sprawiedliwość i to, co sprawiedliwe

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

ius - to, co sprawiedliwe

ius suum - przedmiot sprawiedliwości, „to, co sprawiedliwe”, przedmiot sztuki prawa

Tytuł tego, co sprawiedliwe

Podstawa prawa 

Miara tego, co sprawiedliwe

Prawa naturalne i prawa pozytywne

ius naturale
ius positivum
prawa mieszane

Czy  istnieją  rzeczy  sprawiedliwe  z  natury  -  prawa  naturalne  w  znaczeniu  rzeczywistym  -  coś 
sprawiedliwego - rzeczy przypisane osobie ludzkiej z natury – należne osobie z tytułu natury?

Załóżenie, że nie istnieją prawa z tytułów naturalnych prowadzi do paradoksu pozytywizmu

Czy  w  stosunkach  sprawiedliwości  występuje  miara  równości,  która  nie  byłaby  umowna,  lecz 
naturalna?

Prawa pierwotne i prawa wtórne

Prawa pierwotne np.: prawo do życia jak i pochodne od niego prawo do poddania się leczeniu, by je 
utrzymać

Prawa  wtórne:  np.  prawo  do  obrony  koniecznej  -  dopiero  wskutek  zamachu  dokonanego  przez 
człowieka powstaje prawo do obrony koniecznej jako wtórny przejaw prawa do życia.

Prawa pierwotne dzielą się na główne i pochodne.

to, co pozytywnie sprawiedliwe

Prawo pozytywne to autentyczne prawo – tak samo jak prawo naturalne – ponieważ ludzka wola ma 
zdolność  prawdziwego  i  właściwego  przypisywania  rzeczy  oraz  dostosowywania  ich  do  siebie 
nawzajem.

W odniesieniu do mocy tytułu oraz długu nie ma różnicy pomiędzy prawem naturalnym oraz prawem 
pozytywnym; w obu przypadkach rzecz jest jednakowo należna podmiotowi i jednakowo stanowi dług 
wobec niego.

Miara pozytywna opiera się na niedookreśleniu naturalnego dostosowania do siebie rzeczy albo osób i 
rzeczy w stosunku do prawa. Niedookreśloność natury sprawia, że możliwa jest wolność człowieka.

ius naturale - ius positivum

I.  Każde  prawo  pozytywne  pochodzi  od  pewnego  prawa  naturalnego,  stanowi  jego  doprecyzowanie, 
przedłużenie lub uzupełnienie.

np.: zachowek opiera się na naturalnym prawie dziedziczenia; środki administracyjne - na prawie do 
prawidłowego zarządu.

II.  Miara  pozytywna,  która  okazałaby  się  niewystarczająca  wobec  wymogów  prawa  naturalnego, 
tworzy  prawdziwe  prawo  pozytywne,  czyli  prawo  pozytywne  o  całej  swojej  mocy,  ale  nie  usuwa 
przyczyny niewystarczalności. Pozostawia możliwości oraz środki służące wzajemnemu dostosowaniu 
rzeczy lub osób w sposób wystarczający.

Przykład:  ustawodawstwo  przeznacza  na  świadczenia  emerytalne  kwoty  niższe  od  tych,  które 
należałoby przypisać zgodnie z wymaganiami godności osoby ludzkiej (dostarczenie emerytowi środki 
do życia przyzwoitego i godnego w stosunku do otoczenia społecznego)

ius naturale - ius positivum

Czy emeryt ma prawdziwe prawo do pobierania takich niższych świadczeń?
Czy powinien pobierać więcej niż to, co zostało ustalone?
Jeżeli urzędnik wypłaci kilku emerytom więcej niż postanowiono, czy popełni niesprawiedliwość?
Jeśli tak, czy można ją kwalifikować jako przestępstwo?
Czy przyjmując wyższe świadczenie niesprawiedliwość/przestępstwo popełnia emeryt?
Czy urzędnik zobowiązany jest do zwrotu?
Czy emeryt zobowiązany jest do zwrotu?

III.  Przypisanie  lub  miara  o  charakterze  pozytywnym  sprzeczne  z  prawem  naturalnym  nie  stanowią 
prawdziwego prawa i, wskutek tego, są nieważne.

Civilis  ratio  civilia  quidem  iuria  corrumpere  potest,  naturalia  vero  non  potest  (Prawo  cywilne  może 
znosić lub zmieniać prawa cywilne, lecz nie prawa naturalne. Gaius, Inst., I, 158)

norma prawna

Norma prawna pełni wobec prawa dwie funkcje:

-  może  stanowić  przyczynę  prawa,  gdyż  niekiedy  rozdziela  rzeczy  przyznając  tytuły  ich  przypisania 
mające  charakter  długu  w  rozumieniu  sprawiedliwości,  czyli,  tworzy  prawo.  Choć  ustawa  nie  jest 
jedyną  przyczyną  prawa,  nierzadko  jednak  przyczyną  bywa,  np.  ustawy  tworzą  organy  władzy  i 
przypisują im odpowiednie funkcje.

- działa jako miara prawa, czyli reguluje prawa oraz sposób ich stosowania, określa ich ograniczenia, 
ustanawia przesłanki zdolności, itp.

Co to znaczy być osobą?

Pró sopon

Per se sonare

Persona est naturae rationalis individua substantia

Osoba - byt, który tak bardzo jest – myślący oraz wolny – że panuje nad sobą samym; dwa aspekty 
panowania nad samym sobą:
panuje nad swym działaniem w sposób ontologiczny, to znaczy, dzięki rozumowi jest zdolna do 
panowania nad przebiegiem podejmowanych przez siebie działań,
panuje nad swoim bytem, czyli należy do siebie samej i z istoty nie jest zdolna do tego, by należeć do 
innego bytu.

cechy osoby

Immanencja – człowiek wykazuje działania, które mają cel sam w sobie (np.. poznawanie).

Intymność - człowiek ma pewien obszar na własność i nikt z zewnątrz nie ma do niego dostępu. Jest 
to obszar będący źródłem nowości, w którym odkrywa pewne rzeczy sam z siebie.

Komunikacja - manifestowanie intymności. ukazywanie na zewnątrz nowości, która tworzy się w 
sferze wewnętrznej człowieka.

Wolność - człowiek decyduje o kształcie swojego wnętrza i co skomunikuje na zewnątrz.

Dawanie - w sposób wolny człowiek wydobywa z siebie i ofiaruje (w najpełniejszy sposób w miłości 
osobowej: dar z samego siebie).

Zdolność do korelacji - dar z siebie bez zdolności drugiego podmiotu do przyjęcia jest bez sensu. 
Dlatego przyjmowanie drugiej osoby jako takiej też jest maksymalnym sposobem kochania drugiej 
osoby. Charakter dialogiczny relacji – dialog z inną intymnością jest cechą df osobę.

konsekwencje cech osoby

Sfera prywatna – sfera publiczna

Człowiek jest istotą społeczną

Prawo jako rozmowa

Troska i przebaczenie

Człowiek nie jest swoim działaniem

Charakter absolutny osoby i uniwersalność godności

Zdolność do posiadania

Celowość i wolność osoby. Problem adeterminizmu i determinizm

Prawo do prawdy

lex naturalis

Lex  naturalis 

to  deontyczne  sądy  rozumu  o  charakterze  normy  wiążącej  (ustawy),  którą  każdy 

człowiek dostrzega w sobie, niezależnie od tego, co ustanowiło społeczeństwo.
„nie będziesz kradł” - sąd deontyczny w stosunku do czyjegoś dobra;
„jestem  zainteresowany  kradzieżą”  -  osobista  opinia  konkretnego  podmiotu,  który  może  zdecydować 
się nie przestrzegać tej normy i przywłaszczyć sobie czyjeś dobro
„ukradnę” - decyzja o charakterze subiektywnym.

obowiązywanie lex naturalis

Nie należy mylić skłonności naturalnych z ustawą naturalną. Ustawa naturalna jest racjonalną regułą 
tych skłonności, to przepis podyktowany przez rozum, przepis racjonalny.

Stosunek  pomiędzy  naturalną  skłonnością  i  regułą  racjonalną:  łączą  się  w  zobowiązaniu,  czyli 
obowiązku  moralnym:  reguła  rozumu  –  poza  wskazaniem  środków  do  osiągnięcia  celu,  do  którego 
popycha  skłonność  –  nakazuje  („powinno  się  czynić”)  poprzez  wyrażenia  deontyczne  to,  do  czego 
dąży skłonność, to znaczy do osiągnięcia celu.

naturalistic fallacy

Zarzut błędu naturalistycznego opiera się na założeniu, że fakt – dążenie albo skłonność – nie może 
stać  się  wyrażeniem  deontycznym:  jeśli  jest  bytem,  nie  może  być  powinnością,  byt  nie  może 
przeistoczyć się w powinność, gdyż zgodnie z logiką powinność poprzedza byt.

W odniesieniu nakazów naturalnych do ludzkich celów: obowiązek to nie skłonność, lecz cel; a o celu, 
dopóki nie zostaje osiągnięty, mówimy, że powinien nastąpić, chociaż jeszcze go nie ma.

Naturalne cele człowieka, w zakresie w jakim stanowią jego spełnienie albo pełnię, są obowiązkami, 
ponieważ człowiek to osoba.

poznanie lex naturalis

Poznanie poprzez dowód

Jako wynik poznania ludzkiej natury. 

Łatwość  poznania  różnych  poziomów  norm  prawa  naturalnego  jest  odwrotnie  proporcjonalna  do 
specyfiki natury ludzkiej

Dwa zagadnienia wynikające z kwestii poznania norm ustawy naturalnej:
1.  rozum  każdego  pojedynczego  człowieka  nie  wystarcza  do  poznania  wszystkich  norm  prawa 
naturalnego, dlatego są konieczne nauki w sposób szczególny poświęcone wspomnianym badaniom, 
np. filozofia moralności, nauka prawa naturalnego.
2.  ustawa  naturalna,  jako  ustawa  rodzaju  ludzkiego,  nie  zaś  wyłącznie  jednostki,  jest  ustawą 
społeczeństwa,  które  zawsze  powinno  przyjąć  jej  społeczne  aspekty  oraz  stworzyć  obiektywne 
warunki konieczne do jej przestrzegania.