plik

AFAZJA

diagnoza i terapia

Terminem afazja (gr. fazis ‐mowa) określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności
posługiwania si ę językiem, spowodowaną uszkodzeniem znajomości j ęzyka (rozumienia
i nadawania), czemu towarzyszą mniejsze lub większe trudności w ponownym nauczeniu się
go. M. Maruszewski (1966) podaje następującą definicję afazji:

„Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych
częściowe lub ca łkowite zaburzenie mechanizmów programuj ących czynno ści mowy
człowieka, który już uprzednio opanował te czynności”.

Przyczyny afazji

Przyczyny utraty mowy mog ą być różne, ale do najcz ęstszych należą udary mózgowe, czyli przerwanie dop ływu krwi do pewnych okolic mózgu,
np. z powodu pęknięcia naczynia krwionośnego i wylewu krwi, zatkania tętnicy zakrzepem oraz zniszczenie tkanki nerwowej z powodu urazu czaszki,
nowotworów i ropni. Bezpośrednio po wystąpieniu uszkodzenia mózgu i w ciągu pierwszych dni, zwykle występuje utrata świadomości, ostre bóle głowy,
nudności, niedowład lub porażenie jednej połowy ciała, utrata mowy i rozumienia.

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

udary mózgowe,

urazy mózgowe,

urazy czaszki,

nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Udar mózgu nast ępuje wówczas, gdy dochodzi do uszkodzenia tkanki mózgu (M. Retinger ‐Grzesiułowa 1984). Wyró żnia si ę pięć rodzajów udaru
mózgu: krwotok mózgowy, zakrzep t ętniczy, zator mózgowy, ucisk t ętniczy, skurcz tętnic mózgowych. Są one wynikiem selektywnego uszkodzenia
naczyń krwionośnych, a także chorób naczyniowych o różnej etiologii.

Urazy czaszki występują najczęściej w wypadkach komunikacyjnych jak również w wypadkach podczas pracy w przemyśle. Do urazu dochodzi w wyniku
silnego zderzenia si ę czaszki z twardym przedmiotem. Uraz mózgu mo żna najkrócej okre ślić jako pierwotny lub wtórny. Uszkodzenia pierwotne są
związane z samym urazem. Maj ą one głównie postać stłuczenia, mózgu lub zranienia krwotoku. Uszkodzenia wtórne powstają na skutek zmniejszenia
dopływu krwi (niedokrwienie) ograniczenia dopływu tlenu do tkanek (niedotlenienie), obrzęku mózgu oraz krwotoku śródczaszkowego (wylewu). Objawy
afazji, które mog ą pojawiać się w formie różnorodnych zaburzeń w mówieniu czy rozumieniu wypowiedzi, s ą uzależnione od rodzaju guza, jego
lokalizacji oraz procesu wzrostowego.

Guzy mózgu tzw. guzy środczaszkowe mogą powstawać w samym mózgu i stanowić podstawową przyczynę jego uszkodzenia, w oponach mózgowych
lub w tkankach oddalonych od mózgu wysyłających komórki przerzutowe do substancji mózgu albo do tkanek w pobli żu mózgu. Zaliczamy do nich guzy
nowotworowe, zapalne (ropnie), naczyniowe (tętniaki) oraz guzy innego pochodzenia rozwijające się wewnątrz czaszki. Najczęstszy rodzaj guza, glejak
stanowi 40 % guzów mózgu u doros łych, jest też najbardziej złośliwy. Guzy śródczaszkowe, zależnie od rodzaju, umiejscowienia i rozwoju mogą dawać
wiele różnorodnych objawów. Każdy przypadek może mieć inny przebieg, w zależności od tego, jakie połączenia między różnymi częściami mózgu uległy
zniszczeniu.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

Zaburzenia mogą mieć charakter trwały jako skutek nieodwracalnych zmian morfologicznych w strukturach nerwowych. Ka żdemu uszkodzeniu mózgu
towarzyszą również zmiany neurodynamiczne spowodowane wzmożonym ci śnieniem śródczaszkowym, obrzękiem czy zaburzeniom w krwioobiegu.
Uszkodzenie mózgu może wywołać zaburzenia mowy, ale również deficyty innych funkcji poznawczych:

zaburzenia pamięci,

zaburzenia uczuć,

zaburzenia procesów myślowych,

zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

towarzyszy rozmaitym postaciom afazji. Do podstawowych postaci apraksji zalicza się: apraksję wyobrażeniową (ideacyjną), występującą przy
rozległych chorobach mózgu, która objawia się niemożnością realizowania planowanego ruchu, przestawianiu czy pomijaniu jego istotnych
elementów składowych a dodawaniu zbędnych, apraksję ruchową, polegającą na niemożności wykonywania ruchów precyzyjnych (np. pisanie,
gra na instrumentach muzycznych), ruchy chorego są niezgrabne, niepewne, zwykle po stronie przeciwnej dla uszkodzenia, oraz apraksję
wyobrażeniowo‐ruchową, w której chory nie może, mimo, że wie jak to zrobić, wykonać poleconej funkcji, przy czym instrukcja wspomagająca
nie zmienia sytuacji, natomiast analogiczne czynności mogą być wykonane w sposób automatyczny.

zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zachowany sprawny wzrok. Przyczyną aleksji jest uszkodzenie lewej półkuli mózgu, często w wyniku udaru mózgu. Aleksja wrodzona może
występować u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym (istota tego zaburzenia nie jest jeszcze dokładnie zbadana).

zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Afazja ‐ zaburzenie mowy, powstałe w wyniku uszkodzenia o środka mowy w dominuj ącej pó łkuli mózgu
i upośledzające proces mówienia lub rozumienia mowy. Afazja nie jest wynikiem zaburzeń samej artykulacji,
polega na ograniczeniu zdolności rozumienia komunikatów werbalnych oraz reguł ich tworzenia. Wyróżnia się
afazję całkowitą i częściową, najczęściej występują formy mieszane. Afazja oznacza całkowity brak rozwoju
mowy lub całkowitą utratę mówienia lub (i) rozumienia.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolno ści mówienia lub/i rozumienia b ądź częściowa utrata
wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo
sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Istnieją różne klasyfikacje afazji opracowane przez specjalistów ró żnych dyscyplin naukowych, które zajmuj ą się człowiekiem i jego wy ższymi
funkcjami psychicznymi, a zwłaszcza mową. Psychologia i logopedia, nauki medyczne, filozofia i nauki spo łeczne, lingwistyka, cybernetyka i fizyka
badają różnorodne aspekty tego zjawiska opisując je na podstawie specyficznej dla danej dyscypliny metodologii. Na uwagę zasługują:

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

zaburzenia recepcyjne, spowodowane korowymi uszkodzeniami, takie jak głuchota korowa, głuchota na szmery i dźwięki, afazja czuciowa
(sensoryczna), dzieląca się na obwodową afazję czuciową i centralną afazję czuciową;

afazję centralną;

afazję amnestyczną;

afazję transkorową;

agrafię;

aleksję;

echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

afemia Broca;

czysta głuchota słów (Wernickego);

afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

afazja nazywania;

afazja całkowita;

afazja transkorowa motoryczna;

afazja transkorowa sensoryczna;

zespół izolowanego pola mowy.

