OWI M02

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Spis treści:

II.

Prawa autorskie i prawa pokrewne w polskim prawie

Zakres prawa autorskiego

Autorskie prawa osobiste

Ochrona autorskich praw osobistych

Autorskie prawa majątkowe

Przeniesienie majątkowych praw autorskich

Ochrona autorskich praw majątkowych

Ograniczenie ochrony majątkowego prawa autorskiego

Prawa pokrewne

Ochrona praw pokrewnych

Bibliografia

Netografia

Słowa

kluczowe:

przedmiot-podmiot,

dzieło-utwór,

indywidualny

charakter,

uzewnętrznienie, prawa osobiste-majątkowe-pokrewne, nadzór autorski, zawinione-

niezawinione naruszenie, obrót-nabywca, pierwokup, ograniczenie praw twórcy,

wyczerpanie prawa, artystyczne wykonanie, wideogram-fonogram, okresy ochronne.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

II.

Prawa autorskie i prawa pokrewne w polskim prawie

Zakres prawa autorskiego

Najistotniejszym elementem każdej regulacji prawnej, w tym również omawianej ustawy,

jest określenie zakresu (podmiotowego i przedmiotowego), jej obowiązywania oraz

wyjaśnienie terminów w niej używanych. w tym przypadku najpierw wyjaśnienia wymaga

przedmiot prawa. Ustawa w art. 1.1. określa, że „Przedmiotem prawa autorskiego

jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony

w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu

wyrażenia” dając tym samym definicje utworu, tj. pojęcia, którym posługuje się

w dalszej części.

Tak definiowany utwór musi spełniać określone warunki. Zdaniem ustawodawcy takie

warunki wypełniają dzieła: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami

graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy

komputerowe — do tych ostatnich nie stosuje się przepisów art. 16 pkt 3-5, art. 20,

art. 23, art. 231, art. 27, art. 28, art. 30, art. 331-335, art. 49 ust. 2, art. 56, art. 60

i art. 62., art. 77); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego;

architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słowno-

muzyczne;

sceniczne,

sceniczno-muzyczne,

choreograficzne

i pantomimiczne;

audiowizualne (w tym filmowe).

Jest to jednak wyliczenie przykładowe, nie enumerycznie, co oznacza, że pojęcie utworu

nie zamyka się na podanych przykładach, lecz może być rozszerzone na inne, w ustawie

niewymienione, byleby spełniało kryteria art. 1.1 ustawy. Jeżeli byłyby wątpliwości, co do

uznania dzieła chronionego prawem autorskim za utwór definiowany w ustawie to

rozstrzygnięć dokona sąd.

Np. Sąd Najwyższy uznał za przedmiot prawa autorskiego m.in.: kolekcję afiszy lub

ogłoszeń, katalogi, rozkłady kolejowe, książki kucharskie, wzory i formularze, informator

o porcie, instrukcję obsługiwania maszyny itp.

(wg Barta, Markiewicz, 2006: 19)

Określając zakres prawa autorskiego i praw pokrewnych ustawodawca uznał, że prawem

tym powinny być chronione utwory, które zostały opublikowane po raz pierwszy na

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą,

lub które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim, lub które są chronione

na podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych

umów (art. 5.2–4).

Ustawodawca dał dużą swobodę interpretacyjną uznania czegoś za utwór, aczkolwiek nie

oznacza to całkowitej dowolności. Może to być dzieło skończone, ale niekoniecznie. Może

to być np. fragment utworu (niekoniecznie skończonego), charakteryzujący się pewną

zamkniętą sekwencją i noszący znamiona indywidualizmu. Dzieło, jeżeli ma być

chronione prawem autorskim, musi spełniać jeszcze pewien dodatkowy warunek,

a mianowicie: mieć indywidualny charakter. Ustawodawca nie określa, co rozumie przez

„indywidualny charakter”, uznając, że określeniem tego terminu winna zająć się

praktyka. Nie chciał tego zrobić najprawdopodobniej dlatego, iż różnorodność utworów

może być tak wielka, że aż niemożliwa do zdefiniowania w ustawie.

Według R. Golata (2005: 30) przez „indywidualny charakter” należy rozumieć osobiste

piętno, jakie nadaje utworowi twórca, a ponadto utwór powinien cechować się

„niepowtarzalnością”.

Natomiast zdaniem autora niniejszego b-wykładu o indywidualnym charakterze

utworu można mówić wówczas, gdy w nim (utworze) istnieje zauważalny wkład

intelektualny charakteryzujący się odtworzeniem koncepcji twórcy. W tym ujęciu

wkład intelektualny, to nic innego jak nadanie jakiejś idei autora (czyli „zmaterializowanie

w utworze”) zmaterializowanej postaci, która wskazuje na odrębność czy oryginalność

zrealizowanego pomysłu. Tylko dokładne przeanalizowanie badanego utworu może dać

odpowiedź na pytanie, czy utwór ma „indywidualny charakter” i czy brak jest w nim

zapożyczeń wykluczających ową indywidualność. Jakby nie rozumieć i interpretować tego

pojęcia i tak ostatecznego rozstrzygnięcia, w sprawach spornych, dokona sąd.

Sama idea (pomysł?), procedury czy odkrycia, metody i zasady działania oraz koncepcje

matematyczne nie są objęte ochroną. Również nie stanowią przedmiotu prawa

autorskiego:

−

akty normatywne lub ich urzędowe projekty;

−

urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;

−

opublikowane opisy patentowe lub ochronne;

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

−

proste informacje prasowe. (art. 4)

Ustawa nie wprowadza ograniczenia podmiotowego, tj. co do osoby, którą można uznać

za twórcę utworu. Może nią być każda osoba fizyczna, która nie musi na dodatek spełnić

jakichkolwiek wymogów formalnych, aby jej dzieło było chronione ustawą o prawach

autorskich. Oznacza to, że swojego dzieła nie musi zgłaszać w jakiejkolwiek instytucji ani

też uzyskiwać jakichkolwiek zaświadczeń. Do tworzenia dzieła nie są również potrzebne

jakieś kwalifikacje wynikające z prawa. Oznacza to również, że twórcą utworu

chronionego prawem może być niewykształcony, niepełnoletni czy ubezwłasnowolniony

człowiek, bez względu na wiek czy pochodzenie społeczne lub preferencje religijne itp.

Osoba np. pisząca poezję czy prozę, domorosły malarz bez wykształcenia plastycznego

lub też osoba, malująca obrazy odbiegające od kanonów malarstwa (tzw. prymitywista),

tworząc utwór, pomimo tego, iż nie zastanawia się nad ochroną dzieła, to jednak

automatycznie z mocy prawa ją ma.

Podobną jak twórca ochronę otrzymuje z mocy prawa współtwórca utworu. Wówczas

posiadają oni wspólne prawo do dzieła. w takiej sytuacji każdy ze współtwórców może

wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, ale

do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich

współtwórców.

Domniemywa się, że twórcą (lub współtwórcą) jest osoba, której nazwisko w tym

charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu, lub której autorstwo podano do

publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem

utworu.

Utwór nie musi być ukończony, ale niezbędnym warunkiem zapewnienia ochrony jest

jakieś jego uzewnętrznienie (art. 1.2 „Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od

chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną”). Musi być on w jakiś sposób

ukazany, że powstał. Pozostawienie utworu jako pomysłu „w głowie” twórcy nie rodzi

żadnego prawa do ochrony. Prawa autorskie powstają więc w momencie tzw. „ustalenia

dzieła” (art. 1.3). Ustalenie dzieła to stworzenie możliwości dowiedzenia się o nim przez

inne, niż twórca osoby. Może się to odbyć również w formie jakiejkolwiek prezentacji

utworu.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Ustawa określa też podmiotowy, jeśli chodzi o obywatelstwo twórcy, zakres

obowiązywania. Ogranicza go do: obywateli polskich, obywateli państwa członkowskiego

Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym

Handlu (EFTA) — stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (art. 5.1, 5.1 ze

zn.1).

W tym miejscu należy dokonać pewnego rozróżnienia, które ma istotne znaczenie przy

stosowaniu praw wynikających z ustawy. Zakresem praw autorskich objęte są: autorskie

prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe.

Autorskie prawa osobiste

Autorskie prawa osobiste zawierają w sobie prawo do: autorstwa utworu;

oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania

go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego

wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;

nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Dotyczą one zawsze i wyłącznie twórcy. Nikt oprócz twórcy nie ma do nich prawa. Ich

czas trwania jest nieograniczony, co oznacza, że nawet po śmierci należą one do twórcy.

Twórca może na wypadek śmierci określić, kto ma go reprezentować w zakresie praw

autorskich. Jeżeli twórca nie wyraził swojej woli to małżonek, a w jego braku kolejno:

zstępni, rodzice, rodzeństwo. Zstępni rodzeństwa są też uprawnieni do wykonywania

autorskich praw osobistych zmarłego twórcy (zob. art. 78).

Prawo do autorstwa utworu to jedno z autorskich praw osobistych. Powstaje ono

w momencie jego uzewnętrznienia w jakikolwiek sposób. Jest to ochrona przed

twierdzeniem kogokolwiek, że jest autorem określonego utworu. Jeżeli ktoś

nieuprawniony twierdzi, że jest twórcą utworu to dokonuje pewnego rodzaju kradzieży

prawa do autorstwa, określanego często słowem plagiat.

Plagiat to inaczej kradzież, dokonana w jakiejkolwiek formie, cudzego utworu

lub jego części i przedstawienie go pod własnym nazwiskiem.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Z prawem do autorstwa wiąże się inne prawo osobiste tj. prawo do oznaczenia utworu

swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo też udostępnienie go anonimowo.

Autor ma prawo do pokazania, że to właśnie on stworzył utwór natomiast nieznaczący

jest sposób tego pokazania, czyli oznaczenie. Oznacza to, że zawsze autorskie prawa

osobiste będą chronione bez względu na to, czy utwór był w jakikolwiek sposób

podpisany, czy też jest on anonimowy.

Prawo do autorstwa oraz do jego oznaczania chroni twórczość autora, jego dorobek

zawodowy oraz umożliwia uzyskanie odpowiedniego, poprzez identyfikację dzieł

(utworów), statusu społecznego. Wszystko to powoduje, że ochrona tego prawa ma

istotne znaczenie indywidualne i społeczne.

Z prawa do nienaruszalności treści i formy utworu wynika zakaz dokonywania

jakichkolwiek zmian w dziele bez zgody jego autora. Twórca dzieła, materializując

opracowaną koncepcję, uznaje, że określona jego forma jest najlepsza, najbardziej

oryginalna i właściwa dla jego (twórcy) osobowości. Tak więc jakakolwiek zmiana dzieła

może być uznana przez twórcę za zmniejszenie artystycznej wartości, a przez to

i przyniesienie uszczerbku w ocenie dzieła. Dokonanie zmian jest oczywiście możliwe, ale

tylko wówczas, gdy twórca zmiany takie zaakceptuje, uznając, że opinia o jego

twórczości nie zostanie owymi zmianami nadszarpnięta lub też, jak to bywa często,

akceptuje zmiany na skutek odpowiedniej gratyfikacji.

