Technik_pszczelarz_321[04].Z1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy o poŜytkach pszczelich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. RozmnaŜanie roślin miododajnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. PoŜytki nektarowe i spadziowe w Polsce

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zapylanie roślin przez pszczoły

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasobach bazy poŜytkowej,

rozmnaŜanie roślin miododajnych oraz zapylaniu roślin przez pszczoły.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania, to wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy juŜ opanowałeś podane treści, ćwiczenia
pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności
praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, Ŝe dobrze pracowałeś podczas lekcji i Ŝe nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
Przy wyborze odpowiednich treści pomocny będzie nauczyciel, który wskaŜe Ci

potrzebne informacje dotyczące zasobów bazy poŜytkowej, rozmnaŜania roślin miododajnych
oraz zapylania roślin przez pszczoły.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” moŜesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

Kolejny etap poznawania przez Ciebie materiału to wykonywanie ćwiczeń, których

celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji o zasobach bazy poŜytkowej.

Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez

nauczyciela, będziesz poznawał materiał, dotyczący zasobów bazy poŜytkowej, rozmnaŜania
roślin miododajnych oraz zapylania roślin przez pszczoły między innymi na podstawie
informacji podanych w materiale nauczania i w instrukcjach ćwiczeń.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów, wykonując

test „Sprawdzian postępów”, zamieszczony zawsze po podrozdziale „Ćwiczenia.” W tym
celu:

−

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

−

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

−

wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,

−

wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię równieŜ, jakich

elementów materiału nauczania jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to takŜe powrót do
treści, które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o zasobach bazy

poŜytkowej, rozmnaŜania roślin miododajnych oraz zapylania roślin przez pszczoły

będzie

stanowiło  dla  nauczyciela  podstawę  przeprowadzenia  sprawdzianu  poziomu  przyswojonych
wiadomości  i  ukształtowanych  umiejętności.  W  tym  celu  nauczyciel  posłuŜy  się  Zestawem
testów  zawierającym  róŜnego  rodzaju  zadania.  W  rozdziale  5  tego  poradnika  jest
zamieszczony przykład takiego testu Zestaw zadań testowych, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której, w wolnych miejscach wpisz odpowiedzi na
pytania – zadania. Będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem
zaplanowanym przez nauczyciela.

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].Z1

Produkcja roślinna

321[04].Z1.01

Planowanie zmianowania

roślin i płodozmianów

321[04].Z1.04

Organizacja produkcji roślinnej

321[04].Z1.02

UŜytkowanie sprzętu

rolniczego

321[04].Z1.03

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

321[04].Z1.05

Określanie zasobów bazy poŜytkowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

zastosować poszczególne jednostki taksonomiczne,

−

dostrzegać zagroŜenia związane z wykonywaną pracą,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

dobrać i zastosować odzieŜ ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych prac,

−

określać wartość roślin pyłkodajnych,

−

scharakteryzować czynniki środowiska i ocenić ich wpływ na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin uprawnych,

−

ocenić wpływ właściwości gleby na rośliny,

−

określić rolę człowieka w kształtowaniu siedliska,

−

określić wpływ poszczególnych składników pokarmowych na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin,

−

scharakteryzować warunki decydujące o atrakcyjności roślin dla pszczół,

−

scharakteryzować czynniki wpływające na wartość pszczelarską roślin,

−

określać przystosowanie kwiatów do wabienia owadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić rolę pszczół w zapylaniu roślin,

−

określić przystosowanie kwiatów do wabienia owadów,

−

scharakteryzować warunki decydujące o atrakcyjności roślin dla pszczół,

−

ocenić wartość pszczelarską roślin pyłkodajnych,

−

scharakteryzować warunki występowania poŜytków spadziowych,

−

dokonać prognoz poŜytków spadziowych,

−

wskazać sposoby polepszania bazy poŜytkowej,

−

scharakteryzować sposoby wegetatywnego rozmnaŜania roślin,

−

przygotować sadzonki wegetatywne roślin do wysadzenia,

−

zaplanować załoŜenie szkółki roślin sadowniczych,

−

wykonać szczepienie roślin sadowniczych róŜnymi sposobami,

−

zaplanować i wykonać właściwe zabiegi pielęgnacyjne,

−

uformować koronę drzew i krzewów,

−

zaplanować nasadzanie roślin miododajnych,

−

scharakteryzować czynniki wpływające na wartość pszczelarską roślin,

−

określić róŜnice w uprawie określonych roślin,

−

scharakteryzować wymagania przyrodnicze i glebowe roślin specjalnie uprawianych dla
pszczół,

−

zaplanować terminy zapylania wybranych upraw przez pszczoły,

−

scharakteryzować technologię uprawy roślin zielarskich,

−

zaplanować nawoŜenie, ochronę i właściwe zabiegi pielęgnacyjne w sadach i jagodnikach,

−

określić znaczenie i cel prowadzenia plantacji nasiennych,

−

scharakteryzować wybrane plantacje nasienne,

−

zaplanować wykorzystanie plantacji nasiennych przez pszczoły,

−

zaplanować zbiór i przechowywanie nasion,

−

określić rośliny miododajne występujące w poszczególnych zbiorowiskach i zaplanować
wykorzystanie ich przez pszczoły,

−

obliczyć zasobność naturalnych zbiorowisk pod względem wartości pszczelarskiej,

−

ocenić fazy fenologiczne roślin kwitnących w naturalnych zbiorowiskach,

−

zaplanować terminy zapylania roślin uprawnych w poszczególnych porach sezonu,

−

zaplanować terminy zapylania roślin róŜniących się atrakcyjnością kwiatów dla pszczół.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy o poŜytkach pszczelich

4.1.1. Materiał nauczania

Pszczoły zbierają nektar i pyłek kwiatowy, który jest ich poŜywieniem i zapylają w ten

sposób rośliny owadopylne. Owadom poszukującym poŜywienia ułatwiają odszukanie
kwitnących roślin specjalnie przystosowane do tego cechy kwiatu, zwiększające jego powab.
Powabnią dla pszczół są: jaskrawe zabarwienie płatków korony i działki kielicha oraz zapach.

Pszczoły znoszą do ula nektar lub spadź w wolu oraz pyłek kwiatowy w postaci obnóŜy

uformowanych za pomocą szczoteczek drugiej pary kończyn a przetransportowanych
w koszyczkach ich trzeciej pary.

Miód wytworzony z nektaru lub spadzi jest pokarmem węglowodanowym spoŜywanym

przez dorosłe pszczoły, zaś otrzymana z pyłku pierzga słuŜy jako pokarm białkowy dla
czerwiu i młodych pszczół.

PoŜytek pszczeli to zasób występujących w przyrodzie surowców pochodzenia

roślinnego wykorzystywanych przez pszczoły jako pokarm, słuŜących do wytwarzania pierzgi
i miodu. Zasoby te to: pyłek, nektar, spadź oraz niekiedy inne soki roślinne.

PoŜytek rozwojowy pokrywa zapotrzebowanie pokarmowe rodziny zapewniając jej

normalny rozwój, nie powodując jednak wzrostu zapasów miodu w ulu.

PoŜytek główny to pora masowego kwitnienia roślinności miododajnej, kiedy pszczoły

zbierają największe ilości nektaru. Dzięki intensywności nektarowania lub długości trwania
tego poŜytku uzyskuje się największe w sezonie zbiory miodu towarowego.

Baza pokarmowa pszczół to wszystkie rośliny pyłkodajne, nektarodajne i spadziodajne

występujące na określonym obszarze. Wszystkie te rośliny nazywamy umownie roślinami
miododajnymi.

Pastwisko pszczele to zasoby poŜytkowe roślin miododajnych dostarczających

pszczołom nektaru, pyłku i spadzi, jakie znajdują się w zasięgu produktywnego lotu pszczół.
Przyjmuje się, Ŝe zasięg lotu produktywnego wynosi maksymalnie 2 km.

Wydajność miodowa to ilość surowca miodowego w postaci nektaru podana w kg

i przeliczona  na  roztwór  zawierający  80%  cukrów,  jakiego  dostarcza  roślina  miododajna
z l ha  zwartego  porostu.  W  przypadku  drzew,  często  podaje  się  wydajność  uzyskiwaną
z l dorodnego  drzewa,  a  w  przypadku  Ŝywopłotów  w  odniesieniu  do  jednostki  długości
Ŝ

ywopłotu np. 100 m.

Wydajność pyłkowa to masa pyłku podana w kg, jakiego dostarcza roślina miododajna

z l ha zwartego porostu, l dorodnego drzewa lub jednostki długości Ŝywopłotu np. 100 m.

Podział poŜytków pszczelich

PoŜytki pszczele róŜnią się okresem ich występowania, długością trwania, źródłem

pochodzenia oraz rodzajem zbieranego surowca.

Ze względu na okres występowania poŜytki podzielić moŜna zgodnie z kalendarzem

fenologicznym. Od tego, kiedy dany poŜytek występuje, zaleŜy w głównej mierze sposób
i stopień jego wykorzystania przez pszczoły. PoniŜsza charakterystyka dotyczy terenów
nizinnych o dłuŜszym okresie wegetacji.

PoŜytki wczesnowiosenne – występują w miesiącu kwietniu. To głównie wierzba iwa

i jej mieszańce, klon zwyczajny oraz występujące miejscami: podbiał, zawilec i szafran spiski
(krokus). Od ich obecności w okolicy pasieki w znacznym stopniu zaleŜy tempo wiosennego
rozwoju rodzin pszczelich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cechy charakterystyczne towarzyszące tym poŜytkom to duŜa zmienność warunków

atmosferycznych, moŜliwość nagłego ochłodzenia lub wystąpienia opadów deszczu, a nawet
ś

niegu. Pogoda czasem uniemoŜliwia całkowicie loty po poŜytek. Wtedy pszczoły, dla

potrzeb rozwijającego się czerwiu, ograniczają się tylko do lotów po wodę.

Nawet podczas sprzyjających warunków atmosferycznych pszczoły nie będą w stanie

wykorzystać  właściwie  tych  poŜytków,  bo  rodziny  są  w  tym  czasie  zbyt  słabe  i  nastawione
przede  wszystkim  na  rozwój.  Poza  tym  dzień  o  tej  porze  roku  jest  jeszcze  krótki.  Tylko
najsilniejsze  rodziny  pszczele,  przy  sprzyjających  warunkach  pogodowych  występujących
w niektóre lata, mogą dać miód towarowy z dołoŜonej półnadstawki.

PoŜytki wiosenne – rozpoczynają kwitnienie na przełomie kwietnia i maja. Do tej grupy

naleŜą: drzewa owocowe, rzepak, mniszek pospolity oraz klon jawor i inne rzadziej
występujące, klony (polny, ginnala i tatarski).

Dzięki specjalnym zabiegom przyspieszenia rozwoju, przy odpowiednich warunkach

atmosferycznych moŜna z nich uzyskać znaczne ilości miodu towarowego.

W niektórych rejonach to czas, w którym najłatwiej o nektar. DuŜe łany rzepaku dają

wielkie  moŜliwości  pozyskania  miodu,  ale  rodziny  muszą  być  w  tym  czasie  juŜ  silne.
Najlepiej  jeśli,  poprzez  specjalne  zabiegi,  np.:  zastosowanie  nalotów,  wykonanych  wraz
z nastaniem poŜytku (w pierwszych dniach wziątku) mają zmienioną strukturę.

PoŜytki wczesnoletnie – stanowią je rośliny kwitnące na przełomie maja i czerwca. Do

najwaŜniejszych  roślin  tego  okresu  moŜna  zaliczyć:  robinię  akacjową  i  malinę.  Obficie
nektarująca  robinia  akacjowa  bywa  jednak  poŜytkiem  bardzo  zawodnym.  Brak  poŜytków
w tym  okresie  lub  załamanie  pogody  w  czasie  ich  występowania  moŜe  spowodować
przyspieszenie  występowania  nastroju  rojowego,  szczególnie  w  przypadku  występowania
dobrych  poŜytków  okresu  poprzedniego.  Silne  rodziny  samodzielnie  przygotowują  się  do
wykorzystania  tych  poŜytków.  Na  terenach  gdzie  poŜytki  późniejsze  nie  są  juŜ  tak  wydajne,
dobrze  jest  w  tym  okresie  dokonać  wymiany  matek.  W  pasiekach  nie  mających  moŜliwości
wyjazdu  na  poŜytki  późne  naleŜy  ograniczać  matki  juŜ  w  czerwieniu  (niektórzy  pszczelarze
robią to juŜ na rzepaku).

PoŜytki pełni lata. Do tych poŜytków zalicza się rośliny kwitnące po przekwitnięciu

robinii akacjowej, aŜ do połowy lipca. Do tej grupy naleŜą: koniczyna biała, chaber bławatek,
Ŝ

mijowiec zwyczajny, osty, lipy. Dzień jest długi, a pogoda zwykle juŜ ustabilizowana.

Nawet  przy  słabych  opadach  w  ziemi  są  jeszcze  spore  zapasy  wilgoci.  Nawet  gorzej
przezimowane  rodziny  powinny  osiągnąć  pełny  rozwój.  W  większości  pasiek  trzeba
koniecznie  ograniczać  matkę  juŜ  w  czerwieniu.  Na  obszarach  nizinnych  w  tym  czasie  dość
często  spadź  występuje  na  drzewach  liściastych,  po  którą  pszczoły  wylatują  od  bardzo
wczesnych  godzin  rannych.  Jeszcze  niedawno  poŜytki  tego  okresu  stanowiły  najobfitsze
w całym  sezonie  źródło  wziątków,  bo  składało  się  na  nie  najwięcej  gatunków  roślin
nektarujących  w  ogromnej  większości  dzikich,  występujących  masowo  na  naturalnych
stanowiskach. Dziś rola tego poŜytku maleje wraz z obszarem naturalnego występowania tych
roślin.

PoŜytki późnoletnie. Na ten poŜytek składają się rośliny, które zakwitają pod koniec

nektarowania  lip  i  później,  aŜ  do  połowy  sierpnia,  czyli  gryka,  nostrzyk,  rzepak  jary,
wierzbówka,  trędownik,  bodziszek  łąkowy,  macierzanka,  mikołajek  polny,  szałwie,  mięty,
przegorzan.  Są  to  bardzo  dobre  rośliny  miododajne,  ale,  niestety,  w  większości  miejsc
stacjonowania  pasiek  nie  występują  one  masowo.  Jeśli  jest  to  moŜliwe,  dobrze  jest
przemieścić  pszczoły  na  tereny  obfitujące  w  rośliny  miododajne  tego  okresu.  Warto  teŜ
czynić starania, aby takich roślin w otoczeniu pasieki było jak najwięcej.

PoŜytki jesienne trwają do połowy września – wrzos, nawłoć, rdest sachaliński oraz

poplony: facelia i gorczyca. Wykorzystanie tych poŜytków trudno pogodzić z właściwym
przygotowaniem pszczół do zimy, zwłaszcza z zabiegami zwalczania warrozy. Warto teŜ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zauwaŜyć,  Ŝe  wyprawa  na  wrzos  wiąŜe  się  z  duŜymi  stratami  pszczoły  lotnej,  która  ginie
złapana  w  pajęczyny.  Miód  z  wrzosu  to  jednak  prawdziwy  rarytas,  dlatego  warto  wyprawić
się z pszczołami, aby go pozyskać.

PoŜytki krótkotrwałe dające pszczołom poŜytek przez okres nie dłuŜszy niŜ 2 tygodnie.

Do tej grupy moŜna zaliczyć: wierzby, klon zwyczajny, drzewa owocowe, mniszek pospolity,
lipa drobnolistna, robinia akacjowa. PoŜytek z tych roślin bywa zawodny przy niesprzyjającej
pogodzie. W wielu pasiekach lipa wąskolistna i robinia akacjowa to bardzo waŜne źródła
miodu towarowego. W czasie trwania tego typu poŜytku nie naleŜy wykonywać w pasiece
Ŝ

adnych prac niepokojących pszczoły, bowiem kaŜdy dzień trwania zbioru jest bardzo

istotny. WaŜne jest równieŜ, Ŝeby pszczoły nie miały zbyt wiele pracy w gnieździe, aby jak
największa ich liczba mogła wyjść w pole.

PoŜytki średniotrwałe. Zalicza się do nich zasiewy rzepaku ozimego oraz gryki, jak

równieŜ  plantacje  i  naturalne  zwarte  łany  malin  i  wrzosowiska.  PoŜytki  te  są  bardziej
przewidywalne  i  pewniejsze,  bo  zwykle  pogorszenie  pogody  częściowo  tylko  ogranicza  ich
wykorzystanie.  ZagroŜeniem  dla  tych  poŜytków  są  susze  w  okresie  wiosennoletnim.  Mogą
one skutecznie zniweczyć nasze nadzieje na mód z tych roślin.

PoŜytki długotrwałe. Wiele z roślin kwitnie długo, obficie nektarując. Kłopot jednak

w tym, Ŝe bardzo trudno spotkać ich większe skupiska. PoŜytek długotrwały moŜe zapewnić,
wysiewana dla potrzeb pszczół, facelia, szczególnie, jeśli poletka obsiewa się w róŜnych
terminach.

Ze względu na źródło pochodzenia, rośliny miododajne podzielić moŜna na rośliny

uprawne i dziko rosnące.

Rośliny uprawne podzielić moŜna na:

−

uprawy polowe;

−

sady;

−

rośliny warzywne i nasienne;

−

ogrody kwiatowe;

−

rośliny zielarskie;

−

parki i drzewa alejowe.
Rośliny dziko rosnące podzielić moŜna na:

−

lasy i zarośla;

−

łąki i pastwiska;

−

torfowiska i moczary;

−

nieuŜytki, pasy przydroŜne i przychacia;

−

chwasty pól uprawnych i ogrodów.
Rośliny uprawne. Zwykle człowiek uprawiający jakąś roślinę z chęci zwiększenia zysku

stwarza  jej  optymalne  warunki  środowiskowe  (gleba,  nawoŜenie,  brak  konkurencji  innych
roślin).  Cały  łan  zakwita  w  tym  samym  czasie  (1–3  dni).  Praca  pszczół  w  takich warunkach
jest  bardzo  efektywna,  z  powodu  bliskich  przelotów  między  kwiatami.  W  okolicach  duŜych
miast sporo nektaru jest do wykorzystania z zieleni miejskiej oraz z duŜych skupisk ogrodów
działkowych,  których  właściciele  angaŜują  w  swoje  hobby  wiele  serca  i  energii.  Nawet,  gdy
susza  wyda  wyrok  na  nektarowanie  gryki  czy  wrzosu,  działkowicze  dostarczą  roślinom
wilgoci,  choćby  za pomocą konewki. PoŜytek z ogrodów działkowych niesie za sobą jednak
pewne  niebezpieczeństwo,  bowiem  nie  kaŜdy  właściciel  ogrodu,  stosując  środki  ochrony
roślin, myśli o pracowicie uwijających się na nich pszczołach.

Rośliny dziko rosnące. Zwarte obszary naturalne tworzą w Polsce tylko wrzos, mniszek

pospolity, malina, nawłoć i robinia akacjowa (tylko miejscami lipa i jodła). Zwykle mamy do
czynienia  z  określonymi  zespołami  siedliskowymi  (łąki,  poręby  leśne,  odłogi  i  nieuŜytki).
Występuje  na  nich  wiele  gatunków  roślin,  kwitnących  w  róŜnych  terminach.  Część  z  tych
roślin  nie  przedstawia  dla  pszczół  Ŝadnej  wartości.  Na  ogół  rośliny  te  rosną  na  glebach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

słabszej klasy. Miód z takich poŜytków zwykle jest bardziej „ekologiczny” i dlatego naleŜy
do najwartościowszych.

Ze względu na rodzaj zbieranego przez pszczoły surowca poŜytki podzielić moŜna na:

pyłkowe, nektarowe i spadziowe.

Pyłek kwiatowy przynoszony jest do rodziny w formie obnóŜy pyłkowych. Pszczoły

zbierają  pyłek  zarówno  z  roślin  owadopylnych,  jak  i  wiatropylnych.  ObnóŜa  gromadzone  są
w  tzn.  koszyczkach  znajdujących  się  na  goleniach  trzeciej  pary  odnóŜy.  Z  pyłku  złoŜonego
w komórkach  plastra,  po  fermentacji  mlekowej  powstaje  pierzga.  Jest  ona  dla  pszczół
ź

ródłem białka i witamin. Roczne zapotrzebowanie rodziny pszczelej na pyłek wynosi

20–30 kg.

Nektar to słodka wydzielina nektarników kwiatowych i pozakwiatowych. Zawiera

5–70%  cukrów.  Są  to  głównie  cukry  proste  (glukoza  i  fruktoza)  oraz  sacharoza.  Nektar
zawiera  takŜe  kwasy  organiczne,  olejki eteryczne, barwniki oraz pewną ilość aminokwasów,
soli mineralnych i witamin. Z nektaru przyniesionego do ula powstaje miód nektarowy zwany
teŜ kwiatowym.

Spadź to słodka wydzielina spotykana na liściach i gałązkach roślin zarówno iglastych

jak i liściastych. Jest ona produktem małych owadów: mszyc, czerwców i miodówek, które są
szkodnikami  roślin.  OdŜywiają  się  one  sokiem  roślinnym,  zawierającym  duŜe  ilości  cukrów
i małe  ilości  związków  azotowych.  Owady,  po  wykorzystaniu  potrzebnych  składników,
głównie,  potrzebnych  im,  związków  azotowych,  wydalają  ich  nadmiar  w  postaci  słodkiej
rosy.  Jest  ona chętnie zbierana przez pszczoły. W spadzi znajdują się cukry proste (glukoza,
fruktoza),  dwucukry  (sacharoza,  maltoza),  trój  cukry  (maltoza,  rafinoza)  oraz  wielocukry
(dekstryny).  W  spadzi  znajduje  się  teŜ  duŜa  ilość  soli  mineralnych,  garbników  i  Ŝywic.  Ze
spadzi powstaje bardzo poszukiwany na rynku miód spadziowy. Ze względu na pochodzenie
spadź dzielimy na iglastą i liściastą.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest wydajność miodowa i nektarowa?
2.  Co to jest poŜytek, a co wziątek?
3.  Co to jest spadź?
4.  Jak dzielimy poŜytki ze względu na źródło pochodzenia?
5.  Jak dzielimy poŜytki ze względu na okres występowania?
6.  Jak dzielimy poŜytki ze względu na długością trwania?
7.  Co to jest baza poŜytkowa?
8.  Czym charakteryzują się poŜytki późne?
9.  Kiedy sadzimy drzewa roślin miododajnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określanie pory kwitnienia roślin miododajnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z kalendarzem kwitnienia roślin miododajnych,
2)  określić średnią datę zakwitania,
3)  określić średnią długość kwitnienia najwaŜniejszych roślin miododajnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wypełnić poniŜszą tabelkę,

Nazwa rośliny

Średnia data

zakwitania

Średnia długość

kwitnienia

Rodzaj poŜytku

Uwagi

Leszczyna

Podbiał pospolity

Dereń właściwy

Wierzba iwa

Klon zwyczajny

liwa ałycza

Wierzba biała

Wierzba krucha

Wiśnia

Mniszek pospolity

Jabłoń

Kasztanowiec

Jawor

Głóg szkarłatny

Jarzębina

Malina

Kruszyna pospolita

Chaber bławatek

Koniczyna biała

Robinia akacjowa

nieguliczka

Lipa szerokolistna

Lipa drobnolistna

OstroŜeń polny (oset)

Przegorzan kulistogł.

Łopian większy

Nawłoć późna

Wrzos

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kalendarz kwitnienia roślin miododajnych,

−

foliogramy,

−

rzutnik.

Ćwiczenie 2

Sadzenie roślin na wyznaczonych miejscach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem dydaktycznym dotyczącym sadzenia roślin,
2)  przygotować miejsce do posadzenia drzew miododajnych,
3)  wykopać dołek i umieścić w nim sadzonkę drzewka,
4)  zasypując dołek sadzonką potrząsamy,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

foliogramy ze sposobami sadzenia drzewek,

−

rzutnik pisma,

−

sadzonki drzew miododajnych,

−

sprzęt do sadzenia drzewek.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić charakterystyczne cechy poŜytków wiosennych?

2) definiować pojęcia: baza poŜytkowa, wziątek, poŜytek?

3) rozróŜnić spadź od nektaru?

4) określić

poŜytki ze względu

na źródło pochodzenia?

5) wymienić poŜytki

e względu na długością trwania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. RozmnaŜanie roślin miododajnych

4.2.1. Materiał nauczania

Znane są dwa sposoby rozmnaŜania roślin: wegetatywne i generatywne.

RozmnaŜanie wegetatywne

Metoda ta ma wiele zalet w stosunku do rozmnaŜania generatywnego (z nasion):

−

rośliny wiernie powtarzają cechy rośliny matecznej,

−

uzyskany materiał szkółkarski jest wyrównany,

−

sadzonki moŜemy uzyskać nawet z bardzo młodych roślin, które jeszcze nie wydały
nasion,

−

moŜemy wyprodukować sadzonki roślin, których nasiona są trudnodostępne,

−

wchodzą szybciej w okres kwitnienia (często w tym samym roku).
Jeśli tylko jest to moŜliwe, rośliny pszczelarskie powinniśmy rozmnaŜać w ten właśnie

sposób. Dla wielu ciekawych gatunków roślin, które w naszym klimacie wydają nasiona
jałowe (np. barbula clendoe, perowskia), jest to jedyna metoda reprodukcji.

Najprostszą metodą wegetatywną jest podział, zazwyczaj połączony z przesadzaniem.

Stosujemy go zwykle w przypadku bylin. Doskonale dzielą się w ten sposób byliny w rodziny
jasnotowatych (kłosowce, pysznogłówki, kocimiętki, itd.).

Warto pamiętać, Ŝe podziału roślin kwitnących późnym latem i jesienią dokonujemy

wczesną wiosną, a w pozostałych przypadkach zaraz po przekwitnięciu, nie później jednak
niŜ początkiem września.

Byliny wytwarzające bulwy (trędownik, Ŝeleźniak, czyściec, topinambur) oraz

podziemne rozłogi (trojeść amerykańska) najlepiej wykopać późną jesienią i przechować
w chłodnej piwnicy, w lekko wilgotnym podłoŜu składającym się z torfu i piasku (po równo).
Tak przechowane bulwy bądź rozłogi wysadzamy wczesną wiosną na nowe stanowiska.

W przypadku krzewów i drzew miododajnych zazwyczaj stosujemy rozmnaŜanie poprzez

sadzonki zielne i zdrewniałe (sztorby) oraz szczepienie (okulizację).

W praktyce rozmnaŜanie poprzez sadzonki zdrewniałe (sztorby) jest bardzo łatwe, nie

wymaga  bowiem  specjalnych  urządzeń  ani  wiedzy.  Jest  to  najbardziej  godna  polecenia
metoda  dla  pszczelarzy  o  niewielkim  doświadczeniu  ogrodniczym.  Zastosowanie
ukorzeniaczy  powoduje,  Ŝe  moŜna  ją  stosować  w  przypadku  większości  krzewów
miododajnych i sporej części gatunków drzew.

Sadzonki najlepiej pobrać w listopadzie, gdy opadną liście, bo przemarznięcie pędów

moŜe spowodować znacznie gorsze przyjmowanie sadzonek.

Sadzonki tniemy ze zdrewniałych, najlepiej jednorocznych, dobrze wyrośniętych pędów

grubości ołówka. Najlepsze efekty uzyskuje się z ich dolnych części, zawierających „śpiące
oczka”, a górną część pędu z pąkami szczytowymi najlepiej odrzucić. Sadzonki, w zaleŜności
od długości międzywęźli powinny mieć długość 10–30 cm.

Dolne cięcie wykonujemy prostopadle do pędu centymetr pod pąkiem, górne ukośnie,

około 2 cm, nad pąkiem. Takie cięcie pozwala szybko określić dolny i górny koniec sztorbu.

Przed poraŜeniem przez choroby grzybowe chroni zamoczenie końcówek sztorbów

w roztworze  środka  grzybobójczego  (np.  Funaben).  Przechowujemy  je  włoŜone  pionowo  do
doniczek  lub  skrzynek  wypełnionych  wilgotnym  piaskiem  tak,  aby  ponad  piasek  wystawało
ok.  10–20%  długości  sadzonki.  Sadzonki  moŜna  teŜ  całkowicie  przykryć  wilgotnym
piaskiem.  Przechowuje  się  je  do  wiosny  w  temperaturze  0–5°C  w  chłodnej  piwnicy  lub
zadołowane. Piasek, w którym się znajdują, powinien być stale lekko wilgotny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiosną sadzonki, po zastosowaniu ukorzeniacza wysadza się na specjalnie przygotowane

zagony.  Ukorzeniacz  to  zazwyczaj  proszek,  zawierający,  oprócz  hormonalnych  substancji
stymulujących  ukorzenianie,  równieŜ  dodatek  fungicydu.  Stanowisko  na  zagon  powinno  się
znajdować  najlepiej  na  glebie  gliniasto-piaszczystej,  z  duŜą  zawartością  próchnicy.  NaleŜy
unikać  stanowisk  mocno  nagrzewających  się,  czyli  południowych  stoków  oraz  stanowisk
przylegających do nagrzewającej się ściany.

Na zagonie robimy otwory o głębokości dostosowanej do wielkości sadzonek, które

umieszczamy tak, aby nad powierzchnię ziemi wystawały jedynie krótkie, kilkucentymetrowe
odcinki z górnym oczkiem (lub parą oczek). WaŜne jest, aby w czasie sadzenia nie uszkodzić
dolnej części pędów, bo są juŜ tam, zwykle niewidoczne, zaczątki korzeni. Po kilku lub
kilkunastu tygodniach, zaleŜnie od gatunku, pojawią się listki – znak, Ŝe roślina się
ukorzeniła.

W trakcie ukorzeniania naleŜy bezwzględnie pamiętać o utrzymywaniu odpowiedniej

wilgotności gleby, płytkim spulchnianiu i odchwaszczaniu. Bardzo dobrze jest teren szkółki
wysypać torfem lub kompostem, co chroni glebę przed wysychaniem. Musimy zapamiętać, Ŝe
ukorzeniających się roślin nie wolno nawozić.

W przypadku zaobserwowania na sadzonkach objawów chorób grzybowych naleŜy

podlewać je fungicydami. Sadzonka powinna rosnąć na tym stanowisku do jesieni. Potem
moŜna przesadzić ją w wybrane miejsce.

Najłatwiej ukorzeniają się sadzonki wierzb (poza iwą), które moŜna ciąć nawet wiosną po

ruszeniu soków. Wystarczy wstawić je do naczynia z zalanym wodą torfem, gdzie puszczą
korzenie i się zazielenią. Po przymrozkach moŜna je wysadzić na zagonie.

