BUDŻET PAŃSTWA

I

BUDŻETY SAMORZĄDOWE

Procedura budżetowa

PROCEDURA BUDŻETOWA to zasady postępowania organów publicznych

i jednostek realizujących budżet w trakcie planowania, uchwalania,
wykonywania i kontroli wykonania budżetu

PROWIZORIUM BUDŻETOWE to uproszczony krótkoterminowy budżet

na okres krótszy niż rok budżetowy obowiązujący wówczas, kiedy z
ważnych przyczyn organ władzy wykonawczej nie mógł przedstawić w
obowiązującym

terminie

projektu

ustawy/uchwały

budżetowej.

Ustawę/uchwałę o prowizorium budżetowym uchwala organ stanowiący.

ABSOLUTORIUM BUDŻETOWE – akceptacja działalności organu

wykonawczego (Rady Ministrów, wójta, burmistrza, prezydenta miasta,
zarządu powiatu, zarządu województwa) przez organ stanowiący (Sejm,
radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa) w sprawie wykonania
budżetu, podejmowana w formie uchwały organu stanowiącego.

Budżet państwa określa

1.

Łączną kwotę prognozowanych dochodów podatkowych i
niepodatkowych budżetu państwa

2.

Łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa

3.

Łączną kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze

źródłami jego pokrycia

4.

Łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków
europejskich

5.

Łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków
europejskich

6.

Wynik budżetu środków europejskich

7.

Łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa

8.

Łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa

9.

Planowane salo przychodów i rozchodów budżetu państwa

10.

Limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz
emitowanych papierów wartościowych.

Planowanie budżetu państwa

 Minister Finansów (MF) przedstawia Radzie Ministrów

(RM) założenia projektu budżetu państwa oraz wykaz
jednostek podsektora rządowego, których plany finansowe
mogą być ujęte w ustawie budżetowej.

 Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i

przedstawiają MF dysponenci części budżetowych według

określonych przez niego trybu i zasad (nota budżetowa).

 Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych,

opracowują i przedstawiają projekty planów finansowych
właściwym ministrom w terminach określonych przez MF.

 Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt

ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem.

Uchwalanie budżetu państwa

 Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i

przekazuje go Sejmowi (wraz z uzasadnieniem) do końca
września roku przed rokiem budżetowym.

 Ustawę budżetową uchwala Sejm i Senat w ciągu czterech

miesięcy licząc od dnia otrzymania od Rady Ministrów
projektu ustawy budżetowej.

 Prezydent RP podpisuje ustawę budżetową lub może ją

skierować do Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli uzna, że
ustawa nie jest zgodna z Konstytucją RP.

 Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia (bez względu na

dzień jej uchwalenia) i jest ogłaszana w Dzienniku Ustaw.

Ustawa budżetowa

1/2

 Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki

finansowej państwa w danym roku budżetowym

 Ustawa budżetowa jest uchwalana na okres roku

budżetowego

 Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy
 Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów

zmieniających inne ustawy

 Ustawa budżetowa składa się z budżetu państwa,

załączników, postanowień

Ustawa budżetowa

2/2

W załącznikach do ustawy budżetowej zamieszcza się:
 podatkowe i niepodatkowe dochody budżetu państwa według źródeł

dochodów oraz części i działów klasyfikacji budżetowej,

 wydatki budżetu państwa w podziale na części, działy, rozdziały klasyfikacji

budżetowej wydatków oraz grupy wydatków,

 programy finansowane z udziałem środków europejskich i plany wydatków

budżetu państwa na finansowanie tych programów,

 plany finansowe: agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej,

państwowych funduszy celowych, państwowych osób prawnych

 wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe oraz kwoty tych

dotacji,

 zestawienie programów wieloletnich w układzie zadaniowym,
 zestawienie zadań zleconych JST,
 plan przychodów i rozchodów budżetu państwa.

