1

EKOLOGIA

Ekologia (gr. oíkos + lógos = dom + słowo, wiedza,

nauka) to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody,
zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy
organizmami, a ich środowiskiem.

Na organizmy w środowisku oddziaływują czynniki
abiotyczne i biologiczne, a najważniejszym pojęciem
ekologii jest ekosystem.

Termin ten jest także potocznie używany na określenie
sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub samej
ochrony środowiska jako takiej.


EKOSYSTEM

Ekosystem to jedno z podstawowych pojęć w ekologii.

Na ekosystem składają się dwa składniki:

•

biocenoza - czyli ogół gatunków występujących na
danym obszarze powiązanych ze sobą w jedną całość
różnymi zależnościami

•

biotop - czyli nieożywione elementy tego obszaru, a
więc: podłoże, woda, powietrze (środowisko
zewnętrzne)

Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której
zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem.
Ekosystem stanowi największą jednostkę funkcjonalną
biosfery. Przykłady ekosystemów: staw, las

2

OCHRONA ŚRODOWISKA

Ochrona środowiska - zachowanie, właściwe

wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników
przyrody, w szczególności dziko występujących roślin i
zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i
ekosystemów.

Ochrona środowiska to również utrzymywanie otoczenia
w czystości, minimalizacja zanieczyszczeń, czy zużywania
mediów takich jak woda, energia cieplna itp.

Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia
27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska
(Dz.U.Nr 62 poz.627)

Środowisko – ogół elementów ożywionych i
nieożywionych, naturalnych jak i powstałych w wyniku

działalności człowieka, występujących na określonym
obszarze oraz ich wzajemne powiązania, oddziaływania i
zależności.

SOZOLOGIA

Sozologia - dziedzina wiedzy, zapoczątkowana przez
Walerego Goetela, opisująca zmiany w środowisku

przyrodniczym (np. zanieczyszczenie wód, powietrza i
gleby), zachodzące zwłaszcza pod wpływem czynników
postępu technicznego i sposoby zapewniające trwałość
jego użytkowania, korzystająca z metod badań ochrony
środowiska i nowocześnie ujmowanej geografii.

Sozologia jest krótszą nazwą na ochronę środowiska
przyrodniczego ;-)

3

ANTROPOPRESJA

Antropopresja – ogół działań człowieka (zarówno

planowych i przypadkowych) mających wpływ na
środowisko przyrodnicze.

Czynniki antropopresji – różne formy działalności
człowieka w środowisku np. zabudowania, uprawa gleby,
przemysł, komunikacja, hodowla, turystyka i inne.

Rodzaje antropopresji – konkretne oddziaływania

człowieka na środowisko np. zanieczyszczenie wody,
emisja hałasu, zaśmiecanie, wycinanie lasu, emisja
zanieczyszczeń powietrza.

Skutkiem antropopresji są rozmaite przemiany
środowiska, zwane ogólnie jego degradacją np. zatrucie
wody, wyjałowienie gleby, zniszczenie pokrywy roślinnej.

Aby temu zapobiegać stosuje się:

•

ochronę środowiska w postaci zakładania
parków narodowych, rezerwatów, oczyszczania
środowiska

•

umiejętne

gospodarowanie np. zalesianie,

rekultywacja, racjonalne użytkowanie gleb.

ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY

Ekorozwój (zrównoważony rozwój) - rozwój
społeczny, ekonomiczny i przyrodniczy, zgodnie
z którym zaspokajamy aktualne potrzeby społeczeństwa
w sposób

zapewniający przyszłym pokoleniom

możliwość optymalnego korzystania z zasobów
środowiska.

4

Ekorozwój obejmuje m.in.:

•

rozsądne, a przez to długotrwałe wykorzystywanie
odnawialnych zasobów przyrody,

•

eksploatację nieodnawialnych źródeł energii z
maksymalną efektywnością,

•

utrzymywanie stabilności procesów ekologicznych i
ekosystemów,

•

ochronę różnorodności genetycznej

•

ogólnie pojętą ochronę przyrody

•

zachowanie i polepszenie stanu zdrowia ludzi,
bezpieczeństwa pracy, edukacji i dobrobytu,

•

wspieranie rozwoju upraw energetycznych.

rozwój zrównoważony obejmuje

trzy aspekty

ŚRODOWISKOWY SPOŁECZNY EKONOMICZNY

5

RODZAJE ZASOBÓW NATURALNYCH

Zasoby naturalne - to ogół zasobów pochodzących

z przyrody, z których może korzystać człowiek.

