See discussions, stats, and author profiles for this publication at:
https://www.researchgate.net/publication/264824789
Animacja społeczno-kulturalna jako metoda
aktywizacji środowiska lokalnego. Techniki
CHAPTER
· JANUARY 2006
DOI: 10.13140/2.1.3032.7688
READS
3,117
2 AUTHORS
, INCLUDING:
53
PUBLICATIONS
4
CITATIONS
Available from: Aleksander Kobylarek
Retrieved on: 06 April 2016
1
Animacja społeczno- kulturalna jako metoda aktywizacji środowiska
lokalnego. Techniki animacji
Aleksander Kobylarek, Uniwersytet Wrocławski
[w:] Zierkiewicz E. (red.) 2006 , Tworzyć, zmieniać, aktywizować… Animacja
społeczno- kulturalna jako mobilizowanie potencjału indywidualnego i przeciwdziałanie
bezradności społecznej, Wrocław, Mar-Mar, s.35-47.
Eduard Limbos określa istotę animacji w następujący sposób: „Animacja polega na
tym, aby tchnąć duszę, sens w grupę, zbiorowość, społeczeństwo i wywołać ożywienie,
aktywność. Animacja jest zdecydowanie nastawiona ku przyszłości, ku zmianie osób, grup i
struktur. Nie ma ‘animatorów’ z jednej strony i ‘animowanych’ –
z drugiej: animuje się
wspólnie. Animacja kulturalna różni się od upowszechniania, które ma na celu spowodowanie
‘konsumpcji’ niektórych produktów kulturalnych. Pojęcie aktywności i uczestnictwa są ściśle
związane z ideą animacji”.
Powyższe określenie kładzie nacisk przede wszystkim na wspólnotowy charakter
działalności animacyjnej, to znaczy na angażowanie i wywieranie wpływu na siebie
wzajemnie wszystkich członków danej społeczności lub grupy społecznej. Zatem tym, co
powinno ulegać ożywieniu, powinna być grupa, społeczność, lub raczej więzi występujące w
niej. Jest to bardzo bliskie idei aktywiz
acji środowisk lokalnych, tym bardziej, że autor
dodatkowo wskazuje
tu jako priorytet działalności nastawienie na zmianę „osób, grup i
struktur” mającą dokonać się w przyszłości. Zresztą określenie „aktywizacji środowisk
lokalnych” (community development)
, występujące w literaturze jest dość podobne: „w ujęciu
strukturalno- programowym poprzez ów termin
można określić spontaniczną a zarazem
intencjonalną działalność ludzi zamieszkujących określony obszar wydzielonej przestrzeni
(wieś, miasteczko, dzielnice), a także cały region, celem zaspokojenia wyselekcjonowanych
potrzeb w procesie tworzenia nowych struktur, przyswajania nowych postaw i
umiejętności”.(Radziewicz Winnicki, 47)
Przy takim zestawieniu animacja społeczno- kulturalna oraz aktywizacja społeczności
lokalnych mogą się wydawać określeniami synonimicznymi. Jednak byłoby to zbyt wielkim
uproszczeniem, biorąc pod uwagę, że aktywizacja społeczności lokalnych była zwykle
kojarzona z działalnością prospołeczną, natomiast animacja z organizacją amatorskiego ruchu
artystycznego i promowaniem kultury.
Zasadniczo w nauce dominuj
ą trzy podstawowe rozumienia pojęcia animacji
społeczno kulturalnej, w tym dwa wąskie a jedno szerokie.
Zwolennicy
szerokiego ujęcia animacji wskazują, że w ten typ działalności uwikłane
jest zwykle wiele osób i instytucji i że może ona dotyczyć wielu zupełnie różnych obszarów
życia społecznego: „animacja jest całością złożoną z licznych organizacji i instytucji
działających w polu społeczno- kulturalnym, posiadających różne ramy odniesień,
prowadzących różnorakie zajęcia dla zróżnicowanej publiczności dzięki animatorom
1
Eduard Limbos, Animation des groupes de culture et de loisirs. Connaissance du problème et applications
pratiques. Les Editions ESF, Paris 1977 (cytowane za: Kopczyńska, s. 37).
2
Andrzej Radiewicz-
Winnicki powołuje się w swojej pracy na ustalenia terminologiczne Zbigniewa Tadeusza
Wierzbickiego i Alvina Bertranda.
2
zawodowcom lub
/ i ochotnikom”. (Kopczyńska, 50.) W tym znaczeniu animacja jest
określana bardziej jako ruch społeczny, pobudzany przez animatorów, którzy wykorzystują
określone siły społeczne tkwiące w środowisku, lub umiejętnie pobudzają działanie takich sił
Do tych sił można zaliczyć oddziaływanie jednostek, które mają szczególny wpływ na
kształtowanie, interpretacje oraz wyznawanie wartości w danym środowisku oraz
komponenty instytucjonalne. Wskazuje się tu przede wszystkim na instytucje wychowawcze,
ale odnosi się to do wszelkich instytucji i grup społecznych tworzących i transmitujących
wartości, jak również na elementy stanowiące samą strukturę tych grup oraz tkwiące w niej
dynamizmy
.
