowy - taka sytuacja społeczna, w której grupy mniejszo

ciowe uczestnicz

w pełni w dominuj

cym

społecze

stwie

, zachowuj

c przy tym swoje

kulturowe

ró

nice, swoj

samo

ść

i odr

bno

ść

od innych

grup

Jedyna ró

nica miedzy mniejszo

ciami narodowymi i etnicznymi polega na tym,

e mniejszo

ść

narodowa

”uto

samia si

z narodem zorganizowanym we własnym pa

stwie”, a mniejszo

ci etniczne nie maj

swojego pa

stwa

ale mog

ąż

do jego utworzenia.

1. Kultura masowa- Dominic Strinati
-kulturowe wytwory poprzez zastosowanie technik masowych staj

jak ka

dy inny komercyjny produkt; nie s

sztuk

(bo straciły autentyczno

ść

) ani nie s

kult. ludow

(bo nie s

tworem ludzi)

-re

imy polityczne wykorzystywały radio, pras

do masowej propagandy; wi

c społecze

stwa totalitarne, razem z

demokracjami liberalnymi postrzegane były jako typy społecze

stw masowych

-industrializacja, urbanizacja, zmechanizowana produkcja

destabilizacja i erozja wcze

niejszych społecznych struktur społecznych i warto

atomizacja –wzajemne relacje mi

dzyludzkie s

czysto umowne, przelotne, sporadyczne, przypadkowe kontakty

którym brak gł

bszego sensu moralnej integralno

społecze

stwo masowe nie mo

e dostarczy

podstaw trwałego ładu społecznego i harmonii moralnej, nie jest w

stanie wytworzy

samo

ci, zdefiniowa

zachowa

i ukształtowa

moralno

ść

(tak jak np. tradycyjna wie

)

-kultura masowa traktowana jest jako jedno z głównych

ródeł zast

pczej i nie efektywnej moralno

ci- moralne

placebo społecze

stwa masowego; jednostki s

podatne na manipulacje przez massmedia – nie istnieje

aden ład

moralny, który by je przed ni

zabezpieczał

-brak religijnej pewno

ci i praw społecznych

amoralny indywidualizm,

wiecka anonimowo

ść

-demokratyzacja - przyczyniły si

do patologicznej budowy społ. masowego ; sprowadzanie wszystkich problemów do

jednego mianownika, dominacja wi

kszo

ci nad mniejszo

, zlikwidowanie tradycyjnych hierarchii klasowych

(ujednolicenie społecze

stwa);

-edukacja- pozwala do

wiadcza

kultury wszystkim, wi

c zostaje ona ujednolicona (trywalizacja z powodu masowego

bezgu

cia- wspólny mianownik przeci

tno

ci masy)

-teoria kultury masowej jest prób

wskazania na mo

liwo

ść

ycia przez elit

massmediów w celu przypodobania si

perswadowania, manipulowania i eksploatowania ludzi w sposób bardziej systematyczny i wszechstronny, ni

to było

liwe wcze

niej

-kultura masowa rozprzestrzenia si

jako

miertelne opary dusz

ce kultur

ludow

i zagra

ce integralno

ci sztuki

-kultura ludowa-spontaniczna, oddolna, ekspresja ludu, powstaje poza oddziaływaniem elity, odpowiada potrzebom
ludu