Jest jednak pewien wyjątek od tej zasady. a mianowicie dotyczy on następcy prawnego,

nabywcy autorskich praw majątkowych, który bez zgody twórcy może dopuścić zmiany,

jeżeli są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej

podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to również utworów, których czas ochrony

autorskich praw majątkowych upłynął (art. 49.2). Jest to „krzyżowanie się osobistego

prawa poszanowania integralności dzieła oraz majątkowego prawa decydowania o

korzystaniu i rozpowszechnianiu dzieła zależnego” (Barta, Markiewicz 2006: 45).

Istotne trudności powstają, przy interpretacji tego prawa, w przypadku różnego rodzaju

zmian wynikających z inscenizacji, wykorzystania dzieła do scenariuszy filmowych itp.

przeróbek. Bywa bowiem i tak, że twórca, aczkolwiek zgodził się na pewnego rodzaju

zmiany czy dostosowanie utworu do potrzeb ekranizacji, po zobaczeniu efektu

końcowego jest zawiedziony i raczej nie chce uchodzić za jego twórcę. Powstało, w takim

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

przypadku, pewne nowe dzieło, oparte na pierwotnym utworze, ale odbiegające od

oryginalnego w taki sposób, że autor oryginału nie chce, aby było z nim identyfikowane.

Nowe dzieło jednak powstało, poniesiono koszty, które nie powinny zostać utracone.

Rozwiązaniem w takiej sytuacji jest ugoda, z której wynika albo współautorstwo nowego

dzieła albo też stwierdzenie przed jego rozpowszechnieniem, iż jest to nowe dzieło

stworzone na „motywach” utworu, o podanym tytule i ze wskazaniem innego autora tego

nowego dzieła.

Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu, to kolejne prawo wynikające z autorskich

praw osobistych. Rzetelne wykorzystania utworu to m.in. ukazywanie jego lub

dokonywanie dozwolonych zmian bez przekłamań, tj. w taki sposób, który uniemożliwi

wprowadzenie kogokolwiek w błąd, co do zamiaru twórcy. Z tego wynika, że nie może

być ono ani zniekształcone ani użyte w sposób odbiegający od intencji, która była

podstawą jego tworzenia, ani wykorzystane do celów niezgodnych z moralnością twórcy.

Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności również

wynika z autorskich praw osobistych. Twórca, po ukończeniu, utworu i jego podpisaniu

(lub też nie podpisaniu) może rozważać możliwość udostępnieniu utworu publiczności. O

publicznym udostępnieniu można mówić dopiero wówczas, gdy utwór staje się możliwy

do zobaczenia przez bliżej nieokreśloną grupę ludzi. To znaczy każdy, nawet w sposób

przypadkowy (czyli niezamierzony), ale także po celowym zajęciu lub wykupieniu

miejsca, staje się świadkiem prezentacji utworu.

W rozumieniu ustawy: utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy

został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie (art. 6.1).

O publicznym udostępnieniu, biorąc pod uwagę poprzednie stwierdzenia, można mówić

w sytuacji udostępnienia utworu w Internecie.

Prezentacja utworu w miejscu dostępnym jedynie dla ściśle określonej grupy osób, nie

jest publicznym udostępnieniem utworu. Nie daje to jednak prawa innym osobom do

niepublicznego rozpowszechniania dzieła. Oznacza tylko tyle, że twórca, w każdym czasie,

od stworzenia utworu, może uznać, iż nadaje się ono do publicznego rozpowszechnienia.

Ma on do tego prawo pierwszeństwa. Potem, po skorzystaniu z takiego prawa

pierwszeństwa, jest możliwe dalsze upublicznianie, w różny sposób, dzieła przez innych,

oczywiście bez naruszenia jego (twórcy) innych praw osobistych oraz autorskich praw

majątkowych.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Ostatnim z tej grupy autorskich praw jest możliwość sprawowania nadzoru nad

sposobem korzystania z utworu. Nadzór nad sposobem korzystania z dzieła przez

twórcę może być realizowany jedynie w przypadku posiadania przez niego wiedzy o

wykorzystaniu jego dzieła (taką wiedzę ma twórca w przypadku przeniesienia

majątkowych praw autorskich lub w przypadku udzielenia licencji) oraz o udostępnianiu,

przez

uprawnionych

korzystania

z dzieła,

efektów

dopuszczalnych

zmian

i wykorzystań. Aby posiadanie takiej wiedzy było realne ustawodawca nałożył na

korzystającego

z utworu

obowiązek

umożliwienia

twórcy

i to

jeszcze

przed

rozpowszechnieniem utworu, przeprowadzenie nadzoru autorskiego.

Jeżeli wniesione przez twórcę, w związku z nadzorem, zmiany w utworze są niezbędne

i wynikają z okoliczności od twórcy niezależnych, koszty ich wprowadzenia obciążają

nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę. Gdyby twórca nie

przeprowadził nadzoru autorskiego w odpowiednim terminie, uważa się, że wyraził zgodę

na rozpowszechnianie utworu.

Za wykonanie nadzoru autorskiego nie przysługuje twórcy dodatkowe wynagrodzenie. Ale

taka możliwość (dodatkowe wynagrodzenie) może zostać stworzona na podstawie

podpisanej umowy lub wynikać z istniejącego odrębnego przepisu prawnego (np. może

przysługiwać twórcy utworu plastycznego prawo do sprawowania odpłatnego nadzoru

autorskiego).

Sprawowanie nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi i architektoniczno-

urbanistycznymi regulują odrębne przepisy:

−

art. 60.1-5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych;

−

art. 12 ust. 1 i 7; art. 18 ust. 3 prawa budowlanego (ustawa z dn. 7 lipca 1994 r.

Dziennik Ustaw z 2003 r. nr 207 poz. 2016);

−

rozporządzenie ministra infrastruktury z dn. 18 maja 2005 r. w sprawie

samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. nr 96 poz. 817).

Trzeba tylko pamiętać, że nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego

lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej

budowy. Oczywiście ta zasada może być zmieniona zindywidualizowaną umową.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Inwestor może zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego. Tak więc

nadzór ten może być realizowany w ramach określonych umowami autorskimi pomiędzy

klientami a architektami, którzy zrealizowali określone projekty. Zakres sprawowania

nadzoru autorskiego jest ustalony umową cywilno-prawną (wzór takiej umowy jest

dostępny w Krajowej Izbie Architektów).

W ramach nadzoru tylko architekt, który projektował obiekt architektoniczny ma prawo,

na żądanie klienta (inwestora), dokonywać stosownych do potrzeb klienta zmian. Zmiany

bez jego zgody lub wiedzy skutkują zarzutem naruszenia prawa autorskiego.

Jeżeli uprawniona osoba, ale nie twórca, posiada oryginał utworu jest ona obowiązana

udostępnić go twórcy w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do wykonywania prawa

autorskiego.

Oryginalnymi egzemplarzami utworu w rozumieniu art. 19 ust. 3 są: egzemplarze

wykonane osobiście przez twórcę; kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli

zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem,

ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.

Z prawa autorskiego wynika możliwość skontrolowania, czy oryginał utworu jest

faktycznie takim jego egzemplarzem, który został stworzony przez twórcę. Czyli, że

twórca utworu, pomimo tego, że stracił prawo do oryginalnego egzemplarza, ma prawo

do skontrolowania, czy istotnie dany egzemplarz zawiera utwór stworzony przez niego,

a tym samym, czy upubliczniany jest on w formie niezmienionej. Nabywca oryginału

może jednak domagać się od twórcy odpowiedniego zabezpieczenia oraz wynagrodzenia

za korzystanie (art. 52.3).

Ochrona autorskich praw osobistych

Ochronę autorskich praw osobistych umieściła ustawa o prawie autorskim i prawach

pokrewnych w rozdziale ósmym. Przekroczenie przepisów dotyczących naruszenia praw

osobistych można dokonać w sposób niezawiniony i zawiniony.

O niezawinionym naruszeniu prawa autorskiego traktuje art. 78.1., który przewiduje,

że twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

żądać zaniechania tego działania. w razie dokonanego naruszenia może także żądać,

aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do

usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o

odpowiedniej treści i formie. Natomiast w przypadku naruszenia zawinionego sąd może

przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną

krzywdę lub na żądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę

pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

Jest jednak pewne ograniczenie w ochronie praw osobistych. Ograniczenie dotyczy

twórców programów komputerowych. Ochrona ta nie obejmuje prawa decydowania o

pierwszym publicznym udostępnieniu utworu, prawa do zachowania jego integralności

i prawa nadzoru nad sposobem korzystania (zob. art. 77 ustawy o prawie autorskim

i prawach pokrewnych).

Jak wcześniej wspomniano, osobiste prawa autorskie nie wygasają po śmierci

twórcy. Są one nadal chronione, a do twórcy (przed jego śmiercią) należy określenie

osoby, która może ze stosownym powództwem wystąpić. Gdyby twórca nie określił takiej

osoby, to wówczas prawa powoda będą posiadali z mocy prawa: małżonek, zstępni,

rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Gdyby tak określone osoby z takim

powództwem nie wystąpiły lub ich nie było, uprawnienie w tym zakresie będzie posiadało

stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja

zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała

prawami autorskimi zmarłego twórcy.

Niezależnie od ochrony przewidzianej w ustawie o prawie autorskim i…, osobistym

prawom autorskim pewną ochronę przyznaje również kodeks cywilny (ustawa z dnia 23

kwietnia 1964 r. kodeks cywilny Dz. U. z dnia 18 maja 1964 r. ostatnia zmiana

2007.12.31; Dz.U.06.164.1166). Na mocy art. 439 kc

Art. 439 kc: Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek

braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub

zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża

bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do

odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie

zabezpieczenie.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

można domagać się, aby osoba, która może narazić twórcę na bezpośrednią szkodę,

podjęła działania zmierzające do zaniechania albo nawet dała niezbędne zabezpieczenie

jako gwarancję, że narażenie takie nie nastąpi. Natomiast na podstawie art. 24 § 1-

§ 3. kc osoba, której dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym, bezprawnym działaniem,

może żądać zaniechania tego działania.

W razie dokonanego naruszenia można także żądać, wykonania czynności potrzebnych do

usunięcia skutków tego naruszenia. Może to zrobić w różnej formie. Kodeks cywilny

wymienia jako jedną z nich: złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej

formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on (twórca) również żądać

zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel

społeczny.

Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa,

poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Regulacje

przewidziane w kc można stosować niezależnie od przepisów przewidzianych gdzie

indziej, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym (zob. ustawa

prawo własności przemysłowej). Ponadto art. 23 kc uzupełnia, że dobra osobiste

człowieka

w tym

również

twórczość

naukowa,

artystyczna,

wynalazcza

i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony

przewidzianej w innych przepisach.

Art. 23 kc: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć,

swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji,

nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,

pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych

przepisach.

Ustawa o prawie autorskim... wprowadziła ochronę autorskich praw osobistych w postaci

norm karnych, mających za zadanie nie tylko oddziaływanie prewencyjne, ale również

i stosowanie kar za ich (osobistych praw autorskich) łamanie. Np. art. 115. 1.-3.

przewiduje odpowiedzialność za przywłaszczenie sobie autorstwa oraz za wprowadzenie

w błąd, co do autorstwa cudzego utworu albo artystycznego wykonania. Karane jest

również rozpowszechnianie bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzego

utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania czy artystycznego wykonania.

Ponadto karze podlega każdy, kto publicznie zniekształca utwór, artystyczne wykonanie,

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

fonogram, wideogram lub nadanie (podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo

pozbawienia wolności do lat 3).

Naruszenie osobistych praw autorskich w celu uzyskania korzyści materialnej w inny

sposób niż określono to powyżej podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo

pozbawienia wolności do roku. Karane jest również uniemożliwienie lub utrudnienie

wykonywanie prawa do kontroli korzystania z utworu, artystycznego wykonania,

fonogramu lub wideogramu (art. 119 ustawy o prawie autorskim… — podlega grzywnie,

karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku).

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe zostały określone w rozdziale trzecim (oddział drugi)

omawianej ustawy o prawie autorskim...

Zgodnie z art. 17. twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu

i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za

korzystanie z utworu.

Twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu, czyli do odnoszenia

z niego korzyści w postaci wynagrodzenia lub innej. Korzyść z utworu można uzyskać

sprzedając go, wynajmując, wystawiając publicznie czy zwielokrotniając, przy

zastosowaniu różnych technik itp. Korzyść można osiągnąć również w postaci

niematerialnej (np. może być to sława, chwała, szczególny szacunek, udogodnienia

niematerialne).

Pola eksploatacji utworu to sposób, w jaki można utwór wykorzystać. Ustawa niektóre

z nich wymienia w art. 50. i tak:

−

W zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu — wytwarzanie określoną

techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu

magnetycznego oraz techniką cyfrową.

−

W zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór

utrwalono — wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo

egzemplarzy.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Uwaga: wprowadzeniem utworu do obrotu jest publiczne udostępnienie jego

oryginału albo egzemplarzy drogą przeniesienia ich własności dokonanego przez

uprawnionego lub za jego zgodą.

−

W zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2

— publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie

i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy

mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Uwaga: Rozpowszechnionym utworem jest utwór, który za zezwoleniem twórcy

został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie. Reemitowaniem utworu jest

jego rozpowszechnianie przez inny podmiot niż pierwotnie nadający, drogą

przejmowania w całości i bez zmian programu organizacji radiowej lub

telewizyjnej oraz równoczesnego i integralnego przekazywania tego programu do

powszechnego odbioru.

Ale to nie są wszystkie „pola eksploatacji”. Chodzi tu nie tylko o możliwości, które są

obecnie znane, ale i takie, które, jeszcze nie są znane, a może je stworzyć postęp

techniczny.

Z autorskich praw majątkowych wynikają materialne uprawnienia przysługujące twórcy

utworu. Można te uprawnienia traktować jako przychody (wynagrodzenie) za korzystanie

z utworu. Twórca mając prawo do rozporządzania utworem ma prawo do wynagrodzenia

z różnego rodzaju tytułów.

Korzyści mogą dotyczyć: zawarcia umowy sprzedaży (cena sprzedaży) oryginału, jak

również z tytułu dokonywanej przez osoby uprawnione, odsprzedaży (wynagrodzenie)

sprzedanego już oryginału.

Odsprzedażą w rozumieniu art. 19 ust. 1 i art. 19 ze zm. 1 jest każda sprzedaż

następująca po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę.

Niezależnie od powyższych możliwości uzyskania kapitałowego usatysfakcjonowania

twórcom przysługuje prawo do otrzymywania odpowiednich kwot, przewidzianych ustawą

z tytułu:

−

produkcji lub importu magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych

urządzeń; kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń reprograficznych

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

umożliwiających

pozyskiwanie

kopii

całości

lub

części

egzemplarza

opublikowanego utworu; czystych nośników służących do utrwalania, w zakresie

własnego użytku osobistego, utworów.

−

zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich, za

pomocą

urządzeń

reprograficznych,

w ramach

prowadzonej

działalności

gospodarczej.

Procedura korzystania z wpływów otrzymywanych od producentów, importerów czy też

od posiadaczy urządzeń reprodukcyjnych wykonujących usługi na rzecz osób trzecich

została określona w art.:20 i art. 20(1). Są też tam ustalone procentowe wielkości

wpływów oraz procentowe wskaźniki rozdziału wpływających kwot do stowarzyszeń

reprezentujących twórców (tzw. organizacje zbiorowego zarządzania); artystów

wykonawców; producentów fonogramów, jak i wydawców.

Niezależnie od tych wpływów wymienionych powyżej właściciele autorskich praw

majątkowych otrzymują gratyfikacje, za pośrednictwem (lub bez pośrednictwa, jeżeli

podpisali odrębne umowy) stowarzyszeń ich reprezentujących z tytułu:

−−−−

Nadawania opublikowanych drobnych utworów muzycznych, słownych i słowno-

muzycznych przez organizacje radiowe i telewizyjne;

−−−−

Reemitowania przez operatorów sieci kablowych w sieciach kablowych utworów

nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na

podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania

prawami autorskimi (art. 21.1 i 21 ze zn.1.1).

−−−−

Publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich

dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (w tym przypadku również

potrzebna jest reprezentacja stowarzyszenia), jeżeli się to łączy z osiąganiem

korzyści majątkowych.

Uwaga: z tym przepisem łączy się m.in. obowiązek opłat, za wykorzystanie

programów radiowych (np. muzyki) w sklepach, zakładach fryzjerskich i innych

zakładach usługowych czy handlowych.

Z rozporządzaniem utworem wiąże się możliwość dowolnego nim dysponowania.

Twórca może go np.: cytować, zamieszczać w różnych publikatorach (utworem

opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego

egzemplarze zostały udostępnione publicznie) lub prywatnie go udostępniać (np. użyczać

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

— użyczeniem egzemplarzy utworu jest ich przekazanie do ograniczonego czasowo

korzystania, niemające na celu bezpośredniego lub pośredniego uzyskania korzyści

majątkowej) określonym przez siebie osobom, czy też wprowadzić do obrotu itp. Twórca

może decydować również, w jaki sposób i komu oraz za ile udostępni swój utwór. Tak

więc w zakresie „rozporządzania” leży i zarządzanie utworem.

Przeniesienie majątkowych praw autorskich

Ustawa bardzo szeroko traktuje zagadnienia przeniesienia majątkowych praw autorskich.

Prawa te mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy,

albo też na zasadzie nabycia ich poprzez przejęcie utworu przez pracodawcę lub też

w odmienny sposób (np. przejęcie przez producenta praw do fonogramu czy

wideogramu). „Inne osoby” mogą dowolnie nimi rozporządzać, jeżeli umowa tego nie

zabrania. Umowa o korzystanie z utworu, to licencja.

Umowa o przeniesienie majątkowych praw autorskich może być kształtowana

dowolnie pod warunkiem, że nie będzie sprzeczna z prawem. Stronami umowy są twórca

i nabywca. Każda ze stron może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć. Może też żądać

od drugiej strony zwrotu wszystkiego, co ta otrzymała z tytułu umowy. Gdyby ustawa tę

kwestię rozwiązywała — w określonych sytuacjach, inaczej niż chciałyby to zrobić strony

— oczywiście strony umowy musiałyby się dostosować do ustawowego rozwiązania (zob.

pierwszy e-wykład, normy imperatywne).

Umowa zobowiązująca do przeniesienia autorskich praw majątkowych przenosi na

nabywcę, z chwilą przyjęcia utworu, prawo do wyłącznego korzystania z utworu na

określonym w umowie polu eksploatacji. Możliwe jest inne ukształtowanie umowy w tym

zakresie (wyjątek: nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub

architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej

budowy).

Ustawa w trosce o korzyści twórcy wprowadza pewne wymogi (i ograniczenia), jakim

powinna odpowiadać umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych. Przede

wszystkim umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania

formy pisemnej (pod rygorem nieważności).

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Ponadto twórca zachowuje wyłączne prawo, aczkolwiek może być ono ograniczone

umową, zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie

są postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.

Zależne prawa są to prawa, które posiadają osoby nabywające, np. autorskie prawa

majątkowe. Nazwa bierze się stąd, że nabywcy mają prawa niesamodzielne; ich

wykonywanie jest uzależnione od zezwolenia autora dzieła oryginalnego.

Treść umowy, oprócz podstawowych danych twórcy i nabywcy, wskazania utworu musi

wyraźnie określać pola eksploatacji. Nie jest dopuszczalne stwierdzenie, że umowa

dotyczy „wszystkich pól eksploatacji”. Nie może ona również określać, nawet

uogólniająco, tych pól eksploatacji, które nie są znane w momencie zawierania umowy.

Gdyby takie zapisy się w niej znalazły, z mocy prawa staje się ona nieważna (art. 41.3).

Jeśli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny

z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami.

Twórca może w zbiorowej publikacji swych utworów umieścić utwory, o których

publikację zawarł odrębną umowę. Z tego tytułu nabywca lub licencjobiorca nie może

dochodzić od twórcy żadnych roszczeń nawet wtedy, gdy otrzymali od twórcy prawo

wyłączne. Jest ono w takim wypadku ograniczone, ale i jednocześnie chronione, gdyż

umowa o zbiorowe wydanie utworów raczej nie powinna obejmować prawa publikacji

poszczególnych utworów.

Ustawa dopuszcza jednak możliwość takiej publikacji poprzez

odpowiednie sformułowanie umowy (art. 62.2).

Umowa licencyjna, czyli umowa o korzystanie z utworu, musi być zawarta na piśmie

(pod rygorem nieważności). Ustawa wymienia dwa rodzaje umów licencyjnych: umowę

licencyjną wyłączną i umowę licencyjną niewyłączną.

Licencja wyłączna zastrzega, ze wszystkimi tego konsekwencjami (np. możliwość

dochodzenia roszczeń przez licencjobiorcę w przypadku naruszenia jego praw

wynikających z licencji), wyłączność korzystania z utworu w określony sposób.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Licencja niewyłączna nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym

osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji. Licencjobiorca, jeżeli

tego nie zastrzeżono w umowie, może upoważnić inną osobę do korzystania z utworu

w zakresie uzyskanej licencji.

Licencja uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa,

w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę. Można w umowie określić inny okres, jak

i zakres i miejsce korzystania z utworu. Licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat

uważa się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony. Jeżeli licencji

udzielono na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów

umownych (tj. takich, jakie przewidziano w podpisanej umowie), a w ich braku na rok

naprzód, na koniec roku kalendarzowego. Umowa może w tym zakresie postanawiać

inaczej. Po wyznaczonym ustawowo lub umownie terminie umowa licencyjna wygasa.

Nabycie autorskich praw majątkowych przez pracodawcę następuje w momencie

przejęcia utworu stworzonego przez pracownika, wykonującego swoje obowiązki

w ramach umowy o pracę. Owe przejęcie następuje w granicach wynikających z celu

umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Mając na uwadze poprzednie stwierdzenie,

pracodawca nabywa również prawo własności materiału, na którym utwór wykonano.

Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku

wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują również pracodawcy (o ile

umowa o pracę nie stanowi inaczej — art. 74.3).

Z umowy o pracę w zakresie nabycia autorskich praw majątkowych przez pracodawcę

może wynikać obowiązek rozpowszechnienia przejętego utworu. Jeżeli pracodawca nie

wywiąże się z tego obowiązku w okresie dwóch lat od nabycia utworu, twórca może

wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu. Po

jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością

przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do pracownika-twórcy.

W sytuacji, gdy pracodawcą jest instytut naukowy przysługuje mu pierwszeństwo

opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku

wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Strony mogą jednak umówić się inaczej.

Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Instytucja naukowa może, bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału

naukowego zawartego we wspomnianym utworze oraz udostępniać ten utwór osobom

trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione

w umowie. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od

dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo, jeżeli w okresie

dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany (zob. art. 12 i 14).

Uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym przysługuje pierwszeństwo

w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Jeżeli uczelnia nie opublikowała pracy

dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, może ją

opublikować, gdy praca dyplomowa nie jest częścią utworu zbiorowego.

W pewnym sensie pracodawcą dla twórców utworu audiowizualnego jest producent.

Domniemywa się, że producent utworu audiowizualnego nabywa, na mocy umowy o

stworzeniu utworu albo umowy o wykorzystaniu już istniejącego utworu, wyłączne prawa

majątkowe do eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości.

Przy twórcach pozostaje jednak prawo do wynagrodzenia.

Z umową o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzieleniem licencji związane

jest wynagrodzenie (ustawa się też posługuje określeniem „cena” zamiast

wynagrodzenie).

Wynagrodzenie jest ustalone umową, ale może być i tak, że umowa przewiduje

przeniesienie tych praw nieodpłatnie. W sytuacji, gdyby wykorzystywano utwór na polu

eksploatacji nieprzewidzianym umową, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za

korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. Umowa może być

renegocjowana

w razie

rażącej

dysproporcji

między

wynagrodzeniem

twórcy

a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy (art. 44).

Jeżeli z umowy wynika, że wynagrodzenie twórcy zależy od wysokości wpływów

z korzystania z utworu, twórca ma prawo do otrzymania informacji i wglądu

w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej istotne znaczenie dla określenia

wysokości tego wynagrodzenia. Gdyby wynagrodzenie twórcy określono w umowie

procentowo od ceny sprzedaży egzemplarzy utworu, a cena ta ulega podwyższeniu,

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

twórcy należy się umówiony procent od egzemplarzy sprzedanych po podwyższonej

cenie.

Wynagrodzenie należy się współtwórcom programu audiowizualnego pomimo tego,

że całość majątkowych praw do utworu posiada producent.

Współtwórcami utworu audiowizualnego są osoby, które wniosły wkład twórczy w jego

powstanie, a w szczególności: reżyser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego,

twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych

oraz twórca scenariusza.

Współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do:

−

wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu

audiowizualnego w kinach;

−

stosownego wynagrodzenia z tytułu najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych

i ich publicznego odtwarzania;

−

stosownego wynagrodzenia z tytułu nadawania utworu w telewizji lub poprzez

inne środki publicznego udostępniania utworów;

−

stosownego wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na

egzemplarzu przeznaczonym do własnego użytku osobistego.

Korzystający z utworu audiowizualnego wypłaca wynagrodzenie z powyższych tytułów za

pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub

prawami pokrewnymi.

Wynagrodzenie za korzystanie z polskiego utworu audiowizualnego za granicą lub

zagranicznego utworu audiowizualnego w Polsce może być ustalone ryczałtowo.

Umowa może zawierać inne postanowienia nieprzewidziane w ustawie, jednak nie mogą

być one z nią sprzeczne.

W ustawie przewidziano pewne zabezpieczenia dla innej niż twórca strony umowy tj. dla

zamawiającego (nabywcy). Postanowienia te zobowiązują m.in. twórcę do dostarczenia

(wykonania) utworu w wyznaczonym umową terminie, a jeżeli termin nie został

określony to niezwłocznie po ukończeniu utworu. Zamawiający utwór, w przypadku nie

otrzymania

w wyznaczonym

terminie,

może

wyznaczyć

następny

wszak

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

z zastrzeżeniem, iż w przypadku jego nie dochowania, od umowy będzie miał prawo

odstąpić. Ponadto w przypadku stwierdzenia usterek w utworze, zamawiający może

wyznaczyć twórcy termin do ich usunięcia, a w sytuacji ponownego jego nie dotrzymania

od umowy odstąpić lub żądać obniżenia umówionego wynagrodzenia.

Twórca może się od zarzutu popełnienia usterek uwolnić, jeżeli udowodni, iż usterki

powstały z powodu zaistnienie okoliczności, za które on nie odpowiada. Jednak

w przypadku nie dochowania terminu w usuwaniu usterek lub w przypadku ich

niezawinionego powstania twórca zachowuje prawo do 25% umówionego wynagrodzenia.

Roszczenia wynikające z tego rodzaju sytuacji (jak wyżej) wygasają z chwilą przyjęcia

utworu, co będzie oznaczało, że utwór przyjęty spełnia oczekiwania zamawiającego.

w każdym razie, zamawiający ma prawo po dostarczeniu utworu, w okresie ustalonym

umownie lub korzystając z art. 55 ustawy o prawie autorskim... w okresie kolejnych

sześciu miesięcy opowiedzieć się, czy utwór przyjmuje, czy nie przyjmuje oraz czy żąda

określonych poprawek lub zmian. Po tym terminie uważa się, że utwór został przyjęty

bez zastrzeżeń.

Ustawa dopuszcza odstąpienie lub wypowiedzenia przez twórcę umowy ze względu na

swoje istotne interesy twórcze. Nie określa ona, jakie interesy twórcy należy uznać za

„istotne”.

W takiej sytuacji przewiduje się dwie możliwości:

−−−−

Powstaje ustawowe prawo pierwokupu dla nabywcy lub licencjobiorcy, który

został narażony na odstąpienie lub wypowiedzenie umowy przez twórcę. Prawo

pierwokupu obowiązuje twórcę w przeciągu dwóch lat od daty odstąpienia lub

rozwiązania umowy ze względu na istotne interesu twórcy.

−−−−

Natomiast jeśli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po

przyjęciu utworu, skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia może być przez

drugą stronę umowy uzależniona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez

nią w związku z zawartą umową. Nie można jednak żądać zwrotu kosztów, gdy

zaniechanie rozpowszechniania jest następstwem okoliczności, za które twórca nie

ponosi

odpowiedzialności

(zasady

tej

nie

stosuje

się

utworów

architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych, podobnie przy art. 57).

Ponadto ustawa przewiduje jeszcze trzy interesujące sposoby zabezpieczenie autorskich

praw majątkowych, a mianowicie:

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

−

Jeżeli nabywca lub licencjobiorca, który zobowiązał się do rozpowszechniania

utworu (z czym oczywiście wiąże się wynagrodzenie dla twórcy; utworem

rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek

sposób

udostępniony

publicznie),

nie

przystąpi

rozpowszechniania

w umówionym terminie, twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć.

Może też domagać się naprawienia szkody po bezskutecznym upływie

dodatkowego, nie krótszego niż sześć miesięcy, terminu. Jeżeli termin, dotyczący

rozpowszechniania utworu nie był ustalony umową, to twórcy przyznane jest

prawo do odstąpienia od umowy lub jej rozwiązania w ciągu dwóch lat od

przyjęcia utworu przez nabywcę lub licencjobiorcę.

−

Gdyby publiczne udostępnienie utworu nastąpiło w nieodpowiedniej formie albo ze

zmianami, którym twórca mógłby słusznie się sprzeciwić, może on po

bezskutecznym wezwaniu do zaniechania naruszenia odstąpić od umowy lub ją

wypowiedzieć. Twórcy przysługuje w takim przypadku prawo do wynagrodzenia

określonego umową.

−

Jeżeli wskutek okoliczności, za które nabywca lub licencjobiorca ponosi

odpowiedzialność, utwór nie został udostępniony publiczności, twórca może się

domagać, zamiast naprawienia poniesionej szkody, podwójnego wynagrodzenia

w stosunku do określonego w umowie o rozpowszechnienie utworu, chyba że

licencja jest niewyłączna. Wówczas takiego prawa twórca nie ma.

Uwaga: w przypadku licencji niewyłącznej licencjodawca ma prawo udzielania

dalszych licencji na danym polu eksploatacji. O licencji wyłącznej mówimy, gdy

umowa zastrzega wyłączność korzystania z utworu w określony sposób.

Ochrona autorskich praw majątkowych

Ochrona autorskich praw majątkowych przewiduje możliwość żądania od osoby, która te

prawa naruszyła: zaniechania naruszania; usunięcia skutków naruszenia; naprawienia

wyrządzonej szkody (zob. art. 79–80). Odpowiedzialność sprawcy naruszenia wynika

z przepisów prawa cywilnego oraz z przepisów ustawy o prawie autorskim....

Prawo cywilne przewiduje odpowiedzialność osób za czyny niedozwolone. Jest oczywiste,

że każdy, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia

(art.415 kc). Jednak, w przypadku ochrony praw majątkowych, nie ma znaczenia wina

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

osoby naruszającej majątkowe prawo autorskie. To znaczy, że czynu tego można

dokonać z winy umyślnej, nieumyślnej lub w ogóle wina może nie występować.

Wina to stosunek psychiczny sprawcy do czynu określający świadomość sprawcy o

dokonaniu czynu niedozwolonego. Wina umyślna jest to działanie albo zaniechanie,

winę nieumyślną określa się wspólnym mianem niedbalstwa. Niedbalstwo można

zarzucić temu, kto nie dochował należytej staranności w sytuacji, gdy powinien i zarazem

mógł zachować się prawidłowo.

Z prawa cywilnego wynika również odpowiedzialność, oprócz sprawcy naruszenia

majątkowych praw autorskich, również i tego, kto inną osobę do wyrządzenia szkody

nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej

drugiemu szkody (art. 422 kc). Natomiast, gdy kilka osób ponosi odpowiedzialność za

szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna (zob.

art. 441 § 1 –§ 3 kc czy art. 353–365).

Odpowiedzialność solidarna określa możliwość

egzekwowania całości należności od każdego ze sprawcy lub od kilku jak również

i równocześnie od wszystkich. Wybór zależy od uprawnionego do egzekucji.

Ustawa o prawie autorskim określa też wysokość odszkodowania w postaci:

sum pieniężnych:

−

w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie

jest zawinione

−

trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia

byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie

z utworu;

−

poprzez wydanie uzyskanych korzyści, wynikających z naruszenia

majątkowych praw autorskich;

−

zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe,

odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość

uprawdopodobnionych

korzyści

odniesionych

przez

sprawcę

z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy

naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności

gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na

cudzy rachunek.

stosownej publikacji tzn.:

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

−

jednokrotnego

albo

wielokrotnego

ogłoszenia

w prasie

oświadczenia

odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;

−

podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego

w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

Dopuszcza się również i mniej dotkliwe odszkodowania w sytuacji, gdy naruszenie jest

niezawinione, a zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla

osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe. Wówczas na wniosek osoby naruszającej

prawo i za zgodą uprawnionego sąd może zasądzić zapłatę stosownej sumy pieniężnej na

rzecz uprawnionego. Ponadto sąd może orzec przepadek lub zniszczenie przedmiotów

służących do naruszenia autorskich praw majątkowych.

Ograniczenie ochrony majątkowego prawa autorskiego

Ograniczenia majątkowego prawa autorskiego wynikają z: ustalonego okresu

istnienia,

wyczerpania

prawa,

dozwolonego

użytku

osobistego,

rozpowszechniania, możliwości cytowania, oraz następują z różnych innych

regulacji wymienionych w ustawie.

Wszystkie te ograniczenia majątkowego prawa autorskiego powodują, iż ustawa

wprowadza pewien zakres dozwolonego użytku z utworu bez potrzeby zezwolenia jak

również bez stosownych opłat (w niektórych przypadkach dozwolonego użytku autorowi

przysługuje wynagrodzenie. O tym, w jakich to następuje okolicznościach, decyduje

ustawa, wymieniając te okoliczności). Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego

korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy (art. 35).

Ograniczenia czasowe „(…) zakreślają czas istnienia praw majątkowych. Po jego

upływie prawa te wygasają. W praktyce oznacza to, że dobra niematerialne znajdujące

się wcześniej w wyłącznej dyspozycji określonych podmiotów, z chwilą wygaśnięcia praw

majątkowych do nich, nikomu już nie przysługują, ale przechodzą do domeny publicznej.

Zatem osoby zainteresowane eksploatacją danego programu będą mogły z niego

swobodnie korzystać. Swoboda ta polega na braku konieczności uzyskiwania zezwolenia

na korzystanie, natomiast nie oznacza dowolności w stosowaniu innych przewidzianych

prawem formalności, np. co do konieczności przestrzegania autorskich praw osobistych,

które wygaśnięciu nie podlegają i które mogą być chronione nawet przez wiele lat po

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

śmierci twórcy programu” (źródło: Witryna internetowa BLIZT e-business, prawo,

technologie).

Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem siedemdziesięciu lat. Od tej zasady

ustawa może przewidywać wyjątki. Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się

w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego

zaczyna się bieg terminów określonych w ustawie. A zdarzenia i terminy te są określone

w następujący sposób:

−

od śmierci twórcy;

−

od śmierci ostatniego z żyjących współtwórców;

−

od daty pierwszego rozpowszechnienia, w odniesieniu do utworu, którego twórca

nie jest znany;

Uwaga: Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna

się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach,

odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty

rozpowszechnienia każdej z wymienionych części (art. 37).

−

od daty rozpowszechnienia utworu w odniesieniu do utworu, do którego autorskie

prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca;

−

od daty jego ustalenia, gdy utwór nie został rozpowszechniony, ale w odniesieniu

do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy

innej osobie niż twórca;

−

od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: kompozytora muzyki

skomponowanej do utworu audiowizualnego, głównego reżysera, autora

scenariusza, autora dialogów — w odniesieniu do utworu audiowizualnego.

Wyczerpanie prawa polega na wyłączeniu uprawnień twórcy (nabywcy) do

majątkowego prawa autorskiego poprzez utratę prawa dalszej kontroli nad korzystaniem

z egzemplarza dzieła po jego pierwszym wprowadzeniu do obrotu. Warunkiem takiego

wyłączenia jest legalne (czyli ze zezwoleniem uprawnionego podmiotu) wprowadzenie

egzemplarza do obrotu. Tak więc istotą „wyczerpania prawa” jest możliwość obrotu,

zapisanego na różnych nośnikach, egzemplarza utworu.

Wyczerpanie prawa powstaje jedynie w odniesieniu do egzemplarza dzieła.

Zinterpretować to można w ten sposób, że skoro kupiliśmy egzemplarz dzieła, to również

możemy nim obracać, czyli sprzedawać, użyczać itp. Wykluczona jest jednak zawodowa

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

odsprzedaż oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego,

rękopisów utworów literackich i muzycznych.

Zawodową odsprzedażą są wszystkie czynności o charakterze odsprzedaży dokonywane,

w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz

inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów

literackich i muzycznych.

Dokonywanie takiej zawodowej odsprzedaży zobowiązuje do przyznania wynagrodzenia

twórcy

lub

jego

spadkobiercom

w wysokości

określonej

w art.

19.1.wszak

z zastrzeżeniem, że w przypadku ceny sprzedaży niższej niż równowartość 100 euro

obowiązek wynikający z art. 19.1 nie istniałby oraz nie byłoby takiego obowiązku

w przypadku odsprzedaży zawodowej innych niż oryginalne egzemplarze utworu.

Oryginalnymi egzemplarzami utworu są: egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę;

kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście,

w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane

lub w inny sposób przez niego oznaczone.

Do nieoryginalnych należy zaliczyć wszystkie takie egzemplarze utworu, które nie

spełniają warunków ustawowej definicji, tj. różnego rodzaju „podróbki”, „pirackie”

wydania itp. Byłoby to trudne do wyegzekwowania przez twórcę lub stowarzyszenie,

a jednocześnie byłoby to sprzeczne z prawem, gdyż byłoby to ciągnięcie korzyści

z przekroczenia prawa jako, że taka produkcja jest nielegalna.

Z interpretacji tych norm wynika, że zasada wyczerpania prawa nie dotyczy utworów

przekazywanych w inny sposób (np.: Internet, TV czy radio). To znaczy nie stosuje się do

tego rodzaju przenoszenia zasady wyczerpania prawa.

Przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia autorskich praw

majątkowych do utworu (można to zmienić umową, czyli, że będzie powodowało

przeniesienie praw autorskich do utworu — art. 52.1). Prawo do programu

komputerowego ulega wyczerpaniu na ogólnych zasadach (czyli w taki sam sposób, jak

do utworów literackich).

W kontekście zasięgu terytorialnego obowiązywania zasady wyczerpania prawa można

mówić o „wyczerpaniu krajowym”, „wyczerpaniu regionalnym” lub „wyczerpaniu

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

światowym”. Oczywiście w przypadku Polski możemy mówić przede wszystkim o

wyczerpaniu krajowym i regionalnym, jako że Polska jest członkiem Unii Europejskiej. Nie

można bowiem przeoczyć, że w ustawie o prawie autorskim znalazł się zapis dotyczący

wyczerpania prawa na terenie UE (art. 51.3). Następuje ono na skutek wprowadzenia do

obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na tym terytorium, co równocześnie powoduje

wyczerpanie prawa do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej (z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia). Wyczerpanie szersze

obowiązuje na terytorium każdego kraju przyjmującego zasadę międzynarodowego

wyczerpania. Oznacza to możliwość wyczerpania prawa tylko tam, gdzie wewnętrzne

przepisy

krajowe

dopuszczają

taką

zasadę.

Polska

nie

wprowadziła

zasady

międzynarodowego wyczerpania.

Dozwolony użytek osobisty to kolejny wyjątek od zasady ochrony majątkowych praw

autorskich. Ustawodawca dopuścił owe wyłączenie ochrony ze względów społecznych,

dzięki czemu umożliwiono szerokiej rzeszy odbiorców dzieła do poznania jego walorów

artystycznych czy wizualnych. Gdyby tego nie uczyniono wielu ludzi nie poznałoby nigdy

wielu dzieł z przyczyn materialnych, jak również dzieła te nie stałyby się przyczynkiem do

rozwoju społecznego (np. w zakresie kultury, sztuki, nauki).

Zgodnie z ustawowym przyzwoleniem wolno, bez zezwolenia twórcy, nieodpłatnie:

−

Korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku

osobistego, w tym również do korzystania z pojedynczych egzemplarzy utworów

przez

krąg

osób

pozostających

w związku

osobistym,

w szczególności

pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

Uwaga: Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu

architektonicznego

i architektoniczno-urbanistycznego

oraz

korzystania

z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to

własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

−

Korzystać z utworu poprzez przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie

utworów, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące

integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu

wyłącznie umożliwienie: przekazu utworu w systemie teleinformatycznym

pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub zgodnego z prawem korzystania

z utworu.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Wyjściem poza dozwolony użytek osobisty będzie, aczkolwiek również dozwolone,

rozpowszechnianie za pomocą anteny zbiorowej oraz sieci kablowej utworów

nadawanych przez inną organizację radiową lub telewizyjną drogą satelitarną albo

naziemną, jeżeli następuje to w ramach równoczesnego, integralnego i nieodpłatnego

rozpowszechniania programów radiowych lub telewizyjnych i przeznaczone jest do

oznaczonego grona odbiorców znajdujących się w jednym budynku lub w domach

jednorodzinnych obejmujących do 50 gospodarstw domowych (nie może się to łączyć

z uzyskaniem korzyści majątkowych).

Podobnie ustawa traktuje rozpowszechnianie w celach informacyjnych w prasie, radiu

i telewizji już rozpowszechnionych, aktualnych sprawozdań o wydarzeniach czy takich

samych (tj. aktualnych) artykułów politycznych, gospodarczych czy religijnych (chyba że

zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione — art. 25)

i innych (szczegółowy zakres w art. 25). Za korzystanie z utworów (aktualne artykuły na

tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, aktualne wypowiedzi i fotografie

reporterskie), twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia — czyli wprawdzie zezwolenie

nie jest konieczne, ale w przypadku wykorzystania takich utworów przysługuje

uprawnionemu prawo do wynagrodzenia.

Ośrodki informacji lub dokumentacji mogą sporządzać i rozpowszechniać własne

opracowania dokumentacyjne oraz pojedyncze egzemplarze, nie większych niż jeden

arkusz wydawniczy, fragmentów opublikowanych utworów. Jednak gdyby robiono to

odpłatnie samemu

twórcy lub za pośrednictwem organizacji jego reprezentującej należy

się wynagrodzenie.

Wolno ponadto rozpowszechniać:

−

Utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub

w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku. Oznacza to, że

rozpowszechnianie

jest

wprawdzie

dozwolone,

ale

nie

może

być

rozpowszechnianie w celach, dla których utwory takie znalazły się na drogach,

placach, ulicach itp. Tak więc, gdyby utwór służył celom reklamowym stojąc przy

drodze, to już jego w takich samych celach (tj. reklamowych) dalej

rozpowszechniać go nie wolno (dotyczy to oczywiście innych osób niż uprawnione,

np. posiadacza licencji).

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

−

Utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak: muzea, galerie,

sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla

promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach

w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji.

−

W encyklopediach i atlasach — opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne,

o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka

trudne do przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do

wynagrodzenia.

Do tej grupy ograniczeń autorskiego prawa majątkowego można zaliczyć ustawowe

pozwolenie na nieodpłatne wykonywanie publicznie rozpowszechnionych utworów

podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i akademickich lub oficjalnych

uroczystości państwowych (jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub

bezpośrednio korzyści majątkowych i artyści wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia),

z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych.

Utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został

w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie.

Ustawa zapewnia możliwość cytowania. Cytat to dosłowne przytoczenie czyichś słów.

w pracy naukowej cytat to nie tylko wierne przytoczenie słów autora, ale również

i własna przeróbka tekstu, która wprawdzie odbiega od oryginału, jednak jego zasadniczy

sens utrzymuje. Cytat w prawie autorskim rozumiany jest jako urywek utworu/-ów lub

drobne utwory w całości. Utwór musi być jednak wcześniej rozpowszechniony.

Przeniesienie cytatu twórcy do własnego utworu jest obwarowane pewnymi

ograniczeniami. Art. 29 ustawy o prawie autorskim wprowadza możliwość nieodpłatnego

posługiwania się cytatem, bez zezwolenia autora jedynie w zakresie uzasadnionym

wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Wyjaśnia

też, że w celach dydaktycznych i naukowych wolno zamieszczać rozpowszechnione

drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach oraz wolno

zamieszczać drobne utwory lub fragmenty większych utworów w antologiach. Jednak

w przypadku

zamieszczania

takich

utworów

w podręcznikach,

wypisach

oraz

w antologiach twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Pewien kłopot sprawia możliwość cytowania fragmentu wziętego z utworu muzycznego.

Istnieje wprawdzie zezwolenie ustawodawcy na cytowanie utworu w ramach określonych

„prawami gatunku twórczości”, ale trudno jest wyznaczyć zakres owego cytowania. Może

się on zapewne ograniczać do pewnej (krótkiej) frazy, ale z pewnością owa fraza nie

może rzutować na treść ani koncepcje utworu. Na pewno nie może to być parafraza

całkowicie zbudowana na dziele twórcy (oczywiście coś takiego spotyka się w muzyce, ale

zawsze jest to związane z zezwoleniem autora, albo przynajmniej nabywcy majątkowego

prawa autorskiego).

Ustalenie, czy w określonym utworze muzycznym znajduje się — niezgodnie z zasadami

cytowania — inny utwór wymaga dużego trudu w sytuacji, gdy zapożyczenie samo, od

razu nie jest słyszalne. Ale nawet i w sytuacji wydawałoby się oczywistej, do celów

dowodowych

wymagana

byłaby

ekspertyza,

która

musiałaby

wykazać

czy

w kwestionowanym utworze są np. te same sekwencje dźwięków i to samo tempo.

Oznacza to, że należałoby dokonać opisu podobieństw i różnic pomiędzy obydwoma

utworami tj. oryginalnym i kwestionowanym.

Cytując utwór należy pamiętać, aby go oznaczyć w taki sposób, by twórca jego oraz sam

utwór, stał się rozpoznawalny. Od cytatu należy odróżnić tzw. powołanie się na określoną

myśl autora zawartą w utworze. Wówczas, jeżeli nie jest podawana w wersji oryginalnej,

wystarczy zaznaczenie, iż opieramy się na pewnej koncepcji, tezie lub hipotezie

określonego twórcy.

W przypadku wykorzystania fragmentu utworu we własnym dziele oraz nie wskazania

autora cytatu miejsca skąd on został wzięty narażamy się przynajmniej na podejrzenie

kradzieży. Kradzież fragmentu lub całości utworu nazywany jest plagiatem. Plagiat

występuje we wszystkich dziedzinach twórczości chronionych prawem autorskim —

można więc wyróżnić plagiat np. muzyczny, w literaturze czy malarstwie.

Inne ograniczenia w ochronie majątkowego prawa autorskiego trudno jest ująć

w jednym usystematyzowanym pojęciu, gdyż nie mają one wspólnych cech. i tak:

−−−−

Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich

zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; sporządzać lub

zlecać

sporządzanie

egzemplarzy

rozpowszechnionych

utworów

w celu

uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; udostępniać zbiory dla

© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu

informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek (art. 28).

Zezwolenie to związane jest z umożliwieniem wykorzystania utworów do celów

naukowych

i dydaktycznych.

Ponadto

z uwagi

możliwość

utraty

rozpowszechnionych utworów (np. wypożyczony egzemplarz może nie wrócić do

biblioteki z różnych powodów) można zapobiec utracie egzemplarza ze zbioru,

poprzez

jego

dodatkowe

sporządzenie

(np.

poprzez

jego

skopiowanie

i udostępnianie skopiowanego utworu zamiast posiadanego).

−−−−

Wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób

niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich

upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze

wynikającym z natury upośledzenia — art. 33(1). Jest to umożliwienie osobom

niepełnosprawnym bezpłatnego korzystania z określonego utworu w celach nie

tylko rehabilitacyjnych, ale również umożliwiających im przystosowanie do

warunków społecznych, w których żyją. z przepisu nie wynika, że z takich

utworów może korzystać wyłącznie niepełnosprawny. Jest to również umożliwienie

osobom opiekującym się niepełnosprawnymi lub je leczącym do korzystania

z takich utworów, aby tylko korzystanie z tych utworów odnosiło się do

niepełnosprawnych i było bezpłatne.

−−−−

Wolno korzystać z utworów dla celów bezpieczeństwa publicznego lub na

potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych lub prawodawczych oraz

sprawozdań z tych postępowań — art. 33(2).

−−−−

Wolno w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży utworów

korzystać z egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, w zakresie

uzasadnionym promocją wystawy lub sprzedaży. Jeżeli mamy np. zezwolenie na

sprzedaż egzemplarzy utworu już rozpowszechnionego to demonstrując

egzemplarz możemy pokazać, co sprzedajemy np.

poprzez odtworzenie utworu

muzycznego na stoisku gdzie sprzedajemy rozpowszechnione egzemplarze tego

utworu

Nie może to jednak służyć do innego handlowego wykorzystania, np. do

zachęcenia kupowania środków czyszczących, czy obuwia

— art. 33(3).

−−−−

Wolno korzystać z utworów w związku z prezentacją lub naprawą

sprzętu. Chodzi tu oczywiście o sprawdzenie, po lub w trakcie dokonywania

reperacji, czy reperowany sprzęt w ogóle lub we właściwy sposób, np. odtwarza

utwór chroniony prawem. Jest to sprawdzenie prawidłowości działania sprzętu

przy użyciu egzemplarza utrwalonego w jakikolwiek sposób. Możliwe jest też np.

prezentowanie walorów sprzedawanych odbiorników RTV czy odtwarzaczy przy

użyciu określonego utworu audiowizualnego po to, by pokazać jak dobrze ten

sprzęt działa — art. 33(4).

−−−−

Wolno korzystać z utworu w postaci obiektu budowlanego, jego rysunku, planu lub

innego ustalenia, w celu odbudowy lub remontu obiektu budowlanego — art.

33(5). Oczywiście nie znając planu czy rysunku obiektu architektonicznego często

byłoby niemożliwe jego odtworzenie w ramach odbudowy, naprawy czy

regeneracji. w związku z tym do tych celów korzystanie z określonego utworu nie

wymaga zgody i jest bezpłatne.

−−−−

Producent może bez zgody twórców utworu audiowizualnego dokonywać

tłumaczeń na różne wersje językowe. Jest to prawo producenta, ale jednocześnie

ograniczenie dla współtwórców utworu w zakresie tłumaczeń.

Odrębne regulacje znalazły się w ustawie o prawie autorskim w zakresie wyłączeń

z ochrony autorskich praw majątkowych w zakresie programów komputerowych.

Ustawa wprowadza duże ograniczenia, ale często je warunkuje różnymi zachowaniami

korzystających bez zezwolenia. I tak:

−−−−

Z ochrony przyznanej programowi komputerowemu wyłączone zostały idee

i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego,

w tym podstawa łączy.

−−−−

Nie wymaga zezwolenia uprawnionego: sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest

to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Kopia ta jednak nie

może być używana równocześnie z programem komputerowym (jeżeli umowa nie

stanowi inaczej).

−−−−

Z ochrony wyłączono obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania

programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę

posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli,

będąc do tych czynności upoważnioną, dokonuje ona tego w trakcie

wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania

programu komputerowego.

−−−−

Nie wymaga zezwolenia zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy

jako trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości

lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie. W zakresie,

w którym

dla

wprowadzania,

wyświetlania,

stosowania,

przekazywania

i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie,

czynności te wymagają zgody uprawnionego.

−−−−

Zezwolenie nie jest potrzebne do tłumaczenia, przystosowywania, zmiany

układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym,

zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała, jeżeli jest to niezbędne

do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie

stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi.

Muszą być jednak spełnione następujące warunki: czynności te dokonywane są

przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza

programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz;

informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo

dostępne dla licencjobiorcy lub innej osoby uprawnionej do korzystania

z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich

rzecz. Czynności te odnoszą się tylko do tych części oryginalnego programu

komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

Brak potrzeby uzyskania zezwolenia nie oznacza jednak pełnej możliwości w korzystaniu

z programów komputerowych. Wprowadza się dodatkowo pewne ograniczenia. Oto one:

informacje, które można było uzyskać na podstawie powyżej opisanego zachowania, przy

braku potrzeby uzyskania zezwolenia, nie mogą być wykorzystane do innych celów niż

osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego. Nie mogą

być one też przekazane innym osobom. Nie jest też możliwe wykorzystanie tego rodzaju

braku ograniczenia do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu

komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności

naruszających prawa autorskie.

Ochrona przyznana bazom danych spełniającym cechy utworu nie obejmuje

programów komputerowych używanych do sporządzenia lub obsługi baz danych

dostępnych przy pomocy środków elektronicznych.

Prawa pokrewne

Druga część ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zajmuje się prawami

pokrewnymi. Prawa pokrewne nie mieszczą się w zakresie praw autorskich, ale będąc jak

gdyby ich pochodną są do nich podobne (stąd nazwa „pokrewne”) i dlatego też znalazły

się w jednej ustawie.

Ustawa do praw pokrewnych zalicza:

prawa do artystycznych wykonań przez aktorów, recytatorów, dyrygentów,

instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób, które

w sposób twórczy przyczyniają się do powstania określonego wykonania;

prawa do fonogramów i wideogramów;

prawa do nadań przez organizacje radiowe i telewizyjne;

prawa do pierwszych wydań;

prawa do wydań naukowych i krytycznych.

Ad. a

Przepisy mają zastosowanie, do tych artystycznych wykonań, które: dokonane zostały

przez obywatela polskiego albo osobę zamieszkałą na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej lub dokonane zostały przez obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej

lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) — stron

umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, lub zostały ustalone po raz pierwszy na

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub zostały opublikowane po raz pierwszy na

terytorium

Rzeczypospolitej

Polskiej,

lub

są

chronione

podstawie

umów

międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umów (art. 90).

Ustawodawca uznał, że każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej

pozostaje pod ochroną niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Odróżnił przy tym utwór od dzieła sztuki ludowej. Najprawdopodobniej chodziło mu o

zaakcentowanie odrębności utworu, jako wytworu określonego twórcy od dzieła sztuki

ludowej, które to dzieło jest często stworzone przez nieznanego człowieka lub wręcz jest

skomponowane przez zespół ludzi, niemożliwych do zidentyfikowania oraz kolejnych

wykonawców ludowych, którzy dane dzieło ludowe przetwarzali, interpretowali aż

doprowadzili do określonego, finalnego ustalenia. Zidentyfikowanie twórcy tego dzieła nie

jest wprawdzie możliwe, ale istniejące dzieło można wykonywać. Najprawdopodobniej,

dlatego ustawodawca wyodrębnił wykonanie dzieła ludowego jako oddzielnego

przedmiotu ochrony prawami pokrewnymi.

Wykonanie to nic innego jak próba odtworzenia zamiaru autora. Jednak trudno jest

wiedzieć, jaką interpretację utworu sam autor dla danego dzieła przewidział.

Są wprawdzie czasami autowykonania, które jednak niekoniecznie muszą być wzorem do

naśladowania już chociażby dlatego, że świetny twórca nie musi być świetnym

wykonawcą, a nadto z uwagi na zmianę odczuć ludzkich w miarę ich rozwoju duchowego.

Dlatego

uznano,

że

każde

działania

aktorów,

recytatorów,

dyrygentów,

instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy

przyczyniających się do powstania wykonania są uznane za artystyczne wykonania.

Ustawodawca nie wymienił wyczerpująco wszystkich osób, które mogłyby dokonać

artystycznego wykonania. Tak, więc ich katalog pozostaje otwarty. Jedynym warunkiem

jest, aby przyczynili się oni w sposób twórczy do powstania wykonania. Ze słowem

„twórczy” wiąże się oczywiście jakaś osobista interpretacja utworu aczkolwiek nie

umożliwia to zmian treści utworu bez zgody właściciela praw autorskich (art. 85.1.2.).

Przepis nie wyjaśnił, co rozumieć należy przez „artystyczne wykonanie”. Czy jest to

wykonanie przez artystę zawodowego, tj. posiadającego określone uprawnienia do

wykonywania zawodu, czy też „artystyczne wykonanie” to wykonanie mające

niepowtarzalny charakter cechujące się nie tylko doskonałym odtworzeniem czegoś, ale

ukazanie, w trakcie odtwarzania, pewnej koncepcji nigdzie dotychczas nie spotykanej?

Wydaje się, że w zamiarze ustawodawcy nie było ograniczanie „artystycznego

wykonania” do wykonania utworu przez osoby zaliczające się, dzięki pewnym formalnym

uprawnieniom, do zawodu artysty. Wniosek taki wypływa ze sformułowania zawartego

w art. 85.2. „(...) są w szczególności (...)”. Oznacza to, że oprócz oczywistych zawodów

aktorskich tam wymienionych dopuszcza się i inne osoby byleby wykazały się pewnym

artyzmem wykonania. Ponadto zezwala ustawodawca na zastosowanie art. 1.4 ustawy do

praw pokrewnych, czyli uznaje również, że artystyczne wykonanie nie jest uzależnione od

spełnienia jakichkolwiek wymogów formalnych (zob. art. 101 ustawy o prawie

autorskim).

Artystyczne wykonanie nie niesie ze sobą zagrożeń wynikających z ochrony praw

pokrewnych do momentu, gdy nie zostało utrwalone na jakimś nośniku umożliwiającym

odtworzenie owego skonkretyzowanego wykonania. Oglądający lub słuchający owego

wykonania odbierają pewne określone wrażenia, ale po jego zakończeniu pozostaje u

nich jedynie ogólne doznanie i nastrój. Nikt nie jest w stanie tego wrażenia czy nastroju,

wynikającego z wykonania, odtworzyć. Skoro jest to takie ulotne, więc nikt nie może

wykorzystać w żaden sposób owego artystycznego wykonania. Ustawowe zapisy

dotyczące praw pokrewnych nie zostaną, więc ani naruszone ani tym bardziej

uruchomione w celu zabezpieczenia roszczeń materialnych.

Inaczej stanie się, gdy artystyczne wykonanie zostanie utrwalone na jakimś nośniku.

Wówczas każde odtworzenie będzie wiązało się z pewnymi konsekwencjami.

Artyście wykonawcy przysługuje, w granicach określonych przepisami ustawy, wyłączne

prawo do:

−

Ochrony dóbr osobistych, w szczególności w zakresie:

wskazywania go jako wykonawcy, z wyłączeniem przypadków, gdy pominięcie jest

zwyczajowo przyjęte; decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy, w tym

zachowania anonimowości albo posłużenia się pseudonimem; sprzeciwiania się

jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania, które

mogłyby naruszać jego dobre imię.

−

Korzystania z artystycznego wykonania i rozporządzania prawami do niego na

następujących polach eksploatacji: w zakresie utrwalania i zwielokrotniania —

wytwarzania określoną techniką egzemplarzy artystycznego wykonania, w tym

zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową; w zakresie obrotu egzemplarzami,

na których artystyczne wykonanie utrwalono — wprowadzania do obrotu,

użyczania lub najmu egzemplarzy, w zakresie rozpowszechniania artystycznego

wykonania w sposób inny niż określony powyżej; nadawania, reemitowania oraz

odtwarzania, chyba że są one dokonywane za pomocą wprowadzonego do obrotu

egzemplarza, a także publicznego udostępniania utrwalenia artystycznego

wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i

w czasie przez siebie wybranym.

−

wynagrodzenia

korzystanie

z artystycznego

wykonania

lub

rozporządzanie prawami do takiego wykonania określone w umowie albo

przyznane w przepisach ustawy.

−

Do stosownego wynagrodzenia w przypadku nadawania, reemitowania lub

odtwarzania artystycznego wykonania za pomocą wprowadzonego do obrotu

egzemplarza.

Specyfiką wykonań artystycznych, od których zależy ochrona praw pokrewnych, jest, jak

to już wspomniano powyżej, konieczność utrwalenia określonego wykonania. Rzadko

zdarza się, aby takiego utrwalenia dokonał sam artysta, chociaż takich przypadków też

nie można wykluczyć. Dokonuje więc tego jakaś osoba, która jest odpowiednio sprzętowo

i finansowo wyposażona. Jest to sprawca utrwalenia artystycznego wykonania, który

oprócz wykonawcy jest zainteresowany, z jakiegokolwiek bądź powodu (np. finansowych

czy zachowań kulturowo-archiwalnych), utrwaleniem pewnych doznań artystycznych na

jakimś trwałym nośniku. Natomiast osobą, która posiada możliwości sprzętowe, ale

przede wszystkim, finansowe jak i organizacyjne jest producent. Producentem jest osoba

fizyczna lub osoba prawna, lub jednostka organizacyjna (o której mowa w art. 33

§ 1 kc,

tj. jednostka nie posiadająca osobowości prawnej, ale mająca zdolność do czynności

prawnych), która podejmuje inicjatywę, faktycznie organizuje i ponosi odpowiedzialność

za kreatywny, organizacyjny i finansowy proces produkcji utworu audiowizualnego

(ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji Dz.U. 04.253.2531 ost. zm.

2007.04.21, zm. Dz.U. 07.61.411 — art. 1).

Skoro producent może być finansowo zainteresowany utrwaleniem artystycznego

wykonania jakiegoś dzieła to jest oczywiste, iż powinien mieć możliwość dysponowania

utrwalonym artystycznym wykonaniem. Wykonawca z kolei jest osobą, która chciałaby

osiągnąć satysfakcję nie tylko osobistą, ale i materialną wynikająca z jego ponad

zwyczajnych umiejętności. Tworzy się więc możliwość realizacji wspólnych interesów

producenta i wykonawcy. Jakkolwiek interesy owe są zbieżne w chęci uzyskania

wynagrodzenia to jednak napotykają one na pewne trudności w realizacji dotyczące

wysokości osiąganych zysków wynikających ze współpracy wykonawcy z producentem.

Ustawa mówiąc o producencie utworu audiowizualnego daje kompromisowe

rozwiązanie owych sprzeczności, wynikających z różnego zainteresowania materialnego

tych osób. Sprzeczność taka może najlepiej zostać rozwiązana umową, która określi

zasady przeniesienia prawa do utworu audiowizualnego. Gdyby nie określono zakresu

praw w umowie, to wówczas, z mocy prawa producent uzyskałby pełne prawa do

rozporządzania i korzystania z wykonania na wszystkich polach eksploatacji.

Wykonywanie praw do artystycznych wykonań jest ograniczone w sposób podobny jak

prawa autorskie majątkowe tzn. wynikają owe ograniczenia z art. 23–35 ustawy prawno-

autorskiej i są to ograniczenia wynikające z tzw. dozwolonego użytku. Ponadto jest też

ograniczenie powstające w przypadku wprowadzenia do obrotu oryginału albo

egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego, ponieważ

wyczerpuje ono prawo do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia.

Domniemywa się, iż twórcą artystycznego wykonania jest osoba, której nazwisko w tym

charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu, lub której autorstwo podano do

publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób.

Organizacjom radiowym i telewizyjnym wolno przy pomocy własnych środków i dla

własnych nadań utrwalać artystyczne wykonanie utworu/-ów w celu zgodnego z prawem

korzystania z nich. Utrwalenia te powinny być zniszczone w terminie miesiąca od dnia

wygaśnięcia uprawnienia do nadania utworu.

Wyjątkiem od tej zasady jest nie

stosowanie się do utrwaleń dokonanych przy przygotowywaniu własnych audycji

i programów mających wyjątkowy charakter dokumentalny, i które zostaną umieszczone

w archiwum.

Zastanawiające jest, dlaczego ustawodawca użył określenia „organizacje radiowe

i telewizyjne”. Przy czym nie wyjaśnił zakresu tego pojęcia, aczkolwiek wypowiada je

w kontekście „stowarzyszenia”. Nie użył słowa przedsiębiorca, które byłoby niewątpliwie

wygodniejsze w określeniu zakresu jednostek uprawnionych do nadawania programów

radiowo-telewizyjnych (problem ten zostanie rozważony w trzecim e-wykładzie).

Wykonawcy przysługuje ochrona dóbr osobistych oraz prawo do korzystania z praw do

artystycznego wykonania i rozporządzania prawem do niego przez lat pięćdziesiąt licząc

od zakończenia roku, w którym artystyczne wykonanie ustalono. Jeżeli jednak w tym

czasie nastąpiła publikacja utrwalonego wykonania lub jego publiczne odtworzenie, okres

ochrony liczy się od tych zdarzeń, a gdy miały miejsce obydwa — od tego z nich, które

miało miejsce wcześniej.

Ad. b

Prawa do fonogramów i wideogramów

Fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo

innych zjawisk akustycznych. Wideogramem jest pierwsze utrwalenie sekwencji

ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór

audiowizualny (art. 94. 1–2).

Zachodzi tutaj podobna sytuacja, jak w przypadku artystycznych wykonań. Najczęściej

jest ktoś, kto chce utrwalić jakiś utwór w formie fonogramu lub wideogramu. Ta osoba

musi być do takiego przedsięwzięcia przygotowana organizacyjnie i finansowo. Jak

pamiętamy jest nią producent. Jeżeli nie jest on jasno określony to domniemywa się, że

producentem fonogramu lub wideogramu jest osoba, pod której nazwiskiem lub firmą

(nazwą) fonogram lub wideogram został po raz pierwszy sporządzony.

Producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania

i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie: zwielokrotniania określoną

techniką; wprowadzenia do obrotu; najmu oraz użyczania egzemplarzy; publicznego

udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego

dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Prawa twórców i artystów wykonawców są w takim przypadku zachowane, co oznacza, że

pozostają przy twórcach autorskie prawa osobiste oraz przy twórcach

i wykonawcach istnieją majątkowe prawa pokrewne, co w tym wypadku skutkuje

prawem do wynagrodzenia.

W przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania wprowadzonego do obrotu

fonogramu lub wideogramu również i producentowi przysługuje prawo do stosownego

wynagrodzenia.

Organizacjom

radiowym

i telewizyjnym

wolno

wykorzystywać

nadawania

opublikowane drobne utwory utrwalone na fonogramach lub wideogramach wyłącznie na

podstawie umowy zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi,

chyba że prawo do nadania utworów zamówionych przez organizację radiową lub

telewizyjną przysługuje jej na podstawie odrębnej umowy z twórcą. Twórca może

w umowie z organizacją radiową lub telewizyjną zrzec się pośrednictwa organizacji

zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Zrzeczenie to wymaga zachowania formy

pisemnej pod rygorem nieważności.

Operatorom sieci kablowych wolno reemitować w sieciach kablowych utwory nadawane

w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy

zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (zob. art.

95 zn.1 1–2 w zw. z art. 21. 1–2).

Są też pewne ograniczenia wynikające z zasady dozwolonego użytku własnego oraz

w przypadku wprowadzenia do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium

Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Takie wprowadzenie do obrotu wyczerpuje prawo

do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej, z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia.

Prawa (przy twórcach pozostają autorskie prawa osobiste oraz przy twórcach

i wykonawcach majątkowe prawa pokrewne) wygasają — do rozpowszechniania

i korzystania z fonogramów i wideogramów oraz do wynagradzania producenta

za nadawanie, reemitowanie lub odtwarzanie wprowadzonego do obrotu fonogramu lub

wideogramu — z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram

lub wideogram został sporządzony. Jeżeli w tym okresie fonogram zostałby

opublikowany,

prawa,

których

wspomniano

powyżej,

wygasają

z upływem

pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram został opublikowany.

Natomiast, jeżeli w okresie pięćdziesięciu lat fonogram nie został opublikowany, a w tym

okresie został on rozpowszechniony, wspomniane prawa wygasają z upływem

pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram został rozpowszechniony.

Jeżeli

w okresie

pięćdziesięciu

lat

wideogram

został

opublikowany

lub

rozpowszechniony, prawa wygasają z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku,

w którym miało miejsce pierwsze z tych zdarzeń (art. 95).

Ad. c

Prawa do nadań programów przez organizacje radiowe i telewizyjne (zob. art.

97-99 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) jest zagwarantowane

omawianą ustawą prawno-autorską, na zasadzie wyłączności w rozporządzaniu

i korzystaniu ze swoich nadań w zakresie: utrwalania; zwielokrotniania określoną

techniką; nadawania przez inną organizację radiową lub telewizyjną; reemitowania;

wprowadzania do obrotu własnych utrwaleń; udostępniania tych utrwaleń w taki sposób,

aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Ustawa nie określa sposobu nadawania, z czego wynika, iż może on być nadawany za

pomocą dowolnych technik. Stąd wiadomo, że takiej ochrony doznają również programy

przesyłane w sieci komputerowej. Natomiast „udostępniania ich utrwaleń w taki sposób,

aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym”

oznacza, że „dostęp do danego nagrania wiąże się z uiszczeniem opłaty wstępu” (Barta,

Markiewicz 2006: 110).

Omawiane prawo może być realizowane przez te organizacje pod warunkiem, iż nie

przyniesie to szkody dla praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów

i wideogramów. Co oznacza, że ani ich prawa osobiste (np. twórcy) ani ich prawa

majątkowe (np. artyści wykonawcy) nie doznają uszczerbku.

Prawo do nadań programów przez organizacje radiowe i telewizyjne, według omawianej

ustawy, może być stosowane jedynie do nadań programów tych organizacji radiowych

i telewizyjnych, które mają siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na

terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz do tych, które są chronione na

podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim to wynika z tych umów.

Są też pewne ograniczenia prawa do nadań wynikające z zasady dozwolonego użytku

własnego oraz w przypadku wprowadzenia do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu

na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Następuje przez to wyczerpanie

prawa, dzięki czemu na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej, z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia (podobnie jak przy fonogramach

i wideogramach) nie potrzeba zezwolenia.

Prawo, do nadań programów przez organizacje radiowe i telewizyjne gaśnie z upływem

pięćdziesięciu lat następujących po roku pierwszego nadania programu.

Ad. d

Prawa do pierwszych wydań „przysługują wydawcom, po raz pierwszy publikującym

lub w inny sposób rozpowszechniającym utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego

egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępnione.” (Golat 2005: 33). Przepisy

ustawy stosuje się do pierwszych wydań, których wydawcy mają swoją siedzibę lub

miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium

Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które są chronione na podstawie umów

międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z zakresu tych umów — art.

99(5) 1.

Prawo to przysługuje również wobec utworów i tekstów, które ze względu na czas ich

powstania lub charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego.

prawem do

pierwszych wydań wiąże się również możliwość wykorzystywania ich na wszystkich

polach eksploatacji, a co za tym idzie również i na odrębnych polach eksploatacji

przewidzianych w art. 50 ustawy prawno-autorskiej.

Prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach

eksploatacji przysługuje przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji

lub rozpowszechnienia.

Jest ono jednak ograniczone tzw. dozwolonym użytkiem własnym (zob. art. 23–25

ustawy prawno-autorskiej w zw. z art. 100 tejże ustawy) oraz w przypadku

wprowadzenia do obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego

Obszaru Gospodarczego wyczerpuje prawo do zezwalania na dalszy obrót takim

egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem jego najmu lub

użyczenia.

Ad. e

Prawa do wydań naukowych i krytycznych przysługuje każdemu, kto po upływie

czasu ochrony prawa autorskiego do utworu lub ze względu na czas ich powstania lub

charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego. Jednocześnie ustawowe

rozstrzygnięcia stosuje się do wydań naukowych i krytycznych, które: zostały dokonane

przez obywatela polskiego albo osobę zamieszkałą na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej lub zostały ustalone po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub

zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub są

chronione na podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona

wynika z zakresu tych umów.

Tak więc jeżeli ktoś, mając na uwadze powyższe rozwiązania prawne, przygotował

wydanie krytyczne lub naukowe utworu, które nie jest samoistnym utworem, przysługuje

mu wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego jedynie na

odrębnych polach eksploatacji określonych w art. 50.1-2. omawianej ustawy.

Prawo do rozporządzania takim wydaniem (krytyczne czy naukowe) i korzystania z niego

w określonym powyżej zakresie przysługuje przez okres trzydziestu lat od daty

publikacji. Jest ono jednak ograniczone wspomnianym już tzw. dozwolonym użytkiem

własnym. Ale nie jest to jedyne ograniczenie. Wprowadzenie do obrotu oryginału albo

egzemplarza utworu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego wyczerpuje

prawo do zezwalania na dalszy obrót takim egzemplarzem na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej, z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia.

Ochrona praw pokrewnych

Ochrona praw pokrewnych realizowana jest podobnie do ochrony (opisywanej powyżej)

majątkowych praw autorskich. Przy czym ochrona przysługuje osobom uprawnionym

niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Za osobę uprawnioną do korzystania

z praw pokrewnych i ich ochrony uważana jest osoba, której nazwisko w tym charakterze

uwidoczniono na egzemplarzach dzieła zaliczanego do artystycznych wykonań,

fonogramów i wideogramów oraz nadań jak również pierwszych nadań i wydań

naukowych, i krytycznych lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości

w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Jeżeli nie ujawniono

osoby uprawnionej do korzystania z ochrony praw pokrewnych w wykonywaniu prawa

zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku — właściwa organizacja

zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Jako element ochrony praw pokrewnych należy traktować obowiązek nałożony na

organizacje radiowe i telewizyjne niszczenia, w terminie miesiąca od dnia wygaśnięcia

uprawnienia do nadania utworu, wszystkich utrwaleń dokonanych zgodnie z prawem

i przy pomocy własnych środków i dla własnych nadań. Odstąpienie od tej zasady jest

możliwe, gdy własne audycje i programy tych organizacji mają wyjątkowy dokumentalny

charakter. Nie muszą być one niszczone, jeżeli zostaną umieszczone w archiwum. Chodzi

o to, aby takie wyjątkowe dzieła nie zaginęły i mogły w przyszłości być odtwarzane

oczywiście z zachowaniem wszystkich konsekwencji wynikających z ustawy o prawie

autorskim i prawach pokrewnych.

Ustawodawca przewidział również przepisy karne, które mają działać odstraszająco

(prewencyjnie) równocześnie określając zagrożenie za dokonanie, bez posiadania

odpowiednich uprawnień, takich czynów jak: rozpowszechnianie cudzego utworu;

utrwalanie lub zwielokrotnianie cudzego utworu w wersji oryginalnej lub w postaci

opracowania, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania — w celu

rozpowszechniania; nabywanie lub pomaganie w jego zbyciu albo przyjmowanie czy też

ukrywanie przedmiotu podlegającego ochronie prawami pokrewnymi, a dokonuje tego

w celu osiągnięcia korzyści materialnej (paserstwo); wytwarzanie urządzenia lub ich

komponentów

przeznaczonych

niedozwolonego

usuwania

lub

obchodzenia

skutecznych technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem lub

zwielokrotnianiem przedmiotów praw pokrewnych albo dokonywanie obrotu takimi

urządzeniami lub ich komponentami, albo reklamowanie je w celu sprzedaży lub najmu,

jak również posiadanie, przechowywanie lub wykorzystywanie, wspomnianych urządzeń

lub ich komponentów; uniemożliwianie lub utrudnianie wykonywania prawa do kontroli

korzystania z artystycznego wykonania, fonogramu lub wideogramu albo odmawianie

udzielenia informacji i wglądu w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej istotne

znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia, jeżeli wynagrodzenie twórcy zależy

od wysokości wpływów z korzystania z przedmiotu praw pokrewnych (zob. art. 116–119

ustawy prawno-autorskiej).

Zagrożenie karą wynika również z art. 115 ustawy o ochronie praw autorskich i praw

pokrewnych w przypadku przywłaszczenia sobie autorstwa albo wprowadzania w błąd co

do autorstwa całości lub części artystycznego wykonania.

Bibliografia:

Barta J., Markiewicz R. (2006): Prawa autorskie i prawa pokrewne, Wolter Kluwer.

Golat R. (2005): Dobra niematerialne. Kompendium prawne, Wydawnictwo Brandta.

Netografia:

Witryna

internetowa

BLIZT

e-business,

prawo,

technologie,

http://www.blitz.pl/show/3,1,28222274cbde3841d17a1d5b04afc21c_page.html

stan

z dn. 27.07.2008 r.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron