Zagadnienie1

Wojtaszczyk:

1.Struktura Unii Europejskiej

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali ( Traktat Paryski)- podpisany w Paryżu 18 
kwietnia 1951, wszedł życie 23 lipca 1952 

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Traktat ustanawiający Europejską 
Wspólnotę Energii Atomowej (Traktaty rzymskie) - dwie umowy międzynarodowe zawarte 25 
marca 1957 przez sygnatariuszy Traktatu Paryskiego. Obie weszły w życie 1 stycznia 1958. Dotyczyła 
powołania nowych organizacji - Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty 
Energii Atomowej. Pierwsza zapoczątkowała integrację gospodarczą, druga - współpracę nad 
wykorzystywaniem energii jądrowej w celach pokojowych

+Traktaty Rewizyjne:

•

Traktat o fuzji- podpisany w Brukseli 8 kwietnia 1965, wszedł w życie 1 lipca 1967- ustanawiał 

wspólne instytucje ( Rada i Komisja), wcześniej uwspólnotowiony był PE, TS, Komitet 
Ekonomiczno-Społeczny

•

JAE podpisany 17 i 28 lutego 1986 ( wszedł w życie 1 lipca 1987)-> istotna rola w 

ustanawianiu rynku wewnętrznego.

•

Traktat o Unii Europejskiej- podpisany 7 lutego 1992, wszedł w życie 1 listopada 1993, 

ustanowił UE, zmienił nazwe EWG na wspólnotę europejską

•

Trakta z Amsterdamu- podpisany 2 października 1997,wszedł w życie 1 maja 1999, dokonał 

uwspólnotowienia istotnych dziedzin III filaru

•

Traktat z Nicei- podpisany 26 lutego 2001, wszedł w życie 1 lutego 2003, jego głównym 

zadaniem było przygotowanie UE do akcesji dużej grupy państw, uzgodniono wygaśnięcie 
TEWWIS 23.07.2002

•

Traktat z Lizbony- podpisany 13.12.2007, wszedł w życie 1 grudnia 2009, rewizja TUE i TWE ( 

TWE zmienia nazwę na Traktat o funkcjonowaniu UE)

Na jego mocy: przekształcono UE w jednolitą organizację międzynarodową ( brak filarów), 
sprecyzowano podział kompetencji, umocnienie ochrony praw podstawowych UE poprzez 
nadanie Karcie Praw Podstawowych tytułu prawnego, umocnienie roli parlamentów narodowych 
w sprawach UE

2. Ustanowienie UE i reforma jej struktury na mocy traktatu z Lizbony

Ue została założona na mocy art1 TUE, pierwotnie jej struktura była złożona pod względem 
prawnym i strukturalnym. Pierwotna struktura obejmowała dwa obszary o różnym charakterze 
prawnym podzielone na trzy filary:

•

Dwie wspólnoty( WE i Euroatom)-I Filar ( EWG kluczowa rola: 4 swobody, prowadzenie 
wspólnych polityk-handlowej, rolnej,transportowej, regulowanie konkurencji, UGiW). 
Wspólnoty pozwalały na zakwalifikowanie ich jako organizacji międzynarodowych

Polityki i inne formy współpracy przewidziane w TUE obejmowały dalsze dwa filary ( 
II filar Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, III filar Współpraca Policyjna i 
Sądowa w Sprawach Karnych). Rolą WPZIB było umocnienie tożsamośći UE w stosunkach 
miedzynarodowych. Na mocy traktatu z Amsterdamy część materii z III filaru została 
uwspólnotowiona ( przeniesiona do I), a od końca lat 90. III filar określano Przestrzenią Wolności, 
Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE.

Wspólnoty działające w ramach I filaru były organizacjami międzynarodowymi, rządzonymi 
reżimem wspólnotowym, a obszar prawny związany z tym obszarem zwany był Prawem 
Wspólnotowym. W obszarach II i III filaru mieliśmy do czynienie ze współpracą państw, na mocy 
prawa międzynarodowego –TUE.

Na mocy Traktatu z Lizbony zlikwidowano strukturę filarową, a UE przekształcono w jednolitą 
organizację międzynarodową

3. Obecna struktura Unii Europejskiej

Podstawę prawną UE tworzą traktaty: TUE ( art.1 akapit 3) i TFUE ( art1.ust2).

TUE zawiera przepisy dotyczące ustanowienia UE, katalogu jej wartości, celów, głównych zasad 
podziału kompetencji, ochrony praw podstawowych, zasady demokratyczne, zasady działania 
instytucji UE, zasady rewizji traktatów i akcesji do UE, WPZiB 

TFUE zawiera postanowienia horyzontalne- dotyczące kompetencji UE, obywatelstwa Unii, 
instytucji i finansowania. Reguluje polityki i działania wewnętrzne Unii ( swobody, wspólne 
polityki, PWBIS, UGiW), oraz działania zewnętrzne Unii ( Wspólna Polityka Handlowa, współpraca 
z państwami trzecimy, środki restrykcyjne, zawietanie umów międzynarodowych)

3a. Wspólne wartości UE

Art2 TUE( poszanowanie godności, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, praw 
człowieka, praw mniejszości. Społeczeństwo oparne na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, 
sprawiedliwości, solidarności i równości płci.

Traktat z Lizbony nakazuje ukierunkować polityki i działania Unii w sposób uwzględniający 
wymiar społeczny.

Art9 TFUE ( ue bierze pod uwagę wymogi związane z wspieraniem wysokiego zatrudnienia, 
ochrony socjalnej, przeciwdziałaniu wyłączeniom społecznym, wysokiego podziomu edukacji

Traktat z Lizbony wprowadził społeczne klauzule horyzontalne, nakierowane na zapewnienie 
większej skuteczności wymiaru społecznego. 

Art3 ust3 TFUE( UE działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, zrównoważony wzrost gospodarczy, 
stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencji, pełne zatrudnienie, 
ochrona środowiska, przeciwdziałanie dyskryminacjom, równość płci, solidarność między 
pokoleniami. 

3b Cele Unii Europejskiej

Cele znajdują się w Tytule I, art. 3 Tue ( wspieranie pokoju, wartości Unii i dobrobytu jej narodów, 
zapewnienie PWZIB, zapewnienie 4 swobód, zapobieganie przestępczości, ustanowieni rynku 
wewnętrznego), zwalczanie wyłączenia społecznego i dyskryminacji, wspieranie spójności 
gospodarczej, społecznej i terytorialnej, szanowanie różnorodności kulturowej i językowej.

Cele te Uniaa realizuje również w stosunkach z państwami trzecimi.

4 Członkowsto w UE

Państwa założyciele i rozszerzenia( uzupełnic)

TUE określa jednolite warunki i procedurę przyjęcia nowego państwa członkowskiego ( art. 49). 
Obecnie podstawą uzyskania członkostwa jest traktat akcesyjny

4a Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego

Na mocy Traktatu z Lizbony, do TUE włączono postanowienia odnośnie zawieszenia członkowsta 
( gdy państwo w sposób poważny i trwały naruszy zasady wolności, demokracji, poszanowania 
praw człowieka i podstawowych wolności- można wobec nich zgodnie z T. z Nicei zastosować 
inne sankcje)

Etapy stosowania sankcji: 

•

Punktem odniesienia jest katalog wartości  UE

•

Na uzasadniony wniosek 1/3 członków, PE lub KE, Rada stanowi większością 4/5 
członków i po uzyskaniu zgody PE może stwierdzić że istnieje wyrażne ryzyko poważnego 
naruszenia przez państwo wartości

•

Rada wysłuchuje państwo i kieruje zalecenia , bada przyczyny

•

Rada stanowiac jednomyślnie na wniosek 1/3 państw lub KE i po zgodzie PE może 
stwierdzić poważne i trwałe naruszenie wartości przez państwo

•

Rada stanowiąc większością kwalifikowaną może zdecydować o zawieszeniu niektórych 
praw państwa, łącznie z prawem głosowania w Radzie, musi ona jednak uwzględnić 
możliwe skutki zawieszenia.

•

Aby zmienić te postanowienia, Rada musi stanowić większością kwalifikowaną

4b Wystąpienie z UE

Wcześniej traktaty nie przewidywały wyrażnie możliwości wystąpienia z UE, możliwość 
wystąpienia istniała jedynie na mocy ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. W 
przypadku ewentualnego wystąpienia musiało by dojść do porozumienia między państwami 
a krajem występujących. Na mocy traktatu z Lizbony wprowadzono klauzulę ( TUE art50. 
Dobrowolnego wystąpienia z Unii”. Każde państwo może podjąć decyzję o wystąpieniu z UE, 
podstawą jest umowa międzynarodowa okreśłająca warunki wystąpienia i charakter dalszych 
kontaktów. Art.50 formułuje mechanizm „przymuszający” do wynegocjowania umowy, jeśli nie 
wejdzie ona w życie w ciągu 2 lat od notyfikowania decyzji o wystąpieniu. W przypadku chęci 
powrotu obowiązuje normalna procedura akcesjna.

4c Wykluczenie z UE

Zasadniczo w ciąż nie jest to możliwe, w skrajnym przypadku można się odwołać do prawa 
międzynarodowego i art.60 konwencji genewskiej, w przypadku ciężkiego naruszenia

5 Zmiana traktatów stanowiących podstawę UE

Na drodze rewizji, na mocy odrębnych traktatów rewizyjnych ( Nicea, Lizbona, Amsterdam). 
Traktaty te mogą mieć charakter zwykłych traktatów rewizyjnych, dokonują one zmiany 
postanowień traktatów stanowiących UE. Odrzucony traktat konstytucyjny był dużym traktatem 
rewizyjnym. Specyficzny charakter ma traktat z Lizbony, z jednej strony to zwykły traktat 
rewizyjny, z drugiej kreuje on UE jako org.międzynarodową. Istota prawna tego zabiegu polega 
na rozszerzeniu reżimu wspólnotowego na cały obszar nowej UE jako org.międzynarodowej.

Traktat Lizboński zmienia sposób rewizji traktatów

5a Zwykła procedura zmiany

Propozycję przedkłada Radzie KE, lub PE, lub państwa członkowskie, propozycje te muszą być 
notyfikowane parlamentom narodowym. Rada zasięga opinii PE ( KE może, nie musi), podejmuje 
decyzje o zwołaniu Konferencji Międzyrządowej, która opracowuje zmiany ( przed może być 
powołany Konwent). Zmiany formułuje się w traktat rewizyjny, który wchodzi w życie po 
ratyfikacji wszystkich członków. W T. Lizbońskim wprowadza się procedurę monitorującą postęp 
w ratyfikacji ( jeśli po 2 latach 4/5ratyfikuje a reszta nie, to sprawa idzie do Rady Europejskiej)

5b Uproszczona procedura zmiany

Istnieje możliwośc modyfikacji traktatów stanowiących bez konieczności zawierania traktatu 
rewizyjnego. Tak zwana procedura kładki

-procedura kładki z zastrzezeniem ratyfikacji- zmiana III części TFUE, na wniosek PE, KE lub 
państw, Rada podejmuje decyzję po konsultacjach, decyzja wymaga zatwierdzenia przez państwa

-procedura kładki sensu stricte- umożliwia np. zmianę jednomyślności w Radzie na większośc 
kwalifikowaną. Decyzje jednomyślnie podejmuje Rada za zgodą PE. O działaniach takich 
informuje Parlamenty Narodowe.

6 Jak długo będzie istniała UE-problem jej rozwiązania.

Traktaty ( oprócz TEWWIS) zawierane są na czas nie określony. W celu doprowadzenia do 
wygaśnięcia traktatów należy użyć zasady prawa międzynarodowego, za zgodą wszystkich 
państw stanowiących, można ustanowić wygaśnięcie UE. W przypadku tym zastosowano by 
zwykłą procedurę zmiany. Niezbędne było by zawarcie umowy międzynarodowe przez członków.

( Możliwe że wkrótce wygaśnie traktat o euroatomie)

7. Inne ważne sprawy strukturalne

Od 1986 UE ma flagę, hymn. 9 maj to Dzień Europejski

7a. Status języków państw członkowskich UE

3 rodzaje statusu:

•

Języki autentyczne traktatów- obecnie 23. Języki te mają jednakową moc i jednakowe 
znaczenie przy interpretacji

•

Języki urzędowe

•

Języko robocze-Francuski, angielski, niemiecki- używane na bieżąco w pracach.

Charakter prawny UE

1. Pojęcie Organizacji Międzynarodowej

Om dzielimy na rządowe i pozarządowe. Działają one na podstawie Umowy 
międzynarodowej. Podstawą UE są umowy międzynarodowe. OM mają podmiotowość 
prawno międzynarodową, mogą mieć również podmiotowość prawną w rozumieniu 
prawa krajowego.

2 Klasyfikacja charakteru prawnego UE

Przed T.Lizbońskim skomplikowany charakter prawny. WE były organizacjami 

międzynarodowymi typu międzypaństwowego. UE stanowiła strukturę złożoną obejmującą zarówno 
Wspólnoty ( I filar) jak i obszary międzyrządowe. W TUE nie nadano Unii podmiotowości prawnej.

Obecnie zgodnie z Traktatem Lizbońskim UE ma osobowość prawną ( art47 TUE) jako organizacja 
międzynarodowa. Jednocześnie zastąpiła ona Wspólnoty. Zlikwidowano Filary i przekształcono UE 
w spójną organizację międzynarodową z reżimem prawnym tożsamym co do zasady z uprzednim 
reżimem wspólnotowym. Ue ma osobowość prawno międzynarodową(np.prawo do zawierania 
umów), oraz ma osobowość prawną w rozumieniu prawa krajowego państw członkowskich.

3 Próby klasyfikowania UE w kategoriach państwa

3.1Uwarunkowania polityczne i prawne.

3.2 UE jako konfederacja

. Dawniej próba klasyfikacji UE jako konfederacji miała uzasadnienie w niejednorodnym 
charakterze prawnym UE. Traktat z Lizbony kładzie kres tego rodzajom koncepcji politycznych , 
gdyż jednoznacznie zaznacza że proces integracji europejskiej przebiegał w ramach organizacji 
międzynarodowej.

3.3 Ue jako państwo federalne

Państwo federalne opiera się na konstytucji której UE nie ma. UE nie spełnia kryteriów federalnych 
gdyż jej części składowe są państwami w rozumieniu prawa międzynarodowego, a status każdego z 
nich reguluje oddzielna konstytucja. Podmiotowość prawna UE ma charakter pochodny i jest nadana 
przez państwa w umowach międzynarodowych. W przeciwieństwie do państwa federalnego UE i 
Euroatom nie mają przymiotu suwerenności

4. Znaczenie idei federalizmu dla procesu integracji europejskiej

Kryterium państwa federalnego nie powinno być mylone z pojęciem federalizmu jako generalnej 

Ideii. W UE można dopatrywać się cech federalizmu. Chodzi tu o zasad zasady zachowania tożsamości 
narodowej państw członkowskich) podziału kompetencji, subsydiarności, proporcjalności, lojalności, 
pierwszeństwa prawa organizacji międzynarodowej.

 

5. Organizacja międzynarodowa typu ponadnarodowego jako finalny model prawny procesu 
integracji. 

Sięgnie w kontekście UE do modelu związku państw lub państwaa federalnego ignoruje utrwalony 
model prawny integracji europejskiej ( decyzja T.Lizbońskiego), czyli przekształcenie Unii w spójną 
organizację międzynarodową. Nie zmienia tego kwalifikowanie w przeszłości Wspólnot jako 
organizacji ponadnarodowej, kwalifikacja ta po Lizbonie dotyczy też Unii, która stała się następcą 
prawnym wspólnot. Pojęcie to oznacza organizację międzynarodową typu państwowego o 
szczególnym charakterze.

Szczególne cechy Organizacji międzynarodowej typu ponadnarodowego:

•

Szczególna koncentracja kompetencji

•

Uzyskanie znaczącej autonomii własnego porządku prawnego

•

Szczególny proces decyzyjny odnoszący się do stanowienia aktów prawa pochodnego 

m.in. ograniczający inicjatywę legislacyjną do instytucji org.ponadnarodowej (KE) oraz 
możliwość podejmowania decyzji większością kwalifikowaną (RE) przy wzmocnionej kontroli 
demokratycznej ze strony instytucji parlamentarnej (PE)

•

Zapewnienie jednolitości stosowania prawa organizacji międzynarodowej przez własne 

organy sądowe oraz zagwarantowanie przez państwa efektywności tego prawa w sferze 
wewnętrznej

•

Rozwój specyficznej współzależności między organizacją a państwami członkowskimi.

 
Przyjętym obecnie modelem integracji jest forma organizacji międzynarodowej.
 Argumenty za tym że państwa członkowskie nie zamierzają modyfikować tego modelu na 
rzecz „europejskiej państwowości”:

1. Państwa podjeły decyzje aby UE przekształcić w jednolitą organizację 

międzynarodową

2. Obszar II i III filaru objęto ostatecznie regulacjami organizacji międzynarodowej.

6. Kompleksowa współzależność integracyjna: zarządzanie wspólnymi sprawami w Unii 
Europejskiej
 
Procesowi pogłębiania się integracji towarzszy coraz mocniejsze przenikanie się sfer 
państwowej i unijnej. Paaństwa zyskują nowe możliwości realizowania swoich interesów 
narodowych. Z prawnego puntku widzenia proces przekazywania przez państwa 
kompetencji na rzecz organizacji jest swoisty. Jego podstawą jest decyzja państwa, która 
musi mieć legitymizacje w konstytucji. Państwo tym samym zachowuje metakompetencje 
(kompetencje kompetencji), które uważane są za rdzeń jego suwerenności.
Proces przekazania kompetencji wymyka się tradycyjnym kryteriom oceny: podmiot 
otrzymujący ( UE) ma ich bowiem więcej niż wynikało by to z prostej sumy kompetencji 
przekazanych przez państwa członkowskie,oraz dysponuje efektywnymi środkami prawnymi 

działającymi również w sferze wwewnętznej państwa. Państwa przekazując kompetencje nie 
tracą ich całkowicie, lecz uczestniczą w szczególnym procesie współzależności z organizacją 
ponadnarodową.  Tego rodzaju zjawisko wymyka się jednoznacznej klasyfikacji w kategoriach 
tradycyjnie pojmowanej suwerenności, ankierowanje na rozdzielenie zakresu kompetencji 
między państwami. Proces integracji nie prowadzi do zaniuk suwerenności państw, a jedynie 
czyni bardziej złożonym wykonywanie funkcji państwowych.
Szczególne relacje między państwami a Wspólnotami objaśniano jako „stan przejściowy”, 
który charakteryzuje się nei tylko „pomieszaniem” elementów prawa państwowego z 
prawem międzynarodowym, lec także niepewnością w odpowiedzi na pytania dotczyace 
suwerenności państw. Zachodzącą współzależność określano jako „ stosunek wzajemnej 
zależności”, „współzależność kooperatywna” lub „ obracające się koła zębate”, „ograniczone 
powiązanie”, „przenikanie”
Obecnie można wskazać  takie wiodące idee jak : koncepcja stopienia/połączenia, koncepcja 
systemy wielopoziomowgo, koncepcja zarządzania wielopoziomowego, koncepcja 
multicentryczności systemu prawa, koncepcja ponadnarodowości deliberlanej.
Ramy prawne konstruowania modelu współdziałania między państwami a UE wytyczone są 
przez 2 elementy:

1. Istnienie suwerennych państw. Podstawową przesłanką dalszego rozwoju procesu 

integracji jest sprawne państwo

2. Forma organizacji międzynarodowej jako obecny i finalny model, w ramach którego 

rozwija się integracja europejska.

Członkowstwo w UE Jest wyzwaniem ustrojowym, które nie ogranicza się do konieczności 
przekazania określonych kompetencji państwa na rzecz organizacji ponadnarodowej, lecz wymaga 
także wewnętrznych dostosowań ustrojowych, aby stale podności efektywność państwa. Zjawisko to 
można określić mnianem kompleksowej współzależności integracyjnej.

Koncepcja ta wskazuje na koniecne dostowania po stronie państw i po stronie UE, oraz w dziedzinie 
współzależności wzajemnych:

•

Podnoszenie sprawności zarządzania sprawami Unii na szczeblu rządowym.

•

Umacnianie roli parlamentó narodowych w sprawach Unii

•

Umacnianie roli samorządowych struktur regionalnych i lokalnych

•

Podniesienie efektywności parlamentu narodowego i agend rządowych stosownie do 

wymogów procesu decyzyjnego po stronie unijnej.

•

Polepszanie warunków pełnego korzystania przez jednostki ze swobód gwarantowanych na 

szczeblu unijnym.

Po stronie UE dostosowania są następujące:

•

Umacnianie legitymizacji demokratycznej

•

Identyfikacja  i rozbudowa katalogu wspólnych wartości

•

Umacnanie ochrony praw podstawowych

•

Umacnianie dotychczasowego tzw, reżimu unijnego ( podejmowanie decyzji w Radzie 

większością kwalifikowaną przy umocnieniu roli PE, objęcie ta procedurą nowych obszarów, 

 

W dziedzinie bezpośredniej współzależności konieczne są:

•

Rozwój zasady pierwszeństwa prawa unijnego 

•

Rozbudowa infrastruktury instytucjonalnej, zapewniającej wzajemne przenikanie się 

obydwu sfer ( system ko mitologiczny, system grup roboczych itp.) oraz podnoszenie stopnia 
przejrzystości jej działania ( postulat dobrego zarządzania)

•

Umacnianie systemu monitorowania procesu decyzyjnego w Ue poprzez parlamenty 

narodowe na linii: system decyzyjny UE-parlamenty narodowe-rządy państw członkowskich

7. Rozszerzenie Wspólnot Europejsich i Unii Europejskiej

Podstawowym postanowieniem któ®e reguluje obecnie kwestie przystąpienia nowego państwa jest 
art. 49 TUE.

7.1 Rozszerzenie Unii Europejskiej jako zmiana podmiotowa wielostronnej umowy międzynarodowej

TUE, TFUE i TEWEA są z prespektywy prawa międzynarodowego wielostronnymi umowami między 
narodowymi. Dla rozszerzenia ich zakresu stouje się więc odpowiednie normy prawa traktatowego ( 
normy prawa zwyczajowego, bo nie wszystkie kraje członkowskie są stronami Konwencji Wiedeńskiej 
o prawie traktatów z 1969).

TUE można traktować jako umowę warunkowo otwartą dla innych państw. Warunki te mają 
charakter zarówno obiektywny( nowa strona musi być państwem europejskim szanującym zasady z 
art2) jak i subiektywny ( wszystkie strony muszą zgodzić się na przyjęcie nowego państwa).

Nowe państwo nie ratyfikuje TUE ani nie przystępuje do niego innym aktem jednostronnym ale 
zawiera umowę międzynarodową ( Traktat akcesyjny), której zasadniczą treścią jest przystąpienie 
do trzech innych umów. Traktat akcesyjny jest więc wielostronną umową między dotychczasowymi 
państwami członkowskimi a państwem lub państwami przystępującymi.

Traktat taki ratyfikować muszą wszystkie dotychczasowe państwa członkowskie i co najmniej jedno 
państw wstępujące ( jeśli wstępuje więcej niż jedno, a nie wszystkie nowe ratyfikują, to obowiązuje 
tylko te państwa które ratyfikowały).

Traktat akcesyjny jest umową zamkniętą. Nie mogą przystąpić do niej żadne nowe strony.

7.2 Warunki rozszerzenia Unii Europejskiej

Art. 49. TUE dopuszcza rozszerzenie UE o państwa:

•

Europejskie

•

Szanujące wartości wskazane w art2 TUE

7.2.1 Państwa Europejskie

W traktatach i prawie unijnym nie ma definicji państwa europejskiego. Europejskość należy roumieć 
jako chęć zapewnienia homogeniczności kulturowej, niezbędnej do realizacji polityki integracji. 
Potwierdza to motyw z preambuły TUE wprowadzony T.Lizbońskim „Inspirowani kulturowym, 
religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne wartości…..”

Za państwo Europejskie jest uznawana Turcja, państwo kandydujące od 1999, z którym negocjacje 
rozpoczęto w 2005. Nie przeszkodził temu fakt, iż tylko fragment tego kraju leży na kontynencie 
europejskim. Każdy przypadek państwa kandydującego rozpatrywany jest oddzielnie. Jednakże 
państwo które nie nalzezy do Rady Europy nie zostanie przyjęte do Ue, po tylko państwa należące do 
RE mogą być stronami Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.  ( Maroko to 
jedyny przypadek oddalenia wniosku o członkowsto ze względu geograficznego)

7.2.2 Kryteria Kopenhaskie

Zgodnie z art.49 Tue w brzmieniu z Lizbony, Rada Europejska opracowuje kryteria kwalifikacji państw 
członkowskich. Przesłanki do przyjęcia sprecyzowano na posiedzeniu w Kopenhadze 21 i 22 czerwca 
1993. Kryteria kopenhaskie obejmują stabilną dekonmrację, sprawną gospodarkę rynkową. W 
deklaracji kopenhaskiej nie jest napisane wprost że państwo członkowskie musi przyjąć Konwencję 
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jednak trudno wyobrazić sobie, że kryterium 
przestrzegania praw człowieka i mniejszości jest spełnione przez państwo, które nie przystąpiło do tej 
konwencji. Niezależnie od kryteriów kopenhaskich UE może formułować dodatkowe warunki.

7.3 Proces akcesyjny

Początkiem jest złożenie wniosku o przyjęcie do Rady UE. Informacja o wniosku przekazywana jest 
( od T.Lizbońskiego) do PE i parlamentów narodowych. Rada Ue decyduje o rozpoczęciu procedury 
akcesyjnej, a KE na wniosek Rady wydaje wstępną opinię o państwie. Opinia ta nie wiąże Rady. Rada 
decyduje o nadaniu państwu statusu kandydata i rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych ( dla Polski 12 i 
13 grudnia 1997).

7.3.1 Negocjacje akcesyjne

UE nie jest formalnie stroną negocjacji, ponieważ niebędzie stroną traktatu akcesyjnego. ( stronami 
są państwa członkowskie i kandydat). Państwa członkowskie występują jednaki w sposób jednolity, a 
ich stanowisko wyraża przedstawiciel państwa sprawującego obecnie prezydencje UE.

2 podstawowe etapy negocjacji akcesyjnych:

•

Screening, czyli przegląd prawa wewnętrznego państwa kandydującego

•

Właściwe rokowania warunków członkostwa

7.3.1.1 Screening

W tej procedurze główną rolę odgrywa KE, dokonuje przeglądu prawa i sporządza raport na temat 
jego zgodności z prawem unijnym. Przy akcesji 10 państw etap ten podzielony był na 2 częsci:

1) Sesje wielostronne, gdzie KE omawia stan acquis communautaire w poszczególnych 

obszarach.

2) Sesje dwustronne. Komisja przedstawiała listy unijnych aktów prawa wiążących ( lista a) i 

niewiążących ( lista b), a państwo przygotowało liste aktów które są zgodne z unijną listą 
A.  Komisja sporządzałą raport, zatwierdzany przez państwo kandydujące, zawierający 
równanienie systemów prawnych.

Screening jest podstawą przygotowania stanowis negocjacyjnych państw członkowskich oraz 

państwa kandydującego.

7.3.1.2 Negocjowanie warunków członkowsta

Całość acquis została podzielona na obszary. Dawniej było to 31 obszarów, obecnie z rokowania 
z Turcją i Chorwacją obejmują 35 obszarów. Punktem wyjścia negocjacji w poszczególnych 
obszarach są stanowiska negocjacyjne państw członkowskich i państwa kandydującego. Dla 
państw członkowskich wspólne stanowisko opracowuje KE, a omawiane one jest przez COREPER, 
zatwierdzane przez Radę. Nastęnie prowadzone są rokowania. Państwo kandydujące nie ma 
obowiązku dostosowania sowjego prawa do acquis wcześniej niż w chwili przystąoenia do UE. 
Jednakże postęp w zbliżaniu systemów prawnych jest decydujący w kwestii uznania przez p. 
członkowskie, że można podjąć decyzję o przyjęciu nowego państwa.

Uzgodnienie stanowisk w poszczególnych obszarach sprawia, że zostają one „tymczasowo 
zamknięte”, co ogłaszane jest na Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej na szczeblu ministerialnym. 
Jednak „ nic nie jest ostatecznie zamknięte, póki wszystko nie jest zamknięte”.

7.3.2 dostosowywanie prawa państwa kandydującego.

Pojęcie „ dostosowywanie prawa” nie jest opisane w TUE. W literaturze wyróżnia się 
dostosowywanie metodą legislacyjną oraz metodą sądową.

Metoda legislacyjna: dokonywanie zmian aktów istniejącego prawa państwa kandydującego przez 
organy wyposażone w kompetencję legislacyjną, oraz przyjmowanie nowych aktów, zgodnych z 
prawem unijnym. Dyrektywy wymagają transpozycji , rozporządzenia stosowane są bezpośrednio, 
a powtarzanie ich części w prawie krajowym jest niedopuszczalne. Inaczej wygląda sytuacja z 
dostosowaniem prawa państwa kandydującego do rozporządzeń, które są wprowadzane do legislacji 
krajowej, ponieważ nie są częścią prawa państwa kandydującego z mocy własnej.Wraz z przyjęciem 
państwa do UE przepisy powielające powinny być uchylone.

Metoda sądowa: polega na dokonywaniu wykładni orzeczniczej przez sądy państwa kandydującego 
przy korzystaniu z dorobku prawnego i orzecznictwa UE. Prowspólnotowa wykłądnia prawa 
krajowego, która jest obowiązkiem państw członkowskich, jest także metodą dostosowywania prawa 
państw kandydujących.

Szczególne trudności mogą pojawić się w odniesieniu do istniejących zobowiązań międzynarodowych 
państwa kandydującego. Może więc powstać koneiczność renegocjacji przez państwo kandydujące 
wiążących je umów międzynarodowych, a nawet ich wypowiedzenia.  ( Niekiedy komisja włącza się  
proces renegocjacji zmiany umów).

7.3.3 Postępowanie po zakończeniu negocjacji akcesyjnych.

Negocjacje prowadzą do powstania projektu Traktatu Akcesyjnego. Po ostatecznym zamknięciu 
wszystkich obszarów projekt traktatu zostaje przekazany za pośrednictwem Radu UE do zopiniowania 
przez KE( opinia nie wiążąca).  Do podjęcia decyzji przez Rade potrzebna jest zgoda PE. Zgoda 
udzielana jest większością głosów w PE. Potem Rada jednomyślnie podejmuje decyzje o przyjęciu 
nowego państwa.

Kolejny etap to podpisanie Traktatu Akcesyjnego przez przedstawicieli wszystkich państw 

członkowskich oraz państwa kandydującego. Traktat wymaga ratyfikacji przez wszystkie strony. 
Dokumenty akcesyjne składane są państwu depozytariuszowi (tradycyjnie Republika Włoska). Istnieje 
ryzyko dla państwa kandydującego, gdyż w okresie między podpisaniem traktatu a wejściem jego w 
życie nie uczestniczy ono w procedurze tworzenia prawa . Podczas podpisania Traktatu akcesyjnego 
zgadza się ono na związanie z acquis istniejącym w chwili akcesji, chociaż znają tylko acquis z chwili 
podpisania traktatu. Może zdarzyć się tak że między datą podpisania traktatu a jego datą wejścia w 
życie prawo UE zmieni się na niekorzyść państwa kandydującego. Jeśli zmiana taka nastąiłaby przed 
ratyfikacja przez państwo kandydata, może ono zrezygnować ze starań na ówczesnych warunkach 
i wrócić do negocjacji.  Po złożeniu ratyfikacji nie może się już wycować. ( Polska w czerwcu 2004 
złożyła do Trybunału Sprawiedliwości WE i Sądi I instancji trzy skargi o uchylenie aktów prawa 
przyjętych w okresie między naszą ratyfikacją a akcesją). 

Mechanizmem obronnym  jest nadanie państwu pomiędzy ratyfikacją a akcesją statusu „aktywnego 
obserwatora”, który uczestniczy w posiedzeniach RUE, COREPER, komitetów i grup roboczych Rady z 
prawem zabierania głosu.

7.4 Traktat akcesyjny

Struktura traktatu akcesyjnego:

•

Traktat dotyczący przystąpienia- zawiera zgodę państw członkowskich oraz państwa 

kandydata na przyjęcie go do UE, uregulowana jest kwestia jego wejścia w życie, są też 
postanowienia końcowe z datą wejścia

•

Akt dotyczący warunków przystąpienia – jest dokumentem o podstawowym znaczeniu, 

zawiera podstawowe uprawnienia i zobowiązania państw członkowskich i kandydujących

•

Akt końcowy- zawiera różne deklaracje 

 

7.5 Historia i prespektywy rozszerzania Unii Europejskiej

7.5.1 Fazy rozszerzenia przez rokiem 2004

Pierwotni członkowie EWWIS, EWG i Euroatomu: Francja, Belgia, Włochy, RFN, Holandia i Luxemburg. 
Wielka Brytania pierwotnie odniosła się z rezerwą do tej idei i założyła EFTA. W następstwie 
kryzysu sueskiego 1956 zmienili zdanie i w 1961 złożyli wniosek o przyjęcie do Wspólnot, wraz z 
Danią, Irlandią i Norwegią. Rozszerzenie zablokował prezydent Francji Charles de Gaulle. Państwa 
te ponownie zgłosiły wniosek w  1967 roku. 1 stycznia 1973 trzy wspólnoty powiększyły się tylko 
o Danię, Irlandię i Wielką Brytanię, bowiem Norwegowie w referendum zagłosowali przeciwko 
akcesji. W 1975 wniosek złożyła Grecja,  traktat podpisano 25 maja 1979, a Grecja do Wspólnot 
wstąpiła 1 stycznia 1981 roku. ( 1 lutego 1985 wyłączono stosowanie traktatów na należącej do 
Danii Grenladnii). Hiszpania i Portugalia wnioski złożyły w 1977, traktaty podpisano 12 lipca 1985 w 
Lizbonie, a rozszerzenie nastąpiło 1 stycznia 1986. 1987-znioski złożyła Turcja i Monako. Wniosek 
Monako został odrzucony przez Radę Europejską, bowiem nie jest ono państwem europejskim, 
wniosek turcji uzyskał negatywną opinie KE w 1989 i dopiero w 1999 uzyskała ona status kandydata, 
a negocjacje rozpoczęto w 2005. W 1990 wnioski złożył Cypr i Malta. W 1992 wpłyneły wnioski 
Austrii, Finlandii, Szwecji i po raz kolejny Norwegii ( po raz kolejny referendum odrzuciło). Traktat 
akcesyjny z tymi państwami wszedł w życie  1 stycznia 1995, a podpisano go 16 maja 1994.

7.5.2 Akcesja 10 państw w 2004 roku.

Największe rozszerzenie nastąpiło 1 maja 2004 roku o : Polskę, Czechy, Slowację, Słowenię, Węgry, 
Litwa, Łotwa, Estonia, Cypr, Malta.  Każde z tych państw wcześniej podpisało Układy Europejskie 
rpzewidujące stowarzyszenie państw  z Unią. ( Układ Europejski z polską podpisano 16 grudnia 1991). 
Umowy te tworzyły strefę wolnego handlu in statu nascendi między UE a państwem stowarzyszonym,  
przy czym okres dojścia do tej strefy np. dla polski wynosił 10 lat. Inne postanowienia dotyczyłu 
przepływu pracowników, prowadzenia działalności gospodarczej i świadczenia usług ( nie 
wprowadzały swobody, ale zasadę niedyskryminacji. W odniesieniu do prawa konkurencji nakładały 
na państwa stowarzyszone wymóg przestrzegania podstawowych zasad wspólnotowych.

Proces stowarzyszenia nadzorowała Rada Stowarzyszenia ( członkowie RUE i członkowie rządu 
państwa stowarzyszonego), Komitet Stowarzyszenia ( funkcjonariusze KE i administracji rządowej 
państwa) i Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia ( deputowani PE i parlamentarzyści w państwie).

 W 1994 Rada Europejska w Essen przyjęła Strategię Akcesyjną dla państw Europy Środkowej i 
Wschodniej. Między 1994 a 1996 państwa składały wnioski o członkowstwo. W 1996 została wydana 
biała księga o przygotowaniu państw do integracji z rynkiem wewnętrznym. W 1998 Rada UE przyjęła 
dokument Partnerstwo dla Członkowstwa ( osobny dla każdego państwa), w którym wskazała obszary 
i kierunki reform, oraz sprecyzowała zasady pomocy finansowej. Negocjajce akcesyjne toczyły się od 
31 marca 1998, zakończone zostały na szczycie w Kopenhadze 12 i 13 grudnia 2002. 16 kwietnia 2003 
podpisano Traktat akcesyjny który wszedł w życie 1 maja 2004.

7.5.3 Akcesja Bułgarii i Rumunii w roku 2007

Bułgaria i Rumunia wnioski złożyły w  1995 roku, i również z nimi podpisano Układy Europejskie. Nie 
udało się jednak zakończyć negocjacji razem z  10 która wstąpiła do UE w 2004. Negocjacje zamknięto 
w grudniu 2004, Traktat Akcesyjny podpisano 25 kwietnia 2005 w Luxemburgu, a państwa do UE 
wstąpiły 1 stycznia 2007.

7.5.4 Obecne negocjacje akcesyjne

Wnioski złożyła: Turcja ( 14 kwietnia 1987), Chorwacja (21 lutego 2003), Macedonia ( 22 marca 2004), 
Czarnogóra ( 15 grudnia 2008), Albania ( 28 kwietnia 2009), Islandia ( 17 lipca 2009) oraz Serbia ( 23 
grudnia 2009). Status państwa kandydującego ma Turcja, Chorwacja i Macedonia.

Turcja: Negocjacje trwają od 2005. Zakończono proces screeningu. Obecnie negocjacje w niektórych 
obszarach są zamrożone przez spór dotyczący Cypru. Negocjacje są też utrudnione przez zastrzeżenia 
niektórych państw członkowskich i złe wyniki badania opinii publicznej w UE.

Chorwacja: status kandydata od 2004, negocjacje od 2005.

Macedonia: państwo kandydujące od 2005. Nie rozpoczęto jednak negocjacji ponieważ trwa spór 
między Macedonią, Grecją i Cyprem, które nie zgadzają się na stosowanie nazwy Macedonia.

Wnioski Czarnogóry, Albanii i Serbii nie uzyskały jeszcze opinii KE

8. Podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi, 
oraz  w ramach Unii Europejskiej

8.1 Uwagi wstępne

Trudno mówić o jednej zasadzie podziału kompetencji. Przed Lizboną zagadnienie podziału 
kompetencji odnosiło się do Wspólnot, czyli I filaru UE. Wejście z życie Traktatu z Lizbony 
wprowadziło zasadniczą zmianę.

8.2 Dwa fundamenty podziału kompetencji między UE a państwa członkowskie.

Przydzielanie kompetencji UE to przejaw tzw. Integracji pozytywnej, obok niej wyróżniamy integrację 
negatywną- przejawiającą się tym, że same Traktaty zakazują państwom podejmowania działań w 
obszarach, które jako takie nie muszą być włączone do zakresu kompetencji UE.

8.3 Zasada kompetencji przyznanych

- to fundament działania Wspólnot od początku. 1 grudnia 2009 zapis w art5 TUE. Granice 
kompetencji UE wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadzie 
pomocniczości i proporcjonalności. „ Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych 
jej przez Państwa  Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie 
kompetencje nieprzyznane UE w Traktatach należą do państw członkowskich”.

Tylko państwom członkowskim przysługuje kompetencja do zmian i uzupełniania Traktatów. Oznacza 
to że Unii nie przysługuje kompetencja kompetencji.

8.4 Przepisy kompetencyjne dotyczące wydawania aktów UE

Zgodnie z art17 ust.2 TUE o ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać 
przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji. Jeśli nie jest wskazany organ konsultacyjny nie trzeba się z 
nikim konsultować. Brak wskazania procedury podjęcia decyzji przez Radę oznacza zastosowanie 
większości kwalifikowanej, zaś przez Radę Europejską – procedury konsensusu. Art. 250 TFUE 
określa procedurę decyzyjną Komisji . Jeśli przepis kompetencyjny nie określa typu aktu, oznacza to 
możliwość wydania rozporządzenia, dyrektywy lub aktu niewiążącego.  W przepisie kompetencyjnym 
nie może zabraknąć określenia właściwego organu oraz przedmiotu aktu.

8.5 Obszary kompetencji UE

Unia jest kompetentna w zakresie: unii celnej, Wspólnej Polityki Handlowej, ustanawiania reguł 
konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityki gospodarczo-walutowej, 
Wspólnej Polityki Rolnej i rybołówstwa, polityki transportowej, realizacji rynku wewnętrznego, 
polityki społecznej,  polityki spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, polityki ochrony 
środowiska naturalnego, ochrony konsumentów. Jest kompetentna także w zakresach: tworzenia 
sieci transeuropejskich, energii, Przestrzeni Wolności,  Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, w zakresie 
zdrowia publicznego, badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej, współpracy na rzecz 
rozwoju i pomocy humanitarnej. Kompetencjami Unii są objęte takie dziedziny jak: przemysł, kultura, 
turystyka, edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport, ochrona ludności oraz współpraca 
administracyjna a także Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. Żadenego z tych obszarów 
nie można określić jako objętego kompetencjami wyłącznymi państw członkowskich. Tylko nieliczne z 
nich objęte są kompetencjami wyłącznymi UE.

8.6 Kompetencje dorozumiane UE.

Kompetencja dorozumiana to taka która nie jest wymieniona expressis verbis, ale da się wyprowadzić 
z innych elementów na drodze wnioskowania. Faktycznie kompetencje dorozumiane nie mogą 
byćź zakwestionowane. Sporny jest jedynie dopuszczalny zakres tych kompetencji. Do grudnia 
2009 szczególnie mocno ugruntowana została koncepcja kompetencji dorozumianych Wspólnot do 
zawierania umów międzynarodowych.

8.7 Istota i wybór podstawy prawnej aktu.

Norma kompetencyjna upoważniająca do wydania danego aktu stanowi jego podstawę prawną. W 
praktyce podstawa prawna z reguły jest wskazywana na początku uzasadnienia danego aktu. 

8.8 Granice  kompetencji Unii Europejskiej. Kompetencje państw członkowskich.

Kompetencje niezastrzeżone dla Unii należą do państw członkowskich. T  z Lizbony nie wprowadził 
katalogu nienaruszalnych kompetencji państw członkowskich.  W obszarach objętych kompetencjami 
państwa również obowiązują zasady prawa unijnego ( np. zakaz dyskryminacji). Unia nie wkracza 
w takie dziedziny jaki: prawo rzeczowe, wyznaniowe, prawo o aktach stanu cywilnego, prawo 
geodezyjne i kartograficzne, prawo budowlane, grzebalnictwo, 

8.9 Rodzaje kompetencji UE

Określenie „kompetencja wyłączna zostało wprowadzone Traktatem z Maastricht. W Traktacie z 
Lizbony w art. 2 TUE zdefiniowano poszczególne rodzaje kompetencji. 

Kompetencja wyłączna: jeśli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, 
jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawne wiążące, natomiast Państwa 
Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii w celu wykonania aktów Unii.

Kompetencje dzielone: Jeśli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z 
Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawne wiążące 
w tej dziedzinie Państwa wykonują swoją kompetenmcję w zakresie w jakim Unia nie wykonała 
swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w 
jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji”. ( tak zwany efekt zajętego 
pola).

Kompetencje przy których nie występuje efekt zajętego pola określane są kompetencjami 
równoległymi ( T. Lizboński nie przejął tego określenia).

8.10 Obszary objęte kompetencjami wyłącznymi UE

5 obszarów: Unia celna, Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku 
wewnętrznego, polityka pieniężna w odniesieniu do państw członkowskich których walutą jest Euro, 
zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach Wspólnej Polityki Rybołówstwa, Wspólna 
Polityka Handlowa.

Przesądzenie wyłącznego charakteru kompetencji nie jest  neutralne w stosunku do praw państw 
członkowskich, stanowi faktyczny zakaz działania państwa w danym obszarze.

8.11 Kompetencje Unii Europejskiej inne niż wyłączne

Kompetencje dzielone( wykaz w art.4 ust2 TFUE):rynek wewnętrzny, spójność gospodarcza, 
społeczna i terytorialna, rolnictwo i rybołówstwo, środowisko naturalne, ochrona konsumentów, 
transport, sieci transeuropejskie, energia, Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości. 
Cechą wspólną tych obszarów jest to, że Unia wydaje przepisy , które albo kreują bezpośrednio 
stosowane normy, albo ograniczają się do zbliżania przepisów krajowych państw członkowskich. 
Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie , koordynowanie lub 
uzupełnianie działań państw. 

8.12 Zasady równowagi instytucjonalnej i autonomii instytucjonalnej.

Najważniejszy aspekt równowagi instucjonalnej wiąże się  z wzajemnym poszanowaniem 
kompetencji przez instytucje Unii Europejskiej. Każda instytucja Unii musi respektować kompetencje 
innych instytucji, w tym zwłaszcza nie może ich zastępować czy pomijać ich obligatoryjnego udziału.

Kilka aspektów równowagi:

•

Jeden z nich wiąże się ze stosunkiem PE  z KE i Radą. Wyrazem tej równowagi są prawa 

Parlamentu wynikające z procedur prawotwórczych, prawo do zgłaszania interwencji i prawo 
skargi do ETS

•

Drugi wymiar zasady wiązany był z wzajemnymi stosunkami między Radą a KE. 

Najważniejszym elementem zasady w tym aspekcie była pozycja Rady jako głównego 
prawodawcy i KE jako głównego wnioskodawcy.

•

Trzeci wymiar łączy się ze stosunkiem ETS do innych instytucji 

Zasada równowagi instytucjonalnej wiąże się z zasadą autonomii instytucji. Każda instytucja 
dysponuje wynikającą z Traktatów autonomią, w szczególności co do zasad wewnętrznego 
funkcjonowania ( własny regulamin, siedzibę wyznaczają państwa członkowskie).

9 Zasada lojalności

Zwana jest również Zasadą lojalnej współpracy lub solidarności.  Zasada ta nie ma jednolitej 
podstawy traktatowej.

9.1 art. 4.3 TUE

„zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i 
udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu działań wynikających z traktatów. Państwa 
Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególnie właściwe dla zapewnienia 
wykonywania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów Unii. Państwa Członkowskie ułatwiają 
wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które 
mogły by zagrażać urzeczywistniania celów UE”

Zasada lojalności w EWEA

artykuł 192 Traktatu ustanawiającego EWEA zawiera podobnie sformułowaną definicję zasady 
lojlności co artykuł 4.3 Traktatu o Unii Europejskiej.

EWEA ma mały zakres przedmiotowy dlatego problematyka zasady lojalności nie jest często 
podnoszona na wokandzie TS – skromna praktyka orzecznicza w tym przypadku.

Dorobek orzeczniczy Trybunału w zakresie art. 4.3 TUE (po Lizbonie taki numer ma ten artykuł) ma w 
pełni zastosowanie do EWEA.

 

Charakter prawny zasady lojalności

trzeba odpowiedzieć na pytanie do czego ta zasada ma doprowadzić? Do czego ona zobowiązuje 
państwo członkowskie?

Czy ma charakter :

zobowiązania do osiągnięcia konkretnego celu, 

czy może 
zobowiązania do działania?

Rozróżnienie tego jest ważne w przypadku skarżenia na naruszenie  zobowiązań.

-rzadko ta zasada stanowi wyłączną podstaw e prawną orzeczenia sądu, ma charakter zazwyczaj 
normy lex generalis, co oznacza że lex specialis tak naprawdę determinuje tutaj większość przepisów.

 

Niekiedy obowiązki nałożone na państwo członkowskie wynikają z zasady lojalności. Na 

przykład  sprawa Komisja przeciw Republice Włoskiej. Chodziło o brak współpracy ze strony Włoch w 
dochodzeniu o naruszenie prawa wspólnotowego (teraz po Lizbonie mamy prawo unii).Władze 
włoskie nagminnie ignorowały wezwania komisji do działania, naruszając w ten sposób art 4.3 TUE 
mówiący o zasadzie lojalności. 

Orzeczenie sądu: „Państwa członkowskie mają obowiązek współpracy w dobrej wiedzę we 

wszelkich postępowaniach wyjaśniających wszczętych przez KE, (..) oraz dostarczenia KE wszystkich 
niezbędnych informacji”

Charakter prawny tej zasady za każdym razem musi być rozpatrywany w konkretnym 

kontekście. Art. 4.3 TUE może mieć charakter zobowiązania do  osiągnięcia rezultatu, np. 
współpraca z KE w toku postępowania, oraz ,  np. obowiązek nałożony na sądy krajowe przez art 288 
TFUE oraz art 4.3 TUE do zapewnienia skutku bezpośredniego przepisom dyrektyw w sytuacji braku 
lub niepełnej transpozycji. 

Samodzielnie jednak art 4.3 nie może wywołać skutku bezpośredniego, jedynie w połączeniu z 
innymi przepisami.

Jednak ma znaczenie dla jednostek i dochodzenia praw wynikających z prawa Unii Europejskiej – 
wyrok TS z 13 stycznia 2004 w sprawie C-453/00 Kuhne & Heitz. 

 

Konsekwencja naruszenia zasady lojalności

odpowiedzi należy szukać w ogólnych przepisach kompetencyjnych dotyczących instytucji UE oraz w 

orzecznictwie TS.

W przypadku większości przypadków w sprawie zasady lojalności decydują KE i TS, Komisja 
Europejska jest też strażniczką Traktatów. Natomiast przy WPZiB -  Rada UE stoi na straży 
przestrzegania realizacji WPZiB i tutaj jest brak możliwości jurysdykcji TS, dlatego Sankcje za 
naruszenie zasady lojalności w zakresie WPZiB, mają (jeśli w ogóle) charakter polityczny. 

Państwo członkowskie może ponosić odpowiedzialność za naruszenie zasady lojalności na 

płaszczyźnie UE – francuscy rolnicy protestując opóźnili i ograniczały swobodny przepływ towarów.  
Trybunał uznał  Francję winną naruszenia Zasady Lojalności w połączeniu z jakimś innym artykułem, 
za niepodjęcie działań w celu ograniczenia rolniczych protestów.

Zasada lojalności jest elastyczna, może być podstawą powództwa (w połączeniu z innym artykułem 
TFUE lub TUE) oraz może stać się podstawą dochodzenia roszczeń.

 

Zakres podmiotowy zasady lojalności

adresaci: 

państwa członkowskie, (wg wykładni rozszerzającej także organy krajowe, ustawodawcze, 
wykonawcze, sądy - obowiązek stosowania prawa wspólnotowego oraz niestosowania sprzecznego z 
nim prawa wewnętrznego.)

Państwo w tym przypadku może też odpowiadać za zachowanie jednostek tak jak z tymi rolnikami)

instytucje unii – sporadycznie kwestie związane z instytucjami pojawiają się na wokandzie TS

Zasada lojalności ma charakter dynamiczny, zaś jej zakres jest nieustannie przedmiotem orzecznictwa 
TS

 

Obowiązki państw wynikające z zasady lojalności

obowiązki o charakterze pozytywnym:

•

podejmowanie właściwych środków ogólnych i szczególnych w celu zapewnienia wykonania 

zobowiązań wynikających z prawa Unii Europejskiej – jest podstawą ukształtowanej przez 
orzecznictwo TS zasady efektywności prawa wspólnotowego, z której z kolei wynikają 
zasada skutku bezp., pierwszeństwa prawa wspólnotowego, skutku pośredniego i zasada 
odpowiedzialności państw za naruszenie prawa wspólnotowego.

•

ułatwianie Unii oraz EWEA wykonywania ich zadań - 

 

Wiąże się z zasadą lojalności także :

•

zapewnienie efektywności prawa UE, w tym stosowani wszystkich zasad (pierwszeństwa 

skutku bezp., itd.)

•

zapewnienie pełnej i skutecznej transpozycji

•

obowiązek nałożony na państwo związany z zapewnieniem skuteczności aktom prawa 

wtórnego w krajowych porządkach prawnych 

•

zapewnienie mechanizmów proceduralnych umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie 

przepisów, skutecznych procedur

•

Nałożenie sankcji za nieprzestrzeganie prawa unijnego w prawie wewnętrznym

   

obowiązki o charakterze negatywnym:

•

powstrzymanie się od działań, które mogą godzić w realizację celów Traktatowych

(jednocześnie powstrzymywanie się przez państwo od działań w obszarach, w których kompetencje 
mają UE/EWEA) kwestię podziału kompetencji jak wiemy porusza też zasada pomocniczości o której 
za kilka stron. 

 

Co za tym idzie:

•

państwa członkowskie nie mogą podpisywać umów międzynarodowych, jeśli mandat 

do tego został przekazany Unii

•

Państwa nie mogą w okresie od wejścia w życie dyrektyw do upływu terminu 

transpozycji uchwalać aktów prawnych, które godzą w cel dyrektywy

 

PODSUMOWANIE:

Zasada lojalności:

•

określa fundamentalne zasady współpracy państ członkowskich oraz instytucji UE

•

obejmuje obowiązek podejmowania przez państwa członkowskie wzelkich działań ku 

realizacji celów UE i EWEA

•

obejmuje obowiązek wspierania instytucji UE w realizacji ich działań

•

zakazuje podejmowania działań, które godzą w cel UE

•

stanowią podstawę zasady efektywności prawa UE

 

Zasada niedyskryminacji 

Art. 18 TFUE

przede wszystkim jako zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, czasem 
też traktowana jako szczególny wyraz zasady równości jako ogólnej zasady prawa unijnego.

„podobne sytuacje nie powinny być traktowane odmiennie, chyba że różnica jest obiektywnie 
uzasadniona”

-dotyczy to także równego traktowania kobiet i mężczyzn na rynku pracy 

-norma kompetencyjna dotycząca zwalczania dyskryminacji ze względu napłeć, rasę lub 
pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację 
seksualną – art 19 TFUE

 

zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową

-leży u podstaw wszystkich swobód unijnych – zwłaszcza przepływu osób

-Każda osoba objęta prawem wspólnotowym zostaje postawiona na równi z obywatelami 
danego państwa w którym się znajduje.

-uczestnicy zintegrowanego rynku powinni być traktowani w każdym państwie członkowskim 
co do zasady w sposób narodowy

-art 18 TFUE jest bezpośrednio skuteczny- stanowi prawo podmiotowe, powinien być 
chroniony przed sądami państw członkowskich.

-swoboda przepływu pracowników, swoboda przedsiębiorczości, swoboda świadczenia usług 
są uważane za szczególne zastosowanie zasady niedyskryminacji ze względu na pochodzenie 
państwowe

-Dyskryminacja bezpośrednia ze względu na pochodzenie państwowe powstaje wówczas, 
gdy podmiot przynależący do innego państwa członkowskiego jest traktowany inaczej niż 
podmioty krajowe

-dyskryminacją jest na przykład nałożenie na studentów innego kraju opłaty za rejestrację na 
studia jeżeli studenci krajowi tego nie robią

-dyskryminacja jawna i niejawna (ukryta) obie należy znieść

Dyskryminacja pośrednia – np. żeby praktykować zawód adwokata w Holandii trzeba było 
być tam zameldowanym – dyskryminacja pośrednia, bo mamy swobodę świadczenia usług.

-zasada niedyskryminacji rozszerzona przez wprowadzenia obywatelstwa unii – obywatel 
unii może powoływać się na wszystkie aspekty art. 18 TFUE będąc na terytorium państwa 
przyjmującego.

Dyskryminacja odwrotna
Gdy obywatel danego państwa znajduje się w gorszej sytuacji, ponieważ nie może powołać 
się na dany środek prawa unijnego, podczas gdy obywatel innego państwa przebywający na 
terytorium tego państwa może się w podobnej sytuacji powołać na dane postanowienie.

 

Równe traktowanie kobiet i mężczyzn

jedno z zadań unii, 

odnosi się do: warunków zatrudnienia, pracy, wynagrodzenia, awansu i świadczeń 
socjalnych.

Część praw podstawowych – chronionych przez TS i SPI.

 

Zwalczanie dyskryminacji

art 19 TFUE

„podjęcie środków niezbędnych do zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę 
lub pochodzenie etniczne, religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację 
seksualną.”

cel walki jest powiązany z ogólnymi celami Unii, w tym zwłaszcza osiągnięcia wysokiego 
poziomu zatrudnienia i opieki socjalnej, a także społecznej.

Z orzecznictwa TS wynika, że dopóki RUE nie wyda stosownych aktów prawnych, dopóty 
rodzaje dyskryminacji wymienione w art. 19 TFUE nie są objęte materią prawa unijnego.

Tzn też że nie ma skutku bezpośredniego.

 

Obecnie te dyskryminacje definiują 2 dyrektywy wydane przez RUE.

 

Analiza acquis prowadzi do wniosku, że zasada niedyskryminacji w rozumieniu prawa 
unijnego przeszła swoistą ewolucję od bycia wyrazem obowiązku równego traktowania 
czynnych ekonomicznie podmiotów uczestniczących w zintegrowanym rynku do prawa o 
charakterze podstawowym.

 

ZASADA POMOCZNICZOŚCI

geneza

od Arystotelesa, przez Tomasza z Akwinu, de Tocqueville'a, naukę społeczną kościoła, 
aż do największej popularności po II WŚ, kiedy to trzeba było określić relacje między 
jednostką a społeczeństwem oraz między społeczeństwem a władzą – lokalną, narodową, 
ponadnarodową – we Wspólnotach.

 

Zasada pomocniczości oznacza, że na poziomie Unii Europejskiej powinny być podejmowane 
tylko takie działania, które przeniesione na szczebel wyższy niż państw członkowskich 
dawałyby gwarancję większej skuteczności, niż gdyby pozostawić ich prowadzenie wyłącznie 
w kompetencji państw członkowskich.

Na szczeblu krajowym zasada pomocniczości powoduje, że decyzje ważne dla obywateli 
zapadają na możliwie najniższym poziomie. Zasada ta odnosi się do właściwego 
przyporządkowania kompetencji między Unię i państwa członkowskie oraz do stworzenia 

mechanizmu umożliwiającego i ułatwiającego rozstrzyganie, kto powinien podjąć stosowne 
działanie prawotwórcze.

 

Początkowo zasada pośrednio sformułowana w traktatach założycielskich WE. Art 5 Traktatu 
ustanawiającego EWWiS przewidywał dla wspólnoty możliwość działania przy respektowaniu 
kryterium konieczności i proporcjonalności.

Traktat o EWG – art 235 tez pośrednio określa „ jeżeli konieczne jest podjęcie działania przez 
wspólnotę by osiągnąć cel, rada podejmuje konieczne środki, działając jednomyślnie na 
wniosek Komisji po zasięgnięciu opinii PE”

Zasada pomocniczości została zawarta w JAE 1986, ale tylko w odniesieniu do środowiska 
naturalnego. Wspólnota podejmuje działania w taki zakresie, w jakim realizacja celów może 
zostać osiągnięta z większym skutkiem na szczeblu wspólnoty.

Formalnie wprowadzona w traktacie o Unii Europejskiej z Maastricht stając się jedną z 
podstawowych zasad prawa wspólnotowego. Przywołana w art 3b TWE i preambule – 
decyzje podejmowane jak najbliżej obywateli, na najniższym szczeblu.

Wprowadzono także kilka dokumentów przy okazji o charakterze niewiążącym – 
wypracowano w nich szczegółowe kryteria i procedury:

-Komunikat KE do Rady i Parlamentu z dnia 27 października 1992

-Konkluzje z posiedzenia Rady Europejskiej w Edynburgu (a wcześniej taki sam dokument z 
Birmingham)

Formułowały te dokumenty (a było ich więcej) wytyczne dla instytucji Wspólnoty, konieczne 
do uwzględnienia przy badaniu zgodności jej działań z zasadą pomocniczości.

„Zasada ta nie może być wykorzystywana do sankcjonowania niepohamowanego wzrostu 
władzy instytucji europejskich, ani nie może bć pretekstem do podważania solidarności czy 
osiągnięć Unii” - raport tzw. Grupy Refleksyjnej

Traktat z Amsterdamu

art 5 TWE

„Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz 
celów w nim wyznaczonych.

W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje 
działania zgodnie z zasadą pomocniczości. (...)”

Traktak jednak nie określał kompetencji wyłącznych.

 

Zgodnie z postanowieniami TWE zasada pomocniczości miała zastosowanie w dziedzinach 
takich jak:

•

edukacja

•

kształcenie zawodowe

•

kultura

•

ochrona zdrowia

•

ochrona konsumenta

•

sieci transeuropejskie

•

badania i rozwój technologiczny

 

Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

Dołączony do traktatu z Amsterdamu, precyzował wcześniejsze, nieformalne informacje i 
ustalenia.

Wśród postanowień wyróżniono dwie grupy przepisów:

1.ogólne zasady związane ze stosowaniem zasady pomocniczości

2.przepisy zawierające szczegółowe wymogi proceduralne, których przestrzeganie miało 
zapewnić zgodność działań wspólnotowych z wymogami art 5 TWE. (obowiązki związane z 
koniecznością odpowiedniego uzasadnienia wspólnotowych aktów prawnych, wskazujących 
na spełnienie zasady pomocniczości., wskazanie czy na pewno ma być podejmowana dana 
decyzja na szczeblu unijnym , uzasadnianie działań, rozważanie, które rozwiązanie dałoby 
więcej korzyści: lokalne czy ponadnarodowe) 

 

Pomocniczość ma charakter dynamiczny, i powinna być stosowana w świetle celów 
określonych w TWE.

 

Traktat z Lizbony zmodyfikował zasadę pomocniczości. Jest zawarta w art 5 ust.3.

„Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej 
kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele 
zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa 
Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze 
względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze  ich osiągnięcie 
na poziomie unii.

Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie 

stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad 
przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.”

 

Kompetencje wyłączne Unii, co do których zasada subsydiarności nie zostanie zastosowana:

•

unia celna

•

ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego

•

Polityka pieniężna (w krajach z Euro)

•

Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach Wspólnej Polityki 

Rybołówstwa

•

Wsp. Polityka Handlowa

•

Zawieranie umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w 

akcie prawodawczym Unii (bla bla bla...)

 

W państwach członkowskich mamy poziom centralny, a później poziom regionalny i lokalny. 
Nadano zasadzie pomocniczości także wymiar terytorialny i wzmocniono pozycję władz 
regionalnych i lokalnych.

Parlamenty narodowe od traktatu z Lizbony mają nowe zadanie. Mają zapewnić 
przestrzeganie zasady pomocniczości w ramach stanowienia prawa unijnego.

Parlamenty narodowe zapewniają zgodność z zasadą pomocniczości projektów i inicjatyw 
prawodawczych przedkładanych na mocy przepisów o współpracy sądowej w sprawach 
karnych oraz współpracy policyjnej.

 

Zasada subsydiarności wymieniona także w Karcie Praw Podstawowych art.51

 

Zasada subsydiarności w orzecznictwie sądów unijnych to badanie głównie czy unia nie 
wtrąciła się w kompetencje państw członkowskich. Zasada ta podlega kontroli sądów Unii 
Europejskiej.

 

Zasada pomocniczości stanowi podstawę relacji między władzami szczebla centralnego a 
strukturami terytorialnymi w państwach członkowskich UE.

Regiony wzmacniają sens zasady pomocniczości, co z kolei prowadzi do ich 
upodmiotowienia.

np. duże regiony Niemiec, Belgii, Austrii domagały się udziału w podejmowaniu decyzji, co 
spowodowało przyjecie Deklaracji, że zasada pomocniczości dotyczy nie tylko państw lecz 

władz regionalnych i lokalnych, jeśli posiadają własne kompetencje prawodawcze w prawie 
krajowym.

 

Za strażnika zasady subsydiarności uważany jest Komitet Regionów. Po tr. z Lizbony 
posiada on legitymację skargową w sprawach o naruszenie pomocniczości. Może wszcząć 
postępowanie przed TS.

Zasada proporcjonalności

 

    Zasada  proporcjonalności  służy  do  oceny  relacji  między  podejmowanymi  środkami  a  zakładanymi 
celami.  Zachowanie  władz  publicznych  powinno  być  ograniczone  do  tego,  co  jest  niezbędne  do 
osiągnięcia zakładanego celu. W systemie prawa unijnego ma dwojaki charakter. Jest jedną z zasad 
ustrojowych UE oraz zasadą ogólną UE.

 

1.

Jako zasada ustrojowa – zas. Proporcjonalności doprecyzowuje reguły korzystania przez Unię 

z kompetencji powierzonych jej na podst. Traktatu o UE i Traktatu o funkcjonowaniu UE.

2.

Jako zasada ogólna – chroni jednostki przed nadmierną ingerencją w sferę przysługujących im 

praw i wolności zarówno przez instytucje UE, jak i organy państw członkowskich.

 

Źródła

 

  art. 5 ust5. 4 TUE - ,,Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają 
poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów”.

 

Geneza i ewolucja

 

    Wywodzi  się  z  prawa  niemieckiego.  Zasada  proporcjonalności  doczekała  się  regulacji  traktatowej 
dopiero  w  Traktacie  o  UE  (  art  3b,  akapit  trzeci).  Zyskała  wtedy  status  zasady  ustrojowej.  Służy 
ona  do  ochrony  interesów  państw  członkowskich  względem  Unii.  W  Traktacie  z  Amsterdamu, 
nie  wprowadzono  zmian  w  treści.  Dołączono  jedynie  Protokół  w  sprawie  stosowania  zasad 
subsydiarności i proporcjonalności. Traktat konstytucyjny podtrzymywał dotychczasowe rozwiązania. 
Traktat  z  Lizbony  (art.  5  ust  3  TUE.)  Doprecyzowano,  że  zakres  działań  Unii,  jak  i  ich  formy  nie 
mogą  wykraczać  poza  to,  co  jest  konieczne  do  osiągnięcia  celów  TUE  i  TFUE.  Instytucje  UE  kierują 
się  przy  stosowaniu  zas,  proporcjonalności  protokołem  w  spr.  Stosowania  zasad  pomocniczości  i 
proporcjonalności.

 

Test proporcjonalności

 

    Stosowanie  zasady  proporcjonalności  polega  na  wyważeniu  między  rozbieżnymi  interesami 
państwa członkowskiego i Unii, jednostki i Unii bądź jednostki i państwa członkowskiego. Służy temu 
test  proporcjonalności.  Wskazuje  on,  jakiego  rodzaju  okoliczności  powinny  zostać  uwzględnione. 
Wyróżniamy 2 typy testów: dwuelementowy oraz trójelementowy.

    Trójelementowy:  środek  musi  się  nadawać  do  osiągnięcia  zakładanego  celu,  środek  musi  być 
niezbędny  do  osiągnięcia  celu,  środek  nie  może  nakładać  na  jednostkę  ciężarów,  które  byłyby 
nadmierne w stosunku do zakładanego celu.

  Dwuelementowy: obejmował przesłanki: adekwatności i niezbędności. 

    Trybunał  Sprawiedliwości  posługuję  się  tymi  dwoma  testami  zamiennie.  Przesłanka  adekwatności 
dotyczy  relacji  między  środkiem  podejmowanym  przez  władze  publiczne  a  celami,  jakie  za  jego 
pomocą  mają  zostać  zrealizowane.  Przesłanka  niezbędności  koncentruje  się  na  porównaniu 
badanego środka z innymi, jakie można zastosować w celu uzyskania takiego samego rezultatu.

 

Zasada proporcjonalności jako zasada ustrojowa UE

 

    Zakres  stosowania  zasady  proporcjonalności  jako  zasady  ustrojowej  ogranicza  się  do  podziału 
kompetencji  między  Unię  i  państwa  członkowskie  oraz  unijnego  procesu  legislacyjnego.  Treść 
konkretnego  środka  (np.  Aktu  prawa  pochodnego)  może  być  weryfikowana  nie  tylko  pod 
względem  legalności,  lecz  także  celowości  oraz  zasadności  wyboru  określonego  rozwiązania. 
Przepis  jest  skierowany  do  instytucji  unijnych  i  dotyczy  działań  przez  nie  podejmowanych.  Zasad 
proporcjonalności jako zasada ustrojowa nie wiąże państw członkowskich ani jednostek.

    Artykuł  5  ust.  4  TUE  jest  interpretowany  jako  wymóg  podejmowania  najłagodniejszego  i 
najprostszego środka wystarczającego do osiągnięcia celu. Wymaga to stworzenia hierarchii środków: 
wzajemne  uznawanie  standardów  zamiast  harmonizacji,  środki  pomocowe  zamiast  reglamentacji, 
regulacja  ramowe  zamiast  szczegółowych,  zalecenia  zamiast  dyrektyw,  dyrektywy  zamiast 
rozporządzeń,  samoregulacja  partnerów  społecznych  w  postaci  kodeksów  dobrych  praktyk  zamiast 
interwencji wspólnotowej lub krajowej, harmonizacja minimalna zamiast harmonizacji pełnej.

 

Zasada proporcjonalności jako zasada ogólna wiążąca instytucje Wspólnoty

 

    Zasada  proporcjonalności  chroni  jednostki  przed  nadmierną  ingerencją  w  sferę  przysługujących 
im  praw  i  wolności  obywatelskich  i  gospodarczych,  przybierającą  formę  zarówno  aktów 

prawnych  powszechnie  obowiązujących,  jak  i  wydawanych  w  sprawach  indywidualnych.  Badanie 
proporcjonalności  odbywa  się  w  ramach  postępowania  o  stwierdzenie  niezgodności  z  prawem 
decyzji  lub  decyzji  w  formie  rozporządzenia  albo  w  odpowiedzi  na  pytanie  sądu  krajowego.  Zasada 
proporcjonalności wpływa na na rodzaj i zakres obowiązków nakładanych na jednostki oraz sankcji z 
tytułu naruszenia prawa unijnego.

 

Zasada proporcjonalności jako zasada ogólna wiążąca państwa członkowskie

 

  Zasada proporcjonalności wiąże także państwa członkowskie. Służy do oceny zgodności zachowań 
państw  członkowskich  z  prawem  unijnym.  Naruszenie  zasady  proporcjonalności  skutkuje 
sprzecznością  przepisu  prawa  krajowego  z  prawem  unijnym  u  niemożnością  zastosowania 
tego  przepisu.  Obowiązek  respektowania  prawa  spoczywa  na  wszystkich  organach  państwa 
członkowskiego. Państwa członkowskie są zobowiązane do respektowania zasady proporcjonalności 
przy  wdrażaniu  dyrektyw.  Zasada  proporcjonalności  jest  stosowana  również  do  oceny  sankcji 
nakładanych przez państwa członkowskie i ich organy z tytułu naruszenia prawa unijnego. Zasada ta 
ingeruje w możliwość stosowania prawa krajowego w sprawach w których sądy krajowe orzekają o 
sankcjach  nakładanych  na  jednostki,  zarówno  z  tytułu  naruszenia  prawa  krajowego,  jak  i  unijnego. 
Złamanie  zasady  proporcjonalności  jest  badane  w  toku  postępowania  ze  skargi  Komisji  przeciwko 
państwu członkowskiemu. 

 

Ramy instytucjonalne UE

 

  Zasada jednolitych ram instytucjonalnych przed Traktatem z Lizbony

 

    Przed  1  grudnia  2009  mamy  zasadę  jednolitych  ram  instytucjonalnych.  Oznaczało  to  że  pod 
względem  instytucjonalnym,  wszystkie  trzy  filary  Unii  miały  wspólną,  jednolitą  strukturę 
organizacyjną.  W  praktyce  sformułowanie  jednolite  ramy  instytucjonalne  UE  oznaczało  że  Unia 
nie  posiada  własnego  porządku  instytucjonalnego  –  ramy  instytucjonalne  były  jednolite  dla  całej 
Unii  i  dla  Wspólnot,  instytucje  Wspólnot  funkcjonowały  również  w  ramach  II  i  III  filaru  UE  na 
zasadzie  wypożyczenia,  instytucje  funkcjonowały  na  warunkach  określonych  nie  tylko  w  Traktatach 
założycielskich Wspólnot, lecz także w TUE, instytucje Wspólnot realizowały cele wskazane bue tylko 
w traktatach założycielskich Wspólnot, lecz także w TUE. 

    Zasada  ta  służyła  raczej  do  wspierania  argumentacji  pozwalającej  na  rozgraniczenie  kompetencji 
poszczególnych  instytucji  albo  też  pomagała  uzasadnić  przyznanie  Wspólnocie  określonych 
kompetencji. 

  Zasada jednolitych ram inst. W ujęciu sprzed wejścia w życie TL obowiązywać będzie jeszcze przez 5 
lat w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach 

karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie traktatu, przynajmniej w odniesieniu do TS i 
Komisji.

Ramy instytucjonalne Unii po Traktacie z Lizbony

 

  TL likwiduje trójfilarową strukturę Unii. Zastępuje ja jednolitym reżimem prawnym UE jako spójnej 
organizacji międzynarodowej. Nowy artykuł (13 ust. 1) – wyliczenie instytucji Unii. Są to: Parlament 
Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja Europejska, TS, EBC, TO. 

    Odrębny  status  zachowuje  Wspólna  Polityka  Zagraniczna  i  Bezpieczeństwa.  Zachowana  zostaje 
jednomyślność  podejmowania  decyzji  w  Radzie  UE  i  w  Radzie  Europejskiej,  w  ramach  WPZiB  nie 
będą  przyjmowane  akty  prawodawcze,  TS  nie  będzie  miał  kompetencji  w  dziedzinie  WPZiB,  w 
ramach  WPZiB  szczególną  rolę  odgrywać  będzie  Wysoki  przedstawiciel  do  spr.  Zagranicznych  i 
Bezpieczeństwa. 

    W  ramach  Przestrzeni  Wolności,  Bezpieczeństwa  i  Sprawiedliwości  pewne  różnice  zostały 
zachowane (ograniczenie kompetencji TS, przyznanie prawa inicjatywy prawodawczej grupie państw 
członkowskich).

  UE zastępuje WE i staje się jej następcą prawnym. (osobowość prawna) Oprócz Unii nadal będzie 
funkcjonować Euratom. 

 

Zasada zachowania tożsamości narodowej państw członkowskich

 

  Tożsamość narodowa a tożsamość europejska

 

    Tożsamość  narodowa  to  odczuwanie  więzi  z  własnym  narodem.  Za  cechy  tożsamości  narodowej 
uznaje  się:  dziedzictwo  kulturowe  narodu,  wspólnotę  językową,  wyznawanie  wartości,  przekonania 
i  praktyki  religijne,  charakterystyczne  obyczaje  i  zwyczaje,  wspólnotę  losów  historycznych,  trwałą 
i  świadomą  odrębność  ludzi  określonego  terytorium,  emblematy  i  symbole  utrwalające  pamięć  o 
wspólnocie.

  Tożsamość narodowa kojarzona jest czasem z tożsamością państwową. Wtedy ochronie podlegają 
wytwory  kultury,  historia,  języki  narodowe,  obyczaje,  ustrój  konst.  Państwa  i  jego  struktura.  Z 
kolei  tożsamość  europejska  odwołuje  się  do  obywatelstwa  i  nie  zastępuje  narodowości.  Mamy 
uzupełnianie  się  obydwu  tożsamości.  Kształtowanie  się  tożsamości  europejskiej  nie  może  być 
postrzegane jako zagrożenie dla tożsamości narodowej. Hasło UE – ''Zjednoczona w różnorodności''.

 

Rozwój idei poszanowania tożsamości narodowej w UE

 

    Rok  1973,  deklaracja  w  Kopenhadze  –  różnorodność  kultur  w  ramach  wspólnej  cywilizacji 
europejskiej,  przywiązanie  do  wspólnych  wartości  i  zasad  oraz  świadomość  wspólnych  interesów  i 
chęć współuczestniczenia w tworzeniu zjednoczonej Europy.

    Traktat  z  Maastricht.  Preambuła  –  pojawia  się  wola  pogłębienia  solidarności  między  swymi 
narodami w poszanowaniu ich historii, kultury i tradycji.(uzyskała wtedy rangę konstytucyjnej zasady 
UE). Ustanowił Obywatelstwo UE – obywatelem jest każdy przynależący do państwa członkowskiego.

  Tr. Z Amsterdamu – Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak. 
Rozgraniczeniu  uległy  zasady  uznane  za  fundament,  na  którym  jest  zbudowana  UE,  oraz  zasada 
poszanowania tożsamości narodowej.

  Traktat z Lizbony – następuje dalej idące rozdzielenie tego zagadnienia oraz zasad, na których opiera 
się  UE.  Zasada  poszanowania  tożsamości  zostaje  rozbudowana.  W  TL  uwzględniono  tożsamość 
państwową  (konstytucyjną),  która  wiąże  się  z  ochroną  ustroju  konstytucyjnego  państwa,  w  tym 
odrębności jego regionów lub części składowych.

  Karta Praw Podstawowych – w TL otrzymuje moc prawną. - ''Unia szanuje różnorodność kulturową, 
religijną i językową''

 

 

Orzecznictwo TS UE

 

    Tożsamośc  narodowa  państw  członkowskich  podlega  ochronie  w  prawie  UE  i  jest  uznawana  za 
podstawę  uzasadniającą  ograniczenie  obowiązków  wynikających  z  tego  prawa.  Nie  można  jednak 
nadużywać  tego  argumentu  i  zasłaniać  się  ochroną  tożsamośći  narodowej  w  celu  uzasadnień 
naruszeń prawa unijnego.

 

Charakter i sposoby poszanowania tożsamości narodowej przez UE

 

    Zobowiązanie  się  do  poszanowania  tożsamości  narodowej  ma  charakter  polityczno  prawny.  W 
aspekcie negatywnym Unia będzie musiała powstrzymać się od działania w przypadku, gdy państwo 
cżłonkowskie będzie powoływało sie na tożsamość narodową. Aspekt pozytywny łączy się natomiast 
z  obowiązkiem  działań  Unii  na  rzecz  zachowania  tożsamości  narodowej,  co  można  ująć  też  jako 
obowiązek dążenia do zachowania różnorodności państw.

WSPÓLNE WARTOŚCI UNII I POSZANOWANIE PRAW CZŁOWIEKA

Wspólna aksjologia

-  po  Lizbonie  art.  2  TUE  rozszerzony  o  nowe  wartości:  godność  osoby  ludzkiej,  równość, 
prawa  mniejszości.  Wskazano  wartości  na  których  mają  opierać  się  społeczeństwa:  pluralizm, 
niedyskryminacja, tolerancja, sprawiedliwość, solidarność, równość płci.

-  utworzony  został  katalog  wspólnych  wartości  –  wspólna  aksjologia  Unii  (tzw.  tożsamość 
europejska), odwołujący się do wartości cenionych, fundamentalnych i konstytucyjnych

- UE jako wspólnota wartości

- cele Unii: ochrona praw człowieka, ochrona socjalna, równość płci, solidarność międzypokoleniowa

-  zabezpieczenie  instrumentami  prawnymi  prewencyjnymi  (uzależnienie  przyjęcia  państwa  od 
respektowania ww. wartości) i represyjnymi (sankcje organizacyjne)

- wartości muszą brać pod uwagę wszystkie unijne instytucje

Poszanowanie praw człowieka

- nadanie mocy prawnej Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej

- ustanowienie podstawy prawnej przystąpienia 

Rozwój ochrony praw podstawowych w prawie unijnym

- EWWiS, Euratom, EWG: nie brano pod uwagę ochrony praw podstawowych

- Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPCz): Rada Europy

- zarzut naruszania tych praw często kierowany do ETS, Wspólnoty stanęły więc przed koniecznością 
rozwiązania  tego  problemu.  Państwa  członkowskie  zagroziły,  że  dopóki  prawa  człowieka  nie  będą 
zagwarantowane  w  ramach  WE,  to  w  tym  zakresie  prawo  wspólnotowe  nie  będzie  korzystać  z 
nadrzędności

  -  pierwsze  orzeczenie  ETS  w  1969,  prawa  podstawowe  uznano  za  zawarte  w  ogólnych  zasadach 
prawa wspólnotowego, potwierdzono kompetencję ETS do ochrony tych praw

- Trybunał uznał w jednym z kolejnych wyroków, że ochrona tych praw musi być zagwarantowana w 
ramach struktur i celów WE. 

- Później uznano, że standard tych praw opiera się na umowach międzynarodowych. Szczególna rolę 
odgrywa Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

- Zaczęto kontrolować akty prawne wydawane przez państwa członkowskie.

- Tezy z orzecznictwa ETS można odnaleźć w preambule do JAE, a następnie w Traktacie z Maastricht, 
który jako pierwszy zawierał postanowienia dotyczące praw podstawowych.

-  Traktat  Amsterdamski  wzmocnił  ochronę  praw  podstawowych  w  art.  6  TUE.  Wskazywano  żródła 
praw  podstawowych  (EKPCz  i  tradycje  konstytucyjne  państw  członkowskich).  Prawa  te  traktowane 
jako  zasady  ogólne  prawa  wspólnotowego.  ETS  miał  zapewnić  ich  sądową  kontrolę  (w  działaniu 
instytucji  w  obszarze  uprawnionym  do  działania).  Nie  ustanowiono  katalogu  tych  praw,  jego 

określenie pozostało w gestii sądów wspólnotowych. Zaliczono do nich m.in. wolność do arbitralnego 
karania,  prawo  do  słusznego  procesu  i  skutecznych  środków  zaradczych,  prawo  do  poszanowania 
życia prywatnego, poszanowania swojego mienia, wolności zrzeszeń, wolności wypowiedzi.

- pojawiła się koncepcja opracowania Karty Praw Podstawowych UE (KPP)

-  Traktat  z  Lizbony  umocnił  ochronę  praw  podstawowych,  art.  6  TUE  nadał  KPP  charakter  prawnie 
wiążący, ustanowił  podstawę prawną i zobowiązanie Unii do przystąpienia do EKPCz. Zlikwidowanie 
struktury  filarowej  i  przekształcenie  w  organizację  międzynarodową  wpłynęło  korzystnie  na 
wzmocnienie ochrony praw podstawowych

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

-  spotkanie  Rady  Europejskiej  w  Kolonii,  3  i  4  czerwca  1999,  do  opracowania  karty  powołano 
Konwent  (15  przedstawicieli  szefów  i  rządów  państw  członkowskich,  przedstawiciel 
Przewodniczącego  KE,  16  członków  PE,  30  członków  parlamentów  narodowych,  obserwatorzy:  2 
przedstawicieli ETS i 2 reprezentanci Rady Europy)

-  prace  konwentu  od  17.12.1999  do  26.09.2000.  Uroczyste  proklamowanie  w  Nicei  7  grudnia  2000 
przez Radę, Komisję i Parlament oraz podpisanie przez przedstawicieli tych instytucji.

- KPP jako akt niewiążący rodziła określone następstwa prawne. Obecność w instytucjach unijnych, KE 
i Pe potwierdzają zgodność przyjmowanych przez siebie dokumentów z Kartą. W swojej działalności 
stosuje ją Rzecznik Praw Obywatelskich UE.

- Traktat z Lizbony: Karta ma taką samą moc prawną jak Traktaty, czyli należy do prawa pierwotnego 
UE, ponownie uroczyście proklamowana 12.12.2007. 

-  Art.  6  ust  1  TUE:  postanowienia  Karty  nie  rozszerzają  kompetencji  Unii,  prawa  zawarte  w  Karcie 
muszą być interpretowane zgodnie z postanowieniami Tytułu VII KPP

-  Karta  Praw  Podstawowych  składa  się  z  preambuły  i  54  artykułów,  podzielonych  na  VII  tytułów 
(Godność,  Wolność,  Równość,  Solidarność,  Prawa  obywatelskie,  Wymiar  sprawiedliwości, 
Postanowienia ogólne). Kataloguje ona prawa już istniejące, zawiera szerszy katalog niż orzecznictwo 
Trybunału i Traktatów. Jako źródła wskazuje tradycje konstytucyjne i zobowiązania międzynarodowe, 
EKPCz,  Europejską  Kartę  Społeczną,  Wspólnotową  Kartę  Podstawowych  Praw  Socjalnych 
Pracowników, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 
(ETPC).  Stosuje  się  ją  do  wszystkich  instytucji,  organów  i  jednostek  organizacyjnych  Unii  oraz 
praw  członkowskich.  Jest  kompleksowa,  obejmuje  wszystkie  kategorie  praw  (osobiste,  polityczne, 
społeczne, kulturalne i ekonomiczne)

-  W  KPP  pojawiają  się  prawa  nowe,  wynikające  z  rozwoju  nauki  i  techniki  oraz  nowych  wyzwań 
społecznych.

Problem przystąpienia UE do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych 
wolności

- EKPCz źródłem inspiracji z zakresie ochrony człowieka i wyraz podstawowych wartości moralnych, 
politycznych i społecznych. Wg art. 6 ust.3 TUE prawa zawarte w EKPCz stanowią część prawa Unii.

-  Konwencja  ma  szczególną  rolę  w  orzecznictwie  ETS.  Komisja  w  1976  sporządziła  raport  w  którym 
zauważano,  że  EKPCz  nieformalnie  obowiązuje  we  wspólnotowym  prawie,  dlatego  instytucje 
wspólnotowe powinny zadeklarować poszanowanie praw podstawowych.

- 1977 Komisja, Rada, Parlament przyjęły wspólną Deklarację, gdzie potwierdzono, że ochrona praw 
człowieka jest kwestią priorytetową. 

-  1994  Rada  zwraca  się  do  ETS  o  wydanie  opinii  co  do  możliwości  zawarcia  umowy  dotyczącej 
przystąpienia Wspólnoty do EKPCz. Opinia wskazywała na no możliwość uczynienia tego w obecnym 
stanie prawnym

- Obecnie obowiązujący art. 6 ust. 2 TUE wyposaża Unię w kompetencję do przystąpienia do EKPCz. 
Może ono nastąpić po spełnieniu określonych wymogów o charakterze proceduralnym (przystąpienie 
na  podstawie  umowy  międzynarodowej  z  państwami  stronami  EKPCz,  Rada  jednomyślnie  za 
uprzednią zgodą PE) i przedmiotowym (przystąpienie nie ma wpływu na kompetencje Unii określone 
w Traktatach; prawa podstawowe stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa). Umowa po 
ratyfikacji będzie miała charakter prawa pierwotnego UE.

-  Umowa  nie  może  mieć  wpływu  na  zobowiązania  państw  członkowskich  UE  do  niepoddawania 
sporów  dotyczących  wykładni  lub  stosowania  Traktatów.  W  praktyce  oznacza  to,  że  państwa  nie 
mogą składać skarg do ETPC przeciwko innym państwom członkowskim lub UE, jeżeli sprawa wchodzi 
w zakres prawa unijnego.

- deklaracja nr 2 odnosząca się do art. 6 ust. 2 TUE: współpraca między Trybunałem Sprawiedliwości 
UE a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

-  przystąpienie  do  EKPCz  oznacza:  wzmocnienie  ochrony  praw  człowieka  w  Europie,  instytucje 
będą  poddane  niezależnej  kontroli  zewnętrznej,  do  Europejskiego  Trybunału  Praw  Człowieka 
obywatele będą mogli wnosić skargi na działanie unijnych instytucji, ETPC będzie mógł kontrolować 
prawo  UE,  UE  będzie  mogła  występować  przed  ETPC  i  bronić  swoich  interesów,  zagwarantowanie 
większej pewności prawnej przez uniknięcie rozbieżnych orzeczeń, zwiększy się wiarygodność UE w 
stosunkach po podmiotów trzecich w zakresie ochrony praw człowieka

ZASADA RZĄDÓW PRAWA W UNII EUROPEJSKIEJ

Wprowadzenie

-  rządy  prawa  rozpatrywane  w  kategoriach  formalnych  (spełnianie  określonych  postulatów 
formalnych)i  materialnych  (spełnianie  określonych  wartości  materialnych),  jest  to  nawiązanie  do 
słuszności prawa. Wówczas rządy prawa korespondują z innymi zasadami liberalno-demokratycznego 
ustroju, tworząc z nim całość

Rozwój  zasady  rządów  prawa  w  Unii  Europejskiej  –  orzecznictwo  Trybunału  Sprawiedliwości  UE  i 
postanowienia traktatowe

- art. 19 TUE: Trybunał Sprawiedliwości UE zapewnia poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu 
Traktatów (jest to ogólne zobowiązanie do przestrzegania zasady rządów prawa)

- sądowa kontrola znajduje się w centrum europejskiego porządku prawnego, dzięki niej UE może się 

opierać na zasadzie rządów prawa

-  Traktat  z  Maastricht:  państwa  członkowskie  potwierdziły  swoje  przywiązanie  do  zasady  rządów 
prawa, wśród celów WPZiB znalazło się m.in. rozwijanie demokracji i rządów prawa

-  Traktat  z  Amsterdamu:  rządy  prawa  jako  zasada  wspólna  dla  państw  członkowskich  i  stanowiąca 
podstawę działania UE

- Traktat z Lizbony: Unia opiera się na rządach prawa

- rządy prawa ujęte jako wartość, nie zasada UE

-  dawny  katalog  uległ  rozszerzeniu  o  godność  osoby  ludzkiej  oraz  równość,  wskazane  są  wartości, 
na  których  powinny  opierać  się  państwa  członkowskie  (pluralizm,  niedyskryminacja,  tolerancja, 
sprawiedliwość, solidarność, równość płci)

Zakres zastosowania zasady rządów prawa działań Unii Europejskiej

-  elementy  formalne  kojarzone  z  ideą  dobrego  prawa,  spełniającego  kryteria  ogólności  i 
abstrakcyjności, jest jasne i zrozumiałe, jawne i dostępne dla adresatów oraz nie działa wstecz

-  elementy  materialne  obejmują  wartości  wolności,  praw  jednostki,  demokracji,  sprawiedliwości 
społecznej.  Na  zasadę  rządów  prawa  składają  się  wymagania  instytucjonalne  (prawo  tworzą 
uprawnione  organy,  dostęp  do  niezależnych  sądów),  zobowiązania  proceduralne(prawo  do 
słusznego procesu, prawo do odwołania), oraz zasady rządzące treścią tworzonego prawa (pewność, 
proporcjonalność, równe traktowanie)

Najważniejsze aspekty zasady rządów prawa w UE

Zasada legalizmu

-  podstawa  funkcjonowania  Wspólnoty,  ma  różne  aspekty  odnoszące  się  do  systemu 
instytucjonalnego jak i hierarchii aktów prawa UE

- zasada równowagi instytucjonalnej, rozwinięta w celu rozgraniczenia kompetencji między Radą UE 
a  Komisją  oraz  określenia  pozycji  PE,  w  tym  przypadku  rządy  prawa  przeciwdziałają  nadużywaniu 
władzy

-  obowiązek  podawania  podstawy  prawnej  służy  przestrzeganiu  prawa  przez  instytucje,  wybór 
podstawy prawnej podlega kontroli sądowej

- istotne znaczenie hierarchii aktów prawnych

Bezpieczeństwo prawne sensu largo

- szczegółowe zasady: pewność prawna, ochrona uprawnionych oczekiwań, nieretroaktywność prawa 
UE

-  zasada  pewności  prawa  jedną  z  najważniejszych  zasad  ogólnych  prawa  Unii,  obejmuje  aspekty 
materialne  i  prawne.  Wymaga,  aby  unijny  porządek  prawny  był  stały  i  godny  zaufania,  skutki 
prawodawstwa  jasne  i  przewidywalne.  W  aspekcie  materialnym  podkreślono,  że  żadna  osoba  nie 

może opierać swojego roszczenia na akcie niezgodnym z prawem wydanym na korzyść innej osoby. 
W sferze proceduralnej wymaga, by wszelkie terminy byłby określane z góry, a środki unijne nie były 
zmieniane po ich upływie

-  zasada  ochrony  uprawnionych  oczekiwań  (zasada  ochrony  zaufania),  służy  ochronie  jednostek  w 
sytuacjach, w których działają one na podstawie i w zaufaniu do środków podjętych przez instytucje 
unijne. Kontroluje legalność działań prawotwórczych i administracyjnych organów unijnych

-  zasada  nieretroaktywności  prawa:  akty  prawa  wtórnego  nie  mogą  wywierać  skutków  prawnych 
przed  ich  publikacją,  a  przepisy  zmieniające  dotychczasowe  regulacje  znajdują  co  do  zasady 
zastosowanie do przyszłych skutków sytuacji, które powstały pod rządami dotychczasowego prawa

Sprawiedliwe stosowanie prawa

-  odnosi  się  do  kilku  zasad,  najważniejsze  to  słuszność  i  sprawiedliwość  naturalna  oraz 
proporcjonalność

-  w  przypadku  gdy  możliwa  jest  dwojaka  interpretacja  aktu  prawnego,  sprawiedliwość  naturalna 
wymaga zastosowania  tej z nich, która jest mniej uciążliwa dla jednostki

- zasada proporcjonalności: nie powinno się stosować środków, które naruszają interesy jednostek w 
sposób nieodpowiadający wadze celu, jaki ma zostać osiągnięty. Wykonywanie władzy nie może być 
nadmierne i wykraczać poza konieczny zakres. Obowiązek porównywania różnych interesów, ważenia 
kosztów i korzyści

Efektywna ochrona jednostek przed Trybunałem Sprawiedliwości UE

-  ochrona  ta  jest  konsekwencją  obowiązywania  zasady  rządów  prawa.  Kontrola  sądowa  aktów 
prawnych UE i możliwość korzystania przez jednostki z określonych środków są istotnymi elementami 
tej zasady

- jednostka może wnieść skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio 
indywidualne,  oraz  akty  regulacyjne,  które  dotyczą  jej  bezpośrednio  i  nie  wymagają  środków 
wykonawczych

Skutki naruszania zasady rządów prawa oraz jej elementów składowych

-  zastosowanie  sankcji,  stwierdza  Rada  Europejska  (jednomyślnie)  na  wniosek  1/3  państw 
członkowskich  lub  Komisji  i  po  uzyskaniu  zgody  PE.  Następstwem  może  być  decyzja  o  zawieszeniu 
niektórych  praw  wynikających  ze  stosowania  Traktatów  odnośnie  do  państwa  członkowskiego, 
którego dotyczy

-  możliwość  stwierdzenia  prze  Radę  (większością  4/5  głosów,  po  uzyskaniu  zgody  PE)  „wyraźnego 
ryzyka”  poważnego  naruszenia  przez  jedno  z  państw  członkowskich  wartości  określonych  w  art.,  2 
TUE i wystosowania w takim przypadku zaleceń

Szczególna rola zasady rządów prawa z zewnętrznych działaniach UE

- jedna z reguł promowanych w ramach działań Unii na arenie międzynarodowej

-  dążenie  do  rozwijania  stosunków  i  budowania  partnerstwa  z  państwami  trzecimi  oraz  z 
organizacjami międzynarodowymi, regionalnymi lub światowymi, które opierają się na tych zasadach. 
Umacnianie  i  wspieranie  zasady  rządów  prawa  jako  jeden  z  celów  zewnętrznych  działań  Unii,  w 
tym  jej  Wspólnej  Polityki  Zagranicznej  i  Bezpieczeństwa.  Propagowanie  i  wzmacnianie  w  ramach 
współpracy na rzecz rozwoju państw trzecich, jest jednym z kryteriów kopenhaskich, uwzględnia się 
ją w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa

-  pojawia  się  w  przypadku  Wspólnej  Polityki  Bezpieczeństwa  i  Obrony  w  odniesieniu  do 
instrumentów  zapobiegania  konfliktom  i  zarządzania  kryzysami.  Stanowi  ona  tu  gwarancję,  że 
podmioty przywracające bezpieczeństwo podlegają prawu i nie nadużywają swojej władzy. Uznaje się 
ją za czynnik przesądzający o stabilności i bezpieczeństwie społeczeństw

- włączona do postanowień Układów Europejskich

- czerwiec 1993 uznano je za jeden z politycznych warunków członkostwa w Unii

- art. 49 TUE: poszanowanie zasady rządów prawa jest jednym z warunków przystąpienia państwa do 
UE

- promowanie zasady rządów prawa w państwach sąsiadujących z Unią jest jednym z głównych zadań 
realizowanych w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa

NOWE RZĄDENIE W UNII EUROPEJSKIEJ

Terminologia i istota koncepcji

-  „rządzenie”  odnosi  się  do  sprawowania  władzy  nie  tylko  przez  organy  państwowe  oraz  opisuje 
zjawiska  wykraczające  poza  klasyczne  rozumienie  „rząd”  i  „administracja”,  zarówno  w  kontekście 
państwowym, jak i międzynarodowym

Definiowanie pojęcia „rządzenie” w teoriach dotyczących państwa

-  termin  ten  wywodzi  się  z  postmodernistycznych  teorii  o  sprawowaniu  władzy  o  współczesnym 
świecie  zdominowanym  przez  globalizację,  który  wymusza  zmianę  dotychczasowego  rozumienia 
pojęć „rząd”, „państwo” i „administracja”

-  odnosi  się  do  samoorganizujących  się  siatek  powiązań  międzyinstytucjonalnych,  cechuje  je 
niezależność  między  poszczególnymi  organizacjami  zarówno  państwowymi,  jak  i  niepaństwowymi, 
brak  hierarchicznej  podległości,  ciągłe  wzajemne  interakcje,  przestrzeganie  „reguł  gry” 
wynegocjowanych przez poszczególnych uczestników oraz znaczny stopień autonomii od państwa

Terminy „rządzenie” i „nowe rządzenie” w odniesieniu do Unii Europejskiej

-  termin  „rządzenie”  pojawiło  się  we  Wspólnotach,  a  następnie  w  Unii  wraz  z  nowymi  metodami 
sprawowania  władzy  (daleko  rozwiniętej,  horyzontalnej  współpracy  administracyjnej  na  różnych 
poziomach,  między  instytucjami  UE  a  państwami  członkowskimi  )  czy  nowych  sposobów 
podejmowania decyzji na różnych poziomach rządów

- terminem tym określa się zespół postulatów reformatorskich, nowych form i tendencji, zmian i ich 
skutków, obserwowanych ostatnio w prawie UE, w szczególności w odniesieniu do podziału władzy, 

sposobu wykonywania kompetencji i podejmowania decyzji

Nowe rządzenie a tzw. klasyczna metoda wspólnotowa

-  klasyczna  metoda  charakteryzuje  się  wyłącznością  inicjatywy  legislacyjnej  Komisji,  władzą 
prawodawczą  wraz  z  uprawnieniami  do  stanowienia  budżetu  w  rękach  Rady  UE  i  PE  oraz  sądami 
unijnymi stojącymi na straży przestrzegania prawa. Obecna jest tu zwykła procedura prawodawcza

-  nowe  rządzenie:  preferowane  są  środki  i  formy  działania  na  poziomie  UE,  które  cechuje 
niehierarchiczny sposób administrowania oparty na decentralizacji, elastyczności rozwiązań prawno-
regulacyjnych i szerokim współuczestnictwie ze strony państw członkowskich, regionów, podmiotów 
prywatnych, społeczeństwa obywatelskiego.

- nowe formy są elementami dotychczasowych rodzajów aktów prawnych

-  nowe  rządzenie  oznacza  zmniejszenie  znaczenie  sposobu  wykonywania  polityk  UE  wyłącznie  na 
podstawie hierarchicznej zależności i środków bezwzględnie wiążących, które są odgórnie narzucone, 
zawierają bardzo szczegółowe postanowienia prawa i wyczerpują harmonizację.

Nowe  rządzenie  charakteryzuje  integracja  ekspertyz  naukowych  z  procesami  stanowienia  i 
stosowania  prawa  oraz  wprowadzanie  instrumentów  regulacyjnych,  których  skuteczność  opiera  się 
na dobrowolnym przestrzeganiu norm

- jego celem jest osiągnięcie wzrostu wydajności, spójności i efektywności działań Unii Europejskiej

- nowe metody rządzenia współistnieją z prawem dotychczas stanowionym w UE i nie negują go

Kontrowersje wokół koncepcji nowego rządzenia 

-  Czy  rzeczywiście  jest  nowe?  „nowość”  rządzenia  oznacza  przede  wszystkim  eksperymentalny  i 
alternatywny  charakter  środków,  a  nie  wyłącznie  następstwo  czasowe  i  przyczynowo-skutkowe. 
Nowatorstwo  działań,  wysoka  intensyfikacja  i  towarzyszące  temu  procesy,  łączne  występowanie 
obok form i metod, które pojawiły się wcześniej

- nie oznacza likwidacji dotychczasowych środków, realizacji polityk czy podziału kompetencji w UE. 
Oznacza  zmianę  funkcjonalną,  stosowanie  dotychczas  znanych  działań,  w  taki  sposób,  by  spełniały 
nowe funkcje odzwierciedlające nowatorskie założenia

- Problem: znaczenie koncepcji z punktu widzenia analizy prawnej i prawniczej

- jedynie element politycznych deklaracji administracji brukselskiej mający na celu odwrócenie uwagi 
od braku efektywnych działań i polityk Unii

-  relacja  nowego  rządzenia  i  dotychczasowych  sposobów:  nowe  rządzenie  nie  oznacza  odejścia  lub 
negowania dotychczasowych rodzajów aktów prawa pochodnego, traktatów czy zasad ustrojowych. 
Wprowadza  nowe  elementy  mające  nadać  dynamikę  systemowi  prawnemu,  przekształcają  jego 
strukturę, decydują o otwartości, potwierdzają autonomiczny i swoisty charakter.

Geneza

-  pojawiło  się  przez  zróżnicowaną  i  wielowymiarową  potrzebę  zreformowania  UE.  Wywodzi  się 
z  ograniczeń  w  dotychczasowych  instrumentach  prawnych  i  formach  działania  UE.  Powstała  aby 
znaleźć lepsze rozwiązania problemów społecznych i ekonomicznych

Potrzeba reform i nowych form realizowania polityk Unii Europejskiej

- pod koniec lat 80’ Wspólnoty ni Edo końca spełniały oczekiwania państw członkowskich (odrzucenie 
przez Duńczyków w referendum Traktatu z Maastricht, ledwo wygrane we Francji)

-  zarzuty  o  deficycie  demokracji,  prawo  i  działania  unijne  zawiłe  i  trudne  do  zrozumienia,  mało 
efektywna i zbiurokratyzowana administracja brukselska

- kryzysy: długotrwałe ukrywanie prawdy o zagrożeniu chorobą szalonych krów (BSE), upadek KE w 
1999 po zarzutach korupcyjnych

- skomplikowana i szczegółowa regulacja rynku wewnętrznego, co za tym idzie trudności w realizacji

- pojawiły się tendencje decentralizacyjne, istotny stał się problem podziału kompetencji między WE 
a państwa członkowskie, co wynikało z braku podstawy prawnej, dostatecznej kompetencji lub braku 
zgody politycznej odnośnie do zakresu harmonizacji

- postulaty o potrzebie rozszerzenia zakresu działań UE, na rzecz uregulowań socjalnych i społecznych

Strategia lizbońska

- marzec 2000, konkluzje Prezydencji: wskazano na potrzebę poszukiwania i wprowadzenia nowych 
metod  regulacyjnych  i  sprawowania  władzy  w  UE,  do  2009  była  najważniejszym  programem 
społeczno-gospodarczym. 

- miała na celu uczynienie z UE czołowej gospodarki świata

Ogólne założenia koncepcji nowego rządzenia w prawie Unii Europejskiej

- odnajdujemy w dokumentach instytucji unijnych

Deklaracje i programy instytucji

-  1997  wewnętrzne  biuro  studiów  i  analiz  Komisji,  propozycje  poprawy  rządzenia  w  Europie: 
współudział  wszystkich  zainteresowanych  stron  i  ich  równe  traktowanie,  pełne  rozumienie 
problemów,  przy  odejściu  od  „pustej”  biurokracji,  potrzeba  większej  elastyczności  i  ograniczenia 
odgórnych  regulacji,  integracja  różnych  polityk  i  szczebli  rządzenia,  przejrzyste  i  jasne  sposoby 
podejmowania decyzji

-  Biała  Księga  z  2001  deklaruje  m.in.  poprawę  jakości  stanowienia  prawa  wtórnego,  poprzez 
uproszczenie, decentralizację, stosowanie prawa miękkiego (samoregulacje, współregulacje)

- konieczność poparcia stosowania zróżnicowanych sposobów wykonywania polityk UE

-  Porozumienie  Międzyinstytucjonalne  PE,  Rady  i  Komisji  w  sprawie  lepszego  stanowienia  prawa, 
gdzie  podkreślono  konieczność  polepszenia  przejrzystości  procesów  legislacyjnych,  zwiększenie 
znaczenia  i  stosowania  zasady  subsydiarności  i  proporcjonalności,  ustanowiono  ogólne  ramy  i 

warunki stosowania alternatywnych form prawno-regulacyjnych

Zasady prawa Unii Europejskiej o szczególnym znaczeniu

-  zasada  pomocniczości  i  proporcjonalności:  decentralizacja,  uczestnictwo  społeczeństwa 
obywatelskiego,  elastyczność,  mniejsza  szczegółowość  i  uproszczenie  rozwiązań  regulacyjnych. 
Wzmocnienie roli parlamentów krajowych państw członkowskich

-  zasada  otwartości  i  wzrost  roli  społeczeństwa  obywatelskiego:  zapewnienie  szerokiego  dostępu 
do  informacji  i  dokumentów,  jawność  obrad  PE  i  Rady,  przejrzystość  działań  instytucji,  możliwość 
kontroli, obowiązek publikacji prawa, otwarta administracja europejska

- uznanie rosnącej roli społeczeństwa obywatelskiego

Instrumenty prawne i nowatorskie sposoby realizowania polityk Unii Europejskiej

Wzrost znaczenia prawa miękkiego

-  Samoregulacja:  przyjmowanie  na  poziomie  UE  wspólnych  zasada  w  postaci  wytycznych  lub 
kodeksów dobrych praktyk, będących przestrzeganymi na zasadzie dobrowolności. Sektory gdzie nie 
ma regulacji unijnych lub nie objęte przez traktaty

-  Współregulacja:  regulacje  oparte  na  współpracy    między  organami  władz  publicznych  a 
społeczeństwem  obywatelskim,  by  zrealizować  cele  organu  publicznego.  Połączenie  elementów 
samoregulacji  i  tradycyjnych  uregulowań  publicznych.  W  dziedzinach,  gdzie  przez  różnorodne 
tradycje  kulturowe  i  prawne  nie  mogą  być  równie  skutecznie  regulowane  przez  władze  publiczne. 
Dobrowolne porozumienie przedsiębiorców na podstawie aktu prawodawczego.

Dyrektywy nowego podejścia – dyrektywy ramowe

-  wymagania  zasadnicze,  zapewniają  określony  poziom  bezpieczeństwa  towarów,  ochrony 
konsumentów i ich mienia, ochrony środowiska, producent ma dowolność w ich osiągnięciu

-  działania  regulacyjne:  określenie  zasadniczych  wymagań,  specyfikacje  techniczne  zawarte  w 
normach zharmonizowanych, specyfikacje techniczne mają status norm przestrzeganych na zasadzie 
dobrowolności

Otwarta metoda koordynacji

-  w  politykach  takich  jak:  zatrudnienie,  emerytury,  edukacja,  zdrowie,  ochrona  socjalna,  imigracja, 
badania i rozwój

-  współdziałanie  rządowych  administracji  krajowych  na  poziomie  UE,  jego  celem  jest 
rozpowszechnianie  najlepszych  praktyk.  Dobrowolny  mechanizm  zawierający  ogólne,  otwarte 
wytyczne

-  4  podstawowe  elementy:  na  poziomie  UE  wytyczne  formułujące  cele,  określenie  wskaźników  i 
kryteriów porównawczych, wdrożenie wytycznych w najwłaściwszy dla danego kraju/regionu sposób, 
opracowanie sprawozdań i raportów strategicznych

Formy instytucjonalne

- zwiększenie udziału nowatorskich struktur instytucjonalnych w stanowieniu i stosowaniu prawa

- rozwój ko mitologii: komitetów wykonawczych złożonych z reprezentantów państw członkowskich 
czy agencji UE

-  duże  znaczenie  siatki  powiązań  między  organami  publicznymi  państw  członkowskich,  instytucjami 
unijnymi i podmiotami prywatnymi, działają na podstawie szeroko rozwiniętej współpracy

- wzrost znaczenia organów krajowych i regionalnych

Zagadnienie2

 

Europejska przestrzeń polityczna: wymiary, czynniki kształtujące i podmioty:

1.Wymiary Europejskiej przestrzeni:
Europejska przestrzeń charakteryzuje się kilkoma czynnikami:
-wysoki poziom  instytucjonalizacji (złożoność i trwałość struktur- KWARTET: KE, Rada,PE, ETS)
- instytucje stale poszerzają zakres swojej władzy oraz współdziałają z indywidualnymi korporacjami, 
zz, partiami politycznymi. Tworzy się rozległa przestrzeń z quasi-rządowym centrum na poziomie UE.
-decyzje w UE oddziaływują na społeczeństwa krajów członkowskich.
 
Proces europeizacji jest złożony, ma charakter dwukierunkowy- np. UE stara się wpływać na decyzje i 
rozwiązania p.członkowskich, a te dość skutecznie wymuszają na niej satysfakcjonujące rozwiązania. 
Proces europeizacji w znacznym stopniu jest warunkowany zachowaniami partii politycznych, 
zajmujących centralne pozycje w demokratycznych reżimach politycznych i przez to są obecne na 
wszystkich poziomach, arenach procesu decyzyjnego.
 
1.1 System polityczny UE. Instytucje i powiązania:
Reasumująć UE opiera się na ponadnarodowym schemacie interpretacyjnym, a więc uwzględnia 
cząstkowe podmioty (krajowe,regionalne) oraz  dąży do kompromisu między p.systemem władzy 
(centralnej i lokalnej) a systemem UE. Podejście to niesie za sobą niebezpieczeństwo powiązane z 
mozaiką kulturową, etniczną, jęz. Stąd układ wzajemnych powiązań między instytucjami jest nad 
wyraz złożony:
-niektóre instytucje prowadzą podwójne życie-działają zarówno w strukturach WE jak i UE.
- instytucje o ponadnarodowym charakterze współpracują ze sobą oraz kooperują z innymi 
instytucjami na poziomie p.narodowych.
 
Podstawę systemu politycznego UE tworzą instytucję Wspólnot tj. PE, RUE, KE, ETS, Trybunał 
Obrachunkowy. Wspomaga także Komitet Ekonomiczno Społ i Komitet Regionów. Rada Europejska 
jest instytucją rdzenną UE i tym samym zajmuje centralną pozycję w polityce Wspólnot, aczkolwiek 
ma charakter międzyrządowy o niesformalizowanym i konferencyjnym trybie działania.
Organy te charakteryzują się nietypowymi cechami:
-możliwość ingerowania w sprawy tradycyjne zastrzeżone do wył kompetencji p.członkowskich
-uprawnienia do stanowienia norm prawnych bezpośrednio i automatycznie wiążących nie tylko 
organy ale i obywateli.
 
Ważna jest ciągła dynamika procesów integracyjnych, kolejne reformy, traktaty (np. ewolucja 
PE- wikipedia). Pojawia się konieczność stworzenia bardziej rozbudowanych mechanizmów 

demokratycznych.  (opisałam w skrócie każdą instytucje, pamiętajcie o zmianach po TL, szczególnie w 
ETS, wszystko jest w wiki )
 
Rada Unii Europejskiej- jest jednym z gł organów podejmowania dec. W skład wchodzą 
przedstawiciele p. Członkowskich na szczeblu ministerialnym, p. Członkowskie sprawuje 
przewodnictwo przez 6m, zgodnie z porządkiem przyjętym przez Radę. Państwo sprawujące 
przewodnictwo reprezentuje również UE w sprawach polit zagranicznej i bezpieczeństwa. 
Obraduje ona co najmniej raz w miesiącu w składzie MSZ, przyjmując wówczas role tzw. Rady 
ds.Ogólnych i Stosunków Zagranicznych. Jest organem federalnym i reprezentuje interesy narodowe 
p.członkowskich, aczkolwiek przy uwzględnieniu interesu wspólnotowego. Jej działalność wspierana 
jest przez Komitet stałych Przedstawicieli (COREPER I-skupia zastępców stałych przedstawicieli przy 
UE i zajmuje sie przygotowaniami obrad Rady; COREPER II- uczestniczą stali przedstawiciele w randze 
ambasadorów).
 
Komisja Europejska- ma 3 gł uprawnienia: kontrolne, inicjatywne i wykonawcze. Zadania:
-nadzór nad przestrzeganiem postanowień traktatowych i dec podjętych na ich podstawie
- formuowanie zaleceń, zajmowanie stanowiska w dzidzinach objętych traktatem
-podejmowanie dec oraz odpowiedzialne współdziałanie z RUE i PE w procesie stanowienia prawa
-wykonywanie uprawnień przekazywanych przez RUE.
 
KE reprezentuje interes grupowy a nie poszczególnych p. Stąd też Komisarze traktowani są jako 
osoby niezależne. Członkowie mianowani są na 5lat, możliwośc 2 kadencji. Podstawową rolę w 
strukturze organizacyjnej odgrywają Dyrekcje Generalne. KE zbiera się raz w tygodniu, pracuje w niej 
ok 25 tyś ludzi, z czego 1/5 tłumaczenia. Na czele KE stoi Przewodniczący i 5 Wiceprzewodniczących. 
Komisarzom podlega 27 Dyrekcji Generalnych, na ich czele stoi Dyrektor Generalny. Każdy Komisarz 
ma swój gabinet i 6 doradców. Sekretariat Generalny zajmuje się koordynacją prac KE.
 
Komitet Ekonomiczno- Społeczny ma jedynie doradcze kompetencje, silnie związany z Radą, KE, 
PE. Składa się z przedstawicieli różnych sfer życia gosp i społ (rolnicy, przedsiębiorcy itp.). Funkcja 
konsultacyjna oraz przedstawicielska. Liczba członków ciała administracyjnego nie może przekroczyć 
350 (obecnie 344). Członkowie mianowani przez RUE na 4 lata, większość kwalifikowana. Komitet 
wybiera przewodniczącego na 2 lata, wszyscy członkowie wchodzą w skład 6 grup branżowych. Także 
możliwość komitetów ad hoc. Duża rola opiniotwórcz.
 
Komitet Regionów- wypełnia zasadę subsydiarności w polityce UE.  Instytucja doradcza i składa się 
z przedstawicieli wspólnot regionalnych i lokalnych. 344 członków. Ważne forum  reprezentowania 
interesów obywateli UE.
 
ETS- zapewnia przestrzeganie prawa w zakresie interpretacji i stosowania norm traktatowych. 
W skład wchodzi 27 sędziów, wspomaga dodatkowo 8 rzeczników generalnych- analizują sporne 
sprawy i przygotowują uzasadnienia wniosków końcowych. Wszyscy powołani na 6 lat. Różne składy 
w zależności od sprawy (zmienione nazwy po TL-> odsyłam do wikipedii ). Trybunał kontroluje 
przestrzeganie prawa  przez państwa oraz organy administracyjne, rozpatruje różnorodne skargi. 
 
Rada Europejska- składa się z przedstawicieli państw członkowskich (głowy p i szefowie rządów) 
oraz Przewodniczącego KE. Są oni wspomagadni przez ministrów spraw zagranicznych i 1 członka 
KE. Centralna pozycja w polityce UE, dostarcza niezbędnych impulsów do rozowju i określa 
ogólne polityczne kierunki działań. Podejmuje fundamentalne decyzje polityczne w ramach UE, 
wypracowywuje stanowiska UE, rozwiązuje konflikty polityczne. Po każdym posiedzeniu, co najmniej 
2x w roku przedstawia  PE sprawozdanie i informację o postępach UE.
 
1.2 Wyborcza i parlamentarna przestrzeń polityczna:

Istota rywalizacji politycznej, a przede wszystkim wyborczej, stanowi o demokratyczności 
współczesnych systemów politycznych. Złożoność instytucjonalna wewnątrz UE oraz relacje 
zachodzące między nią a krajowymi systemami politycznymi kształtują dość skomplikowaną europ 
przestrzeń polityczną (wyborczą i parlamentarną).:
-O ile krajowe mechanizmy funkcjonowania rynku wyborczego są klarowne o tyle na szczeblu UeE 
sprawy się komplikują: rywalizacja przenosi się na poziom europ, przyjmuje się znane i stosowane 
narodowe wzorce rywalizacji politycznej. Europejską przestrzeń wyborczą przybliża do narodowej 
odwzorowywanie znanej rywalizacji międzypartyjnej w trakcie euroelekcji.
-sposób przestrzegania uczestników rywalizacji politycznej. Na poziomie europ mamy nie tylko 
konkurencję międzypartyjną ale i międzypaństwową. Imperatyw narodowy jako ważny wyznacznik 
procesów europeizacji.
-zawiłość międzyinstytucjonalnych relacji UE, sposób wyboru czy też wyłaniania składu. Poszczególne 
instytucje wyłanioane są dwuetapowo: przez państwo, a nastepnie na poziomie międzynarodowym 
(np.KE).
 
W rozważaniach nad złozonością europejskiej przestrzeni politycznej należy zwrócić uwagę na 
wymiar organizacyjny (strukturalny i instytucjonalny) oraz funkcjonalny. Strukturalny- system 
polityczny UE nie zakłada wprost że arena walki wyborczej stanowi centralny element  i opiera swój 
byt na uznanych zasadach demokracji przedstawicielskiej.  W takim rozumieniu rywalizacja partyjna i 
euroelekcje NIE stanowią clue procesu strukturyzacji przestrzeni europ. 
Simon Hix uważa że UE nie jest przykładem demokracji przedstawicielskiej gdyż wyborcza europ 
przestrzeń polit nie służy formuowaniu egzekutywy (tj. KE). Oznacza to że nadal tylko rządy 
krajowe są tworzone w sposób charakterystyczny dla rozwiązań demokratycznych. Wybory do 
PE są tylko pewnym sposobem adaptowania elementów demokracji przedstawicielskiej, a nie ich 
implementacją.
 
Charakteryzując europ przestrzeń wyborczą, wydaje się, że nie ma ona pierwotnego (sprawczego) 
charakteru i tym samym nie oddziałuje na kreowanie rządowej przestrzeni politycznej. Wybory 
europejskie przybliżają Europejczykom problemy i instytucje europejskie, są mechanizmem raczej 
kształtującym opinię publiczną.  Przestrzeń ta kreowana jest przez narodowe areny wyborcze, a 
kontekst jej funkcjonowania rozszerza jedynie proces integracji europejskiej rozumiany w kategoriach 
strukturalnych i funkcjonalnych.  W jej ramach współistnieją narodowa i europejska przestrzeń 
publiczna. Przestrzeń wyborcza warunkowana jest w znacznym stopniu przez efekty rywalizacji 
politycznej w obszarze narodowym.  Mechanizm ten współczesnie określany jest jako układ 
symbiotyczny o właściwościach samoregulacyjnych. 
 
1.3 Rządowa przestrzeń polityczna:
Klasycznie jest dość mocno kojarzona ze standarami tworzenia gabinetów, co zwykle oznacza proces 
formuowania egzekutywy krajowej o partyjnym podłożu.  Rywalizacja sił politycznych na forum 
parlamentu. W praktyce chodzi o to że rząd musi cieszyć się zaufanie większości parlamentarnej, a 
okolicznością dec o obliczu polit i składzie gabinetu jest wynik wyborów parlamentarnych. I znowu w 
państwie jest to klarowne, a w UE już nie:
UE nie jest typowym przykładem demokracji przedstawicielskiej, to rządy krajowe negocjują i 
decydują o składzie egzekutywy (KE). W procesie tym nie uczestniczą podmioty polityczne, osadzone 
w PE, które zawdzięczają legitymację wyborcy narodowemu. Faktycznymi uczestnikami tego proecsu 
są większości parlamentarne ( struktury rządowe) ukształtowane na poziomie narodowym. Taka 
praktyka  powoduje że wybory do PE są ubocznym produktem procesu strukturyzacji europejskiej 
przestrzeni polit. (nie wiem czy po TL coś się w tej kwestii zmieniło i zwiększono możliwości PE).
 
2. CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE europejską przestrzeń polityczną:
Charakter europ przestrzeni wyborczej i ewentualny kierunek jej ewolucji jest uwarunkowany 
wieloma czynnikami, których wpływ należy postrzegać w sposób skumulowany. Wyróżnaimy 

kategorie czynników:
 
2.1 Czynniki natury politycznej:
UE jest formułą integrowania suwerennych p, interesy każdego musza być zabezpieczone, a 
jednocześnie musi  być kolektywny interes formacji.  Mamy negocjacyjny styl tworzenia polityki 
przy zachowaniu  zasady jednomyslności, gdy w gre wchodzą ważne interesy państw. Jest to kolejny 
argument, że integracja europejska jako twór państw narodowych nie może w pełni korzystać z 
dobrodziejstw demokracji reprezentacyjnej. Powstał więc alternatywny sposób rządzenia opierający 
się na integracji wielu poziomów organizacyjnych i aren problematycznych.
UE poczatkowo była organizacją stricte ekonomiczą, dopiero z czasem nastąpiło poszerzanie zakresu 
współpracy. Przechodziła przez kolejne etapy, obecnie integracja europejska jest w 5 fazie- oprócz 
tradycyjnyc form integracji gospod, poszerzonej o monetarną i walutową, pojawiają się nowe o 
charakterze kulturowym, społ i politycznym.  W nowej przestrzeni podmioty znalazły się w sztucznie 
wygenerowanym środowisku mającym skłonności do kształtowania wspólnych i konsensualnych 
strategii działania.
2.2 Czynniki systemowe i reformy instytucjonalne:
Większość analiz skupia się na wpływie tego procesu na kraje członkowskie, biorąc pod uwagę 
adaptację instytucjonalną i tzw. polityczne struktury o ponadnarodowym i ponadpaństwowym 
charakterze.  Związane jest to z kształtowaniem sie nowej przestrzeni o nietypowych cechach, 
opartej na konsensusie.  Jest to rezultatem europeizacji krajowych polityk i instytucji.
(Nie będe się powtarzać, bo było to milion razy, rozdział ten opisuje dynamikę integracji i wszytskie 
traktaty): więc polecam wikipedie lub wykład z KAWem z 1 stopnia)
*Traktat Z Maastricht 1992
*Traktat Amsterdamski 1997
*Traktat Nicejski  2001
*Traktat Konstytucyjny fiasko
*Traktat Lizboński 2007
 
2.3 Czynniki  o podłożu społeczno- gospodarczym:
Obecnie w skład UE wchodzi 27p, a pierwotnie w ramach EWWiS jedynie Bel,RFN, FR,WŁ,LUX,HOL 
utworzyły wspólny rynek handlu, o przesłankach-rozwój gospodarczy i kooperacja.  W 1951 
założyły Wspólnotę i zdecydowały się na szerszą integrację-> EWG. Od tego momentu rozpocząl się 
intensywny i dynamiczny rozwój Wspólnot, prowadzący w konsekwencji do Europejskiego Systemu 
Walutowego i organizacji strefy euro.
Art.2 Traktatów Rzymskich, ustanawiający EWG ustala cele wskazując, że Wspólnota promuje rozwój 
aktywności gospodarczej. W kolejnych określa wydzielenie sektorów ekonomii, które stanowią 
wspólne obszary polityki (np. wspólna polityka rolna). Ekonomiczny rozwój Wspólnot mierzony 
jest na podstawie PKB, co aktualnie jest podstawowym miernikiem pozycji danego kraju lub grupy. 
Innym istotnym miernikiem jest poziom inflacji, warunki życia i pracy. Oceny poziomu rozwoju społ 
dokonuje się w UE za pomocą np. poziomu wykształcenia, stopy zatrudnienie i bezrobocia, stopę 
migracji czy zagrożenia ubóstwem. Ważne źródło- Monitor Demograficzny; bezrobocie w UE  na 
poziomie ok 12%. Stopień rozwoju gospodarczego państw UE można ocenić za pomocą tzw. indeksu 
wolności gospodarczej-  klasyfikuje on łącznie 161p. Na podstawie 10 kategorii: swoboda działalności 
gosp, wolnośc handlu, zakres wolności podatkowej, niezależnośc polityczna, otwarta polityka 
pieniężna, swoboda inwestycyjna,swoboda finansowa, prawo do własności, wolność od korupcji, 
swoboda zatrudnienia. Skala wynosi od 0-100%. (statystyki 2004: 80% zanotowały WB,Lux, IRL, EST; 
Polska i Grecja bardzo słabo- ok 58%)
 
2.4 Czynniki o znaczeniu historycznym i kulturowym:
Stefano Bartolini wskazuje na 6faz historycznego rozwoju Europy”
1.terytorialne kształtowanie p w Europie, słabo rozwinięta struktura organizacyjna.
2.Kapitalistyczny rozwój, handel rozój powiązań rynkowych powoduje wzmocnienie organizmu 

państwa.
3.Ukształtowana struktura powiązana z kościołem: władca i dwór, elita i poddani; globalna 
samoregulacja rynku , która w konsekwencji doprowadziła w Iipoł XIX do interwencjonizmu 
państwowego
4. interwencjonizm trwający do początku XX wieku.
5. Po IIWŚ materializują się modele demokratyczne, które zdominowały współczesną cywilizację, 
przeobrażając i redefiniując rolę p.
6. Inegracja, rozwój europejskiego systemu państwowego, gosp, narodowego, demokr i 
opiekuńczego. Stanowi ona o postępie
 
Najwieksze zmiany po IIWś, warto pamiętać o kryzysie lat 20, dlatego dopiero w latach 40 zauważono 
w p.europ powolne i ponowne otwarcie na współpracę międzynarodową w obszarze gospodarczym. 
Zaczęto rozwijać i pomnażać kapitał opraty na szrszych mn transakcjach, kształtuje się też system 
polityczny oparty na rywalizacji o głosy wyborców. Krystalizują się różne formy polit, społ i ekon 
mobilizacji. 
Traktat o UE miał wzmacniać nie tylko spójnośc ekonomiczną ale i społeczną, uznając kulturowe 
osiągnięcia p.członkowskich. Karta Praw Podstawowych UE zawiera katalog praw człowieka, jest ona 
manifestem praw opartych na wspólnych wartościach uznanych przez narody Europy
Uwarunkowania historyczne i kulturowe determinują nie tylko natężenie procesów 
państwowotwórczych lecz także są obecnie uwzględniane przy rozwoju UE. Należy traktować je jako 
trwałe elementy poszczególnych narodów i muszą być uwzględniane przy kreacji europ przestrzeni o 
ponadnarod charakterze, nie tylko w ekonom wymiarze.
Z historycznego pkt widzenia trzeba uwzględnić demokratyczne i narodowe tradycje, będące 
podstawą współczesnie zorganizowanych p Europy. Widoczny jest rozłam Wsch-Zach; podział na 
demokracja i wolność versus autorytaryzm i zniewolenie. 
Multikulturowość państw Europy, a tym samym wysoki stopień odmienności krajów tworzących UE. 
Nie jest to jednak czynnik hamujący.  Determinującym kulturowe oblicze społeczeństw E są min. 
Podziały religijne (5 wielkich wyznań monoteistycznych:katolicyzm, prawosławie, protestantyzm, 
judaizm, islam). Również struktura etniczna państw Europy jest bardzo zróżnicowana: mamy kraje 
multi- i monoetniczne oraz wielo- i jednojęzykowe.
Po zajęciach z Załęskim chyba nie musze wymieniać przykładowych krajów i ich opisywać
 
3. Podmioty europejskiej przestrzeni rywalizacji wyborczej:
Splot aktywnie uczestniczących podmiotów w europ przestrzeni polit nie należy do łatwych co wynika 
z konfiguracji współzależności i układów relacji między nimi.Media masowe odgrywają ważną role 
w krajowym rynku rywalozacji politycznej. Badania 2007 dotyczące zaufania wobec politycznym 
podmiotów: rządów lokalnych, partii polit, egzekutyw państwowych, krajowych parlamentów. Np. PL 
krajowa egzekutywa- aż 78% brak zaufania, parlamenty krajowe 82% bz, partie polit 87% bz.
 
3.1 Społeczeństwa krajów UE, struktura i charakterystyka:
Olbrzymia złożoność społ p.UE wynika m.in. z hist, kult, gosp, polit różnorodności. Łącznie w 27p 
zamieszkuje 486mln ludzi co daje 3m na świecie tuż po Chinach (1,3 mld) i Indiach (1mld). Generuje 
to koniecznośc stałego monitorowania i badania społeczeństw. Terytorium 4mln 300tyś km (7m),  
różne wzorce konsumpcyjne, edukacja, rynek pracy. Wydłuża się średnia wieku i rośnie kondycja 
zdrowotna emerytów, obniża się przyrost naturalny. Kobiety przewyższają mężczyzn . Młode 
pokolenie jest bardziej wyedukowane.
 
3.2 Partie i kandydaci polityczni. Podmioty bezpośredniej rywalizacji wyborczej:
Poziom europejskich, ponadnarod organizacji o partyjnym charakterze uwidacznia się przede 
wszystkim w PE. H.Kitschelt wyróżnia 3 typy systemu partyjnego w Europie: 
-te o lewicowo-prawicowym rodowodzie, gdzie uwarunkowania ekon, relig lub tylko etnojęz 
odgrywają gł rolę  lub dec o konkurencyjnym charakterze (np. WB, Dania, Fin, Norw, Szwec)

-łączy 2 podziały socjopolityczne np. klasowy i wyznaniowy (np. Austria, Hol, Niem, Wł,Pl).
-wielowymiarowa przestrzeń „narzucanych” przez partię konfliktów o różnym natężeniu i znaczeniu 
(Blej, Irlandia).
 
Partie polit są „organizmami” zdecydowanie krajowymi, o wręcz narodowym charakterze dlatego 
poziom narodowy determinuje je programowo oraz dec o strategiach, a w rezultacie o zachowaniach 
w przestrzeni politycznej.  Przeobrażenia w UE zmierzają obecnie w kierunku zwiększenia 
roli podmiotów polityki, a więc i partii politycznych- zasadniczo gł aktorów organizujących i 
współtworzących system polityczny. Nie odgrywają roli kreacyjnej jak to ma miejsce w p., a zostają 
wkomponowane w trwający już proces, są „dopełnieniem”. Pozycjonowanie poszczególnych partii w 
przestrzeni prawica-lewica.
(Do tego podpunktu warto wygoglować PE i sprawdzić kto obecnie dominuje i jakie mamy partie).
 
3.3 Krajowe elity polityczne i grupy interesów. Aktywiści rywalizacji wyborczej:
E.Haas sugerował że to właśnie aktywnośc grup interesu może prowadzić do zjednoczenia i rozwoju 
EWG. W tym znaczuniu podkreśla się, że gr interesu stymulują proces decyzyjne na poziomie 
integracji europejskiej. Obecnie mamy do czynienia ze zróżnicowanymi grupami interesu, które 
ujmuje sie na różne sposoby.  Np. podejscie wskazujące 3 takie ujęcia:
-podejście podmiotowe, wyróżnia się np. grupy pracownicze i pracodawców
-podejście przedmiotowe, grupy interesu odzwierciedlają swoje dążenia produkcyjne bądź usługowe 
np. grupy hodowcó bydła
-zasięg działania grup interesu; terytorialne, regionalne, narodowe, ponadnarodowe.
 
Dusan Sidjanski wyłonił kilka etapów hist formuowania się gr interesu o ponadnarodowym 
charakterze: Pierwszy- rozpoczęcie wdrażania Planu Marshalla do początku lat 50 XXw. Gr interesu 
zaczynają organizować się w stosunkowo luźne struktury, o małym znaczeniu polit. Kolejny-całe 
lata 50. Powstaje EWWiS która wygenerowała specjalistyczne organizacje o charakterze grupowego 
wpływu. Pod koniec l.50 KE EWG doprowadziła do rozwoju wielu federacji europ. Od tego momentu 
definiuje się poczatke jasno zdefiniowanych, celowych grup interesu, funkcjonujących w ramach 
poszczególnych europ instytucji dec.
Reprezentacja interesów na poziomie europejskim jest wynikiem unikatowego, wielopoziomowego 
procesu decyzyjneho w UE.  Gr interesu zdały sobie sprawę że powinny funkcjonować we wszytskich 
istotnych instytucjach UE (RUE, KE, PE)  i to równocześnie.
W ramach europejskiej przestrzeni polit odnotowuje się wpływ grup interesów oraz nowych 
partnerów uczestniczących w dialogu społ. Wpływ ten nie jest widoczny w procesie decyzyjnym 
UE, a także w sferze stosunków zachodzących między krajowymi elitami politycznymi. Nowy dialog 
społeczny włącza do działań wiele stron i to zarówno ośrodki władzy publicznej jak i organizacje 
3sektora, korporacje międzynarodowe itd. 
 
3.4 Media masowe. Aranżer europejskiej przestrzeni medialnej:
Komunikowanie polityczne odbywa się w ramach tzw. złotego trójkąta: aktorzy polityczni, media 
masowe i obywatele, z tym że nie są to symetryczne relacje, gdyż zaangażowanie ich wynika z 
różnych przesłanek. 
 Aktorzy polit i media masowe są traktowani jako aktywni uczestnicy o rozbudowanym zapleczu w 
postaci profesjonalnej struktury organizacyjnej i personelu. Są to podmioty dysponujące środkami 
finansowymi, są w stanie realizować swoje cele. Obywatele są pasywnymi uczestnikami, ich siła 
przebicia i pozycja  w sferze publ są ograniczone- maja niewielki lub mini wpływ na zawartośc 
komunikatów polit. Są traktowani przez aktorów i media w sposób manipulatyny i persfazyjny 
(wywieranie wpływu na zach, postawy, kreowanie opinii publ).
 
Obecnie rola mediów nie sprowadza się jedynie do propagowania wiadomości politycznych, stają 
się one aktywnym uczestnikiem przestrzeni, kreują własne przekazy. Obecnie nasila się liczba 

przekazów o europ sprawach. Media są najszybciej rozwijającym się sektorem gosp europejskiej. 
Mamy przepisy stanowiące o mediach audiowizualnych, co oznacza właściwe kształtowanie polityki 
medialnej na poziomie UE wraz z uzasadnieniem wypracowanych systemów krajowych a także 
uwzględnieniem nowoczesnych sposobów komunikowania, włączając cyberprzestrzeń. Powołano 
Międzyinstytucjonalną Grupę Informacyjną, której zadaniem jest koordynowanie współpracy KE i 
PE w ramach polityki medialnej oraz pozyskiwanie środków finansowych na prowadzenie kampanii 
informacyjnych. RUE tworzy prawne ramy polityki medialnej wyznacza jej kierunek, kreśli bierzące 
cele i perspektywy.
Współczesna przestrzeń medialna UE jest efektem technologicznych mozliwości i służy budowie społ 
informacyjnego, które wciąż jeszcze ma niezbyt wysoki poziom wiedzy o mechanizmach jakie mają 
miejsce w ramach UE.

Zagadnienie 3

Zagadnienie 4

4. EUROPEIZACJA A DEMOKRATYZACJA.

 

Riedel, „Europeizacja- koncepcje i agenda badawcza”.

Europeizacja to nie coś, co wyjaśnia, ale samo w sobie wymaga wyjaśnienia.

- adaptacja wewnętrzna do procesu integracji europejskiej

- w perspektywie społeczno-kulturowej: przekazywanie cech charakterystycznych dla Europejczyków, 
kultur i krajów euro, nadawanie cech euro.

- w perspektywie ekonomicznej : procesy gospodarczej internacjonalizacji do skali europejskiej, np. 
umiędzynarodowienie działalności przedsiębiorstw krajowych.

- politologicznej: transfer wartości lub standardów z poziomu europejskiego na poziom narodowy, a 
następnie ich zastosowanie i efekt wywołany taką implementacją.

Johan Olsen, kategoria europeizacji:

•

Zmiany generowane pod wpływem impulsów zewnętrznych pochodzących z UE

•

Rozwój instytucji na poziomie europejskim 

•

Penetracja  systemów  politycznych  państw  członkowskich  przez  procesy  integracji 

europejskiej

•

Eksport logiki integracyjnej, sposobów funkcjonowania, wyznawanych wartości poza granice 

UE (poprzez mechanizmy wspólnotowej polityki zagranicznej oraz aspiracje członkowskie lub 

stowarzyszeniowe krajów trzecich)

•

Budowanie unii politycznej

Co się europeizuje, jak i dlaczego? 

Klasyczna definicja Jamesa Caporaso 

-postępujący proces integracji europejskiej wywołuje swego rodzaju presję na podmioty 
integracji (państwa czł., ich obywateli i instytucje), która podlega następnie mediacji za 
pośrednictwem czynników i aktorów wewnątrzkrajowych, a następnie przynosi konkretne efekty 
w postaci zmian w polityce wewnętrznej. 

Robert Ladrech

- trójetapowy proces składający się z konstrukcji, dyfuzji oraz instytucjonalizacji formalnych i 
nieformalnych zasad, procedur, paradygmatów, wierzeń i przekonań oraz stylów i sposobów 
działania, które najpierw definiowane są na poziomie unijnym, a następnie inkorporowanie do 
logiki wewnątrzpaństwowych wymiarów polityki0 identyfikacji, struktur, procedur.

Claudio Radaelli

- istnieją 4 sposoby, którymi państwa czł. odpowiadają na politykę UE: akomodacja, czyli 
przystosowanie struktur, polityk, debat, tożsamości wewn.; transformacja, czyli wykształcenie 
tych elementów w sytuacji, gdy polityka UE stanowi dla nich wyzwanie; inercja, kiedy brak jest 
woli politycznej do przeprowadzenia zmian; redukcja, gdy dany obszar polityki wew. aktywnie 
występuje przeciwko regułom UE.

Obszary badań nad europeizacją. 

1. Adaptacja  władzy  wykonawczej,  adaptacja  krajowych  systemów  administracyjnych,  wpływ 

integracji  na  egzekutywy,  analizy  transpozycji  prawa  unijnego  do  krajowych  porządków 

prawnych.

2.  Analiza zachowania parlamentów krajów członkowskich, proces transferu władzy z poziomu 

krajowego, gdzie podlega kontroli parlamentów, na poziom ponadpaństwowy, gdzie krajowe 

legislatury tracą kontakt z konkretnymi obszarami polityki 

3 okresy europeizacji 

1. Od lat 50. Do poł. 80. XX w.

Kiedy to parlamenty państw członkowskich nie przejawiały dużego zainteresowania 
sprawami europejskimi, traktując je jako dziedzinę polityki zagranicznej. Dopiero JAE 
zwiększa zakres dziedzin podlegających procedurze głosowania kwalifikowaną większością 
głosów, co zmienia sytuację.

2. Od poł. lat 80. do końca 90. XX w. 

W związku z JAE i przyspieszeniem procesu integracji  parlamenty narodowe zauważyły 
proces integracyjny. Wiąże się to ze zwiększonym zainteresowaniem parlamentarzystów 
europejskim wymiarem polityki, często adaptacją instytucjonalną. 

3. Aktualnie  trwająca  faza  charakteryzuje  się  próbą  wciągnięcia  parlamentów  narodowych 

do  procesów  integracyjnych,  co  ma  być  odpowiedzią  na  rzekomy  deficyt  demokratyczny 

UE.  Odbywa  się  to  w  różny  sposób,  od  informowania  parlamentarzystów  w 

wspólnotowych  inicjatywach  legislacyjnych  z  dużym  wyprzedzeniem,  po  propozycje 

różnego  rodzaju  bezpieczników,  w  postaci  możliwości  zablokowania  bądź  odroczenia 

procedury legislacyjnej na poziomie wspólnotowym przez krajowe parlamenty. 

Mechanizmy wpływu procesów europeizacji na partie polityczne i systemy partyjne. 

Odgórne oddziaływanie europeizacji na krajowe partie i systemy partyjne.

1. Mechanizm: Penetracja

Wpływ: Bezpośredni: wyłonienie się antyeuropejskich partii względnie antyeuropejskich 
sentymentów w ramach aktualnie funkcjonujących partii
Wpływ: Pośredni: dewaluacja krajowych wyborów ze względu na transfer polityki na 
szczebel ponadnarodowy

2. Mechanizm: Instytucjonalizacja

Wpływ: Bezpośredni: Ujawnienie i konsolidacja proeuropejskich partii/koalicji
Wpływ: Pośredni: Wyłonienie się alternatywnych, pozapartyjnych kanałów artykulacji 
potrzeb i interesów społecznych; „Dyfuzja Europy” w wewnętrznym dyskursie 
politycznym. 

Wpływ integracji na system partyjny obserwowany jest w takich dziedzinach jak:

- dyskurs międzypartyjny;

- legitymacja posłów do PE;

- dynamika zarządzania partią na poziomie państwa narodowego.

Zainteresowanie badaczy dotyczy zmiany programowej pod wpływem europeizacji, pojawienie się 
nowych partii i pojawianie się frakcji wewnątrzkrajowych systemów partyjnych.

Obserwuje się rosnącą autonomię egzekutywy partii rządzącej w jej poczynaniach w polityce 
europejskiej. 

Następnym ważnym obszarem studiów nad europeizacją jest problematyka funkcjonowania grup 
interesu i ruchów społecznych.  

Eising: stanowią one istotny element mediacyjny między europejskim społeczeństwem obywatelskim 
a instytucjami wspólnotowymi. Spełniają pewne funkcje reprezentacyjne i orędownicze, ponieważ za 
ich pośrednictwem artykułują się potrzeby i interesy podmiotów podlegających procesowi integracji, 
np. obywatele, samorządy, grupy przedsiębiorstw.

Interesującym z punktu widzenia analizy prawno-politologicznej sposobem europeizowania 
krajowych systemów politycznych jest system sądownictwa europejskiego.

Prawo krajowe to zbiór, który ma ogromną część wspólną z systemem prawa europejskiego.   

Proces europeizacji powoduje, że nie sposób już dokonać pełnej analizy polityki wewnętrznej bez 
zrozumienia polityki europejskiej i odwrotnie.

R.Riedel, „Podejście i teorie w badaniach nad europeizacją”.

1 generacja studiów nad europeizacją, lata 70. XX w. charakteryzowała się:

•

Wertykalną odgórną perspektywą;

•

Zakładała  pewien  stopień  niekompatybilności  pomiędzy  poziomem  europejskim                                                                   

i państwowym;

•

Wskazywała na przymusowy charakter- przynajmniej w wybranych obszarach- adaptacji;

•

Badania  najczęściej  poszukiwały  odpowiedzi  na  pytanie  o  stopień  konwergencji  wpływów 

europeizacyjnych;

•

Często  prowadziła  do  ekstrapolacyjnych  wniosków  o  wyłaniającym  się  paneuropejskim 

systemie federacyjnym;

•

Koncentrowała się na kilku obszarach, głównie polityka rolna, regionalna, przemysłowa;

 

2 generacja, lata 90. XX w.:

•

Uwzględniała 2 kierunkowy proces europeizacji;

•

Oznaczała  wyjście  poza  czysto  formalne,  prawno-instytucjonalne,  proceduralne  rozumienie 

europeizacji i zaczęła dostrzegać jej „miękki” wymiar w takich sferach, jak normy, wartości, 

poglądy, przekonania, postawy;

•

Dostrzeżono  również  horyzontalny  wymiar  europeizacji  –  państwa,  społeczeństwa  i 

gospodarki europeizują się nawzajem;

•

Eksplozja  badań  nad  koercyjnym  wymiarem  polityki  w  perspektywie  europeizacji-  partie  i 

systemy partyjne, zachowania wyborcze, udział tematyki unijnej w walce politycznej.

•

Europeizacja  przestała  być  uważana  za  proces  prowadzący  do  podważenia  państwa 

narodowego. 

Dwukierunkowość europeizacji:   nie mówimy tylko o otwieraniu się państwa narodowego na 
wpływ ponadnarodowych instytucji, ale również proces supranacjonalizacji państwowej polityki 
– transferu nie tylko kompetencji, ale i gry politycznej, interesów, preferencji, debaty na poziom 
ponadnarodowy. Następuje wzajemna penetracja poziomów polityki :

•

Bottom-up lub up-loading – w odniesieniu do europeizacji oddolnej

•

Top-down lub down-loading- do europeizacji odgórnej

•

Cross-loading  –  w  odniesieniu  do  horyzontalnego  wymiaru  –  transfer  rozwiązań 

pomiędzy  państwami  członkowskimi-  w  procesie  komunikacyjnym,  podpatrywania, 

uczenia się efekt- konwergencja 

Hellen Wallace: europeizacja zaprojektowana = prawno-instytucjonalna; europeizacja organiczna= 
wymiar nieformalny, procesy socjalizacyjne. 

 

Michael Bauer, Christoph Knill i Diana Pitschell, 3 główne mechanizmy sterujące europeizacją:

•

Adaptacja – complience (uleganie, ustępliwość, uwzględnianie relacji wpływu)

Istnienie formalnych reguł, które nakazuja przyjęte na poziomie ponadnarodowym 
rozwiązania implementować na pozostałych poziomach tego systemu . Wszędzie 
tam, gdie mamy do czynienia z tzw. pozytywną integracją, czyli kiedy UE przejmuje 
funkcje redystrybucyjne (np. polityka regionalna), bądź przejmuje w całości 
pewne kompetencje (np. polityka rolna) i tworzy wspólne warunki dla wszystkich 
uczestników wspólnoty (np. Jednolity Rynek). Aby ten mechanizm działał, wspólnota 
musi być wyposażona w prawo do kontrolowania i egzekwowania stosowalności 
regulacji uzgodnionych na poziomie wspólnotowym (KE i ETS).  
 
 

•

Konkurencja

Integracja negatywna, polegająca na deregulacji (np. wspólny rynek) i reregulacji 
(odtwarzaniu pewnej części regulacji z dotychczasowego poziomu-krajowego- na 
ponadnarodowy. 

•

Komunikacja

Nawiązuje do dyskursu nad teorią integracji (komunikacyjną) Karla Deutscha. 
Sieć powiązań pomiędzy aktorami różnych szczebli, wzajemne kontakty, procesy 
wzajemnego uczenia się, stymulują i promują innowacyjne metody rozwiązania 
problemów, otwarta metoda koordynacji (międzyrządowa metoda zarządzania w UE, 
opierająca się na dobrowolnej współpracy państw członkowskich.) jest najlepszym 
przykładem na funkcjonowanie tego mechanizmu.

Europeizacja to nie tylko proces odgórnej regulacji, a następnie adaptacji pozostałych poziomów. 
Bądź poprzez reakcję na impuls płynący z góry, bądź poprzez samoistne oddolne generowanie 
impulsów, europeizacja działa również w drugim kierunku. Adaptacja następuje lub nie i ma to wpływ 
na całość procesu integracyjnego. Pogłębiona współpraca grupy państw, o ile przynosząca korzyści 
obu stronom, najprawdopodobniej zostaje podjęta przez pozostałe państwa członkowskie. Dzięki 
efektowi spill-over mamy funkcjonalną presję na pogłębianie integracji, której źródłem mogą być 
różnorodni uczestnicy tego procesu ze wszystkich poziomów systemu.

Źródła/impulsy europeizacji obejmują zjawiska:   

- >presja komercyjna: związana z istnieniem obowiązującego prawa ponadnarodowego                                          

    i egzekwujących je instytucji;

- >presja o charakterze mimetycznym: w wymiarze horyzontalnym, związana z intensyfikującymi  się 

   kontaktami pomiędzy uczestnikami integracji europejskiej;

- >profesjonalizacja: postpolityczny model podejmowania decyzji sprzyja kreacji ponadpaństwowej 

    sieci podmiotów, jednostek zainteresowanych danym fragmentem życia społ-gosp., organizujących 

    się i instytucjonalizujących w postaci eksperckich organizacji; 

- >stymulatory mające swe źródło w krajowej polityce : impulsy zmiany politycznej, formułowanie się  

   stanowisk negocjacyjnych cały czas są efektem dynamiki wewnątrzkrajowego życia polit.

Odpowiedzi na te impulsy:

- >transformacja- systemy państw członków przyjmują polityki, praktyki czy preferencje płynące z   

     Brukseli do swoich polityk i praktyk poprzez zmianę lub zamianę dotychczasowych;

- > akomodacja- systemy państw członków przyjmują polityki, praktyki czy preferencje płynące z  

      Brukseli bez znaczącej zmiany fundamentalnych zasad swoich polityk i praktyk;

- > absorpcja- systemy państw członków przyjmują polityki, praktyki czy preferencje płynące z  

      Brukseli do swoich polityk i praktyk bez znaczącej zmiany.

Typy akomodacji europeizacyjnych: 

A: dostosowanie instytucjonalne związane z wymogami prawa i autorytetem ponadnarodowej 
władzy (np. prawo telekomunikacyjne)

B: dostosowanie instytucjonalne związane z koordynacją działań wynikających z członkostwa w UE                            
i udziału w procesie decyzyjnym

C: asymilacja- czyli dostosowanie regulacji krajowych nie wynikające z twardego prawa;

D: dostosowanie instytucjonalne związane ze zmieniającymi się możliwościami, które tworzy 
integracja (np. modyfikacja dialogu społecznego) .

4 ŚWIATY EUROPEIZACJI:

1. Świat północno-zachodni (państwa założycielskie- „Europa karolińska”)

 charakteryzujący się pełnym zaangażowaniem we wszystkie wymiary integracji, łącznie z 
UGiW. Europeizacja miała tutaj charakter stopniowy i ewolucyjny, nie przynosząc podziałów 
na scenie politycznej.

2.  Świat nordycki (obejmujący kraje rozszerzenia 1973 i 1995 r.)

Który zdecydował się wyłączyć (opt-outs) z pewnych fragmentów polityk europejskich i 
którym na to zezwolono, jak np. WB i Dania.

3. Świat śródziemnomorski (kraje rozszerzenia z lat 80. XX w.)

Nieuczestniczący we wczesnych fazach procesu integracyjnego ze względów politycznych, 
jednak z momentem wejścia bezkrytycznie przyjmującym wszystkie acquis, bez znaczących 
opt-outs, uczestniczący w EMU. Proces odbywał się stopniowo, bez większych napięć 
politycznych w wewnętrznej polityce, lecz ze znaczącymi konsekwencjami ekonomicznymi 
(pozytywnymi i negatywnymi). 

4. Świat Europy Śr-Wsch. (rozszerzenia 2004 i 2007r.) 

Liczne derogacje, okresy przejściowe dla obydwu stron (oceniane jako szkodliwe dla 
spójności procesu integracyjnego), bilateryzacja stosunków wewnątrz UE (np. w zakresie 
dostępu do rynków pracy), względnie słabe powiązania horyzontalne- na poziomie 
społeczeństw, gospodarek, administracji, odległe perspektywy pełnego członkostwa dla 
wielu krajów regionu. Przyśpieszona europeizacja, w kombinacji z procesami tranzycji, 
transformacji, konsolidacji, budowaniem na nowo swojej tożsamości narodowej przyniosła 
konsekwencje polityczne, sprowadzające się do m.in. okresowego podziału sceny polityczneh 
wokół osi europejskiej. Państwa tego regionu charakteryzuje słabość instytucjonalna 
przekładająca się na słaby potencjał bottom-up oddolnej europeizacji.  
 

 

  

Myśl instytucjonalna w europeizacji.

Model „mocodawca- agent” PAT (Principal Agent Theory), koncentracja na relacjach 

pomiędzy pryncypałem/mocodawcą/ zwierzchnikiem a agentem/podwładnym, których łączy 
hierarchiczny układ zależności. Hierarchiczny stosunek zależności pomiędzy poziomem narodowym                                          
i ponadnarodowym podlega ewolucji, w której początkowo ustanowione role ewoluują, w 
skrajnych przypadkach mogą podlegać zamianie. Teoria PAT widzi także w podwójnej roli państwa 
członkowskie, zarówno jako pryncypałów (up-loading), jak i agentów (down-loading).   

Dwa różne rodzaje relacji: zwierzchnik-nadzorca (bottom-up) na etapie formułowania się nowej 
inicjatywy, aż do momentu finalizacji w postaci ukonstytuowanego aktu prawnego, istnieje 
możliwość kontroli przez państwo członkowskie.

 Nadzorca-agent/podwładny (top-down): okres postdecyzyjny, państwa członkowskie tracą znaczną 
część kontroli nad procesem, gdyż decyzje i orzeczenia ETS nie podlegają procedurze odwoławczej w 
ramach krajowych systemów prawnych.

Teoria PAT wyjaśnia dlaczego zachodzi europeizacja oddolna (bottom-up).

Powody delegowania uprawnień przez mocodawcę: dążenie do osiągnięcia celu (często 
pozostającego poza zasięgiem pojedynczych państw), chęć zwiększenia wiarygodności podjętych 
zobowiązań, obniżenie kosztów współpracy międzynarodowej, pozbycie się odpowiedzialności za 
pewną grupę decyzji, przyspieszenie i uskutecznienie implementacji przyjętych norm, neutralizacja i 
rozwiązywanie sporów.

Top-down, czyli relacja pomiędzy instytucjami ponadnarodowymi a państwem na etapie 
implementacji. Strategie podejmowane w przypadku braku harmonizacji prawa na poziomie 
krajowym: 

o

Strategie  miękkie:  systematyczne  publikowanie  raportów  na  temat  skali  problemu, 

informowanie obywateli o przysługujących im prawach wynikłych z prawa wspólnotowego,  

których  implementacji  zaniechało  ich  państwo  członkowskie,  dostarczanie  organom 

implementującym wszelkich informacji wyjaśniających przyczyny i skutki nowych rozwiązań 

oraz możliwych opcji ich implementacji w celu uniknięcia „złej harmonizacji”

o

Strategie twarde: m.in. wymuszenie implementacji poprzez scentralizowany system instytucji 

na  poziomie  ponadnarodowym  oraz  wymuszanie  implementacji  poprzez  postępowanie 

przed sądami krajów czł.

Pryncypał: KE, ETS, agendy wspomagające

Agent: państwa członkowskie, w tym także adresaci ; przedsiębiorcy, samorządy, obywatele.

*Równolegle funkcjonuje teoria wielopoziomowej gry, MLG(Multi-level Governance), poziomy 
od lokalnego, samorządowego, po regionalny, państwowy i ponadnarodowy oraz wymiar 
prywatny, publiczny, pozarządowy. Europeizacja to dynamiczne relacje pomiędzy tymi 
poziomami. 

UE jest przede wszystkim organizacją regulacyjną i poprzez tę funkcję realizuje się jej 
europeizujący wpływ. Rozumienie procesów integracyjnych, jako rozwijających się sieci 
powiązań o charakterze formalnym oraz niesformalizowanych stanowi odpowiedni punkt  
wyjścia do pełnego zrozumienia procesów europeizacji.

Europeizacja wartości demokratycznych w procesie kształtowania europejskiej tożsamości.

- rozumiana jako ich transfer z poziomu ponadnarodowego na szczeble niższe niż unijny, który 
może następować za pośrednictwem obywatelstwa europejskiego .

Szczególnie istotne kwestie:

o

Współczesne  obywatelstwo  europejskie  jako  instytucja  konstytuująca  europejską 

tożsamość;

o

Koncepcja 

europejskiego 

społeczeństwa 

obywatelskiego 

jako 

konstytuanty 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

i jednocześnie produktu procesów integracyjnych, a tym samym elementu kształtowania 

tożsamości europejskiej.

o

Wartości demokratyczne jako uniwersalny wyznacznik tożsamości europejskiej.

Wartości uniwersalne:

o

Dorobek myśli naukowej, fundament demokratycznego systemu politycznego zakładającego 

partycypację obywateli oraz kulturę prawną grecko-rzymskiej tradycji starożytnej;

o

Monoteistyczna religia judeo-chrześcijańska

o

Wartości  obywatelskie  epoki  oświecenia,  w  tym  katalog  praw  człowieka  i  obywatela  jako 

dorobek RF.

Karta Praw Podstawowych, w preambule.

Inne wartości przedstawione w Karcie:

o

Godność;

o

Wolność;

o

Równość;

o

Solidarność  (np.  ochrona  zdrowia,  środowiska,  prawo  pracowników  do  informacji                                                     

i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa, pomoc społeczna);

o

 Prawa obywatelskie (do głosowania, dobrej administracji, do petycji itd.)

o

Wymiar sprawiedliwości (np. domniemanie niewinności i prawo do obrony)

Obywatelstwo-system praw i obowiązków;

Obywatelskość- podstawa porozumienia oraz wspólne działania mające na celu właściwe zarządzanie 
sprawami dotyczącymi wszystkich, w imię dobra wspólnego i może się urzeczywistnić wśród takich 
wzorców postępowania, jak: współodpowiedzialność, współdziałanie, solidarność, wzajemny 
szacunek i zaufanie.

Pasmem transmisyjnym w procesie europeizacji wartości demokratycznych do obywateli jest 
europejskie społeczeństwo obywatelskie. 

Społeczeństwo obywatelskie: sfera dobrowolnych działań zbiorowych oraz publicznych 
dyskursów , które wypełniają przestrzeń pomiędzy sektorem prywatnym i państwowym. Istotne 
standardy zachowań: tolerancja, brak agresji, zrozumienie, zdrowy rozsądek.  Wiele różnych grup 
reprezentujących różne interesy. Przyczyniają się do integracji politycznej przez pośrednictwo między 
państwem a społeczeństwem kreując możliwości partycypacji.

Konstytutywne cechy społ.obywatelskiego: 

•

Prawne i polityczne zagwarantowanie podmiotowości jednostek – obywateli, co stanowi o ich 

równym statusie, autonomii i względnej niezależności od władzy państwowej.

*Dotychczas europeizacja wartości demokratycznych w ujęciu partycypacyjnym nie okazała 
się efektywna i skuteczna, bo nie przełożyła się na powszechność postaw obywatelskich, 
zainteresowanie sprawami publicznymi oraz na aktywne uczestnictwo w ramach istniejących 
kanałów partycypacji obywatelskiej na poziomie ponadnarodowym, jakie stanowią korelat 
tożsamości europejskiej, fundament poczucia „bycia Europejczykiem”.

Nowe rozumienie tożsamości europejskiej:

1 poziom tożsamości odnosi się do poziomu indywidualnego i ma zastosowanie gdy jednostka dla 
określenia siebie stosuje kategorie społeczno-socjologiczne.

2 poziom odnosi się do poziomu zbiorowego, kiedy indywidualna charakterystyka jednostki 
opisywana jest za pomocą jej identyfikacji z grupą, traktowana przez nią samą i jej środowisko jako 
element indywidualnej charakterystyki.  

Zakłada się, że komponent tożsamości narodowej pozostanie w Europie zasadniczą konstrukcją 
świadomościową , zaś identyfikacja europejska będzie musiała potwierdzać wartości z niej 
wynikające poprzez kształcenie obywateli oraz tworzenie instytucji, które wzmacniają proces 

kształtowania obywatelskiej kultury politycznej.

Poziom europejski  kojarzy się obywatelom jako pośredni w stosunku do procesów zachodzących 
wcześniej na poziomie narodowym. Powody:

o

Brak europejskiej przestrzeni publicznej, szczególnie przez zróżnicowanie językowe;

o

Złożoność  europejskiego  multisystemu  (system  negocjacyjny,  który  buduje  rozproszenie 

decyzyjne oraz niejasny i często nieznany obywatelowi model instytucjonalny);

o

Brak wspólnej tożsamości kulturowej;

Tożsamości narodowa i europejska są wzajemnie inkluzyjne, nie istnieje pomiędzy nimi rywalizacja.

Kształtowanie europejskiej tożsamości będzie wynikało z istniejących oraz potencjalnych procesów 
skoncentrowanych wokół działań politycznych, instytucji oraz systemu prawnego UE, a jej główną 
cechą będzie pluralizm opinii, postaw i zachowań, których głównym, o ile nie jedynym wspólnym 
mianownikiem będzie dążenie do wzmacniania pozycji i rozwoju Europy jako przestrzeni wspólnej 
egzystencji jej mieszkańców.

Cechy współczesnego obywatelstwa:     

o

Płynne  granice,  w  odróżnieniu  od  relacji  terytorialnej  między  jednostką  a  państwem,  jak 

mówiła koncepcja klasyczna;

o

Zróżnicowany  status  praw  i  przywilejów  określonych  grup  w  odróżnieniu  od  klasycznego 

podziału na obywateli i nie-obywateli;

o

Postrzeganie jednostki w sposób podmiotowy, posiadający uniwersalne prawa człowiek jest 

dziś  ważniejszy  od  obywatela  w  modelu  klasycznym,  gdzie  obywatelstwo  było  podstawą 

legitymizacji.

4 wymiary europejskiego obywatelstwa:

1. Polityczny-obejmuje wiedzę, postawy i kompetencje potrzebne jednostkom do wykonywania 

praw  i  obowiązków  w  kontekście  systemów  politycznych  i  prawnych  regulujących  kwestie 

obywatelstwa, w sensie narodowym, międzynarodowym czy ponadnarodowym;

2. Społeczny  –  sposoby  rozwijania  i  utrzymywania  stosunków  społecznych  pomiędzy 

jednostkami  i  grupami  ;  dotyczy  kwestii  i  wartości  tj.solidarność,  i  wzajemny  szacunek, 

uznawanie  wkładu  wszystkich  jednostek  w  społeczeństwo  oraz  zapewnienie  możliwości 

równego udziału w jego rozwoju;

3. Kulturowy – umiejętności dotyczące rozwoju i praktycznego aspektu wspólnych wartości, za 

którymi opowiada się obywatelstwo europejskie; znajomość Europy i świata, różnych kultur, 

narodów, języków, poczucie przynależności do wspólnego dziedzictwa, uniwersalności praw 

człowieka, ochrony środowiska, tolerancji i szacunku dla innych;

4. Ekonomiczny  –  związek  między  jednostką  a  rynkiem  pracy  i  rynkiem  konsumentów  ,  prawo 

człowieka do pracy i minimalnego poziomu życia.

Modele obywatelstwa:    

o

Model  oparty  na  prawach  :  charakterystyczny  dla  liberalizmu,  prawa  obywateli  wobec 

państwa;

o

Oparty  na  obowiązkach:  charakterystyczny  dla  nurtu  konserwatywnego;  wierność, 

posłuszeństwo, służba wojskowa, płacenie podatków;

o

Oparty  na  partycypacji:  charakterystyczny  dla  demokracji,  odwołujący  się  do  aktywnej  roli 

obywatela i idei społeczeństwa obywatelskiego;

o

Oparty na tożsamości: identyfikacja z kulturą własnego społeczeństwa, posiadanie określonej 

tożsamości 

M.Witkowska, Ponadnarodowa partycypacja obywatelska jako efekt europeizacji.

Podstawą analizy ponadnarodowej partycypacji jest określenie czym jest UE.

Koncepcja Governance: traktuje ona UE jako wyłaniający się nowy porządek governance 

without government. UE jako nie-hierarchiczny wielopoziomowy system ekspercko-polityczny, 
mobilizujący swój potencjał za pośrednictwem sieci powiązań państwowych i prywatnych oraz 
publiczno-prywatnych podmiotów, podejmujących decyzje w procesie de liberalizacji w ramach 
formalnych  i nieformalnych struktur instytucjonalnych.

Samo społeczeństwo postrzega siebie w kategoriach sieci uwarunkowanych połączeń i blokad o 
nieskończonej liczbie permutacji, a nie jako strukturę.

•

Zasada  subsydiarności  determinantą  partycypacji.  Art.  5  TUE:  UE  w  dziedzinach,  które  nie 

należą  do  jej  kompetencji  podejmuje  działania  tylko  wtedy,  gdy  zamierzony  cel  nie  może 

być  osiągnięty  przez  państwo  czł.;  możliwość  rozwiązywania  spraw  na  najniższym  poziomie, 

pozostawienie samodzielności i podmiotowości;

Wspieranie działań oddolnych, tworzenie warunków dla aktywności obywatelskiej.

Biorąc pod uwagę wielopoziomowość UE oraz specyfikę prawa wspólnotowego, należy 

uwzględniać podmioty uczestniczące na różnych poziomach w tworzeniu prawa oraz zaangażowane 
we wdrażanie tych decyzji. Można zatem wyróżnić reprezentację interesu aktywną (w domyśle 
politycznie) przy tworzeniu prawa oraz współpracującą (w domyśle społecznie) z organami 
administracji państwa przy realizowaniu konkretnych przedsięwzięć.

Przejawy partycypacji w UE – z powodu transpozycji wzorców mechanizmów i instytucji politycznych 
z poziomu krajowego. Przestrzeń rywalizacji politycznej uległa rozszerzeniu. Ci sami aktorzy, zmienia 
się cel działania krajowych elit politycznych. Rozszerzenie wpływu krajowych podmiotów sceny 
politycznej na nowe ośrodki decyzyjne i zaangażowanie w tworzenie polityki UE odbyło się 
kosztem kontaktów z obywatelami. 

Mechanizmy partycypacyjne wzbogacają i uzupełniają tradycyjne mechanizmy demokratyczne.

Model demokracji UE: demokracja konsocjonalna, forma demokracji większościowej, w której 
ochrona interesów mniejszości stanowi jednocześnie zabezpieczenie przed przejęciem pełni władzy 
przez silne grupy interesu i umożliwia podejmowanie decyzji poprzez dyskurs i debatę.

Filary obywatelstwa UE:

o

Wolność przemieszczania się osób 

o

Indywidualne prawa demokratyczne 

o

Respektowanie fundamentalnych praw człowieka przez instytucje UE

o

Wykorzystanie  dialogu  obywatelskiego  do  zarządzania  UE.  (2009  T.Lizboński).  Uprawnienie 

do wypowiadania się i do publicznej wymiany poglądów we wszystkich dziedzinach działania 

UE  .  Instytucje  muszą  utrzymać  otwarty,  przejrzysty  i  regularny  dialog  ze  stowarzyszeniami 

przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim.

•

Prawo ludowej inicjatywy prawodawczej, polegające na zwróceniu się do KE  o przedłożenie 

odpowiedniego projektu aktu prawnego. 

 

Instytucja obywatelstwa wprowadzona w 1993 r. do TWE. 

Niedostatek komunikacji społecznej między UE a jej obywatelami. 

EKES,  jako  reprezentant  przedstawicieli  społeczeństwa  obywatelskiego  (pracodawców, 

związków zawodowych, rolników, konsumentów i pozostałych grup interesu). Zachęca te 

grupy do brania udziału w kształtowaniu polityki UE.

Grupa Kontaktowa wschodnich sąsiadów KES, 2005r. 

1993,  Komitet  Regionów:  wypełnia  zadania  artykulacji  interesów  władzy  lokalnej  i 

regionalnej .

Konsultacje KE, Zielone Księgi.

Struktury korzystne dla obywatelskiego uczestnictwa (Opportunity Structures for Citizens 

Participation), np.:

o

Krajowe  zrzeszenia  organizacji  branżowych  czy  tematycznych  z  obszaru  życia 

społeczno-politycznego  obywateli  państw  członkowskich  UE,  które  wyznaczyły 

wyspecjalizowanych  przedstawicieli  i/lub  otworzyły  biura  w  Brukseli  z 

przedstawicielami regionów włącznie;

o

Przedstawicielstwa Greenpeace czy Amnesty International w Brukseli;

o

Organizacje patronackie z całej UE , np. Europejskie Biuro Środowiska;

Your Voice In Europe

Panele obywatelskie organizowane przez KE

 

Pierwszą grupę zjawisk europeizacji, określanych jako zmiany generowane pod wpływem impulsów 
zewnętrznych można utożsamiać z akomodacją. W tej grupie występują następujące przejawy 
ponadnarodowej partycypacji:

Debaty  publiczne,  prowadzone  na  poziomie  narodowym,  dotyczące  spraw  lub  instytucji 

europejskich;

Dostosowanie  wewnętrznych  procedur  decyzyjnych  do  mechanizmów  procesu  decyzyjnego 

w UE

Skoordynowanie krajowych działań i celów polityk

Wzbudzanie aktywności wśród obywateli w sprawach związanych z integracją europejską, np. 

tworzenie ngo’s, które propagują ideę integracji;

Drugą grupę zjawisk definiuje się jako penetracja systemów politycznych państw członkowskich przez 
procesy integracji euro czy też transformacja, czyli przekształcanie się tych elementów z akomodacji 
w zadaniowość.

Organizowanie  i  prowadzenie  kampanii  propagujących  ideę  integracji  euro,  np.  parada 

Schumana, seminaria i konferencje

Organizacja i prowadzenie kampanii wyborczych do PE

Inicjatywy pro frekwencyjne

Rosnąca rola think-thank’ów ds. Europejskich z założenia niezależnych ośrodków zajmujących 

się badaniami i analizami spraw publicznych 

Do trzeciej grupy zjawisk określanych jako rozwój instytucji na poziomie euro czy też inercja, gdy 
brakuje woli politycznej do przeprowadzenia zmian :

Uczestnictwo  w  pracach  komitetów  doradczych  czy  grup  roboczych,  delegowanie 

przedstawicieli krajowych;

Budowanie siatki przedstawicielstw przy instytucjach UE 

Zagadnienie 5

5. Demokratyzacja, legitymizacja. Deficyt demokracji czy legitymizacji w UE.

 

Źródła opracowania: 

 

W. Giżycki- „Polityczne dylematy Europy” s. 29-43

 

Paradoksem  integracji  w  wymiarze  europejskim  jest  niekompatybilność  między  funkcjonującym 

unijnym dyskursem ( związany jest on z naciskiem na uczestnictwo obywatelskie) a genezą UE przy 

powstawaniu, której obywatele państw członkowskich nie mieli aktywnego wkładu. Ponieważ projekt 
powstających  Wspólnoty  realizowany  był  przez  wąskie  grono  polityków,  którzy  w  tamtym  czasie 
nie  widzieli  ani  potrzeby,  ani  nawet  możliwości  legitymizacji.  Kryzys  demokratycznej  legitymizacji 
nie  jest  zjawiskiem  świeżym,  jest  znany  tak  długo  jak  długo  istnieje  UE.  Sami  jej  twórcy  (m.in 
Monnet  w  pamiętnikach  swoich)  wprost  mówili,  że  EWG  nie  mogłaby  powstać,  gdyby  do  głosu 
zostali  dopuszczeni  obywatele.  Ta  ekskluzywna  wizja  integracji  (wyłączenie  obywateli)  miała  swoją 
kontynuację w tendencjach do ‘zamykania się’ bogatszych krajów w pomysłach stworzenia twardego 
jądra,  w  którym  znalazłyby  się  państwa-założyciele.  Dlatego  Traktat  Lizboński  stanowi  pewnego 
rodzaju  sprawdzian  stopnia  legitymizacji  UE(  ratyfikacji  przez  samych  obywateli  jak  i  parlamenty 
narodowe).

Prawo  inicjatywy  obywatelskiej,  które  wprowadza  TL  powinno  stanowić  punkt  startowy  do 

dalszej  dyskusji,  jak  i  działań  o  zbliżaniu  obywateli  do  UE.  Powinie  być  to  warunek  konieczny 
dla  dalszej  pomyślnej  przyszłości  i  legitymizacji  poprzez  szersze  wdrożenie  słabych  form 
partycypacji(informowanie, konsultowanie). Wspomniane prawo do inicjatywy przysługuje grupie co 
najmniej miliona obywateli ze ‘znacznej’ liczby państw członkowskich. Mimo, że ten nowy przywilej 
jest  odbierany  bardzo  entuzjastycznie,  należy  pamiętać,  że  nie  oznacza  to  bezpośredniej  inicjatywy 
prawodawczej a jednie możliwość zwrócenia się do KE o przedstawienie projektu aktu prawnego w 
jakiejś sprawie i wszczęcie procedury.

Kolejnym  krokiem,  który  należy  podjąć  aby  zmniejszyć  deficyt  jest  odpowiednia  polityka 
informacyjna,  która  ma  budować  pozytywny  wizerunek  UE,  uświadamiać  go  mieszkańcom  na 
szczeblu  regionalnym  (np.  tablice  informacyjne  o  współfinansowaniu  przez  UE  remontów  dróg  i 
budynków) jak i na poziomie państwa, czy Wspólnoty (np. organizowanie debat, której nakreślałyby 
zarys celów i wizji UE, której byłyby w stanie zaktywować obywateli.)

 

 

T.G.Grosse -Deficyt demokratyczny w UE i metody jego przezwyciężania.

 

Pojęcia:

- demokracja- specyficzna forma rządów, w której władzę kratos prawuje lud-demos.Opisane po raz 1 
przez Herodota w V w. p.n.e.

-  legitymizacja-  to  społeczna  akceptacja  dla  określonych  władz  publicznych,  która  opiera  się  na 
odpowiednim uzasadnieniu do sprawowania władzy.

-  legitymizacja  demokratyczna-  odnosi  uzasadnienie  sprawowania  władzy  do  procedur  i  instytucji 
demokratycznych.

 

-deficyt demokratyczny- jest to słabość społecznej kontroli nad władzą publiczną. Wyraża się go:

a)  niedostatkiem  publicznej  debaty,  w  tym  niewystarczającą  rywalizacją  między  różnorodnymi 

propozycjami politycznymi

b) ograniczonymi możliwościami wyłaniania politycznej reprezentacji w wyborach.

 

Wobec  tego  model  b)  dosyć  dobrze  oddaje  rzeczywistość  funkcjonowania  UE.  Jego  podstawą 
legitymizacyjną  jest  porozumienie  pomiędzy  suwerennymi  państwa,  negocjacje  prowadzone  są  w 
zaciszu gabinetów i przy ograniczonej roli debaty publicznej.

 

Przykłady deficytu w UE:

-  pogłębianie  procesów  integracyjnych  nie  idzie  w  parze  z  rozwojem  społecznej  kontroli  nad 
władzami publicznymi w UE

-pomimo,  że  rola  Europejskiej  Polityki  i  Bezpieczeństwa  i  Obrony  wzrasta,  to  w  niewielkim  stopniu 
jest ona poddana kontroli od strony PE

-  ok.  80% 

1

  wszyskich  regulacji  przyjmowanych  przez  parlamenty  krajowe  jest  wypracowywanych 

na  poziomie  unijnym,  a  rola  krajowych  posłów  ograniczona  jest  jedynie  do  implementacji  ich. 
Prowadzi  do  powstania  dysonansu  legitymizacyjnego  między  rosnącymi  uprawnieniami  intytucji 
wspólnotowych a malejącymi legislatur krajowych.

-  sama  rola  PE,  która  jest  niewielka  w  znaczeniu  procesu  decyzyjnego.  A  w  trakcie  kampanii 
wyborczych  rywalizują  ze  sobą  krajowe  ugrupowania  polityczne,  które  poruszają  problemy  istotne 
dla danego państwa, a w małym stopniu te dot. unijnej rzeczywistości. Niska frekwencja w wyborach 
do PE dodatkowo obniża legitymizację demokratyczną UE.

-  UE  jest  daleko  od  obywateli-  mechanizmy  jej  funkcjonowania  są  niezrozumiałe  dla  obywateli, 
postrzegają oni, UE jako projekt elit, w dodatku nadmiernie zbiurokratyzowany i przeregulowany

-  brak  odpowiedniej  rywalizacji  politycznej-  bo  wybory  do  PE  dot.  głównie  polityki  krajowej, 
referenda są plebiscytem popularności UE. Dlatego brakuje dyskusji o alternatywnych rozwiązaniach 
merytorycznych dot integracji europejskiej.

- brak odpowiedniej dyskusji publicznej na tematy europejskie- pomimo, że wzrasta zainteresowanie 
obywateli  problematyką  unijną,  to  i  tak  jest  ona  traktowana  przez  pryzmat  problemów 
wewnętrznych i narodowych interesów.

-  obywatele  utożsamiają  się  jedynie  z  własnym  państwem,  a  nie  z  całą  wspólnotą  obywateli.  Mają 
słabe poczucie jedności z innymi obywatelami UE.

 

W ramach podsumowania- autor uznaje, że podstawą demokratycznej legitymizacji UE są narodowe 
systemy  polityczne.  Autoryzacja  społeczna  dla  systemu  władzy  w  UE  dokonuje  się  na  poziomie 
narodowym, więc można uznać, że legitymizacja Unii jest zapożyczona z systemów funkcjonujących w 

1

 Źródło na którym opiera się autor pochodzi z 1999r., nie podaje on niestety święższych danych...

państwach członkowskich.

 

 

Przykłady ominięcia problemu deficytu demokracji:

 

a)  Legitymizacja  utylitarna-  Aprobata  społeczna  dla  Unii  może  wynikać  z  jej  skuteczności  działania, 
a  nie  musi  bazować  na  demokratycznej  kontroli  nad  władzą.    Może,  bowiem  opierać  się  na 
efektywności rozwiązywania problemów społ-gosp w Europie. Więc o ile instytucje europejskie będą 
efektywne i funkcjonalne, to nie muszą być demokratyczne. Reprezentant G.Majone

 

 

b)  kluczowe  jest  zachowanie  odpowiedniej  równowagi  sił  między  instytucjami  międzyrządowymi, 
technokratycznymi (głw KE), PE i ETS. Kontrola władzy jest, więc osiągana nie poprzez wzmocnienie 
instytucji  większościowych  w  Unii,  ale  poprzez  wzajemne  powiązania  międzyinstytucjonalne-  jak 
chociażby rozwinięta procedura decyzyjna, która wymaga współpracy wszystkich zainteresowanych. 
Autor  uznaje,  że  skoro  niedoskonałe  są  demokracje  krajowe,  to  należy  również  uznać  ułomność 
demokracji na poziomie unijnym. Reprezentant A. Moravcsik.

 

 

W  UE  tworzy  się  alternatywa  dla  legitymizacji  demokratycznej,  opiera  się  ona  na  legitymizacji 
technokratycznej,  która  dąży  do  zwiększania  partycypacji  społecznej  w  procesach  konsultowania 
oraz  wdrażania  polityk  unijnych  (output  legitimacy).  Bazuje  na  założeniu,  że  apolityczni  urzędnicy 
gwarantują  wyższy  poziom  efektywności  realizowania  zadań  publicznych,  oraz  na  zwiększaniu 
partycypacji społecznej w pracach administracji. Jest to jednak według autora tylko uzupełnienie dla 
le legitymizacji demokratycznej

 

 

Badanie stopnia legitymizacji demokracji odbywa się na 4 poziomach:

a) akceptacji samej idei integracji
b) akceptacji jej instytucji
c) akceptacji poszczególnych polityk
d) uczestnictwo w wyborach do PE

 

 

Dwa rodzaje legitymizacji:

-  input  legitmacy-  legitymizacja  na  wejściu-  rozliczalność  władz  publicznych,  więc  weryfikowanie 
obietnic  polityków.  W  instytucjach  unijnych,  jest  ona  niewystarczająca,  gdyż  jest  niski  poziom 
odpowiedzialności  władz  europejskich  przed  obywatelami.  Przeciętny  obywatel  nie  wie,  kto  w  UE 
odpowiada, za co. Jedynym sposobem rozliczenia są wybory i referenda na szczeblu krajowym. Lecz 
nie zawsze Ci politycy krajowi są odpowiedzialni za decyzje podejmowane na szczeblu unijnym.

-  output  legitimacy-  legitymizacja  na  wyjściu-realizowana  przez  konsultacje  prowadzone  z 
organizacjami społ i obywat., przedsiębiorstwami i innymi podmiotami.

 

 

 

Notatki  z  wykładu  dot.  m.in.deficytu  z  dnia  5/05/2011-  notatki  są  dosyć  raczej 

niedokładne(zapewne  robiłam  coś  na  włoski  w  międzyczasie  ;)),  przepisałam  tylko  to  co 
jest w miarę składne.

 

o

W wymiarze ustrojowym:

 

Podobieństwo UE do państwa:

 

- UE jest wspólnotą gospodarczą i polityczną, a państwo nie tylko tym

Deficyt:

-  nie  ma  narodu  i  świadomości  narodowej,  a  podstawowy  wyznacznik  państwa  to 

naród

- działa w granicach przyznanych jej w traktatach

 

o

Wymiar aksjologicznym:

Podobieństwo

- UE akceptuje wolność, demokrację, odwołuje się do państwa prawa

Deficyt:

-  problemy  między  tożsamością  narodową,  a  europejską.  W  idealnym  modelu 

organizacji międzynarodowej nie dochodzi do zderzenia tożsamości.

 

o

Wymiar prawny

 

Podobieństwo:  UE  i  jej  autonomiczny  charakter  prawa  unijnego,  można  łatwo  odnieść  odróżnić  od 
prawa publicznego

Deficyt:    prawo  obowiązujące  w  obszarze  Europejskiej  Polityki  i  Bezpieczeństwa  i  Obrony,  gdzie 
państwa jednomyślnie muszą przyjąć coś, a do 2014 sprawy własne...

 

o

Wymiar instytucjonalny

 

Podobieństwo: w autonomii i niezależności głównych organów unijnych

 

Deficyt: nie ma aparatu przymusu, który mają państwa

 

o

Wymiar kompetencyjny

 

Podobieństwo-  UE  ma  szeroki  zakres  kompetencji,  które  są  wyłączne  dla  niej,  dla  państw,  inne 
dzielone

Deficyt- w Ue nie pobiera się podatków

 

o

Wymiar proceduralny- 

Podobieństwo w UE możliwa zasada większości, jako typowa dla państwa demokratycznefo, typowe 
jest też osiąganie kompromisów.

 

Deficyt: procedury międzyrządowe osłabiają państwową identyfikację

 

o

Wymiar finansowy-  w UE tak jak państwo ma jeden, główny budżet, ale ona ma niski poziom 

redystrybucji dochodów

 

o

Wymiar  społeczny-  elementy  społecznej  legitymizacji  unijnej-  decyzje  unijne  bezpośrednio 

dotyczą obywateli- np. dyrektywy

 

Deficyt:  brak  europejskiego  narodu,  obywatelstwo  UE  jest  stosunkiem  prawnym  zależnym  od 
krajowego obywatelstwa.

 

 

 

 

 

Demokratyczny wymiar demokracji:

 

a) przestrzeń proceduralna- bardzo rozwinięta, procedury są demokratyczne

b) przestrzeń  partycypacyjna-  uczestnictwo  i  wpływ  obywateli  na  UE.  Od  początku  istnienia 

WE  pomijano  ten  aspekt,  dopiero  w  Traktacie  z  Maastricht  zapisano  rozwiązanie  równe 
demokracji  politycznej.  W  TUE  pojawiła  się  procedura  referendum  w  sprawie  pogłębiania 
integracji z ekonomicznej na polityczną. Podział:

•

bezpośredni wpływ obywateli- od TL przez inicjatywę ludową, ale też konsultacje on-

line

•

pośredni wpływ obywateli- na  PE wg art. 10 ust 4 TUE o partiach politycznych w PE, 

ale  też  rola  parlamentów  krajowych  w  UE.  Funkcjonują  konsultacje  z  KE,  ale  też  KR 
ma prawo skargi organów unijnych, gdy naruszają zasadę pomocniczości.

 

 

 

Demokracja  przedstawicielska-  realizowana  przez  PE,  ale  brak  jednolitej  procedury  wyborczej 
+kampanie do PE prowadzone są w sposób nieskoordynowany, dominują też w nich kwestie krajowe, 
a nie unijne. Nie ma też możliwości przeprowadzenia referendum unijnego, brak charyzmatycznych 
przywódców,  brak  jednego  publicznego  i  popularnego  medium,  brak  wspólnych  symboli  w 
środowisku obywatelskim

 

Czy  można  mówić  o  pogłębianiu  demokracji  w  UE?  Czy  nie  jest  to  raczej  deficyt  legitymizacji(  czyli 
uprawomocnienie struktur do podejmowania działań)? Legitymizacja

a) Demokratyczna(input)  rozstrzygnięcia  UE  powinny  odpowiadać  dążeniom  społecznym. 

Widzimy,  że  w  UE  tak  nie  jest,  bo  mamy  niedostatek  legitymizacji  organów-  niby  jest  RUE, 
ale  brak  tam  mechanizmów  odpowiedzialności.  A  w  PE  ma  ciągle  ograniczoną  rolę  wobec 
parlamentów krajowych.

b) Pośrednia-  niby  państwa  zgadzają  się  na  proces  rozszerzania  integracji,  czasami  przez 

referenda. Struktura...

c) Utylitarna- wynika ze skuteczności, UE przyczynia się do wspólnego dobra. Ale może powstać 

deficyt legitymizacji w warunkach negatywnej koniunktury gospodarczej tak jest teraz.

d) Cywilizacyjna- rozstrzygająca jest rola aksjologii.

 

  

 

 

Zagadnienie 6

DYLEMATY MODERNIZACJI UE

Książka jest z 2007, stąd powrót do przeszłości ;)!

Suwerenność i interesy narodowe w Unii Europejskiej

Renata Mieńkowska

- odrzucenie traktatu (konstytucyjnego) z powodu, iż zakładał on dalsze ograniczenia państw 
członkowskich UE

Pojęcie suwerenności w klasycznym ujęciu teorii nauk politycznych. W aspekcie zewnętrznym określa 
suwerenność jako niezależność państwa od wpływów zewnętrznych, aspekt wewnętrzny dotyczy 
pełnej swobody państwa w regulowaniu swej sytuacji wewnętrznej. W przypadku suwerenności 
zewnętrznej dopuszczalne jest, by państwo mogło zrzec się części swojej suwerenności na rzecz 
lepszego realizowania swoich interesów.

W ramach UE w przypadku coraz wyższego uwspólnotowienia, nie można mówić o pełnej swobodzie 
państw członkowskich w realizacji ich interesów.

W Konstytucji dla Europy, państwa członkowskie miały przekazać Unii większe niż dotychczasowe 
kompetencje do osiągania ich wspólnych celów. Miała również powierzyć Unii koordynację polityki 
państw członkowskich oraz wykonywanie w trybie wspólnotowym kompetencji przyznanych jej 
przez państwa członkowskie. To wszystko może świadczyć o aspiracjach Unii do czegoś w stylu 
superpaństwa.

Wspólnotowy tryb osiągania celów oznacza, że państwa nie zawsze będą miały wpływ na ich 
realizację.

Nadanie Unii osobowości prawnej oznaczałoby, że będzie ona mogła zawierać umowy we własnym 
imieniu.

Ograniczyć suwerenność zewnętrzną może również zwiększenie zakresu kompetencji Unii w zakresie 
WPZiB, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obronnej. Ryzyko, że państwa członkowskie 
zostaną pozbawione możliwości samodzielnego decydowania o swojej polityce zagranicznej 
i bezpieczeństwa. Unia w przyszłości będzie wymagała orientacji na system bezpieczeństwa 
europejskiego i odchodzenia od ścisłych sojuszy.

Kolejnym zagrożeniem dla suwerenności jest zasada nadrzędności prawa pierwotnego UE oraz 
prawa tworzonego przez jej instytucje nad prawem państw członkowskich. TS WE sformułował 
zasadę nadrzędności, czego konsekwencją jest dostosowanie prawa krajowego do unijnego i branie 
go pod uwagę podczas tworzenia prawa na poziomie państw członkowskich. Coraz większą rolę w 
obejmowaniu prawem wspólnotowym obszarów polityki krajowej, spełniają instytucje wspólnotowe, 
w których nie ma możliwości reprezentowania perspektywy krajowej (KE, PE).

Przyszłość rozwoju UE będzie naznaczona tendencjami federalistycznymi, zakładającymi dalsze 

uwspólnotowienie Unii i uczynienie z niej organizacji na kształt dużego państwa federalistycznego.

Potwierdzeni przez Unię swoich wyłącznych kompetencji w wielu dziedzinach.

Niejednakowy wpływ państw na decyzje podejmowane w ramach UE, co jest wynikiem specyficznego 
systemu głosowania w RUE, który daje wyraźną przewagę dużym państwom, co daje powody o 
obawy o równość krajów UE.

 

Anna  Wierzchowska

Dylemat o międzyrządowy i międzynarodowy charakter UE.

Interes narodowy w UE pojmowany w kategoriach interesu państwa członkowskiego. Realizacja 
interesów narodowych przez państwo jest ściśle związana z zachowaniem przez nie suwerenności. 
Obecnie suwerenność należy postrzegać jako dobrowolność i równość zaciągania zobowiązań 
uczestników międzynarodowych. Obecnie trudno wskazać państwa mające całkowitą samodzielność 
ekonomiczną, polityczną czy ideologiczną.

Najważniejsze jest wskazanie stopnia ponadnarodowości, jakiej uległ system europejski i jego 
instytucje. Mamy do czynienia z organizacją międzypaństwową, posiadającą samodzielny i 
autonomiczny porządek prawny, różny od porządku międzynarodowego i prawa krajowego. Może 
stanowić prawo pochodne. W dzisiejszym stanie prawnym stanowi połączenie ponadnarodowych i 
międzyrządowych elementów.

Konieczna jest reinterpretacja pojęcia suwerenności, która jako atrybut państwowości podążą za 
procesem transformacji. Rozwój procesów globalizacji, nie pozwala na całkowite odizolowanie się od 
wpływów innych.

W ramach tworzenia nowego systemu europejskiego doszło do odwrócenia tradycyjnego porządku: 
suwerenność została przypisana prawu i dopiero w takiej pozycji prawa wyprowadzone zostały 
uprawnienia władcze nowego ośrodka decyzyjnego. Trzeba pamiętać, że UE nie ma uznanych 
w prawie międzynarodowym atrybutów państwowości. Państwa mają prawo do kreowania 
podmiotowości, mogą ją odebrać, wycofać się z związku.

Państwa narodowe nie utraciły swojej suwerenności w sensie prawnym, została jedynie rozciągnięta 
granica wykonywania praw suwerennych.

Głosowanie w RUE. Państwa członkowskie rzadko korzystają z zasady większościowej, próbując 
osiągnąć porozumienie, jakie zadowoliłoby wszystkich.

W wymiarze instytucjonalnym suwerenność państw członkowskich chroniona jest poprzez 
funkcjonowanie takich instytucji jak RUE czy Rada Europejska, stanowiące emanację woli 
poszczególnych państw.

Państwa członkowskie rezygnując z pełni swobody w jednej dziedzinie, uzyskują inne, określone 
uprawnienia, nie wynikające z suwerenności państw, ale z zawartych porozumień.

Prowadzenie samodzielnej, niezależnej od innych państw polityki zagranicznej to niezmienny atrybut 

suwerenności. WPZiB podporządkowana została regułom międzynarodowym w ramach II filaru. 
Decyzje w sprawach polityki zagranicznej podejmowane są jednomyślnie, w przypadku podjęcia 
decyzji pomimo wstrzymania się któregoś z państw, nie jest ono zobowiązane do stosowania się do 
danej decyzji.

Federalizm zawsze będzie obecny w poszukiwaniach towarzyszących nadaniu UE ostatecznego 
kształtu.

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy nie mógł stanowić zagrożenia dla interesów państw 
członkowskich lub ich suwerenności. Europejska konstytucja dążyła do zmiany dotychczasowego ładu 
prawno-instytucjonalnego, nie było mowy o wprowadzaniu modelu federalnego. Miała podkreślać 
prawno-międzyrządowy charakter tego dokumentu i  świadczyć o suwerenności i odrębności państw 
członkowskich według zasad, jakie żądzą współpracą międzynarodową.

UE pozostanie strukturą łączącą w działaniach na rzecz umacniania pokoju i dobrobytu europejskie 
państwa demokratyczne, ale nie będzie stanowiła zagrożenia dla ich niezależności i integralności.

 

Demokratyczna legitymizacja w Unii Europejskiej

Daniel Prędkopowicz

Demokracja liberalna (wybór władzy podczas wolnych i uczciwych wyborów, kandydowanie przez 
wszystkich obywateli, rządy prawa i jawność stanowienia prawa, przestrzeganie elementarnych praw 
człowieka).

Poszczególne traktaty obowiązujące w UE z czasem wzmacniały coraz bardziej demokratyczną 
legitymizację w Unii. Obywatele mają możliwość oraz instrumenty wpływania, oceny i kontroli 
rządzenia. Podstawą norm życia demokratycznego mają być demokracja przedstawicielska i 
uczestnicząca.

Czy w dzisiejszych czasach możemy mówić o społeczeństwie europejskim? Traktat z Maastricht 
poruszał kwestie wspólnego obywatelstwa. Próba budowania europejskiego ludu. UE ma dualną 
legitymację demokratyczną (obywatele UE i państwa członkowskie).

Obywatelstwo UE jest pierwszym krokiem do budowania społeczeństwa europejskiego. Poprzez 
wybory procesy podejmowania decyzji podlegają weryfikacji.

Rada UE, system głosów ważonych jest odzwierciedleniem liczby ludności w rozkładzie głosów.

PE: sprawowanie władzy w sposób zapewniający reprezentację narodu na najwyższych szczeblach 
władzy. Ciągle poszerzane są jego kompetencje.

Przedstawiciele zasiadający w Radzie Europejskiej i RUE są odpowiedzialni przed swoimi 
parlamentami narodowymi, tym samym przed obywatelami, co potwierdza legitymizację. Członkowie 
KE są proponowani przez rządy krajowe.

Traktat z Maastricht: decyzje podejmowane z poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej 
obywateli.

Europejskie partie polityczne. Ich funkcjonowanie daje możliwość przełożenia woli obywateli na 
poziom europejski. Obywatele Unii są mało zaangażowani w procesy podejmowania decyzji, nie 
utożsamiają się z partiami oraz polityką przez nie prowadzoną.

Aby zrealizować hasła: więcej demokracji, przejrzystości i skuteczności instytucje Unii utrzymują 
otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem 
obywatelskim. KE prowadzi konsultacje.

Zaangażowanie obywateli i ich brak obojętności pozwoli na zachowanie demokratycznych procedur, 
doprowadzi do demokratycznego rządu i w końcu do demokratycznej Unii państw demokratycznych.

Zwiększenie demokratyzacji Unii najpewniej i najszybciej może nastąpić poprzez wzmocnienie roli 
demokratycznych organów państw członkowskich. Zasada współpracy gwarantem i wymogiem 
europejskich procesów legislacyjnych.

Przejrzystość procesu decyzyjnego wzmacnia demokratyczny charakter instytucji i zaufanie publiczne 
do administracji. UE daje swym obywatelom możliwość monitorowania działań instytucji tworzących 
prawo, a także prawie nieograniczony dostęp do wszystkich dokumentów.

Sposób przyjmowania traktatów, również przemawia za demokratyzacją i legitymizacją. Traktat musi 
być ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie.

 

Anna Wierchowska

Demokracja to sposób organizacji stosunków politycznych w strukturach politycznych.

Wzorem demokracji jako odniesienie dla UE jest demokracja przedstawicielska, rozumiana jako 
mechanizm wyboru reprezentantów w celu uczestnictwa w procesach decyzyjnych.

Deficyt demokracji: stan wynikający z transferu kompetencji narodowych przekazywanych na rzecz 
UE, z którym nie idzie stworzenie wystarczających warunków do zaistnienia w niej demokratycznej 
kontroli.

Słaba, niewystarczająca kontrola rządów. Poprzez analizę trzech czynników

- Trójpodział władzy: UE bliżej do schematu charakterystycznego dla wspólnoty międzynarodowej 
niż struktury realizującej zasadę trójpodziału. Traktat z Nicei. Ustawodawcza do RUE, włączony PE, 
głos doradczy Komitetu Regionów i Społeczno-Ekonomicznego. PE i RUE nie do końca zrównane 
w procesie decyzyjnym. Wykonawcza prze KE, ale uczestniczy też RUE (komitologia). TS nie jest 
właściwy we wszystkich sprawach dotyczących WPZiB.

- Demokracja przedstawicielska: PE i RUE, jednak oddane głosy nie przenoszą się na kierunki polityki 
UE. RUE nie odpowiada bezpośrednio za podejmowane decyzje. PE: brak jednej ordynacji wyborczej, 
czyli nie ma równości w procesie wyborczym. Ponadto partie prowadzą kampanie wyborcze 
uwzględniając politykę wewnętrzną.

- demos, demokracja potrzebuje oparcia w więziach, dzięki którym uczestnicy podobnie interpretują 
fakty i definiują interesy. W przypadku UE nie kształtowanie bliskich więzi europejskich jest 

utrudnione. To państwa członkowskie udzielają Unii upoważnienia do działania. Ich wola jest 
rzeczywistym źródłem władzy unijnej, nie zintegrowany wewnętrznie naród europejski

Niedostateczny udział parlamentów narodowych w rządzeniu.

 

Zagadnienie 7

DYLEMATY MODERNIZACJI UE

Książka jest z 2007, stąd powrót do przeszłości ;)!

Suwerenność i interesy narodowe w Unii Europejskiej

Renata Mieńkowska

- odrzucenie traktatu (konstytucyjnego) z powodu, iż zakładał on dalsze ograniczenia państw 
członkowskich UE

Pojęcie suwerenności w klasycznym ujęciu teorii nauk politycznych. W aspekcie zewnętrznym określa 
suwerenność jako niezależność państwa od wpływów zewnętrznych, aspekt wewnętrzny dotyczy 
pełnej swobody państwa w regulowaniu swej sytuacji wewnętrznej. W przypadku suwerenności 
zewnętrznej dopuszczalne jest, by państwo mogło zrzec się części swojej suwerenności na rzecz 
lepszego realizowania swoich interesów.

W ramach UE w przypadku coraz wyższego uwspólnotowienia, nie można mówić o pełnej swobodzie 
państw członkowskich w realizacji ich interesów.

W Konstytucji dla Europy, państwa członkowskie miały przekazać Unii większe niż dotychczasowe 
kompetencje do osiągania ich wspólnych celów. Miała również powierzyć Unii koordynację polityki 
państw członkowskich oraz wykonywanie w trybie wspólnotowym kompetencji przyznanych jej 
przez państwa członkowskie. To wszystko może świadczyć o aspiracjach Unii do czegoś w stylu 
superpaństwa.

Wspólnotowy tryb osiągania celów oznacza, że państwa nie zawsze będą miały wpływ na ich 
realizację.

Nadanie Unii osobowości prawnej oznaczałoby, że będzie ona mogła zawierać umowy we własnym 
imieniu.

Ograniczyć suwerenność zewnętrzną może również zwiększenie zakresu kompetencji Unii w zakresie 
WPZiB, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obronnej. Ryzyko, że państwa członkowskie 
zostaną pozbawione możliwości samodzielnego decydowania o swojej polityce zagranicznej 
i bezpieczeństwa. Unia w przyszłości będzie wymagała orientacji na system bezpieczeństwa 
europejskiego i odchodzenia od ścisłych sojuszy.

Kolejnym zagrożeniem dla suwerenności jest zasada nadrzędności prawa pierwotnego UE oraz 
prawa tworzonego przez jej instytucje nad prawem państw członkowskich. TS WE sformułował 
zasadę nadrzędności, czego konsekwencją jest dostosowanie prawa krajowego do unijnego i branie 

go pod uwagę podczas tworzenia prawa na poziomie państw członkowskich. Coraz większą rolę w 
obejmowaniu prawem wspólnotowym obszarów polityki krajowej, spełniają instytucje wspólnotowe, 
w których nie ma możliwości reprezentowania perspektywy krajowej (KE, PE).

Przyszłość rozwoju UE będzie naznaczona tendencjami federalistycznymi, zakładającymi dalsze 
uwspólnotowienie Unii i uczynienie z niej organizacji na kształt dużego państwa federalistycznego.

Potwierdzeni przez Unię swoich wyłącznych kompetencji w wielu dziedzinach.

Niejednakowy wpływ państw na decyzje podejmowane w ramach UE, co jest wynikiem specyficznego 
systemu głosowania w RUE, który daje wyraźną przewagę dużym państwom, co daje powody o 
obawy o równość krajów UE.

 

Anna  Wierzchowska

Dylemat o międzyrządowy i międzynarodowy charakter UE.

Interes narodowy w UE pojmowany w kategoriach interesu państwa członkowskiego. Realizacja 
interesów narodowych przez państwo jest ściśle związana z zachowaniem przez nie suwerenności. 
Obecnie suwerenność należy postrzegać jako dobrowolność i równość zaciągania zobowiązań 
uczestników międzynarodowych. Obecnie trudno wskazać państwa mające całkowitą samodzielność 
ekonomiczną, polityczną czy ideologiczną.

Najważniejsze jest wskazanie stopnia ponadnarodowości, jakiej uległ system europejski i jego 
instytucje. Mamy do czynienia z organizacją międzypaństwową, posiadającą samodzielny i 
autonomiczny porządek prawny, różny od porządku międzynarodowego i prawa krajowego. Może 
stanowić prawo pochodne. W dzisiejszym stanie prawnym stanowi połączenie ponadnarodowych i 
międzyrządowych elementów.

Konieczna jest reinterpretacja pojęcia suwerenności, która jako atrybut państwowości podążą za 
procesem transformacji. Rozwój procesów globalizacji, nie pozwala na całkowite odizolowanie się od 
wpływów innych.

W ramach tworzenia nowego systemu europejskiego doszło do odwrócenia tradycyjnego porządku: 
suwerenność została przypisana prawu i dopiero w takiej pozycji prawa wyprowadzone zostały 
uprawnienia władcze nowego ośrodka decyzyjnego. Trzeba pamiętać, że UE nie ma uznanych 
w prawie międzynarodowym atrybutów państwowości. Państwa mają prawo do kreowania 
podmiotowości, mogą ją odebrać, wycofać się z związku.

Państwa narodowe nie utraciły swojej suwerenności w sensie prawnym, została jedynie rozciągnięta 
granica wykonywania praw suwerennych.

Głosowanie w RUE. Państwa członkowskie rzadko korzystają z zasady większościowej, próbując 
osiągnąć porozumienie, jakie zadowoliłoby wszystkich.

W wymiarze instytucjonalnym suwerenność państw członkowskich chroniona jest poprzez 
funkcjonowanie takich instytucji jak RUE czy Rada Europejska, stanowiące emanację woli 

poszczególnych państw.

Państwa członkowskie rezygnując z pełni swobody w jednej dziedzinie, uzyskują inne, określone 
uprawnienia, nie wynikające z suwerenności państw, ale z zawartych porozumień.

Prowadzenie samodzielnej, niezależnej od innych państw polityki zagranicznej to niezmienny atrybut 
suwerenności. WPZiB podporządkowana została regułom międzynarodowym w ramach II filaru. 
Decyzje w sprawach polityki zagranicznej podejmowane są jednomyślnie, w przypadku podjęcia 
decyzji pomimo wstrzymania się któregoś z państw, nie jest ono zobowiązane do stosowania się do 
danej decyzji.

Federalizm zawsze będzie obecny w poszukiwaniach towarzyszących nadaniu UE ostatecznego 
kształtu.

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy nie mógł stanowić zagrożenia dla interesów państw 
członkowskich lub ich suwerenności. Europejska konstytucja dążyła do zmiany dotychczasowego ładu 
prawno-instytucjonalnego, nie było mowy o wprowadzaniu modelu federalnego. Miała podkreślać 
prawno-międzyrządowy charakter tego dokumentu i  świadczyć o suwerenności i odrębności państw 
członkowskich według zasad, jakie żądzą współpracą międzynarodową.

UE pozostanie strukturą łączącą w działaniach na rzecz umacniania pokoju i dobrobytu europejskie 
państwa demokratyczne, ale nie będzie stanowiła zagrożenia dla ich niezależności i integralności.

 

Demokratyczna legitymizacja w Unii Europejskiej

Daniel Prędkopowicz

Demokracja liberalna (wybór władzy podczas wolnych i uczciwych wyborów, kandydowanie przez 
wszystkich obywateli, rządy prawa i jawność stanowienia prawa, przestrzeganie elementarnych praw 
człowieka).

Poszczególne traktaty obowiązujące w UE z czasem wzmacniały coraz bardziej demokratyczną 
legitymizację w Unii. Obywatele mają możliwość oraz instrumenty wpływania, oceny i kontroli 
rządzenia. Podstawą norm życia demokratycznego mają być demokracja przedstawicielska i 
uczestnicząca.

Czy w dzisiejszych czasach możemy mówić o społeczeństwie europejskim? Traktat z Maastricht 
poruszał kwestie wspólnego obywatelstwa. Próba budowania europejskiego ludu. UE ma dualną 
legitymację demokratyczną (obywatele UE i państwa członkowskie).

Obywatelstwo UE jest pierwszym krokiem do budowania społeczeństwa europejskiego. Poprzez 
wybory procesy podejmowania decyzji podlegają weryfikacji.

Rada UE, system głosów ważonych jest odzwierciedleniem liczby ludności w rozkładzie głosów.

PE: sprawowanie władzy w sposób zapewniający reprezentację narodu na najwyższych szczeblach 
władzy. Ciągle poszerzane są jego kompetencje.

Przedstawiciele zasiadający w Radzie Europejskiej i RUE są odpowiedzialni przed swoimi 
parlamentami narodowymi, tym samym przed obywatelami, co potwierdza legitymizację. Członkowie 
KE są proponowani przez rządy krajowe.

Traktat z Maastricht: decyzje podejmowane z poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej 
obywateli.

Europejskie partie polityczne. Ich funkcjonowanie daje możliwość przełożenia woli obywateli na 
poziom europejski. Obywatele Unii są mało zaangażowani w procesy podejmowania decyzji, nie 
utożsamiają się z partiami oraz polityką przez nie prowadzoną.

Aby zrealizować hasła: więcej demokracji, przejrzystości i skuteczności instytucje Unii utrzymują 
otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem 
obywatelskim. KE prowadzi konsultacje.

Zaangażowanie obywateli i ich brak obojętności pozwoli na zachowanie demokratycznych procedur, 
doprowadzi do demokratycznego rządu i w końcu do demokratycznej Unii państw demokratycznych.

Zwiększenie demokratyzacji Unii najpewniej i najszybciej może nastąpić poprzez wzmocnienie roli 
demokratycznych organów państw członkowskich. Zasada współpracy gwarantem i wymogiem 
europejskich procesów legislacyjnych.

Przejrzystość procesu decyzyjnego wzmacnia demokratyczny charakter instytucji i zaufanie publiczne 
do administracji. UE daje swym obywatelom możliwość monitorowania działań instytucji tworzących 
prawo, a także prawie nieograniczony dostęp do wszystkich dokumentów.

Sposób przyjmowania traktatów, również przemawia za demokratyzacją i legitymizacją. Traktat musi 
być ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie.

 

Anna Wierchowska

Demokracja to sposób organizacji stosunków politycznych w strukturach politycznych.

Wzorem demokracji jako odniesienie dla UE jest demokracja przedstawicielska, rozumiana jako 
mechanizm wyboru reprezentantów w celu uczestnictwa w procesach decyzyjnych.

Deficyt demokracji: stan wynikający z transferu kompetencji narodowych przekazywanych na rzecz 
UE, z którym nie idzie stworzenie wystarczających warunków do zaistnienia w niej demokratycznej 
kontroli.

Słaba, niewystarczająca kontrola rządów. Poprzez analizę trzech czynników

- Trójpodział władzy: UE bliżej do schematu charakterystycznego dla wspólnoty międzynarodowej 
niż struktury realizującej zasadę trójpodziału. Traktat z Nicei. Ustawodawcza do RUE, włączony PE, 
głos doradczy Komitetu Regionów i Społeczno-Ekonomicznego. PE i RUE nie do końca zrównane 
w procesie decyzyjnym. Wykonawcza prze KE, ale uczestniczy też RUE (komitologia). TS nie jest 
właściwy we wszystkich sprawach dotyczących WPZiB.

- Demokracja przedstawicielska: PE i RUE, jednak oddane głosy nie przenoszą się na kierunki polityki 
UE. RUE nie odpowiada bezpośrednio za podejmowane decyzje. PE: brak jednej ordynacji wyborczej, 
czyli nie ma równości w procesie wyborczym. Ponadto partie prowadzą kampanie wyborcze 
uwzględniając politykę wewnętrzną.

- demos, demokracja potrzebuje oparcia w więziach, dzięki którym uczestnicy podobnie interpretują 
fakty i definiują interesy. W przypadku UE nie kształtowanie bliskich więzi europejskich jest 
utrudnione. To państwa członkowskie udzielają Unii upoważnienia do działania. Ich wola jest 
rzeczywistym źródłem władzy unijnej, nie zintegrowany wewnętrznie naród europejski

Niedostateczny udział parlamentów narodowych w rządzeniu.