Budżet środków europejskich

 Budżet środków europejskich (BŚE) jest rocznym planem dochodów i

podlegających refundacji wydatków przeznaczonych na realizację
programów finansowanych z udziałem środków europejskich z
wyłączeniem środków przeznaczonych na realizację projektów
pomocy technicznej.

 Różnica między dochodami i wydatkami BŚE stanowi odpowiednio

nadwyżkę BŚE albo deficyt BŚE.

 Nadwyżka/deficyt BŚE nie są wliczane odpowiednio do

nadwyżki/deficytu budżetu państwa.

 Deficyt BŚE jest finansowany w ramach potrzeb pożyczkowych

budżetu państwa.

 Nadwyżka BŚE jest źródłem spłaty zobowiązań budżetu państwa

zaciągniętych na pokrycie deficytu BŚE.

Wieloletni plan finansowy państwa

1/3

 WPFP to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów

budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe.

 WPFP jest sporządzany w układzie obejmującym funkcje państwa

wraz z celami i miernikami stopnia wykonani danej funkcji i
uwzględnia: cele średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz
kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów.

 WPFP w podziale na poszczególne lata budżetowe określa:

podstawowe wielkości makroekonomiczne, kierunki polityki fiskalnej,
prognozy dochodów i wydatków budżetu państwa, kwotę deficytu i
potrzeb

pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich

sfinansowania, prognozy dochodów i wydatków budżetu środków
europejskich, wynik budżetu środków europejskich, skonsolidowaną
prognozę bilansu sektora finansów publicznych, kwotę państwowego
długu publicznego.

Wieloletni plan finansowy państwa

2/3

 Prognozę dochodów budżetu państwa ujmuje się w WPFP wg.

głównych kategorii dochodów (dochody podatkowe i dochody
niepodatkwe, cła, środki europejskie).

 Prognozę wydatków budżetu państwa ujmuje się w WPFP z

wyszczególnieniem: wydatków stałych związanych z utrzymaniem
funkcjonowania organów władzy publicznej i wykonywaniem
zadań administracji rządowej, wydatków na obsługę długu
publicznego, środków własnych UE, dotacji dla FUS i KRUS,
subwencji ogólnej i dotacji na zadania zlecone JST, wydatków na
sfinansowanie zobowiązań wynikających z przyjętych programów
wieloletnich, wydatków na realizację działań rozwojowych kraju,
środków przeznaczonych na realizację zadań współfinansowanych
z udziałem środków europejskich, innych wydatków.

Wieloletni plan finansowy państwa

3/3

 WPFP stanowi podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej

na kolejny rok budżetowy.

 Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt WPFP.
 Rada Ministrów uchwala WPFP i ogłasza go w Dzienniku Urzędowym RP

„Monitor Polski” oraz w Biuletynie Informacji Publicznej.

 WPFP jest aktualizowany przez Radę Ministrów w drodze uchwały,

corocznie w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy
budżetowej i uwzględnia prognozę na kolejne trzy lata.

 Ministrowie w terminie do 15 kwietnia, przedkładają Ministrowi

Finansów informacje o realizacji WPFP, w tym o stopniu realizacji celów.

 Minister Finansów wraz z sprawozdaniem z wykonania ustawy

budżetowej przedkłada Radzie Ministrów informację o przebiegu
wykonania WPFP, która jest ogłaszana przez Radę Ministrów (MP, BIP).

Wykonanie budżetu państwa

 Ustawę budżetową wykonuje Rada Ministrów w trakcie roku

budżetowego (kieruje wykonywaniem budżetu), który rozpoczyna
się 1 stycznia i kończy 31 grudnia.

 W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej

dysponenci części budżetowych przedstawiają MF szczegółowy
plan dochodów i wydatków danej części budżetowej (układ
wykonawczy) opracowany w podziale na działy, rozdziały i
paragrafy klasyfikacji budżetowej.

Następnie

jednostki podległe

sporządzają plany finansowe celem

zapewnienia ich zgodności z

ustawą budżetową.

 MF w porozumieniu z dysponentami części budżetowych

opracowuje harmonogram realizacji budżetu państwa.

Dla obsługi budżetu państwa są prowadzone

następujące rachunki bankowe przez NBP:



centralny rachunek bieżący budżetu państwa, z wyodrębnieniem

rachunków dochodów i wydatków budżetu państwa oraz

rachunków środków do sfinansowania pożyczkowych potrzeb

budżetu państwa



rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, z

wyodrębnieniem rachunków dochodów i wydatków



rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe, dla
gromadzenia dochodów budżetu państwa, z wyodrębnieniem

rachunków dla niektórych rodzajów dochodów



rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, o ile przepisy

odrębnych ustaw nie stanowią inaczej



rachunki pomocnicze



rachunki bieżące jednostek budżetowych mających siedzibę poza
granicami Rzeczypospolitej Polskiej

Kontrola wykonania budżetu państwa

 MF przedstawia komisji sejmowej właściwej do spraw

budżetu i Najwyższej Izbie Kontroli (NIK) informację o
przebiegu wykonania budżetu państwa za

pierwsze półrocze

w terminie do dnia 10 września tego roku.

 Rada Ministrów przygotowuje roczne sprawozdanie z

wykonania budżetu państwa, które przedstawia Sejmowi i
NIK do końca maja roku po roku budżetowym.

 Sprawozdanie to ocenia Sejm zapoznając się uprzednio z

opinią NIK o powyższym sprawozdaniu.

 Sejm udziela lub nie absolutorium Radzie Ministrów z

wykonania budżetu państwa w terminie 90 dni licząc od
dnia otrzymania wspominanego sprawozdania.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego

 Budżet JST jest rocznym planem dochodów i wydatków

oraz przychodów i rozchodów tej jednostki.

 Budżet JST jest uchwalany na rok budżetowy.
 Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy.
 Podstawą gospodarki finansowej JST w roku budżetowym

jest uchwała budżetowa.

 Uchwała budżetowa składa się z budżetu JST i załączników

(zestawienie planowanych kwot dotacji udzielanych z
budżetu JST; plan dochodów rachunku dochodów placówek
oświatowych; plany przychodów i kosztów samorządowych
zakładów budżetowych).

Planowanie budżetu JST

 Projekt uchwały budżetowej (projekt budżetu JST)

przygotowuje organ wykonawczy JST - zarząd JST, tj. w
gminie wójt (W), burmistrz (B), prezydent miasta (PM), w
powiecie zarząd powiatu (ZP), w województwie zarząd
województwa (ZW) i przekazuje go do dnia 15 listopada roku
przed rokiem budżetowym organowi stanowiącemu JST, tj. w
gminie radzie gminy (RG), w powiecie radzie powiatu (RP), w
województwie samorządowym sejmikowi województwa (SW).

 W pracach nad projektem budżetu JST główną rolę odgrywa

skarbnik odpowiednio gminy, powiatu, województwa i referat
budżetu odpowiednio urzędu gminy, starostwa powiatowego,
urzędu marszałkowskiego.

Uchwalanie budżetu JST

 Uchwałę budżetową uchwala odpowiednio RG, RP, SW

najpóźniej do końca stycznia roku budżetowego.

 Jeżeli RG, RP, SW nie uchwalą uchwały budżetowej w

powyższym terminie, to do końca lutego roku budżetowego
budżet danej JST ustali w zakresie obowiązkowych zadań
własnych i zleconych regionalna izba obrachunkowa.

 Uchwała budżetowa jest ogłaszana w Dzienniku Uchwał i

obowiązuje od dnia 1 stycznia roku budżetowego (bez względu
na dzień jej uchwalenia).

 Uchwałę budżetową wykonuje odpowiednio W, B, PM, ZP,

ZW od dnia 1 stycznia do 31 grudnia.

Uchwała budżetowa

1/2

Uchwała budżetowa JST określa:
1. łączną

kwotę planowanych dochodów budżetu JST, z

wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych,

2. łączną

kwotę planowanych wydatków budżetu JST, z

wyodrębnieniem wydatków bieżących i majątkowych,

3. kwotę planowanego deficytu albo planowanej nadwyżki budżetu

JST wraz ze źródłami pokrycia deficytu albo przeznaczenia
nadwyżki budżetu JST,

4. łączną kwotę planowanych przychodów budżetu JST,

5. łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu JST,

6. limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz

emitowanych papierów wartościowych,

Uchwała budżetowa

2/2

7.

kwotę wydatków przypadających do spłaty w danym roku
budżetowym, zgodnie z zawarta umową z tytułu poręczeń i
gwarancji udzielonych przez JST,

8.

szczególne zasady wykonywania budżetu JST w roku
budżetowym, wynikające z odrębnych ustaw,

9.

uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki
finansowej w ramach budżetu gminy,

10.

inne postanowienia organu stanowiącego JST.

Uchwała budżetowa JST może zawierać upoważnienie dla zarządu

JST do: zaciągania kredytów i pożyczek oraz emisji papierów
wartościowych; dokonywania zmian w budżecie w trakcie roku
budżetowego.

Wieloletnia prognoza finansowa

 Organ wykonawczy przygotowuje projekt uchwały w sprawie

wieloletniej prognozy finansowej (WPF) lub jej zmian, a organ
stanowiący uchwala ją nie później niż uchwałę budżetową.

 WPF obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej trzech

kolejnych lat.

 WPF powinna być realistyczna i określać: dochody i wydatki

bieżące oraz majątkowe budżetu JST, wynik budżetu JST,
przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowani deficytu,
przychody i rozchody budżetu JST, kwotę długu JST oraz sposób
sfinansowania spłaty długu, objaśnienia przyjętych wartości.

 Wartości przyjęte w WPF i w budżecie JST powinny być zgodne

co najmniej w w zakresie wyniku budżetu i związanych z nim kwot
przychodów i rozchodów oraz długu JST.

Wykonanie i kontrola wykonania budżetu JST

 Kasową obsługę budżetu JST wykonuje bank komercyjny

wybrany przez JST.

 W, B, PM, ZP, ZW przygotowuje sprawozdanie z wykonania

budżetu i przedstawia je odpowiednio RG, RP, SW do końca
marca roku po roku budżetowym.

 Sprawozdanie z wykonania budżetu gminy, powiatu,

województwa ocenia odpowiednio RG, RP, SW zapoznając się
uprzednio z opinią komisji rewizyjnej o powyższym
sprawozdaniu.

 RG, RP, SW udziela lub nie W, B, PM, ZP, ZW absolutorium z

wykonania budżetu w terminie do końca czerwca roku po roku
budżetowym.

Budżet liniowy

1/3



Najpowszechniejsza postać budżetu stosowana zgodnie
z regulacjami prawnymi obowiązującymi w Polsce.



Środki publiczne przydzielane są poszczególnym
jednostkom organizacyjnym (dysponentom środków
budżetowych).



Oparty jest na ujmowaniu dochodów według źródeł ich
pochodzenia a wydatków według rodzaju i kierunków
wydatkowania

w

odpowiednich

podziałkach

klasyfikacji budżetowej (działy, rozdziały, paragrafy).

Budżet liniowy

2/3



Przeniesienia środków pomiędzy działami, rozdziałami,
paragrafami (czy w ramach działu, rozdziału) wymagają
dokładnego określenia kompetencji organów publicznych.



Podziałka klasyfikacji budżetowej ma charakter operacyjny,
a nie orientacyjny i ściśle obowiązuje jednostkę realizującą
budżet, co powoduje wewnętrzną sztywność gospodarki
budżetowej.



Wymusza „planowanie na wyrost” przez jednostki
organizacyjne, a organy publiczne zaangażowane w procesie
przygotowania, uchwalania i wykonywania budżetu stosują

zasadę „obcinania na wyrost”.

Budżet liniowy

3/3



Mała precyzja oraz niekompleksowość planowania
budżetowego wywołują deficyty środków finansowych w
jednych podziałkach klasyfikacyjnych i nadwyżki w
drugich.



Nie tworzy bodźców do innowacyjności, a także nie
dostarcza niezbędnych informacji potrzebnych do
efektywnego zarządzania finansami publicznymi.



Na etapie wykonywania, jak i sprawozdania zwraca
szczególną uwagę na aspekty kontrolne, które polegają
przede wszystkim na porównaniu planowanych dochodów
i wydatków z rzeczywiście wykonanymi.

Budżet zadaniowy



Jest rezultatem tzw. budżetowania programowego
wprowadzonego w sektorze publicznym w latach 60-
tych w Stanach Zjednoczonych.



Działalność w budżecie zadaniowym ujmowana jest w
formie zadań nazwanych, opisanych i w miarę
możliwości

skwantyfikowanych

pod

względem

przewidywanych wyników, kosztów i wskaźników
efektywności możliwych do osiągnięcia.



Budżet zadaniowy powiązany jest z planowaniem
wieloletnim (rzeczowym i finansowym).

W budżecie zadaniowym należy:



wyznaczyć cele do realizacji



przypisać celom konkretne zadania



ustalić charakter zadania



dokonać podziału działalności na poszczególne zadania i
wyznaczyć koordynatorów tych zadań



ustalić szczegółowy harmonogram realizacji zadań



wyznaczyć metody kalkulacji kosztów zadania oraz źródła
finansowania zadania



ustalić mierniki określające stopień realizacji celów (zadań)



wyznaczyć koordynatora całego projektu (zadania)



ustalić zasady współpracy między ośrodkami w celu realizacji
zadania

Cechy budżetu zadaniowego



Instrument zarządzania finansami oparty na układzie zadań.



Zapewnia elastyczność gospodarki budżetowej.



Planowanie oparte na zobiektywizowanym rachunku nakładów
i efektów.



Odpowiada na pytanie co zostało zrobione, w jaki sposób i jak
efektywnie.



System informacji umożliwia porównanie poziomu wydatków z
zakresem rzeczowym zadań.



Aktywność koordynatorów zadań w procesach procedury

budżetowej.



Planowanie zadań według rankingów zadań.



Ustalone są całkowite koszty świadczonych usług i ich

efektywność.



Duża komunikatywność i przejrzystość informacji.

Warunki funkcjonowania budżetu zadaniowego

1/6

1.

Stabilne źródła finansowania podmiotów.

2.

Uelastycznienie zasad prowadzenia publicznej gospodarki
finansowej, w tym dyscypliny finansów publicznych w celu
zwiększenia kompetencji koordynatorów zadań w porównaniu
z obowiązującymi kompetencjami dysponentów budżetowych.

3.

Określenie

metodologii

wyboru

priorytetów

działania

publicznego (system ustalania hierarchii priorytetów działania).

4.

Budżet zadaniowy powinien być zrozumiały nie tylko dla władz
wykonawczych, ale także dla władz stanowiących i dla
społeczeństwa, a zarazem umożliwiać współpracę władz
publicznych na różnych szczeblach (organ stanowiący nie
powinien wprowadzać zmian w budżecie zadaniowym).

Warunki funkcjonowania budżetu zadaniowego

2/6

5.

W budżecie zadaniowym muszą być określone mierniki zadań,
tj. koszty determinujące wydatki na realizację zadań i ich
efekty. Ważne jest też systemowe określenie wyboru formy
realizacji zadania, czemu jednak nie sprzyja obecnie
obowiązujące prawo zamówień publicznych.

6.

Wdrażanie budżetu zadaniowego wymaga czasu, ale również
wiedzy

merytorycznej

i

metodologicznej

pracowników

przygotowujących i wykonujących budżet zadaniowy. W
związku z tym bardzo ważne jest motywowanie pracowników
przygotowujących i wykonujących budżet zadaniowy, czemu nie
sprzyjają zasady premiowania pracowników administracji
publicznej na szczeblu centralnym i samorządowym.

Warunki funkcjonowania budżetu zadaniowego

3/6

7.

Wprowadzenie budżetu zadaniowego wymaga odejścia od
klasyfikacji budżetowej i resortowego podziału wydatków, co
sprzyja współpracy podmiotów sektora finansów publicznych w
realizacji konkretnych zadań publicznych.

8.

Budżet zadaniowy powinien być przygotowany wariantowo, ale
problemem jest czy zasada ta ma dotyczyć wariantów zadań,
czy też wariantów budżetu zadaniowego jako całości.

9.

Mierniki zadań muszą być: proste, zrozumiałe, a dane
wykorzystane do ich obliczenia – wiarygodne (trafność
prognoz). Jednak raz określone mierniki nie są niezmienne i
powinny ewoluować wraz ze zmianą sytuacji politycznej
(zmiana priorytetów działania), czy też wraz z nowymi
informacjami z zakresu jakości zarządzania publicznego.

Warunki funkcjonowania budżetu zadaniowego

4/6

9.

Zróżnicowany winien też być zakres mierników, to znaczy
najwęższy dla organu stanowiącego i następnie zasób
wykorzystywanych mierników wzrasta idąc w dół w hierarchii
podmiotów

przygotowujących

i

realizujących

budżet

zadaniowy, przy czym lepiej aby tych mierników było mniej, a
za to bardziej dokładnych. Mierniki powinny umożliwiać ocenę
zadania z punktu widzenia: obywatela, użytkownika, podatnika.

10.

Ewaluacja programu jest czasochłonna, pracochłonna i
kosztochłonna, a więc bardzo ważne jest aby wybrać właściwe
programy do ewaluacji zgodnie z określoną hierarchią
priorytetów działania. Programy oceniane są z punktu widzenia
ich: gospodarności, efektywności i skuteczności. Ważne są też
środki finansowe na zbieranie danych do określenia mierników
dla poszczególnych zadań.

Warunki funkcjonowania budżetu zadaniowego

5/6

11.

W budżecie zadaniowym nie wolno zastępować wcześniej
określonych celów wskaźnikami, a zatem mierniki dostarczają
materiału liczbowego do oceny (interpretacji). Poleżenie nacisku
na osiągnięcie zakładanego poziomu miernika, a nie na
realizację celu prowadzi do zniekształcenia celu i poziomu
ryzyka związanego z jego realizacją.

12.

W budżetowaniu zadaniowym planowanie nie może być tylko
zdecentralizowane,

gdyż

ważne

jest

też

planowanie

scentralizowane i wiążąca się z nim rola koordynatora, który
określa priorytety działania i czuwa nad ich realizacją. Dlatego
też budżet zadaniowy winien być wprowadzany etapowo (od
pilotażu wybranych zadań po cały budżet).

Warunki funkcjonowania budżetu zadaniowego

6/6

13.

Konieczność wprowadzenia audytu jakościowego i kształcenia
ekspertów efektywnościowych, którzy określą jasne standardy
dla mierników zadań (ocena jakości tych wskaźników).

14.

Mierniki zadań mają służyć ocenie realizacji zadania, a więc
przede wszystkim ocenie dostarczanego produktu, jako wyniku
realizowanego zadania publicznego (nakłady/efekty). Ważne jest
przy tym ścisłe określenie procedur ograniczenia lub likwidacji
zadań, które nie są realizowane w oparciu o zasady:
gospodarności, efektywności i skuteczności.

15.

Budżet zadaniowy winien być powiązany z planowaniem
wieloletnim (minimum 4-letnim).