dr Ewa Majewska

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"

PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji obywatelskiej. Szkolenia

dla nauczycielek i nauczycieli.

MODUŁ III. Kobiety i mężczyźni jako obywatele i obywatelki.

Prawa Kobiet i Dziewcząt.

Lekcja

1:

Nikt nie rodzi się kobietą. Społeczne i kulturowe normy płci.

Cele: Rozwijanie cnót społecznych i obywatelskich, Kształtowanie postaw prospołecznych i obywatelskich,
Uzyskanie przez uczniów lepszego rozumienia siebie i najbliższego otoczenia, Rozwijanie umiejętności
rozwiązywania problemów związanych z okresem dojrzewania, dorastania i wyborem drogi życiowej

Zadania szkoły: Pomoc uczniom w rozpoznaniu i realizowaniu ich praw i powinności, Tworzenie warunków do
wymiany poglądów uczniów - wysłuchiwania opinii innych i wyrażania własnego zdania

Treści nauczania: Jednostka - grupa - społeczeństwo. Tożsamość i wielowymiarowość człowieka, Struktura
życia społecznego, Wartości i pojęcia związane z płciowością człowieka: męskość, kobiecość. Znaczenie
odpowiedzialności w przeżywaniu własnej płciowości. Role kobiet i mężczyzn a panujące stereotypy.

Metoda: analiza tekstów, quiz, dyskusja, praca w grupach.

Rezultaty zajęć:

uczennica/ uczeń potrafi: wskazać różnicę między społeczno-kulturowym i biologicznym wymiarem płciowości,
wskazać podstawowe formy dyskryminacji ze względu na płeć, zdefiniować równouprawnienie płci,

Uczennica/ uczeń wie: czym jest płeć społeczno-kulturowa, jak kształtowała się sytuacja kobiet w społeczeństwie,
jak powstają społeczne konflikty związane z rolami płciowymi, jak zapobiegać takim konfliktom.

WPROWADZENIE:

Problematykę płci na ogół postrzega się w wymiarze indywidualnym. Jednostki dzielą się na kobiety i

mężczyzn, i większość rozmów, tekstów i filmów poruszających problematykę płci skupia się na jej wymiarze
indywidualnym, słusznie zakładając, że w nim właśnie skupiają się najważniejsze problemy płci.

Tymczasem od dłuższego czasu wyróżnia się również społeczny i kulturowy wymiar płciowości. Jest to

wyróżnienie o tyle interesujące, że zwraca naszą uwagę na normy i ramy, w jakich realizowana jest płeć. Kultura i
społeczeństwo wyznaczają szereg reguł, jakim poddawane są jednostki, by "dobrze" realizować kobiecość i
męskość.

Dla młodzieży jest to temat niezwykle interesujący. Dziewczęta i chłopcy wkraczają właśnie w dorosłe

życie, i po raz pierwszy konfrontują się z perspektywą zostania kobietą lub mężczyzną. Rozmowa na ten temat
będzie dla nich w związku z tym interesująca nie tylko poznawczo, ale również indywidualnie.

Z punktu widzenia historii nauk społecznych momentem przełomowym była publikacja książki Simone de

Beauvoir "Druga płeć" (1949, I wydanie polskie - 1972). Autorka ta sformułowała podstawowy dylemat związany
z płciowością - zapytała o to, czy tak naprawdę rodzimy się kobietami i mężczyznami, czy być może dopiero się
nimi stajemy w ramach wychowania i socjalizacji. Uznając, że ostateczne rozstrzygnięcia w tej kwestii nie zostały
jeszcze sformułowane (nadal trwają badania ludzkiego organizmu, roli i funkcjonowania hormonów etc), warto

1

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 1: Nikt nie rodzi się kobietą. Społeczne i kulturowe normy płci.

przyjąć, że wychowanie, choć być może nie jest ostatecznym powodem różnicy płci, bardzo silnie ją warunkuje.
Innymi słowy - "trening", jakiemu jesteśmy poddawane i poddawani w dzieciństwie, młodości i całym
późniejszym życiu, skutecznie wykształca w nas postawy i oczekiwania związane z płcią. Choć rola biologii jest
w tym zakresie znacząca, warto zastanowić się, jak społeczeństwo i kultura wpływają na realizację kobiecych lub
męskich scenariuszy rozwoju indywidualnego.

Warto również zastanowić się, jak te - bardzo silne i głęboko zakorzenione - normy społeczne wpływają na

nasze postępowanie i zachowania. Jak w szczególności wspierają stereotypizację i zachowania dyskryminacyjne
wobec osób, które nie realizują scenariusza płci zgodnie ze społeczno-kulturową normą.

Problemem nieodłącznym od zagadnienia społecznego kształtowania się płci jest kwestia wyższego

wartościowania tego, co kulturowo związane z męskością lub przypisywane mężczyznom. Stąd warto wskazać,
jak późno kobiety zostały dopuszczone do pewnych zawodów oraz jak bardzo stereotypy nadal ciążą na ich
osobistych wyborach, życiu prywatnym i życiu publicznym. Szczególnym przypadkiem dyskryminacji kobiet jest
przestrzeń polityczna, w której nadal zajmują one dość poślednie miejsce. Poświęciłyśmy temu zagadnieniu
osobne zajęcia.

W drodze do przezwyciężenia dyskryminacji kobiet ustanowiono szereg przepisów i norm prawnych, które

cieszą się coraz większą popularnością. W ramach naszych zajęć zostały one szczegółowo omówione w
scenariuszach lekcji poświęconych prawu krajowemu i międzynarodowemu. Elementy wiedzy o procedurach
antydyskryminacyjnych znajdują się również w scenariuszach o integracji i społeczeństwie obywatelskim.

PROPONOWANY PRZEBIEG ZAJĘĆ:

Prowadzenie zajęć na temat społeczno-kulturowego kształtowania się płci powinno się rozpoczynać

wskazaniem różnorodności społecznej. W innym wypadku młodzież nie zauważy, jak bardzo utożsamiamy
człowieka w ogóle z mężczyzną. Potem warto zastanowić się nad biologicznym i społeczno-kulturowym
funkcjonowaniem płci. Następnie nieodzowne będzie wprowadzenie pojęć takich, jak dyskryminacja, seksizm,
stereotyp i równouprawnienie.

Ponieważ wszelkie formy dyskryminacji mają zazwyczaj podobny przebieg, starałyśmy się wskazać, gdzie

warto zwrócić uwagę młodzieży na istnienie również innych, niż seksizm, form dyskryminacji - rasizmu,
homofobii, ageizmu (dyskryminacji ze względu na wiek) czy ksenofobii.

Ćwiczenie otwierające – kim jest człowiek? Jacy są ludzie? (około 10 minut)

Wskazówki dla nauczycielki/ nauczyciela: poproś, by uczniowie i uczennice narysowali człowieka

(pozwól, by zajęło to 3-5 minut). Potem zbierzcie rysunki i powieście je w widocznym miejscu – przyklejając do
tablicy lub umieszając na ścianie. Postarajcie się wybrać cechy charakteryzujące większość obrazków.
Przedyskutujcie te cechy. Dyskutując narysowane przez młodzież obrazki warto zwrócić uwagę na te cechy,
które nie występują na Waszych rysunkach oraz spisać je w widocznym miejscu – na tablicy lub na flipczarcie –
cechy, których nie posiadają narysowane postaci lub posiadają rzadko. Zastanówcie się przede wszystkim nad
tym, jakiej płci są narysowane postaci, czy uniwersalny "ludzik" nie przypomina zanadto mężczyzny?

KOMENTARZ: W języku angielskim i francuskim to samo słowo (odpowiednio: man i homme) oznacza
zarazem mężczyznę i człowieka. Po polsku nie ma jednego słowa, niemniej – otwierając tę lekcję równościową
lub nawet cały cykl warto się z młodzieżą zastanowić, jak często myśląc o ludziach w ogóle pomijamy kobiety.

Ćwiczenie z rysowaniem zwraca nam uwagę na to, że ludzie są bardzo różnorodni – są kobietami i

mężczyznami, dziećmi, dorosłymi lub staruszkami, osobami o różnych kolorach skóry, różnych fryzurach,
kolorach oczu etc; są w rozmaitym stopniu sprawni fizycznie i posiadają ciała o różnych cechach. Uniwersalność i
powszechność praw człowieka polega na tym, że każdemu i każdej z ludzi przysługują te prawa.

Warto pamiętać o tym, że uczestniczki i uczestnicy ćwiczenia rysują najczęściej mężczyznę/ chłopaka – obrazki
na ogół przedstawiają postaci:

−

w spodniach (lub w inny sposób "typowo męskie"),

−

zdrowe (prawie zawsze posiadają wszystkie kończyny, jeśli mają piersi – to dwie, analogicznie z oczami,
uszami etc);

−

bez okularów;

−

białe (a w każdym razie nie posiadające wyraźnych oznak przynależności do innych grup etnicznych, niż te
najczęściej spotykane w Europie i USA);

2

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 1: Nikt nie rodzi się kobietą. Społeczne i kulturowe normy płci.

−

dorosłe (osoby rzadko rysują dzieci);

−

młode (na ogół nie pojawiają się wizerunki osób starszych – postaci sprawiają wrażenie młodych, nie mają
lasek, kul lub wózków inwalidzkich);

−

fizycznie sprawne (bez oznak niepełnosprawności);

−

zazwyczaj nie pojawiają się osoby w ciąży lub w grupie. (statystyczny człowiek wyłaniający się z takiego
obrazka jest "sam jak palec").

Ćwiczenie: Płeć biologiczna i płeć społeczno-kulturowa. (5 min)

Podziel uczniów i uczennice na grupy po 5-6 osób. Następnie rozdaj młodzieży karteczki z definicjami płci

biologicznej i płci społeczno-kulturowej. Poproś, by część grup zastanowiła się nad tym, jakie są biologiczne
cechy kobiety i mężczyzny, zaś pozostałe grupy – by wynotowały, jakie cechy kobiet, i jakie mężczyzn są
wynikiem wychowania, kultury, tradycji etc. Poproś, by grupy wynotowały te cechy.

Płeć biologiczna - cielesny wymiar płciowości, obejmujący m.in. określone narządy rozrodcze, proporcje
hormonów i budowy ciała.

Płeć społeczno-kulturowa - zespół cech płciowych, które jednostka nabywa w toku wychowania i przebywania w
określonej kulturze.

Postarajcie się wynotować na tablicy cechy związane z płcią na poziomie biologicznym oraz z cechami,

które w oczywisty sposób pochodzą z kultury. Zastanówcie się wspólnie, które z poniższych instytucji i
czynników generują wymienione przez was cechy?

wychowanie, edukacja przedszkolna, edukacja podstawowa, telewizja, kino, gazety, radio, kościół, grupy
przyjaciół, rodzina, znajomi, literatura (konkretne przykłady książek?),

Ćwiczenie: kobiece/ męskie (około 5 minut).

Posługując się wynotowanymi cechami kulturowymi kobiet i mężczyzn zastanówcie się nad tym, jakie role
zostały społecznie przypisane kobietom i mężczyznom. Proponujemy następujące przykłady (posłużyłyśmy się
częściowo nazwami zawodów, niemniej - cechy płci związane z tymi zawodami są dość mocno spolaryzowane.

typowe role i zawody kobiece

typowe role i zawody męskie

matka

polityk

babcia

mechanik

sprzątaczka

profesor

pielęgniarka

ksiądz

opiekunka

ojciec

nauczycielka

dziadek

kasjerka

lekarz

kelnerka

szef kuchni

modelka

górnik

Zastanówcie się nad tym, co jest społecznie bardziej wartościowane? Jak wy myślicie, co jest ważne? Zastanówcie
się również nad tym, czy możliwe jest istnienie społeczeństwa, w którym funkcjonowałyby wyłącznie męskie lub
wyłącznie kobiece role zawodowe? Czy takie społeczeństwo mogłoby przetrwać?

KOMENTARZ: Społeczny podział ról jest coraz częściej kwestionowany, nawiązuje do tej kwestii następne

3

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 1: Nikt nie rodzi się kobietą. Społeczne i kulturowe normy płci.

proponowane przez nas ćwiczenie. Warto jednak pamiętać o tym, że wszystkie wymienione, i wiele innych
istniejących cech i ról kobiecych i męskich jest po prostu niezbędnych dla przetrwania społeczeństwa. W związku
z tym wartościowanie ich w myśl prostego schematu "ważniejsze"/ "mniej ważne" mija się z celem, a co więcej -
może być przykładem gorszego traktowania, czyli dyskryminacji.

Dyskusja: każdy inny, wszyscy równi. Przeciw stereotypowi. (około 5 minut).

Zastanówcie się wspólnie nad tym, jakie funkcje i role społeczne są waszym zdaniem z konieczności

związane z płcią. Czy w ogóle istnieją takie role? Oczywiście - matka i ojciec oraz inne role i funkcje zajmowane
w rodzinie są związane z płcią, niemniej - czy tego, co robi np. wuj, nie może równie dobrze zrobić ciotka?
Pomyślcie chwilę nad tym w kontekście relacji rodzinnych, a potem zastanówcie się nad zawodami.

Rozdaj młodzieży definicję stereotypu. Zastanówcie się wspólnie nad tym, jak często stereotyp wzmacnia

gorsze traktowanie kobiet w społeczeństwie. Stereotypom podlegają jednak również mężczyźni. Porozmawiajcie
też o typowych stereotypach na temat mężczyzn (mężczyzna/ chłopak nigdy nie płacze; prawdziwy
mężczyzna=brutalny mężczyzna etc).

DEFINICJA: Stereotyp, myślenie stereotypowe: pogląd uproszczony, pozbawiony racjonalnego uzasadnienia,
przekazywany w ramach tradycji czy obyczaju, przeważnie artykułowany w mowie potocznej, często w formie
nieuzasadnionego uogólnienia. Stereotypy to gotowe, utrwalone w danym języku przekonania o członkach innej,
„obcej” grupy. Niewątpliwie pełnią one funkcję wyjaśniającą skomplikowane zjawiska, są też zazwyczaj
stwierdzeniami, które łączą wyznające je osoby w szczególnego rodzaju wspólnotę (skoro cała moja rodzina żywi
przekonanie, że blondynki są głupie, to ja, żeby rzeczywiście się z nią związać, nie mogę twierdzić inaczej).

Jak dowodzi coraz więcej badań i eksperymentów, a także praktyka życia społecznego - coraz więcej kobiet
zajmuje się aktywnością zawodową jeszcze do niedawna przypisywaną wyłącznie mężczyznom, zaś coraz więcej
mężczyzn pracuje w tzw. "zawodach kobiecych". Okazuje się, że sztywny podział na płci odchodzi do przeszłości.
Dobitnym tego potwierdzeniem jest choćby fakt, iż coraz więcej krajów rezygnuje z zakazywania kobietom pracy
w uznawanych za męskie zawodach.

Ćwiczenie: quiz: kiedy to się stało? (około 10 minut)

Rozdaj młodzieży plansze z quizem. Poproś, by uczennice i uczniowie pracowali w parach. Można się

pomylić o 25 lat. Za każde trafnie uzupełnione zdanie – 1 punkt. Wygrywa para, która uzyskała najwięcej
punktów.

KOMENTARZ: Omawiając wyniki quizu warto w rozmowie z młodzieżą poruszyć problem czasu, jakiego
wymaga społeczna zmiana, w szczególności zaś transformacja zwyczajów i nawyków wykształconych przez
tysiące lat. Wprowadzenie nowych regulacji prawnych, dopuszczenie kobiet do niedostępnych dla nich wcześniej
przestrzeni życia publicznego, nauki i kultury w istotny sposób zmienia ich możliwości, ale nie wpływa samo
przez się na zmianę społecznych nawyków. Zastanówcie się nad tym, czy wielowiekowa tradycja nieobecności
kobiet w polityce, sporcie, nauce i kulturze nie oddziałuje nadal na ich życie? Czy kobiety są traktowane tak samo,
jak mężczyźni na eksponowanych stanowiskach? Czy jest ich równie dużo wśród "ludzi sławnych i bogatych"?

PLANSZA DO QUIZU:
1. Polki uzyskały bierne prawo wyborcze w..................... roku. 1918

2. Szwajcarki z jednego z kantonów uzyskały prawa wyborcze w .....................roku. 1968

3. Kobiety po raz pierwszy uczestniczą w olimpiadzie w konkurencjach lekkoatletycznych w ............. roku 1928

4. Pierwsza kobieta – Rosjanka Walentyna Tierieszkowa poleciała w kosmos w .................roku. 1963

5. Anna Tomaszewska-Dobrska jako pierwsza Polka studiuje na uniwersytecie w Zurychu od ...........roku. Mimo
uzyskania przez nią świadectwa ukończenia fakultetu, warszawskie Towarzystwo Lekarskie odmawia jej
członkostwa. 1870

4

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 1: Nikt nie rodzi się kobietą. Społeczne i kulturowe normy płci.

6. Trzy pierwsze kobiety rozpoczynają studia na Uniwersytecie Jagielońskim w................roku. 1894

7. Polki uzyskały czynne prawa wyborcze w ...................roku. 1921

8. W............. roku kobieta po raz pierwszy otrzymuje pracę w Banku Handlowym w Warszawie. 1910

9. Pierwsza Polka otrzymuje stanowisko sędziego w ....................roku. 1928

10. W .............roku małżonkowie stają się w Polsce równoprawni z mocy prawa. 1929

11. Konstytucja z ....................roku jako pierwsza polska ustawa zasadnicza gwarantuje kobietom i mężczyznom
równe prawa. 1952

12. Pierwsza kobieta w polskim wojsku uzyskała stopień pułkownika w .............roku. 1991

KONIEC PLANSZY.

Passus definicyjny: Co to jest dyskryminacja? (10 minut)

Rozdaj młodzieży definicje dyskryminacji, seksizmu, rasizmu, antysemityzmu, homofobii, ageizmu,

ksenofobii, klasizmu oraz kartkę z przykładami dyskryminacji. Poproś, by w parach zastanowili się i zastanowiły
nad tym, jaka forma dyskryminacji ma miejsce w opisanej sytuacji/ zdarzeniu. W przypadku, gdy jest to ich
zdaniem trudne do jednoznacznego określenia, poproś, by wskazali jakie formy dyskryminacji przypuszczalnie
mają miejsce.

W socjologii wyróżnia się zjawisko nakładania się form dyskryminacji. Bardzo często mamy do czynienia

z sytuacją, w której jedna osoba skupia na sobie niechęć, a nawet gorsze traktowanie z kilku powodów.
Zastanówcie się, jak można zapobiegać gorszemu traktowaniu w przestrzeni szkoły/ klasy?

Dyskryminacja: zjawisko gorszego traktowania jakiejś osoby lub grupy osób uzasadniane przez sprawcę
przynależnością ofiary do określonej grupy społecznej, płciowej, etnicznej i in. (zazwyczaj dotyka kobiety, osoby
niepełnosprawne, przedstawicieli mniejszości). Można wyróżnić dyskryminację bezpośrednią (tu motyw
gorszego traktowania jest wyrażony wprost) oraz pośrednią (motyw postępowania jest ukryty). Warto zauważyć,
że dyskryminacja może przybierać bardzo złożone formy, możemy bowiem być przypisani/-ne do kilku grup
marginalizowanych – na przykład być kobietami, niepełnosprawnymi, możemy należeć do mniejszości etnicznej,
seksualnej itd. W takim przypadku mówimy o piętrowym charakterze dyskryminacji i wykluczenia.

Seksizm (dyskryminacja ze względu na płeć) - działanie i myślenie dające się zakwalifikować jako
dyskryminacja ze względu na płeć biologiczną (ang. sex). Przeważnie dyskryminacja ze względu na płeć dotyczy
kobiet, aczkolwiek zdarza się również wobec mężczyzn. Za seksistowskie możemy uznać wszelkie teorie
wskazujące na płeć jako na uzasadnienie gorszego traktowania, zachowania wprost bądź skrycie dyskryminujące
kobiety, dowcipy i przysłowia stawiające kobiety w złym świetle lub uzasadniające stosowanie wobec nich
przemocy. W Polsce najczęściej podawanymi przykładami dyskryminacji mężczyzn są: obowiązek służby
wojskowej oraz względne trudności związane z uzyskiwaniem praw rodzicielskich. (za: Poradnik Równa Szkoła
E. Majewska, E. Rutkowska).

Rasizm (dyskryminacja rasowa) - wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczenie lub uprzywilejowanie z
powodu rasy, koloru skóry, urodzenia, pochodzenia narodowego lub etnicznego, które ma na celu lub pociąga za
sobą przekreślenie bądź uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania, na zasadzie równości z praw
człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej lub w
jakiejkolwiek innej dziedzinie życia publicznego. (za: Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji
wszelkich form dyskryminacji rasowej; otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r.; Dz.U. 1969 nr
25 poz. 187).

Antysemityzm (dyskryminacja osób ze względu na pochodzenie żydowskie) – różnicowanie i gorsze
traktowanie osób pochodzenia żydowskiego, na ogół wspierane przesądami stereotypami odnośnie Żydów.

5

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 1: Nikt nie rodzi się kobietą. Społeczne i kulturowe normy płci.

Homofobia (dyskryminacja ze względu na orientację psychoseksualną) – uprzedzenie, niechęć, nienawiść,
wstręt wobec osób homoseksualnych (gejów, lesbijek) lub potępianie takich osób z powodu ich orientacji
psychoseksualnej prowadzące do złego traktowania takich osób bądź też do traktowania ich gorzej, niż osoby
heteroseksualne.

Ageism (dyskryminacja ze względu na wiek) – gorsze traktowanie osób z powodu ich wieku; przejawiane na
ogół wobec osób starszych, niemniej zdarza się również wobec dzieci i młodzieży.

Ksenofobia (dyskryminacja ze względu na narodowość lub pochodzenie etniczne) - lęk przed "obcymi" oraz
wynikające zeń gorsze traktowanie osób pochodzących z innych krajów bądź należących do innych grup
etnicznych.

Klasizm (dyskryminacja ze względu na status społeczny i/lub finansowy) – gorsze traktowanie osób ubogich,
pochodzących z niższych i/lub wykluczonych klas/ grup społecznych.

Ćwiczenie : rozdaj uczniom i uczennicom przykłady zachowań dyskryminacyjnych. Poproś, żeby uzgodnili,
co możnaby w opisanej sytuacji zrobić, żeby zapobiec dyskryminacji lub powstrzymać ją.

Przykłady zachowań dyskryminacyjnych:

1. Żenia chodzi do polskiej szkoły, ale mówi słabo po polsku, bo mieszka tu od niedawna. Nauczyciele i

koledzy często wyśmiewają jego błędy językowe.

2. Marysia nie została dopuszczona do rozgrywek w piłce nożnej, choć gra lepiej, niż większość chłopców w

jej klasie.

3. Antek jest lekceważony przez kolegów, bo jego rodzice zarabiają mniej pieniędzy, niż większość rodziców

innych dzieci, i nie stać go na takie zabawki, jakie mają inni.

4. Zosia ma jedną nogę krótszą. Wszystkie dzieci szydzą z niej i ośmieszają ją.
5. Sara jest Żydówką, a Ali muzułmaninem. Większość dzieci w klasie szydzi z nich, że są gorsi, bo nie

chodzą z nimi na lekcje religii.

6. Rodzice Marcina są komunistami. Marcin jest regularnie bity przez bojówkę skinheadów na swoim

osiedlu.

7. Ho pochodzi z Wietnamu. Cała klasa wyśmiewa ją, wiele osób mówi o niej "Żółtek".
8. Brat Tomka należy do związku zawodowego w swoim zakładzie pracy. Jest w związku z tym

szantażowany przez pracodawcę i nie otrzymuje premii, choć wszyscy inni pracownicy otrzymują.

9. Basia pracuje w sklepie. Choć jej czas pracy jest taki sam, jak Janka, dostaje mniej pieniędzy.
10. Brat Marka ma chłopaka. Marek i jego chłopak są prawie codziennie napadani, a chłopak Marka wczoraj

stracił pracę.

11. Pan Staszek jest znacznie starszy, niż inni pracownicy jego firmy. Nikt nie pyta go o zdanie w sprawach

dotyczących firmy, a jego propozycje są traktowane z lekceważeniem.

6

Stowarzyszenie "W stronę Dziewcząt"; PROJEKT: Jej portret. Propozycje scenariuszy lekcji z historii, literatury i edukacji

obywatelskiej. Moduł III, lekcja 1: Nikt nie rodzi się kobietą. Społeczne i kulturowe normy płci.