sprawiedliwość i to, co sprawiedliwe

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

ius - to, co sprawiedliwe

ius suum - przedmiot sprawiedliwości, „to, co sprawiedliwe”, przedmiot sztuki prawa

Tytuł tego, co sprawiedliwe

Podstawa prawa

Miara tego, co sprawiedliwe

Prawa naturalne i prawa pozytywne

ius naturale
ius positivum
prawa mieszane

Czy istnieją rzeczy sprawiedliwe z natury - prawa naturalne w znaczeniu rzeczywistym - coś
sprawiedliwego - rzeczy przypisane osobie ludzkiej z natury – należne osobie z tytułu natury?

Załóżenie, że nie istnieją prawa z tytułów naturalnych prowadzi do paradoksu pozytywizmu

Czy w stosunkach sprawiedliwości występuje miara równości, która nie byłaby umowna, lecz
naturalna?

Prawa pierwotne i prawa wtórne

Prawa pierwotne np.: prawo do życia jak i pochodne od niego prawo do poddania się leczeniu, by je
utrzymać

Prawa wtórne: np. prawo do obrony koniecznej - dopiero wskutek zamachu dokonanego przez
człowieka powstaje prawo do obrony koniecznej jako wtórny przejaw prawa do życia.

Prawa pierwotne dzielą się na główne i pochodne.

to, co pozytywnie sprawiedliwe

Prawo pozytywne to autentyczne prawo – tak samo jak prawo naturalne – ponieważ ludzka wola ma
zdolność prawdziwego i właściwego przypisywania rzeczy oraz dostosowywania ich do siebie
nawzajem.

W odniesieniu do mocy tytułu oraz długu nie ma różnicy pomiędzy prawem naturalnym oraz prawem
pozytywnym; w obu przypadkach rzecz jest jednakowo należna podmiotowi i jednakowo stanowi dług
wobec niego.

Miara pozytywna opiera się na niedookreśleniu naturalnego dostosowania do siebie rzeczy albo osób i
rzeczy w stosunku do prawa. Niedookreśloność natury sprawia, że możliwa jest wolność człowieka.

ius naturale - ius positivum

I. Każde prawo pozytywne pochodzi od pewnego prawa naturalnego, stanowi jego doprecyzowanie,
przedłużenie lub uzupełnienie.

np.: zachowek opiera się na naturalnym prawie dziedziczenia; środki administracyjne - na prawie do
prawidłowego zarządu.

II. Miara pozytywna, która okazałaby się niewystarczająca wobec wymogów prawa naturalnego,
tworzy prawdziwe prawo pozytywne, czyli prawo pozytywne o całej swojej mocy, ale nie usuwa
przyczyny niewystarczalności. Pozostawia możliwości oraz środki służące wzajemnemu dostosowaniu
rzeczy lub osób w sposób wystarczający.

Przykład: ustawodawstwo przeznacza na świadczenia emerytalne kwoty niższe od tych, które
należałoby przypisać zgodnie z wymaganiami godności osoby ludzkiej (dostarczenie emerytowi środki
do życia przyzwoitego i godnego w stosunku do otoczenia społecznego)

ius naturale - ius positivum

Czy emeryt ma prawdziwe prawo do pobierania takich niższych świadczeń?
Czy powinien pobierać więcej niż to, co zostało ustalone?
Jeżeli urzędnik wypłaci kilku emerytom więcej niż postanowiono, czy popełni niesprawiedliwość?
Jeśli tak, czy można ją kwalifikować jako przestępstwo?
Czy przyjmując wyższe świadczenie niesprawiedliwość/przestępstwo popełnia emeryt?
Czy urzędnik zobowiązany jest do zwrotu?
Czy emeryt zobowiązany jest do zwrotu?

III. Przypisanie lub miara o charakterze pozytywnym sprzeczne z prawem naturalnym nie stanowią
prawdziwego prawa i, wskutek tego, są nieważne.

Civilis ratio civilia quidem iuria corrumpere potest, naturalia vero non potest (Prawo cywilne może
znosić lub zmieniać prawa cywilne, lecz nie prawa naturalne. Gaius, Inst., I, 158)

norma prawna

Norma prawna pełni wobec prawa dwie funkcje:

- może stanowić przyczynę prawa, gdyż niekiedy rozdziela rzeczy przyznając tytuły ich przypisania
mające charakter długu w rozumieniu sprawiedliwości, czyli, tworzy prawo. Choć ustawa nie jest
jedyną przyczyną prawa, nierzadko jednak przyczyną bywa, np. ustawy tworzą organy władzy i
przypisują im odpowiednie funkcje.

- działa jako miara prawa, czyli reguluje prawa oraz sposób ich stosowania, określa ich ograniczenia,
ustanawia przesłanki zdolności, itp.

Co to znaczy być osobą?

Pró sopon

Per se sonare

Persona est naturae rationalis individua substantia

Osoba - byt, który tak bardzo jest – myślący oraz wolny – że panuje nad sobą samym; dwa aspekty
panowania nad samym sobą:
panuje nad swym działaniem w sposób ontologiczny, to znaczy, dzięki rozumowi jest zdolna do
panowania nad przebiegiem podejmowanych przez siebie działań,
panuje nad swoim bytem, czyli należy do siebie samej i z istoty nie jest zdolna do tego, by należeć do
innego bytu.

cechy osoby

Immanencja – człowiek wykazuje działania, które mają cel sam w sobie (np.. poznawanie).

Intymność - człowiek ma pewien obszar na własność i nikt z zewnątrz nie ma do niego dostępu. Jest
to obszar będący źródłem nowości, w którym odkrywa pewne rzeczy sam z siebie.

Komunikacja - manifestowanie intymności. ukazywanie na zewnątrz nowości, która tworzy się w
sferze wewnętrznej człowieka.

Wolność - człowiek decyduje o kształcie swojego wnętrza i co skomunikuje na zewnątrz.

Dawanie - w sposób wolny człowiek wydobywa z siebie i ofiaruje (w najpełniejszy sposób w miłości
osobowej: dar z samego siebie).

Zdolność do korelacji - dar z siebie bez zdolności drugiego podmiotu do przyjęcia jest bez sensu.
Dlatego przyjmowanie drugiej osoby jako takiej też jest maksymalnym sposobem kochania drugiej
osoby. Charakter dialogiczny relacji – dialog z inną intymnością jest cechą df osobę.

konsekwencje cech osoby

Sfera prywatna – sfera publiczna

Człowiek jest istotą społeczną

Prawo jako rozmowa

Troska i przebaczenie

Człowiek nie jest swoim działaniem

Charakter absolutny osoby i uniwersalność godności

Zdolność do posiadania

Celowość i wolność osoby. Problem adeterminizmu i determinizm

Prawo do prawdy

lex naturalis

Lex naturalis

to deontyczne sądy rozumu o charakterze normy wiążącej (ustawy), którą każdy

człowiek dostrzega w sobie, niezależnie od tego, co ustanowiło społeczeństwo.
„nie będziesz kradł” - sąd deontyczny w stosunku do czyjegoś dobra;
„jestem zainteresowany kradzieżą” - osobista opinia konkretnego podmiotu, który może zdecydować
się nie przestrzegać tej normy i przywłaszczyć sobie czyjeś dobro
„ukradnę” - decyzja o charakterze subiektywnym.

obowiązywanie lex naturalis

Nie należy mylić skłonności naturalnych z ustawą naturalną. Ustawa naturalna jest racjonalną regułą
tych skłonności, to przepis podyktowany przez rozum, przepis racjonalny.

Stosunek pomiędzy naturalną skłonnością i regułą racjonalną: łączą się w zobowiązaniu, czyli
obowiązku moralnym: reguła rozumu – poza wskazaniem środków do osiągnięcia celu, do którego
popycha skłonność – nakazuje („powinno się czynić”) poprzez wyrażenia deontyczne to, do czego
dąży skłonność, to znaczy do osiągnięcia celu.

naturalistic fallacy

Zarzut błędu naturalistycznego opiera się na założeniu, że fakt – dążenie albo skłonność – nie może
stać się wyrażeniem deontycznym: jeśli jest bytem, nie może być powinnością, byt nie może
przeistoczyć się w powinność, gdyż zgodnie z logiką powinność poprzedza byt.

W odniesieniu nakazów naturalnych do ludzkich celów: obowiązek to nie skłonność, lecz cel; a o celu,
dopóki nie zostaje osiągnięty, mówimy, że powinien nastąpić, chociaż jeszcze go nie ma.

Naturalne cele człowieka, w zakresie w jakim stanowią jego spełnienie albo pełnię, są obowiązkami,
ponieważ człowiek to osoba.

poznanie lex naturalis

Poznanie poprzez dowód

Jako wynik poznania ludzkiej natury.

Łatwość poznania różnych poziomów norm prawa naturalnego jest odwrotnie proporcjonalna do
specyfiki natury ludzkiej

Dwa zagadnienia wynikające z kwestii poznania norm ustawy naturalnej:
1. rozum każdego pojedynczego człowieka nie wystarcza do poznania wszystkich norm prawa
naturalnego, dlatego są konieczne nauki w sposób szczególny poświęcone wspomnianym badaniom,
np. filozofia moralności, nauka prawa naturalnego.
2. ustawa naturalna, jako ustawa rodzaju ludzkiego, nie zaś wyłącznie jednostki, jest ustawą
społeczeństwa, które zawsze powinno przyjąć jej społeczne aspekty oraz stworzyć obiektywne
warunki konieczne do jej przestrzegania.