RozmnaŜanie poprzez sadzonki zielne (asymilujące) wymaga juŜ od ogrodnika trochę

doświadczenia  i  nakładów.  Bardzo  przydatna  jest  mnoŜarka.  MoŜe  to  być:  mały  namiot
foliowy, inspekt lub mini szklarenka. Na małą skalę moŜemy wykorzystać nie nasłonecznione
okno w domu. Zaletą tej metody jest, Ŝe moŜemy rozmnoŜyć gatunki roślin, których nie uda
się  rozmnoŜyć  przez  podział,  ani  teŜ  poprzez  sztobry.  Musimy  tylko  zapewnić  im
odpowiednie warunki, a sadzonki pobrać w optymalnym dla danego gatunku terminie. MoŜna
w ten sposób rozmnoŜyć takie cennie drzewa miododajne jak perełkowiec japoński. Musimy
jednak  liczyć  z  tym,  Ŝe  drzewa  uzyskane  w  ten  sposób  nie  urosną  zbyt  okazałe,  a  ich
Ŝ

ywotność będzie zdecydowanie mniejsza niŜ okazów wyhodowanych z nasion.

Sadzonki do tego sposobu rozmnaŜania pobieramy zwykle z pędów tegorocznych. Okres

pobierania  określa  się  często  na  podstawie  sztywności  pędu,  z  którego  mają  być  wykonane
sadzonki.  W  niektórych  przypadkach  ustala  się  to  przez  próbę  przełamywania  pędu  (dobra
sadzonka powinna łatwo przełamywać się, nadmiernie elastyczna, nie nadaje się).

Sadzonki tnie się długość od 2 do 4 międzywęźli (zazwyczaj 3). Górne cięcie

wykonujemy  nad,  a  dolne  pod  węzłem,  w  odległościach  takich  samych  jak  w  przypadku
sztorbów.  U  roślin  z  pustymi  przestrzeniami  w  pędzie  cięcie  wykonujemy  „przez  węzeł”.
Wierzchołki, jako zbyt miękkie, z reguły się odrzuca. Materiał na sadzonki pozyskuje się, gdy
liście  rośliny  nie  są  mokre,  najlepiej  w  godzinach  dopołudniowych.  Pędy,  po  odcięciu,  do
czasu sadzonkowania utrzymuje się w cie niu, chroniąc przed utratą wody. Sadzonki tnie się
ostrym  noŜem.  MoŜna  teŜ  ciąć  odpowiednimi  sekatorami,  które  nie  miaŜdŜą  pędu.  Od  dołu
sadzonki usuwamy liście na taką wysokość, aby nie dotykały podłoŜa. Gdy sadzonka posiada
duŜo liści, częściowo je usuwamy. DuŜe skracamy w zaleŜności od ich wielkości. U podstawy
sadzonkę  lekko  z  boku  kaleczymy  (nacinamy).  Tak  przygotowane  sadzonki  zanurzamy
w ukorzeniaczu,  a  następnie  umieszczamy  w  podłoŜu.  Najlepsze  jest  specjalne  ogrodnicze
podłoŜe  do  ukorzenia  (z  perlitem).  W  warunkach  amatorskich  stosujemy  mieszaninę  torfu
i piasku 2:1.

Głębokość sadzenia nie powinna być zbyt duŜa, bo moŜe to utrudniać dostęp tlenu do

korzeni. Posadzenie zbyt płytkie spowoduje przewracanie się sadzonek w czasie podlewania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lub innych czynności pielęgnacyjnych. Sadzonki nie powinny dotykać się liśćmi, bo moŜe to
doprowadzić do ich gnicia.

Podstawowym

wymogiem

zapewniającym

ukorzenienie

się

sadzonki

jest

przeciwdziałanie  odwodnieniu.  Zapobiegamy  temu  przez  zwilŜanie  powierzchni  liści  za
pomocą  opryskiwacza.  Powierzchnię  liści  naleŜy  pokrywać  równomierną  warstwą  wody
3 razy  dziennie,  w  ilości  nie  powodującej  jej  skapywanie  do  podłoŜa.  MoŜemy  teŜ
przeciwdziałać  odwodnieniu  sadzonek  przez  zminimalizowanie  strat  pary  wodnej  unoszącej
się  z  wilgotnego  podłoŜa.  Do  odizolowania  w  mnoŜarce  sadzonek  od  otoczenia,  moŜemy
uŜywać  folii  polietylenowej  lub szkła. W obu wypadkach naleŜy przeciwdziałać skapywaniu
kondensatu pary na sadzonki. Zalanie podłoŜa moŜe zniweczyć naszą pracę.

Drugim waŜnym czynnikiem, bez którego nie jest moŜliwe ukorzenianie dostęp światła

do  ukorzenianych  roślin  jest  zbyt  słabe  oświetlenie  sadzonek  w  okresie  budowy  kallusa
i korzeni,  co  prowadzi  do  niepowodzeń  w  rozmnaŜaniu.  Nadmierna  ilość  światła
(bezpośrednie  promieniowanie  słoneczne)  moŜe  jednak  zbyt  podnieść  temperaturę
w mnoŜarce. Przeciwdziała temu cieniowanie w okresie największej operacji słonecznej.

Optymalną temperaturą do ukorzeniania sadzonek liściastych jest 27°C. Temperatura

w mnoŜarce  powinna  wynosić  20–30°C.  PowyŜej  i  poniŜej  tych  temperatur  proces  budowy
nowej  tkanki  jest  praktycznie  zahamowany.  Młode  sadzonki  warto  raz  na  dwa  tygodnie
dokarmić  dolistne,  uŜywając  nawozów  z  zawartością  mikroelementów  całkowicie
rozpuszczalnych w wodzie.

Sadzonki mogą być atakowane przez choroby grzybowe (szarą pleśń, zgorzele). Dlatego

naleŜy  profilaktycznie  spryskiwać  sadzonki  wodą  z  dodatkiem  fungicydów  (np.:  Previcur
0,3%).  W  przypadku  wystąpienia  choroby,  zaraŜone  siewki  usuwamy,  a  całość  delikatnie
podlewamy  Previcurem.  Sadzonki  roślin  liściastych  ukorzeniają  się  w  zaleŜności  od
warunków w czasie kilku tygodni.

Nie naleŜy nadmiernie spieszyć się z przesadzaniem sadzonki ukorzenionej. Korzenie

w pierwszym okresie, w zaleŜności od gatunku, są grubsze, białe, ale sztywne i kruche. Łatwo
je  uszkodzić  podczas  wyjmowania  sadzonki  z  podłoŜa,  zwłaszcza  podczas  sadzenia  jej  do
pojemnika  lub  gruntu.  Przesadzonym  roślinom  zapewniamy  cień  i  wilgotną  atmosferę.
Sadzonki,  które  nie  mają  jeszcze  korzeni,  sprawdzamy,  czy  są  zdrowe.  Dolna  ich  część
powinna  być  jasna,  Ŝywa  bez  nadmiernie  rozwiniętego  kallusa.  W  razie  potrzeby  większość
kallusa usuwamy, a sadzonkę powtórnie umieszczamy w podłoŜu.

Szczepienie lub okulizacja wymaga sporej wiedzy popartej praktyką. Proces produkcji

jest  długi,  bo  trwa  od  wysiewu  nasion  podkładki  do  otrzymania  gotowych  do  wysadzenia
drzewek  mija  4–5  lat  (rys.  1).  Trzeba  sprawdzić  matecznik  zrazikowego.  W  praktyce  tę
metodę  stosujemy  jedynie  w  przypadku  rozmnaŜania  cennych  gatunków  lip  (okulizacja  lub
szczepienie na siewkach lipy szerokolistnej lub, rzadziej, drobnolistnej).

Metodą szczepienia mnoŜy się teŜ robinię lepką. Z pszczelarskich ciekawostek – moŜna

czasem spotkać w szkółkach szczepione drzewka słonisza srebrzystego na podkładce
z karagany syberyjskiej).

Dodatkową moŜliwością pozyskiwania szczególnie wartościowych drzew jest

wykorzystanie sadzonek korzennych.

Przy wykopywaniu drzew ze szkółki często mamy moŜliwość pozyskania odcinków

korzenia  grubości  ołówka  i  długości  10–20  cm.  Sadzonki  takie  przechowujemy  przez  zimę
jak  sztorby,  a  wiosną  sadzimy  na  ukos,  tak,  aby  koniec  sadzonki  znajdował  się  około  2  cm
pod  powierzchnią  ziemi.  Metoda  jest  kłopotliwa  ze  względu  na  moŜliwość  uszkodzenia
wschodzących roślin podczas zabiegów pielęgnacyjnych w szkółce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Okulizacja: a) zraz, b) wycinanie oczka, c) nacinanie podkładki, d) łączenie komponentów [6]

Krzewy i drzewa o gałęziach pokładających się po ziemi moŜemy rozmnoŜyć,

przyginając  wiosną  gałązki  do  ziemi,  tak,  aby  miały  z  nią  styczność  lub  były  lekko
zagłębione.  Gałązkę  moŜemy  skaleczyć  i  zastosować  ukorzeniacz.  Koniecznie  naleŜy  ją
obciąŜyć  (np.  kamieniem,  cegłą).  W  jesieni  odcinamy  ukorzenioną  gałązkę  i  delikatnie
wykopujemy sadzonkę.

RozmnaŜanie generatywne

Wysiew nasion jest jedyną praktyczną metodą rozmnaŜania roślin jedno i dwuletnich.

Z uwagi na prostotę tej metody jest ona powszechnie stosowana równieŜ przy uprawie bylin.
Jedynym  czynnikiem,  na  który  musimy  zwrócić  uwagę,  jest  termin  siewu,  i  w  niektórych
przypadkach,  sposób  przygotowania  nasion,  czyli  zabiegi,  jakim  musimy  je  poddać  przed
wysiewem.

Nasiona umieszcza się na określony czas w wodzie o temperaturze 20°C. Co 6–8 godzin

powinno się wymienić wodę na świeŜą. Woda zmiękcza skorupkę i nasiąka do wewnątrz,
czego wynikiem jest pęcznienie nasion.

To jeden z podstawowych sposobów skracania okresu naturalnego spoczynku nasion

i osiągania  przez  nie  zdolności  kiełkowania.  Polega  ona  na  przetrzymywaniu  nasion
w czystym piasku lub substracie (mieszaninie piasku i torfu w proporcji 1:1) w odpowiednio
regulowanej  temperaturze  i  wilgotności  przy  zapewnionym  dostępie  tlenu.  Niektóre  nasiona
wymagają  na  początku  cyklu  przetrzymywania  w  temperaturze  15–25°C  (stratyfikacja
ciepła), a później w temperaturze 0–5°C (stratyfikacja zimna).