Klasyfikacja zaburzeń mowy wci ą ż jest niedoskona ła. Wspó łczesny powszechnie stosowany podzia ł afazji opiera si ę na dwóch podstawowych
czynnikach: na objawach w sferze impresji i ekspresji mowy oraz na rozleg łości uszkodzeń w obrębie struktur mózgowych specyficznych dla czynności
mowy. Więcej na temat klasyfikacji afazji ‐ w dziale:

Zaburzenia mowy

Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Powstaje na ogół  wskutek uszkodzenia tylnej części trzeciego zakrętu czołowego. Głębokość afazji bywa różna ‐ od całkowitego zniesienia mowy do
niewielkiego deficytu. W stanie ci ężkim wyst ępują  głębokie zaburzenia fluencji, artukulacja mo że by ć  zupełnie zniesiona, w późniejszym okresie
zaburzenia artykulacyjne ujawniaj ą  się  we wszystkich czynnościach mowy, a więc w powtarzaniu, nazywaniu, mówieniu spontanicznym. W stanie
lżejszym stwierdzamy: parafazje głoskowe, obrastania, opuszczenia; w wypowiedziach dłuższych: agramatyzmy, tzw. styl telegraficzny, perseweracje.
Rozumienie mowy jest stosunkowo dobre. W piśmie ujawniają się podobne trudności jak w mowie.

Afazja Wernickego

Ten typ afazji wywołują uszkodzenia tylnego trzeciego oraz górnego zawoju skroniowego (okolica Wernickego), który zaopatrywany jest przez doln ą
część środkowej tętnicy mózgowej. Podstawowa trudność polega na upośledzeniu rozumienia mowy słyszanej. Przy głębokich zaburzeniach mowa pełna
jest parafazji werbalnych, neologizmów (żargon słuchowy), płynna, z prawidłową prozodią. Zdarzają się też osoby mówiące niezwykle dużo. Pacjenci
tacy jednak mówi ą niegramatycznie i często w sposób niezrozumia ły, cz ęsto nie zdaj ą sobie sprawy, że w ich wypowiedziach występuje co ś
niewłaściwego (nie są w stanie kontrolować własnej ekspresji werbalnej).

Afazja przewodzenia

Do wyst ąpienia objawów afazji przewodzeniowej prowadzi uszkodzenie dróg łączących obszar Broca z okolic ą Wernickego. Dotyczy ono zazwyczaj
zawoju nadbrzeżnego lub też płata ciemieniowego dolnego. Spontaniczna mowa jest w tym przypadku na ogó ł płynna, choć występują parafazje
głoskowe. Bardzo głęboko zaburzona jest czynność powtarzania, a stosunkowo dobre jest rozumienie prostych wypowiedzi.

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Uszkodzenia lewego zakrętu k ątowego prowadzą  do wystąpienia zaburzeń mnestycznych. Dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu
(wydłużony czas reakcji, omawianie, parafazje werbalne, pos ługiwanie si ę  potocznymi zwrotami). Zniesiony zostaje związek mi ędzy przedmiotem
a określającym go rzeczownikiem. Afazja amnestyczna polega na utracie zdolności nazywania przedmiotów, stanów czy zjawisk, które chory potrafi
określić  opisowo. Epizody rozmaitych rodzajów afazji, jak tendencja do przekr ęcania s łów, czy zapominania nazw przedmiotów, zdarzają się także
ludziom zdrowym, lecz przemęczonym, w stanie silnego wzburzenia emocjonalnego lub osobom starym.

Afazja globalna (całkowita)

Przejawia się przy uszkodzeniach obejmujących cały rozległy obszar mózgu łącznie z okolicą Broca i Wernickego, zakrętem kątowym wchodząc głęboko
w istotę białą. Przyczynę stanowi niedotlenienie obszaru zaopatrywanego przez całą ś rodkową tętnicę mózgową. Obraz kliniczny wskazuje na głębokie
zaburzenia językowe dotyczące wszystkich modalności.

Transkorowa afazja motoryczna

Występuje przy uszkodzeniach, które prowadzą do przerwania połączeń między okolicą Broca a dodatkowym polem ruchowym, przy czym sama okolica
Broca pozostaje nieuszkodzona. Dominuje tu upośledzenie mowy spontanicznej, a w szczególności trudności dotyczą inicjacji i organizacji wypowiedzi
dłuższej, wielozdaniowej. Występuje do ść uboga fluencja słowna, tendencja do echolalii. Powtarzanie i nazywanie jest poprawne. Zachowane jest
również rozumienie mowy. W afazji ruchowej odpowiedzi formułowane są w myślach, ale bez możliwości ich artykulacji w słowach ‐ to jedna z postaci
apraksji, której często towarzyszy aleksja.

Transkorowa afazja sensoryczna

Powstaje na skutek uszkodzenia tylnej części mózgu obejmującego obszar pogranicza środkowej i tylnej tętnicy mózgu. Mowa chorego dość płynna,
z parafazjami s łownymi, wypowiedzi często ma ło adekwatne, niezrozumiałe. Zaznaczają się bardzo g łębokie zaburzenia rozumienia mowy, du że
trudności w czytaniu, agrafia. Zachowane dość dobre powtarzanie mowy.

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Lokalizacja: odizolowanie obszaru mowy od pozosta łych części kory, najcz ęściej wskutek zespo łu niedokrwiennego w dystalnych częściach tętnicy
środkowej. Pacjenci maj ą osłabioną fluencję słowną, występują wyraźne echolalia. Mowa spontaniczna ulega zakłóceniu, stwierdza się zaburzenia
w rozumieniu mowy, głęboką anomię, natomiast zachowane prawidłowe powtarzanie kontrastuje z głęboko zakłóconymi takimi czynnościami mowy
jak: czytanie i pisanie.

Afazja pokorowa

Wyróżnia si ę dwa główne typy afazji podkorowej. Pierwsza posta ć wiąże si ę z uszkodzeniami obejmującymi głównie jądra podkorowe i/lub obszary
w pobliżu wewnętrznej, zwłaszcza przedniej części, druga dotyczy lezji lewego (dominującego) wzgórza, zw łaszcza poduszki. Temat ten wymaga
dalszych badań. Zaburzenia w tych przypadkach są na ogół przemijające.

Diagnoza w afazji

Zaburzenia wy ższych czynno ści psychicznych u osób z uszkodzeniem mózgu w znacznej mierze sk ładają się na ich utrudnion ą komunikację
z otoczeniem. Dlatego tak ważnym i trudnym problemem w terapii tych chorych staje si ę dokonanie dokładnej diagnozy w zakresie jakości i stopnia
dysfunkcji tych czynności.

Celem diagnozy jest:

ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą
opracowania programu rehabilitacji;

opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

W diagnozie należy uwzględnić: wiek, płeć, wykształcenie oraz wykonywany zawód, zainteresowania pacjenta, pochodzenie społeczne, status rodzinny
i społeczno‐ekonomiczny. Niezbędne jest tak że uzyskanie danych na temat funkcjonowania poznawczo‐emocjonalnego, stanu świadomości chorego
poprzez wnikliwą obserwację, przeprowadzenie badania neuropsychologicznego oraz badania mowy.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich
cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Diagnoza logopedyczna ‐ to kompleksowa ocena językowego funkcjonowania pacjenta z afazj ą, pomocna w planowaniu i prowadzeniu terapii. Należy
uwzględnić w niej nie tylko artykulacj ę, ale inne związane z nią elementy mowy takie jak: s łuch i umiejętności ró żnicowania głosek, rozumienie
znaczenia wyrazów i zwrotów, posługiwanie się formami gramatycznymi, zasób słownictwa, oddychanie, fonację (głos), tempo mowy.

Opis zaburzeń mowy powinien zawierać opis rodzaju i g łębokość zaburzeń afatycznych, analizę sposobu porozumiewania się pacjenta z afazją w życiu
codziennym. Terapeuta powinien gromadzi ć informacje o komunikowaniu się pacjenta obserwując i analizując sposób porozumiewania si ę chorego
z osobami bliskimi a także z nim samym poprzez prowadzenie określonych zachowań komunikacyjnych, jak również ukierunkowanej rozmowy z chorym
(w zależności od stanu mowy pacjenta).

Afazja u dzieci

Afazja może także dotknąć dzieci, które uleg ły wypadkowi lub przeszły takie choroby zaka źne jak: odra, ospa, krztusiec, grypa, p łonica, błonica,
nowotwór, dur, chorobę Heinego ‐Medina lub zapalenie opon mózgowych. Grypa i krztusiec ‐ poza toksycznymi uszkodzeniami mózgu ‐ mogą wywołać
w nim wylewy krwi.

Ponieważ   uszkodzenie korowych struktur nerwowych u dzieci nast ępuje w okresie
niedokończonego rozwoju psychofizycznego, objawy nie s ą   tak zró żnicowane jak u osób
dorosłych. Zburzenia mowy zależą więc od wieku dziecka, od stadium rozwojowego jego mowy
i od stopnia przyswojenia umiej ętności pisania i czytania. Dzi ęki wi ększym mo żliwościom
kompensacji w formie nowych układów czynnościowych, afazja u dzieci cofa się  szybciej niż
u dorosłych. Jednakże pewne jej ślady często utrzymują się zarówno w mowie, jak i w psychice
dziecka, gdyż rozwija się ono w niekorzystnych warunkach.

Jeśli uszkodzenie korowych struktur nastąpiło jeszcze przed początkiem mowy dziecka, mamy
do czynienia nie z afazją, lecz z alalią. Odróżnienie alalii od afazji może być trudne i wymaga
przeprowadzenia dok ładnej anamnezy oraz badania neurologicznego, d łuższej obserwacji
logopedycznej dziecka.

Alalia, zwana też  niemotą,  słuchoniemotą  (audimutitas) tym si ę  różni od afazji,  że następuje jeszcze przed rozwojem mowy. Charakteryzuje ją
zwykle dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch fizjologiczny. Ale dziecko nie mówi w ogóle, pos ługuje
się  gestami, okrzykami i onomatopejami lub kilkoma wyrazami z własnego s łownika, zrozumiałymi tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko nie jest
w stanie także powtarzać. Taka niemota mo że trwać do 7 (alalia prosta), a nawet 14 roku życia (alalia złożona). Starsze dziecko przyswaja sobie coraz
więcej wyrazów i wymowa może stawać się coraz bardziej poprawna. Alalia, tak jak inne wady i zaburzenia mowy częściej występuje u chłopców niż
u dziewczynek. Dzieci alaliczne są  niekiedy trudne w obcowaniu, bywają  zahamowane ruchowo lub nadpobudliwe. Bywają  wśród nich dzieci złośliwe
i agresywne w stosunku do młodszych i słabszych, inne unikają kontaktów z otoczeniem.

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Chory z afazj ą jest osob ą, u której stwierdza si ę stałe lub d ługotrwałe obni żenie sprawno ści organizmu utrudniaj ące normalne funkcjonowanie
w dotychczasowym środowisku. W wyniku choroby powstaje nowa obiektywna sytuacja, trudna zarówno dla samego chorego, jak i dla otoczenia. Afatyk
nie może najczęściej wykonywać dotychczasowych czynności zawodowych i społecznych. W konsekwencji pogarsza się sytuacja materialna jego rodziny,
ponieważ możliwości zarobkowe chorego z niedowładem i zaburzeniami mowy są ograniczone.

U chorych z afazj ą   następują   również   zmiany w procesach emocjonalnych: stany
depresyjne w po łączeniu z my ślami samobójczymi, oraz znaczna labilno ś ć   uczuć
(przechodzenie od stanu nadmiernego o żywienia w płaczliwość),  przeżywanie silnych
lęków odnośnie swojego zdrowia, w łasnych możliwości, często pojawia si ę  poczucie
zagrożenia. Bardzo wa żną   rolę   w takim momencie powinno spe łniać   otoczenie
a zwłaszcza rodzina. Cz ęsto osoby te przybieraj ą  postawę  negatywną  lub lekceważą
jego trudności w porozumiewaniu się  sądząc,  że znacznie ważniejsze jest, aby chory
odzyskał  sprawność  ruchową  i przestał  być  ciężarem dla rodziny. Z tego względu nie
dostrzegają   potrzeby terapii mowy i niech ętnie podejmuj ą   współpracę  z terapeutą
i samym pacjentem. Pojawia się obojętność wobec efektów pozytywnych terapii, brak
wiary w skuteczność  reedukacji, okazywanie choremu zniecierpliwienia, podkreślanie
stanu zmęczenia opieki nad chorym. Sytuacje takie powodują, że pacjent nie znajduje
m o t y w a c j i   d o   ćwiczeń,   w celu uzyskania poprawy. Nale ży pami ętać   o stanie
psychicznym chorego, u którego, z powodu d ługotrwałej niemo żności utrzymywania
kontaktów z otoczeniem może pojawić się zniechęcenie, a nawet depresja. Afatycy są
świadomi swojej u łomności, s ą  wrażliwi na reakcje otoczenia. Potrzeba dużo taktu

i cierpliwości, zarówno ze strony logopedy, jak i najbliższego otoczenia. Aby uniknąć znużenia czy przetrenowania, znacznie lepiej jest zrobić przerwę
w terapii, niż spiesząc się zniechęcić chorego i spowodować wycofanie się z komunikacji.

Terapeuta wobec pacjenta z afazją  powinien wykazać  całkowitą  akceptację  i zrozumienie problemów pacjenta, kierować się cierpliwością i chęcią
pomocy. Powinien posiadać  odpowiednie kompetencje, oznaczające wysoki poziom wiedzy na temat syndromu afazji oraz technik diagnozy i terapii
Bardzo ważna jest jego umiej ętność  nawiązania współpracy z otoczeniem pacjenta, zwłaszcza rodziny, którą  warto włączyć  do realizacji programu
terapeutycznego. Terapeuta na bieżąco powinien komunikować pacjenta o tym, że zarówno on jak i jego trudności są ważne dla terapeuty i rodziny.

Zasady terapii:

zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla
pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Opracowanie programu terapii wymaga uwzględnienia takich czynników jak: czynności psychiczne relatywnie zachowane, funkcje zaburzone, głębokość
zaburzeń,   ich cechy charakterystyczne oraz wielkość  obszaru uszkodzenia tkanki nerwowej. Du że znaczenie ma stan ogólny chorego, wydolno ść
organizmu, podatność  na zm ęczenie oraz zdolność  uczenia się.  Planując terapię  należy uwzględnić  wiek, wykształcenie, zainteresowania pacjenta.
Niezwykle ważne jest stanowisko chorego wobec w łasnych trudno ści. W przypadku postawy negatywnej terapi ę   należy poprzedzić   działaniem
o charakterze psychoterapeutycznym.

Postępowanie logopedyczne powinno by ć dostosowane do charakteru zaburzeń mowy i ich stopnia. Metody bezpośrednie polegaj ą na ćwiczeniu
zaburzonej funkcji, w celu wykorzystania rezerw tkwiących w uszkodzonej okolicy, jeśli nie została ona uszkodzona całkowicie. Gdy te metody nie dają
rezultatu, stosuje si ę metody pośrednie, polegające na w łączaniu dodatkowych funkcji zastępczych, np. przy zaburzeniu czucia ułożenia narządów
mowy można wykorzystywać wzrok pokazując choremu schematy pozycji narządów mowy, właściwych dla poszczególnych głosek.

Nie można post ępować  według sta łego programu terapeutycznego, gdyż  istnieje wielka różnorodność objawów, a nawet w zakresie tej samej formy
afazji, trzeba dostosowywać  program zajęć do rodzaju zaburzeń  mowy, do możliwości fizycznych i umysłowych chorego, jego wieku, wykształcenia
i zainteresowań.  Osoby m łode uczą  się  mowy dużo szybciej ni ż starsze. Najlepsze wyniki osiąga si ę u osób wykształconych, rozumiejących potrzebę
reedukacji i uświadamiających sobie trudności występujące w ich mowie.

Konieczna jest orientacja w środowisku chorego, a zw łaszcza okre ślenie postaw cz łonków odziny i mo żliwości wspó łpracy z rodzin ą w okresie
reedukacji. W planowaniu terapii należy uwzględnić również odpowiednie materiały do zajęć (nie powinny być nazbyt infantylne). Różny też może być
dobór strategii reedukacji: terapia krótkoterminowa lub długoterminowa, strategia minimalna, realistyczna lub maksymalistyczna.

Wczesna terapia pacjentów z afazją

Wczesna rehabilitacja to wszelkie działania niefarmakologiczne, podejmowane w ciągu pierwszych kilku tygodni
od wyst ąpienia objawów przez fizjoterapeutów, logopedów czy psychologów jak i przez odpowiednio
przygotowany personel oddzia łu, w którym chory przebywa w czasie zachorowania, zmierzaj ąc e   d o   j a k
najszybszego i najpe łniejszego usprawnienia chorego z afazj ą.   Ma ona na celu uzyskanie maksymalnej
sprawności ruchowej i samodzielno ści w czynno śc i a c h   życia codziennego, zapobieganie powik łaniom
wynikającym z unieruchomienia chorego, zmniejszenie ryzyka pojawienia si ę   patologicznych wzorców
ruchowych, wcześniejszy powrót funkcji psychomotorycznych, poprawę samopoczucia pacjenta. W początkowym
okresie po uszkodzeniu mózgu istotne jest stosowanie metody pobudzania oraz metody tzw. uprzedzania, które
przyspieszają  powrót wszystkich czynności mowy. Umiejętne pobudzanie chorego do prób porozumiewania się
i właściwe organizowanie jego aktywności zapobiega zmianom psychogennym.

U niektórych afatyków zaburzenia mowy cofają się do pewnego stopnia samoistnie (w okresie 1 ‐3 miesi ęcy),
bez terapii logopedycznej. Zdarza się to w sytuacjach, kiedy poza trwałym uszkodzeniem pewnych okolic mózgu
‐  były uszkodzenia przejściowe spowodowane, np. obrzękiem, zaburzeniami w krążeniu krwi, albo obniżeniem
pobudliwości komórek nerwowych i przewodzenia synaptycznego. Terapię mowy można rozpocząć dopiero wtedy,
gdy ust ąpią   ostre objawy choroby, która wywo łała afazj ę.   Początkowo zaj ęcia powinny by ć   krótkie
(kilkuminutowe). Czas reedukacji można stopniowo wyd łużać,  ale ‐  w zależności od samopoczucia chorego  ‐

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy
w tygodniu, a nawet codziennie.

Przy ci ęższych postaciach afazji pomoc logopedy jest niezb ędna i reedukacja trwa do 2 ‐3 lat i d łużej, a mowa mo że nie osi ągnąć poprzedniej
doskonałości; może być powolna, o uproszczonym stylu, mogą też pozostać pewne trudności w rozumieniu.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków mo żna podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,
mimiką, rysunkiem).

W przypadku, gdy mowa jest nieobecna lub wymaga ogromnego wysi łku od pacjenta, powinna
być  rozwijana komunikacja niewerbalna, która oferuje efektywną formę porozumiewania się,
a co wa żniejsze redukuje frustracj ę   i odbudowuje pewnoś ć   siebie. Pacjenci powinni by ć
zachęcani do stawania si ę   wszechstronnymi rozmówcami, u żywającymi ró żnych mo żliwie
efektywnych dróg komunikacji, pozwalaj ących na przekazywanie my śli, uczu ć,   potrzeb
i emocji.

T e r a p e u t a   m u s i   m i e ć   ś wiadomość,   że postępując schematycznie mo że zahamowa ć
eksperymentalne (twórcze) podejście pacjenta lub ca łkowite wycofanie si ę   z komunikacji
i niechę ć   do terapii. Zadaniem najwa żn i e j s z y m   j e s t   w i ęc   u m o żliwienie pacjentowi
wypróbowania ró żnych sposobów porozumiewania si ę.   To pacjent zdecyduje o strategii
oraz najskuteczniejszych dla siebie sposobach komunikowania się. Terapeuta powinien wspierać i nagradzać nawet najmniejszy wysiłek pacjenta, zaś
jego najbliższe środowisko (rodzina, znajomi) zachęcać do współpracy.

Terapia rysunkiem

Afatycy często maj ą  trudności w porozumiewaniu się  słownym, mimo prowadzonej terapii mowy, natomiast mogą  narysować  przedmioty, których
nazwy nie s ą  w stanie podać.  Często w trakcie rysowania podają  nazwę  desygnatu adekwatną  do rysunku. Wskazuje to na fakt, i ż rysowanie może
stymulować   słowne porozumiewanie si ę.  Tworzenie konkretnego dzie ła tj. rysunku stanowi  łatwiejszy sposób komunikacji z innymi niż  werbalne
porozumienie. Sam rysunek mo że być  trwałym i pomocnym zapisem, do którego mo żna wracać  w czasie procesu terapeutycznego. Podczas ćwiczeń
rysunkowych koncentrujemy się   na motorycznych umiej ętnościach związanych z rysowaniem, z mo żliwością   przerysowywania kształtów, kontrolą
ołówka, a następnie na dodawaniu szczegółów i rozwijaniu tematu rysunku. Własna inicjatywa pacjenta jest ważniejsza niż dokładność dodatkowych
szczegółów. Na przyk ład, terapeuta prezentuje kolejno rysunki, w których brakuje szczegółów, a pacjent je uzupełnia, by rysunek sta ł  się  lepiej
rozpoznawalny (telewizor, kot, drzwi, głowa, dom, wazon, itd.). Zawsze w sytuacji gdy pacjent ma trudności w odnajdywaniu właściwego słowa, można
przekazać   jaką ś   myśl w łaśnie przez rysunek. Sprawdzianem sukcesu jest rozpoznawalno ść  narysowanego przedmiotu. Proste rysunki rozwijaj ą
obserwację,   umiejętności motoryczne i koordynacj ę   przestrzenną.   Gdy afatyk ma trudno ści z wyobrażeniem sobie przedmiotu, wówczas mo żna
zaprezentować  ów przedmiot, potem go obrysować  (skopiować),  a następnie wykonać  uproszczony rysunek przedmiotu. Kolejnym ćwiczeniem, które
przyczyni się  do porządkowania s łownictwa pacjenta, może być  rysowanie przedmiotów należących do danej kategorii (np.: meble, owoce, pojazdy,
napoje, ubrania, cia ło, itd.). Je śli pacjent nie nazywa przedmiotów warto przygotować specjalne tablice komunikacyjne z uproszczonymi rysunkami,
piktogramami, znakami, etc. Zobacz w rozdziale

Komunikacja alternatywna

. Ka żdorazowo należy akceptować rysunek jako spontaniczną odpowiedź

pacjenta wyrażającą jakąś informację. Rysunek ocenia się nie według jego walorów artystycznych, lecz jako jego wartość komunikacyjną, ale warto
pacjenta docenić i pochwalić za szczególne zdolności w rysowaniu, za inicjatywę oraz uzupełnianie rysunku dodatkowymi szczegółami, które czynią
rysunek bardziej czytelnym. Rysunek twórczy bywa bardzo pomocny jako forma odpowiedzi na stawiane pacjentowi pytania lub jako dope łnianie
opowiadanych historyjek sytuacyjnych.

Wyrażanie znakiem i mimiką

Moja praktyka logopedyczna wykazuje, że znakowanie (oznaczanie) i użycie mimiki s ą efektywną strategią w „odzyskiwaniu” słów, stąd warto łączyć
mowę  ze znakami umownymi. Komunikacja za pomocą  znaków (znakowanie, oznaczanie) lub mimika to nie to samo co użycie języka migowego,
bowiem istotą  problemu jest przede wszystkim skuteczna komunikacja (znak i mimika wspomagaj ą  reedukację  mowy), a nie dokonywanie wyboru
pomiędzy mow ą  czynną  a jej znakowaniem (zast ępowanie mowy jak ąś  sztuczną „ protezą  mowy”).  Przykładem wyrażania znakiem i mimik ą  jest
słownik MAKATON opisany w dziale

Komunikacja alternatywna

Przykład 1

Terapeuta zachęca afatyka do twórczego, spontanicznego znakowania; podaje kolejno nazwy przedmiotów (samochód, kamera, łyżka, herbatnik, itp.),
a pacjent przedstawia je znakiem (karty ułożone przed pacjentem). Słownikowy zasób znaków (10 ‐ 20) może być przedstawiony w formie obrazków
albo słów na kartonikach (zależnie od zdolności czytania pacjenta). Nauczone słownictwo powinno być prezentowane na kilka różnych sposobów podczas
jednej sesji terapeutycznej. Chocia ż   znaki konwencjonalne s ą   dość  szybko akceptowane przez afatyków, to celem nadrz ędnym jest wdra żanie
pacjentów do rozwijania swojego w łasnego ikonograficznego znakowania, bowiem w ten sposób rozwijaj ą  swoje znaki leksykalne, odpowiedni ą
ekspresję  twarzy i wokalizację,  co mobilizuje pacjentów do podnoszenia poziomu skuteczności demonstrowania znaków. Proces uczenia się systemu
znakowania będzie bardziej efektywny, gdy uwzględni się zainteresowania pacjenta.

Przykład 2

Zachęcamy pacjenta do wykonywania ruchów mimicznych obrazuj ących werbalne lub zapisane na kartce polecenia terapeuty (symulowanie jakiej ś
czynności (np. czesanie włosów, mycie rąk, nak ładanie rękawiczki, lizanie loda, dmuchanie, obcinanie paznokci, itp.). Je śli pacjent ma dyspraksję
lub hemiplegię należy zademonstrować ruchy i pomóc w wyrazie mimiki („ustawić” mimikę). Odmianą tego ćwiczenia jest udawanie wykonywania
czynności złożonych: pakowanie walizki, granie na pianinie, pisanie listu na komputerze, wspinanie się po drabinie, nawlekanie igły, palenie papierosa,
itd.).

Terapia intonacyjno‐muzyczna

Ta forma terapii polega na intonowaniu wypowiedzi ciągłym głosem z jednoczesną możliwością obserwowania twarzy i ust terapeuty, który trzymając
lewą rękę pacjenta równocześnie wystukuje rytm odpowiadaj ący każdej sylabie. Należy wykorzystać często występujące wyrazy, wyrażenia i zdania,
unikać wyrazów zbyt trudnych (np. zbitek spółgłoskowych). Każda wypowiedź powinna być podparta obrazkiem oraz napisami.

Terapia wzrokowo‐gestykulacyjna

W trakcie tej formy terapii uczy si ę chorych z głębokimi postaciami afazji przedstawiania ukrytych zjawisk za pomocą gestów. Wykorzystywane są
w niej przedmioty i obrazki, które chory dobiera przechodz ąc różne poziomy i etapy, do wyrażania okre ślonych sytuacji za pomocą gestów. Warto
zachęcać pacjentów z afazją do spontanicznych gestów, stanowiących odpowiedzi na pytania. Przykład. Prezentujemy pacjentowi listę pytań, na które
musi odpowiedzieć znakiem (gestem):

kiedy potrzebujesz parasola?

co trzymasz w portmonetce?

czego potrzebujesz, by zrobić zdjęcie?

co roznosi listonosz?

co robisz gdy jesteś głodny?

co robisz gdy jesteś zmęczony?

co robi ptak?

jaki jest słoń, a jaka mysz?

Programy językowe (terapeutyczne)

Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

użycie języka w odpowiednim kontekście;

struktura bezpośredniego porozumiewania się;

wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Wykorzystywana jest tu Metoda stymulacji WH ( C.K. Tomoson i L. V. Mc Reynolds 1986) oraz Metoda kierunkowania lingwistycznego WH (L. Springer
i in. 1993). Obydwie metody składają się z 5 etapów prowadzonego treningu. Pierwszy i drugi etap są identyczne w obu modelach i służą zapewnieniu
kontekstu sytuacyjnego. Natomiast w trzecim etapie autorzy wprowadzają ustrukturowany materiał terapeutyczny wzbogacony o umiejętności
stosowania przyimków w dialogach. Etap 4 i 5 prowadzone są w celu powtarzania wypowiedzi docelowych, ćwiczonych w specjalny sposób w etapie 3,
w kontekście dialogu, gdzie stosuje się ramkę sytuacyjną (etap 4) lub odegranie roli (etap 5).

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

AFAZJA

diagnoza i terapia

Przyczyny afazji

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

udary mózgowe,

urazy mózgowe,

urazy czaszki,

nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

zaburzenia pamięci,

zaburzenia uczuć,

zaburzenia procesów myślowych,

zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolno ści mówienia lub/i rozumienia b ądź częściowa utrata
wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo
sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

afazję centralną;

afazję amnestyczną;

afazję transkorową;

agrafię;

aleksję;

echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

afemia Broca;

czysta głuchota słów (Wernickego);

afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

afazja nazywania;

afazja całkowita;

afazja transkorowa motoryczna;

afazja transkorowa sensoryczna;

zespół izolowanego pola mowy.

Zaburzenia mowy

Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Afazja Wernickego

Afazja przewodzenia

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Afazja globalna (całkowita)

Transkorowa afazja motoryczna

Transkorowa afazja sensoryczna

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Afazja pokorowa

Diagnoza w afazji

Celem diagnozy jest:

ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą
opracowania programu rehabilitacji;

opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich
cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Afazja u dzieci

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Zasady terapii:

zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla
pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Wczesna terapia pacjentów z afazją

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy
w tygodniu, a nawet codziennie.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków mo żna podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,
mimiką, rysunkiem).

Terapia rysunkiem

Komunikacja alternatywna

. Ka żdorazowo należy akceptować rysunek jako spontaniczną odpowiedź

Wyrażanie znakiem i mimiką

Komunikacja alternatywna

Przykład 1

Przykład 2

Terapia intonacyjno‐muzyczna

Terapia wzrokowo‐gestykulacyjna

kiedy potrzebujesz parasola?

co trzymasz w portmonetce?

czego potrzebujesz, by zrobić zdjęcie?

co roznosi listonosz?

co robisz gdy jesteś głodny?

co robisz gdy jesteś zmęczony?

co robi ptak?

jaki jest słoń, a jaka mysz?

Programy językowe (terapeutyczne)

Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

użycie języka w odpowiednim kontekście;

struktura bezpośredniego porozumiewania się;

wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

AFAZJA

diagnoza i terapia

Przyczyny afazji

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

udary mózgowe,

urazy mózgowe,

urazy czaszki,

nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

zaburzenia pamięci,

zaburzenia uczuć,

zaburzenia procesów myślowych,

zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolno ści mówienia lub/i rozumienia b ądź częściowa utrata
wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo
sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

afazję centralną;

afazję amnestyczną;

afazję transkorową;

agrafię;

aleksję;

echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

afemia Broca;

czysta głuchota słów (Wernickego);

afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

afazja nazywania;

afazja całkowita;

afazja transkorowa motoryczna;

afazja transkorowa sensoryczna;

zespół izolowanego pola mowy.

Zaburzenia mowy

Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Afazja Wernickego

Afazja przewodzenia

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Afazja globalna (całkowita)

Transkorowa afazja motoryczna

Transkorowa afazja sensoryczna

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Afazja pokorowa

Diagnoza w afazji

Celem diagnozy jest:

ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą
opracowania programu rehabilitacji;

opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich
cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Afazja u dzieci

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Zasady terapii:

zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla
pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Wczesna terapia pacjentów z afazją

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy
w tygodniu, a nawet codziennie.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków mo żna podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,
mimiką, rysunkiem).

Terapia rysunkiem

Komunikacja alternatywna

. Ka żdorazowo należy akceptować rysunek jako spontaniczną odpowiedź

Wyrażanie znakiem i mimiką

Komunikacja alternatywna

Przykład 1

Przykład 2

Terapia intonacyjno‐muzyczna

Terapia wzrokowo‐gestykulacyjna

kiedy potrzebujesz parasola?

co trzymasz w portmonetce?

czego potrzebujesz, by zrobić zdjęcie?

co roznosi listonosz?

co robisz gdy jesteś głodny?

co robisz gdy jesteś zmęczony?

co robi ptak?

jaki jest słoń, a jaka mysz?

Programy językowe (terapeutyczne)

Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

użycie języka w odpowiednim kontekście;

struktura bezpośredniego porozumiewania się;

wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

AFAZJA

diagnoza i terapia

Przyczyny afazji

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

udary mózgowe,

urazy mózgowe,

urazy czaszki,

nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

zaburzenia pamięci,

zaburzenia uczuć,

zaburzenia procesów myślowych,

zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolno ści mówienia lub/i rozumienia b ądź częściowa utrata
wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo
sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

afazję centralną;

afazję amnestyczną;

afazję transkorową;

agrafię;

aleksję;

echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

afemia Broca;

czysta głuchota słów (Wernickego);

afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

afazja nazywania;

afazja całkowita;

afazja transkorowa motoryczna;

afazja transkorowa sensoryczna;

zespół izolowanego pola mowy.

Zaburzenia mowy

Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Afazja Wernickego

Afazja przewodzenia

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Afazja globalna (całkowita)

Transkorowa afazja motoryczna

Transkorowa afazja sensoryczna

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Afazja pokorowa

Diagnoza w afazji

Celem diagnozy jest:

ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą
opracowania programu rehabilitacji;

opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich
cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Afazja u dzieci

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Zasady terapii:

zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla
pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Wczesna terapia pacjentów z afazją

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy
w tygodniu, a nawet codziennie.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków mo żna podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,
mimiką, rysunkiem).

Terapia rysunkiem

Komunikacja alternatywna

. Ka żdorazowo należy akceptować rysunek jako spontaniczną odpowiedź

Wyrażanie znakiem i mimiką

Komunikacja alternatywna

Przykład 1

Przykład 2

Terapia intonacyjno‐muzyczna

Terapia wzrokowo‐gestykulacyjna

kiedy potrzebujesz parasola?

co trzymasz w portmonetce?

czego potrzebujesz, by zrobić zdjęcie?

co roznosi listonosz?

co robisz gdy jesteś głodny?

co robisz gdy jesteś zmęczony?

co robi ptak?

jaki jest słoń, a jaka mysz?

Programy językowe (terapeutyczne)

Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

użycie języka w odpowiednim kontekście;

struktura bezpośredniego porozumiewania się;

wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

AFAZJA

diagnoza i terapia

Przyczyny afazji

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

udary mózgowe,

urazy mózgowe,

urazy czaszki,

nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

zaburzenia pamięci,

zaburzenia uczuć,

zaburzenia procesów myślowych,

zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolno ści mówienia lub/i rozumienia b ądź częściowa utrata
wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo
sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

afazję centralną;

afazję amnestyczną;

afazję transkorową;

agrafię;

aleksję;

echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

afemia Broca;

czysta głuchota słów (Wernickego);

afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

afazja nazywania;

afazja całkowita;

afazja transkorowa motoryczna;

afazja transkorowa sensoryczna;

zespół izolowanego pola mowy.

Zaburzenia mowy

Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Afazja Wernickego

Afazja przewodzenia

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Afazja globalna (całkowita)

Transkorowa afazja motoryczna

Transkorowa afazja sensoryczna

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Afazja pokorowa

Diagnoza w afazji

Celem diagnozy jest:

ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą
opracowania programu rehabilitacji;

opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich
cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Afazja u dzieci

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Zasady terapii:

zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla
pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Wczesna terapia pacjentów z afazją

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy
w tygodniu, a nawet codziennie.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków mo żna podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,
mimiką, rysunkiem).

Terapia rysunkiem

Komunikacja alternatywna

. Ka żdorazowo należy akceptować rysunek jako spontaniczną odpowiedź

Wyrażanie znakiem i mimiką

Komunikacja alternatywna

Przykład 1

Przykład 2

Terapia intonacyjno‐muzyczna

Terapia wzrokowo‐gestykulacyjna

kiedy potrzebujesz parasola?

co trzymasz w portmonetce?

czego potrzebujesz, by zrobić zdjęcie?

co roznosi listonosz?

co robisz gdy jesteś głodny?

co robisz gdy jesteś zmęczony?

co robi ptak?

jaki jest słoń, a jaka mysz?

Programy językowe (terapeutyczne)

Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

użycie języka w odpowiednim kontekście;

struktura bezpośredniego porozumiewania się;

wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

AFAZJA

diagnoza i terapia

Przyczyny afazji

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

udary mózgowe,

urazy mózgowe,

urazy czaszki,

nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

zaburzenia pamięci,

zaburzenia uczuć,

zaburzenia procesów myślowych,

zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolno ści mówienia lub/i rozumienia b ądź częściowa utrata
wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo
sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

afazję centralną;

afazję amnestyczną;

afazję transkorową;

agrafię;

aleksję;

echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

afemia Broca;

czysta głuchota słów (Wernickego);

afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

afazja nazywania;

afazja całkowita;

afazja transkorowa motoryczna;

afazja transkorowa sensoryczna;

zespół izolowanego pola mowy.

Zaburzenia mowy

Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Afazja Wernickego

Afazja przewodzenia

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Afazja globalna (całkowita)

Transkorowa afazja motoryczna

Transkorowa afazja sensoryczna

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Afazja pokorowa

Diagnoza w afazji

Celem diagnozy jest:

ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą
opracowania programu rehabilitacji;

opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich
cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Afazja u dzieci

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Zasady terapii:

zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla
pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Wczesna terapia pacjentów z afazją

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy
w tygodniu, a nawet codziennie.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków mo żna podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,
mimiką, rysunkiem).

Terapia rysunkiem

Komunikacja alternatywna

. Ka żdorazowo należy akceptować rysunek jako spontaniczną odpowiedź

Wyrażanie znakiem i mimiką

Komunikacja alternatywna

Przykład 1

Przykład 2

Terapia intonacyjno‐muzyczna

Terapia wzrokowo‐gestykulacyjna

kiedy potrzebujesz parasola?

co trzymasz w portmonetce?

czego potrzebujesz, by zrobić zdjęcie?

co roznosi listonosz?

co robisz gdy jesteś głodny?

co robisz gdy jesteś zmęczony?

co robi ptak?

jaki jest słoń, a jaka mysz?

Programy językowe (terapeutyczne)

Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

użycie języka w odpowiednim kontekście;

struktura bezpośredniego porozumiewania się;

wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia

AFAZJA

diagnoza i terapia

Przyczyny afazji

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą:

udary mózgowe,

urazy mózgowe,

urazy czaszki,

nowotwory oraz ropnie.

Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.

Zaburzenia współwystępujące z afazją

zaburzenia pamięci,

zaburzenia uczuć,

zaburzenia procesów myślowych,

zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała

zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja);

Apraksja ‐ utrata bądź ograniczenie zdolności do wykonywania dowolnych i celowych czynności, spowodowana uszkodzeniem mózgu. Często

zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne);

zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury);

zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele;

zaburzenia w pisaniu i czytaniu (agrafia i aleksja);

Aleksja, ślepota słowna, niezdolność czytania, towarzysząca zwykle afazji, występująca u osób, które przed chorobą umiały czytać i mają

zaburzenia w operowaniu liczbami (akalkulia).

Dobra znajomość wymienionych zaburzeń i umiejętność ich rozpoznawania jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.

Dysfazja to zaburzenie procesu nabywania zdolno ści mówienia lub/i rozumienia b ądź częściowa utrata
wcześniej nabytych zdolności ekspresji lub/i percepcji mowy.

Dysfazja ‐ zaburzenie mowy polegające na braku koordynacji słów i trudnościach ułożenia ich w zdania mimo
sprawności odpowiednich mięśni.

Zaburzenia typu dysfazja (afazja) dotyczą zarówno dorosłych jak i dzieci.

Klasyfikacje afazji

Klasyfikacja Goldsteina (1948) obejmująca:

zaburzenia ekspresji, spowodowane uszkodzeniami korowymi, takie jak dysartria, obwodowa afazja ruchowa i centralna afazja ruchowa;

zaburzenia mowy wynikające z zaburzeń niejęzykowych czynności umysłowych, zależnych od deficytu abstrakcyjnego myślenia bądź od zaburzeń
tzw. „podstawowych funkcji” mózgu;

afazję centralną;

afazję amnestyczną;

afazję transkorową;

agrafię;

aleksję;

echolalię.

Klasyfikacja Łurii (1976) obejmująca:

afazję ruchową kinetyczną (afazję aferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem zawoju zaśrodkowego lewej półkuli mózgu;

afazję ruchową kinetyczną (afazję eferentną) ‐ wywołana uszkodzeniem okolicy Broca;

afazję dynamiczną, gdy uszkodzenie obejmuje lewą okolicę czołową (ku przodowi) od okolicy Broca;

afazję akustyczno‐gnostyczną (afazję sensoryczną), związana z uszkodzeniem okolicy Wernickego;

afazję akustyczno‐amnestyczną, gdy uszkodzeniu ulega lewy płat skroniowy w pobliżu okolicy Wernickego;

afazję semantyczną, gdy uszkodzenie obejmuje okolicę pogranicza płata skroniowo‐ciemieniowo‐potylicznego.

Klasyfikacja D.F. Bensona i Geschwinda (1971):

afemia Broca;

czysta głuchota słów (Wernickego);

afazja kondukcyjna (przewodzeniowa);

afazja nazywania;

afazja całkowita;

afazja transkorowa motoryczna;

afazja transkorowa sensoryczna;

zespół izolowanego pola mowy.

Zaburzenia mowy

Klasyfikacja

Rozpoznanie zaburzeń afatycznych

Afazja Broca

Afazja Wernickego

Afazja przewodzenia

Afazja anomiczna (amnestyczna)

Afazja globalna (całkowita)

Transkorowa afazja motoryczna

Transkorowa afazja sensoryczna

Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy)

Afazja pokorowa

Diagnoza w afazji

Celem diagnozy jest:

ocena istoty zaburzeń poszczególnych funkcji, zmierzająca do ustalenia typu afazji (klasyfikacji afazji);

określenie miejsca, rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu;

ocena funkcjonalna, dzięki której określa się zaburzenia funkcji mózgowych, relatywnie zachowane funkcje mózgowe, będąca podstawą
opracowania programu rehabilitacji;

opracowanie odpowiedniego programu terapii chorego z afazją.

Diagnoza neuropsychologiczna jest procesem wieloetapowym, polega na ocenie:

funkcji językowych (zdolności rozumienia i ekspresji);

praksji ( umiejętności wykonywania prostych lub złożonych czynności);

gnozji ( wzrokowym rozpoznawaniu przedmiotów lub rysunków, słuchowym rozpoznawaniu dźwięków oraz rozpoznawanie przedmiotów lub ich
cech za pomocą różnych rodzajów czucia (stereognozja);

orientacji przestrzennej ‐ ocena zaburzeń schematu ciała oraz badanie orientacji we współrzędnych w przestrzeni;

leksji (identyfikacji i czytania znaków graficznych (liter, sylab,wyrazów, zdań, cyfr itp.);

grafii ‐ zdolności analizy słuchowo‐wzrokowo‐ruchowej słów, przepisywania liter, słów, tekstu itp., pisania pod dyktando, pisania z pamięci;

pamięci: zdolności zapamiętania, przechowywania i przypominania podanych informacji słuchowych, wzrokowych i ruchowych;

kalkulii; zdolności przeprowadzenia działań liczbowych (z tekstem oraz bez tekstu).

Afazja u dzieci

Sytuacja życiowa chorych z afazją

Zasady terapii:

zasada indywidualizacji ćwiczeń (dobranie ćwiczeń do rodzaju i głębokości zaburzeń);

zasada stopniowania trudności (oznacza, że poszczególne kategorie semantyczne i gramatyczne będą stanowiły różny stopień trudności dla
pacjentów z różnymi rodzajami afazji);

dostępność informacji i czynności (możliwość wykonania danej czynności przez chorego).

Planowanie programu terapii

Wczesna terapia pacjentów z afazją

należy robić krótkie, dość częste przerwy dla odpoczynku. W dalszej fazie ćwiczenia mogą trwać do 45 minut dziennie przy częstotliwości 3‐4 razy
w tygodniu, a nawet codziennie.

Wybrane metody i formy terapii

Najogólniej metody terapii afatyków mo żna podzielić na werbalne (ćwiczące ekspresję słowną) i niewerbalne (wyrażane znakiem, symbolem, gestami,
mimiką, rysunkiem).

Terapia rysunkiem

Komunikacja alternatywna

. Ka żdorazowo należy akceptować rysunek jako spontaniczną odpowiedź

Wyrażanie znakiem i mimiką

Komunikacja alternatywna

Przykład 1

Przykład 2

Terapia intonacyjno‐muzyczna

Terapia wzrokowo‐gestykulacyjna

kiedy potrzebujesz parasola?

co trzymasz w portmonetce?

czego potrzebujesz, by zrobić zdjęcie?

co roznosi listonosz?

co robisz gdy jesteś głodny?

co robisz gdy jesteś zmęczony?

co robi ptak?

jaki jest słoń, a jaka mysz?

Programy językowe (terapeutyczne)

Rozwijanie umiejętności porozumiewania się w rozmowie

Podstawową zasadą programu jest uwzględnienie cech naturalnej rozmowy, czyli:

użycie języka w odpowiednim kontekście;

struktura bezpośredniego porozumiewania się;

wykorzystanie wielu kanałów do przekazywania informacji.

Rozwijanie umiejętności rozumienia i zadawania pytań

Opracowanie ‐ Marzena Mieszkowicz ‐ neurologopeda

Strona główna

Zaburzenia mowy

Rozpoznanie i terapia