-kultura masowa- narzucona z góry, twór techników wynaj

tych przez biznesmenów, odbiorcy s

biernymi

konsumentami, wci

ga masy w zdegradowan

form

kultury wy

szej

2. Ramy społeczne kultury masowej- Kłoskowska Antonina
-definicja kultury masowej- odnosi si

do zjawisk współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców

identycznych lub analogicznych tre

ci płyn

cych z nielicznych

ródeł oraz do jednolitych form zabawowej,

rozrywkowej działalno

ci wielkich mas ludzkich

-masowe

rodki komunikacji – kryterium ilo

ci i kryterium standaryzacji

-publiczno

ść

- rezultat umysłowego oddziaływania powoduj

cego zjednoczenie psychiczne ludzi bez zbli

ania si

siebie; lu

ne ugrupowanie, heterogeniczno

ść

, rozproszenie przestrzenne, kształtuje si

w wyniku oddziaływania tych

samych podniet o szerokim zasi

gu , jak prasa, radio; Liczne, wielotysi

czne zbiory publiczno

ci mog

powstawa

tyko na gruncie wielkich społecze

stw

-powstanie publiczno

ci uwarunkowane

rodkami technicznymi, liczne urz

dzenia odbiorcze – zwielokrotnienie,

umo

liwiaj

równoczesno

ść

odbioru

-przekaz -kultura masowa charakteryzuje si

sformalizowaniem i urzeczowieniem dróg przekazu – brak

bezpo

redniego kontaktu ; zast

pienie bezpo

redniego audytorium przez publiczno

ść

masowa wymaga u

ycia

skomplikowanej aparatury i zło

onej organizacji

-zmiana charakteru wi

zi społecznej

-produkcja -okre

la organizacj

wytwarzania i przekazywania tre

ci kultury – kultura jako towar; wyspecjalizowane

organizacje produkcji i dystrybucji
-dyfuzja - kultura masowa zrodziła si

w krajach zurbanizowanych i rozwini

tych, potem promieniowała na kraje słabo

rozwini

-druk- upowszechnienie o

wiaty, demokratyzacja społecze

stw -> ukształtowanie si

typu ”masowego odbiorcy”->

powstanie masowego rynku-> trzeba było zapewni

czas wolny odbiorcom

eby mieli czas na kultur

, post

techniczny pozwolił na redukcje czasu pracy tym samym zwi

kszył si

czas wolny- kultura symboliczna rozwin

ła si

najwcze

niej jako kultura słowa

-Kiedy powstała -kraje Zachodniej Europy i w Ameryce Północnej –rewolucja przemysłowa XVIII i pocz

tek XIX

-kultura masowa reprezentuje typ kultury wytworzonej w naszych czasach, jest to zjawisko o doniosłym znaczeniu
historycznym.

3. Bunt mas – Jose Ortega y Gasset

a) anatonia człowieka masowego

- łatwo

ść

rozwi

zywania problemów ekonomicznych, człowiek codziennie si

bogaci, nie jest za to wdzi

czny, wr

uwa

a to za swoje prawo

-komfort i porz

dek publiczny-

ycie jawi si

jako pozbawione problemów i trudno

-sfera prawno-obywatelska – brak ogranicze

w formach

ycia publicznego, wszyscy s

równi wobec siebie

-zmiany kondycji ludzkiej umo

liwiły: liberalna demokracja, badania naukowe, industrializacja

wiat XIX/XX wieku utwierdza ludzi w przekonaniu ,

e jutro b

jeszcze bogatsi i

pełniej -> swobodna

ekspansja

yciowych

żą

i potrzeb, brak wdzi

czno

b) Człowiek wybitny vs. Człowiek masowy

ycie szlachetne-człowiek wybitny

ycie pospolite- człowiek masowy, pospolity

-ma du

e wymagania wobec siebie samego

yje w prawdziwym podda

stwie,

ycie nie

ma dla niego smaku, je

eli nie ma w nim

czego

transcendentnego

(dlatego

nie

odbieraj

tego jako ucisk)

ycie rozumiane jako narzucona sobie

dyscyplina( gdy im brakuje tego czego

„wy

szego” odczuwaj

niepokój i wynajduj

nowe normy, bardziej wymagaj

ce, które

znowu b

ich gn

)

-posiadane

przez

nich

prawa

wyznacznikiem ich wysiłków(by je zdoby

)

-szlachectwo to synonim

ycia pełnego trudu

wyrzecze

zawsze

gotowego

doskonalenia si

-spontaniczno

ść

i luksus wysiłku (porównanie

do ascety)

-nigdy

nie

odwołuj

czynników

zewn

trznych , o ile nie zmusz

go do tego

okoliczno

ci;

niezdolny

uznawania

zewn

trznych autorytetów

-czuje si

panem swojego

ycia, niczego od

siebie nie wymaga b

c zadowolonym z tego

czym jest
-prawa powszechne- s

biernym posiadaniem,

czyst

korzy

szczodrym

darem

losu,

własno

ść

dego, nie ł

czy si

z wysiłkiem

ycie bezwładne, ograniczaj

ce si

do siebie

samego ,skazane na wieczne zaskorupienie w
sobie
-hermetycznie zamkni

ta, nie troszczy si

o nic i

nikogo, wierzy w swoj

samowystraczalno

ść

staje si

niesforna i nieokiełznana

c)bunt mas
-paradoks –

wiat stoi otworem przed mas

a masa zaskorupia si

w sobie(zamkni

cie si

duszy przeci

tnego

człowieka)
-człowiek masowy jest bystrzejszy i inteligentniejszy ni

w poprzednich epokach, jednak ma niejasn

wiadomo

ść

tych umiej

tno

ci, przez to jeszcze bardziej si

zamyka w sobie

cały swój dorobek (idee, przes

dy, puste słowa)

uwa

a za niezmienne i trwa przy nich; panowanie pospolito

ci intelektualnej

- człowiek zatracił umiej

tno

ść

słuchania innych, bo po co? Teraz jest czas na mówienie, s

dzenie, wyrokowanie, nie

ycia publicznego na które nie miałoby wpływu pospólstwo, jakkolwiek byłoby

lepe i głuche , narzucaj

wszystkim swe „pogl

dy”

