1

POMIAR ZAKRESU RUCHOMOŚCI

Pomiar zakresu ruchomości jest istotną metodą, która służy do oceny stanu czynnościowego i
funkcjonalnego pacjenta. Wyniki pomiaru mają wpływ na:

-określenie stopnia zmian patologicznych,
-ustalenie wskazań i przeciwwskazań do usprawniania,
-weryfikacje programu postępowania rehabilitacyjnego
-motywację pacjenta, jest to widoczny dowód osiąganych postępów.

Ruchy w stawach odbywają się wokół osi stawu i w płaszczyźnie ruchu.

• Oś jest to linia, wokół której odbywa się ruch,
• Płaszczyzna jest to powierzchnia ustawiona pod kątem prostym w stosunku do osi.
• Osie i płaszczyzny ruchu wyznaczamy w anatomicznej pozycji stojącej człowieka.

Odnoszą się one tylko do danego stawu, a więc nie ulegają zmianie w różnych
pozycjach ciała.

• Oś strzałkowa biegnie równolegle do szwu strzałkowego czaszki, w kierunku

przednio-tylnym. Ruch wokół tej osi odbywa się w płaszczyźnie czołowej.

• Oś czołowa (zwana również poprzeczną) biegnie równolegle do szwu wieńcowego

czaszki. Ruch wokół osi czołowej odbywa się w płaszczyźnie strzałkowej.

• Oś podłużna (zwana również pionową) biegnie od szczytu sklepienia czaszki do

środka czworoboku podparcia, tj. równolegle do linii ciężkości ciała. Ruch wokół osi
podłużnej odbywa się w płaszczyźnie poprzecznej.

• Zakresem ruchu nazywamy drogę, którą przebywają względem siebie części ciała

połączone stawem. Wielkość zakresu ruchu zależy od kształtu powierzchni
stawowych, stanu tkanek okołostawowych, a więc od elastyczności torebki stawowej,
długości i umiejscowienia wiązadeł oraz od oporu i masy mięśni działających na staw.

• Pełny zakres ruchu: ruch w stawie odbywa się od maksymalnego rozkurczu do

maksymalnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ten zakres ruchu jest bardzo rzadko
stosowany w życiu codziennym.

Ruchy we wszystkich stawach mierzone są z pozycji neutralnego zera. Są to takie

ustawienia stawów, jakie przyjmują one u człowieka w pozycji stojącej z kończynami
górnymi zwieszonymi wzdłuż tułowia, z rękami w supinacji skierowanymi dłońmi do
przodu.(Pozycja anatomiczna)

Zakresy ruchu można podawać w przyjętym systemie SFTR. Metoda SFTR jest

metodą pomiaru i zapisu ruchu stawów. (International SFTR Methood of Measuring
and Recording Joint Motion). Zapis ten jest ogólnie przyjęty i stosowany przez większość
terapeutów w celu ujednolicenia i efektywnego porozumienia i komunikacji w zespole.
Nazwa metody „SFTR” jest skrótem od pierwszych liter w języku angielskim odpowiednich
płaszczyzn, w których odbywają się wszystkie badane ruchy:

S – SAGITTAL – płaszczyzna strzałkowa, (zachodzi ruch zgięcia i wyprostu)

F – FRONTAL – płaszczyzna czołowa, (zachodzi ruch odwiedzenia i przywiedzenia,

w stawach obwodowych kończyn i skłony boczne w obrębie poszczególnych odcinków
kręgosłupa)

T – TRANSVERSE – płaszczyzna poprzeczna, horyzontalna, zachodzi ruch zgięcia i

wyprostu horyzontalnego)

R – ROTATION – płaszczyzna rotacyjna, skrętna.(Zachodzą ruchy rotacji w stawach

obwodowych i ruchy skrętne w obrębie kręgosłupa)

2

Zapisuje się za pomocą trzech liczb, wg następującego schematu:

– ruchy wyprostu i wszystkie ruchy prowadzone od ciała zapisuje się, jako pierwsze w
członie

– ruchy zgięcia i wszystkie ruchy prowadzone do ciała zapisuje się, jako ostatnie

– pozycja wyjściowa, którą z reguły jest pozycja 0*, zapisywana jest w środku tego,
złożonego z trzech liczb członu. Pozycje wyjściowe o innej niż 0* wielkości badanego stawu
zdarzają się raczej rzadko, przeważnie w warunkach patologii

– skłony oraz skręty głowy i kręgosłupa w lewą stronę zapisywane są, jako pierwsze,
natomiast w prawą stronę, – jako ostatnie
– rotacja zewnętrzna kończyny zapisywana jest, jako pierwsza, a wewnętrzna, jako ostatnia.