Proces przygotowania nasion tą metodą trzeba rozpocząć w takim terminie, aby nasiona

zaczęły kiełkować na wiosnę. RóŜne partie nasion tego samego gatunku mogę mieć jednak
dość odmienne okresy dochodzenia do kiełkowania.

Jeśli nasiona kiełkują zbyt wcześnie, moŜna ten proces zatrzymać, umieszczając

pojemnik w temperaturze -3°C.

Bardzo waŜną sprawą jest odpowiednia wilgotność substratu, w którym znajdują się

nasiona.  Manualnie  moŜna  to  ocenić  w  ten  sposób,  Ŝe  wzięty  w  palce  wymieszany  piasek
pozostawia ślady wilgoci, ale wyciśnięcie go nie powoduje wysączania się kropelek wody.
Kolejną  waŜną  czynnością  jest  okresowe  (raz  na  dwa  tygodnie)  mieszanie,  a  zarazem
przewietrzanie  nasion,  połączone  z  dowilŜaniem  (jeśli  jest  taka potrzeba). Po pojawieniu się
pierwszych  kiełków  stratyfikację  przerywa  się,  a  nasiona  wraz  z  substratem  wysiewa
w szkółce.

Uszkodzenie skorupki (skaryfikacja nasion) polega na rozmiękczaniu lub kaleczeniu

łupinki nasiennej mającym na celu ułatwienie pobrania wody i przyspieszenie kiełkowania.

Odbywa się to poprzez:

−

moczenie nasion w wodzie zimnej lub ciepłej, zwykle przez 24 godziny z wymianą wody
co 6 godzin,

−

krótkotrwałym traktowanie nasion wrzątkiem,

−

długotrwałe mieszanie nasion z piaskiem np. w betoniarce, w celu osłabienia ich łupiny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są sposoby rozmnaŜania roślin miododajnych?
2. Jakie zalety posiada sposób wegetatywnego rozmnaŜania

w stosunku do rozmnaŜania

generatywnego

3.  Na czym polega rozmnaŜanie przez podział?
4.  Co to są sztorby?
5.  Jak rozmnaŜa się rośliny poprzez szczepienie?
6.  Jakie są metody generatywnego rozmnaŜania roślin?
7.  Na czym polega cięcie drzew i krzewów miododajnych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotowywanie sadzonek wegetatywnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygiąć wiosną gałązki krzewu do ziemi, tak, aby miały z nią styczność lub były lekko

zagłębione,

2)  skaleczyć lekko gałązkę i zastosować ukorzeniacz,
3)  obciąŜyć gałązkę np. kamieniem lub cegłą lub przysypać ziemią,
4)  odciąć jesienią ukorzenioną gałązkę i delikatnie wkopać,
5)  narysować poszczególne etapy rozmnaŜania roślin poprzez kopczykowanie,
6)  opisać obok rysunku,
7)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

krzew o gałęziach pokładających się,

−

kamień,

−

ukorzeniacz,

−

okulizak.

Ćwiczenie 2

Przygotowywanie materiału do szczepienia roślin sadowniczych i wykonywanie

szczepień.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film video „Szczepienie roślin sadowniczych”,
2)  wysadzić jesienią roczne siewki (podkładki) na kwaterę,
3)  ściąć okulizakiem oczko z pędu, powierzchnia musi być gładka,
4)  wsunąć  oczko  za  korę  podkładki,  cięcie  i  odginanie  kory  wykonać  delikatnie  aby  nie

uszkodzić miazgi,

5) obwiązać oczko rafią, powinno być mocno związane, aby tarczka przylegała ściśle do

podkładki,

6) narysować oczkowanie (szczepieni) i opisać,
7) zaprezentować ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film video „Szczepienie roślin sadowniczych”,

−

podkładka,

−

okulizak,

−

rafia,

−

pędy z oczkami.

Ćwiczenie 3

Cięcie drzew i krzewów miododajnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć film video „Przycinanie drzew owocowych”,
2)  prześwietlić koronę drzewa owocowego, wycinając wilki, krzyŜujące się gałęzie,
3)  przyciąć pęd główny drzewa,
4)  narysować cięcie drzewa owocowego i opisać,
5)  zaprezentować ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

film video „Przycinanie drzew owocowych”,

−

sekatory,

−

okulizak,

−

drabina,

−

piła ogrodnicza.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić metody wegetatywnego rozmnaŜania roślin?

2) opisywać cięcie drzew owocowych?

3) określić metody przygotowywania nasion do wysiewu?

4) charakteryzować metody wegetatywnego rozmnaŜania roślin?

5) wyjaśnić pojęcia: sztorba, okulizacja, podkład?

6) rozmnaŜać rośliny przez podział?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. PoŜytki nektarowe i spadziowe w Polsce

4.3.1. Materiał nauczania

Lasy pierwotne dostarczały pszczołom obfitego poŜytku od wiosny do jesieni.

W dzisiejszych, zmienionych przez człowieka lasach jest inaczej. Większość drzew (sosna,
ś

wierk, jodła, modrzew, brzoza, olcha, dąb, grab, buk, jesion) oraz krzewów (leszczyna,

jałowiec,  cis)  naleŜy  do  roślin  wiatropylnych,  nie  nektarujących,  które  (poza  leszczyną)  są
raczej mało wartościowe dla pszczół. Nektarodajne gatunki drzew, np. lipy, klony, jarzębina,
nie  tworzą  większych  skupisk,  lecz  występują  pojedynczo.  Głównym  źródłem  nektaru  dla
pszczół  w  lasach  są  więc  krzewy,  przede  wszystkim  kruszyna,  malina  oraz  niektóre  rośliny
runa  leśnego,  jak  borówka,  wrzos,  macierzanka.  Rośliny  te  mogą  jednak  dobrze  rosnąć
i nektarować  tylko  w  lasach  widnych.  Drzewostany  zwarte  i  cieniste  są  dla  pszczół  zwykle
tylko źródłem spadzi. Najobficiej i prawie corocznie spadziuje jodła i świerk, czasem równieŜ
dąb, buk, klony, lipy i leszczyna, rzadko sosna.

PoŜytki leśne wykazują duŜe zróŜnicowanie, w zaleŜności od typu lasu, o którym

najbardziej  decyduje  podłoŜe.  Na  suchych  piaskach  i  wydmach  rośnie  bór  sosnowy  suchy,
w którego  ubogim  runie  występuje  słabo  nektarująca  borówka  brusznica,  rzadko  borówka
czarna,  a  w  widniejszych  miejscach  i  na  porębach  wrzos,  macierzanka  piaskowa,  jasieniec
piaskowy,  rozchodnik  ostry,  nawłoć  pospolita.  W  tym  typie  boru  nieco  obfitszego  poŜytku
moŜe  dostarczyć  w  sierpniu  tylko  wrzos,  jeŜeli  jest  go  duŜo  wśród  runa.  Ostatnio  roślina  ta
ma, niestety, mniejsze znaczenie niŜ dawniej.

Mniej suche tereny piaszczyste porasta bór sosnowy świeŜy. W jego piętrze krzewów

występuje  kruszyna,  malina,  głóg,  szakłak,  wierzba  ostrolistna  i  leszczyna,  zaś  w  runie
przewaŜa często borówka czarna, pszeniec gajowy, a w miejscach widniejszych i na porębach
–  wrzos,  nawłoć,  wierzbówka.  Ten  typ  boru  dostarcza  pszczołom  dość  równomiernego
poŜytku od wiosny do jesieni.

Na terenach równinnych, o płytko zalegającej wodzie gruntowej, rośnie bór bagienny.

W jego  podszyciu  występuje  kruszyna,  malina,  jeŜyna,  wierzba  uszata,  a  w  runie  –  borówka
czarna  w duŜym  zagęszczeniu,  borówka  bagienna  (łochynia),  bagno  zwyczajne,  wrzos,
pszeniec.  Bór  bagienny  jest  zwykle  dość  wilgotny,  co  sprzyja  dobremu  rozwojowi  roślin
piętra  dolnego.  Dostarcza  on  pszczołom  dość  dobrego  poŜytku  nektarowego  i  pyłkowego
z borówki, maliny, kruszyny, wierzbówki i wrzosu.

Poza wymienionymi typami boru, w których głównym gatunkiem drzewiastym jest

sosna,  na  nieco  bogatszych  glebach  rosną  lasy  liściaste  lub  mieszane.  Pod  okapem  zieleni
ocieniających glebę drzew liściastych mogą rosnąć tylko niektóre, wcześnie kwitnące rośliny
pyłkodajne  i  nektarodajne,  jak  przebiśnieg,  przylaszczka,  zawilec,  kokorycz,  miodunka,
groszek  wiosenny,  rzeŜucha,  dąbrówka,  marzanka.  Natomiast  w  wilgotnych  lasach
mieszanych  występuje  często  takŜe  wawrzynek  wilcze  łyko  oraz  malina,  jeŜyna,  kruszyna,
wierzby,  jarzębina,  a  na  polanach  wierzbówka.  Lasy  mieszane  dostarczają  dość  dobrych
poŜytków wiosną i wczesnym latem.

PoŜytki z łąk i pastwisk

Łąki, podobnie jak lasy, wykazują duŜe zróŜnicowanie, w zaleŜności od podłoŜa. RozróŜnia

się  łąki  o  uregulowanym  poziomie  wód  gruntowych  i  łąki,  mniej  lub  bardziej  podmokłe
(z moczarami).  Na  tym  pierwszym  typie  łąk  występują  takie  rośliny  poŜytkowe,  jak  koniczyna
biała,  białoróŜowa  (szwedzka)  i  łąkowa  (czerwona),  komonica  zwyczajna  i  błotna,  lucerna
sierpowata,  wyka  ptasia,  kuklik  zwisły,  bluszczyk  kurdybanek,  firletka  poszarpana,  chaber
łąkowy,  barszcz  pospolity,  bodziszek  łąkowy,  ostroŜeń  łąkowy,  czarcikęs  łąkowy,  driakiew
gołębia, świerzbnica polna, Ŝywokost lekarski, brodawnik jesienny, nawłoć późna i inne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na łąkach podmokłych z waŜniejszych dla pszczół gatunków roślin występują: rdest

węŜownik,  krwawnica  pospolita,  ostroŜeń  warzywny,  ostroŜeń  błotny,  mięta  długolistna
i inne  gatunki  mięty, karbieniec, wierzbownica kosmata, rzeŜucha łąkowa, wiązówka błotna,
kozłek  lekarski,  rutewka  orlikolistna  i  inne.  Rosnąca  na  łąkach  podmokłych  knieć  błotna
i jaskry  nie  wydzielają  nektaru,  a  ich  pyłek  jest  uwaŜany  za  szkodliwy  dla  pszczół.  Dawniej
większe  obszary  łąk  dostarczały  dobrego  poŜytku  towarowego  na przełomie maja i czerwca.
Obecnie  łąki  podsiewane  trawami  szlachetnymi,  silnie  nawoŜone  i  często koszone, przestały
być dla pszczół dobrym źródłem poŜytku.

Na pastwiskach większe znaczenie dla pszczół ma mniszek pospolity, koniczyna biała,

która kwitnie mimo częstego zgryzania, a ponadto nie wyjadane przez zwierzęta chwasty, jak
ostroŜeń, bodziszek, głowienka pospolita, wilŜyna, zagorzałek, itp. Większą wartość
poŜytkową przedstawiają pastwiska, na których rosną kępy wierzb.

PoŜytki z pól uprawnych i sadów

Na polach i w sadach znaczenie dla pszczół mają nektarodajne i pyłkodajne gatunki

uprawne  oraz  chwasty.  Z  waŜniejszych  roślin  sadowniczych  wymienić  naleŜy  agrest,
porzeczkę  czarną,  czereśnie,  wiśnie,  śliwy,  jabłonie,  grusze,  maliny  i  truskawki;  z  roślin
rolniczych  –  rzepak  i  rzepik  ozimy  oraz  jary,  gorczycę  białą,  grykę,  koniczynę  białą,
białoróŜową,  czerwoną  i  perską,  komonicę,  lucernę,  esparcetę,  wykę  kosmatą,  bobik,
seradelę,  słonecznik,  facelię;  z  roślin  warzywnych  fasolę  wielokwiatową,  ogórki,  dynię  oraz
nasienniki cebuli, pietruszki, selera, marchwi; z roślin przemysłowych i zielarskich – kolendrę
siewną,  malwę  czarną,  lawendę,  czarnuszkę  siewną,  ostropest  plamisty,  a  takŜe  (ostatnio)
ogórecznik lekarski i wiesiołek dziwny.

Wśród nektarodajnych i pyłkodajnych chwastów polnych, na pierwszym miejscu naleŜy

wymienić  chaber  bławatek  i  rzodkiew  świrzepę  (łopuchę),  a  następnie  gorczycę  polną
(ognichę),  mlecz  polny,  ostroŜeń  polny,  koniczynę  polną  i  złocistoŜótą,  rdesty,  zagorzałek
późny,  czyściec  błotny,  powój,  wykę  drobnokwiatową,  bratek  polny,  ostróŜeczkę  polną,
jasnotę róŜową.

Pola uprawne najobficiej dostarczają poŜytków w maju, kiedy kwitną sady i rzepaki oraz

w czerwcu i lipcu, kiedy kwitnie większość roślin uprawnych i chwastów polnych.
W sierpniu i wrześniu poŜytku z pól dostarczają głównie wsiewki seradeli, łopucha i ognicha
oraz wysiewana na poplony gorczyca biała i czasem facelia błękitna.

PoŜytki z terenów osiedlowych, pasów przydroŜnych i nieuŜytków

PoŜytków tych dostarcza roślinność wysadzana, wysiewana, lub dziko rosnąca na

terenach  osiedli  mieszkalnych,  ogrodów,  parków,  skwerków,  cmentarzy,  przydroŜy  oraz
tzw. ruderalisk  i  nieuŜytków.  Z  gatunków  drzewiastych  największe  znaczenie  dla  pszczół
mają  tu  lipy,  robinia  akacjowa  (zwana  białą  akacją)  oraz  wierzby,  klony,  kasztanowiec,
jarzębina  i inne  drzewa  ozdobne,  a  takŜe owocowe. Z krzewów ozdobnych najwaŜniejsze są
irgi,  a zwłaszcza  irga  błyszcząca  oraz  czarna,  klon  Ginnala,  głogi,  suchodrzewy,  Ŝylistek,
ś

nieguliczka, karagana, tamaryszek, oliwnik, parczelina, moszeniec i inne, a z krzewów

jagodowych agrest, porzeczka czarna, malina.

Z uprawnych roślin zielnych na terenach osiedlowych poŜytku pszczołom dostarczają

gatunki  rosnące  w  ogródkach  kwiatowych.  NaleŜą  do  nich:  śnieŜyczka,  cebulica,  krokusy,
sasanki,  fiołki,  bratki,  gęsiówka,  Ŝagwin,  ubiorek,  niezapominajka,  wielosił,  lilie,  dzwonki,
maki,  chabry,  rozchodniki,  czyściec  włochaty,  szałwia  omszona  i  ogrodowa,  lawenda,
tymianek,  hyzop  lekarski,  mięta,  bazylia,  driakiew,  naparstnica,  ślazówka  ogrodowa,
rudbekia,  rezeda  pachnąca,  dalie,  przegorzany,  nawłocie,  dzielŜan,  astry  jesienne  i  wiele
innych.

Spośród dzikich gatunków nektarodajnych i pyłkodajnych, rosnących na terenach

piaszczystych, wymienić naleŜy Ŝmijowiec zwyczajny, farbownik lekarski, rezedę Ŝółtą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i Ŝółtawą,  nostrzyk  Ŝółty  i  biały,  chaber  nadreński,  macierzankę  piaskową,  rozchodnik  ostry,
dziewannę,  wiesiołek  i  inne.  Na  glebach  zwięźlejszych  rośnie  m.in.  podbiał,  jasnota  biała,
mniszek, kuklik zwisły, chaber łąkowy i drakiewnik, bodziszek łąkowy, głowienka pospolita,
bluszczyk  kurdybanek,  kilka  gatunków  mięty,  przetacznik,  koniczyna  biała,  białoróŜowa
i czerwona,  komonica  roŜkowa,  wyka  ptasia,  nostrzyk  biały  i  Ŝółty,  dziurawiec,  oset  zwisły,
inne  osty,  mlecz,  mikołajek  płasko  listny,  cykoria  podróŜnik,  szałwia  okręgowa,  lebiodka
pospolita,  szanta,  serdecznik,  kocimiętka  mierznica,  łopian,  popłoch,  nawłoć  późna
i kanadyjska, ślazówka turyngska, ślaz leśny.

Roślinność nektarodajna i pyłkodajna terenów osiedlowych, pasów przydroŜnych

i nieuŜytków dostarcza pszczołom poŜytków podtrzymujących od wiosny do jesieni, a dzikim
owadom  pszczołowatym  ciągłego  pokarmu.  Większe  skupiska  robinii  i  lip  pozwalają  na
uzyskiwanie równieŜ miodu towarowego.

Spadź

Jest słodką i lepką cieczą, pojawiającą się na liściach i gałązkach niektórych gatunków

drzew i krzewów, a niekiedy teŜ na roślinach zielonych. Jest ona efektem bytowania drobnych
owadów będących szkodnikami roślin mszyc (Aphidinea) i czerwców (Coccinea), czasem teŜ
miodówki (Psyllinea).

Owady te swym gębowym aparatem kłująco-ssącym nakłuwają liście i młode pędy,

z których  wysysają  sok,  zawierający  duŜo  cukrów,  lecz  niewielką  tylko  ilość  substancji
azotowych.  Pluskwiaki,  aby  zaspokoić  potrzeby  białkowe  swego  organizmu,  muszą
przerabiać  duŜą  ilość  pokarmu.  Nadmiar  cukrów  wydalają  w  postaci  drobnych  kulek,  które
pokrywają  liście  i  gałązki  poniŜej.  Czasem  chodniki  pod  spadziującym  drzewem  wydają  się
być mokre jak po deszczu.

Spadź najobficiej występuje w miejscach zacisznych, wilgotnych i dobrze

nasłonecznionych. Spośród drzew liściastych najlepiej spadziują lipa, wierzba, dąb, grab, klon
i osika. Spore znaczenie dla wydajności spadziujących drzew liściastych ma występowanie
mrówek, które bronią mszyc przed naturalnymi wrogami.

Najlepiej spadziującym drzewem iglastym jest jodła. Nieco gorzej spadziuje świerk.

Często i dość długo występuje spadź równieŜ na modrzewiu.

Czynnikami powodującymi zanik poŜytku ze spadzi są:

−

susza, połączona z utrzymywaniem się temperatury powyŜej 30°C,

−

wystąpienie ulewnego deszczu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak nazywamy zielne wieloletnie rośliny?
2.  Jaką wartość dla pszczół mają rośliny dwuletnie?
3.  Jakie jednoroczne rośliny dostarczają poŜytku?
4.  Jakie rośliny naszych lasów przedstawiają wartość dla pszczół?
5.  Z jakich uprawianych roślin korzystają pszczoły?
6.  W jakich miejscach najobficiej występuje spadź?
7.  Jakie rośliny z terenów osiedlowych dostarczają poŜytku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie wybranych gatunków roślin uprawianych specjalnie dla pszczół.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć przeźrocza i rysunki roślin miododajnych,
2)  określić charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin,
3)  uzupełnić poniŜszą tabelkę,

Nazwa rośliny

Barwa kwiatu

Pora kwitnienia

Barwa obnóŜa

Wysokość rośliny

Rzepak ozimy

ółta

maj

cytrynowo-Ŝółta

ok. 120 cm

4) zaprezentować ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przeźrocza i rysunki roślin miododajnych,

−

zielnik,

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie nasion roślin miododajnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć nasiona roślin miododajnych,
2)  narysować nasionko, zaznaczając jego charakterystyczne cechy,
3)  opisać kaŜdy rysunek,
4)  zaprezentować ćwiczenie

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kolekcja nasion roślin miododajnych,

−

lupa.

Ćwiczenie 3

Określanie ilości wysiewu roślin miododajnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem dydaktycznym dotyczącym wysiewu roślin miododajnych,
2) określić ilość nasion potrzebnych do obsiania 1 m

3) uzupełnić poniŜszą tabelkę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nazwa rośliny

ilości wysiewu roślin miododajnych na

1 m

w dkg

Pora wysiewu

4) zaprezentować ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kolekcja nasion roślin miododajnych,

−

normy wysiewu roślin miododajnych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) charakteryzować zielne rośliny wieloletnie?

2) określać ilość potrzebnych nasion do wysiewu?

3) rozpoznać nasiona roślin miododajnych?

4) określić rośliny uprawiane specjalnie dla pszczół?

5) określić miejsca występowania spadzi?

6) opisywać rośliny naszych lasów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zapylanie roślin przez pszczoły

4.4.1. Materiał nauczania

Pszczoły miodne są niemal wyłącznymi zapylaczami wielu roślin kwitnących wiosną,

zimują  bowiem  całymi  bardzo  licznymi  rodzinami,  podczas  gdy  u  innych  owadów
zapylających  kwiaty  zimują  tylko  zapłodnione  samice,  które  dopiero  na  wiosnę  zaczynają
zakładać  gniazda.  W  późniejszym  okresie  dzikich  owadów  –  zapylaczy  jest  wprawdzie
więcej,  lecz  liczba  ich  mogłaby  być  wystarczająca  do  zapylenia  roślin  tylko  na  niewielkiej
przestrzeni.

W tych okolicach, gdzie uprawia się na duŜych obszarach rośliny owadopylne, moŜe się

okazać, Ŝe nie tylko liczba owadów dzikich, ale takŜe liczba utrzymywanych pszczół jest tam
za mała do dobrego zapylania kwiatów, co powoduje znaczne nieraz obniŜenie plonów. Aby
zapewnić dobre urodzaje, naleŜy wtedy przywieźć dostatecznie liczną pasiekę i odpowiednio
ją rozmieścić na obszarze kwitnących roślin, a w razie potrzeby zastosować specjalne sposoby
zwiększania nalotu pszczół na kwiaty.

Dochód, jaki pszczoły przynoszą przez zapylanie roślin, przewyŜsza wielokrotnie dochód

otrzymywany  z  miodu,  wosku  i  innych  produktów  pszczelich,  a  o  wielkiej  przydatności
pszczół  świadczyć  moŜe  to,  Ŝe  w  niektórych  krajach  uwaŜa  się  za  konieczne  utrzymywanie
pasiek  wyłącznie  w  celu  zapylania,  chociaŜby  uzyskany  miód  nie  pokrywał  kosztów  ich
utrzymania.

Rozmieszczenie pni na zapylanym obszarze. Dobre zapylanie uprawnych roślin

owadopylnych  moŜe  być  tylko.  Wtedy  zapewnione,  gdy  w  pobliŜu  znajduje  się  dostatecznie
duŜa  pasieka.  W  miarę  jednak  oddalania  się  od  pasieki  liczba  pszczół  na  kwiatach  maleje,
zapylanie  staje  się  niedostateczne  i  następuje  spadek  plonów.  Aby  zapylenie  było  dobre,
kaŜdy  kwiat  powinien  być  odwiedzany  przez  pszczoły  2–3  razy,  a  ta  wymaga  duŜej  liczby
pszczół na jednostkę powierzchni uprawnej.

Najintensywniejsza działalność pszczół zaznacza się na obszarze o promieniu

500–1000  m  wokół  pasieki,  a  wiosną,  gdy  z  powodu  chłodów  pszczoły  nie  lecą  na  odległe
poŜytki,  promień  ten  częsta  nie  przekracza  250  m.  WaŜne  jest  więc  odpowiednie
rozmieszczenie  pasiek  i ustawienie  pni  pszczelich  moŜliwie  jak  najbliŜej  zapylanych  roślin.
Uzyskamy  wówczas  maksymalne  zagęszczenie  pszczół  na  jednostce  powierzchni  i  moŜemy
oczekiwać dobrego zapylenia plantacji.

PrzewoŜenie pszczół do zapylenia roślin uprawnych. JeŜeli zachodzi potrzeba

specjalnego  przewoŜenia  pszczół  na  uprawy  roślin  owadopylnych,  to  wybrane  pnie  naleŜy
zawczasu  do  tego  przygotować,  aby  na  czas  kwitnienia  danej  rośliny  miały  duŜo  pszczół
lotnych.  Przewiezienie  pszczół na odległość większą niŜ 5 km poza transportem nie sprawia
Ŝ

adnych dodatkowych kłopotów. Często jednak opłaci się w celu uzyskania zwyŜki planów

przewieźć pewną liczbę pni na odległość nawet 1,5 km, lecz wtedy wszystkie lotne pszczoły
wrócą na dawne miejsce. Aby uniknąć strat, naleŜy juŜ wiosną, przed oblotem pszczół,
ustawić ule parami blisko siebie. Gdy jeden z dwóch uli przewieziemy na bliską odległość, to
pszczoły lotne wrócą na dawne miejsce, do pozostawionego tam pnia sąsiedniego. Wracające
pszczoły zostaną przyjęte tylko w okresie obfitego poŜytku. JeŜeli przewóz pni pszczelich
odbywa się w okresie bezpoŜytkowym, to zarówno rodziny przewiezione, jak i pozostawione
na starym miejscu powinny być podkarmione.

Pnie przewiezione na bliską odległość stracą wszystkie lotne pszczoły, dlatego. przez

kilka dni powinniśmy im dawać wodę. Dostateczną liczbę lotnych pszczół do zapylania będą
one miały dopiero po 10-15 dniach, a więc o tyle dni wcześniej przed zakwitaniem roślin
naleŜy je przewieźć na nowe miejsce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pasiekę przewiezioną na zapylanie naleŜy ustawić w środku zapylanej powierzchni lub na

jej  skraju.  JeŜeli  plantacja  ma  kształt  wydłuŜony,  to  naleŜy  pasiekę  podzielić na dwie części
i ustawić na skrajach obszaru. Im bliŜej kwitnących roślin ustawi się pasiekę, tym lepiej będą
one  zapylane,  a  przy  tym  i  zbiory  miodu  będą  większe.  Najlepsze  zapylenie  uzyskuje  się
wtedy, gdy odległość od pasieki do najdalszego skraju plantacji nie przekracza 500 m.

Tresura pszczół

W celu dobrego zapylenia roślin, których kwiaty obficie nektarują i są łatwo dostępne dla

pszczół,  wystarczy  tylko  zgromadzenie  odpowiednio  licznej  pasieki.  Natomiast  aby  uzyskać
dobre  zapylenie  roślin  o  kwiatach  trudno  dostępnych  dla  pszczół  trzeba  stosować  zabiegi
dodatkowe. Jednym z nich jest tzw. tresura pszczół.

Tresurę pszczół przeprowadza się w sposób następujący. Wieczorem przygotowuje się

syrop,  dając  na  1  litr  wody  0,5  kg  cukru.  Po  przegotowaniu  i  ostudzeniu  go  do  temperatury
30°C wrzuca się do syropu świeŜo zebrane kwiaty tej rośliny, na którą chcemy skierować lot
pszczół.  Kwiaty  zanurzone  w  syropie  powinny  być  oczyszczone  z  kielichów  i  innych  części
zielonych,  a  ilość  ich  powinna  być  równa  około  1/4  objętości  syropu.  Syrop  naleŜy
przygotować  w  czystych  szklanych  lub  emaliowanych  naczyniach  bez  Ŝadnego  obcego
zapachu  i  nakryć  pokrywką.  Nabiera  on  przez  noc  zapachu  kwiatów.  O  świcie  przecedzony
przez  sito  syrop  nalewamy  do  podkarmiaczek  i  dajemy  pszczołom  przed  rozpoczęciem  się
lotu w ilości 1/2 szklanki na pień. Pierwszą dawkę dajemy zwykle dwukrotnie większą.

Pszczoły pobudzone w ten sposób do lotu na określoną roślinę, np. na koniczynę

czerwoną,  po  nieudanych  próbach  dosięgnięcia  do  nektaru  dość  szybko  mogą  zrezygnować
z oblatywania  niedostępnych  kwiatów  i  dlatego  podkarmianie  takie  trzeba  stosować
codziennie przez cały czas kwitnienia rośliny, sporządzając co wieczór świeŜy syrop.

Najlepsze rezultaty daje tresura młodych pszczół, które jeszcze nie zbierały nektaru. Aby

otrzymać  rodziny  z  młodymi  pszczołami,  naleŜy  na  10–15  dni  przed  datą  przewidywanego
początku  kwitnienia  utworzyć  sztuczne  roje  i  od  razu  wywieźć  je  na  zapylany  obszar.  Od
pierwszego  dnia  trzeba  młode  roje  podkarmiać  aromatyzowanym  syropem,  a  początkowo
dawać im równieŜ wodę.

Pszczoły zbieraczki pyłku i nektaru cechują się m.in. tym, Ŝe najpierw wykorzystują

rośliny  znajdujące  się  najbliŜej  pasieki,  a  w  miarę  potrzeby  dopiero  zwiększają  promień
swego  lotu.  Normalnie  na  łanie  kwitnącej  rośliny  entomofilnej  pracuje  jednocześnie  tyle
zbieraczek, dla ilu wystarcza poŜytku, inne zaś lecą dalej.

Praca zbieraczek, jako dostarczycielek pokarmu dla rodziny pszczelej w ulu i jako

zapylaczy kwiatów jest tym efektywniejsza, im krótsza jest droga do źródła poŜytku. Dlatego
stosuje  się  podwoŜenie  pasiek  do  upraw,  ustawiając  ule  grupami  po  kilka  lub  pojedynczo,
moŜliwie blisko kwitnących roślin, lub nawet wewnątrz plantacji. Przewozu rodzin pszczelich
dokonuje się późnym wieczorem, po zakończonych lotach lub nocą, aby rano pszczoły mogły
się  oblecieć  na  nowym  miejscu  i  zacząć  pracę  na  kwiatach.  W  celu  zapobieŜenia  powrotom
pszczół  na  stare  miejsce  naleŜy  przewozić  je  w  lecie  na  odległość  co  najmniej  3  km,
natomiast wiosną, kiedy jest chłodno, dopuszczalne są odległości duŜo krótsze

Moment przywiezienia pszczół do zapylania powinien wypadać w początku pełni

kwitnienia  uprawy.  W  sadach  jest  to  dzień,  kiedy  wokoło  10%  pąków  kwiatostanowych,
kwitną  juŜ  pierwsze  kwiaty,  a  na  plantacjach  nasiennych  roślin  zielnych  –  kiedy  łan  jest
wokoło  10%  (w  stosunku  do  stanu  masowego  kwitnienia)  pokryty  kwiatami.  W  przypadku
wcześniejszego  przywozu  pszczół  (przed  kwitnieniem  rośliny,  która  ma  być  zapylana),
wypuszczone  pszczoły  znajdują  sobie  szybko,  zwłaszcza  przy  ładnej  pogodzie,  inne  źródło
poŜytku. PoniewaŜ owady te są wierne odwiedzanym kwiatom, oblatują dopóty, dopóki mają
co  z  nich  zbierać,  zaś  rośliny  później rozkwitłe, chociaŜ znajdują się bliŜej pasieki, są przez
zbieraczki pomijane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Istnieje jeszcze problem roślin konkurencyjnych, to znaczy odciągających pszczoły od

upraw, które powinny zapylać. Na przykład dla jabłoni rośliną konkurencyjną moŜe być
kwitnący rzepak czy rzepik ozimy, względnie mniszek lekarski. Bywa teŜ, Ŝe sady odciągają
pszczoły od rzepaku. Radą na to jest przywiezienie większej liczby rodzin pszczelich. Poleca
się teŜ wykaszanie mniszka w sadach.

