jakoϾ zdania

– cecha

→

zdania kategorycznego wyró¿niona ze wzglê-

du na to, czy dane zdanie jest twierdz¹ce, czy przecz¹ce; zdaniami twier-
dz¹cymi s¹ zdania typu

S a P (ka¿de S jest P) oraz S i P (niektóre S s¹ P),

natomiast zdaniami przecz¹cymi s¹ zdania

S e P (¿adne S nie jest P)

oraz

S o P (niektóre S nie s¹ P).

jest

– funktor zdaniotwórczy u¿ywany do budowy zdania typu „

S jest P”,

zwanego zdaniem jednostkowym, a tak¿e wystêpuj¹cy w

→

zdaniach

kategorycznych.

je¿eli... to...

– wyra¿enie bêd¹ce spójnikiem ³¹cz¹cym dwa zdania i two-

rz¹ce

→

implikacjê; w zale¿noœci od sposobu u¿ycia mo¿e wyra¿aæ ró¿ne

jej odmiany.

jêzyk

– zasób wyrazów, zwrotów i form u¿ywanych do porozumiewania

siê przez cz³onków spo³eczeñstwa, regionu, œrodowiska, zawodu itp.;
najogólniej mówi¹c — j. charakteryzuje jego s³ownik, przyjête regu³y
znaczeniowe oraz regu³y sk³adni; istnieje wiele teorii j. i wiele rozró¿nia-
nych typów j.; logicy pos³uguj¹ siê uproszczonym w stosunku do jêzyko-
znawców pojêciem j. Zob. te¿: jêzyk: koncepcja logiczna.

jêzyk ekstensjonalny

– jêzyk, którego wszystkie wyra¿enia s¹ eks-

tensjonalne; w jêzyku tym spe³nia siê aksjomat

→

ekstensjonalnoœci

mówi¹cy o tym, ¿e je¿eli dwa zbiory maj¹ dok³adnie te same elementy,
to s¹ zbiorami identycznymi; cech¹ wyra¿eñ tego jêzyka jest to, ¿e dzia-
³aj¹ w nim regu³y zastêpowania polegaj¹ce na tym, i¿ dowolne jego
wyra¿enia mo¿na zast¹piæ innymi wyra¿eniami o tej samej

→

denotacji;

J

j

do j.e. nale¿¹ symboliczne jêzyki matematyki i logiki klas.; przeciw-
stawieniem j.e. jest

→

jêzyk intensjonalny.

jêzyk intensjonalny

– jêzyk, w którym obok wyra¿eñ o charakterze

ekstensjonalnym wystêpuj¹ równie¿ wyra¿enia intensjonalne (

→

inten-

sjonalnoœæ); w konsekwencji denotacja wystêpuj¹cych w nim wyra¿eñ
z³o¿onych nie zale¿y od denotacji tworz¹cych je wyra¿eñ elementarnych,
np. zdanie: „Józef Stalin wiedzia³, ¿e Winston Churchill podpisa³ Kartê
Atlantyck¹” posiada inn¹ denotacjê ni¿ zdanie „Józef Stalin wiedzia³, ¿e
Winston Churchill ostatecznie przesta³ byæ premierem Wielkiej Brytanii
w 1955 r.”; poniewa¿ Stalin zmar³ w 1953 r.; pierwsze z tych zdañ jest
prawdziwe, a drugie fa³szywe, mimo ¿e nazwa Winston Churchill ma
w obu tych zdaniach tê sam¹ denotacjê; w jêzyku tym wystêpuj¹ równie¿
wyra¿enia modalne, a zdaniem niektórych równie¿ nazwy o charakterze
intensjonalnym (np. „Pegaz” i „Hermes”); jêzykiem o charakterze inten-
sjonalnym jest jêzyk naturalny; przeciwstawieniem j.i. jest

→

jêzyk eks-

tensjonalny.

jêzyk: koncepcja logiczna

– jêzyk wed³ug tej koncepcji jest okreœlony

poprzez zbiór wyra¿eñ i zbiór przyporz¹dkowanych tym wyra¿eniom
znaczeñ; koncepcja log. odpowiada czasowej fazie jêzyka funkcjonu-
j¹cego w d³u¿szym okresie, bowiem jêzyk zmienia siê z up³ywem cza-
su i, badaj¹c go, mo¿emy tylko zdiagnozowaæ jego stan w momencie
badania; jêzyk w sensie hist. jest sekwencj¹ powi¹zanych ze sob¹ jê-
zyków w sensie log.; koncepcja log. nie odpowiada pojêciom jêzyka
przyjmowanym przez jêzykoznawców i jest w stosunku do tych ujêæ
znacznie prostsza.

jêzyk naturalny

– jêzyk powsta³y w sposób spontaniczny i zwyczajo-

wy; j.n. powstaj¹ w drodze ewolucji spo³eczeñstw i s³u¿¹ do wzajemnego
przekazywania sobie informacji przez ich cz³onków; s¹ one podstawo-
wym i czêsto jedynym œrodkiem komunikowania siê, maj¹ zastosowanie
uniwersalne; przyk³adami j.n. s¹ jêzyki etniczne, takie jak jêzyk pol.,
jêzyk niem., jêzyk ros. i inne.

jêzyk prawniczy

jêzyk prawniczy

– jêzyk II stopnia (metajêzyk), którym pos³uguje siê

nauka i praktyka prawa, opisuj¹c, komentuj¹c i interpretuj¹c wypowiedzi
sformu³owane w jêzyku prawnym; wypowiedzi w j.p. znajdujemy we

A

B

C

D
E
F
G
H
I

J

K
L
M
N

O

P
R
S

T

U

W

Z

101

jêzyk prawniczy

wszelkiego rodzaju podrêcznikach z dziedziny prawa; przyjmuj¹c jako
kryterium podmiot pos³uguj¹cy siê j.p., wyodrêbniano takie jego odmia-
ny jak j.p. dogmatyki prawa (w rozumieniu dyscypliny szczegó³owej),
j.p. praktyki prawa, u¿ywany przez organy pañstwa i inne instytucje sto-
suj¹ce prawo; j.p. przejmuje odrêbnoœci semantyczne wystêpuj¹ce w jê-
zyku prawnym; pod wzglêdem syntaktycznym nie odbiega od jêzyka
etnicznego.
Element „sztucznoœci” w j.p. (tak jak i w

→

jêzyku prawnym) polega

przede wszystkim na odrêbnoœciach semantycznych, wynikaj¹cych z te-
go, ¿e prawodawca mo¿e arbitralnie nadawaæ znaczenia terminom jêzyka,
wzglêdnie wprowadzaæ neologizmy, w celu uzyskania mo¿liwie precy-
zyjnej i efektywnej regulacji prawnej, aczkolwiek ró¿nice znaczeñ w sto-
sunku do jêzyka potocznego nie mog¹ byæ zbyt wielkie, gdy¿ tekst musi
byæ zrozumia³y dla adresata. Zob. te¿: jêzyka stopieñ.

jêzyk prawny

jêzyk prawny

– jêzyk, w którym s¹ sformu³owane teksty prawne

(tzn. przepisy prawne i ich zbiory); przyk³adami wypowiedzi w jêzyku
prawnym s¹ publikacje zawarte w dziennikach urzêdowych, takich jak
„Dziennik Ustaw”, „Monitor Polski” i inne.
W nawi¹zaniu do podzia³u jêzyków ze wzglêdu na ich poziom mo¿emy
stwierdziæ, ¿e j.p. jest jêzykiem I stopnia, gdy¿ s³u¿y do opisu wskazy-
wanych przez prawodawcê wzorów zachowañ i nie jest u¿ywany do opisu
wyra¿eñ sformu³owanych w innym jêzyku; j.p. jest jêzykiem powsta³ym
na gruncie jêzyka etnicznego, który zosta³ zaadaptowany przez prawo-
dawcê do pe³nienia funkcji œrodka przekazu informacji o prawie; adap-
tacja ta ³¹czy³a w sobie dwie przeciwstawne tendencje: z jednej strony
prawodawca d¹¿y do wyspecjalizowania tego jêzyka tak, aby by³ on
dostatecznie precyzyjny w przekazie informacji o prawie, wprowadzaj¹c
wiele

→

definicji legalnych, nadaj¹cych nazwom znaczenie ca³kowi-

cie lub czêœciowo odmienne od tego, które wystêpuje w jêzyku potocz-
nym, lub te¿ — poprzez u¿ycie wyra¿eñ w zwrotach sformu³owanych
w jêzyku prawnym — doprecyzowuje znaczenie u¿ytych terminów tego
jêzyka, z drugiej strony — prawodawca d¹¿y do u³atwienia rozumienia
tekstów prawnych przez wszystkich adresatów norm, st¹d stara siê tak
formu³owaæ teksty prawne, aby w jak najwiêkszym stopniu u¿yte wyra-
¿enia nie odbiega³y znaczeniowo od jêzyka potocznego.
Ró¿nice miêdzy j.p. a jêzykiem potocznym wystêpuj¹ zw³. pod wzglêdem
semantycznym, gdy¿ znaczenia niektórych zwrotów prawnych odbiegaj¹

jêzyk prawny

102

od znaczenia równobrzmi¹cych zwrotów jêzyka potocznego; syntaktyka
j.p. zasadniczo nie ró¿ni siê od syntaktyki jêzyka etnicznego, jednak¿e
i tutaj wystêpuj¹ pewne odrêbnoœci, takie jak niewystêpowanie w tek-
stach prawnych zdañ pytaj¹cych czy specyficzne rozumienie czasu teraŸ-
niejszego. Zob. te¿: jêzyka stopieñ.

jêzyk przedmiotowy

jêzyk przedmiotowy

– jêzyk I stopnia; wyra¿enia tego jêzyka odno-

sz¹ siê do rzeczywistoœci pozajêzykowej, tj. dotycz¹ przedmiotów spo-
za jêzyka, np. zdarzeñ empirycznych: przyrodniczych, spo³ecznych itp.
Zob. te¿: jêzyka stopieñ.

jêzyk rachunku predykatów

– jêzyk sformalizowany s³u¿¹cy do opisu

wnioskowañ odwo³uj¹cych siê do wewn. struktury zdañ; obejmuje de-
finicje znaków tego jêzyka, m.in. znakami j.r.p. s¹

→

sta³e logiczne oraz

regu³y budowy wyra¿eñ w tym jêzyku. Zob. te¿: rachunek predykatów.

jêzyk sformalizowany (formalny)

– precyzyjny, sztuczny jêzyk po-

siadaj¹cy wyznaczony s³ownik (tj. zestaw s³ów jêzyka i okreœlone zna-
czenie tych s³ów) oraz jednoznacznie okreœlone regu³y sk³adniowe; przy-
k³adem j.s. jest klas. rachunek zdañ, którego podstawy stworzy³ w XIX w.
G. Frege.

jêzyk sztuczny

– jêzyk zbudowany przez twórców dla zaspakajania

okreœlonych potrzeb komunikacyjnych; sk³ada siê z wyra¿eñ pierwotnych
(s³ownika) oraz regu³ sk³adni; j.sz. jest tworzony w celu wyspecjalizo-
wanego przekazu informacji w okreœlonych grupach osób: grupach zawo-
dowych (lekarze, muzycy, technicy, matematycy), grupach pos³uguj¹cych
siê okreœlonymi œrodkami techn. (u¿ytkownicy pojazdów mechanicznych
na drogach publicznych); j.sz. powstaj¹ wed³ug konwencji ustalonej przez
autorów danego j.sz. i ich zakres zastosowania jest z regu³y ograniczony,
np. do grupy zawodowej; j.sz. s¹ projektowane od podstaw (np. jêzyk
rachunku predykatów, jêzyk esperanto) lub przez modyfikacje jêzyka
etnicznego (jak np. czêœciowo zubo¿ony lub wzbogacony jêzyk etniczny,
przystosowany do potrzeb okreœlonej grupy zawodowej rolników, tech-
ników, lekarzy itp.).

jêzyka stopieñ

jêzyka stopieñ

– oznaczenie poziomu jêzyka, na którym sformu³owana

zosta³a okreœlona wypowiedŸ; kryterium rozró¿nienia poziomu jêzyka

A

B

C

D
E
F
G
H
I

J

K
L
M
N

O

P
R
S

T

U

W

Z

103

jêzyka stopieñ

stanowi odniesienie do przedmiotu, o którym orzeka wypowiedŸ w da-
nym jêzyku; je¿eli wypowiedŸ odnosi siê do otaczaj¹cej rzeczywistoœci
i tak¹ rzeczywistoœæ opisuje, to wypowiedŸ taka jest sformu³owana w jê-
zyku I stopnia — w jêzyku przedmiotowym; inaczej mówi¹c — wypo-
wiedzi¹ w jêzyku I stopnia jest ta, która nie odnosi siê do innych wy-
powiedzi, np. „S¹d Rejonowy w Pu³tusku zatrudnia 10 sêdziów”.
Je¿eli przedmiotem, o którym orzeka dana wypowiedŸ, jest inna wypo-
wiedŸ sformu³owana w jêzyku I stopnia, to mamy do czynienia z wypo-
wiedzi¹ w jêzyku II stopnia, czyli z wypowiedzi¹ w metajêzyku (jêzyk
II stopnia inaczej jest nazywany metajêzykiem).
Wyra¿enia w metajêzyku opisuj¹ w³asnoœci wyra¿eñ jêzykowych sfor-
mu³owanych w jêzyku I stopnia, np. wypowiedziami w jêzyku II stopnia
s¹: „«uniwersytet» to rzeczownik”, „w jêzyku polskim s³owo «nieprzy-
jemnoœæ» ma takie samo znaczenie, jak s³owo «przykroœæ»”.
Ogólnie z wypowiedzi¹ w jêzyku

n-tego stopnia (gdzie n

≥

2) mamy do

czynienia wtedy, gdy przedmiotem, o którym orzeka ta wypowiedŸ, jest
druga wypowiedŸ sformu³owana w jêzyku o jeden stopieñ ni¿szym. Je¿eli
przedmiotem jest wypowiedŸ w jêzyku I stopnia, to mamy do czynienia
z wypowiedzi¹ w jêzyku II stopnia. Z kolei je¿eli przedmiotem jest wy-
powiedŸ w jêzyku II stopnia, to mamy do czynienia z wypowiedzi¹ w jê-
zyku III stopnia, itd. W rzeczywistoœci rzadko spotykamy wypowiedzi
w jêzyku III stopnia i wy¿szych, natomiast przede wszystkim pos³ugu-
jemy siê jêzykami I i II stopnia.

jêzykowe dyrektywy wyk³adni

jêzykowe dyrektywy wyk³adni

–

→

dyrektywy wyk³adni jêzykowe.

jêzykowe dyrektywy wyk³adni

104