PRZYKŁADOWY ZAPIS DLA RUCHÓW ZGIĘCIA I WYPROSTU W STAWIE

BIODROWYM (S) 15 - 0 - 125

S - sagittal – (płaszczyzna strzałkowa)

15* - wyprost ( zapisywany jako pierwszy w członie)

0* - pozycja wyjściowa do badania

125*- zgięcie ( zapisywane jest jako ostatnie)

Pomiary wykonywane są zgodnie z zasadami metodycznymi przyjętymi w fizjoterapii.

Goniometr jest przykładany do okolicy stawu tak, by jego oś obrotu miała przebieg zgody z
osią obrotu stawu. Ramię nieruchome goniometru pokrywa się z osią długą nieruchomego
odcinka ciała, a ruchome przebiega zgodnie z taką samą osią odcinka ruchomego.
Kolejność czynności wykonywanych podczas badań przedstawia się następująco:
- przyjęcie prawidłowego ułożenia przez badanego,

-odpowiednia

stabilizacja

-

demonstracja

i

opis

ruchu,

który

ma

być

wykonany,

-

próba

wykonania

ruchu

przez

badanego,

-przyłożenie

taśmy

bądź

goniometru,

-

dokonanie

pomiaru

czynnego

zakresu

ruchu,

a następnie biernego.

Każdy z wyżej wymienionych zakresów ruchów badamy dwukrotnie, a w

dokumentacji wpisujemy wynik lepszy.

3

KOŃCZYNA GÓRNA

Staw ramienny Ruchy w samym stawie ramiennym zachodzą tylko do poziomu 90 stopni, a
wszystko to, co dzieje się powyżej zachodzi razem z ruchem łopatki, która „ślizga” się po
ścianie klatki piersiowej. We wszystkich ruchach powyżej 90 stopni dochodzi do
uruchomienia stawów mostkowo-obojczykowego i barkowo- obojczykowego. Zembaty i inni
autorzy opisują ruch ponad poziom 90 stopni, jako wznos czy to przez zgięcie czy tez przez
odwiedzenie. Przy badaniu zakresu ruchomości w obrębie kończyny górnej pozycja
wyjściowa będzie zależna od ruchu, jaki będziemy testować i tak pozycje siedzącą pacjent
będzie przyjmował podczas ruchu zgięcia, odwiedzenia, przywiedzenia. Pacjent będzie leżał
przodem (na brzuchu), podczas gdy będziemy testować: wyprost, wyprost horyzontalny, i
ruchy rotacji zarówno zewnętrznej jak i wewnętrznej. Przy pomiarze zgięcia horyzontalnego
pozycja pacjenta to leżenie tyłem.
W płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie, wyprost) Oś goniometru skierowana na guzek
większy kości ramiennej. Początkowo obydwa ramiona goniometru ułożone są zgodnie z osia
długą ramienia, podczas wykonywania ruchu ramię ruchome podąża razem z kończyną i
skierowane jest na nadkłykieć boczny kości ramiennej, natomiast ramie nieruchome pozostaje
wzdłuż osi długiej tułowia.
S 50-0-175

W płaszczyźnie czołowej (odwiedzenie, przywiedzenie) oś goniometru ułożona zgodnie z
osia strzałkowa stawu po stronie grzbietowej, skala skierowana w bok. Oba ramiona ułożone
wzdłuż osi długiej tułowia skierowane są ku dołowi, podczas ruchu ramie ruchome podąża za
badana kończyna i skierowane jest na nadkłykieć boczny kości ramiennej. Przywiedzenie w
obrębie stawu ramiennego wynosi) stopni nie wykonujemy tego pomiaru goniometrem,
obserwujemy ustawienie kończyny pacjenta powinna ona zwisać swobodnie wzdłuż tułowia.

