Konstrukcje i wynalazki Polski

przedwojennej.

W artykule opisano najbardziej nowatorskie konstrukcje oraz wynalazki zbudowane w
latach 1901 – 1939 przez polskich inżynierów i badaczy.

Film barwny – opracowany w latach 1918 – 1925 system filmu barwnego przez Jana
Szczepanika (inne spośród jego 50 wynalazków to tkanina kuloodporna, telektroskop oraz
uproszczona maszyna tkacka). System ten opierał się na wykorzystaniu taśmy czarno-białej z
użyciem trzech filtrów eliminujących podstawowe barwy oraz systemu rolek zapewniających
stabilność obrazu podczas nagrywania i projekcji. Następnie specjalny projektor mógł
odtworzyć z tej taśmy film w kolorach naturalnych. Gwarantowało to niespotykaną w tamtych
czasach głębię koloru jednakże wymagało kosztownej modernizacji ówczesnych sal
kinowych. Sprawiło to, że popularniejszy stał się amerykański system „Technicolor”, który
choć gorszy jakościowo był zdecydowanie tańszy. Źródła [1], [2], [7].

Pierwsza kamera Jana Szczepanika (Wikimedia Commons)

Opis największych wynalazków Szczepanika na oficjalnej stronie Tarnowa

Śmigło lotnicze o nastawnym kącie natarcia – skonstruowane w latach 1926 – 1929 wg
projektu Stefana Drzewieckiego, który w swoich pracach („Śmigła powietrzne. Teoria ogólna
napędów śmigłowych”, 1909, będąca rozwinięciem opublikowanej w 1892 metody
rachunkowego wyznaczania śrub napędowych) dowiódł, że dla każdego profilu śruby
(śmigła), przy określonej prędkości obrotowej istnieje pewien kąt natarcia, przy którym
śmigło pracuje najsprawniej. Konstrukcja tego typu, która zmieniała kąt ustawienia śmigła
pozwalała na zwiększenie osiągów i wydajności samolotów.

Stefan Drzewiecki miał na swoim koncie wiele innych wynalazków, takich jak:

•

dromograf - urządzenie kreślące kurs płynącego statku,

•

pierwszy okręt podwodny napędzany siłą ludzkich mięśni,

1

•

pierwszy okręt podwodny o napędzie elektrycznym,

•

kilometromierz dla pojazdów konnych.

Zdjęcie poniżej przedstawia samolot w którym zastosowano śmigło wg projektu
Drzewieckiego. Źródła: [1], [3].

Samolot Bleriot XI ze śmigłem Normale Stefana Drzewieckiego.

Fotografia pochodzi z książki [3]

Aeroskop – skonstruowany przez Kazimierza Prószyńskiego w 1909 roku, był pierwszą na
świecie ręczną kamerą filmową. Został zbudowany w Warszawie, ale opatentowany na
terenie Francji (1910) oraz Wielkiej Brytanii (1911). Wynikało to oczywiście z sytuacji
politycznej (okres zaborów – Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej powstał 28 grudnia
1918 r.). Działanie urządzenia opierało się na przewijaniu taśmy filmowej za pomocą
sprężonego powietrza (nabijanego najpierw za pomocą zwykłej pompki), co pozwalało na
pracę kamery bez potrzeby przewijania taśmy korbką. Aeroskop był powszechnie używany
(m. in. przez Brytyjskie Ministerstwo Wojny), do momentu wyparcia go przez konstrukcje z
napędem sprężynowym i elektrycznym w latach 30. Źródła [1]

Zdjęcie aeroskopu w zbiorach National Media Museum, Wielka Brytania

Pierwszy na świecie spawany most drogowy – zbudowany w Maurzycach w 1929 roku wg
projektu inż. Stefana Bryły. Nowatorskie zastąpienie połączeń nitowanych połączeniami
spawanymi pozwoliło na znaczne zmniejszenie ciężaru obiektu (55 ton). Most ma 27m
długości i istnieje do dziś (jest zabytkiem klasy 0). Zródła: [1], [6]

