Zróżnicowanie współczesnych środowisk młodzieżowych

Grupa rówieśnicza jest dla młodego człowieka jest istotna pod względem

wychowawczym (podobnie jak rodzina). Jej aspekt wychowawczy dotyczy procesu
opanowywania ról społecznych, które może odbywać się poprzez dynamikę interakcji a także
hierarchii wewnętrznej grupy. Rówieśnicy mogą w takim samym stopniu jak rodzina być
grupą odniesienia ( M. Karkowska, 2007).

Relacje w grupach, z którymi młody człowiek się identyfikuje mogą być:

•

osobiste, które odnoszą się do grup nieformalnych cechują się pełną otwartością w
kontaktach między członkami

a także

•

funkcjonalne dotyczące grup formalnych, w nich mamy do czynienia z rzadkimi
kontaktami często mające charakter przedmiotowy.

Wyróżnienie takich możliwości w relacjach wewnątrz grupy stanowi podstawę określenia
tzw. dystansu społecznego. Zależność miedzy nim a rodzajem relacji w grupie jest prosta- im
mniejszy dystans ,tym mamy lepsze ze sobą kontakty, lepiej się znamy i identyfikujemy się z
taką grupą. Bliskość oraz dystans mogą skutkować występowaniem bliskości fizycznej i
duchowej, z tym, że te dwa rodzaje nie muszą się ze sobą pokrywać. Bliskość fizyczna jest
wyraźna w relacjach, w których przeważa zaufanie i intymność, natomiast bliskość duchowa
występuje w bliskim sprzężeniu z empatią, dzięki której wyodrębniają się jacyś „oni” i „my”:

•

„my” to grupa, z którą jednostka bezpośrednia się identyfikuje, kontakty mają
charakter osobisty a członkowie przyjmują chęć porozumienia i współpracy

•

„oni” to grupa mało znana jednostkom spoza tej grupy, prezentująca czasami inne
wartości, co przyczynia się do kształtowania stereotypów na jej temat.

Podział ten sprzyja budowaniu tożsamości jednostki dzięki wydzieleniu siebie ze
społeczeństwa ( ja a inni) a także bliskiej sobie grupy ze społeczeństwa (my i oni).
Wyróżnienie tych grup ma jednak tylko charakter umowny i jest on tylko w naszej
świadomości. Czynnikiem nas kształtującym nie jest tylko identyfikacja z ważnymi dla nas
wartościami czy postawami, ale także to, co zostało uznane za zło moralne i duchowe.
Zaprzeczenie to mogło powstać dzięki doświadczeniom z przeszłości, stereotypy, odmienne
poglądy czy ideologie.

Grupa kształtuje nasze zachowania poprzez:

•

wzory pozytywnego nakłonienia-nagradzanie postaw jednostki takich jak solidarność
z grupą, współdziałanie, uznawaniu jej hierarchii oraz własny wkład w rozwój grupy.

•

wzory negatywnego nacisku- karanie lub też ostrzeganie jednostki przed
nieprzestrzeganiem zasad danej grupy, zbytnim eksponowaniem indywidualizmu
jednostki prowadzące do wykluczenia z forum danej grupy.

Właśnie w grupie ma miejsce przygotowanie do dorosłego życia ,a socjalizacja w nabywaniu
ról społecznych jest jedną z jej ważniejszych funkcji. Socjologowie zwracają na tą funkcję
szczególnie w grupach heterogenicznych płciowo, gdzie dochodzi do tzw. „polaryzacji ról”
(M. Karkowska, 2007, s. 160). Proces ten polega na tym, że poprzez obserwacje członków
swojej grupy w świadomości jej członków pozostaje obraz społecznego funkcjonowania
kobiety i mężczyzny.

Uznanie, iż grupa rówieśników może mieć taki sam wpływ socjalizacyjny na jednostkę,
powoduje, że można je porównać z rodziną w celu określenia ról grupy rówieśniczej.
Zauważmy, że grupa rówieśnicza ma mniejszy zakres roli socjalizacyjnej niż rodzina.
Możemy także powiedzieć, iż rówieśnicy mogą oddziaływać na sferę moralną jednostki a
także ma duży wpływ w procesie akulturacji rozumianej, jako przystosowanie się do wzorów
obieranych przez grupę za właściwe. Równolegle z rodziną grupa rówieśnicza zaspokaja
potrzeby jednostki takie jak akceptacja, bliskość oraz bezpieczeństwo. Jeszcze jednym
wspólnym elementem rodziny i grupy rówieśniczej jest kontrolowanie członków a także
egzekwowanie od nich wypełniania swoich obowiązków wynikających z przynależności do
danej grupy. Do złożonych grupy rówieśniczej możemy zaliczyć organizację czasu wolnego,
dostarczanie nowych doświadczeń, nauka samodzielności, tworzenie azylu przed
codziennością, pomoc w kreacji systemu wartości ( M. Karkowska, 2007).

