KSZTAŁCENIE SPECJALNE

Prawne podstawy kształcenia specjalnego w szkołach ogólnodostępnych

Podstawy prawne dotyczące realizacji kształcenia specjalnego w szkołach ogólnodostępnych

oraz szkołach integracyjnych lub szkołach z oddziałami integracyjnymi lub specjalnymi

zostały zebrane w niżej wymienionych aktach prawnych.

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r.

Nr 256, poz. 2572), a w szczególności; art. 1 pkt 4, 5 i 5a, art. 3 pkt 1a i 11a, art. 17 pkt

3a, art. 71b ust.1 i. 3 – 3b. Zmiany: Dz. U. z 2004 r. Nr 69, poz. 624, Nr 109, poz. 1161,

Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2781; z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122,

poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400 i Nr 249, poz. 2104; z 2006 r. Nr 144,

poz. 1043 i Nr 208, poz. 1532 i Nr 227, poz. 1658; z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz.

542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280 i Nr 181, poz. 1292 oraz

z 2008 r. Nr 70, poz. 416 i Nr 145, poz. 917.

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie

orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych

poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1072).

3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r.

w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno –

pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 5,

poz. 46).

4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie

ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142 i Dz. U. Nr

137, poz. 1155; z 2003 r. Nr 39, poz. 337 i Nr 116, poz. 1093; z 2004 r. Nr 43, poz. 393;

z 2005 r. Nr 30, poz. 252 oraz z 2008 r. Nr 72, poz. 420).

5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r.

w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół

i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego

wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. z 2002 r. Nr 155,

poz. 1288), a w szczególności § 5. Zmiany: Dz. U. z 2004 r. Nr 122, poz. 1290.

6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie

warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz

przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz.

562 i Nr 130, poz. 906; z 2008 r. Nr 3, poz. 9 i Nr 178, poz. 1097).

7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 14 marca 2005 r.w sprawie

zasad wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków

szkolnych, sposobu dokonywania ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad

legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz zasad

odpłatności za wykonywanie tych czynności(Dz. U. Nr 58, poz. 504 i Nr 67, poz. 585;

z 2006 r. Nr 31, poz. 217 i Nr 108, poz. 745; z 2007 r. Nr 140, poz. 987 oraz z 2008 r.

Nr 67, poz. 412).

8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r.w sprawie

zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych

przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 11, poz. 114).

9. Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie

ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz.

624). Zmiany: Dz. U. z 2002 r. Nr 10, poz. 96; z 2003 r. Nr 146, poz. 1416; z 2004 r.

Nr 66, poz. 606; z 2005 r. Nr 10, poz. 75 oraz z 2007 r. Nr 35, poz. 222.

10. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku w sprawie

zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży

upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz. U. Nr 14, poz. 76).

11. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r.

w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci

i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach,

szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 19, poz. 167).

Termin „kształcenie specjalne”

Kształceniem specjalnym obejmuje się uczniów, którzy ze względu na swoją

niepełnosprawność wymagają stosowania specjalnych metod pracy oraz specjalnej

organizacji nauki. Niepełnosprawni to: niewidomi, słabowidzący, niesłyszący, słabosłyszący,

niepełnosprawni ruchowo, autystyczni, z zaburzeniami zachowania, upośledzeni umysłowo

w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim

oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Podstawą do objęcia ucznia kształceniem

specjalnym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczne

poradnie psychologiczno – pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne. Uczniem

niepełnosprawnym jest więc osoba posiadająca orzeczenie o potrzebie kształcenia

specjalnego. Wagi orzeczenia nie posiada opinia (za wyjątkiem opinii o potrzebie wczesnego

wspomagania), czy też informacje sporządzone w poradni. Tym samym dokumenty te nie

powodują takich konsekwencji, z jakimi mamy do czynienia w przypadku orzeczeń.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zobowiązuje do realizacji kształcenia

i wychowania w sposób dostosowany do potrzeb oraz możliwości psychofizycznych ucznia.

Celem kształcenia i wychowania jest również usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidacja

oraz specjalistyczna pomoc i opieka. Kształcenie specjalne może być prowadzone w formie

nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach integracyjnych lub szkołach z oddziałami

integracyjnymi, szkołach specjalnych lub szkołach ogólnodostępnych z oddziałami

specjalnymi, a także w ośrodkach specjalistycznych.

Orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego

Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, w tym o potrzebie zajęć rewalidacyjno –

wychowawczych dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, wydają

zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno – pedagogicznych

oraz w poradniach specjalistycznych. Zespoły funkcjonujące w poradniach psychologiczno –

pedagogicznych wydają orzeczenia dla uczniów szkół i placówek mających siedzibę na

terenie działania poradni. Wyjątek stanowią dzieci niewidome, słabowidzące, niesłyszące

i słabo słyszące oraz autystyczne, dla których orzeczenia wydają zespoły funkcjonujące

w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty. Zespół orzekający tworzą: dyrektor

poradni lub osoba przez niego upoważniona jako przewodniczący, psycholog, pedagog, lekarz

oraz inni specjaliści, których obecność jest niezbędna ze względu na konieczność dokonania

specjalistycznej diagnozy. W posiedzeniu zespołu może brać udział wnioskodawca, który

powinien wcześniej zostać poinformowany o terminie posiedzenia. Orzeczenia wydawane są

na podstawie badań przeprowadzonych w poradni oraz innej dokumentacji przedstawionej

przez rodziców (prawnych opiekunów). Zwykle są to: wyniki obserwacji i badań

psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich. Zespół może także zwrócić się o opinię do

nauczycieli pracujących z uczniem w szkole. O tym fakcie przewodniczący zespołu

orzekającego jest zobowiązany powiadomić wnioskodawcę. Nauczyciele przedstawiają

problemy dydaktyczne i wychowawcze dziecka. Procedurę postępowania, o wydanie

orzeczenia wszczynają rodzice (prawni opiekunowie) składając wniosek adresowany do

zespołu orzekającego. Rodzice (prawni opiekunowie) muszą również wyrazić zgodę na

przeprowadzenie niezbędnych badań diagnostycznych dziecka. Wniosek powinien zawierać:

1) dane dziecka w postaci: imienia, nazwiska, daty i miejsca urodzenia, adresu miejsca

zamieszkania, nazwy i adresu szkoły oraz oznaczenia klasy (jeśli jest uczniem),

2) imiona i nazwisko(a) rodziców (prawnych opiekunów), adres miejsca ich

zamieszkania,

3) określenie celu, dla którego formułowany jest wniosek o uzyskanie orzeczenia,

4) uzasadnienie wniosku,

5) podpis wnioskodawcy.

W przypadku uwzględnienia wniosku zespół wydaje orzeczenie o potrzebie kształcenia

specjalnego. Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego mogą być wydawane na okres

roku szkolnego, etapu edukacyjnego lub okresu kształcenia w danej szkole. Uczniowie szkół

podstawowych z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim otrzymują orzeczenia

o potrzebie kształcenia specjalnego na okres każdego etapu edukacyjnego w szkole.

W przypadku dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim zespół wydaje

orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych na okres nie dłuższy niż 5 lat.

W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego określa się zalecaną formę kształcenia

specjalnego: w szkole ogólnodostępnej, szkole integracyjnej lub oddziale integracyjnym,

szkole specjalnej lub oddziale specjalnym albo ośrodku szkolno – wychowawczym.

Orzeczenie zawiera także zalecenia dotyczące form pomocy psychologiczno - pedagogicznej,

które muszą uwzględniać specyfikę stwierdzonego rodzaju niepełnosprawności i jego stopień.

Jeżeli ustanie potrzeba kształcenia specjalnego w związku ze zmianą okoliczności, które

dawały podstawę do wydania takiego orzeczenia, zespół, na wniosek rodziców (prawnych

opiekunów), wydaje orzeczenie uchylające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.

Podobnie dzieje się w przypadku zmiany dotyczącej rodzaju oraz stopnia zaburzeń i odchyleń

rozwojowych. Wówczas zespół orzekający, działając na wniosek rodziców (prawnych

opiekunów), wydaje orzeczenie.

W przypadku, gdy wniosek o wydanie orzeczenia, w tym również orzeczenia o potrzebie

zajęć rewalidacyjno – wychowawczych, zostaje załatwiony odmownie, zespół wydaje

orzeczenie odmowne, w którym stwierdza, iż nie zachodzi potrzeba kształcenia

specjalnego/zajęć rewalidacyjno - wychowawczych. W orzeczeniu odmownym podaje się

fakty oraz przyczyny, z powodu których następuje odmowa wydania orzeczenia o potrzebie

kształcenia specjalnego.

