35 lat temu Polacy pierwszy raz sprzeciwili się PZPR

35 lat temu Polacy pierwszy raz
sprzeciwili się PZPR

35 lat temu - 31 stycznia 1976 roku - do sejmu PRL trafił "Memoriał 101" - pierwsze
wystąpienie polskich intelektualistów przeciwko PZPR. Jego sygnatariusze protestowali
przeciwko nowelizacji konstytucji m.in. wpisania do niej kierowniczej roli partii oraz
wieczystego sojuszu z ZSRR.

Historia "Memoriału 101" sięga sierpnia 1975 roku, kiedy podpisano Akt Końcowy
Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, w którym państwa członkowskie, w
tym Polska, zobowiązywały się m.in. do przestrzegania praw człowieka. Już miesiąc później
ukazały się jednak "Tezy na VII Zjazd PZPR", w których zapowiadano zmiany kilku
artykułów Konstytucji PRL m.in. wprowadzenie zapisów o przewodniej roli PZPR w
państwie, trwałym i nienaruszalnym sojuszu z ZSRR oraz zależności respektowania przez
władze PRL praw obywateli od wykonywania przez nich obowiązków wobec państwa.

Ideę napisania listu otwartego przeciwko tym zmianom wysunął Jan Olszewski podczas
jednego ze spotkań opozycji. Tekst pomogli mu zredagować Jakub Karpiński i Jacek Kuroń.
Po zebraniu podpisów, 5 grudnia 1975 roku, Edward Lipiński złożył list w sejmie. Jego
sygnatariusze żądali zagwarantowania przez władze PRL wolności obywatelskich, takich jak
wolność praktyk religijnych, wolne związki zawodowe i zniesienie cenzury.

- Zagwarantowanie tych podstawowych wolności nie da się pogodzić z przygotowywanym
oficjalnie uznaniem kierowniczej roli jednej partii w systemie władzy państwowej - napisali
sygnatariusze dokumentu, który przeszedł do historii jako "List 59" m.in. Stanisław
Barańczak, Kornel Filipowicz, Zbigniew Herbert, Antoni Słonimski, Wisława Szymborska i
Adam Zagajewski.

List złożono w sejmie, ale władze kompletnie go zignorowały. Stało się o nim głośno
dopiero po 1 stycznia 1976 roku, kiedy dowiedziały się o nim redakcje zachodnie. 9 stycznia
1976 swój list protestacyjny przesłał na ręce marszałka sejmu Episkopat Polski, 21 stycznia
- intelektualiści (tzw. List 14), zaś 31 stycznia - przedstawiciele kultury, których protest
nazwano "Memoriałem 101".

Inicjatorami "Memoriału" byli Wiktor Woroszylski i Jacek Bocheński, listem przewodnim
do Marszałka opatrzył go Jerzy Andrzejewski. Wśród osób, które go podpisały byli Miron
Białoszewski, Adam Ważyk, Kazimierz Brandys, Andrzej Kijowski, Andrzej Drawicz, Jerzy
Ficowski, Kornel Filipowicz, Stefan Kisielewski, Leszek Kołakowski, Ryszard Krynicki,
Jacek Kuroń, Adam Michnik, Halina Mikołajska, Krzysztof Pomian, o. Jacek Salij, Antoni
Słonimski, Julian Stryjkowski, Jan Józef Szczepański, ks. Jan Zieja.

Listy niewiele zmieniły - 10 lutego 1976 sejm PRL uchwalił poprawki do Konstytucji PRL
(przy jednym głosie wstrzymującym się Stanisława Stommy z Koła Poselskiego "Znak").
Ostateczna wersja ustawy została jednak nieco złagodzona: w konstytucji nie łączono praw i
obowiązków obywateli, zapis o nierozerwalnym sojuszu polsko-radzieckim zamieniono na
"nierozerwalną więź przyjaźni polsko-radzieckiej", którą PRL miała umacniać.

Listy protestacyjne, które wpłynęły do sejmu na przełomie 1975 i 1976 roku były