F 175-0-0

W płaszczyźnie poprzecznej (zgięcie i wyprost horyzontalny) pacjent w leżeniu ramie jest
odwiedzione do 90 stopni. Os goniometru ustawiona jest na wyrostku barkowym łopatki,
skala skierowana ku górze. Początkowo oba ramiona goniometru ułożone są zgodnie z osią
długa kończyny badanej, podczas badania ramie ruchome podąża za kończyna i skierowane
jest na nadkłykieć boczny kości ramiennej, natomiast ramie nieruchome pozostaje w pozycji
wyjściowej.
T 35-0-120

W płaszczyźnie rotacyjnej (rotacje zewnętrzna i wewnętrzna) pacjent w leżeniu przodem
ramie odwiedzione do 90 stopni oparte o leżankę, przedramię zgięte w stawie łokciowym
swobodnie zwisa. Os goniometru rzutuje się na wyrostek łokciowy kości łokciowej. Oba
ramiona goniometru ułożone w osi zwisającego przedramienia skierowane są ku dołowi.
Podczas wykonywania ruchu ramie ruchome porusza się razem z przedramieniem i
skierowane jest na wyrostek rylcowate kości łokciowej. Ramie nieruchome pozostaje w
pozycji wyjściowej prostopadle do podłoża.

R (S90) 90-0-75

4

Staw łokciowy przy testowaniu zgięcia pacjent w pozycji wyjściowej siad na krześle z
plecami podpartymi, stabilizacja stawu ramiennego, przy pomiarze wyprostu leżenie przodem
natomiast przy pomiarze pronacji i supinacji pacjent w pozycji siedzącej z przedramieniem
opartym o podłoże w celu lepszej stabilizacji.
W płaszczyźnie strzałkowej: Oś goniometru przyłożona zgodnie z osią poprzeczna stawu,
rzutuje się to na okolice nadkłykcia bocznego kości ramiennej. Przy pomiarze zgięcia skala
skierowana ku przodowi ramie nieruchome zgodnie z osią długą ramienia skierowane na
wyrostek barkowy łopatki, natomiast ramie ruchome ułożone wzdłuż osi przedramienia
wycelowane w kierunku wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Przy pomiarze wyprostu
skala skierowana ku dołowi. Ramie nieruchome wzdłuż ramienia skierowane na wyrostek
barkowy łopatki, ramie ruchome w osi przedramienia wycelowane na grzbietowa
powierzchnie trzeciego palca.
S 0-0-150

W płaszczyźnie rotacyjnej (pronacja, supinacji) ramie zwieszone, kończyna zgięta w
stawie łokciowym do kąta 90 stopni, przedramię ustawione w pozycji pośredniej miedzy
odwróceniem a nawróceniem, ręka zaciśnięta w pięść oparta na podłożu, kciuk wycelowany
w sufit. Os goniometru ustawiona na wysokości głowy trzeciej kości śródręcza. Ramie
ruchome ustawione w osi kciuka, natomiast ramie nieruchome przy odwracaniu ustawione
jest na zewnątrz (w stronę grzbietowa reki) a przy nawracaniu ustawione jest odwrotnie w
stronę dłoniową reki, czyli do środka ciała. Jako pierwszą w SFTR zapisuje się supinację
potem pozycja pośrednia natomiast, jako drugi pomiar zapisuje się pronację.
Pronacja= nawracanie, supinacja=odwracanie

R 80-0-90

Staw nadgarstkowy przy pomiarze ruchomości w obrębie tego stawu pacjent siedzi, ramie
jest zwieszone staw łokciowy zgięty do kata 90 stopni przedramię jest podparte, natomiast
ręka ułożona w probacji bądź w supinacji w zależności od wykonywanego ruchu.
W płaszczyźnie strzałkowej (ruch zgięcia i wyprostu) oś goniometru jest na wysokości
wyrostka rylcowatego kości łokciowej, zgodnie z osia poprzeczną stawu. Skala goniometru
ustawiona jest ku górze. Ramie nieruchome ustawione w osi długiej przedramienia celuje na
nadkłykieć kości ramiennej. Ramię ruchome ułożone zgodnie z osia piątej kości śródręcza.

S 70-0-80

W płaszczyźnie czołowej (odwiedzenie dopromieniowe, przywiedzenie dołokciowe).
Stabilizacja dalszej nasady przedramienia. Os goniometru jest na linii łączącej oba wyrostki
rylcowate kości przedramienia, skala goniometru skierowana w kierunku ruchu, który
badamy. Ramie nieruchome w osi przedramienia, ramie ruchome skierowane na opuszkę
trzeciego palca.

F 20-0-40

5

KOŃCZYNA DOLNA

Staw biodrowy przy pomiarze ruchomości w obrębie stawu biodrowego nasz pacjent będzie
w pozycji leżenia tyłem podczas pomiaru zgięcia, odwiedzenia i przywiedzenia. W leżeniu
przodem będziemy Mierzyc wyprost w obrębie stawu biodrowego, natomiast ruch rotacyjne
będziemy badać, podczas gdy pacjent będzie siedział. Przy dokonywaniu badania w obrębie
tego stawu istotna funkcje spełnia stabilizacja (żeby pacjent nie pogłębiał bądź nie
kompensował ruchu poprzez ruchu miednicy i lędźwiowego odcinka kręgosłupa), która
możemy wykonać albo przez rękę terapeuty bądź tez przy użyciu specjalnego pasa, który
służy do stabilizacji.
W płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie i wyprost) Os goniometru skierowana jest na krętarz
większy kości udowej zgodnie z osia poprzeczna stawu. Ramie nieruchome ustawiamy
wzdłuż tułowia w kierunku dołu pachowego, równolegle do podłoża. Natomiast ramie
ruchome skierowane do głowy strzałki wzdłuż osi kości udowej. Skala skierowana ku górze.
Pacjent wykonuje ruch zgięcia w stawie biodrowym i kolanowym i przyciąga kolano do klatki
piersiowej - po wykonaniu ruchu odczytujemy zakres ruchomości ustawiając goniometr
ramieniem nieruchomym w stronę dołu pachowego natomiast ramieniem ruchomym celujemy
w głowę strzałki. Przy badaniu wyprostu stopy pacjenta poza leżanką goniometr ustawiony
tak samo jak przy badaniu zgięcia.
S 15-0-125

W płaszczyźnie czołowej (odwiedzenie, przywiedzenie) pacjent pozostaje w leżeniu tyłem
stabilizacja miednicy. Goniometr ułożony zgodnie z osia strzałkowa stawu, oś znajduje się
nad kolcem biodrowym przednim górnym. Skala goniometru skierowana w dół w kierunku
stóp. Ramię ruchome ułożone wzdłuż osi uda wycelowane jest w podstawę rzepki
przemieszcza się wraz z wykonywanym ruchem, natomiast ramie nieruchome zawiera się w
linii łączącej oba kolce biodrowe przednie górne. Ruch ma się odbywać w płaszczyźnie
czołowej nie możemy pozwolić żeby pacjent pozornie zwiększył sobie zakres ruchomości
poprzez wykonanie zgięcia w stawie. Aby pacjent mógł wykonać ruch przywiedzenia należy
mu to umożliwić poprzez podwieszenie drugiej kończyny w odciążeniu bądź tez poprzez
ułożenie jej za leżanką. Goniometr ułożony jest identycznie jak przy badaniu odwiedzenia,
ramię ruchome podąża za kończyna, która wykonuje ruch. Przy wykonywaniu przywiedzenia
również obserwuje się współruch zgięcia, który należy wykluczyć w celu obiektywnego
pomiaru.
F 40-0-30

W płaszczyźnie rotacyjnej (rotacja zewnętrzna i wewnętrzna). Pacjent w pozycji siedzącej
podudzia pacjenta zwisają po za leżankę (nie mogą dotykać podłoża) pacjent chwyta się
rekami łóżka, na którym siedzi żeby ustabilizować tułów i w ten sposób zapobiec ruchom
bocznym kręgosłupa. Os goniometru zlokalizowana jest na środku rzepki skala skierowana ku
dołowi. Ramię nieruchome ułożone jest równolegle do płaszczyzny, na której siedzi pacjent.
Natomiast ramie ruchome zawiera się w osi podudzia i podczas ruchu przesuwa się razem z
golenia. Podczas rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym podudzie przesuwa się do
wewnątrz natomiast podczas rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym goleń rotuje się na
zewnątrz. Ważną role przy tym pomiarze pełni stabilizacja przy wykonywaniu ruchu
obserwuje się skłon boczny tułowia w stronę przeciwna do badanej i oderwanie pośladka po
stronie badanej.
R (S90) 35-0-35

6

Staw kolanowy przy pomiarze zakresu ruchomości w obrębie stawu kolanowego nasz pacjent
będzie w pozycji leżenia przodem z kolanem poza leżanką. Konieczna jest stabilizacja
miednicy, aby zapobiec zgięciu w obrębie stawu biodrowego, które może się pojawić. W
stawie kolanowym zachodzą ruchy zgięcia i wyprostu jak również ruchy rotacyjne, ale tylko i
wyłącznie przy zgiętym stawie kolanowym, natomiast rotacje w obrębie tego stawu są tak
małe (w granicach 5- 10 stopni) ze nie mierzy się ich goniometrem.
W płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie i wyprost) oś goniometru zlokalizowana w okolicy
głowy strzałki zgodnie z osia poprzeczna stawu. Skala goniometru skierowana jest ku górze
przy badaniu zgięci i ku dołowi podczas badania wyprostu. Ramię nieruchome znajduje się
wzdłuż osi długiej kości udowej skierowane jest do krętarza większego kości udowej,
natomiast ramie ruchome ustawione jest wzdłuż podudzia – wycelowane w kostkę boczną
kości strzałkowej. Zakres wyprostu w obrębie stawu kolanowego wynosi 0 stopni, gdyby było
inaczej bardzo utrudniałoby nam to lokomocję. Czasami możliwe są tzw. Przeprosty
zwłaszcza w małych dzieci, u których stabilizacja nie jest jeszcze dobrze wykształcona.
Uważa się ze przeprosty w granicach 5 stopni sa jeszcze fizjologia.
S 0-0-135

Staw skokowy przy pomiarze w płaszczyźnie strzałkowej: zgięcia grzbietowego stopy
(wyprostu) pacjent w pozycji siedzącej pięta oparta o podłoże, natomiast przy zgięciu
podeszwowym (zgięciu) pacjent w pozycji leżenie przodem stopy poza leżanką. Os
goniometru na wysokości kostki bocznej kości strzałkowej. W Obu przypadkach ramie
nieruchome wzdłuż osi goleni skierowane do głowy strzałki. Ramie ruchome wzdłuż piątej
kości śródstopia równolegle do krawędzi zewnętrznej stopy, należy kontrolować, aby podczas
wykonywania ruchu ramie ruchome cały czas było równolegle do krawędzi zewnętrznej
stopy.
S 20-0-45

W płaszczyźnie rotacyjnej zachodzą ruchy pronacji i supinacji w obrębie stawu
skokowego dolnego. Pacjent w pozycji siedzącej stopa oparta o podłoże. Przy odwracaniu os
goniometru znajduje się prostopadle do piątego palca zaś ramiona goniometru skierowane są
do środka ciała i leżą na podłożu, natomiast przy nawracaniu oś znajduje się prostopadle do
palucha a ramiona goniometru skierowane są w bok. W obu przypadkach podczas ruchu
ramie ruchome podąża za linią palców. Przy odwracaniu badany unosi wewnętrzną krawędź
stopy natomiast przy wykonaniu nawrócenia unosi krawędź zewnętrzną stopy.

R (15-20)-0-30


Opracowała mgr Iwona Drewnik

Bibliografia : „Kinezyterapia” A. Zembaty

Wytłuszczone zakresy zapisane są w SFTR są to zakresy ruchu czynnego dla grupy wiekowej
18-40 lat wg. Zembatego