Animacja w takim ujęciu może dotyczyć wielu obszarów życia społecznego, to
oznacza że może być nakierowana zarówno na implementację, kształtowanie, tworzenie lub
obróbkę samych wąsko rozumianych wartości artystycznych, jak i na „kształtowanie”,
wzbogacanie i pobudzanie środowiska społecznego. Przykładem takiego traktowania istoty
animacji społeczno kulturalnej są ujęcia, które kładą nacisk na szerokie ujmowanie kategorii i
sektorów interwencji animacyjnej oraz takie, które w
skazują na możliwość poszerzonego
ujmowania funkcji działalności animacyjnej.
Wąskie ujęcie animacji społeczno- kulturalnej występuje zasadniczo w dwu
odmianach. Jedno z nich (
ujęcie kulturoznawcze) kładzie nacisk na ostatni człon złożenia
występującego w omawianym pojęciu i wskazuje na ścisłe związki animacji z amatorskim
ruchem artystycznym lub promowaniem amatorskiej działalności artystycznej oraz
nabywaniem kompetencji do interpretacji przekazów kulturowych
: „Konsumenci złudzeń,
zdeprawowani masową ich podażą, tracą zdolność poruszania się w świecie rzeczywistym,
zmagania się z jego oporem i kształtowania go wedle własnych projektów. (…) Odpowiedzią
na to wyzwanie są tysiące lokalnych i regionalnych inicjatyw kulturalnych i społecznych-
fundacji, stow
arzyszeń, grup artystycznych, wydawnictw, teatrów, które skorzystały ze
świeżo odzyskanej wolności biorąc odpowiedzialność za kulturę jako twórczą działalność w
kręgu lokalnych społeczności i środowisk. (…) Wspólnym mianownikiem tych różnorodnych
przedsięwzięć wydaje się postawa (…) animacyjna. Animacja kultury- rozumiana jako
ożywianie pewnych sfer czy typów doświadczenia kulturowego człowieka- to zadanie
wyłonione przez historyczną sytuację kultury jako odpowiedź na jej zaniechania, zaniedbania
i dysfunkcje.” (Godlewski, 62-64)
W tym ujęciu, jak pisze dalej autor, animacja kultury to nic
innego jak „stosowana antropologia kulturowa”. (tamże, 65)
Obok takiego rozumienia animacji społeczno- kulturalnej, występuje jeszcze inne,
rów
nie wąskie jej ujęcie (edukacyjne) kładące nacisk na implementację, upowszechnianie
warto
ści oraz pobudzanie świadomości. W tym przypadku animacja społeczno- kulturalna
„jest sposobem oddziaływania mającym na celu wychowanie i kształcenie jednostek, grup,
środowisk (społeczności) poprzez kulturę i do kultury w jej szerokim ujęciu. Polega na
stosowaniu serii zabiegów wyzwalających twórcze potencjały, pobudzających i
motywujących do kreatywnych działań, integrujących ludzi między sobą, a także z
otaczającym światem (wytworami kultury, przyrody), wspomagającymi rozwój duchowy,
autokreację, pobudzających celowość poznawania i potrzebę tworzenia kultury (lokalnej,
3
Termin „siły społeczne” omawia dość szczegółowo Andrzej Olubiński, odwołując się do dokonań
teoretycznych polskich socjologów i pedagogów społecznych, m. in. Floriana Znanieckiego, Heleny Radlińskiej
i Aleksandra Kamińskeiego. (Olubiński, 132-140)
4
„Za istotne dynamizmy zmian uznaje się głównie istniejące w systemie sprzeczności i konflikty”. (Schulz,
cytowane za: Olubiński, 142)
5
Pierwsze wskazują na sektor społeczno- polityczny, gdzie animacja miałaby służyć promocji idei i obronie
interesów oraz na sektor życia codziennego, w którym animacji społecznej dokonują przedstawiciele służb
społecznych, służby zdrowia oraz instytucje edukacyjne. Drugie wskazują na pewne charakterystyczne miejsca,
w których może się odbywać działalność animacyjna jak na przykład w stowarzyszeniach czy wspólnotach
sąsiedzkich. (szczegółowe omówienie: Kopczyńska s.51)
3
narodowej, globalnej), wspierających i promujących aktywność kulturalną i społeczną”.
(Jedlewska, 137)
Obydwa podejścia (kulturoznawcze i edukacyjne) akcentują rolę wartości kultury w
animacji społeczno- kulturalnej, odsuwając tym samym problem aktywizacji społecznej na
dalszy plan. Ujęcia wąskie należy postrzegać jako silnie zakorzenione w tradycyjnych
koncepcjach teorii animacji.
Przyczyną podstawową jest fakt, że animatorzy byli kształceni
przede wszystkim na kierunkach pedagogicznych
(stąd ujęcie pedagogiczne), ewentualnie
jako specjalizacja dla kierunków humanistycznych
.
Wydaje się jednak, że tylko ujęcie
szerokie jest w
stanie pokazać istotę animacji społeczno- kulturalnej.
Działalność związaną z tworzeniem i rozpowszechnianiem wartości kulturowych
możemy przyjąć jako podstawową w tym przypadku, jednak błędem byłoby ograniczanie
zadań animatora do tego tylko obszaru. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że
animator kultury, oprócz bardzo dobrego rozeznania w określonej sferze kultury
symbolicznej
, musi wiedzieć jak funkcjonują społeczności lokalne, jak diagnozować ich
potrzeby, jak przygotować projekty działań i pozyskiwać środki finansowe, jak uzyskać
dotacje (do czego potrzebna jest
znajomość zasad funkcjonowania samorządów
terytorialnych, wolontariatu, funduszy na rozwój i tzw. „trzeciego sektora”) oraz jak dokonać
ewaluacji zrealizowanych projektów.
