Fin NS6 - opis

Finanse – materiały do ćwiczeń nr 6

Przepływy finansowe w sektorze finansów publicznych - analiza

Problem 1
Wymień podstawowe różnice między finansami publicznymi a prywatnymi ze względu na:

cel działania,

sposób gromadzenia środków,

sposób wydatkowania środków,

skalę działania,

wpływ na gospodarkę.

Podstawowe różnice między finansami publicznymi a prywatnymi ze względu na wybrane kryteria

Kryterium

Finanse publiczne

Finanse prywatne

Cel działania

zaspokajanie potrzeb zbiorowych

osiąganie zysku w celu

zaspokajania potrzeb

indywidualnych

Sposób gromadzenia
środków

przymusowy (dominuje)

dobrowolny

Sposób wydatkowania
środków

transfery

transakcje

Skala działania

makroekonomiczna

mezoekonomiczna

w mniejszym zakresie

mikroekonomiczna

w niektórych przypadkach

makroekonomiczna

Wpływ na gospodarkę

stabilizacja

rozwój

Problem 2
Pogrupuj podane niżej wpływy pieniężne na środki publiczne (w tym: dochody publiczne i przychody
budżetu), środki prywatne.

wpływy z podatku od nieruchomości,

pożyczka z Banku Światowego dla miasta Warszawa,

przychody Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

przychody banku PKO BP S.A.

przychody banku PEKAO S.A.,

wpływy z emisji obligacji przez Zakład Budynków Komunalnych, sp. z o.o. w Bydgoszczy,

wpływy z emisji obligacji skarbowych,

wpływy ze sprzedaży ławek w szkole podstawowej w Elblągu,

wpływy z kredytu bankowego otrzymanego przez powiat rypiński,

10.

wpływy z emisji bonów skarbowych,

11.

składki

ubezpieczenie

emerytalno-rentowe

wpłacane

przez

pracowników

Urzędu

Statystycznego w Olsztynie.

Klasyfikacja wpływów pieniężnych w sektorze publicznym

Środki publiczne

Numer

przepływu

dochody publiczne

przychody budżetu

Środki prywatne

10.

11.

***

* Są to środki publiczne, ale nie mają charakteru dochodów publicznych i przychodów budżetu – są to
przychody jednostek sektora finansów publicznych (patrz – podział środków publicznych)
** Te podmioty są własnością władz publicznych, ale działają jako spółki prawa handlowego, więc są zaliczane
do sektora finansów prywatnych.
*** Te środki pieniężne jeszcze nie zostały przejęte przez władze publiczne (środki są dopiero wpłacane), a
więc są to środki prywatne.

Finanse – materiały do ćwiczeń nr 6

Pr o b l e m 3 .
Na podstawie danych zawartych w tabeli przeprowadź analizę struktury dochodów i wydatków budżetu
państwa. Wskaż główne źródła dochodów i kierunki wydatkowania środków.

Tabela 1. BudŜet państwa w latach 2005-2009.

Struktura (%)

Wyszczególnienie (miliardy zł)

2005

2006

2007

2008

(UB)

2009
(PUB)

2007

2008

2009

Dochody ogółem

179,8

179,8 197,6

197,6

197,6 236,4

236,4

236,4 281,

281,

281,9

9 303,0

303,0

303,0 100,0 100,0 100,0

1. Dochody podatkowe, w tym:
   1.1. Podatki pośrednie:
      - podatek od towarów i usług
      - podatek akcyzowy
      - podatek od gier
   1.2. Podatek doch. od osób prawnych
   1.3. Podatek doch. od osób fizycznych

155,9
115,7

75,4
39,5

0,8

15,8
24,4

174,9
127,4

84,4
42,1

0,9

19,3
28,1

206,4
146,5

96,3
49,0

1,1

24,5
35,4

228,2
164,9
111,7

52,2

1,0

27,1
36,2

251,4
178,0
118,6

58,1

1,4

33,1
40,3

87,3
62,0
40,7
20,7

0,5

10,4
15,0

81,0
58,5
39,6
18,5

0,4
9,6

12,8

83,0
58,7
39,1
19,2

0,5

10,9
13,3

2. Dochody niepodatkowe, w tym:
   2.1. Dywidendy
   2.2. Wpłaty z zysku NBP
   2.3. Cło
   2.4. Dochody jednostek budŜetowych
   2.5. Wpłaty jedn. samorządu terytorial.

21,1

3,2
4,2
1,3

10,8

1,2

20,1

4,0
1,2
1,4

11,1

1,6

22,1

3,6
2,5
1,7

11,8

1,9

18,3

3,5

2,0
9,8
2,2

17,9

3,4

2,0
9,0
2,7

9,3
1,5
1,1
0,7
5,0
0,8

6,5
1,2

0,7
3,5
0,8

5,9
1,1

0,7
3,0
0,9

3. Dochody zagraniczne
4. Środki z Unii Europejskiej

0,4

2,4*

0,7

2,0*

0,3
7,5

0,2

35,3

0,1

33,6

0,1
3,2

0,1

12,5

0,0

11,1

Wydatki ogółem

208,1

208,1 222,7

222,7

222,7 252,3

252,3

252,3 309,0

309,0

309,0 321,2

321,2

321,2 100,0 100,0 100,0

1. Dotacje i subwencje
2. Świadczenia na rzecz osób fizycznych
3. Wydatki bieŜące jednostek budŜetowych
4. Wydatki majątkowe
5. Rozliczenia z bankami
6. Obsługa długu publicznego
7. Środki własne Unii Europejskiej
8. Finansowanie projektów z udziałem
środków UE

101,8

20,5
40,1
10,2

1,0

24,8

9,7

113,0

17,9
41,7
11,0

1,0

27,8

9,8

113,6

23,0
45,5
13,2

1,2

27,5
10,6
17,6

132,8

22,2
51,8
16,9

27,8
12,1
45,3

138,2

20,1
55,6
18,3

32,7
12,4
43,9

45,0

9,1

18,0

5,2
0,5

10,9

4,2
7,0

43,0

7,2

16,8

5,5

9,0
3,9

14,7

43,0

6,3

17,3

5,7

10,2

3,9

13,7

Wynik budŜetu

-28,3

-25,1

-15,9

-27,1

-18,2

----

Przychody budŜetu

205,0 177,6 148,3 239,0 250,6

Rozchody budŜetu

176,7 152,5 132,4 211,9 232,4

Saldo przychodów i rozchodów

+28,3 +25,1 +15,9 +27,1 +18,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.

UB – ustawa budżetowa
PUB – projekt ustawy budżetowej
* środki na poprawę płynności finansowej budżetu i uszczelnienie granic zewnętrznych bez środków przekazywanych na
realizację innych projektów finansowanych z budżetu UE.

W latach 2005-2009 wielkość dochodów budżetowych systematycznie się zwiększała z ok. 180 do ok. 300
mld zł. Głównymi źródłami dochodów budżetowych są dochody podatkowe, które stanowią ok. 80%
dochodów w budżecie państwa. Do budżetu państwa wpływają środki z pięciu podatków:
-

podatku od towarów i usług (VAT) – stanowi on ok. 40% dochodów budżetowych,

podatku akcyzowego – ok. 20 % dochodów,

podatku od gier – ok. 0,5% dochodów,

podatku dochodowego od osób fizycznych (ok. 50% wpływów trafia do budżetu państwa, pozostałe są
kierowane do samorządu terytorialnego) – ok. 10% dochodów,

podatku dochodowego od osób prawnych (ok. 75% wpływów trafia do budżetu państwa, pozostała są
kierowane do samorządu terytorialnego) – ok. 13 % dochodów.

Dochody podatkowe są uzupełniane przez dochody niepodatkowe (w większości są to dochody jednostek
budżetowych oraz wpływy z otrzymanych dywidend) oraz środki z Unii Europejskiej przekazywane na
realizację projektów unijnych – w latach 2008-2009 miały one stanowić ok. 12 % budżetu.

