Temat 1

1. Co to znaczy ekonomia?

- Przedmiot ekonomii
- Cel i metoda ekonomistów
- Dobra
- Potrzeby
- Zasoby ekonomiczne
- Rzadkość zasobów i dóbr
- Granica możliwości produkcyjnych
- Wybór i koszt alternatywny
- Mikro i makro ekonomia
- Ekonomia pozytywna i normatywna
- Główne problemy ekonomii

2. Systemy ekonomiczne

- gospodarka tradycyjna
- gospodarka rynkowa
- gospodarka kierowana
- gospodarka mieszana
- transformacja systemowa w Polsce

3. Podstawowe podmioty gospodarcze

- gospodarstwo domowe
- przedsiębiorstwo

4. Główne problemy ekonomii

5. Granica możliwości produkcyjnych

1. Ekonomia jako nauka

Przedmiot ekonomii i zakres ekonomii

1

Każda społeczność staje przed koniecznością rozwiązania trzech podstawowych problemów
codziennej egzystencji:

- jakie dobra i usługi, czyli co wytwarzać
- jak je wytwarzać i
- dla kogo je wytwarzać

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, tzn. o prawach dotyczących trzech faz procesu
gospodarczego: produkcji, podziału i konsumpcji. Tak więc mówiąc o ekonomii, będziemy
mieli na myśli naukę, której przedmiotem jest analiza procesów gospodarczych.

Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla kogo wytwarza
społeczeństwo. Głównym zadaniem ekonomii jest godzenie sprzeczności między
nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb.

Pojęcie rzadkości w ekonomii.
Rzadkość jest stosunkiem użyteczności do ilości dobra, czyli użytecznością zawartą w
jednostce danego dobra. Dobro jest użyteczne wówczas, gdy ma zdolność zaspokajania
potrzeb. Bogactwem narodu są materialne i niematerialne dobra rzadkie. Rzadkość jest
pojmowana jako fakt świadczący, o tym, że dobra nie występują w takich ilościach, aby
można je było mieć.

Zaspokojenie potrzeb jest uniwersalnym celem prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to
jednocześnie bodziec do wykorzystywania różnorodnych zasobów.

Przez zasób rozumiemy nagromadzenie różnych składników (elementów) niezbędnych w
procesach produkcyjnych. Pierwotni ludzie korzystali z takich zasobów naturalnych, które
były gotowe do użycia bez dodatkowej obróbki (woda, jagody, inne owoce natury). Później
ludzie zaczęli przystosowywać i przetwarzać zasoby naturalne na swój użytek. Następnie
człowiek zaczął tworzyć i produkować elementy składające się na zasoby nie występujące w
gotowej postaci w przyrodzie oraz wytwarzać inne zasoby użyteczne gospodarczo.

Zasoby

2

Aby współcześnie możliwy był rozwój gospodarczy, konieczne są różnorodne zasoby. Przy
ocenie ich gospodarczej roli należy pamiętać, że relacje między poszczególnymi grupami
zasobów ulegają zmianie, przede wszystkim w wyniku postępów nauki i techniki. W
ekonomii wzrostu i rozwoju gospodarczego ważną rolę odgrywa nagromadzenie lub
posiadanie zasobu czynników produkcji, czyli czynników rozwoju gospodarczego. Należy
wydzielić co najmniej cztery grupy zasobów w danej gospodarce. Są to:

Z – zasoby ludzkie (podaż pracy, systemy organizacji i motywacji ludzi do pracy)
K – zasoby kapitału rzeczowego (fizycznego), włącznie z ziemią i bogactwami naturalnymi
T- technologia, czyli stan i organizacja wiedzy służącej celom produkcyjnym

1

Podstawy ekonomii – Mikroekonomia, Z.Matkowski, Warszawa, 2002

2

Mikro- i makro- ekonomia.Podstawowe problemy, S.Marciniak i in., PWN, Warszawa, 2006

H – kapitał ludzki, czyli stan wiedzy oraz umiejętność i zdolność pracowników do
posługiwania się dostępnymi technologiami, których poziom jest odzwierciedleniem
możliwości kapitału rzeczowego.

Jest to oczywiście jedna z możliwych kwalifikacji zasobów. Wskazuje ona na rosnące
znaczenie nowoczesnych czynników produkcji. Obecnie główną rolę odgrywa kapitał ludzki,
oznaczony literą H.

