1

WYKAZ ROŚLIN I GRZYBÓW

DOSTARCZAJĄCYCH SUROWCÓW FARMAKOPEALNYCH

(FARMAKOPEA POLSKA IX, T. I, II, 2011,

FARMAKOPEA POLSKA IX, SUPLEMENT, 2012)

Zestawienie wykazu gatunków i surowców: dr Dorota Gawenda-Kempczyńska, dr Iwona Paszek, mgr Iwona
Łazowy-Szczepanowska, mgr inż. Anna Kałdan.
Redakcja opracowania: dr hab. Tomasz Załuski, prof. UMK.

Opracowano: Katedra i Z. Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Collegium Medicum UMK, Bydgoszcz-Toruń.

Wyłącznie do użytku dydaktycznego katedry. Rozpowszechnianie bez zgody autorów zabronione.

CZĘŚĆ 1. ROŚLINY DZIKO WYSTĘPUJĄCE I UPRAWIANE W POLSCE

Phaeophyta – brunatnice. Rodzina: Fucaceae – morszczynowate

Fucus vesiculosus L. – morszczyn pęcherzykowaty (CH)

Fucus vel Ascophyllum – morszczyn lub workoliść członowaty *

Pteridophyta – paprotniki. Rodzina: Equisetaceae – skrzypowate

Equisetum arvense L. – skrzyp polny

Equiseti herba – ziele skrzypu * **

Spermatophyta – nasienne. Rodzina: Ginkgoaceae – miłorzębowate

Ginkgo biloba L. – miłorząb dwuklapowy [U]

Ginkgonis folium – liść miłorzębu japońskiego *

Ginkgonis extractum siccum raffinatum et quantificatum – wyciąg suchy oczyszczony

i kwantyfikowany z liścia miłorzębu *

Rodzina: Cupressaceae – cyprysowate

Juniperus communis L. – jałowiec pospolity

Iuniperi pseudo-fructus – szyszkojagoda jałowca *

Iuniperi aetheroleum – olejek eteryczny jałowcowy *

Rodzina: Pinaceae – sosnowate

Picea sp. – świerk (różne gatunki)

Phytosterolum – fitosterol *

Pinus sp. – sosna (różne gatunki)

Colophonium – kalafonia *

Phytosterolum – fitosterol *

Pinus mugo Turra – sosna górska (kosodrzewina) (CH)

Pini pumilionis aetheroleum – olejek eteryczny kosodrzewinowy *

Pinus sylvestris L. – sosna zwyczajna

Pini sylvestris aetheroleum – olejek eteryczny sosny zwyczajnej *

Rodzina: Schizandraceae – cytryńcowate

Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. – cytryniec chiński [U]

Schisandrae chinensis fructus – owoc cytryńca chińskiego *

Rodzina: Ranunculaceae – jaskrowate

Cimicifuga racemosa (L.) Nutt. (= Actaea racemosa L.) – pluskwica groniasta

Cimicifugae rhizoma – kłącze pluskwicy groniastej **

2

Rodzina: Papaveraceae – makowate

Chelidonium majus L. – glistnik jaskółcze ziele

Chelidonii herba – ziele glistnika * **

Papaver rhoeas L. – mak polny

Papaveris rhoeados flos – kwiat maku polnego *

Papaver somniferum L. – mak lekarski [U]

Opium crudum – opium *
Opii pulvis normatus – opium, proszek standaryzowany *

Opii tinctura normata – nalewka standaryzowana z opium *

Opii extractum siccum normatum – wyciąg suchy standaryzowany z opium *

Rodzina: Fumariaceae – dymnicowate

Fumaria officinalis L. – dymnica pospolita

Fumariae herba – ziele dymnicy *

Rodzina: Fagaceae – bukowate

Quercus robur L. – dąb szypułkowy
Quercus petraea (Matt.) Liebl. (= Q. sessilis Ehrh.) – dąb bezszypułkowy
Quercus pubescens Willd. – dąb omszony

Quercus cortex – kora dębu *

Rodzina: Betulaceae – brzozowate

Betula pendula Roth. (= B. verrucosa Ehrh.) – brzoza brodawkowata
Betula pubescens Ehrh. – brzoza omszona

