1. Pojęcie nauki (przykład – czy można uznać go za naukę)

Słowo „nauka” pochodzi od łacińskiego słowa scire oznaczającego „wiedzieć”.
Nauka – autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje
człowiek. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników
prowadzi do powstania wiedzy naukowej. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane
są razem jako nauka.
Systematyka tradycyjna dzieli nauki na



nauki formalne:

o

nauki ścisłe, czyli matematykę, logikę,



nauki realne

o

nauki przyrodnicze, fizyka, chemia, biologia

o

nauki inżynieryjne

o

nauki humanistyczne: historia, filozofia, lingwistyka

o

nauki społeczno-ekonomiczne, historia, geografia,ekonomia

Koncepcje wiedzy
„ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością ich wykorzystywania”.
Arystoteles wprowadza podział na wiedzę teoretyczną i praktyczną.
Kryterium doświadczenia empirycznego



wiedza (a priori) jest niezależna od zmysłów i dotyczy prawd "absolutnych" lub uniwersal-
nych jakimi są prawa logiki, prawa matematyki.



wiedza (a posteriori) jest wiedzą nabytą poprzez zmysły i jej prawdziwość może być obalona
poprzez następne obserwacje.

Kryterium charakteru wiedzy



propozycjonalna - wiedza że np. wiem, że słońce świeci



habitualną - wiedza jak, umiejętność np. wiem jak ugotować obiad

Celem nauk społecznych jest:



wyjaśnienie naukowe



Przewidywanie



Rozumienie

Modele:
Model oparty na wierze - Założenie to wskazuje, że osoby poszukujące prawdy znajdują wiedzę u
autorytetów ponadnaturalnych takich, jak wróżbici czy wyrocznie.
Wyjaśnianie naukowe - Termin ten opisuje sytuację, w której jedno zjawisko jest wyjaśniane za po-
mocą innego zjawiska poprzez odwołanie się do praw ogólnych.
Model oparty na autorytecie - Ludzie poszukują wiedzy, odwołując się do tych osób, które z powo-
dów społecznych czy politycznych, są uważane za jej źródło.
Nauka - Termin ten nie ma własnego przedmiotu badawczego, jest to całokształt wiedzy osiąganej za
pomocą jej metodologii.

2. Rola metodologii

Metodologia jest systemem jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania,
które są podstawą ewaluacji wiedzy. Jest on cały czas ulepszany. Jest to system samokorygujący, co
oznacza, że twierdzenie musi zostać poparte dowodem, który jest logiczny i daje się zaakceptować.
Następnie dowód zostaje sprawdzony za pomocą dobrze znanych kanonów wnioskowania. Podsta-
wową funkcją metodologii jest ułatwienie komunikowania się pomiędzy badaczami, których łączy
wspólne doświadczenie

3. Proces badawczy

Proces badawczy jest schematem działań, które naukowcy podejmują, aby wytworzyć wiedzę. Są to
paradygmaty naukowych dociekań. Wiedza naukowa, do której naukowcy dążą, opiera się na wnio-
skowaniu i doświadczeniu nabytym poprzez obserwację. Na proces badawczy składa się siedem pod-
stawowych etapów: problem, hipotezy, plan badawczy, pomiar, zbieranie danych, analiza da-
nych, uogólnianie – generalizowanie.

4. Definicje (operacyjne i pojęcia – o co chodzi, na czym polega)

Pojęcie jest abstrakcją reprezentującą obiekt, własnością obiektu lub zjawiskiem, które badacze wyko-
rzystują do opisania świata empirycznego.

Każda dziedzina naukowa tworzy swój własny zbiór pojęć. Najważniejszą funkcją jest to, że są pod-
stawą komunikowania się. Poprzez to spostrzegany świat staje się uporządkowany i zwarty. Pojęcia
umożliwiają naukowcom klasyfikowanie i generalizowanie. Aby osiągnąć jasność oraz precyzję w
stosowaniu pojęć w trakcie badań, naukowcy stosują definicje. Wyróżniamy dwa rodzaje definicji:
definicje pojęciowe i definicje operacyjne. Definicje pojęciowe to takie definicje, które opisują poję-
cia za pomocą innych pojęć w taki sposób, ze dane pojecie jest opisywane za pomocą terminów pier-
wotnych oraz pochodnych. Definicje operacyjne opisują co robić i co obserwować, aby badane zjawi-
sko stało się częścią doświadczenia badacza i mogło zostać przez niego zrozumiane.
Systemy klasyfikacyjne ad hoc - stanowią one najniższy poziom myślenia teoretycznego.
Taksonomie - składają się z systemu kategorii, w taki sposób, że można opisać związki pomiędzy
nimi. Kategorie mogą być wewnętrznie powiązane.
Struktury pojęciowe - pozwalają nie tylko opisywać ale także przewidywać. Twierdzenia odnoszące
się do struktur pojęciowych są uzależnione od obserwacji.

Systemy teoretyczne - łączą taksonomię oraz struktury pojęciowe, wiążąc w sposób racjonal-

ny opisy, wyjaśnienia oraz prognozowanie. Twierdzenia formułowane w ramach systemu teoretyczne-
go są ze sobą powiązane w taki sposób, że jedne twierdzenia mogą być wyprowadzone z innych. Ści-
śle związane z rozumieniem teorii jako systemu pojęciowego jest pojęcie modelu. Model jest repre-
zentacją rzeczywistości.
5.