Potrzeby
Jak już wspomniano, celem gospodarowania, niezależnie od formy systemu gospodarki
rynkowej, jest zaspokajanie potrzeb ludzkich. Potrzeby to wszystko co jest potrzebne,
nieodzowne, konieczne, czyli takie bez których nie można się obejść. Możemy je również
określić jako okoliczności zmuszające do takiego, a nie innego postępowania. Jednak
wspólnym elementem wszystkich określeń jest konieczność.

Według rodzaju oraz sposobu ich zaspokajania potrzeby dzieli się też na: egzystencjonalne,
socjalne, produkcyjne, konsumpcyjne, indywidualne i zbiorowe, materialne i duchowe.

Potrzeby egzystencjonalne, to potrzeby zdeterminowane przez czynniki biologiczne. Zalicza
się do tego rodzaju, żywienie, możliwość mieszkania, snu, odpoczynku.
Potrzeby socjalne, obejmują, poza wymienionymi potrzebami egzystencjonalnymi, także
potrzeby w zakresie higieny i kultury i oświaty.

Podział na potrzeby produkcyjne i konsumpcyjne jest ewidentny. Potrzeby produkcyjne, tzn.
związane z działalnością gospodarczą, oznacza potrzeby w zakresie czynników produkcji,
czyli zasobów. Potrzeby konsumpcyjne obejmują zaś potrzeby egzystencjonalne i socjalne
oraz tzw. wyższe potrzeby.

Potrzeby są w większości zaspokajane indywidualnie, ale część jest zaspokajana w sposób
zorganizowany zbiorowo. Do zbiorowego zaspokajania potrzeb zalicza się przede wszystkim:
bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, potrzeby w zakresie oświaty i rozwoju nauki,
sprawiedliwości, ochrony zdrowia oraz ochrony środowiska naturalnego.


Mikroekonomia i makroekonomia

Mikroekonomia bada prawa postępowania jednostek gospodarujących: gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw. Opisuje i objaśnia funkcjonowanie rynków poszczególnych
towarów i czynników produkcji.

Makroekonomia opisuje funkcjonowanie gospodarki jako całości, kładąc nacisk na wzajemne
związki zachodzące w gospodarce.

A więc mikroekonomia zajmuje się szczegółową analizą działań poszczególnych podmiotów
gospodarczych. Makroekonomia analizuje problemy ogólnogospodarcze i współzależności
zachodzące w gospodarce.

Podział na mikro- i makroekonomię dotyczy jednak nie tyle przedmiotu, co sposobu

analizy. Te same lub podobne kategorie mogą być przedmiotem analizy mikro- i
makroekonomicznej: np. płaca pojedynczego pracownika i średnia płaca w gospodarce

narodowej, inwestycje dokonywane w przedsiębiorstwie i suma nakładów inwestycyjnych w
gospodarce. Podział na mikro- i makroekonomię dotyczy często innego punktu widzenia: te
same kategorie i procesy mogą być rozpatrywane z punktu widzenia indywidualnych
podmiotów gospodarczych (mikroekonomia) lub z punktu widzenia ogólnogospodarczego
(makroekonomia).

Linia graniczna między mikroekonomią i makroekonomią nie jest zresztą ostra, a wszystkie
części ekonomii zasilają się wzajemnie i uzupełniają. W ostatnich latach występuje tendencja
do zacierania różnicy między makro-, mezo-, mikro.

Współczesne ujęcie przedmiotu ekonomii

Ekonomia pozytywna i normatywna

W ekonomii współistnieją dwa nurty, dwa podstawowe kierunki metodologiczne: pozytywny
i normatywny.

Ekonomia pozytywna objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika czyli opis istniejącej
rzeczywistości, zajmowaniem się światem takim jakim on jest a nie jaki powinien być.
Zwolennicy takiego podejścia powstrzymują się od sądów wartościujących. Celem ich badań
i opisów jest ustalenie wpływu zmian wielkości ekonomicznych (zmian cen, płac, kursów
walutowych itp.) na efektywność działalności gospodarczej.

Ekonomia normatywna ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być oraz co należy
zrobić, aby było lepiej. Ekonomia pozytywna bada rzeczywiste działanie gospodarki,
ekonomia normatywna zaś zaleca, co powinno się czynić. Zwolennicy tej metodologii
dokonują ocen wartościujących, stwierdzając, jakie ich zdaniem powinny być płace,
zatrudnienie, czy poziom produkcji, jaka polityka gospodarcza jest sprawiedliwa jaka nie.

Założenia upraszczające

Szerokie zastosowanie w teorii ekonomii ma założenie ceteris paribus - „przy innych
czynnikach nie zmienionych”. Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego
lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną (lub dane zjawisko) przy
pominięciu innych, mniej istotnych determinant. Na przykład, funkcja popytu względem ceny
przedstawia zależność między wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że
inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

3. Podstawowe podmioty gospodarcze


Najczęściej wyodrębniamy trzy typy podmiotów gospodarczych:

 przedsiębiorstwo,
 gospodarstwo domowe,
 państwo

Przedsiębiorstwo to zespół ludzi bądź pojedynczy ludzie, dysponującymi określonymi
środkami (np. ziemia, lokal biurowy, maszyny, urządzenia, surowce) niezbędnymi do
regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego

czy usług. Celem tej działalności jest uzyskanie jak największych dochodów.
Przedsiębiorstwem jest jednoosobowy zakład fotograficzny, restauracja, kopalnia węgla,
zakład ubezpieczeniowy itd.


Gospodarstwo domowe to najmniejsza komórka społeczna, najczęściej rodzina, która
wspólnie gromadzi dochody i wspólnie je wydaje w celu zaspokojenia swoich potrzeb
konsumpcyjnych. Gospodarstwo domowe pełni dwie funkcje:

 konsumpcyjną
 produkcyjną

Państwo to złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna
społeczeństwa zajmującego określone terytorium. Państwo dysponuje władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą.


Na ogół nie występują różnice poglądowe dotyczące roli przedsiębiorstwa i gospodarstw
domowych w gospodarce. Natomiast spory dotyczące roli państwa toczą się od dawna i są
nadal aktualne.

4. Główne problemy ekonomii

Dotychczas nie udało się zbudować takiego systemu gospodarczego, który zapewniłby
zadowalający dostatek materialny całemu społeczeństwu.

Najtrudniejszym – zarówno w przeszłości jak i współcześnie problemem ekonomii jest
pogłębiająca się nierówność rozkładu bogactwa.

2) Podstawowe problemy: nadmierna nierówność rozkładu dochodów (bogactwo i bieda)
3) Skala nierówności ekonomicznych (koncentracja kapitału)
4) Przepaść między bogatymi i biednymi w świecie – nie tylko w skali globalnej ale również
w najbogatszych, przodujących krajach (brak pracy)


Trendy rozwojowe w gospodarce światowej i ich skutki

1) rozwój demograficzny
2) gospodarka zasobami ziemi (wyczerpywanie zasobów, ekologia)
3) rozwój gospodarki żywnościowej
4) granice ekologicznego rozwoju

5. Krzywa możliwości produkcyjnych

Gospodarowanie jest zawsze zdeterminowane istniejącymi zasobami i stosowanymi
technologiami. Możliwości wyborów gospodarczych, jakie istnieją w momencie
podejmowania decyzji, ilustruje poniższa granica możliwości produkcyjnych.

Zakładamy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra: A i B w ilościach Q

A

i Q

B

.

Angażując wszystkie posiadane zasoby gospodarka może wytworzyć różne kombinacje
ilościowe dóbr A i B mieszczące się na krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C,
E, F, D.

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra

przy danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Wszystkie kombinacje położone na tej krzywej (C, E, F, D) są efektywne, tzn. oznaczają

pełne wykorzystanie zasobów.

Kombinacje nieefektywne - np. G, kombinacje nieosiągalne - np. H

Krzywa możliwości produkcyjnych

Temat 2
Rynek

1. Co to jest rynek
2. Popyt
3. Podaż
4. Cena równowagi
5. Efektywność rynku
6. Rynki wolne, rynki regulowane
7. Cena maksymalna
8. Cena minimalna
9. Elastyczność popytu i podaży

Rynek, popyt, podaż

Pod pojęciem rynku rozumie się całokształt warunków ekonomicznych, w których dochodzi
do zawierania transakcji kupna i sprzedaży między sprzedawcami oferującymi towary i
usługi a nabywcami reprezentującymi potrzeby poparte określonymi funduszami
nabywczymi.

Czyli rynek to określone miejsce kupna i sprzedaży.