Misztal wyróżnia następujące rodzaje grup rówieśniczych:

•

jednorodne i mieszane (ze względu na płeć)

•

homogeniczne i heterogeniczne ( ze względu na wiek)

•

zwarte i luźne ( ze względu na stopień spoistości)

•

spontaniczne i celowe ( ze względu na sposób funkcjonowania)

Oprócz tego możemy wyodrębnić grupy:

•

osiedlowe lub blokowe

•

funkcjonujące między klasą a środowiskiem szkolnym

•

pozytywnej identyfikacji

•

zagrożone wychowawczo.

Ze względu na typ więzi, wieku członków oraz celów jej powstania możemy mówić o
specyfice wychowawczej grupy, z których najbardziej godne uwagi są grupy zagrożone
wychowawczo. Funkcjonują one wspierając się kultem przemocy ,siły oraz grupy zaniedbane
wychowawczo ,gdzie członkami grup zostają dzieci z rodzin patologicznych lub też
dysfunkcyjnych.

Jędrzejewski wyróżnia cztery typy grup subkulturowych:

•

subkultury religijno-terapeutyczne( np. uczestnicy ruchu świadomości Hare- Kriszna,
anarchiści, sataniści

•

subkultury buntu społeczno-obyczajowego (np. punki, blokersi)

•

subkultury ucieczki i izolacji (skinheadzi, chuligani, szalikowcy)

•

subkultury kreatywne (sprejowcy, graficiarze oraz hakerzy)(M. Karkowska, 2007,s.
163).

Subkultura jest to „względnie spójna grupa społeczna pozostająca na marginesie
dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność
poprzez zanegowanie lub podważanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów
kultury” (M. Pęczak, 1992, s.4). Nie można jej mylić ze sektą, czyli grupą społeczną
charakteryzującą się ostrą izolacją wobec otoczenia, wynikająca z odrębnego systemu
wartości i mocno zaznaczoną rolą przywódcy. Sektę cechuje silna wieź i wymaganie
bezwzględnej lojalności (A. Zwoliński, 2004).

Subkultura obejmuje identyfikację na poziomie wzorów życia, realizując proste i złożone
zadania grupy rówieśniczej. Zasadnicza rolą sekty jest kontrola nad zachowaniem
członków ,mająca postać całkowitej społecznej izolacji, połączona z indoktrynacją
świadomości członków poprzez techniki psychomanipulacyjne ( m.in. pranie mózgu,
bombardowanie miłością). Sekta ma najczęściej charakter związku religijnego o mocno
zakorzenionej otawie przywódcy, czego nie zauważamy w subkulturze.

Ważną kwestią są także postawy przybierane przez dorosłych na przynależność młodzieży do
grup rówieśniczych. Wyróżniamy postawy akceptacji, negacji i ambiwalencji. Akceptacja
wiąże się z zainteresowaniem problemami młodzieży ze strony dorosłych. Składnikiem tego
postępowania jest chęć niesienia pomocy i dzielenie się doświadczeniami oraz aprobata
wobec prób samodzielnego podejmowania decyzji przez młodsze pokolenie. Postawa ta
zezwala na odmienności, co w dużym stopniu przycina się do poszerzenia horyzontów
światopoglądowych obu stron. Negacja polega na uznawaniu młodzieży, jako tzw. „zła
koniecznego”, które trzeba tolerować. Starsi wątpia w twórcze działanie młodych oraz ich
role w społeczeństwie. Przedstawiciele starszego pokolenia dopatrując się często w zachowa
ich młodzieży jedynie błędnych działań oraz celowych zaniedbań. Ambiwalencja
charakteryzuje się brakiem opinii lub wiedzy na temat zachowań i problemów młodego
pokolenia.. Postawie tej towarzyszy spychanie odpowiedzialności z jednego środowiska
wychowawczego na drugie. Ważnym elementem tej postawy jest stereo typizacja a także
etykietowanie młodych ludzi, co może prowadzić do wykształcenia się fałszywej
samoświadomości a także motywację do osiągnięć ( M. Karkowska, 2007). Postawa negacji i
ambiwalencji jest nieprawidłowa, gdyż zmniejsza szanse na prawidłowy rozwój młodzieży a
także na ich integracje ze społeczeństwem.