1 Wprowadzenie do przedmiotu

WPROWADZENIE

DO PRZEDMIOTU

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

utrata lub ograniczenie wartości użytkowej gruntów – całkowity zanik lub zmniejszenie zdolności
produkcyjnej gruntów (pkt 15),

grunty zdegradowane – grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w
wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalnosci

przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej (pkt 16),

grunty zdewastowane – grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkowa w wyniku przyczyn, o których
mowa wyżej (pkt 17),

rekultywacja gruntów – nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości

użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości
fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz
odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg (pkt 18),

zagospodarowanie gruntów – rolnicze, leśne lub inne użytkowanie gruntów zrekultywowanych (pkt 19).

© Andrzej GREINERT

Ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych

UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I REKULTYWACJI GRUNTÓW

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Ochrona gruntów rolnych polega na:

1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne,

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej,

powstającym wskutek działalności nierolniczej,

3) rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze,

4) zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych.

Ochrona gruntów leśnych polega na:

1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne lub nierolnicze,

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i
produkcji leśnej, powstającym wskutek działalności nieleśnej,

3) przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności

nieleśnej,

4) poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności.

© Andrzej GREINERT

UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I REKULTYWACJI GRUNTÓW

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Ograniczanie przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne

Na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów
jako nieużytki, a w razie ich braku - inne grunty o najniższej przydatności produkcyjnej.

Przy budowie, rozbudowie lub modernizacji obiektów związanych z działalnością przemysłową, a także innych

obiektów budowlanych należy stosować takie rozwiązania, które ograniczają skutki ujemnego oddziaływania
na grunty.

Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne dokonuje się w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o zagospodarowaniu
przestrzennym.

Przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne:

1) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego
przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej,
2) gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony

Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa lub upoważnionej przez niego osoby,

3) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego
przeznaczenia przekracza 1 ha,

4) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego,
oraz torfowisk i oczek wodnych, jeżeli mają być przeznaczone na cele budowy zbiorników wodnych,
eksploatacji złóż kopalin, budowy dróg publicznych lub linii kolejowych,

5) pozostałych gruntów leśnych - wymaga uzyskania zgody wojewody.

© Andrzej GREINERT

UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I REKULTYWACJI GRUNTÓW

Zgodnie z nowelizacją z 10 października 2008, przepisów Ustawy nie stosuje się do gruntów rolnych
stanowiących użytki rolne położonych w granicach administracyjnych miast.

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Zapobieganie degradacji gruntów
Właściciel gruntów stanowiących użytki rolne oraz gruntów zrekultywowanych na cele rolne obowiązany jest
do

przeciwdziałania degradacji gleb

, w tym szczególnie erozji.

Rekultywacja i zagospodarowanie gruntów

Osoba powodująca utratę albo ograniczenie wartości użytkowej gruntów jest obowiązana do ich rekultywacji

na własny koszt

Rekultywacji na cele rolnicze gruntów położonych, w rozumieniu przepisów o zagospodarowaniu
przestrzennym, na obszarach rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zdewastowanych lub zdegradowanych przez
nie ustalone osoby lub w wyniku klęsk żywiołowych, dokonuje właściwy organ wymieniony w art. 5 przy
wykorzystaniu środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych, a rekultywacji gruntów leśnych i gruntów
przeznaczonych do zalesienia – środków budżetu państwa na zasadach określonych w przepisach o lasach.

Rekultywacji na cele inne niż wymienione w ust. 2 pozostałych gruntów zdewastowanych lub zdegradowanych
przez nie ustalone osoby lub w wyniku klęsk żywiołowych dokonuje właściwy organ wymieniony w art. 5 przy
wykorzystaniu

środków budżetu państwa lub środków osób zainteresowanych prowadzeniem działalności

zrekultywowanych gruntach.

Rekultywację i zagospodarowanie gruntów planuje się, projektuje i realizuje na wszystkich etapach
działalności przemysłowej.
Rekultywację gruntów prowadzi się w miarę jak grunty te stają się zbędne całkowicie, częściowo lub na
określony czas do prowadzenia działalności przemysłowej oraz kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania
tej działalności.

Jeżeli działalność przemysłowa powodująca obowiązek rekultywacji gruntów prowadzona jest przez kilka
osób, obowiązek ten ciąży na każdej z nich, odpowiednio do zakresu działalności powodującej potrzebę
rekultywacji.

© Andrzej GREINERT

UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I REKULTYWACJI GRUNTÓW

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

© Andrzej GREINERT

ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW Z DNIA 23 STYCZNIA 1987 R.

W SPRAWIE SZCZEGÓŁOWYCH ZASAD OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI

Zapobieganie i przeciwdziałanie zmianom powierzchni ziemi polega na niedopuszczaniu do:

1) zanieczyszczania, niszczenia lub uszkadzania powierzchni ziemi, gleby i rzeźby terenu przez niekorzystne
przekształcanie ich budowy oraz niewłaściwe składowanie odpadów i odprowadzanie ścieków,

2) niszczenia szaty roślinnej, w szczególności przez jej wydeptywanie i wypalanie, i nawiewania mas ziemnych,
przesuszania i zawadniania gleby oraz zubożania w próchnicę i składniki pokarmowe dla roślin,

3) stosowania środków chemicznych i biologicznych wprowadzanych bezpośrednio lub pośrednio do gleby
w ilościach i w sposób naruszający równowagę przyrodniczą oraz stwarzający zagrożenie dla życia ludzkiego,

4) wznoszenia obiektów budowlanych lub zespołów tych obiektów oraz urządzeń w sposób szkodliwie
wpływający na powierzchnię ziemi,

5) prowadzenia działalności gospodarczej w sposób powodujący naruszenie wartości przyrodniczych
i produkcyjnych powierzchni ziemi, gleby i rzeźby terenu.

Przywrócenie do właściwego stanu powierzchni ziemi w razie jej uszkodzenia może w szczególności polegać
na:

1) doprowadzeniu do naturalnego ukształtowania rzeźby terenu,

2) odtworzenia wartości przyrodniczych i użytkowych zniszczonej w wyniku działalności gospodarczej lub
klęsk żywiołowych powierzchni ziemi, łącznie z glebą i rzeźbą terenu,

3) wykorzystaniu nieużytków w sposób określony w planach zagospodarowania przestrzennego,

4) stosowaniu metod rekultywacji, zapewniających optymalne ukształtowanie krajobrazu, warunków
środowiska i gospodarczej przydatności terenów przekształconych.

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

© Andrzej GREINERT

Strona techniczna rekultywacji:
• detoksykacja gruntów skażonych;
• przemieszczanie mas ziemnych;
• formowanie rzeźby terenu;
• poprowadzenie infrastruktury technicznej;
• techniczne wyposażenie terenów zieleni;
• techniczna obudowa dróg;

Strona przyrodnicza rekultywacji :
• stabilizacja środowiska chronionego lub rekultywowanego;
• dbałość o czystość środowiska;
• wykorzystanie roślin w procesie rekultywacji oraz dla ochrony obszarów;
• rozpoznanie zachowania się fauny na terenach chronionych bądź rekultywowanych;
• konieczność uwzględnienia warunków przyrodniczych;
• konieczność uwzględnienia antropopresji w funkcjonowaniu obszarów;

Zagadnienia wspólne w ramach działań rekultywacyjnych:
• zachowanie zasady zrównoważonego użytkowania i rozwoju terenów;
• zachowanie zasady ładu przestrzennego;
• dbałość o bioróżnorodność.

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

ZRÓŻNICOWANIE ZESPOŁÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Według zwartości zabudowy:
•

miasta zwarte

•

miasta o luźnym układzie urbanistycznym

•

miasta o charakterze osad

•

aglomeracje miejskie

•

zespoły miejskie

Według elementów kształtujących mikroklimat:
•

osady nadrzeczne

•

osady nadmorskie i położone nad innymi
dużymi zbiornikami wodnymi

•

osady śródleśne lub otoczone zadrzewieniem
ochronnym

•

osady położone w terenie otwartym

•

osady górskie

Według charakteru miasta:
•

osady rolno-rzemieślnicze

•

osady początkowego stadium industrializacji

•

miasta przemysłowe

•

miasta przemysłowo-wydobywcze

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Według stopnia i charakteru zazielenienia obszaru miejskiego:
•

obszary o znacznym udziale terenów zielonych (powyżej 20%)

•

większość w formie skupionych parków

•

większość w formie obszarów małych (skwery osiedlowe)

•

układ mieszany

•

obszary o średnim udziale terenów zielonych (10-19%)

•

obszary o małym udziale terenów zielonych (do 10%)

Według rodzaju zabudowy:
•

o niskiej zabudowie,

•

o wysokiej zabudowie.

© Andrzej GREINERT

ZRÓŻNICOWANIE ZESPOŁÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

I – strefa zachodnia – rejon
ciepły o wpływach
oceanicznych,

II – strefa przejściowa – rejon
chłodniejszy, ubogi w opady,

III – strefa wschodnia – rejon
chłodny, o wpływach
kontynentalnych,

IV – strefa podgórska – rejon
ciepły, o dłuższym okresie
wegetacji,

V – strefa górska – rejon
chłodny, o krótkim okresie
wegetacji.

ZRÓŻNICOWANIE KLIMATYCZNE POLSKI

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Określenie „mikroklimat” odnosi się do różnic przebiegu czynników klimatycznych na niewielkim terenie w
stosunku do panującego makroklimatu. Mają one wpływ na dobór gatunków roślin, ich wegetację, a nawet
czas życia oraz dobór i przebieg zabiegów rekultywacyjnych.

Obszary zurbanizowane, poprzez swoje indywidualne cechy, oddziałują w sposób istotny na kształtowanie się
klimatu lokalnego. Zachodzi to głównie pod wpływem:

•

kanalizacji mas powietrza (wzdłuż ulic, będących ukierunkowanymi tere-nami otwartymi),

•

emisji ciepła z ogrzewanych budynków,

•

zacienienia obszarów przez budynki i budowle,

•

szybkiego nagrzewania się i emisji ciepła przez
nawierzchnię dróg (głównie asfaltową)
i powierzchnię dachów (głównie krytych papą
i innymi masami bitumicznymi),

•

odprowadzania wody opadowej przez system
kanalizacji burzowej,

•

gorszego nasłonecznienia na skutek zalegania
mas zapylonego i zanieczyszczonego chemicznie
powietrza nad obszarami miejskimi (efekt smogu),

•

emisji substancji chemicznych, zmieniających punkt
zamarzania wody, jak też pogarszających dostępność
wody i substancji odżywczych dla roślin.

MIKROKLIMAT OBSZARÓW ANTROPOGENICZNYCH

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

UKSZTAŁTOWANIE TERENU

a). Tworzenie się mikroklimatu na wzniesieniach:
• stoki północne – przedłużona wegetacja roślin, zagrożenie przymrozkami jesiennymi,
• stoki południowe – najlepiej nasłonecznione; szybki start wegetacji, zagrożenie przymrozkami wiosennymi,
• stoki wschodnie – nadmierne osuszenie gleby przez suche wiatry wschodnie,
• stoki zachodnie – najkorzystniejsze dla większości roślin poprzez dostateczne nasłonecznienie, przy

najmniejszych wahaniach temperatury.

b). Pofałdowania powierzchni Ziemi powodują uwypuklenie walorów widokowych (krajobrazowych):

wybrzeża morskie, rzeki, jeziora, góry, łąki, lasy, obszary pustynne i inne.

c). Zabudowa stoków (działania przeciwerozyjne):
zależy od:
• ograniczeń przestrzennych
• struktury gleby
• estetyki
• możliwości zabudowy stoków:
• formowanie naturalnych stoków
• ściany oporowe (gdy stok osiąga 1:1 = 45

)

© Andrzej GREINERT

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

ZASOBY WODNE TERENÓW ANTROPOGENICZNIE PRZEKSZTAŁCONYCH

a). opady atmosferyczne

b). wody gruntowe

Roślinność pobiera wodę głównie przez system korzeniowy, korzystając z wody deszczowej zgromadzonej
przez glebę. Woda przesiąkająca do warstw gleby poniżej strefy korzenienia jest niedostępna dla roślin.

Dla większości sadzonych w naszych warunkach roślin optymalny poziom wód gruntowych to poniżej 1m.

Woda gromadzona w zbiornikach na terenie miasta (zarówno naturalnych i sztucznych) wpływa na
mikroklimat, jakość roślin w pobliżu zbiornika, a również na walory estetyczne miasta.

Strefa

korzenienia

się roślin

Opad atmosferyczny

Podnoszenie kapilarne

Poziom wód
gruntowych

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

WPŁYW ZABUDOWY NA OTOCZENIE

Warunki wzrostu roślin koło budynku:
•

skrajne ograniczenie miejsca wzrostu części nadziemnych i podziemnych roślin;

•

miejsca przy ścianach należy traktować , zależnie od strony świata, tak jak skłony wzniesień;

•

zabudowa stwarza przeszkody w cyrkulacji powietrza;

•

poprzez wypromieniowanie ciepła z budynków zwiększa się o kilka stopni temperatura terenu
zabudowanego w stosunku do terenu otwartego;

•

gorsze warunki wodne w pobliżu budynków w wyniku tworzenia się kanałów szybkiego spływu wody w

głąb – woda niedostępna dla roślin;

•

odcięcie części wody z cyklu krążenia w przyrodzie poprzez odparowanie z powierzchni rozgrzanych

dachów, ulic oraz skanalizowanie odpływu powierzchniowego ulicami i chodnikami;

•

zmiana chemizmu gleb przez różnorodne substancje zmywane ze ścian budynków.

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

UZBROJENIE TERENU

Sieci podziemne przechodzące przez teren miejski wpływają na grunty i gleby poprzez:

• przekształcenie mechaniczne gleby w trakcie układania sieci i jej remontów,
• odcięcie wierzchnich warstw gleby od podglebia i skały macierzystej,
• zmniejszenie odporności na przesychanie w wyniku zawężenia miąższości warstw wodochłonnych,
• wysuszanie gleby przez sieci ciepłownicze i doprowadzające ciepłą wodę użytkową (w mniejszym stopniu

również kable energetyczne),

• zatrucie gleby i roślinności na niej rosnącej przez ulatnianie się gazu z nieszczelnych sieci gazowych,
• kolizję przebiegających kanałów i przewodów z korzeniami roślin głębiej korzeniących się (drzew).

Sieci nadziemne:

• kolidują z koronami drzew, stwarzając konieczność ich silnego cięcia.

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

UZBROJENIE TERENU

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

HAŁAS JAKO ELEMENT ŚRODOWISKA MIEJSKO-PRZEMYSŁOWEGO

Przeciwdziałanie hałasowi w miastach:
•

strefowanie zabudowy

•

właściwe rozplanowanie przestrzenne miasta

•

zabiegi urbanistyczno-akustyczne:

• przegrody, mury i wały ekranujące
• budowa budowli akustycznie obojętnych (składów,

magazynów) wokół emiterów hałasu,

• wykorzystanie ukształtowania terenu
• zadrzewienia w okolicach zakładów

przemysłowych, ciepłowni itp. (mały efekt – pas

100 m szer. zmniejsza poziom hałasu o 5-15 dB)

•

charakter drzewostanu (niskopienny, wysokopienny)

•

rodzaj drzew lub krzewów (iglaste, liściaste)

•

pora roku

•

widmo akustyczne hałasu

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

Gęste korony, przylegające do siebie, przestrzeń między pniami wypełniona krzewami, udział roślin
zimozielonych, najlepiej wielorzędowe nasadzenie w szachownicę z wielowarstwowym żywopłotem na
przednim planie.

Zadrzewione wały ziemne (wał 8m wys. zadrzewiony pasem drzew o szer. 100 m wycisza hałas w granicach
25-35 dB

Wolne przestrzenie winny być obsiane trawą - tłumienie 2-8 dB w odległości 50 m od źródła punktowego.

HAŁAS JAKO ELEMENT ŚRODOWISKA MIEJSKO-PRZEMYSŁOWEGO

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH

ROLA PASÓW ZADRZEWIEŃ

INŻYNIERIA ŚRODOWISKA – ZOiRG, IIŚ, UZ

REKULTYWACJA TERENÓW MIEJSKICH I PRZEMYSŁOWYCH