-gdy nie ma norm to nie ma kultury, wtedy mamy do czynienia z barbarzy

stwem

-przyzwolenie na bezpodstawno

ść

– masy zdecydowane s

kierowa

społecze

stwem nie maj

c ku temu ani

zdolno

ci ani kwalifikacji

-człowiek przeci

tny ma w swojej duszy zestaw gotowych my

li, a brak mu umiej

tno

ci my

lenia

-niech

ęć

do dyskusji – my

lenie oznacza odwoływanie si

do wy

szej instancji(rozumu) i uznawanie jej nadrz

dno

ale człowiek pospolity tego nie potrafi
-bezpo

rednia akcja – sposób działania mas, gdy wkraczaj

ycie publiczne

-redukcja norm, obyczajów, sprawiedliwo

ci , rozumu do poj

cia cywilizacji; cywilizacja (civis-obywatel) umo

liwia

istnienie jakiegokolwiek współ

ycia mi

dzy lud

mi, jest wol

współ

ycia; im wi

cej człowiek przeci

tny pozbywa si

współ

ycia tym bardziej staje si

barbarzy

ski

-demokracja liberalna- reprezentuje najwy

szy poziom woli współ

ycia, najwy

sza forma wspaniałomy

lno

ci, jest

prawem które wi

kszo

ść

nadaje mniejszo

ciom, proklamuje współ

ycie z wrogiem nawet słabszym od siebie

niemo

liwa sytuacja dla człowieka przeci

tnego

coraz mniej pa

stw dopuszcza do głosu opozycj

, jednorodna masa ci

nie na władz

publiczn

, masa nie chce

współ

ycia z nikim, kto do niej nie nale

y, ona nienawidzi , wszystkiego co nie jest ni

d) pa

stwo – najwi

ksze niebezpiecze

stwo

- masa jest po to, by ni

kierowano

-bunt mas – zach

canie mas, by działały same z siebie , jest równoznaczne z buntowaniem ich przeciw ich własnemu

przeznaczeniu (bunt polegaj

cy na nieakceptacji własnego przeznaczenia i zbuntowaniu si

przeciwko samemu

sobie)
-gdy masa działa sama z siebie to robi to tylko w jeden sposób :linczuje (uznawanie przemocy za norm

)

-pa

stwo – wytwór cywilizacji, człowiek masowy widzie je :

*jako cos zastane, cos co zapewnia mu bezpieczne

ycie,

*ale nie zdaje sobie sprawy

e to wytwór ludzki, konsekwencj

dawnych cnót i zało

*jako anonimowa władza, a poniewa

sam czuje si

istot

anonimow

to traktuje pa

stwo jak co

, co do niego nale

-interwencjonizm pa

stwowy- gdy powstaj

konflikty człowiek pospolity domaga si

by pa

stwo temu sprostało i

pomogło mu

oznacza to wchłoni

cie przez pa

stwo wszelkiej ludzkiej spontaniczno

ci , unicestwienie historycznej

ywiołowo

ci (człowiek zamiast sam rozwi

zywa

problemy zwraca si

do pa

stwa)

brak inicjatywy człowieka

przeczy cywilizacji
-problem w tym,

e człowiek nie zdaje sobie z tego sprawy, my

e pa

stwo to on i to on jest aktywny (a tak nie jest)

-paradoks: gdy pa

stwo wyssie z człowiek wszelkie oznaki

ycia , samo istnienie pa

stwa nie b

dzie miało sensu;

społecze

stwo musi

dla pa

stwa

e)moralno

ść

i młodo

ść

-przekonanie o posiadaniu wszelkich praw i ignorowanie obowi

zków

-młodo

ść

– jako glówny punkt odniesienia, młodym si

o wybacza, nie maj

obowi

zków, maj

prawa, zjawisko

nazwane przez autora: „fałszywe, ironiczne prawa, które doro

li przyznaj

młodym”; stała si

rodkiem szanta

(obok przemocy i humoru); za pomoc

tego szanta

u człowiek pospolity mo

e czu

wyzwolony spod wszelkiego

podporz

dkowania.

-nie ma ju

moralno

ci; niemoralno

ść

stała si

rzecz

tani

i ka

dy mo

e si

dzisiaj chełpi

; moralno

ść

równa si

poczuciu podporz

dkowania si

czemu

wiadomo

słu

by i zobowi

zania

-istnieje moralno

ść

negatywna – je

li nie chcesz podporz

dkowywa

adnej normie to musisz podporz

dkowa

normie nieuznawania wszelkiej moralno

Temat 7: Struktura klasowo - warstwowa. Koncepcje teoretyczne

Henryk Domański roz. 4 „Klasy społeczne”

Definiowanie klasy społecznej
W najszerszym rozumieniu pojęcie klasy pokrywa się z pozycją zajmowaną przez daną kategorię w
systemie uwarstwienia lub w hierarchii społecznej.