Orzeczenie winno być dostarczone wnioskodawcy w terminie 14 dni od daty posiedzenia

zespołu orzekającego. Rodzicom (prawnym opiekunom) ucznia przysługuje prawo odwołania

się od orzeczenia, w terminie 14 dni poczynając od daty jego otrzymania, do kuratora oświaty

właściwego terytorialnie. Odwołania dokonuje się za pośrednictwem zespołu, który wydał

dane orzeczenie. Przed przesłaniem dokumentacji do kuratora oświaty, zespół orzekający

analizuje odwołanie i wcześniej zebrane materiały. W wyniku tych czynności zespół

orzekający może wniosek uwzględnić w całości i wydać nowe orzeczenie. W przypadku

podtrzymania pierwotnego stanowiska przewodniczący zespołu orzekającego jest

zobowiązany do przesłania wniosku wraz z pełną dokumentacją do kuratora oświaty, który

podejmie odpowiednią decyzję. Decyzja kuratora oświaty jest ostateczna.

Organizowanie kształcenia specjalnego

Procedura organizowania kształcenia specjalnego w szkołach ogólnodostępnych dla ucznia

posiadającego orzeczenie o potrzebie takiej formy kształcenia zwykle przebiega w sposób

następujący:

1. Rodzice ucznia składają u dyrektora szkoły wniosek o zorganizowanie kształcenia

specjalnego wraz z orzeczeniem poradni psychologiczno – pedagogicznej lub poradni

specjalistycznej o potrzebie kształcenia specjalnego.

2. Dyrektor szkoły organizuje kształcenie specjalne zapewniając uczniowi:

1) dostosowanie wymagań do jego indywidualnych potrzeb oraz możliwości

psychofizycznych i edukacyjnych,

2) zajęcia rewalidacji indywidualnej realizowane przez odpowiednich specjalistów,

3) możliwość wydłużenia etapu edukacyjnego,

4) odpowiednie pomoce dydaktyczne i sprzęt,

5) likwidację barier architektonicznych (w miarę potrzeb uczniów i możliwości szkoły).

3. Dyrektor

zapewnia

również

pomoc

psychologiczno-pedagogiczną

rodzicom

i nauczycielom pracującym z dzieckiem.

Obowiązek organizacji kształcenia specjalnego dla ucznia spoczywa, w praktyce,

na dyrektorze szkoły, który na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) oraz na podstawie

załączonego do wniosku orzeczenia odpowiedniej poradni wszczyna procedurę

przygotowania do realizacji nauczania, a następnie jego realizacji. Dyrektor szkoły podejmuje

stosowne działania w porozumieniu z organem prowadzącym. W przypadku, gdy orzeczenie

o potrzebie kształcenia specjalnego dotyczy dziecka uczęszczającego do przedszkola, szkoły

podstawowej lub gimnazjum, odpowiednią formę kształcenia zapewnia jednostka samorządu

terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania ucznia. Do jej zadań własnych

należy bowiem prowadzenie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów. W pozostałych

przypadkach (szkoły ponadgimnazjalne) obowiązek realizacji orzeczeń spoczywa

na prezydencie miasta lub staroście właściwym ze względu na miejsce zamieszkania ucznia,

którego dotyczy orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. I w tym przypadku odbywa

się to na podobnych zasadach, jak opisane powyżej. Na gminie spoczywa również obowiązek

organizacji dowozu i opieki w czasie przewozu uczniów niepełnosprawnych, objętych

kształceniem specjalnym, upośledzonych umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami,

do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum lub ośrodka umożliwiającego realizację

obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, czy też uczestniczenia w zajęciach rewalidacyjno –

wychowawczych. W przypadku, gdy dowóz zapewniają rodzice (prawni opiekunowie)

środkami komunikacji publicznej, przysługuje im zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna.

Obowiązek

dowozu

dotyczy

wszystkich,

wymienionych

powyżej

uczniów

niepełnosprawnych, bez względu na ich wiek. Podstawowym obowiązkiem organu

realizującego orzeczenie jest zapewnienie takiej formy kształcenia, która uwzględnia rodzaj

i stopień niepełnosprawności oraz inne zalecenia zespołu orzekającego. Wymagania

edukacyjne formułowane wobec uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia

specjalnego powinny być dostosowane do ich indywidualnych potrzeb psychofizycznych

i edukacyjnych. Oznacza to również, że w szkolnym planie nauczania muszą znaleźć

się zajęcia rewalidacyjne uwzględniające rodzaj i stopień niepełnosprawności uczniów

w postaci zajęć:

1) korekcyjnych wad postawy,

2) korygujących wady mowy,

3) z zakresu orientacji przestrzennej i poruszania się,

4) nauki alternatywnych metod komunikacji (np. języka migowego),

5) innych, wynikających z programów rewalidacji.

Dyrektor szkoły ogólnodostępnej przydziela te zajęcia dzieciom niepełnosprawnym

w porozumieniu z organem prowadzącym.

Uczniom niepełnosprawnym można też pomóc i stworzyć dodatkowe możliwości sprzyjające

rozwojowi w postaci:



zwolnienia z nauki drugiego języka obcego (w dokumentacji przebiegu nauczania ten

fakt jest odnotowywany poprzez wpis „zwolniona/y” w miejsce oceny klasyfikacyjnej),



przedłużenia czasu trwania nauki na każdym etapie edukacyjnym na okres nie mniejszy

niż jeden rok, zwiększając proporcjonalnie liczbę zajęć edukacyjnych,



odroczenia terminu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego. Realizacja obowiązku

szkolnego dziecka w wieku powyżej 6 roku życia może zostać odroczona do końca roku

szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym kończy ono 8 lat. Jest to bardzo

korzystne rozwiązanie pod warunkiem, że dziecko pozostaje pod opieką specjalistów,

przykładowo, w przedszkolu bądź innej wyspecjalizowanej instytucji. Wówczas uzyskuje

ono możliwość osiągnięcia wyższego poziomu dojrzałości.

Organizowanie kształcenia i wychowania

uczniów z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego

Sposób organizowania i realizacji orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego w przypadku

dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym

lub głębokim przebiega nieco inaczej. W związku z powyższym wymaga kilku słów

komentarza.

Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim realizują podstawę programową

wspólną z innymi uczniami szkoły ogólnodostępnej, ale program nauczania musi być

dostosowany do ich możliwości, zgodnie z orzeczeniem poradni. Uczniowie zdiagnozowani

jako upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym realizują odrębną

podstawę programową. Każdy z uczniów ma opracowany indywidualny program edukacyjny.

Natomiast uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim realizują obowiązek szkolny

w formie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych (do 25 roku życia). Mogą one mieć

charakter zajęć indywidualnych lub grupowych. Celem tych zajęć jest wspomaganie rozwoju

dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowań otoczeniem oraz uzyskanie niezależności

od innych osób w codziennym funkcjonowaniu. Do uzyskania tych celów dąży się poprzez:



naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości

uczestnika,



kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym

indywidualnym możliwościom uczestnika,



usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie

orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej,



wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach

życia,



wielozmysłowe poznawanie otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk,

kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu,



kształtowanie umiejętności współżycia w grupie,



naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań

uczestnika oraz jego udziału w ekspresyjnej aktywności.

Za opracowanie indywidualnego programu pracy odpowiada prowadzący zajęcia nauczyciel.

Nauczyciel opracowuje program we współpracy z psychologiem oraz z uwzględnieniem

wskazówek i zaleceń wynikających z orzeczenia. Wymiar godzinowy zajęć jest uzależniony

od możliwości psychofizycznych oraz potrzeb rewalidacyjnych uczestników i wynosi:

4 godziny dziennie na zajęcia zespołowe, 2 godziny dziennie na zajęcia indywidualne.

Liczba osób w zespole może się wahać od 2 do 4. Reasumując, należy stwierdzić, że dla

uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim nie ma podstawy programowej,

a ich program nauczania ma charakter indywidualny.

Szkoły integracyjne, szkoły z oddziałami integracyjnymi

oraz oddziałami specjalnymi

Interesującą i bardzo wartościową, pod względem organizacyjnym, formą pracy z uczniami

niepełnosprawnymi są szkoły integracyjne i szkoły z oddziałami integracyjnymi. Cieszą się

one coraz większą popularnością ze względu, między innymi, na uzyskiwanie bardzo dobrych

efektów pracy dydaktycznej i wychowawczej. Przystępując do organizowania oddziału

integracyjnego należy pamiętać o spełnieniu kilku niezbędnych warunków. Oddział

integracyjny powinien liczyć 15 – 20 uczniów, z czego 3 do 5 to dzieci niepełnosprawne.

Zajęcia w tego typu klasie prowadzi dwóch nauczycieli: „wiodący” i „wspomagający”.

Niekiedy (zależy to od rodzaju niepełnosprawności uczniów) można zatrudnić pomoc

nauczyciela. Aby zapewnić pełny pakiet pomocy dla uczniów niepełnosprawnych w szkole

powinni być zatrudnieni specjaliści posiadający odpowiednie przygotowanie zawodowe:

logopeda, psycholog, itp. Warto również pamiętać o zapewnieniu odpowiednich warunków

lokalowych i bazy (pomoce dydaktyczne, sprzęt).