Zdjęcia mostu i artykuł na jego temat

2

Technika wojskowa – poniżej zostaną przedstawione konstrukcje bezpośrednio wiążące się z
techniką wojskową. Popularny wydaje się być pogląd, jakoby wojsko polskie przed II wojną
światową było zacofane technicznie. Nie wynikało to jednak z braku dobrych konstrukcji,
lecz niewielkiej ich ilości – przewaga naszych przeciwników była bardziej ilościowa niż
jakościowa (bezdyskusyjna przewaga w jakości dotyczy tylko samolotów myśliwskich oraz
broni pancernej III Rzeszy).

Dobrym przykładem jest okręt podwodny ORP Orzeł (który nie jest dziełem polskich
konstruktorów - został zamówiony w Holandii). Porównanie jego osiągów z okrętem
niemieckim podobnego typu U-Boot IX wypada na korzyść polskiej jednostki. Dane podaję
za [5]:

Peryskop odwracalny Gundlacha – opracowany w 1934 roku peryskop czołgowy, który w
odróznieniu od wcześniejszych konstrukcji umożliwiał on obserwację pełnych 360° wokół
czołgu bez odwracania głowy obserwatora. Osiągnięto to dzięki zastosowaniu dodatkowej
przystawki pryzmatycznej. Stosowano go w polskich czołgach 7TP, 10TP. Patent sprzedano
firmie Vickers-Armstrong, co zaowocowało zastosowaniem go w czołgach Crusader,
Churchill, Valentine, Cromwell pod nazwą Tank periscope Mk IV.

Peryskopy wzorowane na konstrukcji Gundlacha stosowali również Amerykanie (peryskop
M6 w czołgach M3/M5 Stuart, M4 Sherman) oraz Rosjanie (w T-34 oraz T-70).

Wynalazek ten został szczegółowo opisany w książce:

„Nie tylko Enigma... Mjr Rudolf Gundlach (1892-1957) i jego wynalazek” Grzegorz
Łukomski and Rafał E. Stolarski, Warsaw-London, 1999.

Źródła: [1], [2].

3

Peryskop Gundlacha (Wikimedia Commons za [8])

Pistolet Vis wz. 35 – pistolet samopowtarzalny konstrukcji Piotra Wilniewczyca i Jana
Skrzypińskiego. Pistolet wzorowany był na pistolecie Colt M1911 i Browningu HP.

Po opracowaniu prototypu w 1930 roku, produkcję seryjną rozpoczęto w 1936 roku. Do czasu
rozpoczęcia II wojny światowej wyprodukowano 49 tysięcy sztuk. Strzelał nabojem 9x19 mm
Parabellum, posiadał magazynek na 8 naboi. Działał na zasadzie krótkiego odrzutu lufy,
strzelanie odbywało się z zamka zamkniętego, mechanizm spustowy bez samonapinania.
Szczegółowy opis budowy i działania można znaleźć w [9].

Pistolet ten uważany jest za broń wyjątkowo celną, niezawodną i ergonomiczną (patrz [10]).
Potwierdzeniem tej tezy wydaje się być kontynuowanie produkcji Visa przez Niemców w
okresie okupacji (jako P-35(p)). Produkcję przenoszono stopniowo do zakładów Steyra w
Austrii, łącznie wyprodukowano 312 tysięcy egzemplarzy „niemieckiego” Visa dla
Wehrmachtu (czyli ponad 6 razy więcej niż przed wojną dla WP). Źródła: [1], [9], [10].

4

Pistolet Vis (fot. Wikimedia Commons za [11])

Karabin przeciwpancerny wzór 35 (Ur) – karabin kal. 7.92mm opracowany pod
kierunkiem Józefa Maroszka w Fabryce Karabinów w Warszawie. Wprowadzony do
produkcji w 1938 roku . Tym co odróżniało go od innych ówczesnych konstrukcji tego typu
było zastosowanie pełnopłaszczowych pocisków ołowianych zbliżonych do tradycyjnych
pocisków karabinowych (typowo stosowane były pociski rdzeniowe). Pocisk nie przebijał
pancerza, lecz wybijał w nim „korek” o średnicy około 20 mm, który następnie raził załogę.
Długa lufa zapewniała dużą prędkość wylotową pocisku, która umożliwiała skuteczne rażenie
celów o pancerzu 33mm z odległości 100m, a 15mm z odległości 300m. Osiągi były lepsze
niż w przypadku brytyjskiego karabinu ppanc. Boys o kalibrze 13.95mm i pozwalały w
tamtym czasie na skuteczne rażenie wszystkich czołgów niemieckich i radzieckich. Z powodu
późnego wprowadzenia do służby (dodatkowo objętego tajemnicą) utrudnione było
udoskonalenie karabinu oraz wyprodukowanie wystarczającej ilości egzemplarzy. Podobnie
jak Vis, Ur również został przejęty przez Niemców (jako Panzerbüchse 35 (polnisch) (PzB
35(p))). Źródła: [1], [4], [12]

Karabin przeciwpancerny wz. 35 Urugwaj (fot. Wikimedia Commons)

5

Bombowiec PZL.37 Łoś – czteromiejscowy dwusilnikowy średni bombowiec. Był
pierwszym polskim samolotem seryjnym wyposażonym w chowane w locie podwozie.
Pracami konstrukcyjnymi w Państwowych Zakładach Lotniczych kierował Jerzy Dąbrowski.
Nowatorstwo konstrukcji Łosia polegało przede wszystkim na zastosowaniu:

•

płata laminarnego (pierwszy w Polsce i jeden z pierwszych na świecie) – pozwoliło to
znacznie zmniejszyć opory aerodynamiczne,

•

wąski kadłub o małym przekroju czołowym (znikome opory i lepsze osiągi
prędkościowe)

•

małe siły na sterach (lepsza sterowność )

Nowatorska konstrukcja zwiększyła ilość problemów technicznych, co dodatkowo opóźniło
wprowadzanie samolotu do uzbrojenia. Mimo tego samolot cieszył się międzynarodowym
zainteresowaniem co zaowocowało wieloma ofertami kupna złożonymi przez inne państwa.
Produkcja eksportowa zastała przerwana przez wybuch wojny. Bombowiec będący
najbardziej zaawansowanym technicznie polskim samolotem w czasie wojny nie mógł
odegrać w niej dużej roli. Do dziś nie istnieje żaden kompletny bombowiec Łoś (jedynie jego
silnik). W okresie PRL władze rumuńskie zaproponowały Polsce pozostałe Łosie (jako
wymiana za nowy sprzęt), jednak ówczesne władze nie były zainteresowane i samoloty
zostały zezłomowane. Tak kończy się historia najlepszego polskiego samolotu okresu
przedwojennego. Źródła [1]

PZL.37 Łoś (fot. Wikimedia Commons)

Bibliografia:

[1] pl.wikipedia.org

[2] en.wikipedia.org

[3] „Sławni Polacy. Naukowcy i badacze.” Praca zbiorowa, Wydawnictwo Podsiedlik-
Raniowski i Spółka, 1999.

[4] Program telewizyjny B. Wołoszańskiego „Sensacje XX wieku – odc. Polska w ogniu”

6

[5] Artykuł „Orzeł pod lupą”, Focus Historia nr 6/2008.

[6] Artykuł Tomasza Mazura „Historyczne cudo techniki w Maurzycach”, wiadomosci24.pl

[7] Oficjalna strona miasta Tarnów, zakładka poświęcona Janowi Szczepanikowi.

[8] Leszek Komuda, "Polski czolg lekki 7TP", TBiU No.21, Warsaw (1973?) – fotografia

[9] Strona p. Przemysława Konickiego www.opisybroni.republika.pl

[10] Strona

world.guns.ru

podaje za „Guns & Arms magazine”.

[11] http://www.adamsguns.com - fotografia

[12]

„Karabin przeciwpancerny Ur” Bolek Rosiński 2001-02

za NTW nr 6/1995.

7