1

Zainteresowania – jeden z celów życia człowieka. Efektywność rozwijania
zainteresowań


WSTĘP

W czasach, gdy coraz większą rolę w życiu każdego człowieka odgrywają środki

masowego przekazu – radio, telewizja a zwłaszcza komputery, a światem rządzi pieniądz
często zapominamy o własnych zainteresowaniach, które pełnią szczególną rolę w życiu
każdego człowieka. Nikt z nas nie zdaje sobie sprawy z tego jak ważne i potrzebne są o
każdemu z nas i co możemy osiągnąć pogłębiając je i pielęgnując. Brak świadomości, że
dzięki nim rozwijamy się spełniamy nasze ukryte marzenia a także zapominamy przy nich o
tym co boli, rani i wyprowadza nas z równowagi często doprowadza do sytuacji w której
zapominamy o nich odkładając na przyszłość, która może nigdy nie nastąpić. A przecież
nawet najmniejsze zainteresowanie czy to związane z ulubioną muzyką, sportem czy też
kolekcjonerstwem potocznie nazywany zbieractwem może dostarczyć każdemu z nas wiele
radości i przyjemności połączonych z relaksem i wypoczynkiem. Czasem mogą być one
związane z naszym życiem zawodowym i pracą jaką wykonujemy na co dzień co w sumie
daje cudowne efekty bo chyba nie ma nić wspanialszego i przyjemniejszego niż
wykonywanie pracy związanej z własnymi zainteresowaniami. Z pewnością także
zdobywanie nowych doświadczeń oraz poszerzanie własnej wiedzy wnosi do naszego życia
pewne wartości i umiejętności, które mogą służyć nie tylko nam ale i wielu ludziom
otaczającym nas dookoła

Praca moja jest próbą szerszego spojrzenia na zainteresowania jako na jeden z

podstawowych celów życia człowieka, a konkretnie na efektywność rozwijania
zainteresowań zarówno w edukacji jak i w dalszym życiu wielu ludzi.

Pisząc tą pracę analizowałam wyniki i wyciągałam wnioski kierując się definicjami

zamieszczonymi w literaturze. Niniejsze opracowanie składa się z trzech głównych części.

Pierwsza obejmuje teoretyczne podstawy badanego problemu. Charakteryzuję w niej

zainteresowania, rodzaje zainteresowań oraz ich wpływ na rozwój i życie człowieka, a także
czynniki wpływające na rozwój i kształtowanie zainteresowań. Także tutaj podjęłam próbę
krótkiej charakterystyki własnych zainteresowań, które odgrywają ważną rolę zarówno dla
mnie jak i pozostałych domowników.

Druga część obejmuje podstawy metodologiczne pracy oraz charakterystykę

badanego środowiska. Moje badania ukierunkowałam w dwie strony. Z jednej na ogólny
problem zainteresowań ich ogólną charakterystykę oraz znajomość i samoocenę dotyczącą
ankietowanych . Z drugiej strony natomiast skierowaną w stronę moich własnych
zainteresowań w celu określenia jaki procent badanego środowiska posiada podobne
zainteresowania i jaki jest ich stosunek do hobby jakie sobie wybrali.

W trzeciej części, postaram się przedstawić i krótko omówić wyniki

przeprowadzonych badań oraz wyciągnąć pewne wnioski zarówno ogólne dotyczące
ogólnego problemu zainteresowań jak i dla siebie , które mogą być pomocne i przydatne w
kontynuacji i kształtowaniu własnych zainteresowań.

2

1.

ROLA ZAINTERESOWAŃ W ROZWOJU JEDNOSTKI

POJECIE I DEFINICJA ZAINTERESOWAŃ

Rozwijanie i poszerzanie zainteresowań to jeden z czynników umysłowego
wychowania człowieka oraz rozwoju jego osobowości. Zależny jest od wielu
wzajemnie powiązanych czynników. Czym są zainteresowania? Jakie są ich
ź

ródła czy zainteresowania są cechą charakteru, czy też wypływają z

doświadczenia?

Czy

zainteresowania

stanowią

niezbędny

warunek

zadowolenia wykonywanych czynności? Jak wykryć i ocenić prawdziwa
wartość wyrażanych lub okazywanych zainteresowań? To jedne z niewielu
pytań, na które już od dawna próbowali odpowiedzieć przedstawiciele różnych
dyscyplin naukowych. Pojęcia tego używali w swoich dziełach tacy
filozofowie i pedagodzy jak J.A.Komeński czy J.Locke. Znaczenie
zainteresowań w procesie kształcenia eksponował J.J.Rousseau stwierdzając
„stosunek skutków do przyczyn , w którym nie widzimy związku , rozkosze i
męki , o których nie mamy żadnego pojęcia , potrzeby których nie odczuwamy

3

nigdy , nie istnieją dla nas, nie możliwe jest zachęcić nas przez nie do
uczynienia czegokolwiek, co się z nami wiąże i od nich zależy”

1

Na role i sens zainteresowań w życiu człowieka zwracał uwagę

również J. Kant. Jego poglądy zainspirowały z kolei jego ucznia J.F. Herberta,
uważanego za twórcę naukowej pedagogiki.
Znaczenie zainteresowań dla rozbudzenia i podtrzymania wysiłku młodzieży
dla ugruntowania zasad kształcenia podkreślał J. Dewey. Spożytkowanie
skłonności, które wyrażają się w zainteresowaniach, E. Claparede uznał za
główny cel pedagogiki. „ Jest tak dlatego-stwierdziłautor-że organizm działa
zawsze w kierunku który go najbardziej interesuje”

2

Termin zainteresowania wyraz „... stosunek wzajemnych odpowiedzialności między
przedmiotem i podmiotem. Sam przez się nigdy przedmiot nie jest interesujący.

Zainteresowanie[...] to potrzeba podmiotu, który dąży do jej zaspokojenia”

3

.

Z kolei B. Nawroczyński w zainteresowaniach dostrzega symptomy potrzeb

kulturalnych, potrzeb uronionych przez kulturę. Autor zwraca uwagę , że „pobudka do
uczenia się musi tkwić w uczącej się jednostce. Nazywamy ją zainteresowaniem”

4

Współcześnie według Wincentego Okonia”Zainteresowania uważa się za wyuczony składnik
zachowania, nabywany w toku orientacyjno-badawczej aktywności dziecka, toteż nacisk
kładzie się na kształtowanie zainteresowań”

5

Jedni autorzy definiują zainteresowania jako właściwości tkwiące w ludziach, inni zaś
zwracają uwagę na cechy przedmiotów uznawanych za interesujące. O zainteresowaniach
mówi się z jednej strony jako o skupieniu uwagi, aktualnym przeżyciu bądź też w sensie
potencjalnym np. nastawieniu. Charakterystyczne dla drugiego spośród sposobów
definiowania zainteresowań jest dostrzeganie w nich pewnego stałego kierunku myśli, uczuć
czy też dążeń. W mowie potocznej często zamiennie używa się takich terminów jak:
ciekawość, zainteresowanie, zamiłowanie.
„Zainteresowania są utrwaloną, tj. pojawiającą się często i ukierunkowaną jednolicie
ciekawością. Tak więc zaciekawienia stanowią podstawowy element struktury
zainteresowań”.

6

Z kolei zamiłowanie jest właściwością psychiczną, którą charakteryzuje pozytywny stosunek
do wykonywanej przez jednostkę czynności.
Można mieć –tytułem przykładu-zamiłowania czytelnicze czy kulinarne. O ile w odróżnieniu
zainteresowań od zaciekawień podkreśla się złożoność i trwałość zainteresowań o tyle w
odróżnieniu zamiłowań od zainteresowań zwraca się uwagę na poznawczy charakter tych
ostatnich. Dla praktyki pedagogicznej takie rozróżnienie nie jest bez znaczenia. Inne
oddziaływania należy przedsięwziąć aby rozbudzić ciekawość, odmiennie należy postąpić ,
gdy chcemy rozwinąć określone zamiłowania, a jeszcze inaczej gdy naszym celem jest
rozbudzenie zainteresowań.

1

Rousseau J.J.: Emil czyli owychowaniu, Wrocław, 1955, T.I, s.224

2

ClaparedeE. : Psychologia dziecka i pedagogika eksperymentalna, Warszawa, 1927, s. 381

3

ClaparedeE., op. Cit.,s.381

4

B. Nawroczyński: Dynamika zainteresowań, Kwartalnik pedagogiczny 1929, s.4

5

W. Okoń: słownik pedagogiczny, Warszawa, 1975, s.346

6

A. Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Warszawa 1978.

4

OPISOWE DEFINICJE ZAINTERESOWAŃ

Istotą życia człowieka i jego funkcjonowania jest utrzymanie równowagi między

nim, a otaczającym go środowiskiem. Jest to proces dynamiczny, dwustronny. Z jednej
strony świat pobudza człowieka do działania, z drugiej-człowiek swa działalnością wpływa
na otoczenie. Z jednej strony środowisko zaspokaja potrzeby człowieka, z drugiej-człowiek
działając w nim odkrywa w sobie i rozwija nowe potrzeby. Jest to tzw. interakcja człowieka z
otaczającym światem.
Podobnie dzieje się z większością definicji zainteresowań A.A. Smirnow określa
zainteresowania jako „[...] specyficzne nastawienie poznawcze człowieka na przedmioty i
zjawiska rzeczywistości” rozumiejąc przez nastawienie gotowości do spostrzegania
przedmiotów w zależności od stanu przedmiotu.

7

U wielu autorów w definicjach zainteresowań pojawia się pojęcie uwagi. I tak Stefan Baley
definiuje zainteresowanie jako fakt polegający na tym, że „[...] uwaga mimo woli zatrzymuje
się na pewnych przedmiotach [...]”.

8

Podobnie definiują zainteresowanie H.B. English i A.C. English twierdząc, że mimo
niepełnej jasności tego pojęcia jest to jakaś postawa uwagi, skłonności do selektywnego
ukierunkowania uwagi.

9

Wiąże zainteresowania z procesem uwagi także Wiliam James, który tak je charakteryzuje:
„[..] Rzeczy, które zwracają naszą uwagę, są dla nas interesujące”.

10

Zainteresowania ujmowane są w interakcji: człowiek-świat, mamy do
odnotowania dwa zaznaczające się środowiska:

Niektórzy autorzy definiują zainteresowania jako właściwości tkwiące
głównie w ludziach ( potrzeba, nastawienie, właściwości uwagi ),

Inni znów zwracają szczególną uwagę na własności rzeczy, które „poruszają”
umysł.

,

Zainteresowanie w tym drugim ujęciu jest cechą przedmiotów, które są interesujące.

Najbardziej jasno i spójnie stara się w swej definicji uchwycić ich istotę, jako interakcję
między człowiekiem, a otaczającym go światem, Henri Pieron. Definiuje on zainteresowania
jako „zgodność między pewnymi przedmiotami i skłonnościami osoby zainteresowanej tymi
przedmiotami, które dzięki temu przykuwają jej uwagę i nadają kierunek jej czynnością”.

11

W cytowanych definicjach na pierwsze miejsce wysuwa się ich aspekt poznawczy. Interakcja
między człowiekiem i światem otaczającym dotyczy poznawania rzeczywistości.
Ten poznawczy charakter zainteresowań określany bywa jako „potrzeba umysłowa” ( E.
Claparede ), „nastawienie poznawcze” ( A.A. Smirnow ), „zatrzymywanie się uwagi” ( S.
Baley ), „postawa uwagi” ( H.B. English i A.C. English ), „przyciąganie uwagi” ( H. Pieron ).

7

Psychologia pod red. Smirnowa A.A., Leontiewa A.N., Rubinsztajna S.L., Tiepłowa B.M., Wrocław-

Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, Zakład Narodowy im. Osolińskich, s.94.

8

Baley S.: Zarys psychologii w związku z rozwojem psychiki dziecka, wyd.3, Wrocław-Warszawa 1996,

Książnica-Atlas, s.222

9

English M.B.: Comprestive Dictionnary of Psychological and Psychoanalitical, Terms New York 1958 (

podane za: Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań).

10

Berlyne D.E. cyt. Invest a Psychological Concept, British Journal of Psychology, 1998-49=39, ( podane za :

Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań).

11

Pieron H.: Vocabulaire de la psychologie, Ed. Z paris 1957, Puesses Universitaires de France ( przeklad A.

Gurycka ).

5

Inny tor definicji reprezentują autorzy, którzy upatrują specyfikę interakcji między
człowiekiem, a otaczającym go światem, charakterystyczną dla zainteresowań, w stosunku
emocjonalnym człowieka do świata. I tak na przykład D.E. Berlyne cytuje definicje W.J.
Arnolda, który mówi, iż „zainteresowanie nie jest niczym innym jak uczuciem przyjemności
powstałym poprzez harmonijne połączenie aktualnie wywołanego w duszy wrażenia z
poprzednio zdobytymi przedstawieniami”.

12

Stefan Szuman także uważa, iż „momentem istotnym zainteresowania jest nie tyle
obiektywne i faktyczne poznanie, ile przyjemność poznawczego przeżywania”.

13

Obok więc

szeroko traktowanego ujęcia zainteresowań (por. definicji W.J. Arnolda) na ogół w
cytowanych definicjach aspekt emocjonalny zainteresowań wiąże się z ich poznawczą istotą.
Znamienne jest, że ta jedna z najwcześniejszych definicji zainteresowań, najbardziej
globalnie ujmuje ich istotę. W latach pięćdziesiątych Solange Larcebeau po szczegółowej
analizie różnorodnych definicji zainteresowań dochodzi do wniosku, że w pełnowartościowej
definicji zainteresowań konieczne staje się uwzględnienie trzech aspektów łącznie:
mobilizacji uwagi, czynnika emocjonalnego i orientacji dynamicznej ku przedmiotowi.
Zainteresowanie byłoby zatem złożoną interakcją zachodzącą pomiędzy człowiekiem a
ś

rodowiskiem polegająca na współwystępowaniu nastawień emocjonalnych, intelektualnych

behawioralnych, związanych zarówno z potrzebami człowieka, jak odpowiadającymi im
własnościami przedmiotów i zjawisk otaczającego świata.

14

OPERACYJNE DEFINICJE ZAINTERESOWAŃ

Cytowane powyżej definicje maja charakter opisowy. We współczesnej psychologii

naukowej ceni się jednak głównie definicje operacyjne, czyli takie, które określają nie tyle
zjawiska w ogóle, co zjawiska dające się zmierzyć, a więc zastępują pojęcia ogólne
terminami zależnymi od stosownej metody pomiaru. Uzyskuje się dzięki temu ściślejszą
zależność między teorią zagadnienia, a metodologią stosowaną w badaniach nad tym
zagadnieniem.

Obok definicji opisowych należy rozróżnić dwa rodzaje definicji operacyjnych:

definicje operacyjne techniczne i definicje operacyjne modelowe.

W literaturze psychologicznej dotyczącej zainteresowań powszechnie znane są cztery

definicje operacyjne o charakterze technicznym D.E. Supera. Wyróżnia on zainteresowania
wyrażane, okazywane, testowane oraz inwentaryzowane. Ich definicje są zróżnicowane i jak
stwierdza i dokumentuje sam autor – wyniki badań na nich oparte są także często różne.

15

Zainteresowania wyrażane określają według D>E> supera to „o czym mówi , że jest
interesujące”

16

. Wyrazem ich zainteresowań są wypowiedzi pisemne lub ustne . liczni

autorzy zwracają uwagę na niestałość tego typu zainteresowań. Wszystkie one oparte są na
zasadzie kontroli wyników badań zainteresowań wyrażanych po upływie pewnego czasu od
pierwszego badania. Odbywa się ona bądź przez ponowne badanie zainteresowań
wyrażanych bądź przez kontrolę realnych decyzji podjętych przez osoby badane , a
których zgodność z zainteresowaniami wyrażanymi można było przedstawić. Okazało się ,
ż

e tylko u około jednej trzeciej części osób badanych wynik uzyskiwany był stały co

12

A. Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, s. 54.

13

S. Szuman: Psychologia wychowawcza wieku szkolnego, podręcznik dla nauczycieli i studentów, Kraków

1947, NK, s. 23.

14

Larcebeaus S. „Les interets, lewi mesure, L Annee Psychologique 1955 nr 2, s.381-394, ( podane za: Gurycka

A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań ).

15

Super d.E.: Psychologia zainteresowań , Warszawa, 1972, PWN, s.25-44

16

Super D.E.: Psychologia zainteresowań , Warszawa, 1972, PWN, s.26

6

oznacza zgodny w obu badaniach. Badania te przeprowadzane były głównie na młodzieży
dorastającej.
Zainteresowania okazywane to te „ o których istnieniu można wnioskować na podstawie
czynności danej osoby [...]”

17

Wynika to z przeświadczenia , iż szczególnie znamiennym

wskaźnikiem przyszłej działalności człowieka jest jego działalność miniona i uprzednia.
Równocześnie jednak ostrzega się przed przypisywaniem nadmiernej roli temu
wskaźnikowi , bowiem to co człowiek robił np. w czasie wolnym od innych zajęć wynika
z innych przesłanek niż zainteresowanie. Decydującą rolę może odegrać tu wpływ
rówieśników czy osób dorosłych , okazja , chęć przebywania w towarzystwie itp. Zdarza
się jednak , że zajęcia wykonywane w wolnym czasie przez dłuższy okres stają się
naprawdę odpowiedniki zainteresowań człowieka. Zainteresowania okazywane mogą
utrzymywać się trwale i są faktycznymi zainteresowaniami lub są tylko chwilowe i
nieznaczące. . Zainteresowania te są trudne do interpretacji a ich prognostyczność ze
względu na niejasny związek z innymi zainteresowaniami budzi pewne wątpliwości.

Zainteresowania operacyjne definiowane przez Supera to zainteresowania testowane.

W tym przypadku objawiają się one w testach uwagi i pamięci. Chociaż autor ostatecznie
nie formułuje ich definicji , można jednak założyć, że są one tym co mierzą testy pamięci,
wiadomości i uwagi lub tym co zapewnia nas że w badaniach testowych wykazujemy
lepszą pamięć i sprawniej koncentrujemy dowolną uwagę na tych a nie innych sprawach.

18

U podstaw wyróżnienia rodzaju zainteresowań leży przekonanie , że zainteresowanie „
przyciąga uwagę , ukierunkowuje rozwój zdolności i warunkuje zdobywanie wiadomości”.

19

Próby badań w tym zakresie zostały uznane w większości za nieudolne , chociaż zdarzały
się wyjątki. Super przywiązuje większe perspektywicznie znaczenie do testów wiadomości
niż uwagi i pamięci. jednak nie został ten typ badań rozwinięty systematycznie i efektywnie.

Zainteresowania inwentaryzowane stanowią taki rodzaj zainteresowań wyrażanych ,

o których informację uzyskuje się w efekcie listy pytań o akceptację lub odrzucenie
przedmiotów tych pytań. Cechą charakterystyczną zainteresowań inwentaryzowanych jest
możność dokonywania na nich obiektywnych obliczeń, co sprzyja stosowaniu testów
statystycznych do danych z inwentarza. Na ogół tworzy go bardzo długa lista pytań. Wśród
inwentarzy zainteresowań szczególną rolę od kilkudziesięciu lat pełni inwentarz Stronga.
Walorami zainteresowań inwentaryzowanych jest niezależność od subiektywnych
interpretacji prowadzącego badanie psychologa. Niektórzy zachodni psychologowie mówiąc
„zainteresowania” maja właśni jedynie na myśli zainteresowania inwentaryzowane.



MODELOWA DEFINICJA ZAINTERESOWAŃ

Dotychczasowe rozważania definicyjne nie są zadowalające. Pozostaje stale otwarte

pytanie o to, co chcemy kształcić i co określamy jako zainteresowanie ucznia. Istnieje
potrzeba stworzenia definicji pełnowartościowej dla celów oddziaływań wychowawczych i
poznawania ucznia w jego rozwoju w sposób dostępny nauczycielowi, wychowawcy i
rodzicom.

S. Larcebeau sugerowała, że w wyniku analizy różnych definicji zainteresowań

nasuwa się konieczność zbudowania definicji elektrycznej, która obejmie zarówno stronę
emocjonalną poznawczą, jak i behawioralną tego zjawiska, jakimi są zainteresowania.

17

super D.E. : Psychologia zainteresowań, Warszawa, 1972, s.31

18

SuperD.E.: Psychologia zainteresowań, Warszawa, 1972 PWN, s.34

19

super D.E. : Psychologia zainteresowań, Warszawa , 1972, PWN, s.33

7

W tym ujęciu zainteresowanie jest to względnie trwała obserwalna dążność do poznawania
otaczającego świata przybierająca postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o
określonym nasileniu, przejawiającym się w selektywnym stosunku do otaczających zjawisk
to znaczy:

•

W dostrzeganiu określonych cech przedmiotów oraz związków zależności między
nimi, a także wybranych problemów;

•

W dążeniu do ich zbadania, poznania, rozwiązywania;

•

W przeżywaniu różnorodnych uczuć ( pozytywnych i negatywnych ) związanych z
nabywaniem i posiadaniem wiedzy.

20

Definicja ta zawiera trzy człony o trzech szczeblach ogólności:

1)

Względnie trwała obserwalna dążność do poznawania otaczającego świata;

2)

Ukierunkowana aktywność poznawcza o określonym nasileniu przejawiająca
się w wybiórczym stosunku do otaczających zjawisk;

3)

Dostrzeganie określonych cech, zjawisk i problemów, dążenie do ich
zbadania oraz przeżywanie różnorodnych uczuć związanych z nabywaniem i
posiadaniem wiedzy.

W zależności od potrzeby można korzystać z jednego tylko z pośród trzech członów

pełnej definicji bardzo ogólnej ( 1 ), z definicji w średnim stopniu ogólności ( 2) i o
znacznym stopniu uszczegółowienia ( 3 ).

Pierwsza z cząstkowych definicji określa zainteresowania jako właściwość

psychiczną , względnie trwałą dążność, poznawaną na drodze obserwacji.

Druga z definicji cząstkowych-o średnim stopniu ogólności- zwraca uwagę na trzy

charakterystyczne cechy zainteresowań. Mówi o tym, że nie wszystkie czynności poznawcze
są zamienne dla zainteresowań, lecz tylko te, które wykazują jakieś określone
ukierunkowanie wynikające z dokonywania wyboru wśród zjawisk otaczającego świata i że
ważne dla zainteresowań jest nasilenie tego ukierunkowania, czyli względna stałość
wyborów przedmiotu aktywności poznawczej.

Trzecia definicja-o najwyższym stopniu uszczegółowienia-wyjaśni pojęcia

wybiórczości aktywności intelektualnej i podaje parametry poznania zainteresowań:
dostrzeganie określonych cech, zjawisk, problemów, wykonywanie prób dla zbadania ich
oraz przeżywanie różnorodnych- pozytywnych i negatywnych-uczuć intelektualnych
towarzyszących tym procesom.



2) Poznawanie zainteresowań i czynniki rozwoju zainteresowań człowieka.

Rozbieżności definicyjne dotyczące zainteresowań muszą odbijać się na dojrzałości i

powszechności stosowanych metod ich poznawania. D.E. Super-doskonały znawca tej
dziedziny-wypowiada się krytycznie o stanie narzędzi badawczych pisząc, że „Badania w
dziedzinie nauki o człowieku nie osiągną nigdy doskonałości, gdyż ludzi nie można
traktować jak świnki morskie, a używane narzędzia są zależne od wpływu osób, które je
stosują, badacze zaś zdają się podlegać takiemu samemu naciskowi, jak i badani.”

21

Badanie

zainteresowań jest jednak koniecznością ze względów praktycznych, jak i teoretycznych, stąd
stałe poszukiwania w tym zakresie mające na celu uczynić coraz doskonalsze narzędzia
badawcze. Dokonując przeglądu metod i technik, za pośrednictwem których badane są

20

Gurycka A.; Zainteresowani dzieci i młodzieży, ich kształceni i rozwój, Materiał do nauczania psychologii,

pod red. Wołoszynowej L. SII, t.4, Warszawa 1969, PWN, s.271

21

Super D.E.: Psychologia zainteresowań, Warszawa 1972, PWN, s.140.

8

zainteresowania, zmierzamy do tego, aby rozważania nad metodami i technikami poznawania
zainteresowań sprowadzić do wniosków ważnych dla badania zainteresowań modelowych.
Dla przeglądu technik stosowanych w psychologii zainteresowań posłużymy się czterema ich
grupami zgodnie z podziałem definicji operacyjnych D.E. Supera:

INWENTARZE ZAINTERESOWAŃ

D.E. Super uważa inwentarza za najważniejsze osiągnięcie psychologii

zainteresowań. Szczególną wartość przypisuje „Inwentarzowi zainteresowań Stronga”
opublikowanemu po raz pierwszy w 1972 roku. Inwentarz jako metoda nadań
psychologicznych ma formę kwestionariusza przeważnie o dużej liczbie pytań, którego
odpowiedzi są obliczane statystycznie. Posiada on określone wskaźniki, został on
wystandaryzowany, zaopatrzony w tabelę obliczeń. W inwentarzu Stronga znajdują się tabele
odrębne dla każdego zawodu co oznacza, iż ten sam wynik testu ma inne znaczenie
diagnostyczne i prognostyczne dla wyboru różnych zawodów.

W Polsce „Inwentarz zainteresowań Stronga” został przygotowany do druku pod

nazwą „Arkusza zainteresowań”.

Drugi z najpowszechniej znanych w świecie inwentarzy zainteresowań to inwentarz

Kudera. W swej oryginalnej nazwie nie jest określany jako inwentarz zainteresowań, lecz
skłonności. Został on po raz pierwszy opublikowany w 1932 roku. „Zawiera 168 pytań i nie
posiada odrębnej wersji dla kobiet i mężczyzn. Pytania dotyczą niektórych zawodów, lecz
głównie czynności. Ułożone są po trzy i osoba dana ma spośród każdej trójki czynności czy
zawodów wybrać tę ( ten ), którą ( y ) lubi najbardziej i którą ( y ) lubi najmniej”.

22

Dla celów polskich, a zarazem przydatnych do poznawania uczniów, może być

„Inwentarz zainteresowań” A. Uziembło z 1973r. „Przeznaczony on jest do badań
modelowych zainteresowań uczniów. Obejmuje on dziewięć zadań, które dotyczą różnych
sytuacji, w których uczeń wyższych klas szkoły podstawowej znajduje się. Inwentarz zawiera
bądź pytania otwarte z konieczności uzasadnienia odpowiedziami, bądź listy do wyboru”.

23

ANKITY ZAINTERESOWAŃ.

Ankiety zainteresowań oraz pokrewne im formy badań służą do diagnozy

zainteresowań określanych przez D.E. Supera jako zainteresowania wyrażane. Autor ten
informacje o zainteresowaniach uzyskane przez ankiety uważa za mało wartościowe. Pisze:
„[...] Badanie zainteresowań nauczyło nas, że lepiej poznaje się zainteresowania nie ufając
ich bezpośrednim wyrażaniu”.

24

Faktycznie, gdy przegląda się różnorodne publikowane w pracach badawczych

ankiety dotyczące nie tylko zainteresowań, ma się przekonanie, że materiał uzyskiwany
dzięki nim jest mało miarodajny. Sam zresztą przedmiot badań ankietowych, a więc to co
mówią sporadycznie o swych zainteresowaniach ludzie często się zmuienia i posiada
małą spójność. U dzieci do tej ulotności zainteresowań wyrażanych dochodzi jeszcze

22

Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978,

s.85

23

Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978,

s.85

24

Super D.E.: Psychologia zainteresowań, Warszawa 1972, PWN, s.191.

9

często brak precyzji wypowiedzi, znajomości terminów, jak i niejasność własnych odczuć i
tendencji , podlegająca często i łatwo wpływom okazjonalnym. śadnego znaczenia
diagnostycznego nie ma pojedyncza oderwana wypowiedź o tym , co interesuje człowieka
w danym momencie. Gdy ankieta zbierze z takich wypowiedzi w sposób konsekwentny
więcej , a więc nie będą one pojedyncze i oderwane , wartość uzyskanych informacji
uzależni się w dużej mierze od charakteru zadawanych pytań. Szczególne znaczenia może
odgrywać badanie zainteresowań wyrażanych wówczas , gdy stosowany jest cały zestaw
ankiet. W Polsce takie badania barierą ankiet przeprowadził w 1932 roku S. Baley.

Zestaw technik badających zainteresowania tzw. wyrażane były też podstawą

reformowanych badań polskich przeprowadzonych przez A. Gurycką i jej
współpracowników w 1958 roku. Składała się nań ankieta ogólna , ankieta czytelnicza i
wypracowanie , które zawierało wypowiedz o własnych zainteresowaniach bardziej
rozbudowane niż na ogół zdarza się to w ankiecie.

Zestaw technik zastosował także w swoich badaniach na d zainteresowaniami

,środowiskiem kulturalnym i poziomem umysłowym młodzieży Jan Konopnicki. Pisze on:
„ Materiał ten , na który składa się odpowiedzi uczciwe i rzetelne, czyli prawdziwe i
zupełnie nieuczciwe oraz odpowiedzi zabarwione tzw. pobożnymi życzeniami grupujemy
razem, porządkujemy, układamy w tabele i wyprowadzamy statystyczne wnioski. O takim
postępowaniu metodologicznym można powiedzieć , że jest bardzo dokładnym i
skrupulatnym opracowaniem bardzo niedokładnych danych. Wydaje się że ta słaba strona
ankiety

głównie

decyduje

o

nienaukowości

badań

naukowych

na

niej

opartych”.

25

Szczególnie wady ankiety ujawniają się wówczas gdy „pytania wkraczają w

osobistą sferę myśli człowieka”.

26

Stad wniosek o małej w ogóle przydatności ankiet dla

badań w naukach pedagogicznych, dlatego też za wzorem M.Librachowej ( badania w latach
30) J. Konopnicki wraz ze swoimi współpracownikami przygotował specjalną technikę do
badań zainteresowań i nazwał ją ze względu na jej mieszany charakter „ankietą
wywiadem”.

TESTY ZAINTERESOWAŃ
Wśród testów zainteresowań wymienia się na ogół testy uwagi, pamięci i

wiadomości. Zakłada się że zainteresowania pełnią funkcję selektywną w stosunku do
trzech zjawisk:

1 – sprawiają ,że uwaga dowolna łatwiej koncentruj się na treściach, które stanowią

przedmiot zainteresowań,

2 – sprawiają ,ze pamięta się lepiej to co interesuje lub co przynajmniej zaciekawia,
3 – sprawiają, że w dziedzinie własnych zainteresowań człowiek gromadzi więcej

innych wiadomości niż przeciętnie się to spotyka w jego otoczeniu.

Złożona wartością tych trzech rodzajów testów zainteresowań jakie powyżej

wymieniono , jest przekonanie o mniejszej w stosunku do dotychczas omawianych
technik zależności od sugestii innych ludzi. Są też mniej zależne od intencji osoby badanej
, powinny więc dawać bardziej obiektywne wyniki. Propagatorem tego rodzaju testów był
przede wszystkim D.H.Fryer. Mimo autorytetu jakim cieszył się
tego typu test zainteresowań nie znalazł szerszego zastosowania.

27

25

konopnicki J.: Zainteresowania, środowisko kulturalne, poziom umysłowy młodzieży, Studia Pedagogiczne,

1961, t.IX,s.6

26

Konopnicki J. : Zainteresowania, środowisko kulturalne, poziom umysłowy młodzieży, Studia Pedagogiczne,

1961, t.IX, s.6.

27

Gurycka A.: rozwój i ksztaltowanie zainteresowań, WSZiP, s. 99

10

OBSERWACJA ( jako metoda badania zainteresowań)

Wartość obserwacji zależy:
1 – od posługiwania się bardzo wyraźną operacyjną definicją, która pozwoli ustalić

rejestr objawów ważnych dla badanego zjawiska;

2 – od opracowania dostępnej do stosowania techniki obserwacji prowadzonej dla

poznania danego zjawiska;

3 – od wysokokwalifikowanego wyszkolenia i wytrenowania obserwatorów;
4 – od wykorzystania lub tworzenia specjalnych warunków czy okazji do

prowadzenia obserwacji interesujących nas zachowań.

Korzystanie dla celów naukowych ze zwykłej codziennej obserwacji jest przy

współczesnych wymaganiach badań psychologicznych niemożliwe. Natomiast dla celów
praktycznych zwykła obserwacja , szczególnie trwająca długi czas i to w znacznym
nasileniu przez przygotowanego do poznawania ucznia w naturalnych warunkach
nauczyciela , może mieć wartość. Nauczyciel ma możliwość stykać się z uczniem w
różnorodnych sytuacjach, z zarazem oddziaływując na niego poznaje go lepiej i w sposób
dynamiczny, tak że można zakładać, iż naprawdę po kilku latach zna go doskonale.
Ostrzega się jednak przed przypisywaniem nawet dla celów praktycznych bezwzględnej
wartości tej znajomości ucznia. Zdając sobie sprawę z tych ograniczeń i trudności dążymy
do uczynienia obserwacji zarówno narzędziem badań o wartości naukowej jak i dla celów
rozpoznawczych w zakresie praktyki. Mówiąc o obserwacji zachowania mamy na uwadze
zarówno zachowanie bezsłowne jak i zachowanie werbalne. Z.G.Barker formułuje szereg
wskazówek dla obserwatorów.

28

Są między nimi następujące:

-

notuj wszystko co osoba badań robi i mówi ,

-

po zakończeniu obserwacji nanieś poprawki zgodnie ze swą pamięcią
zaobserwowanych faktów,

-

powtórz ten zabieg po upływie niedługiego czasu.

Innym sposobem uściślenia obserwacji jako narzędzia badań jest wprowadzenie tzw.
obserwacji stalowej lub wskaźnikowej.
„Obserwacja wskaźnikowa opiera się na wyodrębnionych do obserwacji konkretnych
faktach , których wystąpienie w jej toku po prostu zlicza się. Dalsze manipulacje uzyskaną
liczbą mogą być różne. Obserwacja skalowana zaś poszczególnym wyodrębnionym
faktom przypisuje określone wartości skalowe (od-do). W jej efekcie uzyskuje się
informację o sumarycznej wartości skalowej obserwowanego zachowania . wynik ten
ocenia się na skali.

29

Do badań nad zainteresowaniami rozumianymi jako ukierunkowana aktywność poznawcza
zastosowań obserwację wskaźnikową radziecki psycholog L.M. Ziubin w 1957 roku .
Podobną technikę prowadzenia obserwacji w celu dokonania wyboru do dalszych badań
dzieci najbardziej zainteresowanych określonymi lekcjami oraz dzieci biernych pod tym
względem proponuje Antonina Gurycka. Obserwację tę autorka nazwała topograficzną ,
gdyż w czasie obserwacji grupy uczniów posługiwano się siatką odpowiadającą
rozsadzeniu uczniów w klasie podczas lekcji , co znacznie ułatwia śledzenie kilku uczniów
równocześnie. Obserwacja taka wymaga udziału grupy wyszkolonych obserwatorów.

CZYNNIKI ROZWOJU ZAINTERESOWAŃ

28

Baker Z.G.: Wright H.F.: Midwest and Children, 1955 Row Peterson (podane za A.Gurycka: Rozwój i

kształtowanie zainteresowań)

29

gurycka A. : Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSZIP, s.105

11

„Treści, zakres i dojrzałość zainteresowań uzależnione są od szeregu ogólnych czynników
rozwojowych. Wśród czynników , których rolę podkreśla się i zarazem dyskutuje w
psychologii zainteresowań można wyróżnić dwie grupy: czynniki biogenetyczne oraz
czynniki społeczno-kulturalne”

30

Wśród czynników biogenetycznych omówimy zależność zainteresowań od wieku płci i
zdolności. Wśród czynników społeczno-kulturowych przedstawiamy z kolei zależność
zainteresowań od środowiska społecznego traktowanego ogólnie oraz od programu i metod
szkolnego wychowania.”

31

Zależność zainteresowań od wieku.

Pierwsze przejawy aktywności poznawczej obserwujemy u dzieci bardzo wcześnie.
Należy do nich: fiksacja wzroku w kierunku dochodzących dźwięków, śledzenie wzrokiem
za przesuwającym się przedmiotem czy przemieszczającym dźwiękiem, manipulacja
przedmiotem , który bądź znalazł się w polu widzenia dziecka bądź zadziałał bezpośrednio
na jego receptory dotykowe. W podręcznikach psychologii rozwojowej znajdujemy opisy
rożnych form aktywności poznawczej człowieka w pierwszych miesiącach jego życia. Gdy
je się analizuje można stwierdzić , że wąski krąg pierwszych doświadczeń rozszerza się
wyraźnie dzięki stałej aktywności poznawczej dziecka. Wywołują je te wszystkie
przedmioty i zjawiska z jakimi się styka , a które bardzo długo są dla dziecka pod rożnymi
względami ciągle nowe. Posiadają zatem cechę stanowiącą podstawowy warunek
powstania aktywności poznawczej, warunek wystąpienia zaciekawienia. Wobec wąskiego
zasobu doświadczeń dziecka jego ciekawość zostaje pobudzona. Mówi się o głodzie wrażeń
u niniego o tym że jest ciągle wszystkiego ciekawe, wszystkiego musi dotknąć i wszystko
zobaczyć.

Wraz z rozwojem mowy czynnościom poznawczym towarzysza wypowiedzi, które

nieraz zastępują realne poczynania badawcze dziecka. Dziecko zamiast samo badać, szukać,
próbować zadaje pytania. Po okresie sensoryczno-motorycznego , bezpośredniego
zaspokajania ciekawości następuje wić okres pośredniego poznawania-okres pytań.
Najbardziej charakterystyczne formy aktywności poznawczej przedstawia na podstawie
swych badań Maria Susłowska.

32

Zestawiając wszystkie typy zaobserwowanych w czasie

eksperymentów reakcji poznawczych, M.Susłowska ujawnia następujące fakty:

-

z wiekiem zanika obojętność na nowe bodźce, czyli coraz więcej bodźców
wywołuje ciekawość dziecka,

-

coraz rzadszą staje się także reakcja znieruchomienia jako skutek zadziałania bodźca
nieznanego,

-

wzrasta stopniowo liczba ruchów ukierunkowujących, umożliwiających lepsze
poznanie bodźca

-

coraz częstsza staje się manipulacja specyficzna , dostosowana do własności
poznanego przedmiotu.

Wzrasta też do czwartego roku życia ilość reakcji emocjonalnych towarzyszących
poznawaniu oraz liczba reakcji słownych. Można śmiało powiedzie, że pierwsze przejawy
aktywności poznawczej dziecka stanowią materiał do powstania w dalszym rozwoju
zainteresowań. Wiemy jednak, że o zainteresowaniach można mówić dopiero wtedy , gdy

30

gurycka A. : Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSZiP, s.115

31

gurycka A. : Rozwój iksztaltowanie zainteresowań, WSZiP, s. 115

32

susłowska M.: Reakcje poznawcze dzieci w wieku przedszkolnym na sytuacyjne nowe bodźce, Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Jagielońskiego, Prace Psychologiczno Pedagogiczne, Kraków, 1960, s.2(Psychologia i
pedagogika)s.46

12

mamy do czynienia nie tylko z faktem wystąpienia różnorodnych zaciekawień, lecz
również z ich ukierunkowaniem. Aby więc udowodnić wczesne pojawienie się
zainteresowań trzeba najpierw móc wykazać że zaciekawienia dziecka skupiają się na
określonych zjawiskach. Baczna obserwacja dzieci zdaje się na ogół dostarczać dowodu na
to, że rzeczywiście można mówić o wczesnym pojawieniu się nie tylko ciekawości, ale i
jej ukierunkowania , czyli o zainteresowaniach. Tak np. gdyE,Claparrede wymienia kolejne
fazy we wczesnym rozwoju zainteresowań, to właściwie wskazuje na fakt koncentrowania
się aktów poznawczych szczególnie na pewnych zjawiskach.

Fazy wczesnego rozwoju zainteresowań według E.Claparede:

-

zainteresowania postrzeżeniowe (pierwszy rok życia),

zainteresowania mową ( drugi i trzeci rok życia) itd.
Można rozumieć, że w pierwszym roku życia aktywność poznawcza dziecka koncentruje
się przede wszystkim na zmysłowych cechach przedmiotów, tj. na własnościach
dostępnych dla receptorów zmysłowych, w drugim zaś i trzecim roku aktywność
poznawcza dziecka skierowuje się głównie na zjawiskach mowy, na słowa, sformułowania
i sposób mówienia. Zaciekawienia małego dziecka jak i jego zainteresowania









WYNIKI BADAŃ
WPROWADZENIE DO ROZDZIAŁU EMPIRYCZNEGO

W poprzednich rozdziałach ukazałam podstawy teoretyczne mojego problemu badawczego,
teraz natomiast przedstawię główny problem prowadzonych badań oraz jego wyniki.
Pierwsza część moich badań skierowana jest w stronę ogólnego problemu zainteresowań
druga natomiast dotyczy badań skupionych wokół moich własnych zainteresowań czyli
filatelistyki. Swoje badania przeprowadziłam w dwóch przeciwstawnych sobie środowiskach.
Pierwsze z nich dotyczące ogólnego problemu zainteresowań przeprowadzone były wśród
uczniów klas II w Gimnazjum nr 1 w Boguszowie-Gorcach, drugie natomiast swoim
zasięgiem objęły określoną liczbę mieszkańców miasta Boguszowa-Gorc wybranych
losowo. Podjęte w pierwszej części badania miały na celu określenie poziomu rozumienia
zainteresowań przez uczniów klas II, próbę dokonania oceny własnych zainteresowań jak
również określenia czynników wpływających na ogólny rozwój zainteresowań.

W rozdziale tym przedstawię wyniki przeprowadzonych badań oraz na ich podstawie

określę globalny poziom rozumienia sensu i istoty posiadania i pielęgnowania
zainteresowań jak również ich wpływu na życie każdego człowieka..

Badania prowadziłam za pomocą kwestionariusza ankiety w której umieściłam

pytania zamknięte i otwarte. Ogólnie każdej części badań przypisany był jeden
kwestionariusz. Wyniki badań przedstawię w sposób opisowy jak również za pomocą
wykresów. Dla przypomnienia podaję że pierwszej części badaniom poddani byli uczniowie
klas II Gimnazjum, drugiej natomiast grupa 30 losowo wybranych mieszkańców
Boguszowa –Gorc.
Z przeprowadzonych przeze mnie badań wynika że;

13

Na czterdziestu sześciu ankietowanych uczniów 39 potrafi odpowiedzieć na pytanie co to są
zainteresowania co stanowi 85% ogólnej liczby badanych, pozostała część czyli 15%
odpowiedziała że nie wie
Na pytanie czy posiadasz zainteresowania młodzież udzieliła następujących odpowiedzi 32
osoby czyli 70% udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 5 osób (11%) odpowiedziało że nie
posiada zainteresowań natomiast 9 osób stwierdziło, że nie wie. Ponad połowa z
posiadających zainteresowania stwierdziła że związane są one z przedmiotem którego się
najbardziej lubią uczyć i skierowane są w stronę ich przyszłego zawodu. Niektórzy
odpowiadali że związane one są z ulubionymi czynnościami a niektórzy że z
kolekcjonerstwem czy zbieractwem. Na pytanie czy poszerzasz swoje zainteresowania tylko
około 30 odpowiedziało że tak , pozostała część natomiast odpowiadało przecząco za
przyczynę podając brak pieniędzy ( 40%), trudny dostęp do miejsc w którym mogłyby
rozwijać je (25%), brak pomocy (20%) i zbyt mało materiałów (15%) . Na pytania czy każdy
powinien się czymś interesować 90% odpowiedziała że tak natomiast pozostała część
odpowiedziała że nie wie. Kiedy zapytałam ich o to kto im pomaga rozwijać zainteresowania
co wywarło wpływ na ich rozwój po rozmieszczeniu według kolejności otrzymam
następujące wyniki: koledzy, rodzice, moda, koła zainteresowań, ciekawość, telewizja i chęć
dorównania innym. Na pytania które z cech przydatne są w zbieractwie każdy
odpowiedział że wytrwałość tylko niektórzy że zdolności i określona wiedza. Natomiast gdy
zapytam ich o to jaki wpływ mają na nich zainteresowania odpowiadali że dzięki nim mogą
robić to co lubią, poznają nowe i ciekawe rzeczy, nawiązują kontakty, poszerzają swoją
wiedze na tematy związane z ich zainteresowaniami oraz mają możliwość zbierani rzeczy i
przedmiotów które im się podobają oraz wymiany na te których nie posiadają w swoich
zbiorach. Wśród przedmiotów z jakimi związane są zainteresowania najczęściej pojawiały
się fizyka, informatyka, wychowanie fizyczne, plastyka i biologia . dokonując analizy
powyższych badań podkreślić należy ze na liczbę 46 uczniów przypada 28 chłopców i 18
dziewczynek z tego przeważająca liczbę osób posiadających zainteresowania stanowią
chłopcy a mianowicie19 natomiast dziewczęta tylko 13. Z tego też względu znacznie większe
jest zainteresowanie trzema pierwszymi przedmiotami którymi w większości interesują się
młodzieńcy a nieco mniejsze biologią i plastyką które większym uznaniem cieszą się wśród
nastolatek. Biorąc pod uwagę wykształcenie rodziców nasuwa się stwierdzenie że w
rodzinach gdzie rodzice posiadają wykształcenie średnie i wyższe odsetek dzieci
posiadających zainteresowania jest zacznie większy niż tam gdzie posiadają wykształcenie
zawodowe, natomiast wśród rodziców z wykształceniem podstawowym i niepełnym
podstawowym liczba dzieci posiadających zainteresowania jest bardzo mała.

Druga część moich badań związana jest z moimi własnymi zainteresowaniami do

których należy kolekcjonerstwo a konkretnie filatelistyka czyli zbieranie znaczków
pocztowych. Tutaj zakres moich badań był znacznie węższy gdyż skierowany do określonej
liczby losowo wybranych a mianowicie do trzydziestu osób. Przedział wiekowy
ankietowanych szacuje się od 19 lat do 65, natomiast ze względu na płeć jest on połowiczny
gdyż 15 osób stanowią kobiety a drugie piętnaście mężczyźni, osoby te posiadają różne
wykształcenie jednakże przeważającą część stanowi zawodowe. Po zapoznaniu się z
wynikami przeprowadzonej ankiety okazało się ,że bardzo niski procent tj. 20% ludzi
zajmuje się kolekcjonowaniem znaczków. W przeważającej części są to mężczyźni gdyż na
6 osób 5 stanowią panowie wśród których znajduj się tylko jedna pani. Jeżeli chodzi o wiek
interesujących się filatelistyką to przekracza on 40 rok życia. Na postawione w ankiecie
pytania otrzymałam następujące odpowiedzi. Każdy z nich umiał odpowiedzieć na pytanie
kto jest kolekcjonerstwo i co to jest filatelistyka. Każdy z nich zbiera znaczki od czasów gdy
chodzili do szkoły i tylko dwie osoby zajmują się tym w sposób ciągły i systematyczny.

14

Wśród przyczyn powodujących kształtowanie powyższego hobby podawali chęć posiadania
czegoś własnego, możliwość poznawania państw i kontynentów, poznawanie historii, zabicie
nudy, możliwość podzielenia się doświadczeniami z innymi kolekcjonerami. Ankietowani
poświęcają na swoje zainteresowanie bardzo dużo czasu i wymaga ono od nich dużo
cierpliwości, staranności delikatności. Na pytanie co sprawia im trudności w kontynuacji w
większości odpowiadali że brak pieniędzy i brak zainteresowania wśród innych, natomiast na
pytanie czym jest dla nich kolekcjonowanie znaczków odpowiadali że pasją i ciekawą formą
wypoczynku.