Czyli działanie w sferze kultury musi odwoływać się
do kontekstu społecznego, uwzględniać uwarunkowania w nim tkwiące oraz prowadzić do
jego modyfikacji, czyli należy mieć na uwadze sprzężenie zwrotne jakie powinno zachodzić
między sferą kultury symbolicznej a sferą społeczną.
Animacja społeczno- kulturalna ujmowana w takiej perspektywie powinna być
postrzegana jako
metoda aktywizacji środowiska lokalnego, skierowana na uruchomienie
sił społecznych tkwiących w społeczności, będącej obiektem oddziaływań, wyzwolenie jej
aktywności i zaspokajanie jej potrzeb kulturowych i społecznych. Ważne jest tutaj
zsynchronizowanie, lub raczej dostrojenie, działań animatora do potrzeb środowiska. Należy
jednak mieć na uwadze, że możemy mieć do czynienia również z sytuacją, kiedy nikt w danej
społeczności nie zgłasza żadnych potrzeb, gdyż nie istnieje świadomość konieczności
wprowadzenia jakiejkolwiek zmiany- konieczne jest wtedy dostarczenie nowej perspektywy,
którą może odpowiednio przedstawić tylko ktoś z zewnątrz.
Słowo metoda pojmuję tu tak, jak się to przyjęło w metodologii badań- jako: „zespół
teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących
najogólniej ca
łość postępowania”. (Kamiński, 1974, s.55)To, że animacja społeczno-
kulturalna jest metod
ą oznacza, że jest ona pewną koncepcją, czy też bardziej strategią
działania, w której jest zawarta określona wizja zmiany. Jest ona metodą aktywizacji
społeczności lokalnych ponieważ należy ją postrzegać jako koncepcję, której celem
nadrzędnym byłoby uruchomienie sił społecznych i wyzwolenie aktywności społecznej, a
działanie w sferze kultury symbolicznej należy postrzegać jako etap początkowy szerszego
procesu.
W ramach tak pojmowanej animacji można wyróżnić szereg oddziaływań, które
6
Na przykład na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego jako specjalizacja dla polonistyki,
kulturoznawstwa i Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych.
7
Kultura symboliczna rozumiana jako kultura w wąskim ujęciu, czyli „wartości wzory i normy” (zob. koncepcje
Kmita i Burszty)
8
Niezwykle interesującą koncepcję animacji społeczno- kulturalnej spotykamy w hiszpańskojęzycznej
literaturze naukowej. Najbardziej znany w Hiszpanii i Ameryce Południowej podręcznik animacji podaje
następujące określenie- definicję operacyjną: „ Zbiór technik wpływu społecznego, opierających się na koncepcji
pedagogiki uczestniczącej i mających pobudzać działalność oraz aktywność wolontariuszy, które przy czynnym
współudziale innych osób, budują osnowę grupy lub określonej społeczności i które przejawiają się w różnych
obszarach aktywn
ości społeczno- kulturowej powodującej wzbogacenie jakości życia”. (Ander Egg, 100,
tłumaczenie własne).
4
można określić jako techniki- „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi
dyrektywami”.(Kamiński, 1974, s.56)
Niestety w polskiej literaturze jak do tej pory nie zostały jasno sformułowane ani tym
bardziej skodyfikowane
techniki animacji społeczno- kulturalnej, aczkolwiek poczynione
próby czynią duże wrażenie. Decydujący wpływ na postrzeganie i definiowanie technik
animacji miało wąskie postrzeganie tej dziedziny aktywności społecznej w ujęciu
kulturoznawczym lub edukacyjnym.
W ujęciu kulturoznawczym kładzie się nacisk przede wszystkim na proces tworzenia
wartości artystycznych i na stronę organizacyjną kultury. W pierwszym przypadku możemy
mówić o całej grupie technik, które można by nazwać ogólnie „twórczymi” lub treningiem
twórczości. Kryje się za tym przekonanie, że sama praca nad psychologicznymi
mechanizmami twórczości człowieka i dość szeroko pojęta praca nad własnym charakterem,
stanowią już pewne elementy stymulujące do dalszego działania zarówno jednostki
podejmujące takie wyzwania, jak i ich otoczenie, które otrzymuje w ten sposób odpowiednie
wzorce.
Trening twórczości możemy rozumieć jako opanowywanie pewnej dziedziny sztuki,
żeby poznać jej dorobek i opanować warsztat, czyli przyswoić sobie techniki ekspresji- takie
ujecie proponuje właśnie szkoła warszawska
, lub też możemy pojmować go szerzej jako
kształtowanie kompetencji interpretacyjnych
, ewentualnie jako
kształtowanie pewnych
dyspozycji psychicznyc
h niekoniecznie związane z określoną dziedziną kultury czy
działalnością artystyczną.