Rola modeli

Model to układ założeń przyjmowanych w danej nauce w celu ułatwienia rozwiązania danego pro-
blemu badawczego. Jest to hipotetyczna konstrukcja myślowa, będąca uproszczonym obrazem bada-
nego fragmentu rzeczywistości, w którym pomija się elementy nieistotne dla danego celu. Modele
wprowadza się do nauki ze względu na ich przydatność przy budowaniu teorii naukowej. Modele słu-
żą do zmniejszania złożoności rozpatrywanych zjawisk w stopniu umożliwiającym ich poznanie. Mo-
dele ułatwiają zrozumienie zjawisk przeszłych i umożliwiają przewidywanie zjawisk przyszłych.
6.

Rodzaje zmiennych (podanie przykładów odnoszących się do nauk Eko. Wskazanie

zmiennej zależnej i niezależnej w hipotezie).
Zmienna jest to obiekt, który przyjmuje określone wartości. Wartości zmiennej należą do pewnego
zbioru, który nazywamy dziedziną zmiennej (zakresem lub polem zmienności). W naukach ekono-
micznych zmienna często to : praca, koszt, konsumpcja, import, eksport,konsumpcja itd. Z faktu iż
zmienna może przyjmować różne wartości wynika,że musi być reprezentowana przez symbol, a nie
przez konkretną liczbę. zmienna egzogeniczna - jest to zmienna, której wartości są dane i ustalone od
zewnątrz w stosunku do rozważanego modelu; zmienna endogeniczna - jest to zmienna, która jest
generowana od wewnątrz rozważanego modelu; zmienna zależna - jest to zmienna będąca funkcją,
której argumentami są inne zmienne; zmienna niezależna - jest to zmienna, która nie jest funkcją
innej zmiennej; zmienna dyskretna - jest to zmienna, która zmienia wartość co pewien ustalony
okres; zmienna ciągła - jest to zmienna dyskretna, której okres zmienności dąży do zera.
7.

Skąd można czerpać informacje o badaniach i hipotezach naukowych?

9. Przykłady zachowań nieetycznych w badaniach.
Źródła problemów etycznych: Problem badawczy, Otoczenie, Procedury wymagane w planie badaw-
czym, Metody zbierania danych, Osoby uczestniczące w badaniach, Rodzaj zebranych danych.
Niejednokrotnie podczas prowadzenia badań naukowcy stają w obliczu konfliktu pomiędzy dwoma
prawdami: prawem badacza do prowadzenia badań i zdobywania wiedzy oraz prawem osób uczestni-
czących w badaniach do samookreślenia, prywatności i zachowania godności. Konflikt ten stanowi
istotę dylematu etycznego.
Wyrażenie zgody na badanie - „procedura, w trakcie której osoby podejmują decyzję, czy uczestni-
czyć w badaniach po tym, jak zostaną poinformowane o faktach, które mogłyby wpłynąć na ich
decyzje.”
„Prawo do prywatności-wolność jednostki co o wyboru czasu, okoliczności i co najważniejsze zakre-
su w jakim chce ona lub nie chce ujawnić swoich postaw, zachowań i opinii”.
Techniki ochraniające badania: anonimowość, poufność.
Techniki umożliwiające dostęp do zebranych danych bez naruszania zasad poufności to m.in.: usunię-
cie danych identyfikacyjnych, wprowadzenie szerokich kategorii dla danych, grupowanie danych,
wprowadzanie błędu. Przykłady: Badanie posłuszeństwa wobec autorytetu przeprowadził Stanley
Milgram. Badał jaki efekt wywiera kara na zdolność uczenia się; badanie zachowania policji prze-

