1
w w w. o p e r o n . p l
Modele odpowiedzi do arkusza próbnej matury z OPERONEM
Biologia
Poziom rozszerzony
Grudzieƒ 2007
Nr
zadania
Przyk∏adowe odpowiedzi i schemat oceniania
Maks.
punktacja
za zadanie
1.
a) Za podanie nazwy miofilamentu oznaczonego literà X – 1 pkt
miozyna
b) Za wyjaÊnienie mechanizmu skurczu mi´Ênia – 1 pkt
Skurcz mi´Ênia polega na wsuwaniu si´ filamentów cienkich mi´dzy filamenty grube.
c) Za podanie roli fosfokreatyny – 1 pkt
Umo˝liwia szybkie odtworzenie ATP niezb´dnego do skurczu mi´Êni.
3
2.
Za zaznaczenie w∏aÊciwej odpowiedzi – 1 pkt
D
1
3.
Za wyjaÊnienie, na czym polega sekrecja w nefronie – 1 pkt
Sekrecja polega na wydzielaniu z krwi okreÊlonych substancji do Êwiat∏a kanalika nerkowego.
1
4.
Za podanie nazwy elementu nefronu – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
torebka nefronu, torebka Bowmana, cia∏ko Malpighiego, k∏´buszek nerkowy, cia∏ko nerkowe
1
5.
Za narysowanie ka˝dego schematu – po 1 pkt
Sprz´˝enie zwrotne dodatnie:
Sprz´˝enie zwrotne ujemne:
2
6.
Za dokonanie oceny i podanie uzasadnienia – 1 pkt
Wyniki nie Êwiadczà o prawid∏owym funkcjonowaniu organizmu pacjenta, poniewa˝ w mo-
czu stwierdzono obecnoÊç bia∏ka.
1
7.
a) Za sformu∏owanie wniosku – 1 pkt
AktywnoÊç enzymu zale˝y od temperatury.
b) Za podanie prawid∏owego wyjaÊnienia – 1 pkt
AktywnoÊç enzymu po przekroczeniu optymalnej temperatury spada, poniewa˝ enzym to
bia∏ko, które pod wp∏ywem wysokich temperatur ulega denaturacji.
2
8.
Za zaznaczenie ka˝dej informacji – po 1 pkt
A, D
2
9.
Za sporzàdzenie wykresu – 2 pkt, w tym:
– za prawid∏owe opisanie osi X i Y
oraz wyskalowanie osi Y – 1 pkt,
– za prawid∏owe narysowanie wykresu
oraz podanie legendy – 1 pkt
2
pobudzenie
pobudzenie
czynnik A
czynnik B
pobudzenie
hamowanie
czynnik A
czynnik B
0
1
2
3
4
5
A
B
C
A
B
C
bia∏ko
zawartoÊç zwiàzków organicznych
w g/100 g produktu
t∏uszcze
rodzaj zwiàzku
chemicznego
A, B, C – rodzaje mleka
2
w w w. o p e r o n . p l
Biologia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Nr
zadania
Przyk∏adowe odpowiedzi i schemat oceniania
Maks.
punktacja
za zadanie
10.
Za wybór mleka i podanie argumentu – 1 pkt
Poleci∏bym mleko C.
Przyk∏adowe argumenty:
– Jest bogate w bia∏ko i nie zawiera zbyt du˝o cukrów.
– Jest bogate w bia∏ko i zawiera tyle samo cukrów, co mleko cz∏owieka.
– ZawartoÊç substancji od˝ywczych, takich jak t∏uszcze i bia∏ka, jest w nim najwi´ksza, zaÊ cu-
krów jest tyle samo, co w mleku ludzkim.
1
11.
Za prawid∏owe zaznaczenie kierunku
przep∏ywu – 1 pkt
Za podanie, ˝e transport gazów
oddechowych odbywa si´
w procesie dyfuzji – 1 pkt
2
12.
Za zaznaczenie w∏aÊciwej odpowiedzi – 1 pkt
D
1
13.
Za podanie prawid∏owego wyjaÊnienia – 1 pkt
Do konfliktu serologicznego dochodzi, gdy matka ma odczyn Rh(–) a dziecko Rh(+) i krwinki
dziecka z antygenem Rh dostanà si´ do krwiobiegu matki; w odpowiedzi na obecnoÊç anty-
genu Rh limfocyty matki wytwarzajà przeciwcia∏a anty Rh, które przenikajàc przez ∏o˝ysko,
prowadzà do uszkodzenia rozwijajàcego si´ p∏odu.
1
14.
Za podanie ka˝dej funkcji jàdra komórkowego – po 1 pkt
Jàdro komórkowe:
– przechowuje i przekazuje informacj´ genetycznà,
– steruje (niemal) wszystkimi procesami ˝yciowymi komórki.
2
15.
Za zaznaczenie w∏aÊciwej odpowiedzi i uzasadnienie wyboru – 1 pkt
Mo˝liwe odpowiedzi:
Prawid∏owa jest odpowiedê C, poniewa˝:
– substancjà zapasowà zielenic jest skrobia,
– oprócz chlorofilu a wyst´puje chlorofil b.
1
16.
Za prawid∏owe uzupe∏nienie ka˝dego wiersza tabeli – po 1 pkt
2
17.
Za podanie nazwy procesu – 1 pkt
fotosynteza
Za uzasadnienie i podanie argumentu – 1 pkt
Mo˝liwe odpowiedzi:
Ten proces jest anaboliczny, poniewa˝:
– ze zwiàzków prostych powstaje zwiàzek z∏o˝ony/jest to proces egzoergiczny,
– jest to proces polegajàcy na powstawaniu zwiàzków z∏o˝onych, do czego jest potrzebna
energia,
– ze zwiàzków prostych powstaje zwiàzek wysokoenergetyczny (z∏o˝ony).
2
sk∏adniki
od˝ywcze,
witaminy,
przeciwcia∏a
CO
2
O
2
mocznik
˝y∏a
p´pkowa
t´tnice
p´pkowe
˝y∏a
macicy
t´tnica
macicy
¸O˚YSKO
KRÑ˚ENIE MATCZYNE
KRÑ˚ENIE P¸ODOWE
Operon
Metoda
regulacji szlaku
(
represja/indukcja)
Czynnik regulujàcy
(
produkt/substrat)
Synteza enzymów
(
hamowane/
pobudzane)
Laktozowy
indukcja
substrat
pobudzenie
Tryptofanowy
represja
produkt
hamowanie
3
w w w. o p e r o n . p l
Biologia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Nr
zadania
Przyk∏adowe odpowiedzi i schemat oceniania
Maks.
punktacja
za zadanie
18.
Za podanie ka˝dego uzasadnienia – po 1 pkt
1. Narzàdy czepne pozwalajà paso˝ytom zaczepiç si´ w przewodach, dzi´ki czemu ∏atwiej im
si´ utrzymaç w ciele ˝ywiciela.
2. Produkcja olbrzymiej iloÊci jaj zwi´ksza szanse na zjedzenie ich przez ˝ywiciela poÊredniego.
2
19.
Za uzupe∏nienie ka˝dego wiersza tabeli – po 1 pkt
3
20.
Za podanie sposobu samorozsiewania nasion – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
– wynoszenie kwiatów jak najwy˝ej, przez co nasiona mogà byç rozrzucane na dalsze odle-
g∏oÊci,
– wyd∏u˝anie si´ p´dów w kierunku poziomym u roÊlin p∏o˝àcych si´ (np. rdest ptasi), przez
co nasiona mogà byç rozsiewane na wi´kszej powierzchni,
– wyd∏u˝anie si´ p´dów w kierunku poziomym poprzez wyd∏u˝anie si´ roz∏ogów (np. po-
ziomka, fio∏ek) i k∏àczy (np. trzcina) – dzi´ki temu nasiona mogà byç rozsiewane na wi´kszej
powierzchni,
– wzrost ku do∏owi polegajàcy na wyd∏u˝aniu si´ i kierowaniu ku ziemi przekwitni´tych szy-
pu∏ek kwiatowych, co powoduje wciskanie w gleb´ dojrza∏ych owoców (np. orzech ziemny),
– wyrzucanie nasion na pewnà odleg∏oÊç dzi´ki wytwarzaniu w owocni ciÊnienia (np. niecier-
pek),
– ruchy higroskopijne martwych komórek, czyli wysychanie Êcian komórek – powoduje to p´-
kanie owoców i gwa∏towne wyrzucanie nasion (np. ∏ubin),
– wkr´canie si´ nasion w pod∏o˝e dzi´ki obecnoÊci w nasieniu oÊci, która pod wp∏ywem wil-
goci skr´ca si´ i wwierca nasienie w pod∏o˝e (np. ostnica).
1
21.
Za sformu∏owanie problemu badawczego – 1 pkt
Wp∏yw stopnia nas∏onecznienia na zawartoÊç azotanów w roÊlinach.
1
22.
Za zaproponowanie Êrodka zaradczego, który ograniczy spo˝ycie azotanów – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
– rezygnacja ze spo˝ywania zimowych i wczesnowiosennych nowalijek,
– ograniczenie spo˝ycia konserwowanych przetworów mi´snych,
– kupowanie warzyw pochodzàcych z upraw ekologicznych.
1
23.
Za sformu∏owanie wniosku – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
IntensywnoÊç fotosyntezy u roÊlin cieniolubnych wzrasta wraz ze wzrostem intensywnoÊci
oÊwietlenia w poczàtkowym jej zakresie/w zakresie s∏abego oÊwietlenia.
RoÊliny cieniolubne uzyskujà maksymalne nat´˝enie fotosyntezy przy Êwietle s∏abym.
1
24.
a) Za sformu∏owanie hipotezy badawczej – 1 pkt
Wysi∏ek fizyczny powoduje wzrost t´tna.
b) Za podanie, która z osób ma wi´kszà kondycj´, oraz za uzasadnienie stanowiska – 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
Osoba II jest bardziej wytrenowana, poniewa˝:
– w czasie wysi∏ku wzrost jej t´tna by∏ mniejszy ni˝ u osoby I,
– w krótszym czasie po wykonanym wysi∏ku fizycznym t´tno powróci∏o do stanu wyjÊciowego.
2
25.
Za uzasadnienie s∏usznoÊci stwierdzenia – 1 pkt
Cz´stsze wyst´powanie tej wady u m´˝czyzn ni˝ u kobiet.
1
Glikoliza
Rodzaj fosforylacji
substratowa
Substrat (jeden)
glukoza, ATP, NAD
+
Produkt (jeden)
pirogronian, ADP, NADH
4
w w w. o p e r o n . p l
Biologia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Nr
zadania
Przyk∏adowe odpowiedzi i schemat oceniania
Maks.
punktacja
za zadanie
26.
Za opisanie sposobu przy∏àczania si´ nukleotydów w DNA – 1 pkt
Do powstajàcej nowej nici DNA nukleotydy przy∏àczane sà zgodnie z zasadà komplementar-
noÊci, co oznacza, ˝e adenina ∏àczy si´ z tyminà, a guanina z cytozynà.
1
27.
Za podanie rodzaju heterogametycznoÊci – 1 pkt
Za uzasadnienie wyboru – 1 pkt
Przyk∏adowe uzasadnienia:
Jest to heterogametycznoÊç m´ska, poniewa˝:
– pokolenie F
1
jest jednolite pod wzgl´dem czerwonej barwy oczu odziedziczonej po sa-
micy,
– gdyby by∏a to heterogametycznoÊç ˝eƒska, to w pokoleniu F
2
by∏oby 25% bia∏ookich sa-
mic, 25% czerwonookich samic, 25% bia∏ookich samców i 25% czerwonookich samców,
2
28.
a) Za zaznaczenie w∏aÊciwej odpowiedzi – 1 pkt
D
b) Za podanie nazwy grupy wirusów oraz nazwy choroby – 1 pkt
wirusy RNA (retrowirusy)
2
29.
Za zaznaczenie w∏aÊciwej odpowiedzi – 1 pkt
B
1
30.
Za zaznaczenie w∏aÊciwej odpowiedzi – 1 pkt
D
1
31.
a) Za ustalenie genotypów rodzicielskich – 1 pkt
Aabb, aaBb
b) Za wykonanie krzy˝ówki – 1 pkt
Za podanie genotypów groszku o nasionach zielonych i g∏adkich – 1 pkt
aaBb
3
32.
Za dokonanie oceny i podanie uzasadnienia – 1 pkt
Stwierdzenie jest s∏uszne, poniewa˝ przeciwcia∏a sà produkowane i uwalniane przez limfocy-
ty B w odpowiedzi na pojawienie si´ w organizmie antygenu pochodzàcego ze szczepionki.
1
33.
Za podanie nazwy zale˝noÊci – 1 pkt
symbioza
Za podanie, ˝e jest to przyk∏ad stosunku nieantagonistycznego – 1 pkt
2
34.
Za podanie ka˝dej korzyÊci – po 1 pkt
W wyniku tego wspó∏˝ycia glony majà schronienie i otrzymujà od grzybów wod´ oraz sole
mineralne, grzyby zaÊ korzystajà z produktów fotosyntezy.
2
Ab
ab
aB
AaBb
aaBb
ab
Aabb
aabb
5
w w w. o p e r o n . p l
Biologia. Poziom rozszerzony
Próbna Matura z OPERONEM i „Gazetà Wyborczà”
Nr
zadania
Przyk∏adowe odpowiedzi i schemat oceniania
Maks.
punktacja
za zadanie
35.
Za podanie stanowiska i uzasadnienie go ka˝dym z dwóch argumentów – po 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
Jestem za stosowaniem spalania odpadów szpitalnych, poniewa˝:
– zapobiega to rozprzestrzenianiu si´ na przyk∏ad chorób zakaênych, których formy ginà
w wysokich temperaturach, a odpady szpitalne sà cz´sto ska˝one drobnoustrojami chorobo-
twórczymi,
– szpitale nie majà ich gdzie sk∏adowaç, a ich bud˝et jest na tyle ograniczony, ˝e nie staç ich
na p∏acenie za inne, du˝o dro˝sze formy utylizacji,
– d∏ugie ich sk∏adowanie na terenie szpitali, których nie staç na cz´ste p∏acenie specjalistycz-
nym firmom za inny sposób ich utylizacji, mo˝e doprowadziç do ska˝enia gleby, a potem wód
gruntowych toksycznymi chemikaliami, je˝eli miejsca ich sk∏adowania nie sà odpowiednio za-
bezpieczone przez przesiàkaniem.
Jestem przeciw spalaniu odpadów szpitalnych, poniewa˝:
– ta forma utylizacji odpadów sprzyja przedostawaniu si´ do atmosfery trujàcych zwiàzków,
które wp∏ywajà niekorzystnie na organizmy, w tym na zdrowie cz∏owieka, na przyk∏ad przy-
czyniajàc si´ do powstawania chorób p∏uc lub nasilajàc objawy tych chorób,
– w wyniku ich spalania powstajà zwiàzki o wiele groêniejsze, trujàce, a tym samym bardzo
niebezpieczne dla zdrowia cz∏owieka i innych organizmów,
– ludzie majà ograniczony kontakt z odpadami i ich ska˝enie drobnoustrojami chorobotwór-
czymi nie jest na tyle niebezpieczne, by wywo∏aç na przyk∏ad epidemi´,
– sà inne formy ich utylizacji i raz na jakiÊ czas szpitale mogà zap∏aciç za bardziej ekologicznà
form´ ich utylizacji.
2
36.
a) Za prawid∏owe przyporzàdkowanie wszystkich czterech nazw gatunkowych – 1 pkt
X – Homo habilis
Y – Homo erectus
Z – Homo neanderthalensis
Q – Homo sapiens
b) Za podanie nazwy gatunkowej Homo rudolfensis – 1 pkt
2
37.
Za podanie ka˝dej z cech – po 1 pkt
Przyk∏adowe odpowiedzi:
– esowato wygi´ty kr´gos∏up,
– podporowa, ∏ukowato wysklepiona stopa i brak przeciwstawnego palucha,
– przesuni´cie pod czaszk´ otworu potylicznego,
– szeroka i krótka miednica.
2