Oddziały specjalne tworzy się w szkołach ogólnodostępnych. Są to oddziały przeznaczone

dla uczniów z jednym rodzajem niepełnosprawności. Liczba dzieci i młodzieży w tych

klasach powinna wynosić:



dla uczniów niesłyszących i słabo słyszących - od 6 do 8,



dla uczniów niewidomych i słabo widzących - od 8 do 10,



dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim - od 10 do 16,



dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym -

od 6 do 8,



dla uczniów z autyzmem i z niepełnosprawnościami sprzężonymi - od 2 do 4.

Jeżeli w przypadku przynajmniej jednego ucznia w klasie występują niepełnosprawności

sprzężone, to można zmniejszyć liczbę uczniów w tym oddziale o dwie osoby.

Uczniów realizujących obowiązek szkolny w oddziałach specjalnych obowiązują plany

nauczania, programy, podręczniki oraz zasady oceniania takie same, jak w określonym typie

szkoły specjalnej. W szkole muszą być zatrudnieni nauczyciele z kwalifikacjami do realizacji

zajęć rewalidacyjnych, a w przypadku zaistnienia takiej potrzeby, można zatrudnić

dodatkowo pomoc nauczyciela.

Ocenianie i klasyfikowanie uczniów

Nauczyciele są zobowiązani, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego

wydanego przez poradnię psychologiczno – pedagogiczną lub poradnię specjalistyczną,

dostosować wymagania edukacyjne, a także kryteria oceniania do potrzeb psychofizycznych

i edukacyjnych ucznia. Oceny klasyfikacyjne okresowe i roczne w klasach integracyjnych są

ustalane przez nauczyciela prowadzącego dane zajęcia, po wcześniejszym zasięgnięciu opinii

nauczyciela współorganizującego kształcenie integracyjne („nauczyciela wspomagającego”).

Uczniowie z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego pobierający naukę w szkołach

ogólnodostępnych, szkołach (oddziałach) integracyjnych, otrzymują świadectwa wg wzoru

obowiązującego w danej szkole (szkoła podstawowa, gimnazjum). Na drugiej stronie tego

dokumentu, nad wynikami klasyfikacji rocznej umieszcza się zapis „Uczeń/uczennica

realizował(a) program nauczania dostosowany do indywidualnych możliwości i potrzeb

na podstawie orzeczenia publicznej poradni psychologiczno – pedagogicznej/specjalistycznej

(właściwa nazwa poradni)”.

Ocenianie i klasyfikowanie uczniów z różnymi stopniami upośledzenia

umysłowego

Uczniów z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego obowiązuje nieco inne traktowanie,

jeśli chodzi o ocenianie i klasyfikowanie. Dzieci i młodzież upośledzeni w stopniu lekkim są

oceniani według ogólnie przyjętych w szkole zasad, ale z zachowaniem obowiązku

nauczycieli do dostosowania wymagań do możliwości tych uczniów. Uczeń z upośledzeniem

umysłowym w stopniu lekkim ze sprzężoną niepełnosprawnością, nierokujący kontynuowania

nauki w szkole ponadgimnazjalnej może zostać, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów)

i po pozytywnym zaopiniowaniu przez dyrektora szkoły, zwolniony przez dyrektora

okręgowej komisji egzaminacyjnej z obowiązku przystąpienia do sprawdzianu lub egzaminu

gimnazjalnego. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym

lub znacznym są oceniani według odrębnych zasad. Tych uczniów promuje się do klasy

programowo wyższej, uwzględniając specyfikę ich kształcenia, w porozumieniu z rodzicami

(prawnymi opiekunami). Klasyfikacja roczna ucznia klas I – III szkoły podstawowej

z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na

podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowania w danym roku szkolnym oraz

ustaleniu jednej rocznej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych i rocznej oceny

klasyfikacyjnej zachowania. Poczynając od klasy IV roczna klasyfikacja polega na

podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania

z uwzględnieniem indywidualnego programu edukacyjnego oraz ustaleniu rocznych ocen

klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania.

Oceny te, w przypadku uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym

i znacznym, są ocenami opisowymi. Należy pamiętać o tym, że uczniowie upośledzeni

umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym nie przystępują do sprawdzianu, ani też

do egzaminu gimnazjalnego.

Dzieci i młodzież upośledzeni w stopniu głębokim nie podlegają obowiązkowi oceniania.

Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim nie otrzymują też świadectw. Szkoła

może wydać rodzicom (prawnym opiekunom) zaświadczenie, w którym znajdują

się informacje o postępach w różnych obszarach funkcjonowania podopiecznego.

Zaświadczenie takie wydaje się w oparciu o prowadzoną dokumentację zajęć rewalidacyjno –

wychowawczych

(patrz:

Dokumentowanie

przebiegu

kształcenia

specjalnego).

Warto zaznaczyć, że nie ma obowiązującego wzoru takiego dokumentu, szkoła może więc

samodzielnie przygotować wzór zaświadczenia.

Kwalifikacje nauczycieli

Kształcenie ucznia niepełnosprawnego w szkole ogólnodostępnej powinno umożliwić

zdobycie wiedzy i umiejętności na miarę jego możliwości. Stąd też wymagania

kwalifikacyjne w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szkole ogólnodostępnej

lub z oddziałami integracyjnymi są następujące:



każdy nauczyciel, w tym „nauczyciel wiodący”, musi posiadać kwalifikacje ogólne takie,

jak w przypadku nauczycieli zatrudnionych na stanowisku nauczyciela przedmiotu

w danym typie szkoły,



„nauczyciel wspomagający” (klasy integracyjne) musi posiadać kwalifikacje z zakresu

pedagogiki specjalnej odpowiedniej do rodzaju niepełnosprawności uczniów, z którymi

pracuje,



nauczyciel „specjalista” prowadzący zajęcia rewalidacyjne (w przypadku, gdy

„nauczyciel wspomagający” nie posiada wyspecjalizowanych kwalifikacji do realizacji

określonych zajęć rewalidacyjnych) – kwalifikacje z pedagogiki specjalnej, a ponadto

dodatkowe kwalifikacje do prowadzenia zajęć określonego typu.

Należy podkreślić fakt, że nauczyciele, którym powierzono realizację zajęć korekcyjno –

kompensacyjnych z uczniami niepełnosprawnymi powinni posiadać przygotowanie

(potwierdzone świadectwem ukończenia studiów podyplomowych lub świadectwem

ukończenia kursu kwalifikacyjnego) w zakresie terapii pedagogicznej lub pedagogiki

korekcyjno – kompensacyjnej. W szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi

zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe

w celu współorganizowania kształcenia dzieci niepełnosprawnych. Zadania tych nauczycieli

to w szczególności: pomoc w zakresie doboru treści programowych i metod pracy z uczniami

niepełnosprawnymi, a także prowadzenie lub organizowanie różnego rodzaju form pomocy

psychologicznej i pedagogicznej oraz zajęć rewalidacji indywidualnej. Tak więc, w klasach

integracyjnych pracuje z uczniami dwóch nauczycieli: „wiodący” i „wspomagający”,

a niekiedy jest jeszcze zatrudniony „nauczyciel specjalista”.

W szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi są zatrudniani nauczyciele

posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej dla danego typu

niepełnosprawności. W przypadku realizacji zajęć rewalidacyjno – wychowawczych

z uczniem/uczniami upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim, nauczyciel musi posiadać

kwalifikacje z zakresu oligofrenopedagogiki.

Dokumentowanie przebiegu kształcenia specjalnego

Dokumentowanie przebiegu kształcenia specjalnego nie odbiega, za wyjątkiem kształcenia

dzieci i młodzieży posiadających diagnozę upośledzenia w stopniu głębokim, od ogólnych

zasad obowiązujących przy dokumentowaniu przebiegu nauczania. Uczeń przynależy

do konkretnej klasy, a więc jest również wpisany do dziennika lekcyjnego danej klasy

(z odpowiednią adnotacją o realizacji kształcenia specjalnego). Do tego dziennika lekcyjnego

wpisuje się też oceny okresowe i roczne. Nieco inaczej jest w przypadku uczniów

z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim. Zajęcia rewalidacyjno – wychowawcze

są dokumentowane poprzez prowadzenie dziennika zajęć rewalidacyjno – wychowawczych

oraz zeszytu obserwacji dla każdego uczestnika zajęć. W zeszycie obserwacji wpisuje

się zmiany w zakresie:



motoryki,



koncentracji uwagi,



umiejętności współpracy,



opanowania nowych umiejętności,



gotowości do kontaktów,



umiejętności w zakresie samoobsługi,



nastrojów, emocji,



umiejętności w zakresie samoobsługi i czynności porządkowych,



zachowań trudnych.