w Stanach Zjednoczonych zrodziła się praktyka utożsamiania przynależności klasowej ze stratyfikacją
społeczną. W USA nie było walki klas (zdaniem obywateli i wielu badaczy), było to społeczeństwo
otwarte, gdzie zajmowane przez jednostki pozycje stanowiły wykładniach ich zdolności, kwalifikacji
zawodowych i woli osiągania sukcesu.

definicja E. T. Hillera: „klasą społeczną jest każdy stosunkowo trwały podział społeczeństwa, który
wyodrębnia się ze względu na utrzymujące się różnice zajmowanej pozycji (rank) i oddzielony jest od
innych warstw dystansem społecznym”

Hiller: wyznacznikiem klasy społ jest bliskość opierająca się na przyjaźni, utrzymywaniu częstych
kontaktów i wspólnocie wartości; dystans społ jest za równo symbolem jak i narzędziem podtrzymywania
nierówności w społ rankingu”

J. Dollard: charakterystyka stosunków między klasami ujmowanymi w kategoriach psychologicznego
dystansu, który zdefiniowano jako emocjonalne podstawy wyższości-niższości tworzące sieć nierówności,
nakładających się na strukturę warstwową;

G. Sjoberg: dystanse są traktowane w jego analizach jako jedna z konsekwencji podziałów klasowych;
stawia znak równości między stratyfikacją a strukturą klasową;

M. Weber: zwartość klas wzmacniały stosunki towarzyskie, jako czynniki sprzyjające samoidentyfikacji i
poczuciu łączności;

L. W. Warner: przedstawiciele różnych klas należeli do różnych kręgów towarzyskich;

Schatzman i Strauss: definiowali oni klasę społ jako układ stosunków towarzyskich, których wpływ na
funkcjonowanie jednostek polegał m.in. na kształtowaniu określonych zasad komunikacji wymiany
poglądów; klasy społ jako zbiorowości jednostek połączonych wspólnotą pewnych cech;

A. Davis, B. Gardnem, M. Garder.: “klasa jest kategorią złożoną z rodzin i klik. Wzajemne stosunki
między rodzinami i klikami na gruncie nieformalnych dziedzin aktywności (…) składają się na funkcje
klas”

Elementy łączące różne ujęcia, w których stawia się znak równości między miejscem w strukturze społ a
klasą społ:

do klas społecznych zaliczane są wielkie tj. najbardziej liczne zbiorowości

atrybut „klasy” przysługuje kategoriom usytuowanym w określonych relacjach do innych klas (z
czego wynika że struktura klasowa jest układem stosunków)

między klasami zachodzą stosunki podporządkowania i nadrzędności (struktura klasowa ma postać
hierarchii)

wyznacznikiem przynależności do klas jest ciągłość w czasie (niełatwo jest wyjść i wejść do danej
klasy)

określona kategoria tylko wtedy jest klasą gdy składa się z jednostek usytuowanych na podobnych
pozycjach, a równocześnie różniących się od członków innych klas

Marks i Weber

Różnice

Krystalizac

struktury

klasowej:

Punk

tem

wyjś

cia

jest

zary

sowa

nie

się

ostry

podz

iałó

społ

ecznych (klasy funkcjonują w stanie utajonym)

Różnice coraz bardziej się zaostrzają, powodując wzrost wielkości dystansów (przejawem
zaawansowania tego procesu może być homogamia klasowa)

Wytworzenie się świadomości klasowej (punkt zwrotny) (u Marksa przeobrażenie się „klasy w
sobie” w „klasę dla siebie”)

Zorganizowanie się klas w działające aktywne podmioty (moment kulminacyjny)

Stanisław Ossowski „O strukturze społecznej”
Roz 2 Dychotomiczne wizje struktury klasowej

Uwarstwienie klas społecznych – przedstawia społ jako zespół ludzi z których jedni są na górze, inni na dole

Zasadnicze aspekty dychotomii klasowej:

rządzący i rządzeni („klasy panujące” i „klasy podporządkowane”) (stosunek władzy)

bogaci i biedni („klasy posiadające” i „klasy nieposiadające”) (stosunek ekonomiczny)

ci, na których się pracuje, i ci, którzy pracują („klasy uciskające” i „klasy uciskane”) (stosunek
eksploatacji cudzej pracy)

Pszczoły i trutnie (Saint-Simon):

pszczoły – ci którzy pracują

trutnie – ci na których się pracuje (ci którzy nie pracują)

Przymus ekonomiczny i niewolnictwo:

Arystoteles: podział na wolnych i niewolników

Starożytna Grecja i Italia: podział na pana i niewolnika

Imperium Rzymskie: podział na posiadających i nie posiadających

w. Augustyn, pisarze chrześcijańscy: podział na bogatych i biednych

Typy ujmowania przeciwstawieństw (dychotomii) klasowych:

Marks

Weber

nowe struktury, które zaczęto z czasem
określać mianem klasowych, wyłoniły się
na

bazie

rozwoju

kapitalistycznych

stosunków produkcji

podstawowym czynnikiem klasotwórczym
był antagonizm między kapitałem a pracą

umiejscowienie klas w ramach systemu
kapitalistycznego

klasy

są

zjawiskami

określonych

wyznacznikach przestrzenno-czasowych,
ich fundamentem jest własność środków
produkcji, a główną osią podział na
właścicieli fabryk i robotników najemnych

klasa społ jest elementem zapisu historii
osadzonym w konkretnej rzeczywistości
społ stosowanym do interpretacji wydarzeń

aktorami były zbiorowe podmioty

w jego teorii klasy są kategoriami
charakteryzującymi się wspólnotą szans
ż

yciowych, określonych przez interesy

ekonomiczne związane z posiadaniem dóbr
i uzyskiwaniem zarobków

struktura klasowa nie zaistnieje bez
możliwości

„spożytkowania

dóbr”

warunkach wolnej wymiany rynkowej

klasy społeczne były zagregowanymi
kategoriami

jednostek,

połączonych

wspólnotą warunków rynkowych

dana

zbiorowość

spełnia

warunek

„klasowości” jeżeli zmiana pozycji w jej
ramach jest łatwiejsza niż ruchliwość
między

pozycjami

przypisanymi

różnych klas

aktorami byli ludzie

uwydatnienie antagonistycznych stosunków w społ, stosunków gdzie jedna strona jest „na górze” druga
„na dole”, jedna eksploatuje drugą, jedna rządzi druga słucha, przy czym nie zakłada się że są to dwie
wielkie klasy, które przeciwstawiają się sobie jako całości

traktowanie całego społ jako zbiorowości o strukturze dwuwarstwowej

Dychotomiczna koncepcja struktury społ to uogólnienie na całe społeczeństwo stosunku dwuczłonowego
asymetrycznego, gdzie jedna strona jest uprzywilejowana kosztem drugiej. Społeczeństwo w tej koncepcji
rozpada się na dwie klasy korelatywne i przeciwstawne w ten sposób, że każdą z nich charakteryzuje
stosunek każdego jej członka do osobników klasy przeciwnej.

Kryteria podziału dychotomicznego w marksistowskiej koncepcji:

posiadanie lub nie posiadanie środków produkcji

zatrudnianie lub nie zatrudnianie najemnej siły roboczej

posiadanie środków produkcji, ale nie zatrudnianie siły najemnej

Dwie kategorie okoliczności sprzyjających:

cechy struktury społ, które sprawiają że pewne społeczeństwa są obiektywnie bliższe schematu
dwudzielnego niż inne. (np. w ustroju niewolniczym będzie to wielki dystans pozycji społecznej
pomiędzy niewolnikami a ludnością wolna; w społ nowoczesnych jest to wysoki stopień polaryzacji
ekonomicznej, współistnienie bogactwa i nędzy)

okoliczności które sprawiają, że obraz dwudzielności struktury społ przemawia do pewnych klas społ
albo sprzyja ich interesom

Warunki sprzyjające koncepcjom dychotomicznym:
1.

w społeczeństwach, które charakteryzuje dotkliwe uciemiężenie lub wyzysk jednej klasy przez drugą,
antagonistyczny stosunek łatwo przesłania klasie upośledzonej istnienie innych grup i innych
konfliktów. Ten stosunek antagonistyczny uogólnia się na całe społeczeństwo (inne grupy o których
wiadomo spychane są na margines świadomości)

w klasach uprzywilejowanych, gdy dominacja klasy jest mocno ustalona, a bariery są sztywne i mało
przenikalne i oddzielają ją od innych warstw,, ostre przeciwstawienie własnej klasy reszcie
społeczeństwa może być wyrazem dążeń do zwiększenia dystansu w stosunku do wszystkich innych klas
(w tych warunkach zwiększenie dystansu prowadzi do rozszerzenia zakresu własnych przywilejów)

w okresach walk społecznych tendencja ujmowania istniejącego ustroju w schemat dychotomiczny,
odwracania uwagi od pozycji pośrednich pomiędzy ścierającymi się grupami staje się ważnym
czynnikiem propagandy ze strony tych, którym strategia walki sugeruje uwydatnienie jednej tylko linii
frontu

Roz 3 Schemat gradacji

Klasy pośrednie w dwojakiej interpretacji
Oprócz dwóch głównych klas (skrajnych) istnieją jeszcze inne klasy (pośrednie). I tak:

u Marksa: występują dwie klasy skrajne (właściciele fabryk i robotnicy najemni) oraz klasa średnia
(mniej ważna, mniej stała, jest typową klasą pogranicza)

u Arystotelesa: istnieją bogaci i biedni (klasy te są odchyleniem od pozycji normalnych) oraz klasa
pośrednia (jest to postulat dobrego ustroju, jest klasą najlepszą)

u św. Jana Chryzostoma: występują bogaci i biedni oraz klasa średnia (jest to klasa żyjąca skromnie
ale nie cierpiąca głodu)

Schemat gradacji – jest to schemat wieloczłonowy; społeczeństwo przedstawia się tutaj w postaci
warstwowego układu trzech lub większej liczby klas, z których każda jest pod takim samym względem

wyższa lub niższa od innych. Również tutaj każda klasa jest określana przez swój stosunek do innych klas,
ale stosunek ten nie jest pojmowany jako stosunek zależności, tylko jako stosunek porządkujący.