Tabela 1. Normy obsady upraw entomofilnych pszczołami w celu zapewnienia dobrego zapylenia

[opracowanie własne]

Rośliny (uprawy)

Liczba rodzin

pszczelich na 1ha

Sady jabłoniowe i gruszowe

3–5 (6)

Sady wiśniowe i śliwowe

4–6 (8)

Krzewy jagodowe

2–5 (6)

Truskawki

1–2 (2)

Ogórek

I–2 (3)

Cebula

6–8 (l0)

Marchew

3–4 (8)

Kapusta

3–5 (6)

Słonecznik

1–2 (3)

Rzepak, rzepik, gorczyca

2–4 (6)

Gryka

2–4 (5)

Koniczyna czerwona

2–3 (10)

Inne koniczyny, komonica, sparceta

2–3 (6)

Liczby w nawiasach oznaczają najwyŜsze podawane normy

Niezbędną do dobrego zapylenia 1ha waŜniejszych entomofilnych upraw liczbę rodzin

pszczelich podano w tabeli 1.

wiatli producenci owoców i nasion słusznie traktują zapylanie swych plantacji przez

pszczoły  jako  jeden  z  podstawowych  czynników  produkcji  roślinnej.  Jest  to  wprawdzie
czynnik najtańszy, ale tak samo waŜny i niezbędny, jak kaŜdy inny. Za przywiezienie pszczół
do  zapylania  plantatorzy  płacą  pszczelarzom  odpowiedni  ekwiwalent.  Wynosi  on
równowartość  kilku  kilogramów  miodu,  zaleŜnie  od  umowy  między  plantatorem
a pszczelarzem.  Wynajem  pszczół  najbardziej  aktualny  jest  wiosną  do  zapylania  roślin
sadowniczych oraz w lecie do zapylania nasienników warzyw, koniczyny czerwonej, bobiku,
wyki  kosmatej  oraz  innych  upraw,  z  których  pszczelarz  nie  ma  zysku.  Natomiast  do  takich
upraw jak gryka, koniczyna biała, esparceta, gorczyca, nostrzyk, kolendra pszczelarze chętnie
przywoŜą pszczoły bez zapłaty, gdyŜ liczą na zbiór miodu.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Dlaczego pszczoły traktuje się jako głównych zapylaczy kwiatowych wiosną?
2.  Jakie znaczenie pszczoły odgrywają jako zapylacze roślin entomofilnych?
3.  W jakim celu stosuje się tresurę pszczół?
4.  Jak praktycznie przeprowadza się tresurę pszczół?
5.  Jak naleŜy rozmieszczać rodziny pszczele na zapylanym obszarze?
6.  Kiedy naleŜy wywieźć rodziny pszczele na zapylenie uprawy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określanie liczby rodzin pszczelich potrzebnych do zapylenia wybranych upraw roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić powierzchnię uprawy roślin,
2)  przyjąć normę liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,
3)  obliczyć potrzebną ilość rodzin pszczelich,
4)  uzupełnić poniŜszą tabelę,

Nazwa rośliny

Norma obsady upraw

entomofilnych

pszczołami

Powierzchnia uprawy

Ilość potrzebnych

rodzin

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

norma liczby rodzin pszczelich niezbędnych do zapylenia uprawy,

−

tabela atrakcyjności roślin dla pszczół,

−

papier A4.

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie gatunków i odmian roślin uprawianych w sadach i jagodnikach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć przeźrocza i rysunki roślin miododajnych,
2)  określić charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin,
3)  uzupełnić poniŜszą tabelkę,

Nazwa rośliny

Barwa kwiatu

Pora kwitnienia

Barwa obnóŜa

Wysokość rośliny

4) zaprezentować ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przeźrocza i rysunki roślin miododajnych,

−

zielnik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Rozpoznawanie roślin zielarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obejrzeć przeźrocza i rysunki roślin miododajnych,
2)  określić charakterystyczne zewnętrzne cechy roślin,
3)  uzupełnić poniŜszą tabelkę,

Nazwa rośliny

Barwa kwiatu

Pora kwitnienia

Barwa obnóŜa

Wysokość rośliny

4) zaprezentować ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przeźrocza i rysunki roślin miododajnych,

−

zielnik.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przeprowadzać tresurę pszczół?

2) rozmieszczać rodziny pszczele na zapylanym obszarze?

3) określić znaczenie pszczół jako zapylacze roślin entomofilnych?

4) rozpoznać miododajne rośliny zielarskie?

5) określić liczbę rodzin pszczelich potrzebnych do zapylenia

wybranych upraw roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Tresura pszczół wymaga stosowania
a)  syropu aromatyzowanego.
b)  syropu gęstego.
c)  kandu.
d)  syty.

2. Rysunek przedstawia jeden z gatunków roślin, dostarczających nektaru i pyłku. Jest to

a)  chaber bławatek.
b)  facelia błękitna.
c)  gryka zwyczajna.
d)  chaber łąkowy.

3. Jest dość powszechnie uprawianą rośliną. W sprzyjających warunkach z dorodnej

plantacji moŜna zebrać ponad 200 kg miodu z 1 ha. Tą rośliną jest
a)  gryka zwyczajna.
b)  koniczyna biała.
c)  koniczyna czerwona.
d)  rzepak ozimy.

4. PrzybliŜoną pora kwitnienia rzepaku jarego jest

a)  05.06–15.07.
b)  15.06–05.07.
c)  25.05–25.06.
d)  01.07–10.08.

5. Charakterystyczną cechą poŜytków spadziowych róŜniących je od nektarowych jest

a)  brak pyłku.
b)  łatwe prognozowanie.
c)  regularne występowanie.
d)  przydatność miodu do zimowli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Jest jednym z najstarszych gatunków zbóŜ uprawianych w naszym kraju. Jej cechą

gatunkową jest wydzielanie obfitego nektaru tylko w godzinach rannych. Tą rośliną jest
a)  koniczyna czerwona.
b)  gryka zwyczajna.
c)  koniczyna biała.
d)  rzepak ozimy.

7. Przedstawiona roślina pastewna i wieloletnia na rysunku to

a)  lucerna siewna.
b)  seradela siewna
c)  esparceta siewna.
d)  koniczyna szwedzka.

8. W Polskiej Normie „Miód pszczeli”, miód rośliny nie jest wyróŜniony

a)  rzepak ozimy.
b)  akacja.
c)  malina.
d)  lipa.

9. PoŜytków dostarcza surowca, z którego powstaje miód o zawartości soli mineralnych

około 1% to poŜytek
a)  spadziowy.
b)  wielokwiatowy.
c)  gryczany.
d)  wrzosowy.

10. Z surowca tego powstaje produkt, który przechowuje się najlepiej ze wszystkich

produktów  pszczelich,  nie  wysycha,  nie  wchłania  wody,  rzadko  jest  atakowany  przez
szkodniki i nie wymaga przechowywania w szczelnych pojemnikach. Tym surowcem jest
a)  nektar.
b)  propolis.
c)  pyłek.
d)  woda.

11. Miód z tej rośliny ma jasnobursztynowy kolor i bardzo silny i trwały aromat.

Konsystencję ma galaretowatą i dlatego trudno go odwirować z plastrów. PowyŜszy opis
dotyczy rośliny
a)  maliny.
b)  rzepaku.
c)  wrzosu.
d)  gryki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Przedstawiony na rysunku sprzęt wykorzystuje się przy pozyskiwaniu miodu z

a)  maliny.
b)  wrzosu.
c)  lipy.
d)  akacji.

13. Rozluźniacz do miodu jest niezbędny do pozyskiwania miodu z

a)  wrzosu zwyczajnego.
b)  spadzi iglastej.
c)  gryki zwyczajnej.
d)  rzepaku ozimego.

14. Uzyskanie w pełni wykształconych nasion i owoców wysokiej jakości wymaga uŜycia do

zapylenia 1 ha sadu
a)  2 rodzin pszczelich.
b)  3 rodzin pszczelich.
c)  4 rodzin pszczelich.
d)  5 rodzin pszczelich.

15. W przypadku, gdy stwierdza się zamieranie pszczół lotnych w okresie obfitego

występowania spadzi, najpewniejszym sposobem zapobiegawczym jest
a)  wywiezienie pasieki.
b)  uruchomienie poidła.
c)  przetrzymywanie pszczół w ulach.
d)  usunięcie miodu spadziowego z miodni.

16. Aby uniknąć zatrucia pszczół w okresie zbioru spadzi, naleŜy

a)  ograniczyć matkę w czerwieniu.
b)  podać dwa obfite plastry pierzgi.
c)  podkarmiać ciastem cukrowo-miodowym.
d)  zapewnić nieograniczony dostęp do wody.

17. ŚcieŜki technologiczne na plantacji rzepaku ozimego wykonujemy w celu

a)  ułatwienia ochrony i nawoŜenia.
b)  wprowadzenia walki biologicznej ze szkodnikami.
c)  przyspieszenia wegetacji wiosną.
d)  odprowadzenia wody z topniejących śniegów.

18. Podstawowym zabiegiem agrotechnicznym w zwalczaniu chwastów przy uprawie roślin

strączkowych jest bronowanie, które naleŜy przeprowadzić
a)  z rana.
b)  w południe.
c)  po deszczu.
d)  przed burzą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Określanie zasobów bazy poŜytkowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: