97

OPIEKA PIELĘGNIARSKA
NAD OSOBAMI Z CHOROBAMI
UKŁADU KRĄŻENIA

7

Anna Hajduk, Dorota Kaszuba

Cele rozdziału

Po zapoznaniu się z treścią rozdziału uczący się powinien umieć:

rozpoznać problemy pielęgnacyjne, określić cele działań

pielęgniarskich, sprecyzować interwencje pielęgniarskie w wybranych

chorobach układu krążenia,

zaplanować opiekę pielęgniarską nad pacjentem poddawanym

specjalistycznym badaniom diagnostycznym,

scharakteryzować wskazówki edukacyjne dla pacjenta z chorobami

układu krążenia, dotyczące dalszego postępowania leczniczego,

dietetycznego oraz pielęgnacyjnego.

Słowa kluczowe

nadciśnienie tętnicze, wady serca, choroba niedokrwienna serca, niewydol-

ność serca, EKG metodą Holtera, echokardiografi a, koronarografi a

98

7.1.

Pielęgnowanie chorych z nadciśnieniem tętniczym

Obraz kliniczny

Nadciśnienie tętnicze (hypertonia arterialis) defi niuje się jako utrwalone

podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi ≥ 140/90 mm Hg. Nadciśnienie

dzieli się na: pierwotne oraz wtórne. Do czynników, które mogą się przyczy-

niać do powstawania choroby, zalicza się czynniki genetyczne, zmiany ak-

tywności układu renina–angiotensyna i układu współczulnego (jego wzmo-

żona aktywność) oraz czynniki środowiskowe (nadmierne spożywanie soli,

niska aktywność fi zyczna, otyłość, stres psychiczny).

Obraz kliniczny nadciśnienia tętniczego pierwotnego jest niecharakte-

rystyczny, choroba najczęściej przebiega bezobjawowo. Mogą wystąpić bóle

głowy, nudności, wymioty, nadmierna nerwowość, bezsenność.

Przyczynę podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi udaje się ustalić

u niewielkiego odsetka chorych. Najczęściej nadciśnienie tętnicze występu-

je w wyniku choroby miąższowej nerek, nieco rzadziej na skutek zwężenia

jednej lub kilku tętnic nerkowych, guza chromochłonnego, pierwotnego hi-

peraldosteronizmu, zwężenia cieśni aorty.

Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi według aktualnych wy-

tycznych ESH i ESC wynoszą: wartość skurczowa 120–129 mm Hg, roz-

kurczowa 80–84 mm Hg. Następstwem nadciśnienia tętniczego może być:

uszkodzenie i miażdżyca naczyń krwionośnych, udar krwotoczny lub niedo-

krwienny, przerost mięśnia sercowego, zawał mięśnia sercowego, niewydol-

ność krążenia i/lub nerek.

Tabela 7.1. Klasyfikacja ciśnienia tętniczego krwi. Wytyczne ESH i ESC

Ciśnienie

Skurczowe (mm Hg)

Rozkurczowe (mm Hg)

Optymalne

< 120

< 80

Prawidłowe

120–129

80–84

Wysokie prawidłowe

130–139

85–89

Nadciśnienie 1. stopnia (łagodne)

140–159

90–99

Nadciśnienie 2. stopnia (umiarkowane)

160–179

100–109

Nadciśnienie 3. stopnia (ciężkie)

≥ 180

≥ 110

Izolowane nadciśnienie skurczowe

≥ 140

< 90

99

Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie

Problem pielęgnacyjny: ból i zawroty głowy wynikające z wahań ciśnienia

tętniczego krwi.
Cel opieki:

unormowanie ciśnienia tętniczego krwi,

przygotowanie do samoopieki,

zapobieganie urazom.

Działania pielęgniarskie:

nauczenie pacjenta i/lub jego rodziny samodzielnych pomiarów ciśnie-

nia tętniczego krwi (pomiary powinny być wykonywane również przed

zażyciem leków, by uzyskać informacje o czasie utrzymywania się efektu

terapeutycznego, oraz podczas gorszego samopoczucia),

poinformowanie pacjenta o symptomach mogących świadczyć o zwyżce

ciśnienia tętniczego krwi,

uświadomienie choremu konieczności systematycznego przyjmowania

leków przeciwnadciśnieniowych (inhibitory konwertazy angiotensyny –

inhibitory ACE, antagoniści wapnia, diuretyki tiazydowe, β-blokery, an-

tagoniści aldosteronu, diuretyki pętlowe i inne) zgodnie z zaleceniem

lekarza oraz skontaktowania się z lekarzem w przypadku braku efektów

terapeutycznych,

pomoc pacjentowi w zmianie stylu życia (zmniejszenie masy ciała u osób

z nadwagą lub otyłością, ograniczenie spożycia chlorku sodu < 5 g

dziennie, zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie nadmiernego picia

alkoholu, zwiększenie spożycia owoców i warzyw, a zmniejszenie przyj-

mowania tłuszczów nasyconych),

zalecenie choremu aktywności fi zycznej, która reguluje poziom ciśnie-

nia tętniczego krwi (polecane są ćwiczenia aerobowe),

zwrócenie pacjentowi uwagi na powolną zmianę pozycji ciała.

Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia powikłań narządowych

w przebiegu nadciśnienia tętniczego.
Cel opieki:

zapobieganie stanom zagrożenia życia,

zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań.

Działania pielęgniarskie:

zachęcenie chorego do wykonywania samodzielnych pomiarów ciśnie-

nia tętniczego krwi za pomocą sprawdzonego urządzenia (najlepiej apa-

ratu półautomatycznego); pouczenie pacjenta, aby pomiary wykonywał

w pozycji siedzącej po kilku minutach odpoczynku,

określenie wartości docelowych ciśnienia tętniczego krwi, do utrzymania

których chory powinien dążyć – co najmniej < 140/90 mm Hg u wszyst-

kich chorych oraz < 130/80 mm Hg u chorych na cukrzycę,

pouczenie chorego o konieczności prowadzenia „książeczki chorego

z nadciśnieniem tętniczym”, którą należy przedstawić lekarzowi w cza-

sie wizyty kontrolnej,

100

zalecenie pacjentowi regularnego przyjmowania leków przeciwnad-

ciśnieniowych oraz poinformowanie go, aby samodzielnie nie zmieniał

leczenia,

pomaganie we wprowadzaniu prozdrowotnego stylu życia,

uświadomienie choremu potrzeby pozostania pod stałą opieką lekarza

rodzinnego, specjalisty kardiologa lub hipertensjologa oraz konieczno-

ści okresowych badań kontrolnych (EKG, badanie dna oka, oznaczenie

stężenia kreatyniny, cholesterolu, potasu w surowicy, glukozy w osoczu,

badanie ogólne moczu i inne w zależności od zlecenia lekarskiego),

wskazanie pacjentowi na konieczność natychmiastowego kontaktu z le-

karzem w przypadku wystąpienia niepokojących dolegliwości: silnych

bólów głowy z towarzyszącymi zawrotami i zaburzeniami widzenia, sil-

nego bólu wieńcowego, zaburzeń rytmu serca, silnej lub długotrwałej

duszności, zaburzeń świadomości, zasłabnięcia, omdlenia,

wskazanie na konieczność szybkiego kontaktu, lecz nie natychmiasto-

wego przy okresowych odchyleniach wartości ciśnienia tętniczego krwi,

wystąpieniu nowych objawów lub nasileniu objawów przewlekłych,

poinformowanie chorego o konieczności unikania sytuacji, które mogą

wyzwolić dolegliwości wymagające natychmiastowej pomocy lekarskiej

(duży wysiłek fi zyczny, silne emocje, nadużywanie alkoholu, przebywa-

nie w wysokich temperaturach, przerwanie przyjmowania leków, spoży-

cie zbyt dużej dawki leku).

Problem pielęgnacyjny: nadmierne napięcie emocjonalne wynikające z nie-

umiejętności radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
Cel opieki:

zmniejszenie niepokoju,

zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.

Działania pielęgniarskie:

wskazanie pacjentowi metod radzenia sobie w sytuacjach stresowych

oraz z nadmiernym napięciem emocjonalnym,

zachęcenie chorego do aktywnego spędzania wolnego czasu i podejmo-

wania ćwiczeń relaksujących,

wyjaśnienie pacjentowi konieczności podejmowania próby obiektywnej

oceny wydarzeń i wysuwania wniosków,

zapewnienie wsparcia i pomocy w sytuacjach trudnych dla pacjenta,

w razie potrzeby umożliwienie choremu kontaktu z psychologiem,

udział w leczeniu farmakologicznym (podanie leków uspokajających

zleconych przez lekarza).

101

7.2.

Pielęgnowanie chorych z zaburzeniami rytmu serca

Obraz kliniczny

Arytmie serca mogą stanowić poważne zagrożenie życia. W zaburzeniach

rytmu i przewodnictwa wyróżnia się: zaburzenia rytmu przebiegające z wol-

ną czynnością serca (bradyarytmie) oraz zaburzenia rytmu przebiegające

z szybką czynnością serca (tachyarytmie), w tym arytmie nadkomorowe

i komorowe.

Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe, mogące towarzyszyć różnym

chorobom serca, są również arytmiami występującymi powszechnie u osób

zdrowych. Przebiegają zwykle bezobjawowo, tylko czasami pacjent odczu-

wa nierówne bicie serca lub przerwy w jego pracy. Zapis EKG jest podsta-

wowym badaniem diagnostycznym. Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe

rzadko wymagają leczenia.

Częstoskurcz nadkomorowy (tachycardia supraventricularis) jest to każdy

rytm serca > 100 uderzeń na minutę. Pacjent odczuwa kołatanie serca, za-

wroty głowy, dyskomfort w klatce piersiowej, duszność, lęk. Może dojść do

zasłabnięcia lub omdlenia. Częstoskurcz najczęściej przebiega napadowo.

Migotanie przedsionków (fi brillatio atriorum) jest to szybki i nieupo-

rządkowany rytm przedsionków, zakłócający hemodynamikę skurczu, o róż-

norodnych przyczynach sercowych i pozasercowych. Może przebiegać bez-

objawowo, choć najczęściej występują objawy kliniczne, tj. kołatanie serca,

omdlenia, zawroty głowy, zmniejszona tolerancja wysiłku.

Komorowe zaburzenia rytmu serca (arrhythmia ventricularis) mogą wy-

stępować pod postacią dodatkowych skurczów komorowych, częstoskurczu

komorowego, migotania i trzepotania komór. Dodatkowe pobudzenia ko-

morowe często przebiegają bezobjawowo, niekiedy obecne są takie objawy,

jak kłucie w okolicy serca, zawroty głowy, spadek ciśnienia. Migotanie ko-

mór prowadzi do zatrzymania akcji serca.

Zaburzenia automatyzmu i przewodnictwa mogą mieć charakter stały

lub przejściowy. Wiążą się z dysfunkcją węzła zatokowo-przedsionkowego.

Do objawów klinicznych można zaliczyć napady utraty przytomności (ze-

spół MAS – Morgagniego–Adamsa–Stokesa), zawroty głowy, zmniejszoną

tolerancję wysiłku.

Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie

Problem pielęgnacyjny: uczucie duszności oraz dyskomfortu w klatce pier-

siowej spowodowane częstoskurczem nadkomorowym.
Cel opieki:

przerwanie napadu częstoskurczu,

uspokojenie pacjenta.

Działania pielęgniarskie:

podanie leków zleconych przez lekarza (powodujących przerwanie na-

padu),

102

wykonanie zabiegów zwiększających napięcie nerwu błędnego: próba

Valsalvy – podczas testu badany wydmuchuje powietrze przez nos, przy

zamkniętych ustach i uciśniętych skrzydełkach nosa; polecenie pacjen-

towi zanurzenia twarzy w zimnej wodzie; podanie zimnego napoju; uci-

skanie na tylną ścianę gardła,

poinformowanie chorego o konieczności unikania czynników, któ-

re mogą wyzwolić napad częstoskurczu nadkomorowego (nadużywanie

kawy, papierosów, alkoholu, stres, duży wysiłek fi zyczny, obfi ty posiłek).

Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia zasłabnięć i omdleń z powo-

du niedotlenienia mózgu na tle zaburzeń rytmu serca.
Cel opieki:

unormowanie pracy serca,

wczesne wykrycie zaburzeń rytmu serca,

zapobieganie urazom.

Działania pielęgniarskie:

regularne kontrolowanie i odnotowywanie pomiarów tętna i ciśnienia

tętniczego krwi,

podawanie leków na zlecenie lekarza w zależności od rodzaju zaburzeń

rytmu,

przy zawrotach głowy ułożenie chorego w pozycji płaskiej z uniesionymi

kończynami dolnymi,

powiadomienie lekarza o każdym pogorszeniu stanu zdrowia,

uspokojenie chorego.

Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia nagłego zatrzymania krąże-

nia z powodu migotania komór.
Cel opieki:

wczesne wykrycie zaburzeń rytmu serca,

zapobieganie nagłym zgonom sercowym.

Działania pielęgniarskie:

kontrolowanie podstawowych parametrów życiowych pacjenta (oddech,

tętno, ciśnienie tętnicze krwi) oraz zapisu EKG,

w sytuacji migotania komór podjęcie działań resuscytacyjnych według

ERR (Europejska Rada Resuscytacji) z wykonaniem defi brylacji elek-

trycznej,

po unormowaniu pracy serca przy wskazaniach do wszczepienia kardio-

wertera-defi brylatora (ICD) przygotowanie chorego do zabiegu.

ICD to urządzenie, które wszczepia się w okolicę lewego mięśnia pier-

siowego w celu zapobiegania nagłym zgonom sercowym, potrafi ące wykry-

wać oraz automatycznie przerywać migotanie komór i częstoskurcz komo-

rowy za pomocą defi brylacji impulsem działającym bezpośrednio na serce

lub stymulacją przeciwczęstoskurczową.