Gradacja prosta:

taki aspekt struktury społ, gdzie system wyższych i niższych klas jest oparty na stopniowaniu jakiejś
obiektywnie wymierzalnej cechy

w tej koncepcji o przynależności do klasy decyduje stopień zamożności i stopień zamożności wyznacza
poszczególnym klasom odpowiednie piętra układu pionowego

w schemacie tym można zastosować również inne kryterium niż kryterium ekonomiczne (np. stopień
wykształcenia)

jednak mówiąc o schemacie gradacji prostej w koncepcjach struktury społ mamy na myśli jedynie schemat
ekonomiczny

timokracja – struktura oparta na zasadzie gradacji ekonomicznej, cezusie majątkowym, zamożności

stopień zamożności może wyznaczać różne role społ ludziom tego samego zawodu

schemat gradacji prostej dzielił społeczność chłopską na kategorie kmieci, zagrodników i dziadów (tutaj
gradacja mienia była głównie gradacją morgów lub hektarów posiadanej ziemi)

ma zastosowanie przy ustawowym tworzeniu grup o różnych prawach politycznych

Gradacja syntetyczna:

taki aspekt struktury społ, gdzie system wyższych i niższych klas nie jest oparty na stopniowaniu jakiejś
obiektywnie wymierzalnej cechy

rozróżnienie pomiędzy klasą ekonomiczną i klasą społ w ramach schematu gradacji opiera się na
założeniu, że o pozycji społ decyduje równocześnie kilka czynników i że mogą się one w pewnych
przynajmniej granicach kompensować (braki wykształcenia można okupić potęgą ekonomiczną,
niedostateczne dochody może odkupić zaszczytne stanowisko społ)

Wrner i Lunt: stwierdzają wysoki stopień korelacji pomiędzy pozycją klasową i typem zawodu

Klasy społ stanowią system ze względu na zachodzące między nimi stosunki zależności jednostronnej lub
zależności wzajemnej, rozumianej w obu wypadkach jako zależność oparta na związkach przyczynowych

L. Rissman ustala przynależność klasową za pomocą trzech czynników: zawód, dochód, wykształcenie

W badaniach Centersa respondenci za główne kryterium przynależności klasowej podało styl życia

Ocena syntetyczna: występuje gdy rozbieżności pomiędzy pozycjami jednostki na poszczególnych
prostszych skalach nie są zbyt wielkie (pozycja spol jednostki zależy nie tylko od każdego czynnika oceny
z osobna; czynnikiem pozycji społ jest również stopień zharmonizowania tych czynników prestiżu)

Skala syntetyczna informuje nas o środowisku oceniającym o jego systemach wartości (stratyfikacja społ
dotyczy społecznej świadomości)

Występuje związek między gradacja syntetyczną a hierarchią sfer towarzyskich

Przywileje mienia w gradacji syntetycznej:

Styl życia nie podlega stopniowaniu, ale styl życia jako cecha klasowa to przede wszystkim rozmiary i
forma konsumpcji (styl życia znajduje odbicie w budżecie)

Wysokość dochodu może być traktowana jako zewnętrzny objaw roli społecznej, którą się pełni (każdy
otrzymuje według zasług)

Rozróżnienie Alaina Tourainea:

Klasy społ – grupy wyznaczone przez ich sytuację w społecznym procesie produkcji; świadomość
klasowa kształtuje się w walkach politycznych

Warstwa – ogół jednostek porównywalnych z punktu widzenia jednego lub kilku obiektywnych
kryteriów klasyfikowania

Roz 10 Typy interpretowania struktury społecznej. Próba klasyfikacji

Dwie interpretacje zależności wzajemnej:
1.

Zależność „organiczna” (grupy są sobie nawzajem potrzebne, gdyż każda wypełnia inne zadania)

negatywna zależność interesów (sukcesy jednej klasy są niepowodzeniami drugiej)

Kryteria wewnętrznej integralności:

kryterium komunikatywności

wiadomość społeczna

kultura kasowa

Atrybuty przeciwstawne - czynią klasy w schemacie dychotomicznym członami stosunku asymetrycznego,
charakteryzowanego jako zależność jednostronna typu władzy lub przemożnego wpływania na czyjeś losy.

Atrybuty klas w wieloczłonowym schemacie funkcjonalnym sugerują zależności wzajemne, a nadają się
szczególnie do uwydatniania zależności opartej na współdziałaniu i podziale zadań (w schemacie Adama
Schmita są to posiadacze ziemi, posiadacze kapitału i posiadacze siły mięśniowej). W schemacie Schmita
podział ze względu na funkcje jest również od razu podziałem ze względu na źródła dochodu (renta
ziemska, zysk, płaca robocza), a odmienność ta prowadzi do przeciwstawieństw interesów.

Klasyczny schemat marksowski – wynik skrzyżowania się trzech dychotomii; koncepcja struktury
klasowej jako jedna dychotomia oparta na trzech kryteriach podziału (dwie zasadnicze klasy
przeciwstawiają się sobie ze względu na trzy pary przeciwstawnych atrybutów: klasa ludzi, którzy posiadają
ś

rodki produkcji, posługują się siłą najemną i nie pracują przeciwstawia się klasie tych którzy nie posiadają

rodków produkcji, nie posługują się najemną siłą natomiast sami pracują jako najemnicy).

Ten idealny typ dychotomicznej struktury społeczeństwa kapitalistycznego nie znajduje realizacji w świecie,
z którym Marks i jego następcy mają do czynienia.

Typy interpretowania struktury klasowej

Postulat równości wśród nierównych:

ludzie są równi, jeżeli nierówności międzyludzkie nie stanowią kryterium przynależności do odrębnych
kategorii społecznych, jeżeli nie stanowią podstawy do podziałów na grupy zbliżone do modelu klasy społ
(bezklasowość nieegalitarna)

najprostszym wskaźnikiem stosunków równości i nierówności są bariery klasowe (członkowie tej samej
klasy są pod pewnym względem równi między sobą i pod tym samym względem nierówni w stosunku do
członków innych klas)

Schematy oparte na
stosunkach zależności (klasy
różnią się atrybutami)

Schematy oparte na stosunkach
porządkujących (klasy różnią się
stopniem wartości zmiennej)

Schemat funkcjonalny
(schemat zależności
wzajemnych)

Schemat dychotomiczny
o atrybutach
przeciwstawnych
(schemat zależności
jednostronnej)

Schemat
gradacji prostej

Schemat
gradacji
syntetycznej

Dychotomia prosta

Skrzyżowanie dwóch lub
trzech dychotomicznych
podziałów (klasyczny
schemat marksistowski)

Krystyna Janicka, Włodzimierz Wesołowski „Obrazy struktury społecznej i indywidualne lokalizacje”

Percepcję struktury determinują: (elementy samoidentyfikacji)

ogólna wiedza o społ.

doświadczenia osobiste

nacisk informacyjny i interpretacyjny, który dociera z zewnątrz

ewolucja lub stagnacja własnej kariery zawodowej

Dwie metody odkrywania samoidentyfikacji w socjologii (R. Center):

reguła odkrywania potocznego nazewnictwa

reguła teoretyzującego nazewnictwa

Wiążę się to z tym, że robiąc badanie nie należy narzucać badanym wyboru klasy w pytaniach zamkniętych
tylko należy stosować pytania otwarte (lub ewentualnie duży wybór klas w pytaniach zamkniętych).
Powinno się stosować pytania o samoidentyfikację bez jej narzucenia.
Powiązania z metodami samoidentyfikacji:

potoczna świadomość ma bardziej zróżnicowany system samoidentyfikacji niż przewidują to zbyt
uniwersalizujące teorie

system potocznych nazw nie da się przedstawić według jednego koherentnego (spójnego,
podobnego) schematu teoretycznego

spontaniczne samoidentyfikacje wskazują odmienne zestawy klas i proporcje liczbowe między nimi
(można je nazwać historycznością lub partykularyzmem w świadomości dotyczącej klas)

Z badań przeprowadzonych w Anglii (przez Robertsona i innych) wynika, że dyferencjacja obiektywnego
położenia w najróżnorodniejszych strukturach instytucjonalnych oraz przemiany w podziale pracy i nowe
zawody – rozmywają samoidentyfikację klasową.

Polskie badania nad samoidentyfikacją:

posługiwanie się pytaniami otwartymi

duże konsekwencje dla wyrażania swych samoidentyfikacji przez zwykłych ludzi ma ostrość
postrzegania struktury i odczuwania „namacalności” własnego położenia społecznego (pozytywna
lub negatywna)

sprzyja to kształtowaniu się poczucia „my” (dla wystąpienia samoidentyfikacji potrzebne jest
poczucie świadomości grupowej)

w badaniach nad świadomością nie wszyscy respondenci jasno coś ujawnią i bez trudu określą swą
przynależność klasową

Ujawniona dzięki pytaniom otwartym „społeczna konstrukcja rzeczywistości społ” ukazuje sposób w jaki
ludzie myślą o problemach społecznych, wskazuje na zjawiska, które ci ludzie rzeczywiście sobie
uświadamiają, i mówi jaka faktycznie jest percepcja struktury społ.
Badania:

w badaniach z połowy lat 60 dane dotyczące psychologicznych aspektów struktury społ. wskazywały
na powszechność schematu: „inteligencja – klasa robotnicza – chłopstwo”

analizy prowadzone na początku lat 80 ujawniały nowe tendencje w postrzeganiu struktury
społecznej: wyznacznikami pozycji w strukturze społ był zawód, wykształcenie i stanowisko

dane z połowy lat 90 wykazują iż w okresie transformacji ustrojowej i gospodarczej w świadomości
społ dokonał się podział na „bogaci – średnio bogaci – biedni”;

u schyłku lat 90 respondenci okazali się bardziej skłonni do wielopłaszczyznowego postrzegania
struktur klasowych

Kategorie analizy:

„czyste” (jednorodne) wizje podziałów – podział występujący w odpowiedzi respondentów jako
jedyna zasada strukturyzacji (respondent stosował jedno kryterium, postrzega on tylko jedną
płaszczyznę zróżnicowania i odwołuje się do jednego tylko podziału)

„mieszane” wizje podziałów – współwystępowanie co najmniej dwóch różnych kryteriów podziału
w jednej odpowiedzi (jest to typ niejednorodnych schematów percepcji)

Korelaty postrzegania schematów struktur klasowych:

Wykształcenie

Wiek

Zadowolenie z sytuacji materialnej

Poczucie fatalizmu

Aktywny stosunek do rzeczywistości (kontrola nad własnym losem)

Postawy wobec liberalizmu gospodarczego

TEMAT XIII : LOKALIZM

Społeczność lokalna-istnieje wiele definicji ale w każdej chodzi o to że jest to system powiązanych
ze sobą różnych mniejszych grup , organizacji formalnych i nieformalnych czy też instytucji albo siatek
stosunków społecznych nakładających się na siebie wiążących ze sobą ludzi zamieszkujących na pewnym
określonym wspólnym terytorium .

Trzy elementy społeczności lokalnej ( C.Bell, H.Newby)

•

Terytorium zamieszkane przez ludność i traktowane jako „ jej „ obszar

•

Kompleks instytucji działających na tym obszarze

•

Poczucie przynależności (sens of belonging)

Koncepcje teoretyczne :

•

Stanowisko ekologiczne ( przestrzeń determinuje zjawiska społeczne )

•

Stanowisko funkcjonalno-struktralne (każdy ma jakąś funkcje oraz wyst. Struktury )

•

Stanowisko interakcyjne (oddziaływanie obiektów na siebie )

•

Stanowisko teorii działania (Weber działania ludzi zorientowane na innych)

Teoria zaćmienia –społeczność lokalna nie zamiera jako efektywna grupa ale zmienia swą strukturę i
funkcję dostosowując się do współczesnego rozwoju

Społeczności „bezlokalne”- powstaje wiele różnych społeczności o określonych wąskich celach przy czym
tracących swój lokalny zasięg i charakter.(nie ograniczają się do określonego wyodrębnionego obszaru)

Teorie transformacji stwierdzają :

•

Uniwersalny charakter społ. Lokalnych

•

Rozpad tradycyjnej (sąsiedzko-krewniaczej) organizacji społ. utrzymywanie się lokalnych

•

Utrzymywanie się jednak w pewnym stopniu tych tradycyjnych elementów

•

Współistnienie obok formalnych organizacji org. Nieformalnych ( przewaga formalnych

•

Rozszerzenie się zarówno terytorialne jak i liczebne w stos. Do epoki przed industrialnej

•

Różnicowanie się miejskich społ. Lokalnych na małomiejskie i wielkomiejskie zbiorowości
terytorialne

Lokalizm:
-substytut społ. obywatelskiego
-realizacja interesów zbiorowych
-związek z dziedzictwem przeszłości
-rozwiązywanie miejscowych problemów
-lokalna zbiorowa tożsamość
-dualizm sfery oficjalnej i nieoficjalnej
-zdolność do mobilizacji gdy sytuacja tego wymaga
-zbieżność interesu zbiorowego z interesem prywatnym

-społeczny aktywizm
-stowarzyszenia i fundacje

Zasoby lokalne ( community capacity )- zdolność mieszkańców do organizacji i mobilizacji środków do
osiągania uzgodnionych celów. Jest to połączenie:

•

kapitału ludzkiego (talenty, umiejętności, )

•

społecznego( więzi i zaufanie)

•

zasobów organizacyjnych(instytucje lokalne)

Jest to także zaangażowanie w działania lokalne , organizacje pozarządowe które mają wpływ na społ.
lokalne ,istnienie przywództwa lokalnego (lidera , władzy lokalnej, zbiorowego lidera), dostęp do środków
materialno-technologicznych (pieniądze , urządzenia , budynki).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron