Zagadnienie1

Wojtaszczyk:

1.Struktura Unii Europejskiej

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali ( Traktat Paryski)- podpisany w Paryżu 18
kwietnia 1951, wszedł życie 23 lipca 1952

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Traktat ustanawiający Europejską
Wspólnotę Energii Atomowej (Traktaty rzymskie) - dwie umowy międzynarodowe zawarte 25
marca 1957 przez sygnatariuszy Traktatu Paryskiego. Obie weszły w życie 1 stycznia 1958. Dotyczyła
powołania nowych organizacji - Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty
Energii Atomowej. Pierwsza zapoczątkowała integrację gospodarczą, druga - współpracę nad
wykorzystywaniem energii jądrowej w celach pokojowych

+Traktaty Rewizyjne:

•

Traktat o fuzji- podpisany w Brukseli 8 kwietnia 1965, wszedł w życie 1 lipca 1967- ustanawiał

wspólne instytucje ( Rada i Komisja), wcześniej uwspólnotowiony był PE, TS, Komitet
Ekonomiczno-Społeczny

•

JAE podpisany 17 i 28 lutego 1986 ( wszedł w życie 1 lipca 1987)-> istotna rola w

ustanawianiu rynku wewnętrznego.

•

Traktat o Unii Europejskiej- podpisany 7 lutego 1992, wszedł w życie 1 listopada 1993,

ustanowił UE, zmienił nazwe EWG na wspólnotę europejską

•

Trakta z Amsterdamu- podpisany 2 października 1997,wszedł w życie 1 maja 1999, dokonał

uwspólnotowienia istotnych dziedzin III filaru

•

Traktat z Nicei- podpisany 26 lutego 2001, wszedł w życie 1 lutego 2003, jego głównym

zadaniem było przygotowanie UE do akcesji dużej grupy państw, uzgodniono wygaśnięcie
TEWWIS 23.07.2002

•

Traktat z Lizbony- podpisany 13.12.2007, wszedł w życie 1 grudnia 2009, rewizja TUE i TWE (

TWE zmienia nazwę na Traktat o funkcjonowaniu UE)

Na jego mocy: przekształcono UE w jednolitą organizację międzynarodową ( brak filarów),
sprecyzowano podział kompetencji, umocnienie ochrony praw podstawowych UE poprzez
nadanie Karcie Praw Podstawowych tytułu prawnego, umocnienie roli parlamentów narodowych
w sprawach UE

2. Ustanowienie UE i reforma jej struktury na mocy traktatu z Lizbony

Ue została założona na mocy art1 TUE, pierwotnie jej struktura była złożona pod względem
prawnym i strukturalnym. Pierwotna struktura obejmowała dwa obszary o różnym charakterze
prawnym podzielone na trzy filary:

•

Dwie wspólnoty( WE i Euroatom)-I Filar ( EWG kluczowa rola: 4 swobody, prowadzenie
wspólnych polityk-handlowej, rolnej,transportowej, regulowanie konkurencji, UGiW).
Wspólnoty pozwalały na zakwalifikowanie ich jako organizacji międzynarodowych

Polityki i inne formy współpracy przewidziane w TUE obejmowały dalsze dwa filary (
II filar Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, III filar Współpraca Policyjna i
Sądowa w Sprawach Karnych). Rolą WPZIB było umocnienie tożsamośći UE w stosunkach
miedzynarodowych. Na mocy traktatu z Amsterdamy część materii z III filaru została
uwspólnotowiona ( przeniesiona do I), a od końca lat 90. III filar określano Przestrzenią Wolności,
Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE.

Wspólnoty działające w ramach I filaru były organizacjami międzynarodowymi, rządzonymi
reżimem wspólnotowym, a obszar prawny związany z tym obszarem zwany był Prawem
Wspólnotowym. W obszarach II i III filaru mieliśmy do czynienie ze współpracą państw, na mocy
prawa międzynarodowego –TUE.

Na mocy Traktatu z Lizbony zlikwidowano strukturę filarową, a UE przekształcono w jednolitą
organizację międzynarodową

3. Obecna struktura Unii Europejskiej

Podstawę prawną UE tworzą traktaty: TUE ( art.1 akapit 3) i TFUE ( art1.ust2).

TUE zawiera przepisy dotyczące ustanowienia UE, katalogu jej wartości, celów, głównych zasad
podziału kompetencji, ochrony praw podstawowych, zasady demokratyczne, zasady działania
instytucji UE, zasady rewizji traktatów i akcesji do UE, WPZiB

TFUE zawiera postanowienia horyzontalne- dotyczące kompetencji UE, obywatelstwa Unii,
instytucji i finansowania. Reguluje polityki i działania wewnętrzne Unii ( swobody, wspólne
polityki, PWBIS, UGiW), oraz działania zewnętrzne Unii ( Wspólna Polityka Handlowa, współpraca
z państwami trzecimy, środki restrykcyjne, zawietanie umów międzynarodowych)

3a. Wspólne wartości UE

Art2 TUE( poszanowanie godności, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, praw
człowieka, praw mniejszości. Społeczeństwo oparne na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji,
sprawiedliwości, solidarności i równości płci.

Traktat z Lizbony nakazuje ukierunkować polityki i działania Unii w sposób uwzględniający
wymiar społeczny.

Art9 TFUE ( ue bierze pod uwagę wymogi związane z wspieraniem wysokiego zatrudnienia,
ochrony socjalnej, przeciwdziałaniu wyłączeniom społecznym, wysokiego podziomu edukacji

Traktat z Lizbony wprowadził społeczne klauzule horyzontalne, nakierowane na zapewnienie
większej skuteczności wymiaru społecznego.

Art3 ust3 TFUE( UE działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, zrównoważony wzrost gospodarczy,
stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencji, pełne zatrudnienie,
ochrona środowiska, przeciwdziałanie dyskryminacjom, równość płci, solidarność między
pokoleniami.

3b Cele Unii Europejskiej

Cele znajdują się w Tytule I, art. 3 Tue ( wspieranie pokoju, wartości Unii i dobrobytu jej narodów,
zapewnienie PWZIB, zapewnienie 4 swobód, zapobieganie przestępczości, ustanowieni rynku
wewnętrznego), zwalczanie wyłączenia społecznego i dyskryminacji, wspieranie spójności
gospodarczej, społecznej i terytorialnej, szanowanie różnorodności kulturowej i językowej.

Cele te Uniaa realizuje również w stosunkach z państwami trzecimi.

4 Członkowsto w UE

Państwa założyciele i rozszerzenia( uzupełnic)

TUE określa jednolite warunki i procedurę przyjęcia nowego państwa członkowskiego ( art. 49).
Obecnie podstawą uzyskania członkostwa jest traktat akcesyjny

4a Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego

Na mocy Traktatu z Lizbony, do TUE włączono postanowienia odnośnie zawieszenia członkowsta
( gdy państwo w sposób poważny i trwały naruszy zasady wolności, demokracji, poszanowania
praw człowieka i podstawowych wolności- można wobec nich zgodnie z T. z Nicei zastosować
inne sankcje)

Etapy stosowania sankcji:

•

Punktem odniesienia jest katalog wartości UE

•

Na uzasadniony wniosek 1/3 członków, PE lub KE, Rada stanowi większością 4/5
członków i po uzyskaniu zgody PE może stwierdzić że istnieje wyrażne ryzyko poważnego
naruszenia przez państwo wartości

•

Rada wysłuchuje państwo i kieruje zalecenia , bada przyczyny

•

Rada stanowiac jednomyślnie na wniosek 1/3 państw lub KE i po zgodzie PE może
stwierdzić poważne i trwałe naruszenie wartości przez państwo

•

Rada stanowiąc większością kwalifikowaną może zdecydować o zawieszeniu niektórych
praw państwa, łącznie z prawem głosowania w Radzie, musi ona jednak uwzględnić
możliwe skutki zawieszenia.

•

Aby zmienić te postanowienia, Rada musi stanowić większością kwalifikowaną

4b Wystąpienie z UE

Wcześniej traktaty nie przewidywały wyrażnie możliwości wystąpienia z UE, możliwość
wystąpienia istniała jedynie na mocy ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. W
przypadku ewentualnego wystąpienia musiało by dojść do porozumienia między państwami
a krajem występujących. Na mocy traktatu z Lizbony wprowadzono klauzulę ( TUE art50.
Dobrowolnego wystąpienia z Unii”. Każde państwo może podjąć decyzję o wystąpieniu z UE,
podstawą jest umowa międzynarodowa okreśłająca warunki wystąpienia i charakter dalszych
kontaktów. Art.50 formułuje mechanizm „przymuszający” do wynegocjowania umowy, jeśli nie
wejdzie ona w życie w ciągu 2 lat od notyfikowania decyzji o wystąpieniu. W przypadku chęci
powrotu obowiązuje normalna procedura akcesjna.

4c Wykluczenie z UE

Zasadniczo w ciąż nie jest to możliwe, w skrajnym przypadku można się odwołać do prawa
międzynarodowego i art.60 konwencji genewskiej, w przypadku ciężkiego naruszenia

5 Zmiana traktatów stanowiących podstawę UE

Na drodze rewizji, na mocy odrębnych traktatów rewizyjnych ( Nicea, Lizbona, Amsterdam).
Traktaty te mogą mieć charakter zwykłych traktatów rewizyjnych, dokonują one zmiany
postanowień traktatów stanowiących UE. Odrzucony traktat konstytucyjny był dużym traktatem
rewizyjnym. Specyficzny charakter ma traktat z Lizbony, z jednej strony to zwykły traktat
rewizyjny, z drugiej kreuje on UE jako org.międzynarodową. Istota prawna tego zabiegu polega
na rozszerzeniu reżimu wspólnotowego na cały obszar nowej UE jako org.międzynarodowej.

Traktat Lizboński zmienia sposób rewizji traktatów

5a Zwykła procedura zmiany

Propozycję przedkłada Radzie KE, lub PE, lub państwa członkowskie, propozycje te muszą być
notyfikowane parlamentom narodowym. Rada zasięga opinii PE ( KE może, nie musi), podejmuje
decyzje o zwołaniu Konferencji Międzyrządowej, która opracowuje zmiany ( przed może być
powołany Konwent). Zmiany formułuje się w traktat rewizyjny, który wchodzi w życie po
ratyfikacji wszystkich członków. W T. Lizbońskim wprowadza się procedurę monitorującą postęp
w ratyfikacji ( jeśli po 2 latach 4/5ratyfikuje a reszta nie, to sprawa idzie do Rady Europejskiej)

5b Uproszczona procedura zmiany

Istnieje możliwośc modyfikacji traktatów stanowiących bez konieczności zawierania traktatu
rewizyjnego. Tak zwana procedura kładki

-procedura kładki z zastrzezeniem ratyfikacji- zmiana III części TFUE, na wniosek PE, KE lub
państw, Rada podejmuje decyzję po konsultacjach, decyzja wymaga zatwierdzenia przez państwa

-procedura kładki sensu stricte- umożliwia np. zmianę jednomyślności w Radzie na większośc
kwalifikowaną. Decyzje jednomyślnie podejmuje Rada za zgodą PE. O działaniach takich
informuje Parlamenty Narodowe.

6 Jak długo będzie istniała UE-problem jej rozwiązania.

Traktaty ( oprócz TEWWIS) zawierane są na czas nie określony. W celu doprowadzenia do
wygaśnięcia traktatów należy użyć zasady prawa międzynarodowego, za zgodą wszystkich
państw stanowiących, można ustanowić wygaśnięcie UE. W przypadku tym zastosowano by
zwykłą procedurę zmiany. Niezbędne było by zawarcie umowy międzynarodowe przez członków.

( Możliwe że wkrótce wygaśnie traktat o euroatomie)

7. Inne ważne sprawy strukturalne

Od 1986 UE ma flagę, hymn. 9 maj to Dzień Europejski

7a. Status języków państw członkowskich UE

3 rodzaje statusu:

•

Języki autentyczne traktatów- obecnie 23. Języki te mają jednakową moc i jednakowe
znaczenie przy interpretacji

•

Języki urzędowe

•

Języko robocze-Francuski, angielski, niemiecki- używane na bieżąco w pracach.

Charakter prawny UE

1. Pojęcie Organizacji Międzynarodowej

Om dzielimy na rządowe i pozarządowe. Działają one na podstawie Umowy
międzynarodowej. Podstawą UE są umowy międzynarodowe. OM mają podmiotowość
prawno międzynarodową, mogą mieć również podmiotowość prawną w rozumieniu
prawa krajowego.

2 Klasyfikacja charakteru prawnego UE

Przed T.Lizbońskim skomplikowany charakter prawny. WE były organizacjami

międzynarodowymi typu międzypaństwowego. UE stanowiła strukturę złożoną obejmującą zarówno
Wspólnoty ( I filar) jak i obszary międzyrządowe. W TUE nie nadano Unii podmiotowości prawnej.

Obecnie zgodnie z Traktatem Lizbońskim UE ma osobowość prawną ( art47 TUE) jako organizacja
międzynarodowa. Jednocześnie zastąpiła ona Wspólnoty. Zlikwidowano Filary i przekształcono UE
w spójną organizację międzynarodową z reżimem prawnym tożsamym co do zasady z uprzednim
reżimem wspólnotowym. Ue ma osobowość prawno międzynarodową(np.prawo do zawierania
umów), oraz ma osobowość prawną w rozumieniu prawa krajowego państw członkowskich.

3 Próby klasyfikowania UE w kategoriach państwa

3.1Uwarunkowania polityczne i prawne.

3.2 UE jako konfederacja

. Dawniej próba klasyfikacji UE jako konfederacji miała uzasadnienie w niejednorodnym
charakterze prawnym UE. Traktat z Lizbony kładzie kres tego rodzajom koncepcji politycznych ,
gdyż jednoznacznie zaznacza że proces integracji europejskiej przebiegał w ramach organizacji
międzynarodowej.

3.3 Ue jako państwo federalne

Państwo federalne opiera się na konstytucji której UE nie ma. UE nie spełnia kryteriów federalnych
gdyż jej części składowe są państwami w rozumieniu prawa międzynarodowego, a status każdego z
nich reguluje oddzielna konstytucja. Podmiotowość prawna UE ma charakter pochodny i jest nadana
przez państwa w umowach międzynarodowych. W przeciwieństwie do państwa federalnego UE i
Euroatom nie mają przymiotu suwerenności

4. Znaczenie idei federalizmu dla procesu integracji europejskiej

Kryterium państwa federalnego nie powinno być mylone z pojęciem federalizmu jako generalnej

Ideii. W UE można dopatrywać się cech federalizmu. Chodzi tu o zasad zasady zachowania tożsamości
narodowej państw członkowskich) podziału kompetencji, subsydiarności, proporcjalności, lojalności,
pierwszeństwa prawa organizacji międzynarodowej.

5. Organizacja międzynarodowa typu ponadnarodowego jako finalny model prawny procesu
integracji.

Sięgnie w kontekście UE do modelu związku państw lub państwaa federalnego ignoruje utrwalony
model prawny integracji europejskiej ( decyzja T.Lizbońskiego), czyli przekształcenie Unii w spójną
organizację międzynarodową. Nie zmienia tego kwalifikowanie w przeszłości Wspólnot jako
organizacji ponadnarodowej, kwalifikacja ta po Lizbonie dotyczy też Unii, która stała się następcą
prawnym wspólnot. Pojęcie to oznacza organizację międzynarodową typu państwowego o
szczególnym charakterze.

Szczególne cechy Organizacji międzynarodowej typu ponadnarodowego:

•

Szczególna koncentracja kompetencji

•

Uzyskanie znaczącej autonomii własnego porządku prawnego

•

Szczególny proces decyzyjny odnoszący się do stanowienia aktów prawa pochodnego

m.in. ograniczający inicjatywę legislacyjną do instytucji org.ponadnarodowej (KE) oraz
możliwość podejmowania decyzji większością kwalifikowaną (RE) przy wzmocnionej kontroli
demokratycznej ze strony instytucji parlamentarnej (PE)

•

Zapewnienie jednolitości stosowania prawa organizacji międzynarodowej przez własne

organy sądowe oraz zagwarantowanie przez państwa efektywności tego prawa w sferze
wewnętrznej

•

Rozwój specyficznej współzależności między organizacją a państwami członkowskimi.

Przyjętym obecnie modelem integracji jest forma organizacji międzynarodowej.
Argumenty za tym że państwa członkowskie nie zamierzają modyfikować tego modelu na
rzecz „europejskiej państwowości”:

1. Państwa podjeły decyzje aby UE przekształcić w jednolitą organizację

międzynarodową

2. Obszar II i III filaru objęto ostatecznie regulacjami organizacji międzynarodowej.

6. Kompleksowa współzależność integracyjna: zarządzanie wspólnymi sprawami w Unii
Europejskiej

Procesowi pogłębiania się integracji towarzszy coraz mocniejsze przenikanie się sfer
państwowej i unijnej. Paaństwa zyskują nowe możliwości realizowania swoich interesów
narodowych. Z prawnego puntku widzenia proces przekazywania przez państwa
kompetencji na rzecz organizacji jest swoisty. Jego podstawą jest decyzja państwa, która
musi mieć legitymizacje w konstytucji. Państwo tym samym zachowuje metakompetencje
(kompetencje kompetencji), które uważane są za rdzeń jego suwerenności.
Proces przekazania kompetencji wymyka się tradycyjnym kryteriom oceny: podmiot
otrzymujący ( UE) ma ich bowiem więcej niż wynikało by to z prostej sumy kompetencji
przekazanych przez państwa członkowskie,oraz dysponuje efektywnymi środkami prawnymi

działającymi również w sferze wwewnętznej państwa. Państwa przekazując kompetencje nie
tracą ich całkowicie, lecz uczestniczą w szczególnym procesie współzależności z organizacją
ponadnarodową. Tego rodzaju zjawisko wymyka się jednoznacznej klasyfikacji w kategoriach
tradycyjnie pojmowanej suwerenności, ankierowanje na rozdzielenie zakresu kompetencji
między państwami. Proces integracji nie prowadzi do zaniuk suwerenności państw, a jedynie
czyni bardziej złożonym wykonywanie funkcji państwowych.
Szczególne relacje między państwami a Wspólnotami objaśniano jako „stan przejściowy”,
który charakteryzuje się nei tylko „pomieszaniem” elementów prawa państwowego z
prawem międzynarodowym, lec także niepewnością w odpowiedzi na pytania dotczyace
suwerenności państw. Zachodzącą współzależność określano jako „ stosunek wzajemnej
zależności”, „współzależność kooperatywna” lub „ obracające się koła zębate”, „ograniczone
powiązanie”, „przenikanie”
Obecnie można wskazać takie wiodące idee jak : koncepcja stopienia/połączenia, koncepcja
systemy wielopoziomowgo, koncepcja zarządzania wielopoziomowego, koncepcja
multicentryczności systemu prawa, koncepcja ponadnarodowości deliberlanej.
Ramy prawne konstruowania modelu współdziałania między państwami a UE wytyczone są
przez 2 elementy:

1. Istnienie suwerennych państw. Podstawową przesłanką dalszego rozwoju procesu

integracji jest sprawne państwo

2. Forma organizacji międzynarodowej jako obecny i finalny model, w ramach którego

rozwija się integracja europejska.

Członkowstwo w UE Jest wyzwaniem ustrojowym, które nie ogranicza się do konieczności
przekazania określonych kompetencji państwa na rzecz organizacji ponadnarodowej, lecz wymaga
także wewnętrznych dostosowań ustrojowych, aby stale podności efektywność państwa. Zjawisko to
można określić mnianem kompleksowej współzależności integracyjnej.

Koncepcja ta wskazuje na koniecne dostowania po stronie państw i po stronie UE, oraz w dziedzinie
współzależności wzajemnych:

•

Podnoszenie sprawności zarządzania sprawami Unii na szczeblu rządowym.

•

Umacnianie roli parlamentó narodowych w sprawach Unii

•

Umacnianie roli samorządowych struktur regionalnych i lokalnych

•

Podniesienie efektywności parlamentu narodowego i agend rządowych stosownie do

wymogów procesu decyzyjnego po stronie unijnej.

•

Polepszanie warunków pełnego korzystania przez jednostki ze swobód gwarantowanych na

szczeblu unijnym.

Po stronie UE dostosowania są następujące:

•

Umacnianie legitymizacji demokratycznej

•

Identyfikacja i rozbudowa katalogu wspólnych wartości

•

Umacnanie ochrony praw podstawowych

•

Umacnianie dotychczasowego tzw, reżimu unijnego ( podejmowanie decyzji w Radzie

większością kwalifikowaną przy umocnieniu roli PE, objęcie ta procedurą nowych obszarów,

W dziedzinie bezpośredniej współzależności konieczne są:

•

Rozwój zasady pierwszeństwa prawa unijnego

•

Rozbudowa infrastruktury instytucjonalnej, zapewniającej wzajemne przenikanie się

obydwu sfer ( system ko mitologiczny, system grup roboczych itp.) oraz podnoszenie stopnia
przejrzystości jej działania ( postulat dobrego zarządzania)

•

Umacnianie systemu monitorowania procesu decyzyjnego w Ue poprzez parlamenty

narodowe na linii: system decyzyjny UE-parlamenty narodowe-rządy państw członkowskich

7. Rozszerzenie Wspólnot Europejsich i Unii Europejskiej

Podstawowym postanowieniem któ®e reguluje obecnie kwestie przystąpienia nowego państwa jest
art. 49 TUE.

7.1 Rozszerzenie Unii Europejskiej jako zmiana podmiotowa wielostronnej umowy międzynarodowej

TUE, TFUE i TEWEA są z prespektywy prawa międzynarodowego wielostronnymi umowami między
narodowymi. Dla rozszerzenia ich zakresu stouje się więc odpowiednie normy prawa traktatowego (
normy prawa zwyczajowego, bo nie wszystkie kraje członkowskie są stronami Konwencji Wiedeńskiej
o prawie traktatów z 1969).

TUE można traktować jako umowę warunkowo otwartą dla innych państw. Warunki te mają
charakter zarówno obiektywny( nowa strona musi być państwem europejskim szanującym zasady z
art2) jak i subiektywny ( wszystkie strony muszą zgodzić się na przyjęcie nowego państwa).

Nowe państwo nie ratyfikuje TUE ani nie przystępuje do niego innym aktem jednostronnym ale
zawiera umowę międzynarodową ( Traktat akcesyjny), której zasadniczą treścią jest przystąpienie
do trzech innych umów. Traktat akcesyjny jest więc wielostronną umową między dotychczasowymi
państwami członkowskimi a państwem lub państwami przystępującymi.

Traktat taki ratyfikować muszą wszystkie dotychczasowe państwa członkowskie i co najmniej jedno
państw wstępujące ( jeśli wstępuje więcej niż jedno, a nie wszystkie nowe ratyfikują, to obowiązuje
tylko te państwa które ratyfikowały).

Traktat akcesyjny jest umową zamkniętą. Nie mogą przystąpić do niej żadne nowe strony.

7.2 Warunki rozszerzenia Unii Europejskiej

Art. 49. TUE dopuszcza rozszerzenie UE o państwa:

•

Europejskie

•

Szanujące wartości wskazane w art2 TUE

7.2.1 Państwa Europejskie

W traktatach i prawie unijnym nie ma definicji państwa europejskiego. Europejskość należy roumieć
jako chęć zapewnienia homogeniczności kulturowej, niezbędnej do realizacji polityki integracji.
Potwierdza to motyw z preambuły TUE wprowadzony T.Lizbońskim „Inspirowani kulturowym,
religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne wartości…..”

Za państwo Europejskie jest uznawana Turcja, państwo kandydujące od 1999, z którym negocjacje
rozpoczęto w 2005. Nie przeszkodził temu fakt, iż tylko fragment tego kraju leży na kontynencie
europejskim. Każdy przypadek państwa kandydującego rozpatrywany jest oddzielnie. Jednakże
państwo które nie nalzezy do Rady Europy nie zostanie przyjęte do Ue, po tylko państwa należące do
RE mogą być stronami Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. ( Maroko to
jedyny przypadek oddalenia wniosku o członkowsto ze względu geograficznego)

7.2.2 Kryteria Kopenhaskie

Zgodnie z art.49 Tue w brzmieniu z Lizbony, Rada Europejska opracowuje kryteria kwalifikacji państw
członkowskich. Przesłanki do przyjęcia sprecyzowano na posiedzeniu w Kopenhadze 21 i 22 czerwca
1993. Kryteria kopenhaskie obejmują stabilną dekonmrację, sprawną gospodarkę rynkową. W
deklaracji kopenhaskiej nie jest napisane wprost że państwo członkowskie musi przyjąć Konwencję
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jednak trudno wyobrazić sobie, że kryterium
przestrzegania praw człowieka i mniejszości jest spełnione przez państwo, które nie przystąpiło do tej
konwencji. Niezależnie od kryteriów kopenhaskich UE może formułować dodatkowe warunki.

7.3 Proces akcesyjny

Początkiem jest złożenie wniosku o przyjęcie do Rady UE. Informacja o wniosku przekazywana jest
( od T.Lizbońskiego) do PE i parlamentów narodowych. Rada Ue decyduje o rozpoczęciu procedury
akcesyjnej, a KE na wniosek Rady wydaje wstępną opinię o państwie. Opinia ta nie wiąże Rady. Rada
decyduje o nadaniu państwu statusu kandydata i rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych ( dla Polski 12 i
13 grudnia 1997).

7.3.1 Negocjacje akcesyjne

UE nie jest formalnie stroną negocjacji, ponieważ niebędzie stroną traktatu akcesyjnego. ( stronami
są państwa członkowskie i kandydat). Państwa członkowskie występują jednaki w sposób jednolity, a
ich stanowisko wyraża przedstawiciel państwa sprawującego obecnie prezydencje UE.

2 podstawowe etapy negocjacji akcesyjnych:

•

Screening, czyli przegląd prawa wewnętrznego państwa kandydującego

•

Właściwe rokowania warunków członkostwa

7.3.1.1 Screening

W tej procedurze główną rolę odgrywa KE, dokonuje przeglądu prawa i sporządza raport na temat
jego zgodności z prawem unijnym. Przy akcesji 10 państw etap ten podzielony był na 2 częsci:

1) Sesje wielostronne, gdzie KE omawia stan acquis communautaire w poszczególnych

obszarach.

2) Sesje dwustronne. Komisja przedstawiała listy unijnych aktów prawa wiążących ( lista a) i

niewiążących ( lista b), a państwo przygotowało liste aktów które są zgodne z unijną listą
A. Komisja sporządzałą raport, zatwierdzany przez państwo kandydujące, zawierający
równanienie systemów prawnych.

Screening jest podstawą przygotowania stanowis negocjacyjnych państw członkowskich oraz

państwa kandydującego.

7.3.1.2 Negocjowanie warunków członkowsta

Całość acquis została podzielona na obszary. Dawniej było to 31 obszarów, obecnie z rokowania
z Turcją i Chorwacją obejmują 35 obszarów. Punktem wyjścia negocjacji w poszczególnych
obszarach są stanowiska negocjacyjne państw członkowskich i państwa kandydującego. Dla
państw członkowskich wspólne stanowisko opracowuje KE, a omawiane one jest przez COREPER,
zatwierdzane przez Radę. Nastęnie prowadzone są rokowania. Państwo kandydujące nie ma
obowiązku dostosowania sowjego prawa do acquis wcześniej niż w chwili przystąoenia do UE.
Jednakże postęp w zbliżaniu systemów prawnych jest decydujący w kwestii uznania przez p.
członkowskie, że można podjąć decyzję o przyjęciu nowego państwa.

Uzgodnienie stanowisk w poszczególnych obszarach sprawia, że zostają one „tymczasowo
zamknięte”, co ogłaszane jest na Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej na szczeblu ministerialnym.
Jednak „ nic nie jest ostatecznie zamknięte, póki wszystko nie jest zamknięte”.

7.3.2 dostosowywanie prawa państwa kandydującego.

Pojęcie „ dostosowywanie prawa” nie jest opisane w TUE. W literaturze wyróżnia się
dostosowywanie metodą legislacyjną oraz metodą sądową.

Metoda legislacyjna: dokonywanie zmian aktów istniejącego prawa państwa kandydującego przez
organy wyposażone w kompetencję legislacyjną, oraz przyjmowanie nowych aktów, zgodnych z
prawem unijnym. Dyrektywy wymagają transpozycji , rozporządzenia stosowane są bezpośrednio,
a powtarzanie ich części w prawie krajowym jest niedopuszczalne. Inaczej wygląda sytuacja z
dostosowaniem prawa państwa kandydującego do rozporządzeń, które są wprowadzane do legislacji
krajowej, ponieważ nie są częścią prawa państwa kandydującego z mocy własnej.Wraz z przyjęciem
państwa do UE przepisy powielające powinny być uchylone.

Metoda sądowa: polega na dokonywaniu wykładni orzeczniczej przez sądy państwa kandydującego
przy korzystaniu z dorobku prawnego i orzecznictwa UE. Prowspólnotowa wykłądnia prawa
krajowego, która jest obowiązkiem państw członkowskich, jest także metodą dostosowywania prawa
państw kandydujących.

Szczególne trudności mogą pojawić się w odniesieniu do istniejących zobowiązań międzynarodowych
państwa kandydującego. Może więc powstać koneiczność renegocjacji przez państwo kandydujące
wiążących je umów międzynarodowych, a nawet ich wypowiedzenia. ( Niekiedy komisja włącza się
proces renegocjacji zmiany umów).

7.3.3 Postępowanie po zakończeniu negocjacji akcesyjnych.

Negocjacje prowadzą do powstania projektu Traktatu Akcesyjnego. Po ostatecznym zamknięciu
wszystkich obszarów projekt traktatu zostaje przekazany za pośrednictwem Radu UE do zopiniowania
przez KE( opinia nie wiążąca). Do podjęcia decyzji przez Rade potrzebna jest zgoda PE. Zgoda
udzielana jest większością głosów w PE. Potem Rada jednomyślnie podejmuje decyzje o przyjęciu
nowego państwa.

Kolejny etap to podpisanie Traktatu Akcesyjnego przez przedstawicieli wszystkich państw

członkowskich oraz państwa kandydującego. Traktat wymaga ratyfikacji przez wszystkie strony.
Dokumenty akcesyjne składane są państwu depozytariuszowi (tradycyjnie Republika Włoska). Istnieje
ryzyko dla państwa kandydującego, gdyż w okresie między podpisaniem traktatu a wejściem jego w
życie nie uczestniczy ono w procedurze tworzenia prawa . Podczas podpisania Traktatu akcesyjnego
zgadza się ono na związanie z acquis istniejącym w chwili akcesji, chociaż znają tylko acquis z chwili
podpisania traktatu. Może zdarzyć się tak że między datą podpisania traktatu a jego datą wejścia w
życie prawo UE zmieni się na niekorzyść państwa kandydującego. Jeśli zmiana taka nastąiłaby przed
ratyfikacja przez państwo kandydata, może ono zrezygnować ze starań na ówczesnych warunkach
i wrócić do negocjacji. Po złożeniu ratyfikacji nie może się już wycować. ( Polska w czerwcu 2004
złożyła do Trybunału Sprawiedliwości WE i Sądi I instancji trzy skargi o uchylenie aktów prawa
przyjętych w okresie między naszą ratyfikacją a akcesją).

Mechanizmem obronnym jest nadanie państwu pomiędzy ratyfikacją a akcesją statusu „aktywnego
obserwatora”, który uczestniczy w posiedzeniach RUE, COREPER, komitetów i grup roboczych Rady z
prawem zabierania głosu.

7.4 Traktat akcesyjny

Struktura traktatu akcesyjnego:

•

Traktat dotyczący przystąpienia- zawiera zgodę państw członkowskich oraz państwa

kandydata na przyjęcie go do UE, uregulowana jest kwestia jego wejścia w życie, są też
postanowienia końcowe z datą wejścia

•

Akt dotyczący warunków przystąpienia – jest dokumentem o podstawowym znaczeniu,

zawiera podstawowe uprawnienia i zobowiązania państw członkowskich i kandydujących

•

Akt końcowy- zawiera różne deklaracje

7.5 Historia i prespektywy rozszerzania Unii Europejskiej

7.5.1 Fazy rozszerzenia przez rokiem 2004

Pierwotni członkowie EWWIS, EWG i Euroatomu: Francja, Belgia, Włochy, RFN, Holandia i Luxemburg.
Wielka Brytania pierwotnie odniosła się z rezerwą do tej idei i założyła EFTA. W następstwie
kryzysu sueskiego 1956 zmienili zdanie i w 1961 złożyli wniosek o przyjęcie do Wspólnot, wraz z
Danią, Irlandią i Norwegią. Rozszerzenie zablokował prezydent Francji Charles de Gaulle. Państwa
te ponownie zgłosiły wniosek w 1967 roku. 1 stycznia 1973 trzy wspólnoty powiększyły się tylko
o Danię, Irlandię i Wielką Brytanię, bowiem Norwegowie w referendum zagłosowali przeciwko
akcesji. W 1975 wniosek złożyła Grecja, traktat podpisano 25 maja 1979, a Grecja do Wspólnot
wstąpiła 1 stycznia 1981 roku. ( 1 lutego 1985 wyłączono stosowanie traktatów na należącej do
Danii Grenladnii). Hiszpania i Portugalia wnioski złożyły w 1977, traktaty podpisano 12 lipca 1985 w
Lizbonie, a rozszerzenie nastąpiło 1 stycznia 1986. 1987-znioski złożyła Turcja i Monako. Wniosek
Monako został odrzucony przez Radę Europejską, bowiem nie jest ono państwem europejskim,
wniosek turcji uzyskał negatywną opinie KE w 1989 i dopiero w 1999 uzyskała ona status kandydata,
a negocjacje rozpoczęto w 2005. W 1990 wnioski złożył Cypr i Malta. W 1992 wpłyneły wnioski
Austrii, Finlandii, Szwecji i po raz kolejny Norwegii ( po raz kolejny referendum odrzuciło). Traktat
akcesyjny z tymi państwami wszedł w życie 1 stycznia 1995, a podpisano go 16 maja 1994.

7.5.2 Akcesja 10 państw w 2004 roku.

Największe rozszerzenie nastąpiło 1 maja 2004 roku o : Polskę, Czechy, Slowację, Słowenię, Węgry,
Litwa, Łotwa, Estonia, Cypr, Malta. Każde z tych państw wcześniej podpisało Układy Europejskie
rpzewidujące stowarzyszenie państw z Unią. ( Układ Europejski z polską podpisano 16 grudnia 1991).
Umowy te tworzyły strefę wolnego handlu in statu nascendi między UE a państwem stowarzyszonym,
przy czym okres dojścia do tej strefy np. dla polski wynosił 10 lat. Inne postanowienia dotyczyłu
przepływu pracowników, prowadzenia działalności gospodarczej i świadczenia usług ( nie
wprowadzały swobody, ale zasadę niedyskryminacji. W odniesieniu do prawa konkurencji nakładały
na państwa stowarzyszone wymóg przestrzegania podstawowych zasad wspólnotowych.

Proces stowarzyszenia nadzorowała Rada Stowarzyszenia ( członkowie RUE i członkowie rządu
państwa stowarzyszonego), Komitet Stowarzyszenia ( funkcjonariusze KE i administracji rządowej
państwa) i Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia ( deputowani PE i parlamentarzyści w państwie).

W 1994 Rada Europejska w Essen przyjęła Strategię Akcesyjną dla państw Europy Środkowej i
Wschodniej. Między 1994 a 1996 państwa składały wnioski o członkowstwo. W 1996 została wydana
biała księga o przygotowaniu państw do integracji z rynkiem wewnętrznym. W 1998 Rada UE przyjęła
dokument Partnerstwo dla Członkowstwa ( osobny dla każdego państwa), w którym wskazała obszary
i kierunki reform, oraz sprecyzowała zasady pomocy finansowej. Negocjajce akcesyjne toczyły się od
31 marca 1998, zakończone zostały na szczycie w Kopenhadze 12 i 13 grudnia 2002. 16 kwietnia 2003
podpisano Traktat akcesyjny który wszedł w życie 1 maja 2004.

7.5.3 Akcesja Bułgarii i Rumunii w roku 2007

Bułgaria i Rumunia wnioski złożyły w 1995 roku, i również z nimi podpisano Układy Europejskie. Nie
udało się jednak zakończyć negocjacji razem z 10 która wstąpiła do UE w 2004. Negocjacje zamknięto
w grudniu 2004, Traktat Akcesyjny podpisano 25 kwietnia 2005 w Luxemburgu, a państwa do UE
wstąpiły 1 stycznia 2007.

7.5.4 Obecne negocjacje akcesyjne

Wnioski złożyła: Turcja ( 14 kwietnia 1987), Chorwacja (21 lutego 2003), Macedonia ( 22 marca 2004),
Czarnogóra ( 15 grudnia 2008), Albania ( 28 kwietnia 2009), Islandia ( 17 lipca 2009) oraz Serbia ( 23
grudnia 2009). Status państwa kandydującego ma Turcja, Chorwacja i Macedonia.

Turcja: Negocjacje trwają od 2005. Zakończono proces screeningu. Obecnie negocjacje w niektórych
obszarach są zamrożone przez spór dotyczący Cypru. Negocjacje są też utrudnione przez zastrzeżenia
niektórych państw członkowskich i złe wyniki badania opinii publicznej w UE.

Chorwacja: status kandydata od 2004, negocjacje od 2005.

Macedonia: państwo kandydujące od 2005. Nie rozpoczęto jednak negocjacji ponieważ trwa spór
między Macedonią, Grecją i Cyprem, które nie zgadzają się na stosowanie nazwy Macedonia.

Wnioski Czarnogóry, Albanii i Serbii nie uzyskały jeszcze opinii KE

8. Podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi,
oraz w ramach Unii Europejskiej

8.1 Uwagi wstępne

Trudno mówić o jednej zasadzie podziału kompetencji. Przed Lizboną zagadnienie podziału
kompetencji odnosiło się do Wspólnot, czyli I filaru UE. Wejście z życie Traktatu z Lizbony
wprowadziło zasadniczą zmianę.

8.2 Dwa fundamenty podziału kompetencji między UE a państwa członkowskie.

Przydzielanie kompetencji UE to przejaw tzw. Integracji pozytywnej, obok niej wyróżniamy integrację
negatywną- przejawiającą się tym, że same Traktaty zakazują państwom podejmowania działań w
obszarach, które jako takie nie muszą być włączone do zakresu kompetencji UE.

8.3 Zasada kompetencji przyznanych

- to fundament działania Wspólnot od początku. 1 grudnia 2009 zapis w art5 TUE. Granice
kompetencji UE wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadzie
pomocniczości i proporcjonalności. „ Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych
jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie
kompetencje nieprzyznane UE w Traktatach należą do państw członkowskich”.

Tylko państwom członkowskim przysługuje kompetencja do zmian i uzupełniania Traktatów. Oznacza
to że Unii nie przysługuje kompetencja kompetencji.

8.4 Przepisy kompetencyjne dotyczące wydawania aktów UE

Zgodnie z art17 ust.2 TUE o ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać
przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji. Jeśli nie jest wskazany organ konsultacyjny nie trzeba się z
nikim konsultować. Brak wskazania procedury podjęcia decyzji przez Radę oznacza zastosowanie
większości kwalifikowanej, zaś przez Radę Europejską – procedury konsensusu. Art. 250 TFUE
określa procedurę decyzyjną Komisji . Jeśli przepis kompetencyjny nie określa typu aktu, oznacza to
możliwość wydania rozporządzenia, dyrektywy lub aktu niewiążącego. W przepisie kompetencyjnym
nie może zabraknąć określenia właściwego organu oraz przedmiotu aktu.

8.5 Obszary kompetencji UE

Unia jest kompetentna w zakresie: unii celnej, Wspólnej Polityki Handlowej, ustanawiania reguł
konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityki gospodarczo-walutowej,
Wspólnej Polityki Rolnej i rybołówstwa, polityki transportowej, realizacji rynku wewnętrznego,
polityki społecznej, polityki spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, polityki ochrony
środowiska naturalnego, ochrony konsumentów. Jest kompetentna także w zakresach: tworzenia
sieci transeuropejskich, energii, Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, w zakresie
zdrowia publicznego, badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej, współpracy na rzecz
rozwoju i pomocy humanitarnej. Kompetencjami Unii są objęte takie dziedziny jak: przemysł, kultura,
turystyka, edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport, ochrona ludności oraz współpraca
administracyjna a także Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. Żadenego z tych obszarów
nie można określić jako objętego kompetencjami wyłącznymi państw członkowskich. Tylko nieliczne z
nich objęte są kompetencjami wyłącznymi UE.

8.6 Kompetencje dorozumiane UE.

Kompetencja dorozumiana to taka która nie jest wymieniona expressis verbis, ale da się wyprowadzić
z innych elementów na drodze wnioskowania. Faktycznie kompetencje dorozumiane nie mogą
byćź zakwestionowane. Sporny jest jedynie dopuszczalny zakres tych kompetencji. Do grudnia
2009 szczególnie mocno ugruntowana została koncepcja kompetencji dorozumianych Wspólnot do
zawierania umów międzynarodowych.

8.7 Istota i wybór podstawy prawnej aktu.

Norma kompetencyjna upoważniająca do wydania danego aktu stanowi jego podstawę prawną. W
praktyce podstawa prawna z reguły jest wskazywana na początku uzasadnienia danego aktu.

8.8 Granice kompetencji Unii Europejskiej. Kompetencje państw członkowskich.

Kompetencje niezastrzeżone dla Unii należą do państw członkowskich. T z Lizbony nie wprowadził
katalogu nienaruszalnych kompetencji państw członkowskich. W obszarach objętych kompetencjami
państwa również obowiązują zasady prawa unijnego ( np. zakaz dyskryminacji). Unia nie wkracza
w takie dziedziny jaki: prawo rzeczowe, wyznaniowe, prawo o aktach stanu cywilnego, prawo
geodezyjne i kartograficzne, prawo budowlane, grzebalnictwo,

8.9 Rodzaje kompetencji UE

Określenie „kompetencja wyłączna zostało wprowadzone Traktatem z Maastricht. W Traktacie z
Lizbony w art. 2 TUE zdefiniowano poszczególne rodzaje kompetencji.

Kompetencja wyłączna: jeśli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie,
jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawne wiążące, natomiast Państwa
Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii w celu wykonania aktów Unii.

Kompetencje dzielone: Jeśli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z
Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawne wiążące
w tej dziedzinie Państwa wykonują swoją kompetenmcję w zakresie w jakim Unia nie wykonała
swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w
jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji”. ( tak zwany efekt zajętego
pola).

Kompetencje przy których nie występuje efekt zajętego pola określane są kompetencjami
równoległymi ( T. Lizboński nie przejął tego określenia).

8.10 Obszary objęte kompetencjami wyłącznymi UE

5 obszarów: Unia celna, Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku
wewnętrznego, polityka pieniężna w odniesieniu do państw członkowskich których walutą jest Euro,
zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach Wspólnej Polityki Rybołówstwa, Wspólna
Polityka Handlowa.

Przesądzenie wyłącznego charakteru kompetencji nie jest neutralne w stosunku do praw państw
członkowskich, stanowi faktyczny zakaz działania państwa w danym obszarze.

8.11 Kompetencje Unii Europejskiej inne niż wyłączne

Kompetencje dzielone( wykaz w art.4 ust2 TFUE):rynek wewnętrzny, spójność gospodarcza,
społeczna i terytorialna, rolnictwo i rybołówstwo, środowisko naturalne, ochrona konsumentów,
transport, sieci transeuropejskie, energia, Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości.
Cechą wspólną tych obszarów jest to, że Unia wydaje przepisy , które albo kreują bezpośrednio
stosowane normy, albo ograniczają się do zbliżania przepisów krajowych państw członkowskich.
Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie , koordynowanie lub
uzupełnianie działań państw.

8.12 Zasady równowagi instytucjonalnej i autonomii instytucjonalnej.

Najważniejszy aspekt równowagi instucjonalnej wiąże się z wzajemnym poszanowaniem
kompetencji przez instytucje Unii Europejskiej. Każda instytucja Unii musi respektować kompetencje
innych instytucji, w tym zwłaszcza nie może ich zastępować czy pomijać ich obligatoryjnego udziału.

Kilka aspektów równowagi:

•

Jeden z nich wiąże się ze stosunkiem PE z KE i Radą. Wyrazem tej równowagi są prawa

Parlamentu wynikające z procedur prawotwórczych, prawo do zgłaszania interwencji i prawo
skargi do ETS

•

Drugi wymiar zasady wiązany był z wzajemnymi stosunkami między Radą a KE.

Najważniejszym elementem zasady w tym aspekcie była pozycja Rady jako głównego
prawodawcy i KE jako głównego wnioskodawcy.

•

Trzeci wymiar łączy się ze stosunkiem ETS do innych instytucji

Zasada równowagi instytucjonalnej wiąże się z zasadą autonomii instytucji. Każda instytucja
dysponuje wynikającą z Traktatów autonomią, w szczególności co do zasad wewnętrznego
funkcjonowania ( własny regulamin, siedzibę wyznaczają państwa członkowskie).

9 Zasada lojalności

Zwana jest również Zasadą lojalnej współpracy lub solidarności. Zasada ta nie ma jednolitej
podstawy traktatowej.

9.1 art. 4.3 TUE

„zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i
udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu działań wynikających z traktatów. Państwa
Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególnie właściwe dla zapewnienia
wykonywania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów Unii. Państwa Członkowskie ułatwiają
wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które
mogły by zagrażać urzeczywistniania celów UE”

Zasada lojalności w EWEA

artykuł 192 Traktatu ustanawiającego EWEA zawiera podobnie sformułowaną definicję zasady
lojlności co artykuł 4.3 Traktatu o Unii Europejskiej.

EWEA ma mały zakres przedmiotowy dlatego problematyka zasady lojalności nie jest często
podnoszona na wokandzie TS – skromna praktyka orzecznicza w tym przypadku.

Dorobek orzeczniczy Trybunału w zakresie art. 4.3 TUE (po Lizbonie taki numer ma ten artykuł) ma w
pełni zastosowanie do EWEA.

Charakter prawny zasady lojalności

trzeba odpowiedzieć na pytanie do czego ta zasada ma doprowadzić? Do czego ona zobowiązuje
państwo członkowskie?

Czy ma charakter :

zobowiązania do osiągnięcia konkretnego celu,

czy może
zobowiązania do działania?

Rozróżnienie tego jest ważne w przypadku skarżenia na naruszenie zobowiązań.

-rzadko ta zasada stanowi wyłączną podstaw e prawną orzeczenia sądu, ma charakter zazwyczaj
normy lex generalis, co oznacza że lex specialis tak naprawdę determinuje tutaj większość przepisów.

Niekiedy obowiązki nałożone na państwo członkowskie wynikają z zasady lojalności. Na

przykład sprawa Komisja przeciw Republice Włoskiej. Chodziło o brak współpracy ze strony Włoch w
dochodzeniu o naruszenie prawa wspólnotowego (teraz po Lizbonie mamy prawo unii).Władze
włoskie nagminnie ignorowały wezwania komisji do działania, naruszając w ten sposób art 4.3 TUE
mówiący o zasadzie lojalności.

Orzeczenie sądu: „Państwa członkowskie mają obowiązek współpracy w dobrej wiedzę we

wszelkich postępowaniach wyjaśniających wszczętych przez KE, (..) oraz dostarczenia KE wszystkich
niezbędnych informacji”

Charakter prawny tej zasady za każdym razem musi być rozpatrywany w konkretnym

kontekście. Art. 4.3 TUE może mieć charakter zobowiązania do osiągnięcia rezultatu, np.
współpraca z KE w toku postępowania, oraz , np. obowiązek nałożony na sądy krajowe przez art 288
TFUE oraz art 4.3 TUE do zapewnienia skutku bezpośredniego przepisom dyrektyw w sytuacji braku
lub niepełnej transpozycji.

Samodzielnie jednak art 4.3 nie może wywołać skutku bezpośredniego, jedynie w połączeniu z
innymi przepisami.

Jednak ma znaczenie dla jednostek i dochodzenia praw wynikających z prawa Unii Europejskiej –
wyrok TS z 13 stycznia 2004 w sprawie C-453/00 Kuhne & Heitz.

Konsekwencja naruszenia zasady lojalności

odpowiedzi należy szukać w ogólnych przepisach kompetencyjnych dotyczących instytucji UE oraz w

orzecznictwie TS.

W przypadku większości przypadków w sprawie zasady lojalności decydują KE i TS, Komisja
Europejska jest też strażniczką Traktatów. Natomiast przy WPZiB - Rada UE stoi na straży
przestrzegania realizacji WPZiB i tutaj jest brak możliwości jurysdykcji TS, dlatego Sankcje za
naruszenie zasady lojalności w zakresie WPZiB, mają (jeśli w ogóle) charakter polityczny.

Państwo członkowskie może ponosić odpowiedzialność za naruszenie zasady lojalności na

płaszczyźnie UE – francuscy rolnicy protestując opóźnili i ograniczały swobodny przepływ towarów.
Trybunał uznał Francję winną naruszenia Zasady Lojalności w połączeniu z jakimś innym artykułem,
za niepodjęcie działań w celu ograniczenia rolniczych protestów.

Zasada lojalności jest elastyczna, może być podstawą powództwa (w połączeniu z innym artykułem
TFUE lub TUE) oraz może stać się podstawą dochodzenia roszczeń.

Zakres podmiotowy zasady lojalności

adresaci:

państwa członkowskie, (wg wykładni rozszerzającej także organy krajowe, ustawodawcze,
wykonawcze, sądy - obowiązek stosowania prawa wspólnotowego oraz niestosowania sprzecznego z
nim prawa wewnętrznego.)

Państwo w tym przypadku może też odpowiadać za zachowanie jednostek tak jak z tymi rolnikami)

instytucje unii – sporadycznie kwestie związane z instytucjami pojawiają się na wokandzie TS

Zasada lojalności ma charakter dynamiczny, zaś jej zakres jest nieustannie przedmiotem orzecznictwa
TS

Obowiązki państw wynikające z zasady lojalności

obowiązki o charakterze pozytywnym:

•

podejmowanie właściwych środków ogólnych i szczególnych w celu zapewnienia wykonania

zobowiązań wynikających z prawa Unii Europejskiej – jest podstawą ukształtowanej przez
orzecznictwo TS zasady efektywności prawa wspólnotowego, z której z kolei wynikają
zasada skutku bezp., pierwszeństwa prawa wspólnotowego, skutku pośredniego i zasada
odpowiedzialności państw za naruszenie prawa wspólnotowego.

•

ułatwianie Unii oraz EWEA wykonywania ich zadań -

Wiąże się z zasadą lojalności także :

•

zapewnienie efektywności prawa UE, w tym stosowani wszystkich zasad (pierwszeństwa

skutku bezp., itd.)

•

zapewnienie pełnej i skutecznej transpozycji

•

obowiązek nałożony na państwo związany z zapewnieniem skuteczności aktom prawa

wtórnego w krajowych porządkach prawnych

•

zapewnienie mechanizmów proceduralnych umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie

przepisów, skutecznych procedur

•

Nałożenie sankcji za nieprzestrzeganie prawa unijnego w prawie wewnętrznym

obowiązki o charakterze negatywnym:

•

powstrzymanie się od działań, które mogą godzić w realizację celów Traktatowych

(jednocześnie powstrzymywanie się przez państwo od działań w obszarach, w których kompetencje
mają UE/EWEA) kwestię podziału kompetencji jak wiemy porusza też zasada pomocniczości o której
za kilka stron.

Co za tym idzie:

•

państwa członkowskie nie mogą podpisywać umów międzynarodowych, jeśli mandat

do tego został przekazany Unii

•

Państwa nie mogą w okresie od wejścia w życie dyrektyw do upływu terminu

transpozycji uchwalać aktów prawnych, które godzą w cel dyrektywy

PODSUMOWANIE:

Zasada lojalności:

•

określa fundamentalne zasady współpracy państ członkowskich oraz instytucji UE

•

obejmuje obowiązek podejmowania przez państwa członkowskie wzelkich działań ku

realizacji celów UE i EWEA

•

obejmuje obowiązek wspierania instytucji UE w realizacji ich działań

•

zakazuje podejmowania działań, które godzą w cel UE

•

stanowią podstawę zasady efektywności prawa UE

Zasada niedyskryminacji

Art. 18 TFUE

przede wszystkim jako zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, czasem
też traktowana jako szczególny wyraz zasady równości jako ogólnej zasady prawa unijnego.

„podobne sytuacje nie powinny być traktowane odmiennie, chyba że różnica jest obiektywnie
uzasadniona”

-dotyczy to także równego traktowania kobiet i mężczyzn na rynku pracy

-norma kompetencyjna dotycząca zwalczania dyskryminacji ze względu napłeć, rasę lub
pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację
seksualną – art 19 TFUE

zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową

-leży u podstaw wszystkich swobód unijnych – zwłaszcza przepływu osób

-Każda osoba objęta prawem wspólnotowym zostaje postawiona na równi z obywatelami
danego państwa w którym się znajduje.

-uczestnicy zintegrowanego rynku powinni być traktowani w każdym państwie członkowskim
co do zasady w sposób narodowy

-art 18 TFUE jest bezpośrednio skuteczny- stanowi prawo podmiotowe, powinien być
chroniony przed sądami państw członkowskich.

-swoboda przepływu pracowników, swoboda przedsiębiorczości, swoboda świadczenia usług
są uważane za szczególne zastosowanie zasady niedyskryminacji ze względu na pochodzenie
państwowe

-Dyskryminacja bezpośrednia ze względu na pochodzenie państwowe powstaje wówczas,
gdy podmiot przynależący do innego państwa członkowskiego jest traktowany inaczej niż
podmioty krajowe

-dyskryminacją jest na przykład nałożenie na studentów innego kraju opłaty za rejestrację na
studia jeżeli studenci krajowi tego nie robią

-dyskryminacja jawna i niejawna (ukryta) obie należy znieść

Dyskryminacja pośrednia – np. żeby praktykować zawód adwokata w Holandii trzeba było
być tam zameldowanym – dyskryminacja pośrednia, bo mamy swobodę świadczenia usług.

-zasada niedyskryminacji rozszerzona przez wprowadzenia obywatelstwa unii – obywatel
unii może powoływać się na wszystkie aspekty art. 18 TFUE będąc na terytorium państwa
przyjmującego.

Dyskryminacja odwrotna
Gdy obywatel danego państwa znajduje się w gorszej sytuacji, ponieważ nie może powołać
się na dany środek prawa unijnego, podczas gdy obywatel innego państwa przebywający na
terytorium tego państwa może się w podobnej sytuacji powołać na dane postanowienie.

Równe traktowanie kobiet i mężczyzn

jedno z zadań unii,

odnosi się do: warunków zatrudnienia, pracy, wynagrodzenia, awansu i świadczeń
socjalnych.

Część praw podstawowych – chronionych przez TS i SPI.

Zwalczanie dyskryminacji

art 19 TFUE

„podjęcie środków niezbędnych do zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę
lub pochodzenie etniczne, religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację
seksualną.”

cel walki jest powiązany z ogólnymi celami Unii, w tym zwłaszcza osiągnięcia wysokiego
poziomu zatrudnienia i opieki socjalnej, a także społecznej.

Z orzecznictwa TS wynika, że dopóki RUE nie wyda stosownych aktów prawnych, dopóty
rodzaje dyskryminacji wymienione w art. 19 TFUE nie są objęte materią prawa unijnego.

Tzn też że nie ma skutku bezpośredniego.

Obecnie te dyskryminacje definiują 2 dyrektywy wydane przez RUE.

Analiza acquis prowadzi do wniosku, że zasada niedyskryminacji w rozumieniu prawa
unijnego przeszła swoistą ewolucję od bycia wyrazem obowiązku równego traktowania
czynnych ekonomicznie podmiotów uczestniczących w zintegrowanym rynku do prawa o
charakterze podstawowym.

ZASADA POMOCZNICZOŚCI

geneza

od Arystotelesa, przez Tomasza z Akwinu, de Tocqueville'a, naukę społeczną kościoła,
aż do największej popularności po II WŚ, kiedy to trzeba było określić relacje między
jednostką a społeczeństwem oraz między społeczeństwem a władzą – lokalną, narodową,
ponadnarodową – we Wspólnotach.

Zasada pomocniczości oznacza, że na poziomie Unii Europejskiej powinny być podejmowane
tylko takie działania, które przeniesione na szczebel wyższy niż państw członkowskich
dawałyby gwarancję większej skuteczności, niż gdyby pozostawić ich prowadzenie wyłącznie
w kompetencji państw członkowskich.

Na szczeblu krajowym zasada pomocniczości powoduje, że decyzje ważne dla obywateli
zapadają na możliwie najniższym poziomie. Zasada ta odnosi się do właściwego
przyporządkowania kompetencji między Unię i państwa członkowskie oraz do stworzenia

mechanizmu umożliwiającego i ułatwiającego rozstrzyganie, kto powinien podjąć stosowne
działanie prawotwórcze.

Początkowo zasada pośrednio sformułowana w traktatach założycielskich WE. Art 5 Traktatu
ustanawiającego EWWiS przewidywał dla wspólnoty możliwość działania przy respektowaniu
kryterium konieczności i proporcjonalności.

Traktat o EWG – art 235 tez pośrednio określa „ jeżeli konieczne jest podjęcie działania przez
wspólnotę by osiągnąć cel, rada podejmuje konieczne środki, działając jednomyślnie na
wniosek Komisji po zasięgnięciu opinii PE”

Zasada pomocniczości została zawarta w JAE 1986, ale tylko w odniesieniu do środowiska
naturalnego. Wspólnota podejmuje działania w taki zakresie, w jakim realizacja celów może
zostać osiągnięta z większym skutkiem na szczeblu wspólnoty.

Formalnie wprowadzona w traktacie o Unii Europejskiej z Maastricht stając się jedną z
podstawowych zasad prawa wspólnotowego. Przywołana w art 3b TWE i preambule –
decyzje podejmowane jak najbliżej obywateli, na najniższym szczeblu.

Wprowadzono także kilka dokumentów przy okazji o charakterze niewiążącym –
wypracowano w nich szczegółowe kryteria i procedury:

-Komunikat KE do Rady i Parlamentu z dnia 27 października 1992

-Konkluzje z posiedzenia Rady Europejskiej w Edynburgu (a wcześniej taki sam dokument z
Birmingham)

Formułowały te dokumenty (a było ich więcej) wytyczne dla instytucji Wspólnoty, konieczne
do uwzględnienia przy badaniu zgodności jej działań z zasadą pomocniczości.

„Zasada ta nie może być wykorzystywana do sankcjonowania niepohamowanego wzrostu
władzy instytucji europejskich, ani nie może bć pretekstem do podważania solidarności czy
osiągnięć Unii” - raport tzw. Grupy Refleksyjnej

Traktat z Amsterdamu

art 5 TWE

„Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz
celów w nim wyznaczonych.

W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje
działania zgodnie z zasadą pomocniczości. (...)”

Traktak jednak nie określał kompetencji wyłącznych.

Zgodnie z postanowieniami TWE zasada pomocniczości miała zastosowanie w dziedzinach
takich jak:

•

edukacja

•

kształcenie zawodowe

•

kultura

•

ochrona zdrowia

•

ochrona konsumenta

•

sieci transeuropejskie

•

badania i rozwój technologiczny

Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

Dołączony do traktatu z Amsterdamu, precyzował wcześniejsze, nieformalne informacje i
ustalenia.

Wśród postanowień wyróżniono dwie grupy przepisów:

1.ogólne zasady związane ze stosowaniem zasady pomocniczości

2.przepisy zawierające szczegółowe wymogi proceduralne, których przestrzeganie miało
zapewnić zgodność działań wspólnotowych z wymogami art 5 TWE. (obowiązki związane z
koniecznością odpowiedniego uzasadnienia wspólnotowych aktów prawnych, wskazujących
na spełnienie zasady pomocniczości., wskazanie czy na pewno ma być podejmowana dana
decyzja na szczeblu unijnym , uzasadnianie działań, rozważanie, które rozwiązanie dałoby
więcej korzyści: lokalne czy ponadnarodowe)

Pomocniczość ma charakter dynamiczny, i powinna być stosowana w świetle celów
określonych w TWE.

Traktat z Lizbony zmodyfikował zasadę pomocniczości. Jest zawarta w art 5 ust.3.

„Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej
kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele
zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa
Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze
względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie
na poziomie unii.

Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie

stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad
przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.”

Kompetencje wyłączne Unii, co do których zasada subsydiarności nie zostanie zastosowana:

•

unia celna

•

ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego

•

Polityka pieniężna (w krajach z Euro)

•

Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach Wspólnej Polityki

Rybołówstwa

•

Wsp. Polityka Handlowa

•

Zawieranie umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w

akcie prawodawczym Unii (bla bla bla...)

W państwach członkowskich mamy poziom centralny, a później poziom regionalny i lokalny.
Nadano zasadzie pomocniczości także wymiar terytorialny i wzmocniono pozycję władz
regionalnych i lokalnych.

Parlamenty narodowe od traktatu z Lizbony mają nowe zadanie. Mają zapewnić
przestrzeganie zasady pomocniczości w ramach stanowienia prawa unijnego.

Parlamenty narodowe zapewniają zgodność z zasadą pomocniczości projektów i inicjatyw
prawodawczych przedkładanych na mocy przepisów o współpracy sądowej w sprawach
karnych oraz współpracy policyjnej.

Zasada subsydiarności wymieniona także w Karcie Praw Podstawowych art.51

Zasada subsydiarności w orzecznictwie sądów unijnych to badanie głównie czy unia nie
wtrąciła się w kompetencje państw członkowskich. Zasada ta podlega kontroli sądów Unii
Europejskiej.

Zasada pomocniczości stanowi podstawę relacji między władzami szczebla centralnego a
strukturami terytorialnymi w państwach członkowskich UE.

Regiony wzmacniają sens zasady pomocniczości, co z kolei prowadzi do ich
upodmiotowienia.

np. duże regiony Niemiec, Belgii, Austrii domagały się udziału w podejmowaniu decyzji, co
spowodowało przyjecie Deklaracji, że zasada pomocniczości dotyczy nie tylko państw lecz

władz regionalnych i lokalnych, jeśli posiadają własne kompetencje prawodawcze w prawie
krajowym.

Za strażnika zasady subsydiarności uważany jest Komitet Regionów. Po tr. z Lizbony
posiada on legitymację skargową w sprawach o naruszenie pomocniczości. Może wszcząć
postępowanie przed TS.

Zasada proporcjonalności

Zasada proporcjonalności służy do oceny relacji między podejmowanymi środkami a zakładanymi
celami. Zachowanie władz publicznych powinno być ograniczone do tego, co jest niezbędne do
osiągnięcia zakładanego celu. W systemie prawa unijnego ma dwojaki charakter. Jest jedną z zasad
ustrojowych UE oraz zasadą ogólną UE.

1.

Jako zasada ustrojowa – zas. Proporcjonalności doprecyzowuje reguły korzystania przez Unię

z kompetencji powierzonych jej na podst. Traktatu o UE i Traktatu o funkcjonowaniu UE.

2.

Jako zasada ogólna – chroni jednostki przed nadmierną ingerencją w sferę przysługujących im

praw i wolności zarówno przez instytucje UE, jak i organy państw członkowskich.

Źródła

art. 5 ust5. 4 TUE - ,,Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają
poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów”.

Geneza i ewolucja

Wywodzi się z prawa niemieckiego. Zasada proporcjonalności doczekała się regulacji traktatowej
dopiero w Traktacie o UE ( art 3b, akapit trzeci). Zyskała wtedy status zasady ustrojowej. Służy
ona do ochrony interesów państw członkowskich względem Unii. W Traktacie z Amsterdamu,
nie wprowadzono zmian w treści. Dołączono jedynie Protokół w sprawie stosowania zasad
subsydiarności i proporcjonalności. Traktat konstytucyjny podtrzymywał dotychczasowe rozwiązania.
Traktat z Lizbony (art. 5 ust 3 TUE.) Doprecyzowano, że zakres działań Unii, jak i ich formy nie
mogą wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów TUE i TFUE. Instytucje UE kierują
się przy stosowaniu zas, proporcjonalności protokołem w spr. Stosowania zasad pomocniczości i
proporcjonalności.

Test proporcjonalności

Stosowanie zasady proporcjonalności polega na wyważeniu między rozbieżnymi interesami
państwa członkowskiego i Unii, jednostki i Unii bądź jednostki i państwa członkowskiego. Służy temu
test proporcjonalności. Wskazuje on, jakiego rodzaju okoliczności powinny zostać uwzględnione.
Wyróżniamy 2 typy testów: dwuelementowy oraz trójelementowy.

Trójelementowy: środek musi się nadawać do osiągnięcia zakładanego celu, środek musi być
niezbędny do osiągnięcia celu, środek nie może nakładać na jednostkę ciężarów, które byłyby
nadmierne w stosunku do zakładanego celu.

Dwuelementowy: obejmował przesłanki: adekwatności i niezbędności.

Trybunał Sprawiedliwości posługuję się tymi dwoma testami zamiennie. Przesłanka adekwatności
dotyczy relacji między środkiem podejmowanym przez władze publiczne a celami, jakie za jego
pomocą mają zostać zrealizowane. Przesłanka niezbędności koncentruje się na porównaniu
badanego środka z innymi, jakie można zastosować w celu uzyskania takiego samego rezultatu.

Zasada proporcjonalności jako zasada ustrojowa UE

Zakres stosowania zasady proporcjonalności jako zasady ustrojowej ogranicza się do podziału
kompetencji między Unię i państwa członkowskie oraz unijnego procesu legislacyjnego. Treść
konkretnego środka (np. Aktu prawa pochodnego) może być weryfikowana nie tylko pod
względem legalności, lecz także celowości oraz zasadności wyboru określonego rozwiązania.
Przepis jest skierowany do instytucji unijnych i dotyczy działań przez nie podejmowanych. Zasad
proporcjonalności jako zasada ustrojowa nie wiąże państw członkowskich ani jednostek.

Artykuł 5 ust. 4 TUE jest interpretowany jako wymóg podejmowania najłagodniejszego i
najprostszego środka wystarczającego do osiągnięcia celu. Wymaga to stworzenia hierarchii środków:
wzajemne uznawanie standardów zamiast harmonizacji, środki pomocowe zamiast reglamentacji,
regulacja ramowe zamiast szczegółowych, zalecenia zamiast dyrektyw, dyrektywy zamiast
rozporządzeń, samoregulacja partnerów społecznych w postaci kodeksów dobrych praktyk zamiast
interwencji wspólnotowej lub krajowej, harmonizacja minimalna zamiast harmonizacji pełnej.

Zasada proporcjonalności jako zasada ogólna wiążąca instytucje Wspólnoty

Zasada proporcjonalności chroni jednostki przed nadmierną ingerencją w sferę przysługujących
im praw i wolności obywatelskich i gospodarczych, przybierającą formę zarówno aktów

prawnych powszechnie obowiązujących, jak i wydawanych w sprawach indywidualnych. Badanie
proporcjonalności odbywa się w ramach postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem
decyzji lub decyzji w formie rozporządzenia albo w odpowiedzi na pytanie sądu krajowego. Zasada
proporcjonalności wpływa na na rodzaj i zakres obowiązków nakładanych na jednostki oraz sankcji z
tytułu naruszenia prawa unijnego.

Zasada proporcjonalności jako zasada ogólna wiążąca państwa członkowskie

Zasada proporcjonalności wiąże także państwa członkowskie. Służy do oceny zgodności zachowań
państw członkowskich z prawem unijnym. Naruszenie zasady proporcjonalności skutkuje
sprzecznością przepisu prawa krajowego z prawem unijnym u niemożnością zastosowania
tego przepisu. Obowiązek respektowania prawa spoczywa na wszystkich organach państwa
członkowskiego. Państwa członkowskie są zobowiązane do respektowania zasady proporcjonalności
przy wdrażaniu dyrektyw. Zasada proporcjonalności jest stosowana również do oceny sankcji
nakładanych przez państwa członkowskie i ich organy z tytułu naruszenia prawa unijnego. Zasada ta
ingeruje w możliwość stosowania prawa krajowego w sprawach w których sądy krajowe orzekają o
sankcjach nakładanych na jednostki, zarówno z tytułu naruszenia prawa krajowego, jak i unijnego.
Złamanie zasady proporcjonalności jest badane w toku postępowania ze skargi Komisji przeciwko
państwu członkowskiemu.

Ramy instytucjonalne UE

Zasada jednolitych ram instytucjonalnych przed Traktatem z Lizbony

Przed 1 grudnia 2009 mamy zasadę jednolitych ram instytucjonalnych. Oznaczało to że pod
względem instytucjonalnym, wszystkie trzy filary Unii miały wspólną, jednolitą strukturę
organizacyjną. W praktyce sformułowanie jednolite ramy instytucjonalne UE oznaczało że Unia
nie posiada własnego porządku instytucjonalnego – ramy instytucjonalne były jednolite dla całej
Unii i dla Wspólnot, instytucje Wspólnot funkcjonowały również w ramach II i III filaru UE na
zasadzie wypożyczenia, instytucje funkcjonowały na warunkach określonych nie tylko w Traktatach
założycielskich Wspólnot, lecz także w TUE, instytucje Wspólnot realizowały cele wskazane bue tylko
w traktatach założycielskich Wspólnot, lecz także w TUE.

Zasada ta służyła raczej do wspierania argumentacji pozwalającej na rozgraniczenie kompetencji
poszczególnych instytucji albo też pomagała uzasadnić przyznanie Wspólnocie określonych
kompetencji.

Zasada jednolitych ram inst. W ujęciu sprzed wejścia w życie TL obowiązywać będzie jeszcze przez 5
lat w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach

karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie traktatu, przynajmniej w odniesieniu do TS i
Komisji.

Ramy instytucjonalne Unii po Traktacie z Lizbony

TL likwiduje trójfilarową strukturę Unii. Zastępuje ja jednolitym reżimem prawnym UE jako spójnej
organizacji międzynarodowej. Nowy artykuł (13 ust. 1) – wyliczenie instytucji Unii. Są to: Parlament
Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja Europejska, TS, EBC, TO.

Odrębny status zachowuje Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. Zachowana zostaje
jednomyślność podejmowania decyzji w Radzie UE i w Radzie Europejskiej, w ramach WPZiB nie
będą przyjmowane akty prawodawcze, TS nie będzie miał kompetencji w dziedzinie WPZiB, w
ramach WPZiB szczególną rolę odgrywać będzie Wysoki przedstawiciel do spr. Zagranicznych i
Bezpieczeństwa.

W ramach Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości pewne różnice zostały
zachowane (ograniczenie kompetencji TS, przyznanie prawa inicjatywy prawodawczej grupie państw
członkowskich).

UE zastępuje WE i staje się jej następcą prawnym. (osobowość prawna) Oprócz Unii nadal będzie
funkcjonować Euratom.

Zasada zachowania tożsamości narodowej państw członkowskich

Tożsamość narodowa a tożsamość europejska

Tożsamość narodowa to odczuwanie więzi z własnym narodem. Za cechy tożsamości narodowej
uznaje się: dziedzictwo kulturowe narodu, wspólnotę językową, wyznawanie wartości, przekonania
i praktyki religijne, charakterystyczne obyczaje i zwyczaje, wspólnotę losów historycznych, trwałą
i świadomą odrębność ludzi określonego terytorium, emblematy i symbole utrwalające pamięć o
wspólnocie.

Tożsamość narodowa kojarzona jest czasem z tożsamością państwową. Wtedy ochronie podlegają
wytwory kultury, historia, języki narodowe, obyczaje, ustrój konst. Państwa i jego struktura. Z
kolei tożsamość europejska odwołuje się do obywatelstwa i nie zastępuje narodowości. Mamy
uzupełnianie się obydwu tożsamości. Kształtowanie się tożsamości europejskiej nie może być
postrzegane jako zagrożenie dla tożsamości narodowej. Hasło UE – ''Zjednoczona w różnorodności''.

Rozwój idei poszanowania tożsamości narodowej w UE

Rok 1973, deklaracja w Kopenhadze – różnorodność kultur w ramach wspólnej cywilizacji
europejskiej, przywiązanie do wspólnych wartości i zasad oraz świadomość wspólnych interesów i
chęć współuczestniczenia w tworzeniu zjednoczonej Europy.

Traktat z Maastricht. Preambuła – pojawia się wola pogłębienia solidarności między swymi
narodami w poszanowaniu ich historii, kultury i tradycji.(uzyskała wtedy rangę konstytucyjnej zasady
UE). Ustanowił Obywatelstwo UE – obywatelem jest każdy przynależący do państwa członkowskiego.

Tr. Z Amsterdamu – Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak.
Rozgraniczeniu uległy zasady uznane za fundament, na którym jest zbudowana UE, oraz zasada
poszanowania tożsamości narodowej.

Traktat z Lizbony – następuje dalej idące rozdzielenie tego zagadnienia oraz zasad, na których opiera
się UE. Zasada poszanowania tożsamości zostaje rozbudowana. W TL uwzględniono tożsamość
państwową (konstytucyjną), która wiąże się z ochroną ustroju konstytucyjnego państwa, w tym
odrębności jego regionów lub części składowych.

Karta Praw Podstawowych – w TL otrzymuje moc prawną. - ''Unia szanuje różnorodność kulturową,
religijną i językową''

Orzecznictwo TS UE

Tożsamośc narodowa państw członkowskich podlega ochronie w prawie UE i jest uznawana za
podstawę uzasadniającą ograniczenie obowiązków wynikających z tego prawa. Nie można jednak
nadużywać tego argumentu i zasłaniać się ochroną tożsamośći narodowej w celu uzasadnień
naruszeń prawa unijnego.

Charakter i sposoby poszanowania tożsamości narodowej przez UE

Zobowiązanie się do poszanowania tożsamości narodowej ma charakter polityczno prawny. W
aspekcie negatywnym Unia będzie musiała powstrzymać się od działania w przypadku, gdy państwo
cżłonkowskie będzie powoływało sie na tożsamość narodową. Aspekt pozytywny łączy się natomiast
z obowiązkiem działań Unii na rzecz zachowania tożsamości narodowej, co można ująć też jako
obowiązek dążenia do zachowania różnorodności państw.

WSPÓLNE WARTOŚCI UNII I POSZANOWANIE PRAW CZŁOWIEKA

Wspólna aksjologia

- po Lizbonie art. 2 TUE rozszerzony o nowe wartości: godność osoby ludzkiej, równość,
prawa mniejszości. Wskazano wartości na których mają opierać się społeczeństwa: pluralizm,
niedyskryminacja, tolerancja, sprawiedliwość, solidarność, równość płci.

- utworzony został katalog wspólnych wartości – wspólna aksjologia Unii (tzw. tożsamość
europejska), odwołujący się do wartości cenionych, fundamentalnych i konstytucyjnych

- UE jako wspólnota wartości

- cele Unii: ochrona praw człowieka, ochrona socjalna, równość płci, solidarność międzypokoleniowa

- zabezpieczenie instrumentami prawnymi prewencyjnymi (uzależnienie przyjęcia państwa od
respektowania ww. wartości) i represyjnymi (sankcje organizacyjne)

- wartości muszą brać pod uwagę wszystkie unijne instytucje

Poszanowanie praw człowieka

- nadanie mocy prawnej Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej

- ustanowienie podstawy prawnej przystąpienia

Rozwój ochrony praw podstawowych w prawie unijnym

- EWWiS, Euratom, EWG: nie brano pod uwagę ochrony praw podstawowych

- Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPCz): Rada Europy

- zarzut naruszania tych praw często kierowany do ETS, Wspólnoty stanęły więc przed koniecznością
rozwiązania tego problemu. Państwa członkowskie zagroziły, że dopóki prawa człowieka nie będą
zagwarantowane w ramach WE, to w tym zakresie prawo wspólnotowe nie będzie korzystać z
nadrzędności

- pierwsze orzeczenie ETS w 1969, prawa podstawowe uznano za zawarte w ogólnych zasadach
prawa wspólnotowego, potwierdzono kompetencję ETS do ochrony tych praw

- Trybunał uznał w jednym z kolejnych wyroków, że ochrona tych praw musi być zagwarantowana w
ramach struktur i celów WE.

- Później uznano, że standard tych praw opiera się na umowach międzynarodowych. Szczególna rolę
odgrywa Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

- Zaczęto kontrolować akty prawne wydawane przez państwa członkowskie.

- Tezy z orzecznictwa ETS można odnaleźć w preambule do JAE, a następnie w Traktacie z Maastricht,
który jako pierwszy zawierał postanowienia dotyczące praw podstawowych.

- Traktat Amsterdamski wzmocnił ochronę praw podstawowych w art. 6 TUE. Wskazywano żródła
praw podstawowych (EKPCz i tradycje konstytucyjne państw członkowskich). Prawa te traktowane
jako zasady ogólne prawa wspólnotowego. ETS miał zapewnić ich sądową kontrolę (w działaniu
instytucji w obszarze uprawnionym do działania). Nie ustanowiono katalogu tych praw, jego

określenie pozostało w gestii sądów wspólnotowych. Zaliczono do nich m.in. wolność do arbitralnego
karania, prawo do słusznego procesu i skutecznych środków zaradczych, prawo do poszanowania
życia prywatnego, poszanowania swojego mienia, wolności zrzeszeń, wolności wypowiedzi.

- pojawiła się koncepcja opracowania Karty Praw Podstawowych UE (KPP)

- Traktat z Lizbony umocnił ochronę praw podstawowych, art. 6 TUE nadał KPP charakter prawnie
wiążący, ustanowił podstawę prawną i zobowiązanie Unii do przystąpienia do EKPCz. Zlikwidowanie
struktury filarowej i przekształcenie w organizację międzynarodową wpłynęło korzystnie na
wzmocnienie ochrony praw podstawowych

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

- spotkanie Rady Europejskiej w Kolonii, 3 i 4 czerwca 1999, do opracowania karty powołano
Konwent (15 przedstawicieli szefów i rządów państw członkowskich, przedstawiciel
Przewodniczącego KE, 16 członków PE, 30 członków parlamentów narodowych, obserwatorzy: 2
przedstawicieli ETS i 2 reprezentanci Rady Europy)

- prace konwentu od 17.12.1999 do 26.09.2000. Uroczyste proklamowanie w Nicei 7 grudnia 2000
przez Radę, Komisję i Parlament oraz podpisanie przez przedstawicieli tych instytucji.

- KPP jako akt niewiążący rodziła określone następstwa prawne. Obecność w instytucjach unijnych, KE
i Pe potwierdzają zgodność przyjmowanych przez siebie dokumentów z Kartą. W swojej działalności
stosuje ją Rzecznik Praw Obywatelskich UE.

- Traktat z Lizbony: Karta ma taką samą moc prawną jak Traktaty, czyli należy do prawa pierwotnego
UE, ponownie uroczyście proklamowana 12.12.2007.

- Art. 6 ust 1 TUE: postanowienia Karty nie rozszerzają kompetencji Unii, prawa zawarte w Karcie
muszą być interpretowane zgodnie z postanowieniami Tytułu VII KPP

- Karta Praw Podstawowych składa się z preambuły i 54 artykułów, podzielonych na VII tytułów
(Godność, Wolność, Równość, Solidarność, Prawa obywatelskie, Wymiar sprawiedliwości,
Postanowienia ogólne). Kataloguje ona prawa już istniejące, zawiera szerszy katalog niż orzecznictwo
Trybunału i Traktatów. Jako źródła wskazuje tradycje konstytucyjne i zobowiązania międzynarodowe,
EKPCz, Europejską Kartę Społeczną, Wspólnotową Kartę Podstawowych Praw Socjalnych
Pracowników, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
(ETPC). Stosuje się ją do wszystkich instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii oraz
praw członkowskich. Jest kompleksowa, obejmuje wszystkie kategorie praw (osobiste, polityczne,
społeczne, kulturalne i ekonomiczne)

- W KPP pojawiają się prawa nowe, wynikające z rozwoju nauki i techniki oraz nowych wyzwań
społecznych.

Problem przystąpienia UE do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności

- EKPCz źródłem inspiracji z zakresie ochrony człowieka i wyraz podstawowych wartości moralnych,
politycznych i społecznych. Wg art. 6 ust.3 TUE prawa zawarte w EKPCz stanowią część prawa Unii.

- Konwencja ma szczególną rolę w orzecznictwie ETS. Komisja w 1976 sporządziła raport w którym
zauważano, że EKPCz nieformalnie obowiązuje we wspólnotowym prawie, dlatego instytucje
wspólnotowe powinny zadeklarować poszanowanie praw podstawowych.

- 1977 Komisja, Rada, Parlament przyjęły wspólną Deklarację, gdzie potwierdzono, że ochrona praw
człowieka jest kwestią priorytetową.

- 1994 Rada zwraca się do ETS o wydanie opinii co do możliwości zawarcia umowy dotyczącej
przystąpienia Wspólnoty do EKPCz. Opinia wskazywała na no możliwość uczynienia tego w obecnym
stanie prawnym

- Obecnie obowiązujący art. 6 ust. 2 TUE wyposaża Unię w kompetencję do przystąpienia do EKPCz.
Może ono nastąpić po spełnieniu określonych wymogów o charakterze proceduralnym (przystąpienie
na podstawie umowy międzynarodowej z państwami stronami EKPCz, Rada jednomyślnie za
uprzednią zgodą PE) i przedmiotowym (przystąpienie nie ma wpływu na kompetencje Unii określone
w Traktatach; prawa podstawowe stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa). Umowa po
ratyfikacji będzie miała charakter prawa pierwotnego UE.

- Umowa nie może mieć wpływu na zobowiązania państw członkowskich UE do niepoddawania
sporów dotyczących wykładni lub stosowania Traktatów. W praktyce oznacza to, że państwa nie
mogą składać skarg do ETPC przeciwko innym państwom członkowskim lub UE, jeżeli sprawa wchodzi
w zakres prawa unijnego.

- deklaracja nr 2 odnosząca się do art. 6 ust. 2 TUE: współpraca między Trybunałem Sprawiedliwości
UE a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

- przystąpienie do EKPCz oznacza: wzmocnienie ochrony praw człowieka w Europie, instytucje
będą poddane niezależnej kontroli zewnętrznej, do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
obywatele będą mogli wnosić skargi na działanie unijnych instytucji, ETPC będzie mógł kontrolować
prawo UE, UE będzie mogła występować przed ETPC i bronić swoich interesów, zagwarantowanie
większej pewności prawnej przez uniknięcie rozbieżnych orzeczeń, zwiększy się wiarygodność UE w
stosunkach po podmiotów trzecich w zakresie ochrony praw człowieka

ZASADA RZĄDÓW PRAWA W UNII EUROPEJSKIEJ

Wprowadzenie

- rządy prawa rozpatrywane w kategoriach formalnych (spełnianie określonych postulatów
formalnych)i materialnych (spełnianie określonych wartości materialnych), jest to nawiązanie do
słuszności prawa. Wówczas rządy prawa korespondują z innymi zasadami liberalno-demokratycznego
ustroju, tworząc z nim całość

Rozwój zasady rządów prawa w Unii Europejskiej – orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE i
postanowienia traktatowe

- art. 19 TUE: Trybunał Sprawiedliwości UE zapewnia poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu
Traktatów (jest to ogólne zobowiązanie do przestrzegania zasady rządów prawa)

- sądowa kontrola znajduje się w centrum europejskiego porządku prawnego, dzięki niej UE może się

opierać na zasadzie rządów prawa

- Traktat z Maastricht: państwa członkowskie potwierdziły swoje przywiązanie do zasady rządów
prawa, wśród celów WPZiB znalazło się m.in. rozwijanie demokracji i rządów prawa

- Traktat z Amsterdamu: rządy prawa jako zasada wspólna dla państw członkowskich i stanowiąca
podstawę działania UE

- Traktat z Lizbony: Unia opiera się na rządach prawa

- rządy prawa ujęte jako wartość, nie zasada UE

- dawny katalog uległ rozszerzeniu o godność osoby ludzkiej oraz równość, wskazane są wartości,
na których powinny opierać się państwa członkowskie (pluralizm, niedyskryminacja, tolerancja,
sprawiedliwość, solidarność, równość płci)

Zakres zastosowania zasady rządów prawa działań Unii Europejskiej

- elementy formalne kojarzone z ideą dobrego prawa, spełniającego kryteria ogólności i
abstrakcyjności, jest jasne i zrozumiałe, jawne i dostępne dla adresatów oraz nie działa wstecz

- elementy materialne obejmują wartości wolności, praw jednostki, demokracji, sprawiedliwości
społecznej. Na zasadę rządów prawa składają się wymagania instytucjonalne (prawo tworzą
uprawnione organy, dostęp do niezależnych sądów), zobowiązania proceduralne(prawo do
słusznego procesu, prawo do odwołania), oraz zasady rządzące treścią tworzonego prawa (pewność,
proporcjonalność, równe traktowanie)

Najważniejsze aspekty zasady rządów prawa w UE

Zasada legalizmu

- podstawa funkcjonowania Wspólnoty, ma różne aspekty odnoszące się do systemu
instytucjonalnego jak i hierarchii aktów prawa UE

- zasada równowagi instytucjonalnej, rozwinięta w celu rozgraniczenia kompetencji między Radą UE
a Komisją oraz określenia pozycji PE, w tym przypadku rządy prawa przeciwdziałają nadużywaniu
władzy

- obowiązek podawania podstawy prawnej służy przestrzeganiu prawa przez instytucje, wybór
podstawy prawnej podlega kontroli sądowej

- istotne znaczenie hierarchii aktów prawnych

Bezpieczeństwo prawne sensu largo

- szczegółowe zasady: pewność prawna, ochrona uprawnionych oczekiwań, nieretroaktywność prawa
UE

- zasada pewności prawa jedną z najważniejszych zasad ogólnych prawa Unii, obejmuje aspekty
materialne i prawne. Wymaga, aby unijny porządek prawny był stały i godny zaufania, skutki
prawodawstwa jasne i przewidywalne. W aspekcie materialnym podkreślono, że żadna osoba nie

może opierać swojego roszczenia na akcie niezgodnym z prawem wydanym na korzyść innej osoby.
W sferze proceduralnej wymaga, by wszelkie terminy byłby określane z góry, a środki unijne nie były
zmieniane po ich upływie

- zasada ochrony uprawnionych oczekiwań (zasada ochrony zaufania), służy ochronie jednostek w
sytuacjach, w których działają one na podstawie i w zaufaniu do środków podjętych przez instytucje
unijne. Kontroluje legalność działań prawotwórczych i administracyjnych organów unijnych

- zasada nieretroaktywności prawa: akty prawa wtórnego nie mogą wywierać skutków prawnych
przed ich publikacją, a przepisy zmieniające dotychczasowe regulacje znajdują co do zasady
zastosowanie do przyszłych skutków sytuacji, które powstały pod rządami dotychczasowego prawa

Sprawiedliwe stosowanie prawa

- odnosi się do kilku zasad, najważniejsze to słuszność i sprawiedliwość naturalna oraz
proporcjonalność

- w przypadku gdy możliwa jest dwojaka interpretacja aktu prawnego, sprawiedliwość naturalna
wymaga zastosowania tej z nich, która jest mniej uciążliwa dla jednostki

- zasada proporcjonalności: nie powinno się stosować środków, które naruszają interesy jednostek w
sposób nieodpowiadający wadze celu, jaki ma zostać osiągnięty. Wykonywanie władzy nie może być
nadmierne i wykraczać poza konieczny zakres. Obowiązek porównywania różnych interesów, ważenia
kosztów i korzyści

Efektywna ochrona jednostek przed Trybunałem Sprawiedliwości UE

- ochrona ta jest konsekwencją obowiązywania zasady rządów prawa. Kontrola sądowa aktów
prawnych UE i możliwość korzystania przez jednostki z określonych środków są istotnymi elementami
tej zasady

- jednostka może wnieść skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio
indywidualne, oraz akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków
wykonawczych

Skutki naruszania zasady rządów prawa oraz jej elementów składowych

- zastosowanie sankcji, stwierdza Rada Europejska (jednomyślnie) na wniosek 1/3 państw
członkowskich lub Komisji i po uzyskaniu zgody PE. Następstwem może być decyzja o zawieszeniu
niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów odnośnie do państwa członkowskiego,
którego dotyczy

- możliwość stwierdzenia prze Radę (większością 4/5 głosów, po uzyskaniu zgody PE) „wyraźnego
ryzyka” poważnego naruszenia przez jedno z państw członkowskich wartości określonych w art., 2
TUE i wystosowania w takim przypadku zaleceń

Szczególna rola zasady rządów prawa z zewnętrznych działaniach UE

- jedna z reguł promowanych w ramach działań Unii na arenie międzynarodowej

- dążenie do rozwijania stosunków i budowania partnerstwa z państwami trzecimi oraz z
organizacjami międzynarodowymi, regionalnymi lub światowymi, które opierają się na tych zasadach.
Umacnianie i wspieranie zasady rządów prawa jako jeden z celów zewnętrznych działań Unii, w
tym jej Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Propagowanie i wzmacnianie w ramach
współpracy na rzecz rozwoju państw trzecich, jest jednym z kryteriów kopenhaskich, uwzględnia się
ją w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa

- pojawia się w przypadku Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony w odniesieniu do
instrumentów zapobiegania konfliktom i zarządzania kryzysami. Stanowi ona tu gwarancję, że
podmioty przywracające bezpieczeństwo podlegają prawu i nie nadużywają swojej władzy. Uznaje się
ją za czynnik przesądzający o stabilności i bezpieczeństwie społeczeństw

- włączona do postanowień Układów Europejskich

- czerwiec 1993 uznano je za jeden z politycznych warunków członkostwa w Unii

- art. 49 TUE: poszanowanie zasady rządów prawa jest jednym z warunków przystąpienia państwa do
UE

- promowanie zasady rządów prawa w państwach sąsiadujących z Unią jest jednym z głównych zadań
realizowanych w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa

NOWE RZĄDENIE W UNII EUROPEJSKIEJ

Terminologia i istota koncepcji

- „rządzenie” odnosi się do sprawowania władzy nie tylko przez organy państwowe oraz opisuje
zjawiska wykraczające poza klasyczne rozumienie „rząd” i „administracja”, zarówno w kontekście
państwowym, jak i międzynarodowym

Definiowanie pojęcia „rządzenie” w teoriach dotyczących państwa

- termin ten wywodzi się z postmodernistycznych teorii o sprawowaniu władzy o współczesnym
świecie zdominowanym przez globalizację, który wymusza zmianę dotychczasowego rozumienia
pojęć „rząd”, „państwo” i „administracja”

- odnosi się do samoorganizujących się siatek powiązań międzyinstytucjonalnych, cechuje je
niezależność między poszczególnymi organizacjami zarówno państwowymi, jak i niepaństwowymi,
brak hierarchicznej podległości, ciągłe wzajemne interakcje, przestrzeganie „reguł gry”
wynegocjowanych przez poszczególnych uczestników oraz znaczny stopień autonomii od państwa

Terminy „rządzenie” i „nowe rządzenie” w odniesieniu do Unii Europejskiej

- termin „rządzenie” pojawiło się we Wspólnotach, a następnie w Unii wraz z nowymi metodami
sprawowania władzy (daleko rozwiniętej, horyzontalnej współpracy administracyjnej na różnych
poziomach, między instytucjami UE a państwami członkowskimi ) czy nowych sposobów
podejmowania decyzji na różnych poziomach rządów

- terminem tym określa się zespół postulatów reformatorskich, nowych form i tendencji, zmian i ich
skutków, obserwowanych ostatnio w prawie UE, w szczególności w odniesieniu do podziału władzy,

sposobu wykonywania kompetencji i podejmowania decyzji

Nowe rządzenie a tzw. klasyczna metoda wspólnotowa

- klasyczna metoda charakteryzuje się wyłącznością inicjatywy legislacyjnej Komisji, władzą
prawodawczą wraz z uprawnieniami do stanowienia budżetu w rękach Rady UE i PE oraz sądami
unijnymi stojącymi na straży przestrzegania prawa. Obecna jest tu zwykła procedura prawodawcza

- nowe rządzenie: preferowane są środki i formy działania na poziomie UE, które cechuje
niehierarchiczny sposób administrowania oparty na decentralizacji, elastyczności rozwiązań prawno-
regulacyjnych i szerokim współuczestnictwie ze strony państw członkowskich, regionów, podmiotów
prywatnych, społeczeństwa obywatelskiego.

- nowe formy są elementami dotychczasowych rodzajów aktów prawnych

- nowe rządzenie oznacza zmniejszenie znaczenie sposobu wykonywania polityk UE wyłącznie na
podstawie hierarchicznej zależności i środków bezwzględnie wiążących, które są odgórnie narzucone,
zawierają bardzo szczegółowe postanowienia prawa i wyczerpują harmonizację.

Nowe rządzenie charakteryzuje integracja ekspertyz naukowych z procesami stanowienia i
stosowania prawa oraz wprowadzanie instrumentów regulacyjnych, których skuteczność opiera się
na dobrowolnym przestrzeganiu norm

- jego celem jest osiągnięcie wzrostu wydajności, spójności i efektywności działań Unii Europejskiej

- nowe metody rządzenia współistnieją z prawem dotychczas stanowionym w UE i nie negują go

Kontrowersje wokół koncepcji nowego rządzenia

- Czy rzeczywiście jest nowe? „nowość” rządzenia oznacza przede wszystkim eksperymentalny i
alternatywny charakter środków, a nie wyłącznie następstwo czasowe i przyczynowo-skutkowe.
Nowatorstwo działań, wysoka intensyfikacja i towarzyszące temu procesy, łączne występowanie
obok form i metod, które pojawiły się wcześniej

- nie oznacza likwidacji dotychczasowych środków, realizacji polityk czy podziału kompetencji w UE.
Oznacza zmianę funkcjonalną, stosowanie dotychczas znanych działań, w taki sposób, by spełniały
nowe funkcje odzwierciedlające nowatorskie założenia

- Problem: znaczenie koncepcji z punktu widzenia analizy prawnej i prawniczej

- jedynie element politycznych deklaracji administracji brukselskiej mający na celu odwrócenie uwagi
od braku efektywnych działań i polityk Unii

- relacja nowego rządzenia i dotychczasowych sposobów: nowe rządzenie nie oznacza odejścia lub
negowania dotychczasowych rodzajów aktów prawa pochodnego, traktatów czy zasad ustrojowych.
Wprowadza nowe elementy mające nadać dynamikę systemowi prawnemu, przekształcają jego
strukturę, decydują o otwartości, potwierdzają autonomiczny i swoisty charakter.

Geneza

- pojawiło się przez zróżnicowaną i wielowymiarową potrzebę zreformowania UE. Wywodzi się
z ograniczeń w dotychczasowych instrumentach prawnych i formach działania UE. Powstała aby
znaleźć lepsze rozwiązania problemów społecznych i ekonomicznych

Potrzeba reform i nowych form realizowania polityk Unii Europejskiej

- pod koniec lat 80’ Wspólnoty ni Edo końca spełniały oczekiwania państw członkowskich (odrzucenie
przez Duńczyków w referendum Traktatu z Maastricht, ledwo wygrane we Francji)

- zarzuty o deficycie demokracji, prawo i działania unijne zawiłe i trudne do zrozumienia, mało
efektywna i zbiurokratyzowana administracja brukselska

- kryzysy: długotrwałe ukrywanie prawdy o zagrożeniu chorobą szalonych krów (BSE), upadek KE w
1999 po zarzutach korupcyjnych

- skomplikowana i szczegółowa regulacja rynku wewnętrznego, co za tym idzie trudności w realizacji

- pojawiły się tendencje decentralizacyjne, istotny stał się problem podziału kompetencji między WE
a państwa członkowskie, co wynikało z braku podstawy prawnej, dostatecznej kompetencji lub braku
zgody politycznej odnośnie do zakresu harmonizacji

- postulaty o potrzebie rozszerzenia zakresu działań UE, na rzecz uregulowań socjalnych i społecznych

Strategia lizbońska

- marzec 2000, konkluzje Prezydencji: wskazano na potrzebę poszukiwania i wprowadzenia nowych
metod regulacyjnych i sprawowania władzy w UE, do 2009 była najważniejszym programem
społeczno-gospodarczym.

- miała na celu uczynienie z UE czołowej gospodarki świata

Ogólne założenia koncepcji nowego rządzenia w prawie Unii Europejskiej

- odnajdujemy w dokumentach instytucji unijnych

Deklaracje i programy instytucji

- 1997 wewnętrzne biuro studiów i analiz Komisji, propozycje poprawy rządzenia w Europie:
współudział wszystkich zainteresowanych stron i ich równe traktowanie, pełne rozumienie
problemów, przy odejściu od „pustej” biurokracji, potrzeba większej elastyczności i ograniczenia
odgórnych regulacji, integracja różnych polityk i szczebli rządzenia, przejrzyste i jasne sposoby
podejmowania decyzji

- Biała Księga z 2001 deklaruje m.in. poprawę jakości stanowienia prawa wtórnego, poprzez
uproszczenie, decentralizację, stosowanie prawa miękkiego (samoregulacje, współregulacje)

- konieczność poparcia stosowania zróżnicowanych sposobów wykonywania polityk UE

- Porozumienie Międzyinstytucjonalne PE, Rady i Komisji w sprawie lepszego stanowienia prawa,
gdzie podkreślono konieczność polepszenia przejrzystości procesów legislacyjnych, zwiększenie
znaczenia i stosowania zasady subsydiarności i proporcjonalności, ustanowiono ogólne ramy i

warunki stosowania alternatywnych form prawno-regulacyjnych

Zasady prawa Unii Europejskiej o szczególnym znaczeniu

- zasada pomocniczości i proporcjonalności: decentralizacja, uczestnictwo społeczeństwa
obywatelskiego, elastyczność, mniejsza szczegółowość i uproszczenie rozwiązań regulacyjnych.
Wzmocnienie roli parlamentów krajowych państw członkowskich

- zasada otwartości i wzrost roli społeczeństwa obywatelskiego: zapewnienie szerokiego dostępu
do informacji i dokumentów, jawność obrad PE i Rady, przejrzystość działań instytucji, możliwość
kontroli, obowiązek publikacji prawa, otwarta administracja europejska

- uznanie rosnącej roli społeczeństwa obywatelskiego

Instrumenty prawne i nowatorskie sposoby realizowania polityk Unii Europejskiej

Wzrost znaczenia prawa miękkiego

- Samoregulacja: przyjmowanie na poziomie UE wspólnych zasada w postaci wytycznych lub
kodeksów dobrych praktyk, będących przestrzeganymi na zasadzie dobrowolności. Sektory gdzie nie
ma regulacji unijnych lub nie objęte przez traktaty

- Współregulacja: regulacje oparte na współpracy między organami władz publicznych a
społeczeństwem obywatelskim, by zrealizować cele organu publicznego. Połączenie elementów
samoregulacji i tradycyjnych uregulowań publicznych. W dziedzinach, gdzie przez różnorodne
tradycje kulturowe i prawne nie mogą być równie skutecznie regulowane przez władze publiczne.
Dobrowolne porozumienie przedsiębiorców na podstawie aktu prawodawczego.

Dyrektywy nowego podejścia – dyrektywy ramowe

- wymagania zasadnicze, zapewniają określony poziom bezpieczeństwa towarów, ochrony
konsumentów i ich mienia, ochrony środowiska, producent ma dowolność w ich osiągnięciu

- działania regulacyjne: określenie zasadniczych wymagań, specyfikacje techniczne zawarte w
normach zharmonizowanych, specyfikacje techniczne mają status norm przestrzeganych na zasadzie
dobrowolności

Otwarta metoda koordynacji

- w politykach takich jak: zatrudnienie, emerytury, edukacja, zdrowie, ochrona socjalna, imigracja,
badania i rozwój

- współdziałanie rządowych administracji krajowych na poziomie UE, jego celem jest
rozpowszechnianie najlepszych praktyk. Dobrowolny mechanizm zawierający ogólne, otwarte
wytyczne

- 4 podstawowe elementy: na poziomie UE wytyczne formułujące cele, określenie wskaźników i
kryteriów porównawczych, wdrożenie wytycznych w najwłaściwszy dla danego kraju/regionu sposób,
opracowanie sprawozdań i raportów strategicznych

Formy instytucjonalne

- zwiększenie udziału nowatorskich struktur instytucjonalnych w stanowieniu i stosowaniu prawa

- rozwój ko mitologii: komitetów wykonawczych złożonych z reprezentantów państw członkowskich
czy agencji UE

- duże znaczenie siatki powiązań między organami publicznymi państw członkowskich, instytucjami
unijnymi i podmiotami prywatnymi, działają na podstawie szeroko rozwiniętej współpracy

- wzrost znaczenia organów krajowych i regionalnych

Zagadnienie2

Europejska przestrzeń polityczna: wymiary, czynniki kształtujące i podmioty:

1.Wymiary Europejskiej przestrzeni:
Europejska przestrzeń charakteryzuje się kilkoma czynnikami:
-wysoki poziom instytucjonalizacji (złożoność i trwałość struktur- KWARTET: KE, Rada,PE, ETS)
- instytucje stale poszerzają zakres swojej władzy oraz współdziałają z indywidualnymi korporacjami,
zz, partiami politycznymi. Tworzy się rozległa przestrzeń z quasi-rządowym centrum na poziomie UE.
-decyzje w UE oddziaływują na społeczeństwa krajów członkowskich.

Proces europeizacji jest złożony, ma charakter dwukierunkowy- np. UE stara się wpływać na decyzje i
rozwiązania p.członkowskich, a te dość skutecznie wymuszają na niej satysfakcjonujące rozwiązania.
Proces europeizacji w znacznym stopniu jest warunkowany zachowaniami partii politycznych,
zajmujących centralne pozycje w demokratycznych reżimach politycznych i przez to są obecne na
wszystkich poziomach, arenach procesu decyzyjnego.

1.1 System polityczny UE. Instytucje i powiązania:
Reasumująć UE opiera się na ponadnarodowym schemacie interpretacyjnym, a więc uwzględnia
cząstkowe podmioty (krajowe,regionalne) oraz dąży do kompromisu między p.systemem władzy
(centralnej i lokalnej) a systemem UE. Podejście to niesie za sobą niebezpieczeństwo powiązane z
mozaiką kulturową, etniczną, jęz. Stąd układ wzajemnych powiązań między instytucjami jest nad
wyraz złożony:
-niektóre instytucje prowadzą podwójne życie-działają zarówno w strukturach WE jak i UE.
- instytucje o ponadnarodowym charakterze współpracują ze sobą oraz kooperują z innymi
instytucjami na poziomie p.narodowych.

Podstawę systemu politycznego UE tworzą instytucję Wspólnot tj. PE, RUE, KE, ETS, Trybunał
Obrachunkowy. Wspomaga także Komitet Ekonomiczno Społ i Komitet Regionów. Rada Europejska
jest instytucją rdzenną UE i tym samym zajmuje centralną pozycję w polityce Wspólnot, aczkolwiek
ma charakter międzyrządowy o niesformalizowanym i konferencyjnym trybie działania.
Organy te charakteryzują się nietypowymi cechami:
-możliwość ingerowania w sprawy tradycyjne zastrzeżone do wył kompetencji p.członkowskich
-uprawnienia do stanowienia norm prawnych bezpośrednio i automatycznie wiążących nie tylko
organy ale i obywateli.

Ważna jest ciągła dynamika procesów integracyjnych, kolejne reformy, traktaty (np. ewolucja
PE- wikipedia). Pojawia się konieczność stworzenia bardziej rozbudowanych mechanizmów

demokratycznych. (opisałam w skrócie każdą instytucje, pamiętajcie o zmianach po TL, szczególnie w
ETS, wszystko jest w wiki )

Rada Unii Europejskiej- jest jednym z gł organów podejmowania dec. W skład wchodzą
przedstawiciele p. Członkowskich na szczeblu ministerialnym, p. Członkowskie sprawuje
przewodnictwo przez 6m, zgodnie z porządkiem przyjętym przez Radę. Państwo sprawujące
przewodnictwo reprezentuje również UE w sprawach polit zagranicznej i bezpieczeństwa.
Obraduje ona co najmniej raz w miesiącu w składzie MSZ, przyjmując wówczas role tzw. Rady
ds.Ogólnych i Stosunków Zagranicznych. Jest organem federalnym i reprezentuje interesy narodowe
p.członkowskich, aczkolwiek przy uwzględnieniu interesu wspólnotowego. Jej działalność wspierana
jest przez Komitet stałych Przedstawicieli (COREPER I-skupia zastępców stałych przedstawicieli przy
UE i zajmuje sie przygotowaniami obrad Rady; COREPER II- uczestniczą stali przedstawiciele w randze
ambasadorów).

Komisja Europejska- ma 3 gł uprawnienia: kontrolne, inicjatywne i wykonawcze. Zadania:
-nadzór nad przestrzeganiem postanowień traktatowych i dec podjętych na ich podstawie
- formuowanie zaleceń, zajmowanie stanowiska w dzidzinach objętych traktatem
-podejmowanie dec oraz odpowiedzialne współdziałanie z RUE i PE w procesie stanowienia prawa
-wykonywanie uprawnień przekazywanych przez RUE.

KE reprezentuje interes grupowy a nie poszczególnych p. Stąd też Komisarze traktowani są jako
osoby niezależne. Członkowie mianowani są na 5lat, możliwośc 2 kadencji. Podstawową rolę w
strukturze organizacyjnej odgrywają Dyrekcje Generalne. KE zbiera się raz w tygodniu, pracuje w niej
ok 25 tyś ludzi, z czego 1/5 tłumaczenia. Na czele KE stoi Przewodniczący i 5 Wiceprzewodniczących.
Komisarzom podlega 27 Dyrekcji Generalnych, na ich czele stoi Dyrektor Generalny. Każdy Komisarz
ma swój gabinet i 6 doradców. Sekretariat Generalny zajmuje się koordynacją prac KE.

Komitet Ekonomiczno- Społeczny ma jedynie doradcze kompetencje, silnie związany z Radą, KE,
PE. Składa się z przedstawicieli różnych sfer życia gosp i społ (rolnicy, przedsiębiorcy itp.). Funkcja
konsultacyjna oraz przedstawicielska. Liczba członków ciała administracyjnego nie może przekroczyć
350 (obecnie 344). Członkowie mianowani przez RUE na 4 lata, większość kwalifikowana. Komitet
wybiera przewodniczącego na 2 lata, wszyscy członkowie wchodzą w skład 6 grup branżowych. Także
możliwość komitetów ad hoc. Duża rola opiniotwórcz.

Komitet Regionów- wypełnia zasadę subsydiarności w polityce UE. Instytucja doradcza i składa się
z przedstawicieli wspólnot regionalnych i lokalnych. 344 członków. Ważne forum reprezentowania
interesów obywateli UE.

ETS- zapewnia przestrzeganie prawa w zakresie interpretacji i stosowania norm traktatowych.
W skład wchodzi 27 sędziów, wspomaga dodatkowo 8 rzeczników generalnych- analizują sporne
sprawy i przygotowują uzasadnienia wniosków końcowych. Wszyscy powołani na 6 lat. Różne składy
w zależności od sprawy (zmienione nazwy po TL-> odsyłam do wikipedii ). Trybunał kontroluje
przestrzeganie prawa przez państwa oraz organy administracyjne, rozpatruje różnorodne skargi.

Rada Europejska- składa się z przedstawicieli państw członkowskich (głowy p i szefowie rządów)
oraz Przewodniczącego KE. Są oni wspomagadni przez ministrów spraw zagranicznych i 1 członka
KE. Centralna pozycja w polityce UE, dostarcza niezbędnych impulsów do rozowju i określa
ogólne polityczne kierunki działań. Podejmuje fundamentalne decyzje polityczne w ramach UE,
wypracowywuje stanowiska UE, rozwiązuje konflikty polityczne. Po każdym posiedzeniu, co najmniej
2x w roku przedstawia PE sprawozdanie i informację o postępach UE.

1.2 Wyborcza i parlamentarna przestrzeń polityczna:

Istota rywalizacji politycznej, a przede wszystkim wyborczej, stanowi o demokratyczności
współczesnych systemów politycznych. Złożoność instytucjonalna wewnątrz UE oraz relacje
zachodzące między nią a krajowymi systemami politycznymi kształtują dość skomplikowaną europ
przestrzeń polityczną (wyborczą i parlamentarną).:
-O ile krajowe mechanizmy funkcjonowania rynku wyborczego są klarowne o tyle na szczeblu UeE
sprawy się komplikują: rywalizacja przenosi się na poziom europ, przyjmuje się znane i stosowane
narodowe wzorce rywalizacji politycznej. Europejską przestrzeń wyborczą przybliża do narodowej
odwzorowywanie znanej rywalizacji międzypartyjnej w trakcie euroelekcji.
-sposób przestrzegania uczestników rywalizacji politycznej. Na poziomie europ mamy nie tylko
konkurencję międzypartyjną ale i międzypaństwową. Imperatyw narodowy jako ważny wyznacznik
procesów europeizacji.
-zawiłość międzyinstytucjonalnych relacji UE, sposób wyboru czy też wyłaniania składu. Poszczególne
instytucje wyłanioane są dwuetapowo: przez państwo, a nastepnie na poziomie międzynarodowym
(np.KE).

W rozważaniach nad złozonością europejskiej przestrzeni politycznej należy zwrócić uwagę na
wymiar organizacyjny (strukturalny i instytucjonalny) oraz funkcjonalny. Strukturalny- system
polityczny UE nie zakłada wprost że arena walki wyborczej stanowi centralny element i opiera swój
byt na uznanych zasadach demokracji przedstawicielskiej. W takim rozumieniu rywalizacja partyjna i
euroelekcje NIE stanowią clue procesu strukturyzacji przestrzeni europ.
Simon Hix uważa że UE nie jest przykładem demokracji przedstawicielskiej gdyż wyborcza europ
przestrzeń polit nie służy formuowaniu egzekutywy (tj. KE). Oznacza to że nadal tylko rządy
krajowe są tworzone w sposób charakterystyczny dla rozwiązań demokratycznych. Wybory do
PE są tylko pewnym sposobem adaptowania elementów demokracji przedstawicielskiej, a nie ich
implementacją.

Charakteryzując europ przestrzeń wyborczą, wydaje się, że nie ma ona pierwotnego (sprawczego)
charakteru i tym samym nie oddziałuje na kreowanie rządowej przestrzeni politycznej. Wybory
europejskie przybliżają Europejczykom problemy i instytucje europejskie, są mechanizmem raczej
kształtującym opinię publiczną. Przestrzeń ta kreowana jest przez narodowe areny wyborcze, a
kontekst jej funkcjonowania rozszerza jedynie proces integracji europejskiej rozumiany w kategoriach
strukturalnych i funkcjonalnych. W jej ramach współistnieją narodowa i europejska przestrzeń
publiczna. Przestrzeń wyborcza warunkowana jest w znacznym stopniu przez efekty rywalizacji
politycznej w obszarze narodowym. Mechanizm ten współczesnie określany jest jako układ
symbiotyczny o właściwościach samoregulacyjnych.

1.3 Rządowa przestrzeń polityczna:
Klasycznie jest dość mocno kojarzona ze standarami tworzenia gabinetów, co zwykle oznacza proces
formuowania egzekutywy krajowej o partyjnym podłożu. Rywalizacja sił politycznych na forum
parlamentu. W praktyce chodzi o to że rząd musi cieszyć się zaufanie większości parlamentarnej, a
okolicznością dec o obliczu polit i składzie gabinetu jest wynik wyborów parlamentarnych. I znowu w
państwie jest to klarowne, a w UE już nie:
UE nie jest typowym przykładem demokracji przedstawicielskiej, to rządy krajowe negocjują i
decydują o składzie egzekutywy (KE). W procesie tym nie uczestniczą podmioty polityczne, osadzone
w PE, które zawdzięczają legitymację wyborcy narodowemu. Faktycznymi uczestnikami tego proecsu
są większości parlamentarne ( struktury rządowe) ukształtowane na poziomie narodowym. Taka
praktyka powoduje że wybory do PE są ubocznym produktem procesu strukturyzacji europejskiej
przestrzeni polit. (nie wiem czy po TL coś się w tej kwestii zmieniło i zwiększono możliwości PE).

2. CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE europejską przestrzeń polityczną:
Charakter europ przestrzeni wyborczej i ewentualny kierunek jej ewolucji jest uwarunkowany
wieloma czynnikami, których wpływ należy postrzegać w sposób skumulowany. Wyróżnaimy

kategorie czynników:

2.1 Czynniki natury politycznej:
UE jest formułą integrowania suwerennych p, interesy każdego musza być zabezpieczone, a
jednocześnie musi być kolektywny interes formacji. Mamy negocjacyjny styl tworzenia polityki
przy zachowaniu zasady jednomyslności, gdy w gre wchodzą ważne interesy państw. Jest to kolejny
argument, że integracja europejska jako twór państw narodowych nie może w pełni korzystać z
dobrodziejstw demokracji reprezentacyjnej. Powstał więc alternatywny sposób rządzenia opierający
się na integracji wielu poziomów organizacyjnych i aren problematycznych.
UE poczatkowo była organizacją stricte ekonomiczą, dopiero z czasem nastąpiło poszerzanie zakresu
współpracy. Przechodziła przez kolejne etapy, obecnie integracja europejska jest w 5 fazie- oprócz
tradycyjnyc form integracji gospod, poszerzonej o monetarną i walutową, pojawiają się nowe o
charakterze kulturowym, społ i politycznym. W nowej przestrzeni podmioty znalazły się w sztucznie
wygenerowanym środowisku mającym skłonności do kształtowania wspólnych i konsensualnych
strategii działania.
2.2 Czynniki systemowe i reformy instytucjonalne:
Większość analiz skupia się na wpływie tego procesu na kraje członkowskie, biorąc pod uwagę
adaptację instytucjonalną i tzw. polityczne struktury o ponadnarodowym i ponadpaństwowym
charakterze. Związane jest to z kształtowaniem sie nowej przestrzeni o nietypowych cechach,
opartej na konsensusie. Jest to rezultatem europeizacji krajowych polityk i instytucji.
(Nie będe się powtarzać, bo było to milion razy, rozdział ten opisuje dynamikę integracji i wszytskie
traktaty): więc polecam wikipedie lub wykład z KAWem z 1 stopnia)
*Traktat Z Maastricht 1992
*Traktat Amsterdamski 1997
*Traktat Nicejski 2001
*Traktat Konstytucyjny fiasko
*Traktat Lizboński 2007

2.3 Czynniki o podłożu społeczno- gospodarczym:
Obecnie w skład UE wchodzi 27p, a pierwotnie w ramach EWWiS jedynie Bel,RFN, FR,WŁ,LUX,HOL
utworzyły wspólny rynek handlu, o przesłankach-rozwój gospodarczy i kooperacja. W 1951
założyły Wspólnotę i zdecydowały się na szerszą integrację-> EWG. Od tego momentu rozpocząl się
intensywny i dynamiczny rozwój Wspólnot, prowadzący w konsekwencji do Europejskiego Systemu
Walutowego i organizacji strefy euro.
Art.2 Traktatów Rzymskich, ustanawiający EWG ustala cele wskazując, że Wspólnota promuje rozwój
aktywności gospodarczej. W kolejnych określa wydzielenie sektorów ekonomii, które stanowią
wspólne obszary polityki (np. wspólna polityka rolna). Ekonomiczny rozwój Wspólnot mierzony
jest na podstawie PKB, co aktualnie jest podstawowym miernikiem pozycji danego kraju lub grupy.
Innym istotnym miernikiem jest poziom inflacji, warunki życia i pracy. Oceny poziomu rozwoju społ
dokonuje się w UE za pomocą np. poziomu wykształcenia, stopy zatrudnienie i bezrobocia, stopę
migracji czy zagrożenia ubóstwem. Ważne źródło- Monitor Demograficzny; bezrobocie w UE na
poziomie ok 12%. Stopień rozwoju gospodarczego państw UE można ocenić za pomocą tzw. indeksu
wolności gospodarczej- klasyfikuje on łącznie 161p. Na podstawie 10 kategorii: swoboda działalności
gosp, wolnośc handlu, zakres wolności podatkowej, niezależnośc polityczna, otwarta polityka
pieniężna, swoboda inwestycyjna,swoboda finansowa, prawo do własności, wolność od korupcji,
swoboda zatrudnienia. Skala wynosi od 0-100%. (statystyki 2004: 80% zanotowały WB,Lux, IRL, EST;
Polska i Grecja bardzo słabo- ok 58%)

2.4 Czynniki o znaczeniu historycznym i kulturowym:
Stefano Bartolini wskazuje na 6faz historycznego rozwoju Europy”
1.terytorialne kształtowanie p w Europie, słabo rozwinięta struktura organizacyjna.
2.Kapitalistyczny rozwój, handel rozój powiązań rynkowych powoduje wzmocnienie organizmu

państwa.
3.Ukształtowana struktura powiązana z kościołem: władca i dwór, elita i poddani; globalna
samoregulacja rynku , która w konsekwencji doprowadziła w Iipoł XIX do interwencjonizmu
państwowego
4. interwencjonizm trwający do początku XX wieku.
5. Po IIWŚ materializują się modele demokratyczne, które zdominowały współczesną cywilizację,
przeobrażając i redefiniując rolę p.
6. Inegracja, rozwój europejskiego systemu państwowego, gosp, narodowego, demokr i
opiekuńczego. Stanowi ona o postępie

Najwieksze zmiany po IIWś, warto pamiętać o kryzysie lat 20, dlatego dopiero w latach 40 zauważono
w p.europ powolne i ponowne otwarcie na współpracę międzynarodową w obszarze gospodarczym.
Zaczęto rozwijać i pomnażać kapitał opraty na szrszych mn transakcjach, kształtuje się też system
polityczny oparty na rywalizacji o głosy wyborców. Krystalizują się różne formy polit, społ i ekon
mobilizacji.
Traktat o UE miał wzmacniać nie tylko spójnośc ekonomiczną ale i społeczną, uznając kulturowe
osiągnięcia p.członkowskich. Karta Praw Podstawowych UE zawiera katalog praw człowieka, jest ona
manifestem praw opartych na wspólnych wartościach uznanych przez narody Europy
Uwarunkowania historyczne i kulturowe determinują nie tylko natężenie procesów
państwowotwórczych lecz także są obecnie uwzględniane przy rozwoju UE. Należy traktować je jako
trwałe elementy poszczególnych narodów i muszą być uwzględniane przy kreacji europ przestrzeni o
ponadnarod charakterze, nie tylko w ekonom wymiarze.
Z historycznego pkt widzenia trzeba uwzględnić demokratyczne i narodowe tradycje, będące
podstawą współczesnie zorganizowanych p Europy. Widoczny jest rozłam Wsch-Zach; podział na
demokracja i wolność versus autorytaryzm i zniewolenie.
Multikulturowość państw Europy, a tym samym wysoki stopień odmienności krajów tworzących UE.
Nie jest to jednak czynnik hamujący. Determinującym kulturowe oblicze społeczeństw E są min.
Podziały religijne (5 wielkich wyznań monoteistycznych:katolicyzm, prawosławie, protestantyzm,
judaizm, islam). Również struktura etniczna państw Europy jest bardzo zróżnicowana: mamy kraje
multi- i monoetniczne oraz wielo- i jednojęzykowe.
Po zajęciach z Załęskim chyba nie musze wymieniać przykładowych krajów i ich opisywać

3. Podmioty europejskiej przestrzeni rywalizacji wyborczej:
Splot aktywnie uczestniczących podmiotów w europ przestrzeni polit nie należy do łatwych co wynika
z konfiguracji współzależności i układów relacji między nimi.Media masowe odgrywają ważną role
w krajowym rynku rywalozacji politycznej. Badania 2007 dotyczące zaufania wobec politycznym
podmiotów: rządów lokalnych, partii polit, egzekutyw państwowych, krajowych parlamentów. Np. PL
krajowa egzekutywa- aż 78% brak zaufania, parlamenty krajowe 82% bz, partie polit 87% bz.

3.1 Społeczeństwa krajów UE, struktura i charakterystyka:
Olbrzymia złożoność społ p.UE wynika m.in. z hist, kult, gosp, polit różnorodności. Łącznie w 27p
zamieszkuje 486mln ludzi co daje 3m na świecie tuż po Chinach (1,3 mld) i Indiach (1mld). Generuje
to koniecznośc stałego monitorowania i badania społeczeństw. Terytorium 4mln 300tyś km (7m),
różne wzorce konsumpcyjne, edukacja, rynek pracy. Wydłuża się średnia wieku i rośnie kondycja
zdrowotna emerytów, obniża się przyrost naturalny. Kobiety przewyższają mężczyzn . Młode
pokolenie jest bardziej wyedukowane.

3.2 Partie i kandydaci polityczni. Podmioty bezpośredniej rywalizacji wyborczej:
Poziom europejskich, ponadnarod organizacji o partyjnym charakterze uwidacznia się przede
wszystkim w PE. H.Kitschelt wyróżnia 3 typy systemu partyjnego w Europie:
-te o lewicowo-prawicowym rodowodzie, gdzie uwarunkowania ekon, relig lub tylko etnojęz
odgrywają gł rolę lub dec o konkurencyjnym charakterze (np. WB, Dania, Fin, Norw, Szwec)

-łączy 2 podziały socjopolityczne np. klasowy i wyznaniowy (np. Austria, Hol, Niem, Wł,Pl).
-wielowymiarowa przestrzeń „narzucanych” przez partię konfliktów o różnym natężeniu i znaczeniu
(Blej, Irlandia).

Partie polit są „organizmami” zdecydowanie krajowymi, o wręcz narodowym charakterze dlatego
poziom narodowy determinuje je programowo oraz dec o strategiach, a w rezultacie o zachowaniach
w przestrzeni politycznej. Przeobrażenia w UE zmierzają obecnie w kierunku zwiększenia
roli podmiotów polityki, a więc i partii politycznych- zasadniczo gł aktorów organizujących i
współtworzących system polityczny. Nie odgrywają roli kreacyjnej jak to ma miejsce w p., a zostają
wkomponowane w trwający już proces, są „dopełnieniem”. Pozycjonowanie poszczególnych partii w
przestrzeni prawica-lewica.
(Do tego podpunktu warto wygoglować PE i sprawdzić kto obecnie dominuje i jakie mamy partie).

3.3 Krajowe elity polityczne i grupy interesów. Aktywiści rywalizacji wyborczej:
E.Haas sugerował że to właśnie aktywnośc grup interesu może prowadzić do zjednoczenia i rozwoju
EWG. W tym znaczuniu podkreśla się, że gr interesu stymulują proces decyzyjne na poziomie
integracji europejskiej. Obecnie mamy do czynienia ze zróżnicowanymi grupami interesu, które
ujmuje sie na różne sposoby. Np. podejscie wskazujące 3 takie ujęcia:
-podejście podmiotowe, wyróżnia się np. grupy pracownicze i pracodawców
-podejście przedmiotowe, grupy interesu odzwierciedlają swoje dążenia produkcyjne bądź usługowe
np. grupy hodowcó bydła
-zasięg działania grup interesu; terytorialne, regionalne, narodowe, ponadnarodowe.

Dusan Sidjanski wyłonił kilka etapów hist formuowania się gr interesu o ponadnarodowym
charakterze: Pierwszy- rozpoczęcie wdrażania Planu Marshalla do początku lat 50 XXw. Gr interesu
zaczynają organizować się w stosunkowo luźne struktury, o małym znaczeniu polit. Kolejny-całe
lata 50. Powstaje EWWiS która wygenerowała specjalistyczne organizacje o charakterze grupowego
wpływu. Pod koniec l.50 KE EWG doprowadziła do rozwoju wielu federacji europ. Od tego momentu
definiuje się poczatke jasno zdefiniowanych, celowych grup interesu, funkcjonujących w ramach
poszczególnych europ instytucji dec.
Reprezentacja interesów na poziomie europejskim jest wynikiem unikatowego, wielopoziomowego
procesu decyzyjneho w UE. Gr interesu zdały sobie sprawę że powinny funkcjonować we wszytskich
istotnych instytucjach UE (RUE, KE, PE) i to równocześnie.
W ramach europejskiej przestrzeni polit odnotowuje się wpływ grup interesów oraz nowych
partnerów uczestniczących w dialogu społ. Wpływ ten nie jest widoczny w procesie decyzyjnym
UE, a także w sferze stosunków zachodzących między krajowymi elitami politycznymi. Nowy dialog
społeczny włącza do działań wiele stron i to zarówno ośrodki władzy publicznej jak i organizacje
3sektora, korporacje międzynarodowe itd.

3.4 Media masowe. Aranżer europejskiej przestrzeni medialnej:
Komunikowanie polityczne odbywa się w ramach tzw. złotego trójkąta: aktorzy polityczni, media
masowe i obywatele, z tym że nie są to symetryczne relacje, gdyż zaangażowanie ich wynika z
różnych przesłanek.
Aktorzy polit i media masowe są traktowani jako aktywni uczestnicy o rozbudowanym zapleczu w
postaci profesjonalnej struktury organizacyjnej i personelu. Są to podmioty dysponujące środkami
finansowymi, są w stanie realizować swoje cele. Obywatele są pasywnymi uczestnikami, ich siła
przebicia i pozycja w sferze publ są ograniczone- maja niewielki lub mini wpływ na zawartośc
komunikatów polit. Są traktowani przez aktorów i media w sposób manipulatyny i persfazyjny
(wywieranie wpływu na zach, postawy, kreowanie opinii publ).

Obecnie rola mediów nie sprowadza się jedynie do propagowania wiadomości politycznych, stają
się one aktywnym uczestnikiem przestrzeni, kreują własne przekazy. Obecnie nasila się liczba

przekazów o europ sprawach. Media są najszybciej rozwijającym się sektorem gosp europejskiej.
Mamy przepisy stanowiące o mediach audiowizualnych, co oznacza właściwe kształtowanie polityki
medialnej na poziomie UE wraz z uzasadnieniem wypracowanych systemów krajowych a także
uwzględnieniem nowoczesnych sposobów komunikowania, włączając cyberprzestrzeń. Powołano
Międzyinstytucjonalną Grupę Informacyjną, której zadaniem jest koordynowanie współpracy KE i
PE w ramach polityki medialnej oraz pozyskiwanie środków finansowych na prowadzenie kampanii
informacyjnych. RUE tworzy prawne ramy polityki medialnej wyznacza jej kierunek, kreśli bierzące
cele i perspektywy.
Współczesna przestrzeń medialna UE jest efektem technologicznych mozliwości i służy budowie społ
informacyjnego, które wciąż jeszcze ma niezbyt wysoki poziom wiedzy o mechanizmach jakie mają
miejsce w ramach UE.

Zagadnienie 3

Zagadnienie 4

4. EUROPEIZACJA A DEMOKRATYZACJA.

Riedel, „Europeizacja- koncepcje i agenda badawcza”.

Europeizacja to nie coś, co wyjaśnia, ale samo w sobie wymaga wyjaśnienia.

- adaptacja wewnętrzna do procesu integracji europejskiej

- w perspektywie społeczno-kulturowej: przekazywanie cech charakterystycznych dla Europejczyków,
kultur i krajów euro, nadawanie cech euro.

- w perspektywie ekonomicznej : procesy gospodarczej internacjonalizacji do skali europejskiej, np.
umiędzynarodowienie działalności przedsiębiorstw krajowych.

- politologicznej: transfer wartości lub standardów z poziomu europejskiego na poziom narodowy, a
następnie ich zastosowanie i efekt wywołany taką implementacją.

Johan Olsen, kategoria europeizacji:

•

Zmiany generowane pod wpływem impulsów zewnętrznych pochodzących z UE

•

Rozwój instytucji na poziomie europejskim

•

Penetracja systemów politycznych państw członkowskich przez procesy integracji

europejskiej

•

Eksport logiki integracyjnej, sposobów funkcjonowania, wyznawanych wartości poza granice

UE (poprzez mechanizmy wspólnotowej polityki zagranicznej oraz aspiracje członkowskie lub

stowarzyszeniowe krajów trzecich)

•

Budowanie unii politycznej

Co się europeizuje, jak i dlaczego?

Klasyczna definicja Jamesa Caporaso

-postępujący proces integracji europejskiej wywołuje swego rodzaju presję na podmioty
integracji (państwa czł., ich obywateli i instytucje), która podlega następnie mediacji za
pośrednictwem czynników i aktorów wewnątrzkrajowych, a następnie przynosi konkretne efekty
w postaci zmian w polityce wewnętrznej.

Robert Ladrech

- trójetapowy proces składający się z konstrukcji, dyfuzji oraz instytucjonalizacji formalnych i
nieformalnych zasad, procedur, paradygmatów, wierzeń i przekonań oraz stylów i sposobów
działania, które najpierw definiowane są na poziomie unijnym, a następnie inkorporowanie do
logiki wewnątrzpaństwowych wymiarów polityki0 identyfikacji, struktur, procedur.

Claudio Radaelli

- istnieją 4 sposoby, którymi państwa czł. odpowiadają na politykę UE: akomodacja, czyli
przystosowanie struktur, polityk, debat, tożsamości wewn.; transformacja, czyli wykształcenie
tych elementów w sytuacji, gdy polityka UE stanowi dla nich wyzwanie; inercja, kiedy brak jest
woli politycznej do przeprowadzenia zmian; redukcja, gdy dany obszar polityki wew. aktywnie
występuje przeciwko regułom UE.

Obszary badań nad europeizacją.

1. Adaptacja władzy wykonawczej, adaptacja krajowych systemów administracyjnych, wpływ

integracji na egzekutywy, analizy transpozycji prawa unijnego do krajowych porządków

prawnych.

2. Analiza zachowania parlamentów krajów członkowskich, proces transferu władzy z poziomu

krajowego, gdzie podlega kontroli parlamentów, na poziom ponadpaństwowy, gdzie krajowe

legislatury tracą kontakt z konkretnymi obszarami polityki

3 okresy europeizacji

1. Od lat 50. Do poł. 80. XX w.

Kiedy to parlamenty państw członkowskich nie przejawiały dużego zainteresowania
sprawami europejskimi, traktując je jako dziedzinę polityki zagranicznej. Dopiero JAE
zwiększa zakres dziedzin podlegających procedurze głosowania kwalifikowaną większością
głosów, co zmienia sytuację.

2. Od poł. lat 80. do końca 90. XX w.

W związku z JAE i przyspieszeniem procesu integracji parlamenty narodowe zauważyły
proces integracyjny. Wiąże się to ze zwiększonym zainteresowaniem parlamentarzystów
europejskim wymiarem polityki, często adaptacją instytucjonalną.

3. Aktualnie trwająca faza charakteryzuje się próbą wciągnięcia parlamentów narodowych

do procesów integracyjnych, co ma być odpowiedzią na rzekomy deficyt demokratyczny

UE. Odbywa się to w różny sposób, od informowania parlamentarzystów w

wspólnotowych inicjatywach legislacyjnych z dużym wyprzedzeniem, po propozycje

różnego rodzaju bezpieczników, w postaci możliwości zablokowania bądź odroczenia

procedury legislacyjnej na poziomie wspólnotowym przez krajowe parlamenty.

Mechanizmy wpływu procesów europeizacji na partie polityczne i systemy partyjne.

Odgórne oddziaływanie europeizacji na krajowe partie i systemy partyjne.

1. Mechanizm: Penetracja

Wpływ: Bezpośredni: wyłonienie się antyeuropejskich partii względnie antyeuropejskich
sentymentów w ramach aktualnie funkcjonujących partii
Wpływ: Pośredni: dewaluacja krajowych wyborów ze względu na transfer polityki na
szczebel ponadnarodowy

2. Mechanizm: Instytucjonalizacja

Wpływ: Bezpośredni: Ujawnienie i konsolidacja proeuropejskich partii/koalicji
Wpływ: Pośredni: Wyłonienie się alternatywnych, pozapartyjnych kanałów artykulacji
potrzeb i interesów społecznych; „Dyfuzja Europy” w wewnętrznym dyskursie
politycznym.

Wpływ integracji na system partyjny obserwowany jest w takich dziedzinach jak:

- dyskurs międzypartyjny;

- legitymacja posłów do PE;

- dynamika zarządzania partią na poziomie państwa narodowego.

Zainteresowanie badaczy dotyczy zmiany programowej pod wpływem europeizacji, pojawienie się
nowych partii i pojawianie się frakcji wewnątrzkrajowych systemów partyjnych.

Obserwuje się rosnącą autonomię egzekutywy partii rządzącej w jej poczynaniach w polityce
europejskiej.

Następnym ważnym obszarem studiów nad europeizacją jest problematyka funkcjonowania grup
interesu i ruchów społecznych.

Eising: stanowią one istotny element mediacyjny między europejskim społeczeństwem obywatelskim
a instytucjami wspólnotowymi. Spełniają pewne funkcje reprezentacyjne i orędownicze, ponieważ za
ich pośrednictwem artykułują się potrzeby i interesy podmiotów podlegających procesowi integracji,
np. obywatele, samorządy, grupy przedsiębiorstw.

Interesującym z punktu widzenia analizy prawno-politologicznej sposobem europeizowania
krajowych systemów politycznych jest system sądownictwa europejskiego.

Prawo krajowe to zbiór, który ma ogromną część wspólną z systemem prawa europejskiego.

Proces europeizacji powoduje, że nie sposób już dokonać pełnej analizy polityki wewnętrznej bez
zrozumienia polityki europejskiej i odwrotnie.

R.Riedel, „Podejście i teorie w badaniach nad europeizacją”.

1 generacja studiów nad europeizacją, lata 70. XX w. charakteryzowała się:

•

Wertykalną odgórną perspektywą;

•

Zakładała pewien stopień niekompatybilności pomiędzy poziomem europejskim

i państwowym;

•

Wskazywała na przymusowy charakter- przynajmniej w wybranych obszarach- adaptacji;

•

Badania najczęściej poszukiwały odpowiedzi na pytanie o stopień konwergencji wpływów

europeizacyjnych;

•

Często prowadziła do ekstrapolacyjnych wniosków o wyłaniającym się paneuropejskim

systemie federacyjnym;

•

Koncentrowała się na kilku obszarach, głównie polityka rolna, regionalna, przemysłowa;

2 generacja, lata 90. XX w.:

•

Uwzględniała 2 kierunkowy proces europeizacji;

•

Oznaczała wyjście poza czysto formalne, prawno-instytucjonalne, proceduralne rozumienie

europeizacji i zaczęła dostrzegać jej „miękki” wymiar w takich sferach, jak normy, wartości,

poglądy, przekonania, postawy;

•

Dostrzeżono również horyzontalny wymiar europeizacji – państwa, społeczeństwa i

gospodarki europeizują się nawzajem;

•

Eksplozja badań nad koercyjnym wymiarem polityki w perspektywie europeizacji- partie i

systemy partyjne, zachowania wyborcze, udział tematyki unijnej w walce politycznej.

•

Europeizacja przestała być uważana za proces prowadzący do podważenia państwa

narodowego.

Dwukierunkowość europeizacji: nie mówimy tylko o otwieraniu się państwa narodowego na
wpływ ponadnarodowych instytucji, ale również proces supranacjonalizacji państwowej polityki
– transferu nie tylko kompetencji, ale i gry politycznej, interesów, preferencji, debaty na poziom
ponadnarodowy. Następuje wzajemna penetracja poziomów polityki :

•

Bottom-up lub up-loading – w odniesieniu do europeizacji oddolnej

•

Top-down lub down-loading- do europeizacji odgórnej

•

Cross-loading – w odniesieniu do horyzontalnego wymiaru – transfer rozwiązań

pomiędzy państwami członkowskimi- w procesie komunikacyjnym, podpatrywania,

uczenia się efekt- konwergencja

Hellen Wallace: europeizacja zaprojektowana = prawno-instytucjonalna; europeizacja organiczna=
wymiar nieformalny, procesy socjalizacyjne.

Michael Bauer, Christoph Knill i Diana Pitschell, 3 główne mechanizmy sterujące europeizacją:

•

Adaptacja – complience (uleganie, ustępliwość, uwzględnianie relacji wpływu)

Istnienie formalnych reguł, które nakazuja przyjęte na poziomie ponadnarodowym
rozwiązania implementować na pozostałych poziomach tego systemu . Wszędzie
tam, gdie mamy do czynienia z tzw. pozytywną integracją, czyli kiedy UE przejmuje
funkcje redystrybucyjne (np. polityka regionalna), bądź przejmuje w całości
pewne kompetencje (np. polityka rolna) i tworzy wspólne warunki dla wszystkich
uczestników wspólnoty (np. Jednolity Rynek). Aby ten mechanizm działał, wspólnota
musi być wyposażona w prawo do kontrolowania i egzekwowania stosowalności
regulacji uzgodnionych na poziomie wspólnotowym (KE i ETS).

•

Konkurencja

Integracja negatywna, polegająca na deregulacji (np. wspólny rynek) i reregulacji
(odtwarzaniu pewnej części regulacji z dotychczasowego poziomu-krajowego- na
ponadnarodowy.

•

Komunikacja

Nawiązuje do dyskursu nad teorią integracji (komunikacyjną) Karla Deutscha.
Sieć powiązań pomiędzy aktorami różnych szczebli, wzajemne kontakty, procesy
wzajemnego uczenia się, stymulują i promują innowacyjne metody rozwiązania
problemów, otwarta metoda koordynacji (międzyrządowa metoda zarządzania w UE,
opierająca się na dobrowolnej współpracy państw członkowskich.) jest najlepszym
przykładem na funkcjonowanie tego mechanizmu.

Europeizacja to nie tylko proces odgórnej regulacji, a następnie adaptacji pozostałych poziomów.
Bądź poprzez reakcję na impuls płynący z góry, bądź poprzez samoistne oddolne generowanie
impulsów, europeizacja działa również w drugim kierunku. Adaptacja następuje lub nie i ma to wpływ
na całość procesu integracyjnego. Pogłębiona współpraca grupy państw, o ile przynosząca korzyści
obu stronom, najprawdopodobniej zostaje podjęta przez pozostałe państwa członkowskie. Dzięki
efektowi spill-over mamy funkcjonalną presję na pogłębianie integracji, której źródłem mogą być
różnorodni uczestnicy tego procesu ze wszystkich poziomów systemu.

Źródła/impulsy europeizacji obejmują zjawiska:

- >presja komercyjna: związana z istnieniem obowiązującego prawa ponadnarodowego

i egzekwujących je instytucji;

- >presja o charakterze mimetycznym: w wymiarze horyzontalnym, związana z intensyfikującymi się

kontaktami pomiędzy uczestnikami integracji europejskiej;

- >profesjonalizacja: postpolityczny model podejmowania decyzji sprzyja kreacji ponadpaństwowej

sieci podmiotów, jednostek zainteresowanych danym fragmentem życia społ-gosp., organizujących

się i instytucjonalizujących w postaci eksperckich organizacji;

- >stymulatory mające swe źródło w krajowej polityce : impulsy zmiany politycznej, formułowanie się

stanowisk negocjacyjnych cały czas są efektem dynamiki wewnątrzkrajowego życia polit.

Odpowiedzi na te impulsy:

- >transformacja- systemy państw członków przyjmują polityki, praktyki czy preferencje płynące z

Brukseli do swoich polityk i praktyk poprzez zmianę lub zamianę dotychczasowych;

- > akomodacja- systemy państw członków przyjmują polityki, praktyki czy preferencje płynące z

Brukseli bez znaczącej zmiany fundamentalnych zasad swoich polityk i praktyk;

- > absorpcja- systemy państw członków przyjmują polityki, praktyki czy preferencje płynące z

Brukseli do swoich polityk i praktyk bez znaczącej zmiany.

Typy akomodacji europeizacyjnych:

A: dostosowanie instytucjonalne związane z wymogami prawa i autorytetem ponadnarodowej
władzy (np. prawo telekomunikacyjne)

B: dostosowanie instytucjonalne związane z koordynacją działań wynikających z członkostwa w UE
i udziału w procesie decyzyjnym

C: asymilacja- czyli dostosowanie regulacji krajowych nie wynikające z twardego prawa;

D: dostosowanie instytucjonalne związane ze zmieniającymi się możliwościami, które tworzy
integracja (np. modyfikacja dialogu społecznego) .

4 ŚWIATY EUROPEIZACJI:

1. Świat północno-zachodni (państwa założycielskie- „Europa karolińska”)

charakteryzujący się pełnym zaangażowaniem we wszystkie wymiary integracji, łącznie z
UGiW. Europeizacja miała tutaj charakter stopniowy i ewolucyjny, nie przynosząc podziałów
na scenie politycznej.

2. Świat nordycki (obejmujący kraje rozszerzenia 1973 i 1995 r.)

Który zdecydował się wyłączyć (opt-outs) z pewnych fragmentów polityk europejskich i
którym na to zezwolono, jak np. WB i Dania.

3. Świat śródziemnomorski (kraje rozszerzenia z lat 80. XX w.)

Nieuczestniczący we wczesnych fazach procesu integracyjnego ze względów politycznych,
jednak z momentem wejścia bezkrytycznie przyjmującym wszystkie acquis, bez znaczących
opt-outs, uczestniczący w EMU. Proces odbywał się stopniowo, bez większych napięć
politycznych w wewnętrznej polityce, lecz ze znaczącymi konsekwencjami ekonomicznymi
(pozytywnymi i negatywnymi).

4. Świat Europy Śr-Wsch. (rozszerzenia 2004 i 2007r.)

Liczne derogacje, okresy przejściowe dla obydwu stron (oceniane jako szkodliwe dla
spójności procesu integracyjnego), bilateryzacja stosunków wewnątrz UE (np. w zakresie
dostępu do rynków pracy), względnie słabe powiązania horyzontalne- na poziomie
społeczeństw, gospodarek, administracji, odległe perspektywy pełnego członkostwa dla
wielu krajów regionu. Przyśpieszona europeizacja, w kombinacji z procesami tranzycji,
transformacji, konsolidacji, budowaniem na nowo swojej tożsamości narodowej przyniosła
konsekwencje polityczne, sprowadzające się do m.in. okresowego podziału sceny polityczneh
wokół osi europejskiej. Państwa tego regionu charakteryzuje słabość instytucjonalna
przekładająca się na słaby potencjał bottom-up oddolnej europeizacji.

Myśl instytucjonalna w europeizacji.

Model „mocodawca- agent” PAT (Principal Agent Theory), koncentracja na relacjach

pomiędzy pryncypałem/mocodawcą/ zwierzchnikiem a agentem/podwładnym, których łączy
hierarchiczny układ zależności. Hierarchiczny stosunek zależności pomiędzy poziomem narodowym
i ponadnarodowym podlega ewolucji, w której początkowo ustanowione role ewoluują, w
skrajnych przypadkach mogą podlegać zamianie. Teoria PAT widzi także w podwójnej roli państwa
członkowskie, zarówno jako pryncypałów (up-loading), jak i agentów (down-loading).

Dwa różne rodzaje relacji: zwierzchnik-nadzorca (bottom-up) na etapie formułowania się nowej
inicjatywy, aż do momentu finalizacji w postaci ukonstytuowanego aktu prawnego, istnieje
możliwość kontroli przez państwo członkowskie.

Nadzorca-agent/podwładny (top-down): okres postdecyzyjny, państwa członkowskie tracą znaczną
część kontroli nad procesem, gdyż decyzje i orzeczenia ETS nie podlegają procedurze odwoławczej w
ramach krajowych systemów prawnych.

Teoria PAT wyjaśnia dlaczego zachodzi europeizacja oddolna (bottom-up).

Powody delegowania uprawnień przez mocodawcę: dążenie do osiągnięcia celu (często
pozostającego poza zasięgiem pojedynczych państw), chęć zwiększenia wiarygodności podjętych
zobowiązań, obniżenie kosztów współpracy międzynarodowej, pozbycie się odpowiedzialności za
pewną grupę decyzji, przyspieszenie i uskutecznienie implementacji przyjętych norm, neutralizacja i
rozwiązywanie sporów.

Top-down, czyli relacja pomiędzy instytucjami ponadnarodowymi a państwem na etapie
implementacji. Strategie podejmowane w przypadku braku harmonizacji prawa na poziomie
krajowym:

o

Strategie miękkie: systematyczne publikowanie raportów na temat skali problemu,

informowanie obywateli o przysługujących im prawach wynikłych z prawa wspólnotowego,

których implementacji zaniechało ich państwo członkowskie, dostarczanie organom

implementującym wszelkich informacji wyjaśniających przyczyny i skutki nowych rozwiązań

oraz możliwych opcji ich implementacji w celu uniknięcia „złej harmonizacji”

o

Strategie twarde: m.in. wymuszenie implementacji poprzez scentralizowany system instytucji

na poziomie ponadnarodowym oraz wymuszanie implementacji poprzez postępowanie

przed sądami krajów czł.

Pryncypał: KE, ETS, agendy wspomagające

Agent: państwa członkowskie, w tym także adresaci ; przedsiębiorcy, samorządy, obywatele.

*Równolegle funkcjonuje teoria wielopoziomowej gry, MLG(Multi-level Governance), poziomy
od lokalnego, samorządowego, po regionalny, państwowy i ponadnarodowy oraz wymiar
prywatny, publiczny, pozarządowy. Europeizacja to dynamiczne relacje pomiędzy tymi
poziomami.

UE jest przede wszystkim organizacją regulacyjną i poprzez tę funkcję realizuje się jej
europeizujący wpływ. Rozumienie procesów integracyjnych, jako rozwijających się sieci
powiązań o charakterze formalnym oraz niesformalizowanych stanowi odpowiedni punkt
wyjścia do pełnego zrozumienia procesów europeizacji.

Europeizacja wartości demokratycznych w procesie kształtowania europejskiej tożsamości.

- rozumiana jako ich transfer z poziomu ponadnarodowego na szczeble niższe niż unijny, który
może następować za pośrednictwem obywatelstwa europejskiego .

Szczególnie istotne kwestie:

o

Współczesne obywatelstwo europejskie jako instytucja konstytuująca europejską

tożsamość;

o

Koncepcja

europejskiego

społeczeństwa

obywatelskiego

jako

konstytuanty

i jednocześnie produktu procesów integracyjnych, a tym samym elementu kształtowania

tożsamości europejskiej.

o

Wartości demokratyczne jako uniwersalny wyznacznik tożsamości europejskiej.

Wartości uniwersalne:

o

Dorobek myśli naukowej, fundament demokratycznego systemu politycznego zakładającego

partycypację obywateli oraz kulturę prawną grecko-rzymskiej tradycji starożytnej;

o

Monoteistyczna religia judeo-chrześcijańska

o

Wartości obywatelskie epoki oświecenia, w tym katalog praw człowieka i obywatela jako

dorobek RF.

Karta Praw Podstawowych, w preambule.

Inne wartości przedstawione w Karcie:

o

Godność;

o

Wolność;

o

Równość;

o

Solidarność (np. ochrona zdrowia, środowiska, prawo pracowników do informacji

i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa, pomoc społeczna);

o

Prawa obywatelskie (do głosowania, dobrej administracji, do petycji itd.)

o

Wymiar sprawiedliwości (np. domniemanie niewinności i prawo do obrony)

Obywatelstwo-system praw i obowiązków;

Obywatelskość- podstawa porozumienia oraz wspólne działania mające na celu właściwe zarządzanie
sprawami dotyczącymi wszystkich, w imię dobra wspólnego i może się urzeczywistnić wśród takich
wzorców postępowania, jak: współodpowiedzialność, współdziałanie, solidarność, wzajemny
szacunek i zaufanie.

Pasmem transmisyjnym w procesie europeizacji wartości demokratycznych do obywateli jest
europejskie społeczeństwo obywatelskie.

Społeczeństwo obywatelskie: sfera dobrowolnych działań zbiorowych oraz publicznych
dyskursów , które wypełniają przestrzeń pomiędzy sektorem prywatnym i państwowym. Istotne
standardy zachowań: tolerancja, brak agresji, zrozumienie, zdrowy rozsądek. Wiele różnych grup
reprezentujących różne interesy. Przyczyniają się do integracji politycznej przez pośrednictwo między
państwem a społeczeństwem kreując możliwości partycypacji.

Konstytutywne cechy społ.obywatelskiego:

•

Prawne i polityczne zagwarantowanie podmiotowości jednostek – obywateli, co stanowi o ich

równym statusie, autonomii i względnej niezależności od władzy państwowej.

*Dotychczas europeizacja wartości demokratycznych w ujęciu partycypacyjnym nie okazała
się efektywna i skuteczna, bo nie przełożyła się na powszechność postaw obywatelskich,
zainteresowanie sprawami publicznymi oraz na aktywne uczestnictwo w ramach istniejących
kanałów partycypacji obywatelskiej na poziomie ponadnarodowym, jakie stanowią korelat
tożsamości europejskiej, fundament poczucia „bycia Europejczykiem”.

Nowe rozumienie tożsamości europejskiej:

1 poziom tożsamości odnosi się do poziomu indywidualnego i ma zastosowanie gdy jednostka dla
określenia siebie stosuje kategorie społeczno-socjologiczne.

2 poziom odnosi się do poziomu zbiorowego, kiedy indywidualna charakterystyka jednostki
opisywana jest za pomocą jej identyfikacji z grupą, traktowana przez nią samą i jej środowisko jako
element indywidualnej charakterystyki.

Zakłada się, że komponent tożsamości narodowej pozostanie w Europie zasadniczą konstrukcją
świadomościową , zaś identyfikacja europejska będzie musiała potwierdzać wartości z niej
wynikające poprzez kształcenie obywateli oraz tworzenie instytucji, które wzmacniają proces

kształtowania obywatelskiej kultury politycznej.

Poziom europejski kojarzy się obywatelom jako pośredni w stosunku do procesów zachodzących
wcześniej na poziomie narodowym. Powody:

o

Brak europejskiej przestrzeni publicznej, szczególnie przez zróżnicowanie językowe;

o

Złożoność europejskiego multisystemu (system negocjacyjny, który buduje rozproszenie

decyzyjne oraz niejasny i często nieznany obywatelowi model instytucjonalny);

o

Brak wspólnej tożsamości kulturowej;

Tożsamości narodowa i europejska są wzajemnie inkluzyjne, nie istnieje pomiędzy nimi rywalizacja.

Kształtowanie europejskiej tożsamości będzie wynikało z istniejących oraz potencjalnych procesów
skoncentrowanych wokół działań politycznych, instytucji oraz systemu prawnego UE, a jej główną
cechą będzie pluralizm opinii, postaw i zachowań, których głównym, o ile nie jedynym wspólnym
mianownikiem będzie dążenie do wzmacniania pozycji i rozwoju Europy jako przestrzeni wspólnej
egzystencji jej mieszkańców.

Cechy współczesnego obywatelstwa:

o

Płynne granice, w odróżnieniu od relacji terytorialnej między jednostką a państwem, jak

mówiła koncepcja klasyczna;

o

Zróżnicowany status praw i przywilejów określonych grup w odróżnieniu od klasycznego

podziału na obywateli i nie-obywateli;

o

Postrzeganie jednostki w sposób podmiotowy, posiadający uniwersalne prawa człowiek jest

dziś ważniejszy od obywatela w modelu klasycznym, gdzie obywatelstwo było podstawą

legitymizacji.

4 wymiary europejskiego obywatelstwa:

1. Polityczny-obejmuje wiedzę, postawy i kompetencje potrzebne jednostkom do wykonywania

praw i obowiązków w kontekście systemów politycznych i prawnych regulujących kwestie

obywatelstwa, w sensie narodowym, międzynarodowym czy ponadnarodowym;

2. Społeczny – sposoby rozwijania i utrzymywania stosunków społecznych pomiędzy

jednostkami i grupami ; dotyczy kwestii i wartości tj.solidarność, i wzajemny szacunek,

uznawanie wkładu wszystkich jednostek w społeczeństwo oraz zapewnienie możliwości

równego udziału w jego rozwoju;

3. Kulturowy – umiejętności dotyczące rozwoju i praktycznego aspektu wspólnych wartości, za

którymi opowiada się obywatelstwo europejskie; znajomość Europy i świata, różnych kultur,

narodów, języków, poczucie przynależności do wspólnego dziedzictwa, uniwersalności praw

człowieka, ochrony środowiska, tolerancji i szacunku dla innych;

4. Ekonomiczny – związek między jednostką a rynkiem pracy i rynkiem konsumentów , prawo

człowieka do pracy i minimalnego poziomu życia.

Modele obywatelstwa:

o

Model oparty na prawach : charakterystyczny dla liberalizmu, prawa obywateli wobec

państwa;

o

Oparty na obowiązkach: charakterystyczny dla nurtu konserwatywnego; wierność,

posłuszeństwo, służba wojskowa, płacenie podatków;

o

Oparty na partycypacji: charakterystyczny dla demokracji, odwołujący się do aktywnej roli

obywatela i idei społeczeństwa obywatelskiego;

o

Oparty na tożsamości: identyfikacja z kulturą własnego społeczeństwa, posiadanie określonej

tożsamości

M.Witkowska, Ponadnarodowa partycypacja obywatelska jako efekt europeizacji.

Podstawą analizy ponadnarodowej partycypacji jest określenie czym jest UE.

Koncepcja Governance: traktuje ona UE jako wyłaniający się nowy porządek governance

without government. UE jako nie-hierarchiczny wielopoziomowy system ekspercko-polityczny,
mobilizujący swój potencjał za pośrednictwem sieci powiązań państwowych i prywatnych oraz
publiczno-prywatnych podmiotów, podejmujących decyzje w procesie de liberalizacji w ramach
formalnych i nieformalnych struktur instytucjonalnych.

Samo społeczeństwo postrzega siebie w kategoriach sieci uwarunkowanych połączeń i blokad o
nieskończonej liczbie permutacji, a nie jako strukturę.

•

Zasada subsydiarności determinantą partycypacji. Art. 5 TUE: UE w dziedzinach, które nie

należą do jej kompetencji podejmuje działania tylko wtedy, gdy zamierzony cel nie może

być osiągnięty przez państwo czł.; możliwość rozwiązywania spraw na najniższym poziomie,

pozostawienie samodzielności i podmiotowości;

Wspieranie działań oddolnych, tworzenie warunków dla aktywności obywatelskiej.

Biorąc pod uwagę wielopoziomowość UE oraz specyfikę prawa wspólnotowego, należy

uwzględniać podmioty uczestniczące na różnych poziomach w tworzeniu prawa oraz zaangażowane
we wdrażanie tych decyzji. Można zatem wyróżnić reprezentację interesu aktywną (w domyśle
politycznie) przy tworzeniu prawa oraz współpracującą (w domyśle społecznie) z organami
administracji państwa przy realizowaniu konkretnych przedsięwzięć.

Przejawy partycypacji w UE – z powodu transpozycji wzorców mechanizmów i instytucji politycznych
z poziomu krajowego. Przestrzeń rywalizacji politycznej uległa rozszerzeniu. Ci sami aktorzy, zmienia
się cel działania krajowych elit politycznych. Rozszerzenie wpływu krajowych podmiotów sceny
politycznej na nowe ośrodki decyzyjne i zaangażowanie w tworzenie polityki UE odbyło się
kosztem kontaktów z obywatelami.

Mechanizmy partycypacyjne wzbogacają i uzupełniają tradycyjne mechanizmy demokratyczne.

Model demokracji UE: demokracja konsocjonalna, forma demokracji większościowej, w której
ochrona interesów mniejszości stanowi jednocześnie zabezpieczenie przed przejęciem pełni władzy
przez silne grupy interesu i umożliwia podejmowanie decyzji poprzez dyskurs i debatę.

Filary obywatelstwa UE:

o

Wolność przemieszczania się osób

o

Indywidualne prawa demokratyczne

o

Respektowanie fundamentalnych praw człowieka przez instytucje UE

o

Wykorzystanie dialogu obywatelskiego do zarządzania UE. (2009 T.Lizboński). Uprawnienie

do wypowiadania się i do publicznej wymiany poglądów we wszystkich dziedzinach działania

UE . Instytucje muszą utrzymać otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami

przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim.

•

Prawo ludowej inicjatywy prawodawczej, polegające na zwróceniu się do KE o przedłożenie

odpowiedniego projektu aktu prawnego.

Instytucja obywatelstwa wprowadzona w 1993 r. do TWE.

Niedostatek komunikacji społecznej między UE a jej obywatelami.

EKES, jako reprezentant przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego (pracodawców,

związków zawodowych, rolników, konsumentów i pozostałych grup interesu). Zachęca te

grupy do brania udziału w kształtowaniu polityki UE.

Grupa Kontaktowa wschodnich sąsiadów KES, 2005r.

1993, Komitet Regionów: wypełnia zadania artykulacji interesów władzy lokalnej i

regionalnej .

Konsultacje KE, Zielone Księgi.

Struktury korzystne dla obywatelskiego uczestnictwa (Opportunity Structures for Citizens

Participation), np.:

o

Krajowe zrzeszenia organizacji branżowych czy tematycznych z obszaru życia

społeczno-politycznego obywateli państw członkowskich UE, które wyznaczyły

wyspecjalizowanych przedstawicieli i/lub otworzyły biura w Brukseli z

przedstawicielami regionów włącznie;

o

Przedstawicielstwa Greenpeace czy Amnesty International w Brukseli;

o

Organizacje patronackie z całej UE , np. Europejskie Biuro Środowiska;

Your Voice In Europe

Panele obywatelskie organizowane przez KE

Pierwszą grupę zjawisk europeizacji, określanych jako zmiany generowane pod wpływem impulsów
zewnętrznych można utożsamiać z akomodacją. W tej grupie występują następujące przejawy
ponadnarodowej partycypacji:

Debaty publiczne, prowadzone na poziomie narodowym, dotyczące spraw lub instytucji

europejskich;

Dostosowanie wewnętrznych procedur decyzyjnych do mechanizmów procesu decyzyjnego

w UE

Skoordynowanie krajowych działań i celów polityk

Wzbudzanie aktywności wśród obywateli w sprawach związanych z integracją europejską, np.

tworzenie ngo’s, które propagują ideę integracji;

Drugą grupę zjawisk definiuje się jako penetracja systemów politycznych państw członkowskich przez
procesy integracji euro czy też transformacja, czyli przekształcanie się tych elementów z akomodacji
w zadaniowość.

Organizowanie i prowadzenie kampanii propagujących ideę integracji euro, np. parada

Schumana, seminaria i konferencje

Organizacja i prowadzenie kampanii wyborczych do PE

Inicjatywy pro frekwencyjne

Rosnąca rola think-thank’ów ds. Europejskich z założenia niezależnych ośrodków zajmujących

się badaniami i analizami spraw publicznych

Do trzeciej grupy zjawisk określanych jako rozwój instytucji na poziomie euro czy też inercja, gdy
brakuje woli politycznej do przeprowadzenia zmian :

Uczestnictwo w pracach komitetów doradczych czy grup roboczych, delegowanie

przedstawicieli krajowych;

Budowanie siatki przedstawicielstw przy instytucjach UE

Zagadnienie 5

5. Demokratyzacja, legitymizacja. Deficyt demokracji czy legitymizacji w UE.

Źródła opracowania:

W. Giżycki- „Polityczne dylematy Europy” s. 29-43

Paradoksem integracji w wymiarze europejskim jest niekompatybilność między funkcjonującym

unijnym dyskursem ( związany jest on z naciskiem na uczestnictwo obywatelskie) a genezą UE przy

powstawaniu, której obywatele państw członkowskich nie mieli aktywnego wkładu. Ponieważ projekt
powstających Wspólnoty realizowany był przez wąskie grono polityków, którzy w tamtym czasie
nie widzieli ani potrzeby, ani nawet możliwości legitymizacji. Kryzys demokratycznej legitymizacji
nie jest zjawiskiem świeżym, jest znany tak długo jak długo istnieje UE. Sami jej twórcy (m.in
Monnet w pamiętnikach swoich) wprost mówili, że EWG nie mogłaby powstać, gdyby do głosu
zostali dopuszczeni obywatele. Ta ekskluzywna wizja integracji (wyłączenie obywateli) miała swoją
kontynuację w tendencjach do ‘zamykania się’ bogatszych krajów w pomysłach stworzenia twardego
jądra, w którym znalazłyby się państwa-założyciele. Dlatego Traktat Lizboński stanowi pewnego
rodzaju sprawdzian stopnia legitymizacji UE( ratyfikacji przez samych obywateli jak i parlamenty
narodowe).

Prawo inicjatywy obywatelskiej, które wprowadza TL powinno stanowić punkt startowy do

dalszej dyskusji, jak i działań o zbliżaniu obywateli do UE. Powinie być to warunek konieczny
dla dalszej pomyślnej przyszłości i legitymizacji poprzez szersze wdrożenie słabych form
partycypacji(informowanie, konsultowanie). Wspomniane prawo do inicjatywy przysługuje grupie co
najmniej miliona obywateli ze ‘znacznej’ liczby państw członkowskich. Mimo, że ten nowy przywilej
jest odbierany bardzo entuzjastycznie, należy pamiętać, że nie oznacza to bezpośredniej inicjatywy
prawodawczej a jednie możliwość zwrócenia się do KE o przedstawienie projektu aktu prawnego w
jakiejś sprawie i wszczęcie procedury.

Kolejnym krokiem, który należy podjąć aby zmniejszyć deficyt jest odpowiednia polityka
informacyjna, która ma budować pozytywny wizerunek UE, uświadamiać go mieszkańcom na
szczeblu regionalnym (np. tablice informacyjne o współfinansowaniu przez UE remontów dróg i
budynków) jak i na poziomie państwa, czy Wspólnoty (np. organizowanie debat, której nakreślałyby
zarys celów i wizji UE, której byłyby w stanie zaktywować obywateli.)

T.G.Grosse -Deficyt demokratyczny w UE i metody jego przezwyciężania.

Pojęcia:

- demokracja- specyficzna forma rządów, w której władzę kratos prawuje lud-demos.Opisane po raz 1
przez Herodota w V w. p.n.e.

- legitymizacja- to społeczna akceptacja dla określonych władz publicznych, która opiera się na
odpowiednim uzasadnieniu do sprawowania władzy.

- legitymizacja demokratyczna- odnosi uzasadnienie sprawowania władzy do procedur i instytucji
demokratycznych.

-deficyt demokratyczny- jest to słabość społecznej kontroli nad władzą publiczną. Wyraża się go:

a) niedostatkiem publicznej debaty, w tym niewystarczającą rywalizacją między różnorodnymi

propozycjami politycznymi

b) ograniczonymi możliwościami wyłaniania politycznej reprezentacji w wyborach.

Wobec tego model b) dosyć dobrze oddaje rzeczywistość funkcjonowania UE. Jego podstawą
legitymizacyjną jest porozumienie pomiędzy suwerennymi państwa, negocjacje prowadzone są w
zaciszu gabinetów i przy ograniczonej roli debaty publicznej.

Przykłady deficytu w UE:

- pogłębianie procesów integracyjnych nie idzie w parze z rozwojem społecznej kontroli nad
władzami publicznymi w UE

-pomimo, że rola Europejskiej Polityki i Bezpieczeństwa i Obrony wzrasta, to w niewielkim stopniu
jest ona poddana kontroli od strony PE

- ok. 80%

1

wszyskich regulacji przyjmowanych przez parlamenty krajowe jest wypracowywanych

na poziomie unijnym, a rola krajowych posłów ograniczona jest jedynie do implementacji ich.
Prowadzi do powstania dysonansu legitymizacyjnego między rosnącymi uprawnieniami intytucji
wspólnotowych a malejącymi legislatur krajowych.

- sama rola PE, która jest niewielka w znaczeniu procesu decyzyjnego. A w trakcie kampanii
wyborczych rywalizują ze sobą krajowe ugrupowania polityczne, które poruszają problemy istotne
dla danego państwa, a w małym stopniu te dot. unijnej rzeczywistości. Niska frekwencja w wyborach
do PE dodatkowo obniża legitymizację demokratyczną UE.

- UE jest daleko od obywateli- mechanizmy jej funkcjonowania są niezrozumiałe dla obywateli,
postrzegają oni, UE jako projekt elit, w dodatku nadmiernie zbiurokratyzowany i przeregulowany

- brak odpowiedniej rywalizacji politycznej- bo wybory do PE dot. głównie polityki krajowej,
referenda są plebiscytem popularności UE. Dlatego brakuje dyskusji o alternatywnych rozwiązaniach
merytorycznych dot integracji europejskiej.

- brak odpowiedniej dyskusji publicznej na tematy europejskie- pomimo, że wzrasta zainteresowanie
obywateli problematyką unijną, to i tak jest ona traktowana przez pryzmat problemów
wewnętrznych i narodowych interesów.

- obywatele utożsamiają się jedynie z własnym państwem, a nie z całą wspólnotą obywateli. Mają
słabe poczucie jedności z innymi obywatelami UE.

W ramach podsumowania- autor uznaje, że podstawą demokratycznej legitymizacji UE są narodowe
systemy polityczne. Autoryzacja społeczna dla systemu władzy w UE dokonuje się na poziomie
narodowym, więc można uznać, że legitymizacja Unii jest zapożyczona z systemów funkcjonujących w

1

Źródło na którym opiera się autor pochodzi z 1999r., nie podaje on niestety święższych danych...

państwach członkowskich.

Przykłady ominięcia problemu deficytu demokracji:

a) Legitymizacja utylitarna- Aprobata społeczna dla Unii może wynikać z jej skuteczności działania,
a nie musi bazować na demokratycznej kontroli nad władzą. Może, bowiem opierać się na
efektywności rozwiązywania problemów społ-gosp w Europie. Więc o ile instytucje europejskie będą
efektywne i funkcjonalne, to nie muszą być demokratyczne. Reprezentant G.Majone

b) kluczowe jest zachowanie odpowiedniej równowagi sił między instytucjami międzyrządowymi,
technokratycznymi (głw KE), PE i ETS. Kontrola władzy jest, więc osiągana nie poprzez wzmocnienie
instytucji większościowych w Unii, ale poprzez wzajemne powiązania międzyinstytucjonalne- jak
chociażby rozwinięta procedura decyzyjna, która wymaga współpracy wszystkich zainteresowanych.
Autor uznaje, że skoro niedoskonałe są demokracje krajowe, to należy również uznać ułomność
demokracji na poziomie unijnym. Reprezentant A. Moravcsik.

W UE tworzy się alternatywa dla legitymizacji demokratycznej, opiera się ona na legitymizacji
technokratycznej, która dąży do zwiększania partycypacji społecznej w procesach konsultowania
oraz wdrażania polityk unijnych (output legitimacy). Bazuje na założeniu, że apolityczni urzędnicy
gwarantują wyższy poziom efektywności realizowania zadań publicznych, oraz na zwiększaniu
partycypacji społecznej w pracach administracji. Jest to jednak według autora tylko uzupełnienie dla
le legitymizacji demokratycznej

Badanie stopnia legitymizacji demokracji odbywa się na 4 poziomach:

a) akceptacji samej idei integracji
b) akceptacji jej instytucji
c) akceptacji poszczególnych polityk
d) uczestnictwo w wyborach do PE

Dwa rodzaje legitymizacji:

- input legitmacy- legitymizacja na wejściu- rozliczalność władz publicznych, więc weryfikowanie
obietnic polityków. W instytucjach unijnych, jest ona niewystarczająca, gdyż jest niski poziom
odpowiedzialności władz europejskich przed obywatelami. Przeciętny obywatel nie wie, kto w UE
odpowiada, za co. Jedynym sposobem rozliczenia są wybory i referenda na szczeblu krajowym. Lecz
nie zawsze Ci politycy krajowi są odpowiedzialni za decyzje podejmowane na szczeblu unijnym.

- output legitimacy- legitymizacja na wyjściu-realizowana przez konsultacje prowadzone z
organizacjami społ i obywat., przedsiębiorstwami i innymi podmiotami.

Notatki z wykładu dot. m.in.deficytu z dnia 5/05/2011- notatki są dosyć raczej

niedokładne(zapewne robiłam coś na włoski w międzyczasie ;)), przepisałam tylko to co
jest w miarę składne.

o

W wymiarze ustrojowym:

Podobieństwo UE do państwa:

- UE jest wspólnotą gospodarczą i polityczną, a państwo nie tylko tym

Deficyt:

- nie ma narodu i świadomości narodowej, a podstawowy wyznacznik państwa to

naród

- działa w granicach przyznanych jej w traktatach

o

Wymiar aksjologicznym:

Podobieństwo

- UE akceptuje wolność, demokrację, odwołuje się do państwa prawa

Deficyt:

- problemy między tożsamością narodową, a europejską. W idealnym modelu

organizacji międzynarodowej nie dochodzi do zderzenia tożsamości.

o

Wymiar prawny

Podobieństwo: UE i jej autonomiczny charakter prawa unijnego, można łatwo odnieść odróżnić od
prawa publicznego

Deficyt: prawo obowiązujące w obszarze Europejskiej Polityki i Bezpieczeństwa i Obrony, gdzie
państwa jednomyślnie muszą przyjąć coś, a do 2014 sprawy własne...

o

Wymiar instytucjonalny

Podobieństwo: w autonomii i niezależności głównych organów unijnych

Deficyt: nie ma aparatu przymusu, który mają państwa

o

Wymiar kompetencyjny

Podobieństwo- UE ma szeroki zakres kompetencji, które są wyłączne dla niej, dla państw, inne
dzielone

Deficyt- w Ue nie pobiera się podatków

o

Wymiar proceduralny-

Podobieństwo w UE możliwa zasada większości, jako typowa dla państwa demokratycznefo, typowe
jest też osiąganie kompromisów.

Deficyt: procedury międzyrządowe osłabiają państwową identyfikację

o

Wymiar finansowy- w UE tak jak państwo ma jeden, główny budżet, ale ona ma niski poziom

redystrybucji dochodów

o

Wymiar społeczny- elementy społecznej legitymizacji unijnej- decyzje unijne bezpośrednio

dotyczą obywateli- np. dyrektywy

Deficyt: brak europejskiego narodu, obywatelstwo UE jest stosunkiem prawnym zależnym od
krajowego obywatelstwa.

Demokratyczny wymiar demokracji:

a) przestrzeń proceduralna- bardzo rozwinięta, procedury są demokratyczne

b) przestrzeń partycypacyjna- uczestnictwo i wpływ obywateli na UE. Od początku istnienia

WE pomijano ten aspekt, dopiero w Traktacie z Maastricht zapisano rozwiązanie równe
demokracji politycznej. W TUE pojawiła się procedura referendum w sprawie pogłębiania
integracji z ekonomicznej na polityczną. Podział:

•

bezpośredni wpływ obywateli- od TL przez inicjatywę ludową, ale też konsultacje on-

line

•

pośredni wpływ obywateli- na PE wg art. 10 ust 4 TUE o partiach politycznych w PE,

ale też rola parlamentów krajowych w UE. Funkcjonują konsultacje z KE, ale też KR
ma prawo skargi organów unijnych, gdy naruszają zasadę pomocniczości.

Demokracja przedstawicielska- realizowana przez PE, ale brak jednolitej procedury wyborczej
+kampanie do PE prowadzone są w sposób nieskoordynowany, dominują też w nich kwestie krajowe,
a nie unijne. Nie ma też możliwości przeprowadzenia referendum unijnego, brak charyzmatycznych
przywódców, brak jednego publicznego i popularnego medium, brak wspólnych symboli w
środowisku obywatelskim

Czy można mówić o pogłębianiu demokracji w UE? Czy nie jest to raczej deficyt legitymizacji( czyli
uprawomocnienie struktur do podejmowania działań)? Legitymizacja

a) Demokratyczna(input) rozstrzygnięcia UE powinny odpowiadać dążeniom społecznym.

Widzimy, że w UE tak nie jest, bo mamy niedostatek legitymizacji organów- niby jest RUE,
ale brak tam mechanizmów odpowiedzialności. A w PE ma ciągle ograniczoną rolę wobec
parlamentów krajowych.

b) Pośrednia- niby państwa zgadzają się na proces rozszerzania integracji, czasami przez

referenda. Struktura...

c) Utylitarna- wynika ze skuteczności, UE przyczynia się do wspólnego dobra. Ale może powstać

deficyt legitymizacji w warunkach negatywnej koniunktury gospodarczej tak jest teraz.

d) Cywilizacyjna- rozstrzygająca jest rola aksjologii.

Zagadnienie 6

DYLEMATY MODERNIZACJI UE

Książka jest z 2007, stąd powrót do przeszłości ;)!

Suwerenność i interesy narodowe w Unii Europejskiej

Renata Mieńkowska

- odrzucenie traktatu (konstytucyjnego) z powodu, iż zakładał on dalsze ograniczenia państw
członkowskich UE

Pojęcie suwerenności w klasycznym ujęciu teorii nauk politycznych. W aspekcie zewnętrznym określa
suwerenność jako niezależność państwa od wpływów zewnętrznych, aspekt wewnętrzny dotyczy
pełnej swobody państwa w regulowaniu swej sytuacji wewnętrznej. W przypadku suwerenności
zewnętrznej dopuszczalne jest, by państwo mogło zrzec się części swojej suwerenności na rzecz
lepszego realizowania swoich interesów.

W ramach UE w przypadku coraz wyższego uwspólnotowienia, nie można mówić o pełnej swobodzie
państw członkowskich w realizacji ich interesów.

W Konstytucji dla Europy, państwa członkowskie miały przekazać Unii większe niż dotychczasowe
kompetencje do osiągania ich wspólnych celów. Miała również powierzyć Unii koordynację polityki
państw członkowskich oraz wykonywanie w trybie wspólnotowym kompetencji przyznanych jej
przez państwa członkowskie. To wszystko może świadczyć o aspiracjach Unii do czegoś w stylu
superpaństwa.

Wspólnotowy tryb osiągania celów oznacza, że państwa nie zawsze będą miały wpływ na ich
realizację.

Nadanie Unii osobowości prawnej oznaczałoby, że będzie ona mogła zawierać umowy we własnym
imieniu.

Ograniczyć suwerenność zewnętrzną może również zwiększenie zakresu kompetencji Unii w zakresie
WPZiB, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obronnej. Ryzyko, że państwa członkowskie
zostaną pozbawione możliwości samodzielnego decydowania o swojej polityce zagranicznej
i bezpieczeństwa. Unia w przyszłości będzie wymagała orientacji na system bezpieczeństwa
europejskiego i odchodzenia od ścisłych sojuszy.

Kolejnym zagrożeniem dla suwerenności jest zasada nadrzędności prawa pierwotnego UE oraz
prawa tworzonego przez jej instytucje nad prawem państw członkowskich. TS WE sformułował
zasadę nadrzędności, czego konsekwencją jest dostosowanie prawa krajowego do unijnego i branie
go pod uwagę podczas tworzenia prawa na poziomie państw członkowskich. Coraz większą rolę w
obejmowaniu prawem wspólnotowym obszarów polityki krajowej, spełniają instytucje wspólnotowe,
w których nie ma możliwości reprezentowania perspektywy krajowej (KE, PE).

Przyszłość rozwoju UE będzie naznaczona tendencjami federalistycznymi, zakładającymi dalsze

uwspólnotowienie Unii i uczynienie z niej organizacji na kształt dużego państwa federalistycznego.

Potwierdzeni przez Unię swoich wyłącznych kompetencji w wielu dziedzinach.

Niejednakowy wpływ państw na decyzje podejmowane w ramach UE, co jest wynikiem specyficznego
systemu głosowania w RUE, który daje wyraźną przewagę dużym państwom, co daje powody o
obawy o równość krajów UE.

Anna Wierzchowska

Dylemat o międzyrządowy i międzynarodowy charakter UE.

Interes narodowy w UE pojmowany w kategoriach interesu państwa członkowskiego. Realizacja
interesów narodowych przez państwo jest ściśle związana z zachowaniem przez nie suwerenności.
Obecnie suwerenność należy postrzegać jako dobrowolność i równość zaciągania zobowiązań
uczestników międzynarodowych. Obecnie trudno wskazać państwa mające całkowitą samodzielność
ekonomiczną, polityczną czy ideologiczną.

Najważniejsze jest wskazanie stopnia ponadnarodowości, jakiej uległ system europejski i jego
instytucje. Mamy do czynienia z organizacją międzypaństwową, posiadającą samodzielny i
autonomiczny porządek prawny, różny od porządku międzynarodowego i prawa krajowego. Może
stanowić prawo pochodne. W dzisiejszym stanie prawnym stanowi połączenie ponadnarodowych i
międzyrządowych elementów.

Konieczna jest reinterpretacja pojęcia suwerenności, która jako atrybut państwowości podążą za
procesem transformacji. Rozwój procesów globalizacji, nie pozwala na całkowite odizolowanie się od
wpływów innych.

W ramach tworzenia nowego systemu europejskiego doszło do odwrócenia tradycyjnego porządku:
suwerenność została przypisana prawu i dopiero w takiej pozycji prawa wyprowadzone zostały
uprawnienia władcze nowego ośrodka decyzyjnego. Trzeba pamiętać, że UE nie ma uznanych
w prawie międzynarodowym atrybutów państwowości. Państwa mają prawo do kreowania
podmiotowości, mogą ją odebrać, wycofać się z związku.

Państwa narodowe nie utraciły swojej suwerenności w sensie prawnym, została jedynie rozciągnięta
granica wykonywania praw suwerennych.

Głosowanie w RUE. Państwa członkowskie rzadko korzystają z zasady większościowej, próbując
osiągnąć porozumienie, jakie zadowoliłoby wszystkich.

W wymiarze instytucjonalnym suwerenność państw członkowskich chroniona jest poprzez
funkcjonowanie takich instytucji jak RUE czy Rada Europejska, stanowiące emanację woli
poszczególnych państw.

Państwa członkowskie rezygnując z pełni swobody w jednej dziedzinie, uzyskują inne, określone
uprawnienia, nie wynikające z suwerenności państw, ale z zawartych porozumień.

Prowadzenie samodzielnej, niezależnej od innych państw polityki zagranicznej to niezmienny atrybut

suwerenności. WPZiB podporządkowana została regułom międzynarodowym w ramach II filaru.
Decyzje w sprawach polityki zagranicznej podejmowane są jednomyślnie, w przypadku podjęcia
decyzji pomimo wstrzymania się któregoś z państw, nie jest ono zobowiązane do stosowania się do
danej decyzji.

Federalizm zawsze będzie obecny w poszukiwaniach towarzyszących nadaniu UE ostatecznego
kształtu.

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy nie mógł stanowić zagrożenia dla interesów państw
członkowskich lub ich suwerenności. Europejska konstytucja dążyła do zmiany dotychczasowego ładu
prawno-instytucjonalnego, nie było mowy o wprowadzaniu modelu federalnego. Miała podkreślać
prawno-międzyrządowy charakter tego dokumentu i świadczyć o suwerenności i odrębności państw
członkowskich według zasad, jakie żądzą współpracą międzynarodową.

UE pozostanie strukturą łączącą w działaniach na rzecz umacniania pokoju i dobrobytu europejskie
państwa demokratyczne, ale nie będzie stanowiła zagrożenia dla ich niezależności i integralności.

Demokratyczna legitymizacja w Unii Europejskiej

Daniel Prędkopowicz

Demokracja liberalna (wybór władzy podczas wolnych i uczciwych wyborów, kandydowanie przez
wszystkich obywateli, rządy prawa i jawność stanowienia prawa, przestrzeganie elementarnych praw
człowieka).

Poszczególne traktaty obowiązujące w UE z czasem wzmacniały coraz bardziej demokratyczną
legitymizację w Unii. Obywatele mają możliwość oraz instrumenty wpływania, oceny i kontroli
rządzenia. Podstawą norm życia demokratycznego mają być demokracja przedstawicielska i
uczestnicząca.

Czy w dzisiejszych czasach możemy mówić o społeczeństwie europejskim? Traktat z Maastricht
poruszał kwestie wspólnego obywatelstwa. Próba budowania europejskiego ludu. UE ma dualną
legitymację demokratyczną (obywatele UE i państwa członkowskie).

Obywatelstwo UE jest pierwszym krokiem do budowania społeczeństwa europejskiego. Poprzez
wybory procesy podejmowania decyzji podlegają weryfikacji.

Rada UE, system głosów ważonych jest odzwierciedleniem liczby ludności w rozkładzie głosów.

PE: sprawowanie władzy w sposób zapewniający reprezentację narodu na najwyższych szczeblach
władzy. Ciągle poszerzane są jego kompetencje.

Przedstawiciele zasiadający w Radzie Europejskiej i RUE są odpowiedzialni przed swoimi
parlamentami narodowymi, tym samym przed obywatelami, co potwierdza legitymizację. Członkowie
KE są proponowani przez rządy krajowe.

Traktat z Maastricht: decyzje podejmowane z poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej
obywateli.

Europejskie partie polityczne. Ich funkcjonowanie daje możliwość przełożenia woli obywateli na
poziom europejski. Obywatele Unii są mało zaangażowani w procesy podejmowania decyzji, nie
utożsamiają się z partiami oraz polityką przez nie prowadzoną.

Aby zrealizować hasła: więcej demokracji, przejrzystości i skuteczności instytucje Unii utrzymują
otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem
obywatelskim. KE prowadzi konsultacje.

Zaangażowanie obywateli i ich brak obojętności pozwoli na zachowanie demokratycznych procedur,
doprowadzi do demokratycznego rządu i w końcu do demokratycznej Unii państw demokratycznych.

Zwiększenie demokratyzacji Unii najpewniej i najszybciej może nastąpić poprzez wzmocnienie roli
demokratycznych organów państw członkowskich. Zasada współpracy gwarantem i wymogiem
europejskich procesów legislacyjnych.

Przejrzystość procesu decyzyjnego wzmacnia demokratyczny charakter instytucji i zaufanie publiczne
do administracji. UE daje swym obywatelom możliwość monitorowania działań instytucji tworzących
prawo, a także prawie nieograniczony dostęp do wszystkich dokumentów.

Sposób przyjmowania traktatów, również przemawia za demokratyzacją i legitymizacją. Traktat musi
być ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie.

Anna Wierchowska

Demokracja to sposób organizacji stosunków politycznych w strukturach politycznych.

Wzorem demokracji jako odniesienie dla UE jest demokracja przedstawicielska, rozumiana jako
mechanizm wyboru reprezentantów w celu uczestnictwa w procesach decyzyjnych.

Deficyt demokracji: stan wynikający z transferu kompetencji narodowych przekazywanych na rzecz
UE, z którym nie idzie stworzenie wystarczających warunków do zaistnienia w niej demokratycznej
kontroli.

Słaba, niewystarczająca kontrola rządów. Poprzez analizę trzech czynników

- Trójpodział władzy: UE bliżej do schematu charakterystycznego dla wspólnoty międzynarodowej
niż struktury realizującej zasadę trójpodziału. Traktat z Nicei. Ustawodawcza do RUE, włączony PE,
głos doradczy Komitetu Regionów i Społeczno-Ekonomicznego. PE i RUE nie do końca zrównane
w procesie decyzyjnym. Wykonawcza prze KE, ale uczestniczy też RUE (komitologia). TS nie jest
właściwy we wszystkich sprawach dotyczących WPZiB.

- Demokracja przedstawicielska: PE i RUE, jednak oddane głosy nie przenoszą się na kierunki polityki
UE. RUE nie odpowiada bezpośrednio za podejmowane decyzje. PE: brak jednej ordynacji wyborczej,
czyli nie ma równości w procesie wyborczym. Ponadto partie prowadzą kampanie wyborcze
uwzględniając politykę wewnętrzną.

- demos, demokracja potrzebuje oparcia w więziach, dzięki którym uczestnicy podobnie interpretują
fakty i definiują interesy. W przypadku UE nie kształtowanie bliskich więzi europejskich jest

utrudnione. To państwa członkowskie udzielają Unii upoważnienia do działania. Ich wola jest
rzeczywistym źródłem władzy unijnej, nie zintegrowany wewnętrznie naród europejski

Niedostateczny udział parlamentów narodowych w rządzeniu.

Zagadnienie 7

DYLEMATY MODERNIZACJI UE

Książka jest z 2007, stąd powrót do przeszłości ;)!

Suwerenność i interesy narodowe w Unii Europejskiej

Renata Mieńkowska

- odrzucenie traktatu (konstytucyjnego) z powodu, iż zakładał on dalsze ograniczenia państw
członkowskich UE

Pojęcie suwerenności w klasycznym ujęciu teorii nauk politycznych. W aspekcie zewnętrznym określa
suwerenność jako niezależność państwa od wpływów zewnętrznych, aspekt wewnętrzny dotyczy
pełnej swobody państwa w regulowaniu swej sytuacji wewnętrznej. W przypadku suwerenności
zewnętrznej dopuszczalne jest, by państwo mogło zrzec się części swojej suwerenności na rzecz
lepszego realizowania swoich interesów.

W ramach UE w przypadku coraz wyższego uwspólnotowienia, nie można mówić o pełnej swobodzie
państw członkowskich w realizacji ich interesów.

W Konstytucji dla Europy, państwa członkowskie miały przekazać Unii większe niż dotychczasowe
kompetencje do osiągania ich wspólnych celów. Miała również powierzyć Unii koordynację polityki
państw członkowskich oraz wykonywanie w trybie wspólnotowym kompetencji przyznanych jej
przez państwa członkowskie. To wszystko może świadczyć o aspiracjach Unii do czegoś w stylu
superpaństwa.

Wspólnotowy tryb osiągania celów oznacza, że państwa nie zawsze będą miały wpływ na ich
realizację.

Nadanie Unii osobowości prawnej oznaczałoby, że będzie ona mogła zawierać umowy we własnym
imieniu.

Ograniczyć suwerenność zewnętrzną może również zwiększenie zakresu kompetencji Unii w zakresie
WPZiB, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obronnej. Ryzyko, że państwa członkowskie
zostaną pozbawione możliwości samodzielnego decydowania o swojej polityce zagranicznej
i bezpieczeństwa. Unia w przyszłości będzie wymagała orientacji na system bezpieczeństwa
europejskiego i odchodzenia od ścisłych sojuszy.

Kolejnym zagrożeniem dla suwerenności jest zasada nadrzędności prawa pierwotnego UE oraz
prawa tworzonego przez jej instytucje nad prawem państw członkowskich. TS WE sformułował
zasadę nadrzędności, czego konsekwencją jest dostosowanie prawa krajowego do unijnego i branie

go pod uwagę podczas tworzenia prawa na poziomie państw członkowskich. Coraz większą rolę w
obejmowaniu prawem wspólnotowym obszarów polityki krajowej, spełniają instytucje wspólnotowe,
w których nie ma możliwości reprezentowania perspektywy krajowej (KE, PE).

Przyszłość rozwoju UE będzie naznaczona tendencjami federalistycznymi, zakładającymi dalsze
uwspólnotowienie Unii i uczynienie z niej organizacji na kształt dużego państwa federalistycznego.

Potwierdzeni przez Unię swoich wyłącznych kompetencji w wielu dziedzinach.

Niejednakowy wpływ państw na decyzje podejmowane w ramach UE, co jest wynikiem specyficznego
systemu głosowania w RUE, który daje wyraźną przewagę dużym państwom, co daje powody o
obawy o równość krajów UE.

Anna Wierzchowska

Dylemat o międzyrządowy i międzynarodowy charakter UE.

Interes narodowy w UE pojmowany w kategoriach interesu państwa członkowskiego. Realizacja
interesów narodowych przez państwo jest ściśle związana z zachowaniem przez nie suwerenności.
Obecnie suwerenność należy postrzegać jako dobrowolność i równość zaciągania zobowiązań
uczestników międzynarodowych. Obecnie trudno wskazać państwa mające całkowitą samodzielność
ekonomiczną, polityczną czy ideologiczną.

Najważniejsze jest wskazanie stopnia ponadnarodowości, jakiej uległ system europejski i jego
instytucje. Mamy do czynienia z organizacją międzypaństwową, posiadającą samodzielny i
autonomiczny porządek prawny, różny od porządku międzynarodowego i prawa krajowego. Może
stanowić prawo pochodne. W dzisiejszym stanie prawnym stanowi połączenie ponadnarodowych i
międzyrządowych elementów.

Konieczna jest reinterpretacja pojęcia suwerenności, która jako atrybut państwowości podążą za
procesem transformacji. Rozwój procesów globalizacji, nie pozwala na całkowite odizolowanie się od
wpływów innych.

W ramach tworzenia nowego systemu europejskiego doszło do odwrócenia tradycyjnego porządku:
suwerenność została przypisana prawu i dopiero w takiej pozycji prawa wyprowadzone zostały
uprawnienia władcze nowego ośrodka decyzyjnego. Trzeba pamiętać, że UE nie ma uznanych
w prawie międzynarodowym atrybutów państwowości. Państwa mają prawo do kreowania
podmiotowości, mogą ją odebrać, wycofać się z związku.

Państwa narodowe nie utraciły swojej suwerenności w sensie prawnym, została jedynie rozciągnięta
granica wykonywania praw suwerennych.

Głosowanie w RUE. Państwa członkowskie rzadko korzystają z zasady większościowej, próbując
osiągnąć porozumienie, jakie zadowoliłoby wszystkich.

W wymiarze instytucjonalnym suwerenność państw członkowskich chroniona jest poprzez
funkcjonowanie takich instytucji jak RUE czy Rada Europejska, stanowiące emanację woli

poszczególnych państw.

Państwa członkowskie rezygnując z pełni swobody w jednej dziedzinie, uzyskują inne, określone
uprawnienia, nie wynikające z suwerenności państw, ale z zawartych porozumień.

Prowadzenie samodzielnej, niezależnej od innych państw polityki zagranicznej to niezmienny atrybut
suwerenności. WPZiB podporządkowana została regułom międzynarodowym w ramach II filaru.
Decyzje w sprawach polityki zagranicznej podejmowane są jednomyślnie, w przypadku podjęcia
decyzji pomimo wstrzymania się któregoś z państw, nie jest ono zobowiązane do stosowania się do
danej decyzji.

Federalizm zawsze będzie obecny w poszukiwaniach towarzyszących nadaniu UE ostatecznego
kształtu.

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy nie mógł stanowić zagrożenia dla interesów państw
członkowskich lub ich suwerenności. Europejska konstytucja dążyła do zmiany dotychczasowego ładu
prawno-instytucjonalnego, nie było mowy o wprowadzaniu modelu federalnego. Miała podkreślać
prawno-międzyrządowy charakter tego dokumentu i świadczyć o suwerenności i odrębności państw
członkowskich według zasad, jakie żądzą współpracą międzynarodową.

UE pozostanie strukturą łączącą w działaniach na rzecz umacniania pokoju i dobrobytu europejskie
państwa demokratyczne, ale nie będzie stanowiła zagrożenia dla ich niezależności i integralności.

Demokratyczna legitymizacja w Unii Europejskiej

Daniel Prędkopowicz

Demokracja liberalna (wybór władzy podczas wolnych i uczciwych wyborów, kandydowanie przez
wszystkich obywateli, rządy prawa i jawność stanowienia prawa, przestrzeganie elementarnych praw
człowieka).

Poszczególne traktaty obowiązujące w UE z czasem wzmacniały coraz bardziej demokratyczną
legitymizację w Unii. Obywatele mają możliwość oraz instrumenty wpływania, oceny i kontroli
rządzenia. Podstawą norm życia demokratycznego mają być demokracja przedstawicielska i
uczestnicząca.

Czy w dzisiejszych czasach możemy mówić o społeczeństwie europejskim? Traktat z Maastricht
poruszał kwestie wspólnego obywatelstwa. Próba budowania europejskiego ludu. UE ma dualną
legitymację demokratyczną (obywatele UE i państwa członkowskie).

Obywatelstwo UE jest pierwszym krokiem do budowania społeczeństwa europejskiego. Poprzez
wybory procesy podejmowania decyzji podlegają weryfikacji.

Rada UE, system głosów ważonych jest odzwierciedleniem liczby ludności w rozkładzie głosów.

PE: sprawowanie władzy w sposób zapewniający reprezentację narodu na najwyższych szczeblach
władzy. Ciągle poszerzane są jego kompetencje.

Przedstawiciele zasiadający w Radzie Europejskiej i RUE są odpowiedzialni przed swoimi
parlamentami narodowymi, tym samym przed obywatelami, co potwierdza legitymizację. Członkowie
KE są proponowani przez rządy krajowe.

Traktat z Maastricht: decyzje podejmowane z poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej
obywateli.

Europejskie partie polityczne. Ich funkcjonowanie daje możliwość przełożenia woli obywateli na
poziom europejski. Obywatele Unii są mało zaangażowani w procesy podejmowania decyzji, nie
utożsamiają się z partiami oraz polityką przez nie prowadzoną.

Aby zrealizować hasła: więcej demokracji, przejrzystości i skuteczności instytucje Unii utrzymują
otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem
obywatelskim. KE prowadzi konsultacje.

Zaangażowanie obywateli i ich brak obojętności pozwoli na zachowanie demokratycznych procedur,
doprowadzi do demokratycznego rządu i w końcu do demokratycznej Unii państw demokratycznych.

Zwiększenie demokratyzacji Unii najpewniej i najszybciej może nastąpić poprzez wzmocnienie roli
demokratycznych organów państw członkowskich. Zasada współpracy gwarantem i wymogiem
europejskich procesów legislacyjnych.

Przejrzystość procesu decyzyjnego wzmacnia demokratyczny charakter instytucji i zaufanie publiczne
do administracji. UE daje swym obywatelom możliwość monitorowania działań instytucji tworzących
prawo, a także prawie nieograniczony dostęp do wszystkich dokumentów.

Sposób przyjmowania traktatów, również przemawia za demokratyzacją i legitymizacją. Traktat musi
być ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie.

Anna Wierchowska

Demokracja to sposób organizacji stosunków politycznych w strukturach politycznych.

Wzorem demokracji jako odniesienie dla UE jest demokracja przedstawicielska, rozumiana jako
mechanizm wyboru reprezentantów w celu uczestnictwa w procesach decyzyjnych.

Deficyt demokracji: stan wynikający z transferu kompetencji narodowych przekazywanych na rzecz
UE, z którym nie idzie stworzenie wystarczających warunków do zaistnienia w niej demokratycznej
kontroli.

Słaba, niewystarczająca kontrola rządów. Poprzez analizę trzech czynników

- Trójpodział władzy: UE bliżej do schematu charakterystycznego dla wspólnoty międzynarodowej
niż struktury realizującej zasadę trójpodziału. Traktat z Nicei. Ustawodawcza do RUE, włączony PE,
głos doradczy Komitetu Regionów i Społeczno-Ekonomicznego. PE i RUE nie do końca zrównane
w procesie decyzyjnym. Wykonawcza prze KE, ale uczestniczy też RUE (komitologia). TS nie jest
właściwy we wszystkich sprawach dotyczących WPZiB.

- Demokracja przedstawicielska: PE i RUE, jednak oddane głosy nie przenoszą się na kierunki polityki
UE. RUE nie odpowiada bezpośrednio za podejmowane decyzje. PE: brak jednej ordynacji wyborczej,
czyli nie ma równości w procesie wyborczym. Ponadto partie prowadzą kampanie wyborcze
uwzględniając politykę wewnętrzną.

- demos, demokracja potrzebuje oparcia w więziach, dzięki którym uczestnicy podobnie interpretują
fakty i definiują interesy. W przypadku UE nie kształtowanie bliskich więzi europejskich jest
utrudnione. To państwa członkowskie udzielają Unii upoważnienia do działania. Ich wola jest
rzeczywistym źródłem władzy unijnej, nie zintegrowany wewnętrznie naród europejski

Niedostateczny udział parlamentów narodowych w rządzeniu.