prowadził Albert Reiss, badał brutalność w zachowaniu funkcjonariuszy; badanie postaw studentów
college’u przeprowadzone przez American Council of Education, zadano pytanie o orientację i aktyw-
ność polityczną.
10. Miejsce ekonomii w systemie nauk (do jakiego obszaru i dziedziny nauk należy Eko i czym
się zajmuje; 4 nauki)
Ekonomia - nauka społeczna o gospodarowaniu w warunkach ograniczoności zasobów, dziedzina
wiedzy zajmująca się analizą procesów gospodarczych.
Geneza i rozwój nauk ekonomicznych: określenie ekonomia pojawiło się w starożytnej Grecji na
przełomie V i IV wieku p.n.e. Słowo to pochodzi od greckiego „oikonomia”. A to z kolei jest złoże-
niem dwóch słów: „oikos” (dom) oraz „nomos” (prawo, porządek, zarządzanie).
Kolejnym etapem rozwoju myśli ekonomicznej była ekonomia klasyczna. Kierunek ten został zapo-
czątkowany w drugiej połowie XVIII wieku głównie za sprawą A. Smitha.
Najważniejszymi teoriami Ricarda są: teoria przewagi komparatywnej, teoria renty gruntowej,
teoria płacy, ilościowa teoria pieniądza.
Ekonomia marksowska: twórcą był K. Marks, analizując motywy postępowania właścicieli kapitału,
doszedł do wniosku, że gospodarka rynkowa nieuchronnie dąży do stagnacji, gdy zyski są coraz
mniejsze. Za podstawową przyczynę uznał eksploatację siły roboczej przez kapitalistów, czego nie-
zbędnym warunkiem było zastąpienie jej przez kapitał rzeczowy.
Ekonomia neoklasyczna: teoria neoklasyczna wychodzi z założenia, że wszystkie podmioty gospo-
darcze zachowują się w sposób racjonalny. Ponadto modele neoklasyczne zakładają istnie-
nie konkurencji doskonałej.
Ekonomia keynesowska: rynek nie zawsze funkcjonuje w sposób sprawny, gdyż ceny nie zawsze są
w stanie zrównoważyć popyt z podażą; w konsekwencji gospodarka zazwyczaj nie znajduje się w
stanie pełnej równowagi, co oznacza, że na rynku dóbr popyt równoważy się z podażą, ale nie są w
pełni wykorzystane czynniki produkcji; podmioty obecne na rynku nie dostosowują swoich działań
wyłącznie do zmian cen. O wydatkach inwestycyjnych decydują oceny kształtowania się obecnej i
przyszłej koniunktury i warunków finansowania inwestycji; zagregowany popyt (czyli suma spożycia
prywatnego, zbiorowego, inwestycji, zmian zapasów i nadwyżki eksportu nad importem), zazwyczaj
różni się od zdolności gospodarki do wytwarzania PKB.
Współczesne definicje ekonomii: Ekonomia (Begg) – nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo
gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać.
Ekonomia (Rekowski) - nauka badająca, w jaki sposób ludzie (pojedynczo lub w zorganizowanych
zespołach) wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb
materialnych i niematerialnych.
Ekonomia (McKenzy) – nauka o gospodarowaniu dobrami rzadkimi.
Ekonomia (Milewski) – nauka o procesach gospodarczych, tzn. procesach produkcji, podziału, wy-
miany i konsumpcji środków zaspokajania potrzeb ludzkich.
Podstawowe założenia ekonomii: Co i ile produkować? Jak produkować, jakimi metodami? Dla
kogo produkować? Jak dzielić produkcję na konsumpcję i inwestycje?
Podstawowe cechy ekonomii, jako nauki: prawa ekonomiczne mają charakter statystyczny, ustalenia
ekonomistów mogą wpływać na wyniki badań (samosprawdzające się prognozy i samoobalające się
prognozy), nie zawsze celem ekonomistów jest gromadzenie wiedzy prawdziwej, prawa ekonomiczne
są zależne od warunków występujących w analizowanej gospodarce.
Ekonomia dzieli się na: Mikroekonomię - koncentruje się na decyzjach podejmowanych przez po-
szczególne podmioty gospodarujące; przedmiot badań: przedsiębiorca; popyt, podaż, cena, rynek;
Makroekonomię - koncentruje się na funkcjonowaniu gospodarki, jako całości; przedmiot badań: go-
spodarka światowa, krajowa.
Ekonomia pozytywna i normatywna: Pozytywna – to system wiedzy o tym, jak działa gospodarka,
opisuje i wyjaśnia zjawiska oraz procesy gospodarcze; bada skutki konkretnych wyborów ekonomicz-
nych, ale bez wyrażania sądów wartościujących; Normatywna - zajmuje się oceną zjawisk, ich warto-
ściowaniem np. według norm etycznych i innych.
Nauki ekonomiczne wśród innych nauk: klasyfikacja nauk polega na wyodrębnianiu głównych
działów nauki, a następnie na ich podziale na bardziej szczegółowe dyscypliny. Można tego dokonać
na podstawie następujących kryteriów:kryteria przedmiotowe – różnice w przedmiocie badań; kry-
teria metodologiczne – różnice w stosowanych metodach badawczych.

Obszar nauk społecznych: dziedzina nauk społecznych, dziedzina nauk ekonomicznych (ekonomia,
finanse, nauki o zarządzaniu, towaroznawstwo), dziedzina nauk prawnych.
Nauki współpracujące z ekonomią: Formalne (matematyka, logika), Empiryczne oparte na do-
świadczeniach (biologia, chemia, fizyka), społeczne (filozofia, socjologia, psychologia, ekonomia).
11. TYPY UTWORÓW NAUKOWYCH
Według ustawy z dn. 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, utwór „ jest to każdy
przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, nieza-
leżnie od wartości, przeznaczenia
i sposobu wyrażenia”.
W ustawie jest wyróżnionych dziewięć podstawowych kategorii, a mianowicie:



utwory muzyczne i słowno-muzyczne;



utwory plastyczne;



utwory fotograficzne;



utwory lutnicze;



utwory wzornictwa przemysłowego;



utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;



utwory sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;



utwory audiowizualne (w tym filmowe);



utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi

Do tej pory nie został ustalony, żaden system stosowany do klasyfikacji dzieł naukowych. Znane są
jednak różne systemy stosowane przez metodologów, urzędników
i komisje oceniające pracowników naukowych. Jednakże najczęściej wyróżniane są cztery rodzaje
dzieł naukowych które poniżej postaram się przedstawić.

Pierwszą grupą która została wyróżniona są prace badawcze. Są one kierowana głównie do

pracowników naukowych, ale wykorzystują je również specjaliści wdrażający postęp naukowy do
praktyki gospodarczej, nauczyciele, oraz popularyzatorzy. Prace te różnią się stopniem oryginalności,
użytecznością, zakresem oraz charakterem. Najważniejszą formą prac badawczych są monografie
zwane dawniej traktatami, inaczej mówiąc jest to rezultat badań nad doniosłym i obszernym proble-
mem naukowym. Może występować pod postacią syntezy wieloletnich badań autora, bądź kilku auto-
rów.

Kolejną grupą utworów naukowych są podręczniki akademickie, które są syntezami wyni-

ków badań w danej dziedzinie lub dyscyplinie naukowej. Są one podstawowym źródłem wiedzy dla
studentów. Podręczniki akademickie charakteryzują się jednak tym, że są mniej aktualne od artykułów
naukowych ze względu na potrzebę kilkuletniego gromadzenia materiałów. Z drugiej strony dobrze
wykonane syntezy naukowe są względnie trwałe i aktualne przez wiele lat.

Następną grupą są działa popularnonaukowe. Ich zadaniem jest udostępnienie wyników ba-

dań naukowych oraz przedstawienie problemów nauki szerokiej publiczności, poza systemem szkol-
nictwa jako jego uzupełnienie i wzbogacenie. Do tej grupy można zaliczyć wszelkie publikacje popu-
larno naukowe w prasie, radiu, telewizji oraz internecie.

Ostatnią przedstawianą grupą są dysertacje promocyjne, nazywane też rozprawami,

są one tworzone w celu uzyskania stopnia zawodowego „magister” oraz stopni naukowych „doktor
nauk” i „doktor habilitowany nauk”. Skupmy się jednak na pracy magisterskiej, gdyż, każdy z nas
prędzej czy później będzie musiał się z nią zmierzyć. Więc zasadniczym celem pisania pracy magi-
sterskiej jest zapoznanie studentów w sposób pogłębiony
z procesami badawczymi i cechami wiedzy naukowej. Praca magisterska powinna być napisana meto-
dami stosowanymi przez pracowników badawczych i mieć cechy dzieła naukowego. Uczestnicząc w
badaniach, możemy pogłębić swoje umiejętności ścisłego obserwowania faktów, znajdowania związ-
ków miedzy nimi i porządkowania myśli oraz dokładniej poznać właściwości wiedzy naukowej.

12. PRZEDMIOT BADAŃ EKONOMICZNYCH
Przedmiot badań ekonomicznych - Nazwa „przedmiot badania” wchodzi w zakres nazwy „przed-
miot poznania”, która jest definiowana jako określenie tego, co istnieje poza podmiotem poznającym,
o czym ludzie mogą myśleć i mówić. Klasyfikacje rzeczy zależą od celu badania. Z punktu widzenia
dokonywanych obserwacji i pomiarów wyróżnia się przede wszystkim rzeczy proste i złożone, poli-

czalne i niepoliczalne. Można stwierdzić, że przedmiotem badań ekonomicznych są głównie przed-
mioty materialne, częściowo przedmioty idealne, dodatkowo znaki, wyrażenia i odwzorowania wyni-
ków badań.
Aspektywność badań ekonomicznych
Aspektem nazywamy zespół cech, relacji i zjawisk, na które nakierowano badanie.
Istotny jest fakt, że w badaniach i w opisach ich wyników występuje pewna hierarchia. Najpierw iden-
tyfikowane są cechy rzeczy i zjawiska, potem poszukuje się odpowiedzi, jakie one są. Cena jest bez-
pośrednią cechą towaru, a zmienność ceny- cechą tej cechy.
Relacje w badaniach ekonomicznych
Relacja to dowolny związek (fizyczny albo myślowy, prawny lub zwyczajowy) zachodzący miedzy
dwoma albo więcej przedmiotami dowolnej klasy, stwierdzony albo ustalony przez ich porównanie.
Porównanie przedmiotów jest więc sposobem poznania albo ustalenia relacji. Przy rozpatrywaniu
relacji w praktyce gospodarczej nazwa „przedmiot” jest zwykle rozumiana jako rzecz policzalna albo
zbiór rzeczy niepoliczalnych, np. konkretna masa albo wartość towaru. Natomiast w teorii relacji na-
zwa „przedmiot” jest traktowana szeroko, tj. jako dowolna kategoria bytu.
Relacje mają różne cechy formalne, wykorzystywane do wyróżniania typów relacji. Za najważniejsze
z tych cech są uznawane: zwrotność, symetryczność, przechodniość i spójność.
Relacje zachodzące między podmiotami gospodarczymi oraz między składnikami a procesami przed-
siębiorstw są nazywane relacjami ekonomicznymi albo gospodarczymi.
Relacje między przyczynami a skutkami

Mimo, że relacje między przyczynami a skutkami są tylko jedną z wielu odmian relacji, ich

poznawanie jest traktowane jako najważniejszy albo nawet jedyny cel badań ekonomicznych.

Wiedza o związkach między przyczynami a skutkami pozwala przewidywać nasilenie

i kierunki oddziaływania warunków gospodarowania, których przedsiębiorcy nie są w stanie regulo-
wać, oraz przewidywać skutki działań własnych pracowników i innych podmiotów gospodarczych.
Wiedza ta ułatwia wszelką działalność gospodarczą i jest warunkiem jej racjonalności, pozwala bo-
wiem prawidłowo dobierać cele gospodarowania do potrzeb społecznych i do rozporządzalnych zaso-
bów, a działania i środki do założonych celów.
Zasady klasyfikowania rzeczy i zjawisk
Klasyfikowanie jest ważnym sposobem porządkowania rzeczy, które z kolei ma nie tylko walor este-
tyczny, ale przede wszystkim przyczynia się do sprawniejszego wykonywania działań. Klasyfikując
rzeczy, klasyfikujemy równocześnie informacje o nich i na odwrót. Poklasyfikowane informacje ła-
twiej jest zrozumieć i zapamiętać oraz łatwiej operować nimi, gdyż wiele ich elementów może być
wtedy ujmowanych w małej liczbie klas.
Warunkiem uporządkowania wyróżnionych członów klasyfikacji jest ich: porównywalność, asymetria,
przechodniość.
Podstawowe pojęcia i zasady metrologii
Wszystkie elementarne działania poznawcze dzielą się na dwie kategorie obejmujące: ustalanie podo-
bieństw, ustalanie różnic między przedmiotami należącymi do badanego fragmentu rzeczywistości.
Ogólna wiedza o metodach i przyrządach mierniczych tworzy obecnie odrębną dyscyplinę naukową-
metrologię. Wiedza metrologiczna oparta jest na pięciu podstawowych pojęciach: wielkości, wartości
cechy, jednostki miary, miary i pomiaru.
Skale pomiarowe w naukach ekonomicznych
S. Stevens rozszerzył pojęcie mierzenia stosowane przez metrologów. Uznał, że mierzyć można nie
tylko cechy mierzalne ale także jakościowe. Opracował cztery skale obejmujące ogół procesów po-
miarowych.
Charakterystyka skal pomiarowych
Nominalna - klasyfikacja elementów populacji na jakościowe, nie uporządkowane klasy; jako znaki
klas, bez wykonywania na nich działań arytmetycznych; Liczebność klas, ich częstość, dominanta,
kontyngencja, współczynnik skojarzenia.
Porządkowa - klasyfikacja uporządkowana, bez określenia wielkości różnic miedzy klasami; do
wskazania porządku elementów i klas populacji, bez wykonywania na nich działań arytmetycznych;
jak wyżej oraz: kwantyle, korelacja rang, testy nieparametryczne.

Interwałowa - Uporządkowanie oparte na stałej jednostce miary, ale od umownego początku (zera);
do wskazania wartości cech rzeczy: wykonuje się na nich dodawanie i odejmowanie; jak wyżej oraz:
średnia arytmetyczna, odchylenia, wariancje, korelacja liniowa, testy parametryczne.
Ilorazowa - Uporządkowanie oparte na stałej jednostce miary, od naturalnego początku (zera); Do
wskazania wartości cech rzeczy: wykonuję się na nich wszystkie działania arytmetyczne; Jak wyżej
oraz: średnia geometryczna, średnia harmoniczna, współczynnik zmienności.
Skale pomiarowe w naukach ekonomicznych -

Russel L. Ackoff ustalił, że wynikami mie-

rzenia mogą być nie tylko liczby, ale również symbole literowe lub słowne.
13. Teoria przed badaniami czy badania przed teorią.

Nauki społeczne jako dyscypliny naukowe opierają się na dwóch podstawowych elementach:

teoriach i badaniach empirycznych. Badacze w naukach społecznych działają w dwóch „światach”: w
świecie obserwacji i doświadczenia oraz w świecie idei, teorii oraz modeli. Możemy wyróżnić tutaj
dwie strategie teorii:
Teoria przed badaniami. Zgodnie z jej założeniami najpierw powinna być formułowana teoria, a
potem dopiero powinny następować badania empiryczne: Skonstruuj wyraźną teorię lub model.
Z teorii lub modelu wybierz twierdzenie, które poddasz empirycznej weryfikacji.
Opracuj plan badawczy pozwalający zweryfikować twierdzenie.
Jeżeli na podstawie danych empirycznych twierdzenie wyprowadzone z teorii zostanie odrzucone,
to wprowadź zmiany do teorii lub planu badawczego i powróć do etapu drugiego.
Jeżeli twierdzenie nie zostanie odrzucone, to wybierz inne twierdzenie w celu weryfikacji lub postaraj
się poprawić teorię.
Badania przed teorią. Są one przeciwieństwem teorii przed badaniami. Składają się one z czterech
następujących etapów:
Analiza zjawiska i określenie jego podstawowych cech.
Zmierzenie tych cech w różnych sytuacjach.
Analiza otrzymanych danych w celu określenia, czy są one systematycznym źródłem wariancji.
Jeżeli zostanie ustalone systematyczne źródło wariancji, to należy opracować teorię.
Aksjomaty - są to nietestowalne twierdzenia, o których zakłada się, że są prawdziwe.

Problem badawczy to pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzieć ma badanie. Poprawne

sformułowanie problemu badawczego stanowi niezwykle ważny etap badania naukowego, ponieważ
formułując poprawnie problem badawczy, nie tylko mówimy co zamierzamy badać, ale wyznaczamy
także ramy rozwiązania tego problemu badawczego.

Technika badawcza to czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywa-

mi,

pozwalającymi

na

uzyskanie

optymalnie

sprawdzalnych

informacji

o przedmiocie badań. To czynności praktyczne określone przez wybór konkretnej metody badawczej i
przez nią uwarunkowane.

metody i techniki, z których korzystamy najczęściej oraz które z naszej perspektywy są naj-

skuteczniejszymi formami zbierania informacji dot. opinii, kondycji i preferencji poszczególnych grup
docelowych.

1. Wywiad
2. Analiza przypadku(studium przypadku- case study)
3. Obserwacje
4. Analiza krytyczna

14. Wywiad, obserwacja, analiza przypadku, analiza krytyczna jako podstawowe metody ba-
dań.

Wywiad jest to jedna z podstawowych metod badawczych. Jest rozmową, w której uczestni-

czą, co najmniej 2 osoby, czyli prowadzący wywiad i respondent. Wywiad polega na ustnym zadawa-
niu pytań przez prowadzącego.
Wyróżniamy wywiady:

1.

Ze względu na swobodę udzielania odpowiedzi przez respondenta:

 Wywiady pogłębione

Polegają na swobodnej wypowiedzi respondenta w oparciu o nasuwające się skojarzenia, przypomnie-
nia i fakty; badacz najczęściej tylko notuje, nagrywa, słucha odpowiedzi.

 Wywiady zogniskowane

Charakteryzują się mniejszym stopniem dowolności odpowiedzi, ponieważ badacz poprzez zadawanie
pytań kieruje respondenta na określony temat.

2.

Ze względu na swobodę zadawania pytań przez badacza:

 Wywiady ustrukturyzowane(skategoryzowane, standaryzowane)

Jest najmniej elastyczną formą wywiadu. Respondent ma rozmawiać na określony temat ściśle według
wcześniej przygotowanego scenariusza. Osoba przeprowadzająca wywiad nie może jednak nic zmie-
niać, ani kolejności pytań, ani słów użytych w pytaniach. Zapewnia on większą ścisłość i porówny-
walność danych.

 Wywiady nieustrukturyzowane

Wywiad swobodny, respondent ma pełną inicjatywę, co do prowadzenia rozmowy, może przestawiać
pytania, kierując się jedynie celem badania. Wywiad ten pozwala na uzyskanie danych jakościowych.

 Wywiad częściowo ustrukturyzowany

Respondent ma „ściągę” z pytaniami i korzysta z niej, ale nie trzyma się jej ściśle. Ma pełną swobodę i
sam kieruje wywiadem.

Pomimo tych podziałów wyróżniamy rodzaj pośredni: wywiad jawny nieformalny- mówi się o

nim wtedy, gdy badana osoba została poinformowana, że prowadzi się z nią wywiad i godzi się na to,
aby

w

nim

uczestniczyć,

ale

nie

zostaje

poinformowana

o rzeczywistej roli badającego lub o celu badań (albo została o tym fałszywie poinformowana).

3.

Ze względu na miejsce prowadzenia wywiadu:

 Wywiady w sklepach
 Wywiady uliczne
 Wywiady w domach itp.

4.

Ze względu na charakter wywiadu:

 Wywiady jawne
 Wywiady niejawne

5.

Ze względu na kontakt z respondentem:

 Wywiady indywidualne

Wywiad taki przeprowadzany tylko z jedną osobą. Rozmowie tej towarzyszy intymna, skłaniająca do
zwierzeń atmosfera. W wywiadzie tym można poruszać bardziej osobiste kwestie.

 Wywiady zbiorowe(grupowe, fokus)

Wywiad ten jest przeprowadzany więcej niż z jedną osobą. Wywiad ten ma uzasadnienie wówczas,
gdy przedmiotem badań są opinie lub fakty jednorodnej grupy, np. uczestnicy zajęć świetlicowych.
Uzyskujemy wtedy wiedzę obszerną i w miarę wszechstronną.

Ankieta jest metodą zbierania danych ilościowych, polegającą na zorganizowanym zadawaniu

pytań osobom badanym, zamieszczonych w kwestionariuszu. Pytanie wraz z wariantami od-
powiedzi stanowi pozycję kwestionariusza. Jest niezastąpiona w celu poznania cech zbiorowości, fak-
tów i opinii o zdarzeniach. Ankieta dotyczy wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego
na kilka zagadnień szczegółowych.
Wyróżniamy ankiety:

1. Ze względu na sposób rozprowadzania ankiet:
 Ankieta pocztowa
 Ankieta prasowa
 Ankieta dołączona do kupowanych towarów
 Ankieta radiowa
 Ankieta komputerowa
 Ankieta rozdawana
 Ankieta audytoryjna- rozdawaną przez badacza zbiorowości, stanowiącej pewne audytorium, jak np.

klasa szkolna, słuchacze kursu

 Ankieta ogólnie dostępna- wyłożona w miejscu publicznym
2. Ze względu na jawność danych respondenta:
 Ankieta jawna
 Ankieta anonimowa

Metoda case study – jest to metoda badawcza, polegająca na jednoczesnym stosowaniu wielu metod
w celu jak najdokładniejszej oceny. Celem studium przypadku jest opisanie aktualnej sytuacji, w

której znajduje się badany podmiot w sposób możliwe najpełniejszy i kompletny z zamiarem podda-
nia jej analizie. Także celem jest pokazanie koncepcji wartych skopiowania, jak i potencjalnych błę-
dów, których należy unikać.
15. Z czym wiąże się rewolucja naukowa ?

Rewolucja naukowa jest określana, jako gwałtowne przejście pomiędzy jednym

a drugim sposobem widzenia świata o odmiennych założeniach oraz kanonach naukowości, powodu-
jące przewartościowanie panującego w nauce paradygmatu, czyli zbioru pojęć i teorii tworzących
podstawę danej nauki.

Nauka rewolucyjna jest postrzegana, jako nagły rozwój konkurencyjnego paradygmatu. Jest

to nagła rewolucja w nauce, która może być zaakceptowana przez naukowców,
ale tylko stopniowo. Proces odrzucenia danego paradygmatu rozpoczyna się od próby jego weryfika-
cji. W ten sposób naukowcy mogą zbadać oraz przetestować empirycznie różne wymiary i konse-
kwencje dominującego paradygmatu.

16. Paradygmaty współczesnej ekonomii.

Paradygmat najlepiej rozumieć, jako wzorzec postępowania. Równie dobrze może być traktowany,

jako model. Mówiąc w szerszym ujęciu za paradygmat możemy uważać uporządkowany zbiór prze-
konań, nastawień czy przeświadczeń podzielanych przez uczonych uprawiających daną dyscyplinę.
Paradygmatem może być zarówno podzielane przez daną wspólnotę naukową wzorcowe odkrycie
naukowe, jak i sam proces naukowego poznania.

Paradygmaty ekonomii w ujęciu przeszłym

Paradygmaty w ekonomii są równie stare jak rozwój tej nauki. Możemy o nich mówić już od cza-

sów średniowiecznych, kiedy to merkantyliści zgodnie z duchem renesansu zaczęli wskazywać lu-
dziom realne, a nie metafizyczne cele, odnoszące się do bogacenia. Fizjokraci natomiast, mówili
o powszechnym bogaceniu się społeczeństwa.

Kolejnego ważnego kroku w rozwoju schematów myślowych ekonomii dokonał Adam Smith wraz

ze swoją koncepcją ekonomii klasycznej, która odrzuciła dotychczasowe twierdzenia. Wprowadził
idee wolnego rynku, „niewidzialnej ręki rynku”, a za bogactwo narodu uznał sumę dóbr wytworzo-
nych i konsumowanych przez całe społeczeństwo.

Przez kolejne lata teorie ewoluowały. Pojawiały się nowe odgałęzienia. Wraz z nimi podejścia kry-

tyczne i konkurencyjne. W końcu wykształciły się dwa najważniejsze podejścia, tj. „teoretyczne”,
skoncentrowane tylko i wyłącznie na analizie zjawisk gospodarczych, tak jak by były one częścią
szerszego życia społecznego bez uwzględniania czynników geograficznych czy historycznych. Dru-
gim podejściem jest podejście instytucjonalno-historyczne, które uwzględnia te czynniki i ostatnimi
czasy zaczyna zyskiwać na znaczeniu.

Teraźniejsze paradygmaty w ekonomii

Uporządkowanie współczesnych teorii ekonomicznych nie jest łatwe ze względu na ich mnogość

oraz zróżnicowanie gospodarek na świecie. Jednak silne powiązanie tych gospodarek we współcze-
snym świecie wskazuje na potrzebę istnienia takiej teorii.

Chcąc uporządkować istniejące obecnie teorie należy dokonać podziału według ustalonych kryte-

riów. Jako dobry wyróżnik można zastosować tu organizację gospodarki, tj. rynkową lub nierynkową
oraz wskaźnik zamożności społeczeństw na podstawie poziomu PKB.

W takim ujęciu możemy mówić o gospodarkach zamożnych gdzie dominującą rolę odgrywa go-

spodarka rynkowa, oraz o gospodarkach średnio lub nisko rozwiniętych z organizacją nierynkową lub
tylko częściowo rynkową.

Dla gospodarek rynkowych kluczową rolę odegrały i nadal odgrywają dwie opozycyjne do siebie

teorie. Pierwsza z nich to teoria klasyczno-neoklasyczna, dla której podstawowymi zasadami są racjo-
nalność dokonywania wyborów przez społeczeństwo oraz dążenie narodowej gospodarki do stanu
optymalnego (równowagi). Drugi najważniejszy nurt zaczął się wykształcać po doświadczeniach kry-
zysu gospodarczego z lat 30. XX w. Za jej twórcę oraz najważniejszego przedstawiciela uważa się
J.M. Keynesa. Zwrócono tu uwagę na fakt, że gospodarka może być i jest niekiedy zawodna. Należy
zaznaczyć, że właśnie wtedy na znaczeniu zyskały koncepcje interwencjonizmu państwowego.

Uwspółcześnionymi wersjami tych teorii jest m.in. monetaryzm zapoczątkowany przez Miltona

Friedmana, który jako krytyka teorii Keynesa zakłada szczególne znacznie pieniądza w gospodarce.
Milton sformułował zasadę polityki pieniężnej, według której stopa wzrostu ilości pieniądza powinna
być stała, gdyż zmienne i długotrwałe opóźnienia w efektach tej polityki sprawiają, iż przy takiej regu-
le popełnia się najmniej błędów w stabilizowaniu PKB.

Opisywane powyżej teorie w dalszym ciągu odgrywają kluczową rolę w myśli ekonomicznej. Jed-

nak ostatnimi czasy na znaczeniu zyskują inne teorie, które w większości przypadków wzorują się na
swoich poprzednikach. Ich zastosowanie ma ważne znaczenie dla państw o zróżnicowanym poziomie
rozwoju.

W tym miejscu trzeba zaznaczyć wyraźne znaczenie nowej ekonomii instytucjonalnej, składającej

się z licznych drobnych teorii, zwłaszcza neoklasycznych, jednak przy współudziale innych nauk, jak
np. socjologia. Nowa historia gospodarcza jest przydatna w wyjaśnianiu różnic w zamożności pomię-
dzy poszczególnymi krajami. Częściowo pomaga też w ocenie perspektyw rozwojowych. Mówimy tu
o nowej historii, ponieważ podejście historyczne jest jedynie uzupełniające w stosunku do innych
podejść. Ostatnią z nowych teorii jest nowa geografia ekonomiczna. Służy podobnemu celowi jak
nowa historia gospodarcza - jest jej uzupełnieniem. Warto jednak zwrócić uwagę, że dopiero od nie-
dawna uważa się ją za naukę ekonomiczną, a nie jak do tej pory za przyrodniczą. Nauka została przy-
pomniana po okresie braku zainteresowania dzięki pracom P. Krugmana.

W rozwoju teorii ekonomicznych nie możemy pominąć wpływu nauk przyrodniczych. Mają one

szczególne uzasadnienie w teorii nowej geografii ekonomicznej. Jednak w znaczniejszym stopniu
wpływają na teorię ewolucji ekonomicznej, której twórcy odnoszą się bezpośrednio do teorii doboru
naturalnego Darwina.

Na potrzeby państw słabo rozwiniętych konieczne okazało się stworzenie innej teorii. W ten spo-

sób w latach 40. XX w. powstała teoria ekonomii rozwoju. Uważano wtedy, że gospodarka rynkowa
jest najlepszą formą bogacenia się społeczeństw, a państwa, które dotychczas jej nie stworzyły powin-
ny to jak najszybciej zrobić. Sądzono, że jest to możliwe. Jednak niepowodzenie wielu programów
rozwojowych skłoniło do poszukiwania innych czynników rozwoju społeczeństwa. Przez to obecna
współczesna ekonomia rozwoju składa się po części z wielu teorii, w których stosuje się odmienne
podejścia.

Paradygmaty w ekonomii a przyszłość

Mówiąc o przyszłości w przypadku ekonomii, nie sposób nie nawiązywać do współczesności i

przeszłości. Dynamiczne zmiany i mnogość problemów, z jakimi borykają się badacze pozwala przy-
puszczać, że wkrótce możemy być świadkami istotnych zmian.

Dominują tu takie problemy jak uniwersalizm ustaleń, tego co określamy mianem praw ekono-

micznych. Drugi ważny spór to podejście abstrakcyjne lub dedukcyjne do ekonomii jako nauki. Bada-
cze spierają się czy ma ona iść w stronę sformalizowanej matematyki czy w stronę uogólnień deduk-
cyjnych. Trzeci problem to wykorzystanie matematyki i metod ilościowych w ekonomii. Tutaj spierają
się zwolennicy tworzenia modeli i opisu statystycznego z ich przeciwnikami, którzy traktują ekonomię
nie w takich sztywnych kategoriach jak np. matematyka.

Ekonomia zmienia się w dalszym ciągu, a zmiany te są coraz szybsze i trudniej zauważalne. W tym

miejscu pojawia się pytanie o paradygmat ekonomi jako nauki. Poza ekonomią głównego nurtu poja-
wia się wiele teorii alternatywnych opartych na przedstawicielach różnych szkół. Jednak żadna z nich
nie stanowi realnej alternatywy, jest raczej jej krytyką bądź uzupełnieniem.

Przed ekonomią stoi wiele wyzwań. Ostatni kryzys z lat 2007-2009 pokazał, że konieczne są zmia-

ny w paradygmacie głównego nurtu, aby ekonomia jako nauka umiała odpowiadać na problemy
współczesnego świata. Prof. Marian Noga proponuje, aby do ekonomii głównego nurtu dołączyć takie
kwestie jak: wpływ globalizacji na gospodarki narodowe, ingerencję państwa w gospodarkę, która
powinna dotyczyć zapewnienia stabilnych warunków gospodarowania w zakresie polityki fiskalnej,
monetarnej i kursowej. Prof. Noga wskazuje również na to, że ekonomia powinna formułować pre-
dykcyjne wnioski i być oparta o rezultaty badań ekonomii behawioralnej czy finansów behawioral-
nych.

Jednym z ciekawszych zjawisk obserwowanych we współczesnym świecie jest powstawanie no-

wego typu gospodarki. Gospodarka Oparta na Wiedzy (ang. knowledge-based economy) – to doniosła
w swoich skutkach reorientacja współczesnej gospodarki, polegającą na stopniowym przechodzeniu

od gospodarki materiałochłonnej, do gospodarki opartej na informacji i wiedzy. W jej wyniku, do-
tychczasowe konkurowanie państw i regionów poprzez ich zasoby materialne jest powoli zastępowane
konkurowaniem poprzez zasoby niematerialne, a zwłaszcza poprzez kapitał ludzki, wiedzę oraz nowe
technologie.