Finanse – materiały do ćwiczeń nr 6

W analizowanym okresie widoczny jest stały wzrost wydatków publicznych z 208 do 321 mld zł. Ok. 43%

wydatków  jest  przeznaczane  na  dotacje  i  subwencje  dla  różnych  podmiotów  sektora  finansów  publicznych.
Drugim kierunkiem rozdysponowania są wydatki bieżące jednostek budżetowych (utrzymanie administracji
rządowej),  które  systematycznie  rosną  i  stanowią  ok.  17%  wydatków.  Istotną  kwestią  jest  pokrywanie  z
budżetu kosztów obsługi długu, które w 2009 roku znacząca się zwiększą – stanowią on ok. 9-10% wydatków
budżetowych.  W  ostatnich  lata  planowano  także  realizację  wielu  projektów  unijnych,  na  co  planowano
przeznaczyć  ok.  14%  wydatków  budżetowych.  Jedynie  ok.  5,5%  środków  było  przeznaczane  na  realizację
inwestycji  bezpośrednio  przez  budżet  państwa.  Składka  członkowska  do  budżetu  Unii  Europejskiej
systematycznie wzrasta i wynosi obecnie 12,4 mld zł (co stanowi ok. 4% wydatków budżetu). Jest to związane
ze  sposobem  jej  naliczania,  który  jest  uzależniony  od  dochodu  narodowego  brutto  danego  kraju
członkowskiego – zwykle oscyluje ona w okolicach 1% DNB.

Pr o b l e m  4 .
Na podstawie danych zawartych w tabeli 1:
-

wyznacz wynik budżetu w poszczególnych latach,

wskaż powody, dla których poziom gromadzonych przychodów jest wyższy od wyniku budżetu państwa.

Wynik budżetu co do wartości jest równy saldu przychodów i rozchodów, tyle że z przeciwnym znakiem
(budżet musi się bilansować), stąd wynik budżetu był następujący:

Wyszczególnienie (miliardy zł)

2005

2006

2007

2008

(UB)

2009

(PUB)

Wynik budżetu

-28,3

-25,1

-15,9

-27,1

-18,2

W każdym roku wynik był ujemny, a więc w budżecie państwa był obserwowany deficyt.
Poziom gromadzonych przychodów był znacząco wyższy od niedoboru środków finansowych w bieżącym

roku (wyniku budżetu), ponieważ Skarb Państwa musi dodatkowo spłacać raty wcześniej zaciągniętych
zobowiązań. Z uwagi na fakt braku nadwyżki budżetowej, państwo dokonuje operacji rolowania długu i stare
długi spłaca z nowo emitowanych dłużnych papierów wartościowych.

Pr o b l e m 5 .
Korzystając z informacji zamieszczonych w tabeli 3, wskaż źródła finansowania deficytu w budżecie państwa.
Wskaż co to jest deficyt budżetowy ukryty.

Źródła finansowania deficytu w budżecie państwa:
-

emisja dłużnych papierów wartościowych (bonów skarbowych i obligacji),

wykorzystanie środków z lat poprzednich (środki przechodzące, wydatki niewygasające, środki na
rachunkach i lokatach bankowych),

przychody z prywatyzacji

Deficyt ukryty to deficyt nieznajdujący odzwierciedlenia w dokumentach budżetowych po stronie dochodów i
wydatków. Deficyt ukryty powstaje, gdy:
-

pewne wydatki są finansowane bez wyasygnowania środków pieniężnych z budżetu, a pokryciem
wydatków jest wtedy wzrost zobowiązań budżetu (nie pojawia się w budżecie),

pewne zadania są finansowane z odpowiedniego rozdysponowania przychodów budżetowych (jest
widoczny w przychodach i rozchodach budżetu).

Przykład wynikający z tabeli 3. Planowanie przychody z prywatyzacji to 2,3 mld zł, a ich rozdysponowanie to
kwota 19 mld zł, w tym 18 mld zł do OFE. Ponieważ nie da się wydać 19 mld zł z 2,3, a więc trzeba będzie te
pieniądze pożyczyć. Prawidłowy sposób przedstawienia tej operacji finansowej powinien obejmować
przekazanie wyższej dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc należałoby zwiększyć wydatki i w
związku z tym deficyt budżetowy, który wynosiłby już nie 27 mld zł, a ponad 45 mld zł.

Finanse – materiały do ćwiczeń nr 6

Tabela 3. ZadłuŜenie sektora finansów publicznych po konsolidacji.

Struktura (%)

Wyszczególnienie (miliardy zł)

2005

2006

2007

2008

III kw.

2006

2007

2008

Państwowy dług publiczny

prognoza 2009 (604,4 - 43,7% PKB)

466,6

505,1

527,4

538,4

100,0

Dług sektora rządowego, w tym:
- dług Skarbu Państwa

440,2
439,3

478,0
476,6

500,2
499,0

513,7
512,4

94,6
94,4

94,8
94,6

95,4
95,2

Dług sektora samorządowego, w tym
- dług jednostek samorządu terytorialnego

20,2
17,2

23,3
20,0

24,5
21,2

23,5
20,2

4,6
4,0

4,04

3,8

Dług sektora ubezpieczeń społecznych, w tym:
- funduszy zarządzanych przez ZUS

7,1
7,1

3,8
3,8

2,7
2,7

1,1
1,1

0,8
0,8

0,5
0,5

0,2
0,2

Dług krajowy
- papiery wartościowe
- kredyty i poŜyczki

340,7
314,6

20,5

308,3
284,4

20,1

403,3
381,8

16,7

415,0
395,4

16,3

61,0
56,3

4,0

76,5
72,4

3,2

77,1
73,4

3,0

Dług zagraniczny
- papiery wartościowe
- kredyty i poŜyczki

127,0

83,9
43,1

196,8
158,6

38,2

124,1

92,2
31,9

123,4

97,0
26,4

39,0
31,4

7,6

23,5
17,5

6,0

22,9
18,0

4,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.

Wielkość państwowego długu publicznego systematycznie rośnie z 466 mld zł w 2005 roku do ok. 600 mld zł
w  2009  roku.  Większość  tego  długu  jest  generowana  przez  sektor  rządowy  (ok.  95%),  w  tym  przede
wszystkim  są  to  zobowiązania  Skarbu  Państwa.  Dług  sektora  samorządowego  jest  relatywnie  niewielki  –
wynosi  ok.  24  mld  zł,  co  stanowi  zaledwie  4,6%  wielkości  PDP.  Większość  tego  długu  obciążą  budżety
jednostek  samorządu  terytorialnego.  Najmniejszym  zadłużeniem  charakteryzuje  się  sektor  ubezpieczeń
społecznych i jego zadłużenie systematycznie spada. Jest to związane z krótkim czasem funkcjonowania tego
sektora  w  systemie  finansów  publicznych  –  ok.  5  lat,  oraz  przejmowaniem  zobowiązań  tego  sektora  przez
Skarb Państwa.

Wyszczególnienie

III kw. 2008

2009

Państwowy dług publiczny [mld zł]

538,4

604,4

Liczba mieszkańców Polski [mln zł]

38,1

Zadłużenie na 1 mieszkańca [zł/os.]

14 131

15 864

Pr o b l e m 7 .
Wskaż czy jakie są konsekwencje występowania długu publicznego dla sektora finansów publicznych.

Konsekwencje występowania długu publicznego dla sektora finansów publicznych:
-

konieczność spłaty odsetek od zadłużenia, co zmniejsza możliwości realizacji zadań publicznych w
okresach następnych,

konieczność spłaty rat długu, co przy braku nadwyżki budżetowej powoduje wzrost potrzeb
pożyczkowych państwa,

systematyczny wzrost zadłużenia zwiększa ryzyko niewypłacalności państwa, gdyż zwiększa się koszt
pozyskania nowego długu i grozi to wpadnięciem w pułapkę zadłużeniową,

wysoki poziom zadłużenia obciąża spłatami także przyszłe pokolenia, które mogą już nie korzystać z
efektów inwestycji,

korzystanie z długu umożliwia jednak szybszą realizację zadań publicznych, a więc lepsze zaspokojenie
potrzeb zbiorowych mieszkańców i zapewnia bardziej sprawiedliwy sposób finansowania (długi są
spłacane z podatków osób, które aktualnie korzystają z efektów inwestycji),

w przypadku gdy zaciągnięte zobowiązania służą realizacji inwestycji w sektorze finansów publicznych
istnieje możliwość stymulowania rozwoju podmiotów poza sektorem publicznym, dzięki czemu będą one
osiągały wyższe dochody, a przez to zapewnią wyższe wpływy do budżetu, z których będzie można spłacić
zobowiązania, jednak okres zwrotu nakładów inwestycyjnych w sektorze publicznym z reguły jest bardzo
długi.

Pr o b l e m 8 .
Wskaż konsekwencje występowania długu publicznego dla rynku finansowego.

Finanse – materiały do ćwiczeń nr 6

Podstawowym skutkiem występowania wysokiego długu publicznego jest występowanie efektu

wypychania. Państwo zgłasza ogromny popyt na środki finansowe na rynku finansowym i jest w stanie za
nie zapłacić praktycznie każdą cenę. Takie działania prowadzą do wzrostu ceny pieniądza dla podmiotów
prywatnych, których potrzeby finansowe są „wypychane” przez państwo. Siła podmiotów prywatnych z racji
ich liczebności i innej oceny ryzyka jest niższa, więc cena pieniądza dla nich jest wyższa niż dla państwa. W
przypadku dużych potrzeb pożyczkowych budżetu państwa na rynku finansowym zostaje mniej pieniędzy dla
podmiotów prywatnych, co również przyczynia się do wzrostu ceny pieniądza dla pozostałych uczestników
rynku finansowego.

Problem 9. – Równoważenie i bilansowanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego

Gmina Kalewice w 2009 roku planuje:

Uzyskać następujące wpływy do budżetu:

Zgromadzone środki pieniężne rozdysponować w

następujący sposób:

- wpływy z podatków dochodowych –

1,33 mln zł

- wpływy z podatków lokalnych – 1,93 mln zł
- wpływy z opłat lokalnych – 0,62 mln zł
- dochody z mienia komunalnego – 1,53 mln zł
- wpływy ze sprzedaży majątku gminy –

0,02 mln zł

- subwencja ogólna – 3,43 mln zł
- dotacje otrzymane z budżetu państwa na zadania
własne bieżące– 0,53 mln zł
- dotacje otrzymane z budżetu państwa na zadania
inwestycyjne -0,50 mln zł.

- wydatki na wynagrodzenia i pochodne – 3,52 mln

zł,

- dotacje na wydatki bieżące dla zakładów

budżetowych – 1 mln zł,

- spłaty raty kredytu – 0,40 mln zł
- spłaty rat pożyczek – 0,20 mln zł
- odsetki od pożyczek i kredytów – 0,13 mln zł
- wydatki inwestycyjne – 3,62 mln zł,
- inne wydatki bieżące – 1,20 mln zł.

Sporządź plan budżetu gminy Kalewice w 2009 roku.

Oblicz wynik budżetu i saldo przychodów i rozchodów.

Zbilansuj budżet tej gminy. W przypadku nadmiaru środków finansowych na realizację zadań umieść
je na lokacie bankowej długoterminowej, w przypadku niedoboru środków finansowych zaciągnij
kredyt bankowy lub ogranicz wydatki inwestycyjne.

Wyznacz wielkość nadwyżki operacyjnej w budżecie

Wstępny plan budżetu gminy Kalewice w 2009 r. [mln zł]
Dochody ogółem:
1. Dochody własne
- wpływy z podatków dochodowych
- wpływy z podatków lokalnych
- wpływy z opłat lokalnych
- dochody z mienia komunalnego
- wpływy ze sprzedaży majątku
2. Subwencja ogólna
3. Dotacje
- na zadania bieżące
- inwestycyjne

9,89

5,43

1,33
1,93

0,62

1,53

0,02

3,43

1,03

0,53

0,50

Wydatki ogółem:
1. Wydatki bieżące
- wynagrodzenia i pochodne
- dotacje dla zakładów budżetowych
- odsetki od pożyczek i kredytów
- inne wydatki bieżące
2. Wydatki majątkowe
- wydatki inwestycyjne

9,47
5,85
3,52
1,00
0,13
1,20
3,62
3,62

Przychody ogółem

0 Rozchody ogółem

- spłaty rat kredytów
- spłaty rat pożyczek

0,60
0,40
0,20

Wynik budżetu = dochody budżetowe – wydatki budżetowe
WB = 9,89 – 9,47 = 0,42 mln zł
Budżet nie jest zrównoważony. Wynik budżetu jest dodatni, a więc w budżecie pojawia się nadwyżka
budżetowa.
Saldo przychodów i rozchodów = przychody budżetu – rozchody budżetu
SPiR = 0 – 0,60 = -0,60 mln zł

Aby budżet się bilansował WB + SPiR = 0.
0,42 – 0,60 = -0,18 mln zł.
Budżet się nie bilansuje, pojawia się niedobór środków, a więc plan budżetu należy skorygować. Niedobór
zostanie sfinansowany ze środków z kredytu bankowego, co powiększy przychody budżetu.