Zasoby te dzielą się na:

•

materię żywą - cały dostępny człowiekowi świat żywych roślin, zwierząt oraz
pozostałych organizmów (wirusy, bakterie itd.).

•

materię nieożywioną - substancje we wszelkich formach materii, a więc w
postaci gazowej, ciekłej lub stałej, a w szczególności powietrze, wody, minerały

oraz substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego.

•

energię - wszelkie przejawy energii dostępne człowiekowi, a w szczególności

energia wód wynikająca z grawitacji (rzeki, wodospady), wpływu Księżyca
(pływy) oraz kondensacji pary wodnej (opady), energia geotermalna, ciepło i

światło ze Słońca oraz wewnętrzna promieniotwórczość Ziemi.

Inny podział zasobów naturalnych wykorzystywanych w przemyśle:

•

stałe:

o

energia:

ƒ

słoneczna, wiatru, wód płynących, pływów morskich,
geotermiczna,

o

powietrze

•

odnawialne:

o

surowce energetyczne:

ƒ

drewno opałowe, odpady produkcji roślinnej, biogazy,

o

woda

o

surowce dla przemysłu lekkiego, spożywczego i chemicznego:

ƒ

płody rolne,

o

surowce dla przemysłu drzewnego:

ƒ

drewno,

•

nieodnawialne:

o

surowce mineralne (kopaliny użyteczne)

o

surowce energetyczne:

ƒ

węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf; bituminy: ropa naftowa,
gaz ziemny, łupki bitumiczne, wosk ziemny, asfalt,

o

surowce metaliczne:

ƒ

rudy metali żelaznych: żelazo, mangan, chrom, nikiel, kobalt,
wolfram, wanad, molibden; rudy metali kolorowych: cynk, cyna,
miedź, ołów, arsen, rtęć; metale szlachetne: złoto, srebro,
platynowce; rudy metali lekkich: glin, magnez, beryl; pierwiastki
promieniotwórcze: uran

o

surowce chemiczne:

ƒ

siarka, sól kamienna, sól potasowa, fosforyty, węgiel kamienny,
ropa naftowa, gaz ziemny, saletry, gips

o

surowce skalne:

ƒ

piasek, żwir, glina, kaolin, gips, wapień, dolomit, piaskowiec,
marmur, granit, bazalt, porfir, gnejs, sjenit, margle, iły, kaolin,
magnezyt, azbest, inne skały,

o

kamienie szlachetne i półszlachetne

6

EKONOMIA EKOLOGICZNA

Ekonomia ekologiczna (en: Ecological economics) jest

nauką analizującą i opisującą procesy gospodarcze,

społeczne i ekologiczne będące podstawą realizacji

zrównoważonego rozwoju (en: sustainable
development).

Ekonomia ekologiczna jako wielodyscyplinarna
dziedzina nauki czerpie m.in. z takich dziedzin jak
ekonomia, ekologia, urbanistyka, demografia,
planowanie przestrzenne.

Podstawowymi kategoriami ekonomii ekologicznej są:

•

kapitał naturalny (przyrodniczy)

•

sprawiedliwość wewnątrzpokoleniowa,
międzypokoleniowa i międzygatunkowa

•

trwałość (samopodtrzymywanie się, ang.
sustainablity)

•

efekty zewnętrzne

Ekonomia ekologiczna wyrosła na gruncie krytyki
ekonomii neoklasycznej.

Ekonomia ekologiczna odwołuje się do ekologicznego
paradygmatu ekonomii i stoi w opozycji do ekonomii
środowiska i zasobów naturalnych opierającej się na
paradygmacie ekonomizacji środowiska.

EKONOMIA ŚRODOWISKA

Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych (en:

Environmental economics) - jest dziedziną teorii ekonomii

neoklasycznej, badającą statyczne i dynamiczne warunki

optymalności wykorzystania zasobów i walorów
środowiska przyrodniczego.

7

Aspekty statyczne dotyczą

efektywnego

wykorzystania ograniczonych zasobów
przeznaczonych na ochronę i konserwację

środowiska (zachowanie jego jakości i zasobów).
Aspekty dynamiczne dotyczą zaś optymalnego
wykorzystania zasobów i walorów środowiska
przyrodniczego w procesie wzrostu i rozwoju
gospodarczego.

Ekonomia

środowiska bazuje na paradygmacie

ekonomizacji – kryteria efektywności i
optymalności ekologicznej traktuje się jako
główne, natomiast kryteria bezpieczeństwa
ekologicznego czy kryteria wynikające z koncepcji

zrównoważonego rozwoju jako uzupełniające,
dodatkowe.

W ramach ekonomii środowiska można wyróżnić trzy
obszary:

•

ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów

materialnych – bada optymalne rozłożenie w czasie
eksploatacji odnawialnych i nieodnawialnych
zasobów naturalnych,

•

ekonomiczna teoria zanieczyszczenia i ochrony
środowiska – bada efektywność ekonomiczną
osiągania określonych celów ekologicznych poprzez
porównanie kosztów społecznych i prywatnych
dochodzenia do założonego poziomu jakości

środowiska,

•

ekonomiczna teoria zachowania środowiska – bada
optymalne warunki wykorzystania zasobów
środowiska z punktu widzenia walorów estetyczno-
psychologicznych środowiska.

8

DOBRO PUBLICZNE

Dobra publiczne to takie dobra, które będąc konsumowane

przez jedną osobę mogą być konsumowane jednocześnie przez

innych ludzi. Są to dobra, które jeżeli już zostały

wyprodukowane, to nikomu nie można ograniczyć dostępu do

nich lub jest to ekonomicznie nieopłacalne, aby ten dostęp
ograniczyć.

Właściwością dóbr publicznych jest to, że:

(1) jedna osoba może konsumować dane dobro, nie zmniejszając
przy tym jego ilości dostępnej dla innych;

(2) nie jest możliwe wykluczenie kogokolwiek z udziału w

konsumpcji bez poniesienia prohibicyjnych kosztów takiej

operacji. Niezależnie od tego czy ktoś zapłaci za korzystanie z
systemów, to i tak ma do nich dostęp.

Przykładami dóbr publicznych są: czyste powietrze, czysta

woda w wodociągach publicznych, utrzymanie obronności kraju

oraz prawa i porządku wewnętrznego, budowa dróg, sprzątanie i

oświetlenie ulic, finansowanie nauk podstawowych oraz
ochrony zdrowia, latarnia morska.

Usługi z zakresu dóbr publicznych muszą być finansowane ze
środków publicznych.

EKOTURYSTYKA

Ekoturystyka - koncepcja turystyki zrównoważonej, godzącej

z jednej strony interesy turystów, z drugiej interesy regionów

odwiedzanych przez turystów oraz lokalnej przyrody. Jej ideą

jest rozwój lokalnych społeczności w oparciu o turystykę, która

ma na celu obcowanie z przyrodą i lokalną kulturą.

9

POJEMNOŚĆ TURYSTYCZNA
Pojemność turystyczna – maksymalna liczba
turystów, która może znaleźć się na danym terenie bez

przekraczania pojemności jego infrastruktury oraz bez
obniżania wartości elementów środowiska.

EMISJA
Emisja zanieczyszczeń - to wprowadzanie do
środowiska wytworów działalności człowieka a w
szczególności:

•

substancji (np. zanieczyszczeń stałych, ciekłych lub
gazowych)

•

energii (np. hałasu, wibracji, promieniowania)

do powietrza, wody, gleby lub ziemi.

IMISJA = pochłanianie


EFEKTY ZEWNĘTRZNE

Efekty zewnętrzne - zjawisko w ekonomii polegające na

przeniesieniu części kosztów lub korzyści

wynikających z działalności jednego podmiotu na

podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty.

Zazwyczaj jest to uboczny skutek działalności danego
podmiotu gospodarczego, którego konsekwencje
(pozytywne bądź negatywne) ponosi szersze grono
odbiorców niezależnie od swojej woli. Typowym
przykładem efektów zewnętrznych są zanieczyszczenia
środowiska naturalnego spowodowane produkcją

niektórych dóbr przemysłowych. Efekty zewnętrzne
zachodzą poza rynkiem, co jest główną przyczyną
trudności przy określaniu wartości i egzekwowaniu
rekompensaty.

10

Efekty te należy rozumieć jako koszty lub korzyści o
charakterze ekonomicznym, a nie wyłącznie finansowym.
Ich występowanie powoduje zakłócenia w

funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i stanowi jedną
z przyczyn zawodności rynku.

Pojęcie efektów zewnętrznych wprowadził brytyjski

ekonomista Arthur Pigou w roku 1920, jako jedno z
centralnych zagadnień ekonomii dobrobytu. Odgrywa
ono także kluczową rolę w problematyce ochrony
środowiska i rozwoju zrównoważonego.