Rynek można sklasyfikować według różnych kryteriów podziału:

 według miejsca i przedmiotu wymiany (np. rynek jabłek w Jabłonnej, rynek

diamentów w RPA)

 według sumy transakcji (rynek mały, rynek duży)
 według

zasięgu

geograficznego

(rynek

lokalny,

regionalny,

krajowy,

międzynarodowy)

Podstawowymi elementami rynku są: popyt, podaż i cena, a zachodzące między nimi
zależności przyczynowo-skutkowe nazywa się mechanizmem rynkowym


Rynek jako regulator procesów gospodarczych pełni wiele funkcji, najważniejsze z nich:

- dokonuje wyceny różnych dóbr,
- jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów ,
- jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystywania zasobów gospodarczych,
- jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji oraz mechanizmem dostosowania
produkcji do potrzeb.

Mechanizm rynkowy, pełniąc swe funkcje rozwiązuje trzy podstawowe problemy
ekonomiczne:
- co, jakie rodzaje i ilości dóbr,
- jak, z jakich zasobów i za pomocą jakich technik,
- dla kogo, mają być wytwarzane dobra i jak powinny być rozdzielane?

Towar to dobro lub usługa przeznaczone do wymiany.
Wymiana jest koniecznym warunkiem rynku, która ma zazwyczaj formę towarowo-
pieniężną.

Cena w mechanizmie rynku ma kluczowe znaczenie.

Wyróżnia się dwa przypadki, kiedy wzrost cen może powodować nie spadek, a wzrost
popytu, które nazwane zostały paradoksami.

Paradoks Giffena – opisał on przypadek gdy niskie zbiory wywołały wzrost cen chleba, co
jednak nie spowodowało spadku jego konsumpcji, lecz wręcz przeciwnie nastąpił wzrost
popytu na chleb wśród ubogiej ludności robotniczej. Przy niskich budżetach wzrost ceny
chleba uniemożliwiał zakup innych artykułów spożywczych. Spadek dochodów realnych,
wywołany wzrostem cen chleba, zmusza ludność ubogą do zmiany struktury konsumpcji.


Paradoks Veblena – inaczej efekt prestiżowy. Dotyczy dóbr luksusowych, które są
przedmiotem pokazowej konsumpcji, np. biżuteria, jachty, drogie samochody itd. Dobra te są
nabywane nie ze względu na ich wartości użytkowe lecz na ich wysoką cenę. Posiadanie tych
dóbr zapewnia odpowiedni prestiż i jest wyróżnikiem wysokiego statusu majątkowego i
społecznego.


Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić.

Co wpływa na popyt?
Wielkość popytu na określone dobro zależy od następujących czynników:

a) poziomu cen danego dobra,

b) ceny innych dóbr (komplementarnych i substytucyjnych),

a) poziomu realnych dochodów ludności,

b) liczba potencjalnych nabywców,

c) preferencji i gustów i konsumentów,

d) oczekiwań (dotyczących przyszłego poziomu cen i dochodów, dostępności dóbr itp.).

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość popytu danego dobra jest cena
danego dobra.

Zależność popytu od ceny nazywana jest prawem popytu:
Wzrost ceny określonego dobra przy niezmienności innych czynników powoduje spadek
wielkości popytu na to dobro, i na odwrót – obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Podaż jest to relacja między ilością dobra, którą producenci skłonni oferować w danym
okresie, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegną zmianie.
Podaż to ilość dobra oferowana do sprzedaży na rynku.

Od czego zależy podaż?
Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która jest określana przez
następujące czynniki:
a) poziom ceny danego dobra,

b) ceny czynników produkcji

c) cele działalności przedsiębiorstwa,

d) stosowane techniki i technologie,

e) ceny innych dóbr.

Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość podaży jest cena danego dobra.

Wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena. Wyższej
cenie dobra odpowiada większa jego ilość dostarczana na rynek, natomiast mniejsza cena
ogranicza wielkość podaży. Zależność ta nazywana jest prawem podaży.

Równowaga rynku

Przedstawienie na wspólnym układzie współrzędnych krzywej popytu na dane dobro z
krzywą podaży umożliwia ustalenie ilości sprzedawanej i nabywanej na rynku oraz określenie
równowagi rynkowej.

W warunkach całkowicie wolnego rynku (tzw. konkurencji doskonałej) żaden dostawca i
żaden nabywca towaru nie ma wpływu na cenę. Cena ustala się na rynku na takim poziomie,
który zrównuje wielkość popytu z wielkością podaży.

Rynek jest w stanie równowagi, gdy wielkość popytu równa się wielkości podaży (D = S).

Cena równowagi (P

0

) - cena zapewniająca zrównanie popytu z podażą.

Ilość równoważąca (Q

0

) - ilość towaru odpowiadająca warunkom równowagi.

E - punkt równowagi.

Cena (P)

S

E

P

0

D

Ilość (Q)

Q

0

Mechanizm równowagi

1. Cena wyższa od ceny równowagi - nadwyżka podaży (S > D)

Zapasy rosną - sprzedawcy obniżają cenę - rośnie popyt oraz maleje podaż.
Cena spada tak długo, aż nastąpi zrównanie wielkości popytu z wielkością podaży.


2. Cena niższa od ceny równowagi - nadwyżka popytu (D > S)

Duże zapotrzebowanie - cena wzrasta - popyt maleje oraz rośnie podaż.
Cena rośnie do poziomu, przy którym wielkość popytu zrówna się z wielkością podaży.

.

Kontrola cen

Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych.
Cel: zapewnienie odpowiednich dochodów producentom.


Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w zakresie podstawowych
produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp.
Cel: ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Cena (P)

S

E

S > D

D > S

P

0

P

1

P

2

D

Ilość (Q)

Q

0

Temat 3 Podstawy teorii zachowań konsumenta

 Podstawowym celem działalności konsumenta jest maksymalne zaspokojenie potrzeb.

Odbywa się ono poprzez konsumpcję dóbr i usług.

 Warunkiem nabycia dóbr przez konsumenta jest posiadanie odpowiednich środków

finansowych. Środki te nie są nieograniczone, a więc możliwości nabycia dóbr są
ograniczone.

 Podstawowa decyzja , którą musi podjąć konsument jest: jakie dobra i w jakiej ilości

chce konsumować.

Plan gospodarowania konsumenta składa się więc z trzech podstawowych części:



z planu konsumpcji,



z planu pozyskania dochodów,



z planu oszczędzania (lokowania oszczędności).

Zasady wyboru konsumenta

1) dochód konsumenta,
2) ceny poszczególnych dóbr,
3) gusty konsumentów,
4) założenie, że konsument wybiera taki koszyk dóbr, który daję mu największą

satysfakcję.

Elementy 1 i 2 łącznie wyznaczają ograniczenie budżetowe danego konsumenta, które
opisuje różne koszyki dóbr dla konsumenta

Podstawy wyboru struktury konsumpcji bieżącej:
- kombinacje dwu dóbr dające ten sam poziom użyteczności całkowitej, łącząc te punkty
otrzymujemy krzywą obojętności konsumenta.

Określenie przez konsumenta jego preferencji i uporządkowanie różnych koszyków
(kombinacji dóbr) ze względu na ich użyteczność pozwala na skonstruowanie tzw. krzywych
obojętności.

Krzywa obojętności pokazuje wszystkie kombinacje różnych ilości dwóch dóbr takiej samej
użyteczności całkowitej. Posuwając się wzdłuż krzywej konsument zastępuje (substytuuje)
jedno dobro drugim, jednak zachowuje taki sam poziom zadowolenia ze spożycia tych
różnych kombinacji dóbr.

Konsument preferuje kombinację dóbr dostarczającą mu więcej satysfakcji. Można
narysować całą „mapę” krzywych obojętności. Im krzywa obojętności położona jest dalej od
początku układu, tym reprezentuje wyższy poziom użyteczności całkowitej.

Druga strona zagadnienia to ograniczenia wyboru konsumenta. Ograniczeniem jest
dochód konsumenta. Konsument nie może wybrać dowolnej krzywej obojętności, musi
dokonać wyboru w ramach tych warunków brzegowych, które ograniczają jego wybór.

Linia ograniczenia budżetowego

zwana też linią lub ścieżką cen, reprezentuje zbiór kombinacji dóbr X i Y osiągalnych dla
konsumenta przy danych warunkach brzegowych, tzn., danym dochodzie i danych cenach
dóbr.



Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z możliwą do osiągnięcia krzywą
obojętności wyznacza strukturę spożycia, przy której producent maksymalizuje użyteczność
całkowitą.



Równowaga konsumenta reprezentowana jest przez punkt styczności krzywej obojętności ze
ścieżką scen. Punkt ten przedstawia optymalną kombinację dóbr osiągalną dla konsumenta.
Oznacza to, że istniejącym ograniczeniu budżetowym, które tworzą ceny dóbr i dochody
konsumenta, osiągnięta została najwyższa krzywa obojętności.