Betulae folium – liść brzozy *

Rodzina: Hamamelidaceae – oczarowate

Hamamelis virginiana L. – oczar wirginijski [U]

Hamamelidis folium – liść oczaru *

Rodzina: Polygonaceae – rdestowate

Fagopyrum esculentum Moench – gryka zwyczajna [U]

Fagopyri herba – ziele gryki *

Polygonum aviculare L. – rdest ptasi

Polygoni avicularis herba – ziele rdestu ptasiego *

Polygonum bistorta L. – rdest wężownik

Bistortae rhizoma – kłącze wężownika *

Rheum palmatum L. – rabarbar (rzewień) dłoniasty [U]
Rheum officinale Baillon – rabarbar (rzewień) lekarski [U]

Rhei radix – korzeń rzewienia *

Rodzina: Hypericaceae – dziurawcowate

Hypericum perforatum L. – dziurawiec zwyczajny

Hyperici herba – ziele dziurawca *
Hyperici herbae extractum siccum quantificatum – wyciąg suchy kwantyfikowany

z ziela dziurawca *

Rodzina: Ericaceae – wrzosowate

Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng. – mącznica lekarska (CH)

Uvae ursi folium – liść mącznicy *

Vaccinium myrtillus L. – borówka czarna (b. czernica)

Myrtilli fructus recens – owoc borówki czernicy, świeży *

Myrtilli fructus siccus – owoc borówki czernicy, suchy *

3

Myrtilli fructus recentis extractum siccum raffinatum et normatum – wyciąg suchy

oczyszczony i standaryzowany ze świeżych owoców borówki czernicy *

Rodzina: Primulaceae – pierwiosnkowate

Primula veris L. (= P. officinalis (L.) Hill.) – pierwiosnek lekarski (ch)
Primula elatior (L.) Hill. – pierwiosnek wyniosły (ch)

Primulae radix – korzeń pierwiosnka *

Rodzina: Violaceae – fiołkowate

Viola tricolor L. – fiołek trójbarwny
Viola arvensis Murray – fiołek polny

Violae herba cum flore – ziele fiołka trójbarwnego *

Rodzina: Brassicaceae – krzyżowe (kapustowate)

Brassica napus L. – kapusta rzepak [U]
Brassica campestris L. (= Brassica rapa L.) – kapusta (rzepa) właściwa [U]

Rapae oleum raffinatum – olej rzepakowy oczyszczony *

Brassica nigra (L.) Koch. (= Sinapis nigra L.) – kapusta (gorczyca) czarna

Sinapis aetheroleum – olejek eteryczny gorczyczny **

Isatis tinctoria L. – urzet barwierski

Isatidis radix – korzeń urzetu barwierskiego **

Rodzina: Salicaceae – wierzbowate

Salix daphnoides Vill. – wierzba wawrzynkowa
Salix fragilis L. – wierzba krucha
Salix purpurea L. – wierzba purpurowa
Salix sp. – wierzba (inne gatunki)

Salicis cortex – kora wierzby *

Salicis corticis extractum siccum – wyciąg suchy z kory wierzby *

Rodzina: Malvaceae – ślazowate

Althaea officinalis L. – prawoślaz lekarski

Althaeae folium – liść prawoślazu * **
Althaeae radix – korzeń prawoślazu * **

Malva sylvestris L. – ślaz dziki

Malvae folium – liść ślazu *
Malvae sylvestris flos – kwiat ślazu dzikiego *

Malva neglecta Wallr. – ślaz zaniedbany

Malvae folium – liść ślazu *

Rodzina: Tiliaceae – lipowate

Tilia cordata Mill. – lipa drobnolistna
Tilia platyphyllos Scop. – lipa szerokolistna
Tilia ×europaea L. – lipa holenderska [U]

Tiliae flos – kwiat lipy *

Rodzina: Euphorbiaceae – wilczomleczowate

Ricinus communis L. – rącznik zwyczajny [U]

Ricini oleum virginale – olej rycynowy pierwszego tłoczenia *
Ricini oleum raffinatum – olej rycynowy oczyszczony *

Ricini oleum hydrogenatum – olej rycynowy uwodorniony *

4

Rodzina: Urticaceae – pokrzywowate

Urtica dioica L. – pokrzywa zwyczajna
Urtica urens L. – pokrzywa żegawka

Urticae folium – liść pokrzywy *

Rodzina: Cannabaceae – konopiowate

Humulus lupulus L. – chmiel zwyczajny

Lupuli flos – szyszka chmielu *

Rodzina: Rosaceae – różowate

Agrimonia eupatoria L. – rzepik pospolity

Agrimoniae herba – ziele rzepiku *

Alchemilla vulgaris L. s.l. – przywrotnik

Alchemillae herba – ziele przywrotnika *

Crataegus monogyna Jacquin – głóg jednoszyjkowy
Crataegus laevigata (Poir.) DC. (= C. oxyacantha L.) – głóg dwuszyjkowy

(lub ich mieszańce)

Crataegi fructus – owoc głogu *

Crataegi folium cum flore – kwiatostan głogu *

Crataegi folii cum flore extractum fluidum quantificatum – wyciąg płynny

kwantyfikowany z kwiatostanu głogu *

Crataegi folii cum flore extractum siccum – wyciąg suchy z kwiatostanu głogu *

Filipendula ulmaria (L.) Maxim. – wiązówka błotna

Filipendulae ulmariae herba – ziele wiązówki *

Potentilla erecta (L.) Raeusch. (= P. tormentilla Neck.) – pięciornik kurze ziele

Tormentillae rhizoma – kłącze pięciornika *
Tormentillae tinctura – nalewka z kłącza pięciornika *

Rosa canina L. – róża dzika
Rosa pendulina L. – róża alpejska [U]
Rosa sp. – róża (inne gatunki)

Rosae pseudo-fructus – owoc róży * **

Rubus plicatus Weihe et Nees (= Rubus fruticosus s.l.) – jeżyna fałdowana

Rubi fruticosi folium – liść jeżyny fałdowanej *

Sanguisorba officinalis L. – krwiściąg lekarski

Sanguisorbae radix – korzeń krwiściągu *

Rodzina: Fabaceae – motylkowate (bobowate)

Glycine max (L.) Merr. – soja warzywna [U]

Soiae oleum raffinatum – olej sojowy oczyszczony *
Soiae oleum hydrogenatum – olej sojowy uwodorniony *

Melilotus officinalis (L.) Pall. – nostrzyk żółty

Meliloti herba – ziele nostrzyka * **

Ononis spinosa L. – wilżyna ciernista (ch)

Ononidis radix – korzeń wilżyny *

Phaseolus vulgaris L. – fasola zwyczajna [U]

Phaseoli pericarpium – owocnia fasoli *

Pisum sativum L. – groch zwyczajny [U]

Pisi amylum – skrobia grochowa *

Sophora japonica L. (= Styphnolobium japonicum (L.) Schott) – perełkowiec japoński [U]

Sophorae japonicae flos immaturus – pąki kwiatowe perełkowca japońskiego *

Trigonella foenum-graecum L. – kozieradka pospolita [U]

Trigonellae foenugraeci semen – nasienie kozieradki *

5

Rodzina: Linaceae – lnowate

Linum usitatissimum L. – len zwyczajny [U]

Lini semen – nasienie lnu *

Lini oleum virginale – olej lniany pierwszego tłoczenia *

Rodzina: Lythraceae – krwawnicowate

Lythrum salicaria L. – krwawnica pospolita

Lythri herba – ziele krwawnicy *

Rodzina: Onagraceae – wiesiołkowate

Oenothera biennis L. – wiesiołek dwuletni
Oenothera lamarckiana L. – wiesiołek czerwonokielichowy [U]

Oenotherae oleum raffinatum – olej wiesiołkowy oczyszczony *

Rodzina: Araliaceae – araliowate

Hedera helix L. – bluszcz pospolity (ch)

Hederae folium – liść bluszczu *

Rodzina: Apiaceae – baldaszkowate (selerowate)

Pimpinella anisum L. – biedrzeniec anyż [U]

Anisi fructus – owoc anyżu * **
Anisi aetheroleum – olejek anyżowy *

Angelica archangelica L. (= Archangelica officinalis Hoffm.) – dzięgiel (arcydzięgiel)

litwor (CH)

Angelicae radix – korzeń arcydzięgla *

Carum carvi L. – kminek zwyczajny

Carvi fructus – owoc kminku *

Carvi aetheroleum – olejek eteryczny kminkowy *

Coriandrum sativum L. – kolendra siewna [U]

Coriandri fructus – owoc kolendry * **

Coriandri aetheroleum – olejek eteryczny kolendrowy *

Foeniculum vulgare Mill. ssp. vulgare var. vulgare – fenkuł (koper) włoski

(odmiana gorzka) [U]

Foeniculi amari fructus – owoc kopru włoskiego (odmiany gorzkiej) *
Foeniculi amari fructus aetheroleum – olejek kopru włoskiego (odmiany gorzkiej) *
Foeniculi amari herbae aetheroleum – olejek eteryczny z ziela kopru włoskiego *

Foeniculum vulgare Mill. ssp. vulgare var. dulce (Mill.) Thellung – fenkuł (koper) włoski

(odmiana słodka) [U]

Foeniculi dulcis fructus – owoc kopru włoskiego (odmiany słodkiej) *

Levisticum officinale W. D. J. Koch – lubczyk ogrodowy [U]

Levistici radix – korzeń lubczyka *

Rodzina: Rhamnaceae – szakłakowate

Frangula alnus Mill. (= Rhamnus frangula L.) – kruszyna pospolita (ch)

Frangulae cortex – kora kruszyny *
Frangulae corticis extractum siccum normatum – wyciąg suchy standaryzowany z

kory kruszyny *

Rodzina: Oleaceae – oliwkowate

Fraxinus excelsior L. – jesion wyniosły
Fraxinus angustifolia Vahl ssp. oxycarpa (M. Bieb. ex Willd.) Franco et Rocha Alfonso –

jesion wąskolistny [U]

Fraxini folium – liść jesionu * **

6

Rodzina: Menyanthaceae – bobrkowate

Menyanthes trifoliata L. – bobrek trójlistkowy (ch)

Menyanthidis trifoliatae folium – liść bobrka *
Amara tinctura – nalewka gorzka (otrzymana z korzenia goryczki, liścia bobrka i

owocni pomarańczy) **

Rodzina: Valerianaceae – kozłkowate

Valeriana officinalis L. – kozłek lekarski

Valerianae radix – korzeń kozłka *
Valerianae radix minutata – korzeń kozłka rozdrobniony *
Valerianae tinctura – nalewka z korzenia kozłka *
Valerianae extractum hydroalcoholicum siccum – wyciąg wodno-alkoholowy z

korzenia kozłka, suchy *

Valerianae extractum aquosum siccum – wyciąg wodny z korzenia kozłka, suchy *

Rodzina: Gentianaceae – goryczkowate

Centaurium erythraea Rafn s.l. (= C. umbellatum Gilib.) – centuria pospolita (CH)

Centaurii herba – ziele centurii *

Gentiana lutea L. – goryczka żółta [U]

Gentianae radix – korzeń goryczki *

Gentianae tinctura – nalewka z korzenia goryczki *
Amara tinctura – nalewka gorzka (otrzymana z korzenia goryczki, liścia bobrka i

owocni pomarańczy) **

Rodzina: Caprifoliaceae – przewiertniowate

Sambucus nigra L. – bez czarny (dziki bez czarny)

Sambuci flos – kwiat bzu czarnego *

Rodzina: Boraginaceae – szorstkolistne

Borago officinalis L. – ogórecznik lekarski [U]

Boragonis officinalis oleum raffinatum – olej z ogórecznika lekarskiego oczyszczony *

Rodzina: Solanaceae – psiankowate

Atropa belladonna L. – pokrzyk wilcza jagoda (CH)

Belladonnae folium – liść pokrzyku * **
Belladonnae pulvis normatus – proszek standaryzowany z liścia pokrzyku *
Belladonnae folii tinctura normata – nalewka standaryzowana z liścia pokrzyku *
Belladonnae folii extractum siccum normatum – wyciąg suchy standaryzowany z

liścia pokrzyku *

Datura stramonium L. – bieluń dziędzierzawa

Stramonii folium – liść bielunia * **
Stramonii pulvis normatus – proszek standaryzowany z liścia bielunia *

Solanum tuberosum L. – psianka ziemniak (ziemniak) [U]

Solani amylum – skrobia ziemniaczana *
Amylum pregelificatum – skrobia żelowana *

Rodzina: Scrophulariaceae – trędownikowate

Digitalis purpurea L. – naparstnica purpurowa

Digitalis purpureae folium – liść naparstnicy purpurowej *

Verbascum densiflorum Bertol. (= V. thapsiforme Schrad.) – dziewanna wielkokwiatowa
Verbascum thapsus L. – dziewanna drobnokwiatowa
Verbascum phlomoides L. – dziewanna kutnerowata

Verbasci flos – kwiat dziewanny *

7

Rodzina: Plantaginaceae – babkowate

Plantago lanceolata L. s.l. – babka lancetowata

Plantaginis lanceolatae folium – liść babki lancetowatej * **

Plantago arenaria Waldst. et Kit. (= P. indica L.) – babka piaskowa

Psyllii semen – nasienie płesznika *

Rodzina: Verbenaceae – werbenowate

Verbena officinalis L. – werbena pospolita (w. lekarska)

Verbenae herba – ziele witułki * **

Rodzina: Lamiaceae – wargowe (jasnotowate)

Ballota nigra L. – mierznica czarna

Ballotae nigrae herba – ziele mierznicy czarnej *

Lavandula angustifolia Mill. – lawenda wąskolistna [U]

Lavandulae flos – kwiat lawendy *

Lavandulae aetheroleum – olejek eteryczny lawendowy *

Leonurus cardiaca L. – serdecznik pospolity

Leonuri cardiacae herba – ziele serdecznika *

Marrubium vulgare L. – szanta zwyczajna

Marrubii herba – ziele szanty *

Melissa officinalis L. – melisa lekarska [U]

Melissae folium – liść melisy *
Melissae folii extractum siccum – wyciąg suchy z liścia melisy *

Mentha ×citrata Ehrh. (= M. ×piperita L.) – mięta pieprzowa [U]

Menthae piperitae folium – liść mięty pieprzowej *

Menthae piperitae aetheroleum – olejek eteryczny miętowy * **

Menthae piperitae folii extractum siccum – wyciąg suchy z liścia mięty pieprzowej *

Origanum majorana L. (= Majorana hortensis Moench) – majeranek ogrodowy [U]

Majoranae herba – ziele majeranku *

Rosmarinus officinalis L. – rozmaryn lekarski [U]

Rosmarini folium – liść rozmarynu *

Rosmarini aetheroleum – olejek eteryczny rozmarynowy *

Salvia officinalis L. – szałwia lekarska [U]

Salviae officinalis folium – liść szałwi *
Salviae tinctura – nalewka z szałwi *

Scutellaria baicalensis Georgi – tarczyca bajkalska [U]

Scutellariae baicalensis radix – korzeń tarczycy bajkalskiej *

Thymus serpyllum L. s.l. – macierzanka piaskowa

Serpylli herba – ziele macierzanki *

Thymus vulgaris L. – tymianek zwyczajny [U]

Thymi herba – ziele tymianku *
Thymi aetheroleum – olejek eteryczny tymiankowy *
Thymi typo thymolo aetheroleum – olejek eteryczny tymiankowy, typ tymolowy **
Thymi extractum fluidum – wyciąg tymiankowy płynny **
Thymi sirupus compositus – syrop tymiankowy złożony **

Rodzina: Asteraceae – złożone (astrowate)

Achillea millefolium L. – krwawnik pospolity

Millefolii herba – ziele krwawnika * **

Anthemis nobilis L. – rumian rzymski [U]

Chamomillae romanae flos – kwiat rumianu rzymskiego *

Arnica montana L. – arnika górska (CH)

Arnicae flos – kwiat arniki * **

8

Arnicae tinctura – nalewka z kwiatu arniki *

Artemisia absinthium L. – bylica piołun

Absinthii herba – ziele bylicy *

Calendula officinalis L. – nagietek lekarski [U]

Calendulae flos – kwiat nagietka *

Chamomilla recutita (L.) Rauschert (= Matricaria chamomilla L.) – rumianek pospolity

Matricariae flos – kwiat rumianku *

Matricariae aetheroleum – olejek eteryczny rumiankowy *

Matricariae extractum fluidum – wyciąg płynny z rumianku *

Cichorium intybus L. – cykoria podróżnik

Cichorii radix – korzeń cykorii podróżnika *

Echinacea angustifolia DC. – jeżówka wąskolistna [U]

Echinaceae angustifoliae radix – korzeń jeżówki wąskolistnej *

Echinacea pallida Nutt. – jeżówka blada [U]

Echinaceae pallidae radix – korzeń jeżówki bladej *

Echinacea purpurea (L.) Moench. – jeżówka purpurowa [U]

Echinaceae purpureae herba – ziele jeżówki purpurowej *
Echinaceae purpureae radix – korzeń jeżówki purpurowej *

Helianthus annuus L. – słonecznik zwyczajny [U]

Helianthi annui oleum raffinatum – olej słonecznikowy oczyszczony *

Helichrysum arenarium (L.) Moench – kocanki piaskowe (ch)

Helichrysi flos – kwiatostan kocanek *

Silybum marianum (L.) Gaertn. – ostropest plamisty [U]

Silybi mariani fructus – owoc ostropestu *
Silybi mariani extractum siccum raffinatum et normatum – wyciąg suchy oczyszczony

i standaryzowany z owoców ostropestu *

Solidago canadensis L. – nawłoć kanadyjska
Solidago gigantea Aiton (= S. serotina Aiton) – nawłoć późna (n. olbrzymia)

Solidaginis herba – ziele nawłoci *

Solidago virgaurea L. – nawłoć pospolita

Solidaginis virgaureae herba – ziele nawłoci *

Tanacetum parthenium (L.) Sch.-Bip. (= Chrysanthemum parthenium L.) – wrotycz

(złocień) maruna [U]

Tanaceti parthenii herba – ziele maruny *

Taraxacum officinale F. H. Wigg. coll. – mniszek pospolity

Taraxaci officinalis radix – korzeń mniszka *
Taraxaci officinalis herba cum radice – ziele mniszka z korzeniem * **

Rodzina: Alliaceae – czosnkowate

Allium sativum L. – czosnek pospolity [U]

Allii sativi bulbi pulvis – sproszkowana cebula czosnku *

Rodzina: Poaceae – trawy (wiechlinowate)

Elymus repens (L.) Gould (= Agropyron repens (L.) P. Beauv.) – perz właściwy

Graminis rhizoma – kłącze perzu *

Triticum aestivum L. – pszenica zwyczajna [U]

Tritici amylum – skrobia pszeniczna *
Tritici aestivi oleum virginale – olej z kiełków pszenicy pierwszego tłoczenia *
Tritici aestivi oleum raffinatum – olej z kiełków pszenicy oczyszczony *

Zea mays L. – kukurydza zwyczajna [U]

Maydis amylum – skrobia kukurydziana *

Amylum pregelificatum – skrobia żelowana *
Maydis oleum raffinatum – olej kukurydziany oczyszczony *

9

CZĘŚĆ 2. GRZYBY DZIKO WYSTĘPUJĄCE W POLSCE

Ascomycota lichenisati – porosty. Rodzina: Parmeliaceae – tarczownicowate

Cetraria islandica L. s.l. – płucnica islandzka (ch)

Lichen islandicus – porost islandzki *

OBJAŚNIENIA SKRÓTÓW:

(CH) – gatunek objęty ochroną ścisłą
(ch) – gatunek objęty ochroną częściową
[U]

– gatunek uprawiany (dotyczy gatunków obcego pochodzenia, z wyjątkiem upraw doniczkowych i
szklarniowych)

coll. – gatunek zbiorowy
s.l.

– w szerokim znaczeniu (sensu lato)

sp.

– gatunek (species)

ssp.

– podgatunek (subspecies)

x – gatunek mieszańcowy
*

– FP IX, Tom I, II, 2011

**

– FP IX, Suplement, 2012