Techniki organizacyjne
są związane ściśle z promowaniem i upowszechnianiem
działalności kulturalnej, to znaczy z metodyką organizacji imprez i pracą w instytucjach
upowszechniania kultury. Wydaje się, że najlepszą metodą na kształcenie umiejętności
organizatorskich
w tym przypadku jest konkurs projektów na zorganizowanie jakiegoś
przedsięwzięcia kulturalnego, ewentualnie uczestnictwo w realizacji takiego projektu. Z
mojego doświadczenia wynika, iż w trakcie przygotowywania i publicznego omawiania
projektów
wychodzą najczęściej braki w budowaniu spójnej wizji przedsięwzięcia, trudności
z układaniem biznesplanu, jak również brak pomysłów na pozyskanie realnych źródeł
finansowania.
W trakcie dyskusji studenci mogą generować wiele ciekawych pomysłów,
które jednak potrze
bują publicznego sprawdzianu spójności a dodatkowo mogą oni trenować
kompetencje komunikacyj
ne i sztukę negocjacji, które to umiejętności są równie niezbędne
do skutecznego działania w środowiskach lokalnych. Jednocześnie projekty powinny być tak
konstruow
ane, żeby mogły być zrealizowane w najbliższej przyszłości lub najlepiej
natychmiast. Wymaga to oczywiście kontaktu na zasadzie rozmów i konsultacji przy
opracowywaniu projektu z doświadczonymi menedżerami kultury, działającymi na rynku od
dłuższego czasu, co dodatkowo stwarza okazję do praktykowania i wypracowywania
własnych wzorców działania: „studenci rozpoczynający warsztat najczęściej mają bardzo
niewielkie doświadczenie praktyczne i skąpą wiedzę teoretyczną. Warsztat menedżerski
wprowadza ich w proble
matykę organizacji działalności kulturalnej. Daje im podstawową
9
Na przykład w programie specjalizacji animacja kulturalna na Uniwersytecie Warszawskim studenci mają
propozycje staży i zajęć warsztatowych z określonych dziedzin kultury: księgarskich, dziennikarskich,
filmowych, teatralnych lub krytycznych.
10
Na przykład Grzegorz Godlewski proponuje warsztaty z translatorium antropologicznego a Roch Sulima
stosowaną antropologię codzienności (zob. bibliografia)
11
Szczególnie użyteczna dla praktyki animacyjnej wydają się tu być dokonania polskich psychologów
zajmujących się od wielu lat problematyką psychologii twórczości: Zbigniewa Pietrasińskiego i Edwarda Nęcki.
12
Problem wiedzy na ten temat rozwiązują częściowo publikacje Fundacji Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego (zob. bibliografia).
5
wiedzę i zestaw praktycznych umiejętności (na przykład sporządzanie kosztorysu,
występowanie o dofinansowanie)”
(Marek, 80-81).
Ujęcie pedagogiczne animacji społeczno- kulturalnej przy próbie określenia technik
animacji, od
wołuje się do koncepcji Józefa Kargula, Horsta Opaschowskiego i Aleksandra
Kamińskiego. Techniki animacji utożsamia się przede wszystkim z technikami
komunikacji, lub nawet technikami stricte teatralnymi, takimi jak odpowiednia
emisja głosu i
reżyseria zdarzeń. Barbara Jedlewska odwołując się bezpośrednio do koncepcji Józefa
Kargula i omawiając jego koncepcję kształcenia animatorów kultury, stwierdza, że:
„działalność animatora nie jest możliwa ani z jednostkami, ani z grupami, jeśli nie ma on
opanowanych przynajmniej kilku technik animacji. (…) Animator musi dysponować
umiejętnościami ekspresji, stymulacji, komunikowania, czyli sposobami wypowiadania się i
komunikacji. Sam winien dysponować określonymi, pozawerbalnymi technikami ekspresji,
dekodować komunikaty nadawane przez ludzi czy grupy, posiadać umiejętność
wykorzystania właściwie massmediów”(Jedlewska, 87).
Cytowane określenie podkreśla znaczenie kompetencji komunikacyjnych animatorów
kultury w wymiarze indywidualnym (
face tu face): zdolność operowania głosem, perswazją,
językiem ciała (komunikatami pozawerbalnymi) oraz w wymiarze masowym: umiejętność
wykorzystania środków masowego przekazu, reklamy, wpływu społecznego, kształtowania
opinii środowiska. Pojawia się tu pytanie, czy animator kultury powinien znać i posługiwać
się technikami wpływu społecznego
i erystyką.
Trudno udzielić na to pytanie jednoznacznej i bezwarunkowej odpowiedzi, gdyż
trzeba brać pod uwagę względy etyczne. W jednym i drugim przypadku mamy do czynienia
z wykorzystywaniem nieświadomości ludzi, co jest moralnie naganne. Jestem jednak
przekonany, że animator kultury powinien mieć bardzo dobre rozeznanie w technikach
wpływu społecznego i powinien umieć bardzo dobrze posługiwać się chwytami erystycznymi,
gdyż po pierwsze jego kompetencje komunikacyjne ulegają tutaj polepszeniu, czyli dysponuje
on większym potencjałem komunikacyjnym, a po drugie może on wtedy łatwo rozpoznać
„nieczystą grę” ze strony innych osób, co pozwoli mu na skuteczniejsze działanie, czyli
będzie dysponował większym potencjałem interpretacyjnym. W procesie kształcenia należy
przy tym szczególnie uczulać przyszłych animatorów na stronę „etyczną” komunikacji
interpersonalnej. Byłoby natomiast wielkim błędem pomijanie aspektu wpływu społecznego i
erystyki w kształceniu, gdyż wiele osób posługuje się takimi technikami w życiu codziennym,
często nie zdając sobie z tego sprawy i animatorzy, bez odpowiedniego przygotowania nie
byliby w stanie właściwie dekodować takich „zafałszowanych” przekazów. Skoro animatorzy
i animowani mają tworzyć pewną wspólnotę a sama animacja „wyklucza manipulowanie
ludźmi” (Kopczyńska, 23) to obowiązek nie wywierania nacisku powinien dotyczyć
wszystkich uczestników, a ktoś musi być świadom efektów działania chwytów erystycznych
dla spójności grupy.
Ujmowanie animacji jako metody „budowania wspólnoty” (Kopczyńska, 32) lub
„zespalania wysiłków różnych instytucji danej społeczności lokalnej w celu ulepszenia ich
działań dla dobra swoich członków” (Kamiński, 1982, s. 278) odsyła nas już do zbiorczego i
syntetycznego ujęcia technik animacji społeczno- kulturalnej. Znamienne jest tutaj
przeświadczenie, że „animacja jest całością złożoną z licznych organizacji i instytucji
działających w polu społeczno- kulturalnym, posiadających różne ramy odniesień,
13
Taką propozycję kształcenia technik menedżerskich proponuje Janusz Marek- organizator i menedżer kultury
związany z Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, organizator festiwalu teatralnego „Rozdroże” oraz
wykładowca na kierunku animacja kultury na Uniwersytecie Warszawskim.
14
Fragment ten odwołuje się do tekstu Józefa Kargula, Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1996.
15
W takim rozumieniu jak podaje Robert Cialdini.
6
prowadzących różnorakie zajęcia dla zróżnicowanej publiczności”. (Kopczyńska , 50) i
specyficzne postrzeganie roli animatora: „wartość jego działania przejawia się nie tyle w tym,
co sam wymyśli i czyni lecz w tym, co potrafi wydobyć z ludzi wśród których pracuje”.
(Dyczewski, 209)
Przykładem takiej techniki związanej ściśle z szerokim ujęciem animacji
jest dość dobrze opisana w literaturze technika grupowej pracy (socjalnej)
. Jest to forma
działania, „która pomaga jednostkom i grupom w rozwoju ich zdolności funkcjonowania
dzięki doświadczeniom w grupie. Jej celem jest umożliwienie uczestnikom lepszego
sprostania problemom osobistym, grupowym, zbiorowości”
.
Spotkanie członków grupy staje się okazją do diagnozy niekorzystnych zjawisk czy
cech
oraz opracowania planu czy propozycji zmian, które następnie należy wprowadzić w
czyn.
Jest to więc technika zbliżona to techniki projektów, występującej w grupie technik
organizacyjnych, z tym że w opisywanej formie wydaje się ona być skierowana bardziej na
członków grupy niż na ich otoczenie. A w aktywizacji społeczno- kulturalnej pobudzenie do
działania otoczenia jest równie ważne jak aktywizacja samych uczestników spotkań
grupowych. Technika pracy grupowej wykorzystuje szereg form pracy nad problemem jak:
pracę w podgrupach, dyskusję typu „forum”, dyskusję etapową, burzę mózgów, studium
przypadku, spotkanie ze specjalistą, technikę „Phillips 6.6”, inscenizację. (Kopczyńska 221)
Dość interesujące ujęcie technik animacji społeczno- kulturalnej zostało wypracowane
na gruncie doświadczeń hiszpańskich i południowoamerykańskich. Ezequiel Ander- Egg
wyróżnia 4 grupy technik animacji społeczno- kulturalnej: pracy z grupą, informacyjne/
komunikacyjne, związane z aktywnością artystyczną , związane z aktywnością ludyczną.
Techniki pracy z grupą
można podzielić na 4 subkategorie :
-
techniki inicjujące- są to techniki, które pozwolą na wstępną integrację
poszczególnych członków w ramach grupy i przygotują odpowiednią atmosferę do pracy
twórczej;
-
techniki kohezji (integrujące)- umacniają spójność grupy i wzmacniają wewnętrzne
siły integracyjne. Można tu wyróżnić techniki tworzące strukturę grupy (tasowanie ról,
rozdział pozycji społ., budowanie związków i zależności), techniki budujące zaufanie,
techniki projekcji (budowanie iden
tyfikacji z grupą i poczucia przynależności);
-
techniki twórczości- umożliwiające realizację zadań grupy i organizujące różne
rodzaje dyskusji nad problemami, przy czym ważne jest tu osiąganie konsensusu i budowanie
atmosfery odpowiedzialności za członków grupy;
-techniki mediacji-
dla rozpoznania formy, kierunku oraz siły interakcji i pozycji w
grupie poszczególnych jej członków. Służą również do ewaluacji funkcjonowania grupy jako
całości a także do określania poziomu facylitacji poszczególnych osób i zespołów.
Technki informacyjne/ komunikacyjne
dzieli autor na 3 kategorie:
-techniki komunikacji ustnej- w typowej postaci, jak: dyskusja, konferencja,
rozmowa, lub szczególnego rodzaju, jak: panel, sympozjum, „okrągły stół”, seminarium;
16
W literaturze przedmiotu mówi się dokładnie o „metodzie” jednak w naszym przypadku termin „technika”
jest bardziej uzasadniony, gdyż mamy tu do czynienia z jednym z wielu możliwych działań w ramach metody,
któr
ą sobie nazwaliśmy „animacja społeczno- kulturalna”. Zresztą samo rozróżnienie między metoda a technika
w tym przypadku zawsze dalekie było od ostrości i jednoznaczności (zob. Kopczyńska, 217-223).
17
Rapport d’activité 1987. Centre Socio- Culturel Papin. Mulhouse, s.20 w: Contrat project. Centre Socio-
Culturel Papin Papin. Mulhouse 1988 (cytowane za: Kopczyńska, 217).
18
Wyróżnienie, podział i opis technik, który prezentuję został przygotowany na podstawie: Ezeqiel Ander- Egg,
Metología y práctica de la animación sociocultural, op. cit., 324-329).
19
Edward Nęcka pisze o wstępnej fazie treningu twórczości: „W fazie wstępnej uczestnicy wzajemnie poznają
się, precyzują oczekiwania wobec treningu, trenerów i innych uczestników. Nie znaczy to, że muszą to uczynić
jawnie, to znaczy wypowiedzieć się na ten temat. Przeciwnie, chodzi raczej o to, aby sami dla siebie wyjaśnili te
sprawy, najlepiej w toku przeprowadzonych ćwiczeń”. (Nęcka, 142)
7
-ekspozycje- czyli z
darzenia z udziałem środków wizualnych, stosowane w celu
przekazania jakiegoś przesłania adresowanego do pewnej grupy osób; ukazujące produkt
kulturowy, fakt, zjawisko, problem czy sytuację. Chodzi o wyeksponowanie pewnego
fragmentu rzeczywistości, żeby zwrócić uwagę na jego istnienie lub na istnienie problemu
ściśle z nim związanego;
-techniki masowej
komunikacji społecznej- informacje podaje się często w formie
graficznej, z udziałem tekstu. Różnica w stosunku do ekspozycji polega na tym, że adresatami
s
ą wszyscy potencjalni odbiorcy. Jest to rodzaj języka symbolicznego, składającego się ze
słów, form, przestrzeni, koloru. Mogą również występować w formie „pisanej” (z udziałem
czasopism, ulotek, grafiki, biuletynów czy plakatów) lub ustnej (z wykorzystani
em taśm
magnetofonowych, megafonów, konsultantów) a nie tylko audiowizualnej.
Techniki organizacji imprez artystycznych-
Ezequiel Ander-
Egg określa je
ze względu na etapy przygotowania imprezy- w tym przypadku autor wskazuje na istotną rolę
określenia warunków wstępnych i na znaczenie planu całego przedsięwzięcia. Wskazuje on,
że musimy tutaj operować swego rodzaju sztuką zaangażowaną, której tematem może być
tylko i wyłącznie jakiś rzeczywisty problem objawiający się w środowisku, do którego jest
adre
sowane przedstawienie. Jeżeli nie weźmiemy pod uwagę tego warunku wstępnego to
trudno nam będzie wyzwolić jakieś zaangażowanie w środowisku. Często jest tak, że
przedstawienia parateatralne dotyczą historii regionu, zbiorowości lub ilustrują jakiś
współczesny problem, często stają się też ilustracją aktualnych wydarzeń, kluczowych dla
zbiorowości.
Drugi element warunków wstępnych to właściwe określenie profilu uczestnika.
Spektakl musi być tak skonstruowany, żeby nie odwoływał się do takich negatywnych uczuć
jak, zażenowanie, skonfundowanie, protest.
Trzeci rodzaj warunków wstępnych to określenie środków technicznych
potrzebnych do zrealizowania zamierzenia. Trzeba zdefiniować przestrzeń, w jakiej ma się
odbywać „spektakl”, rekwizyty oraz zaprojektować wsparcie ekipy technicznej: specjalistów
od dźwięku, muzyki, oświetlenia i scenografii.
Po określeniu warunków wstępnych możemy przystąpić do budowy planu, który
powinien zawierać następujące elementy: tytuł spektaklu, określenie grupy docelowej (dla
kogo),
temat, główną ideę, miejsce prezentacji, zespół artystyczny, obsługę techniczną,
reżyserów, środki materialne, typ przedstawienia (teatralne, muzyczne, przedstawienie
taneczne, memoriał, wieczornica), określenie czasu trwania, czas przygotowania, datę
pre
miery, możliwości udoskonalenia spektaklu
Po
określeniu warunków wstępnych i przygotowaniu planu działania przystępujemy
do działania. Zaczynamy od zbudowania scenariusza imprezy lub najlepiej partytury
teatralnej, która uwzględniałaby: tekst, plan ruchu, koncepcję oświetlenia oraz projekty
scenograficzne i ubiory. Szczegóły muszą być omawiane podczas sesji ze specjalistami-
technikami, dźwiękowcami, scenografami. Spektakl można podzielić na elementy (sceny)
które można ćwiczyć oddzielnie i w dowolnej kolejności, jednak zawsze trzeba mieć na
uwadze ich miejsce w całości spektaklu oraz ideę przewodnią. Trzeba również pamiętać o
przygotowaniu i przeprowadzeniu próby generalnej-
najlepiej dzień przed występem, aby
sprawdzić ostatecznie funkcjonowanie wszystkich elementów w całości i harmonię całości.
Techniki związane z aktywnością ludyczną
-
można tu wyróżnić trzy
aspekty działań ludycznych: kształcący (nakierowany na rozwój osobisty, zwiększenie
potencjału intelektualnego i komunikacyjnego), partycypacyjny ( który przewiduje inicjatywę
20
Dobrym przykładem takiej „ekspozycji” może być reklama społeczna.
21
Aktywn
ość ludyczna jest tu rozumiana w sposób dość specyficzny. Oprócz tradycyjnie rozumianych działań
ludycznych, takich jak gra i zabawa, składa się na nią aktywność sportowa, turystyczna i rekreacyjno-
wypoczynkowa. (Ander- Egg, 368-384)
8
i aktywność osobistą i grupową), i zabawowy (osiągnięcie odprężenia, aktywny wypoczynek,
satysfakcja z udziału w grze). Jeżeli mówimy o animacji społeczno- kulturalnej to powinna
ona uwzględniać wszystkie trzy aspekty jednocześnie. Aktywność ludyczna może być
realizowana samodzielnie w postaci specjalnych imprez jak festyny, zabawy, igrzyska, ale
może również być realizowana przy okazji innych imprez i działań nie mających zwykle
charakteru ludycznego na przykład: przy okazji działań artystycznych, w ramach
funkcjonowania bibliotek, czy muzeów.
Charakterystyczne techniki można przypisać poszczególnym typom aktywności
ludycznej:
-festyny-
z punktu widzenia animacji społeczno- kulturalnej należy je postrzegać jako
okazje do działań typowo animacyjnych, przede wszystkim dlatego, że przyciągają one dużą
publiczność. Można więc włączyć do festynu fragmenty spektakli tanecznych, muzycznych
czy teatralnych. Festyny należy postrzegać w tym przypadku również jako formę
celebrowania tożsamości kulturowej i okazywania pamięci historycznej przez wspólnotę. Z
tej perspektywy samo podtrzymywanie tradycji festynów, ich promowanie (reklama) i pomoc
przy organizacji i finansowaniu wydaje się być już działaniem animacyjnym.
-gry
-
należy je traktować jako oddzielne techniki, wzbogacające proces animacji
społeczno- kulturalnej, powodujące zróżnicowanie i uatrakcyjnienie formy zajęć, przy czym
należy pamiętać, że ich znaczenie i funkcja zmieniają się wraz z wiekiem uczestników. W
przypadku dzieci
mamy do czynienia bardziej ze środkiem socjalizacji oraz sposobem na
wyzwolenie wyobraźni. W przypadku osób dorosłych wiele gier zalicza się do grupy
„sportowych” i udział w nich jest bardziej sprawdzianem kompetencji niż przyjemnością- w
takim przypadku t
rudno mówić o ludycznym wymiarze gry. Wreszcie dla osób w starszym
wieku-
gry mogą mieć bardziej walor terapeutyczny.
-rekreacjno- turystyczna-
chodzi tu o rekreację czynną, aktywny rodzaj spędzania
wolnego czasu
jako pewien typ działania, czyli kolejną technikę. Często łączy się go z
działaniami edukacyjnymi. Kontakt z naturą powinien w tym przypadku stać się okazją do
rozwoju, poznawania świata przyrody i regionu, odnajdywania związków z naturą,
uwrażliwianiem na środowisko naturalne i nabywaniem poczucia jedności z przyrodą.
-
aktywność sportowa- należy zwrócić uwagę, że w przypadku animacji społeczno-
kulturalnej sport jest formą spędzania wolnego czasu i trzeba uchronić się przed źle
rozumianym współzawodnictwem, które polega na dążeniu do osiągnięcia wyników za
wszelką cenę. Aktywność sportowa może stanowić pewien element programu animacji,
podobnie jak czynna rekreacja, w przypadku, gdy łączy się ją z walorami edukacyjnymi.
Jednak, p
odobnie jak w przypadku gier, zbyt często kładzie się tu nacisk na aspekt
kompetencji. Tymczasem jej rola
jako techniki relaksacyjnej, pozwalającej zachować zdrowie
i higienę psychiczną, powinna wzrastać w przypadku naszej cywilizacji zdominowanej przez
siedzący tryb życia i przepełnionej ogromną liczbą czynników stresogennych.
Techniki animacji społeczno- kulturalnej można klasyfikować w przeróżny sposób,
czego przykładem są przytoczone przeze mnie podziały. Podstawowym kryterium
wyznaczającym ogólny zarys tych ujęć jest istota koncepcji samej animacji, która siłą rzeczy
ogranicza pole rozważań. Ujęcie szerokie animacji społeczno- kulturalnej, jako metody
aktywizacji środowisk lokalnych, pozwala spojrzeć na techniki animacji w pełny sposób i
22
Gra to „każda aktywność, której zasadą naczelną jest przyjemność. Jest to określenie bardzo proste, lecz
prawdopodobnie jedno z najbardziej odpowiednich. Przede wszystkim chodzi o aktywność fizyczną, ale
niekiedy może dominować aktywność intelektualna, jak w przypadku szachów. Chodzi więc o aktywność, która
(świadomie czy nieświadomie) jako zasadę naczelną przyjmuje przyjemność. A więc można powiedzieć, że tam
gdzie nie ma przyjemności- nie ma gry” (Antonio Cabral, Teoría de jogo. Editorial Noticias, Lisboa, 1990,
cytowane za: Ander-
Egg, 376 (tłumaczenie własne).
9
dostrzec
możliwości działania w sferach, których do tej pory w ogóle nie brano pod uwagę,
lub które wydawały się mało przydatne dla działań animacyjnych. W tym kontekście samo
pojęcie animacji również powinno ulec przedefiniowaniu. Jej istotą jest wspomniane już na
początku pobudzanie, ożywianie i aktywizacja, a określenia „społeczna” i „kulturowa”
wskazują nam jedynie na pewne obszary działania. Próby sprowadzenia animacji do jednego
z tych obszarów, czyli tylko do wymiaru: „kulturalnego”, „społecznego” lub
”edukacyjnego” byłoby nieporozumieniem, uniemożliwiającym ogląd istoty sprawy.
10
Bibliografia:
Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych, (pod red.).T. Wierzbickiego, Ossolineum 1973.
Ander- Egg Ezequiel, Metodología y práctica de la animación sociocultural, Editorial CCS,
Madrid 2000.
Animacja kultury. Doświadczenie i przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony
Kurz, Andrzeja Mencwela i Michała Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa
2002.
Burszta Wojciech, Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Zysk i S-
ka, Poznań
1998.
Cialdini Robert, Wywie
ranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka (tłum. Bogdan Wojciszke),
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1996.
Dyczewski Leon, Kultura polska w procesie przemian, TN KUL, Lublin 1993.
Godlewski Grzegorz, Animacja i antropologia, w: Animacja kultury.
Doświadczenie i
przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony Kurz, Andrzeja Mencwela i Michała
Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2002.
Godlewski Grzegorz,
Translatorium antropologiczne, w: Animacja kultury. Doświadczenie i
przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony Kurz, Andrzeja Mencwela i Michała
Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2002.
Jedlewska Barbara, Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych, Wydawnictwo
UMCS, Lublin 2003.
Kamiński Aleksander, Funkcje pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa 1982.
Kamiński Aleksander, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, w:
Metodologia pedagogiki społecznej (pod red.) Ryszarda Wroczyńskiego i Tadeusza Pilcha,
Ossolineum,
Wrocław 1974.
Kargul Józef, Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 1996.
Kmita Jerzy, O kulturze symbolicznej, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania
Kultury, Warszawa 1982.
Kopczyńska Małgorzata, Animacja społeczno- kulturalna, Wydawnictwo Centrum Animacji
Kulturalnej, Warszawa 1993.
Marek Janusz, Vademecum animatora kultury (warsztat menedżerski), w: Animacja kultury.
Doświadczenie i przyszłość (pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony Kurz, Andrzeja
Mencwela i Michała Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2002.
Metodologia pedagogiki społecznej (pod red.) Ryszarda Wroczyńskiego i Tadeusza Pilcha,
Ossolineum, Wrocław 1974
Nęcka Edward, Trening twórczości. Podręcznik dla psychologów, pedagogów i nauczycieli,
Impuls, Kraków 1998.
Norton Michael Eastwood Michael
, Jak pisać jeszcze lepsze wnioski o dotacje dla firm
prywatnych i fundacji. Poradnik dla organizacji pozarządowych, Fundacja Rozwoju
Społeczeństwa Obywatelskiego, Warszawa 1999.
Olubiński Andrzej, Siły społeczne- szanse i mity, w: Pedagogika społeczna. Pytania o XXI
wiek. Pamięci profesora Ryszarda Wroczyńskiego (pod red. Anny Przecławskiej i Wiesława
Theissa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999.
Pedagogika społeczna. Pytania o XXI wiek. Pamięci profesora Ryszarda Wroczyńskiego (pod
red. Anny Przecławskiej i Wiesława Theissa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa
1999.
Passingham Sarah, Sprawdzone pomysły na pozyskiwanie pieniędzy w środowisku lokalnym.
Imprezy specjalne na małą i średnią skalę, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego, Warszawa 2001.
11
Pietrasiński Zbigniew, Mądrosć, czyli świetne wyposażenie umysłu, Scholar, 2001.
Pietrasiński Zbigniew, Myślenie twórcze, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych,
Warszawa 1969.
Radziewicz Winnicki Andrzej, Modernizacja niedostrzeganych obszarów rodzimej edukacji,
Impuls, Kraków 1999.
Schulz Roman, Procesy zmian i odnowy w oświacie: wstęp do teorii innowacji, PWN,
Warszawa 1980.
Sulima Roch, Antropologia codzienności, w: Animacja kultury. Doświadczenie i przyszłość
(pod red.) Grzegorza Godlewskiego, Iwony Kurz, Andrzeja Mencwela i Michała
Wójtowskiego, Instytut Kultury Polskiej, Warszawa 2002.
Wierzbicki Zbigniew Tadeusz, Bertrand Alvin, Socjologia wsi w Stanach Zjednoczonych:
stan i tendencje rozwojowe, Ossolineum, 1970.