1ANORAS

Adam OLECH

Ajdukiewicz a Husserl wobec kwestii znaczenia wyra

Niniejszy artykuł dotycz

cy sygnalizowanego w tytule problemu jest

rozwini

ciem rozwa

zawartych w (Olech 1995) a tak

e niektórych

fragmentów z mojej monografii (Olech 1993). W artykule tym nie wchodz

w logiczne szczegóły dyrektywalnej teorii znaczenia Ajdukiewicza, co
uczyniłem we wspomnianej monografii, lecz staram si

pokaza

husserlowskie inspiracje obecne w filozofii j

zyka Ajdukiewicza oraz

semiotyczno-logiczn

korespondencj

tej filozofii z filozofi

autora Bada

logicznych. Ma równie

niniejszy artykuł swój polemiczny aspekt - odnosi

bowiem krytycznie do pogl

dów H. Skolimowskiego i A.

Lubomirskiego dotycz

cych filozofii j

zyka Ajdukiewicza, acz - co pragn

podkre

- polemik

nale

y traktowa

głównie jako pretekst do

ukazania dalekiego od nominalizmu stanowiska Ajdukiewicza w kwestii
znaczenia wyra

- stanowiska bliskiego w tym wzgl

dzie pogl

dom

Husserla.

1. Co si

tyczy podej

cia K. Ajdukiewicza do kwestii j

zykowego

znaczenia wyra

, to - id

c za niektórymi w tym wzgl

dzie opiniami

historyków polskiej filozofii XX wieku - nale

ałoby przyj

ąć

e Ajdukiewicz

starał si

unikn

ąć

w swojej, pochodz

cej z lat 30., teorii znaczenia

wyra

traktowania znacze

jako abstrakcyjnych bytów powodowany

respektem wobec ewentualnego zarzutu hipostazowania, a na nie, na
hipostazowanie wła

nie, „ [...] filozofowie polscy byli bardzo uczuleni,

głównie za spraw

Kotarbi

skiego. Dlatego te

- pisze H. Skolimowski -

Ajdukiewicz definiował znaczenie w kategoriach synonimiczno

ci i nie

chciał ryzykowa

definicji znaczenia jako takiego” (1967, s. 142; ten

1983, s. 286).
Podobn

opini

wyra

a A. Lubomirski (w rozprawie po

conej

recepcji filozofii Fregego w szkole lwowsko-warszawskiej), kiedy
stwierdza,

e Ajdukiewicz przyjmował „od pocz

tku (tak samo zreszt

, jak

inni autorzy polscy, a inaczej ni

Frege) tak

perspektyw

semantyczn

w której j

zyk stoi po prostu - bez po

rednictwa

adnego tertium w

rodzaju fregea

skiego

wiata sensów - naprzeciw poznawanej

rzeczywisto

ci” (Lubomirski 1987, s. 257). I mimo

e „Ajdukiewicz

wielokrotnie mówił o ‘s

dach’ (w niepsychologicznym rozumieniu tego

terminu) jako znaczeniach (czyli sensach) zda

, i [mimo

e] mo

na by

nawet niekiedy podejrzewa

e mówi

c ‘s

d’ (‘s

d w znaczeniu

logicznym’) miał na my

li co

odpowiadaj

cego temu, co Frege nazywał

‘my

’ [Gedanke] ” (Lubomirski 1987, s.257), to jednak mówi

c to - pisze

dalej cytowany autor - Ajdukiewicz twierdził zarazem,

e warto

ść

logiczna

odnosi si

w jego koncepcji nie do s

dów w znaczeniu logicznym,

czymkolwiek by one były, lecz do zda

jako wyra

zykowych, i

warto

ść

ta musi by

zrelatywizowana do j

zyka. „Prawda i fałsz - cytuje A.

Lubomirski referat Ajdukiewicza z paryskiego kongresu filozoficznego z
1935 r. - to nie absolutne, lecz wzgl

dne cechy zda

, cechy, które im

przysługuj

tylko w odniesieniu do jakiego

zyka” (s. 257; por.

Ajdukiewicz 1936, s. 247).
Konkluzja A. Lubomirskiego dotycz

ca tej wła

nie kwestii jest

nast

puj

ca: „poznanie, w szczególno

ci poznanie prawdziwe, musi si

scharakteryzowa

bez wykraczania poza cało

ść

składaj

poznawanej rzeczywisto

ci i j

zyka, w którym o tej rzeczywisto

ci si

mówi; na fregea

koncepcj

ujmowania przez podmiot poznaj

preegzystuj

cej w ‘trzecim królestwie’ absolutnie i odwiecznie prawdziwej

fałszywej) my

li nie ma tu miejsca” (s. 257-258). A w przypisie do

tej konkluzji dodaje,

e jego uwagi dotycz

tylko jednego okresu w

twórczo

ci Ajdukiewicza (mo

na si

domy

, i

jest to okres radykalnego

a tak

e, by

e, umiarkowanego konwencjonalizmu) i

e wi

kszo

ść

trudno

ci lwowsko-warszawskiej filozofii j

zyka brała si

e szkoła

ta „nie znalazła [...] zadowalaj

cego sposobu przezwyci

ęż

enia

alternatywy: albo psychologizm, albo zgoda na ‘idealno

ść

’ takich tworów,

jak  ‘sensy’  czy  ‘znaczenia’  (czy  to  w  wersji  Fregego,  czy  np.  w  wersji
Husserla)” (s.258).
    Moja  interpretacja  jest  odmienna  od  interpretacji  H.  Skolimowskiego  i
A.  Lubomirskiego.  Odmienno

ść

ta nie eliminuje z filozofii j

zyka

Ajdukiewicza bytów podobnych Fregea

skim „sensom” a w szczególno

Husserlowskim „znaczeniom” cho

, co pragn

podkre

, nie zaprzecza

ęś

ci powy

szej konkluzji A. Lubomirskiego, w której stwierdza si

poznanie powinno si

scharakteryzowa

bez wykraczania poza

rzeczywisto

ść

i j

zyk, w którym si

o tej rzeczywisto

ci mówi. Co wi

cej,

staram si

dookre

to, co zdaniem A. Lubomirskiego jest w filozofii

zyka Ajdukiewicza niedookre

lone. Uwa

am bowiem,

e stanowisko

Ajdukiewicza dotycz

ce poj

ęć

i s

dów w sensie logicznym (je

li we

mie

pod uwag

prace tego autora zawarte w jego dwutomowym zbiorze

zyk i poznanie, pochodz

ce z okresu radykalnego i umiarkowanego

konwencjonalizmu lub do tego okresu si

odnosz

ce a tak

e jego

wykłady z Semantyki logicznej, które wygłosił w Uniwersytecie Jana
Kazimierza we Lwowie jesieni

1930 roku

) jest nast

puj

ce: podobnie

Ajdukiewicz wygłosił je w semestrze zimowym roku akademickiego 1930/1931. Ich stenograficzny

zapis sporz

dził, słuchaj

cy tych wykładów, pan Kazimierz Szałajko, który w latach 80. udost

pnił je

(wraz z wykładami Ajdukiewicza z teorii poznania pochodz

cymi tak

e z tamtego okresu) prof. Janowi

jak w przypadku innych problemów filozoficznych, równie

w przypadku

poj

ęć

i s

dów w sensie logicznym, owych Husserlowskich ideale

Bedeutungen, przywodz

cych na my

l Fregea

skie Sinnen, Ajdukiewicz

dokonał w latach 30. ich semiotycznej eksplikacji

. Eksplikacja ta jest

szczególnie widoczna w rozprawie „O znaczeniu wyra

”, któr

potraktowa

jako wst

p do tego, co kilka lat pó

niej zostało rozwini

te w

rozprawie „J

zyk i znaczenie” i co, jak si

okazało, miało mie

interesuj

ce konsekwencje epistemologiczne w postaci radykalnego

konwencjonalizmu. W tej ostatniej rozprawie Husserlowskie idee
dotycz

ce znaczenia wyra

mniej widoczne, a dla czytelnika

niewprowadzonego w filozofi

Ajdukiewicza mog

w ogóle

niezauwa

alne.

Rezultat eksplikacyjnej operacji jest taki, i

fakt znaczenia przez dane

wyra

enie (a

le rzecz bior

c - przez fizykalny znak o takim to a takim

kształcie) swojego znaczenia

jest sprowadzalny przy pomocy poj

ęć

syntaktyczno-pragmatycznych do wewn

trzj

zykowej własno

ci tego

wyra

enia. Własno

ść

ta jest definiowana jako klasa abstrakcji według

równowa

ciowej relacji synonimiczno

ci wskazywalnej w danym

zyku. Nie wchodz

c w tym miejscu w szczegóły takiego pojmowania

znaczenia

pragn

jedynie stwierdzi

e koncepcja ta: 1/ nie pozwala

mówi

o „byciu wyra

eniem w ogóle”, lecz zwrot „by

wyra

eniem” (ergo:

„by

znaczeniem” - wszak istot

wyra

enia jest wła

nie znaczenie)

zawsze relatywizuje do danego j

zyka, w który „wpisany” jest jego

ytkownik, a ka

dy jest zawsze u

ytkownikiem jakiego

zyka, czyli

zawsze w jaki

zyk - chc

c tego czy nie - jest wpisany; 2/ koncepcja ta

zasadza si

na odkrytych przez Ajdukiewicza, a wyst

puj

cych we

wszystkich j

zykach, regularno

ciach dotycz

cych sposobu u

ywania

wyra

w odpowiednich sytuacjach, w których znajduje si

podmiot tego

zyka. Z regularno

ci tych zdaj

spraw

wła

ciwe ka

demu j

zykowi

reguły (dyrektywy) uznawania zda

, które - czego Ajdukiewicz jeszcze

wówczas nie stwierdzał - nale

żą

do metaj

zyka odno

nego j

zyka

szego rz

du i które pozwalaj

zdefiniowa

wspomnian

relacj

Wole

skiemu. Obszerne fragmenty wykładów Ajdukiewicza z - jak je wówczas okre

lał Ajdukiewicz –

semantyki logicznej opublikował prof. J.J.Jadacki w „Filozofii Nauki”, R.I, 1993, nr 1, s. 163-182

Ajdukiewicz dokonał semiotycznej eksplikacji wielu problemów filozoficznych, np.:problemu - idealizm

vs realizm, problemu uniwersaliów czy problemu - empiryzm vs aprioryzm.

Znaczeniem tym mo

e by

poj

cie nominalne albo funkcyjne, albo te

logicznie rozumiany s

d, które to

kategorie - z grubsza rzecz bior

c - mog

pojmowane, je

li chodzi o ich ontologiczny status, jako

Fregea

skie Sinn lub Gedanke, jako Husserlowskie ideale Bedeutung z Logische Untersuchungen,

jako Satz an sich lub Begriff an sich

B. Bolzany (por. Ajdukiewicz 1937, s. 265), aczkolwiek - co w

niniejszym artykule podkre

lam - najbli

sze owemu znaczeniu okazuje si

ideale Bedeutung

Husserla pojmowane jako ausdrückliche Bedeutung (por. Ajdukiewicz 1931, s. 135; Ajdukiewicz 1934a,
s. 147).

Dokładn

jej analiz

przedstawiłem w monografii J

zyk, wyra

enia i znaczenia. Semiotyka Kazimierza

Ajdukiewicza, Wyd. WSP: Cz

stochowa 1993

synonimiczno

ci. Głosz

one,

e u

ytkownik j

zyka, znajduj

cy si

danej sytuacji winien uzna

takie to a takie zdanie, je

li pragnie by

nadal

ytkownikiem tego j

zyka, to jest, je

li nie chce - poprzez odrzucenie

tego zdania, b

poprzez zaj

cie neutralnej postawy asertywnej -

pogwałca

znacze

wyra

tego j

zyka. Uznanie tego zdania jest

bowiem przez wspomniane sytuacje motywowane; 3/ koncepcja ta mo

acz nie musi, by

powi

zana z teori

zyków spójnych i zamkni

tych. Nie

była z ni

powi

zana w rozprawie „ O znaczeniu wyra

” (1931 r.); była

natomiast - w rozprawie „J

zyk i znaczenie” (1934 r.).

2. Trudno zgodzi

mi si

ze stwierdzeniem H. Skolimowskiego, kiedy

bierze si

pod uwag

prace Ajdukiewicza a tak

e wspomniane Wykłady,

e ów filozof w swojej teorii znaczenia z lat 30. dlatego definiował

znaczenie jako wewn

trzj

zykow

własno

ść

synonimicznych wyra

, bo

chciał unikn

ąć

zarzutu hipostazowania, na które „filozofowie polscy byli

bardzo uczuleni głównie za spraw

Kotarbi

skiego”. W punkcie 5.

niniejszego artykułu wskazuj

, nie wchodz

c w szczegóły semiotyczno-

ontologicznej argumentacji,

e Ajdukiewicz bynajmniej nie

ywił awersji

do abstrakcyjnych i ogólnych bytów, skoro wielokrotnie wyst

pował w

obronie uniwersaliów.
Nie mog

tak

e zgodzi

z pogl

dem A. Lubomirskiego głosz

cym,

e chocia

Ajdukiewicz wielokrotnie mówił o s

dach w sensie logicznym,

których ontologiczny status wydaje si

przywodzi

na my

l status

Gedanke Fregego, to przecie

kiedy Ajdukiewicz mówił,

e warto

ść

logiczna odnosi si

nie do s

dów lecz do zda

e musi by

zrelatywizowana do j

zyka, to wła

nie takie stawianie sprawy przez

Ajdukiewicza pozbawia tym samym - zdaniem Lubomirskiego -
zasadno

ci opinie tych, którzy chcieliby widzie

Ajdukiewiczowskie

znaczenia jako przedmioty zbli

one swym ontologicznym statusem do

Gedanken Fregego.
Przytoczone przez Lubomirskiego stwierdzenie Ajdukiewicza nie
mo

na pozostawi

bez szerszego komentarza. Stwierdzenie to pochodzi

z 1935 r. - dokładnie: jest wypowiedzi

Ajdukiewicza z paryskiego

dzynarodowego Kongresu Filozofii Naukowej z wrze

nia owego roku,

kiedy Ajdukiewicz był jeszcze radykalnym konwencjonalist

; stanowisko

to porzucił był w rok pó

niej, co ogłosił w Krakowie w trakcie III Polskiego

Zjazdu

Filozoficznego.

Radykalny

konwencjonalizm

był

epistemologicznym projektem wyrastaj

cym z semiotycznej koncepcji

zyków spójnych i zamkni

tych oraz nawzajem nieprzekładalnych. Je

zatem wyraz „prawdziwy” wyst

puje w dwóch takich nieprzekładalnych

nawzajem j

zykach (

le rzecz bior

c nale

ałoby powiedzie

e je

wyst

puje on w metaj

zykach tych j

zyków), to posiada w ka

dym z nich

odmienny, zrelatywizowany do tych j

zyków sens; sens - co oczywiste -

nawzajem nieprzekładalny, podobnie jak nie s

przekładalne, a zatem nie

równoznaczne

adne dwa wyra

enia z dwóch nieprzekładalnych

nawzajem j

zyków. Jednak

e wyraz „prawdziwy” nie ma w tej

semiotyczno-epistemologicznej koncepcji klasycznego, to jest, inaczej
mówi

c, semantycznego sensu; wyraz „prawdziwy” ma w ró

nych, czyli w

nawzajem

nieprzekładalnych

zykach,

ró

znaczenie

(zob.:

Ajdukiewicz 1934c, s.191). Kiedy bowiem w latach 30. Ajdukiewicz mówił
o j

zyku, zawsze miał na my

li j

zyk zinterpretowany intensjonalnie a nie

ekstensjonalnie. Semiotyka Ajdukiewicza z tego czasu jest semiotyk

areferencjaln

, st

d u

yciem wyrazu „prawdziwy”, podobnie jaki i innymi,

dzi syntaktyczno-pragmatyczna dyrektywa uznawania zda

, która - w

przypadku tego wyrazu - głosi: je

li chcesz mówi

zykiem J i nie chcesz

pogwałci

wła

ciwego temu j

zykowi przyporz

dkowania znacze

, to na

podstawie uznania zdania Z tego j

zyka powiniene

gotów uzna

zdanie „zdanie ,Z’ jest w J prawdziwe”. Jednak

e takie stawianie sprawy

przez radykalnego konwencjonalist

nie jest równowa

ne deklaracji jego

nieomylno

ci, która brzmiałaby: „je

li uznaj

jakie

zdanie, to jest ono tym

samym prawdziwe”. Radykalny konwencjonalista twierdzi jedynie: „je

uznaj

zdanie, jestem gotów o tym zdaniu orzec,

e jest ono prawdziwe”.

Nie stwierdza zatem równowa

ci „prawdy” i „uznawania”, a to, co

stwierdza jest de facto - acz Ajdukiewicz o tym nie mówi - cz

stkow

definicj

„ zdania o którym winno si

gotowym orzec jego

prawdziwo

ść

” za pomoc

„zdania uznanego”, cho

– jak s

– definicja

ta mogłaby mie

posta

równowa

ci, czyli posta

: ”uznaj

zdanie ‘Z’

wtedy i tylko wtedy, gdy jestem gotów o zdaniu ‘Z’ orzec jego
prawdziwo

ść

”. Jest tak dlatego, albowiem – co zakładam – prawdziwy jest

odwrotny okres warunkowy: „je

li jestem gotów orzec o zdaniu ‘Z’ jego

prawdziwo

ść

, to (tym samym) uznaj

zdanie ‘Z’”. Zarówno akt uznania

zdania ‘Z’, jak i zaktualizowana gotowo

ść

(w sensie – dodaj

od siebie –

„dyspozycyjno

ść

”) orzekania o zdaniu ‘Z’,

e jest prawdziwe s

kategoriami pragmatycznymi oraz co wi

cej – i tu tkwi sedno mojego

zało

enia – s

kategoriami równowa

nymi. Nie definiuje zatem

Ajdukiewicz cz

stkowo „zdania prawdziwego” za pomoc

„zdania

uznanego” (co brzmiałoby: Je

li osoba O uznaje zdanie Z, to zdania Z

jest prawdziwe), czyli nie miesza kategorii semantycznej z pragmatyczn

lub te

nie redukuje całkowicie kategorii pragmatycznej do kategorii

semantycznej (oraz cz

stkowo - kategorii semantycznej do kategorii

pragmatycznej), wszak nie definiuje cz

stkowo zdania prawdziwego za

pomoc

zdania uznanego .

Definicja

stkowa

oparta

warunku

koniecznym

albo

wystarczaj

cym ustawia zakres tego, co definiowane do zakresu tego, co

definiuj

ce w – odpowiednio - relacji podrz

dno

ci albo nadrz

dno

ci.

Owej hipotetycznej definicji cz

stkowej zdania prawdziwego mo

byłoby zatem postawi

zarzut nieadekwatno

ci, gdy

wspomniane

zakresy definicyjnych terminów s

de facto w relacji krzy

owania a nie w

relacji podrz

dno

ci zakresu terminu definiowanego do zakresu terminu

definiuj

cego.

Owa

hipotetyczna

definicja

stkowa

„zdania

prawdziwego” jest bowiem oparta na warunku wystarczaj

cym, a w tego

rodzaju definicjach zakres terminu definiowanego jest „cz

stk

” (jest

podrz

dny wzgl

dem) zakresu terminu definiuj

cego.

Radykalny konwencjonalista twierdzi dalej,

e atrybut „prawdziwy”

stosuje si

do zda

, a nie do s

dów, i - o czym wspominałem - wła

nie to

stwierdzenie Ajdukiewicza akcentuje Lubomirski dostrzegaj

c w nim

argument przemawiaj

cy za mo

liwo

eliminacji z semiotyki

Ajdukiewicza z lat 30. takiego pojmowania s

dów w sensie logicznym,

które byłoby zbie

ne z pojmowaniem Gedanke w filozofii Fregego. Trzeba

jednak

e pami

e zdanie, podobnie jak ka

de wyra

enie j

zykowe,

jest zawsze - zgodnie z Ajdukiewiczem - wyra

eniem jakiego

zyka,

nie ma wyra

w ogóle. A bierze si

to st

e wyra

eniem nie jest -

tak

e zgodnie z Ajdukiewiczem, w czym zaznacza si

wpływ

Husserla - tylko zewn

trzna posta

lingwistycznego znaku, czyli nie tylko

fizykalna warstwa wyra

enia (np. grudki kredy na tablicy), ale tak

e i to,

co ów znak znaczy, czyli jego j

zykowe (logiczne) znaczenie. To za

jest

w swej poznawczej (tre

ciowej) zawarto

ci w pełni definiowalne przez

ce danym j

zykiem reguły uznawania zda

. (Po krytyce A.

Tarskiego okazało si

e reguły j

zyka pozwalaj

jedynie na cz

stkow

definiowalno

ść

znaczenia wyra

- zob. Ajdukiewicz 1964). Wyra

enie

jest zatem przedmiotem co najmniej dwuwarstwowym: składa si

warstwy fizykalnej oraz znaczeniowej (logicznej). Ale to nie wszystko,
albowiem zgodnie z dyrektywaln

koncepcj

zyka Ajdukiewicza (któr

acz z pewnymi zmianami, autor ów uznawał prawie do ko

ca swego

ycia, a mówi

„prawie”, bo jego ostatnie projekty semiotyczne miały

zrywa

z koncepcj

dotychczas przeze

uznawan

– zob.: Ajdukiewicz

1964 ) immanentny j

zykowi jest podmiot wraz z charakterystycznymi dla

niego

semiotyczno-pragmatycznymi

aktami

rozumienia

wyra

uznawania zda

itd. W ka

dej definicji j

zyka, któr

Ajdukiewicz

przedstawił w latach 30. podmiot stanowi niezbywaln

dla tej definicji

kategori

, bez której j

zyk b

w ogóle nie jest definiowalny (por.

Ajdukiewicz 1931, s.128 n), b

bez której nie s

definiowalne inne,

konstytutywne dla j

zyka kategorie (zob. Ajdukiewicz 1934a). Do

wspomnianych dwóch warstw, z których składa si

wyra

enie j

zyka,

nale

y doł

czy

warstw

trzeci

- podmiotow

: jest ni

- dokładniej

mówi

c - akt intencji znaczeniowej zwi

zany z danym wyra

eniem, który

wraz z aktem intencji spostrze

eniowej skierowanej na fizykaln

warstw

tego wyra

enia jest niczym innym, jak wła

nie aktem rozumienia tego

wyra

enia. A akt rozumienia wyra

enia - i to nale

y podkre

- jest

fundamentaln

kategori

w semiotyce Ajdukiewicza i jest tym, co -

równie

jako fundamentalne w filozofii j

zyka Husserla - ten ostatni

okre

la mianem ”rozumienia bez naoczno

ci” i „my

lenia bez naoczno

ci”

(zob. Husserl 2000, ss. 83-87).
Zgodnie z Ajdukiewiczem: By

wyra

eniem - to tyle co, by

ytym jako

wyra

enie j

zyka - to tyle co, by

rozumianym - to tyle co, w akcie intencji

znaczeniowej ujmowa

logicznie pojmowany sens. A skoro sens jest

definiowalny (w sposób pełny albo cz

stkowy) zawsze sub specie reguł

takiego a nie innego j

zyka, zatem ów sens jest znaczeniem j

zykowym

takiego a nie innego j

zyka. Sens dlatego „przynale

y” do danego j

zyka,

jako jego j

zykowe znaczenie, albowiem za spraw

tego

zyka, a

lej

– za sprawa rz

cych w nim reguł, jest definiowalny.

Có

zatem znaczy stwierdzenie Ajdukiewicza z lat 30.,

e warto

ść

logiczna odnosi si

do zda

, a nie do s

dów ? - a jak wiadomo logicznie

rozumiane s

dy s

zykowymi (logicznymi) znaczeniami zda

. Znaczy to

tyle,

e atrybut „prawdziwy” („fałszywy”) odnosi si

do zdania, które - jak

de wyra

enie - jest wielowarstwowym przedmiotem, a jedn

z tych

warstw jest logicznie rozumiany s

d i

e nie mo

na orzeka

prawdziwo

ci zdania w abstrakcji od jego znaczenia. Nie sposób przecie

pojmowa

tego stwierdzenia,

e atrybut ten przysługuje fizykalnej i tylko

fizykalnej  stronie  zdania,  albowiem  strona  ta  nie  jest  zdaniem,  ale  po
prostu  przedmiotem  fizycznym  takim  jak  np.  plamy  atramentu  czy  grudki
kredy,  które  nie  s

ani prawdziwe, ani fałszywe w sensie, o który w tym

wypadku chodzi.
Powy

sze

stwierdzenie

Ajdukiewicza

swoje

interesuj

ce,

metafilozoficzno-analityczne podło

e, o którym nie mo

na nie wspomnie

obiektywnie pojmowane poznanie to ogół (spełniaj

cych pewne

dodatkowe kryteria) logicznie rozumianych poj

ęć

oraz s

dów. Jednak

dy te, podobnie jak logicznie rozumiane poj

cia, nie s

„zawieszone w

pró

ni” (co wła

nie ma miejsce w wypadku poznania pojmowanego jako

Sätze an sich Bolzany, Sinnen oraz Gedanken Fregego, Bedeutungen an
sich Husserla, czy idealnych poj

ęć

Ingardena), lecz s

okre

lone co do

tre

ci. Lecz aby by

logicznie rozumianym poj

ciem albo s

dem

okre

lonym co do tre

ci, trzeba by

zykowym znaczeniem wyra

enia

nominalnego albo zdania (por. Ajdukiewicz 1937, s. 266-267; Olech 1996-
1997, s.173-177), czyli trzeba by

- mówi

c j

zykiem autora Bada

logicznych - ausdrückliche Bedeutung (zob. Husserl 2000, s. 128-129;
Ajdukiewicz 1937, s. 266-267). Tak rozumiane poj

cia i s

dy okre

lone

co do tre

ci, czyli j

zykowe znaczenia wyra

tworz

obiektywnie, w

sensie: intersubiektywnie, rozumiane poznanie, o którym Kant mawiał, i

jest allgemeine Gültigkeit, powszechnie wa

ne, a które Ajdukiewicz

okre

lał mianem antyirracjonalnego, bo spełniaj

cego konieczny (cho

niewystarczaj

cy) dla antyirracjonalno

ci warunek intersubiektywnej

komunikowalno

ci. Poznanie, które nie jest zwerbalizowane, b

ogóle nie jest werbalizowalne jest by

e jakim

‘poznaniem

liwym’, ale de jure na miano „poznania” nie zasługuje.

c t

polemiczn

ęść

niniejszego artykułu chciałbym wyra

nie

zaznaczy

to, co si

w tej cz

ęś

ci, acz w sposób niewyra

przewijało, a mianowicie: ani w okresie radykalnego konwencjonalizmu,
ani w okresie pó

niejszym Ajdukiewicz nie twierdził,

e j

zyk jest

kreatorem znacze

wyra

- logicznie rozumianych poj

ęć

i s

dów. J

zyk

pozwala owe znaczenia uj

ąć

, okre

, zdefiniowa

- tak

e jako

wewn

trzj

zykow

własno

ść

wyra

synonimicznych; ale takie stawianie

sprawy nie wyklucza mo

liwo

ci mówienia o logicznie pojmowanych

poj

ciach i s

dach jako mieszka

cach tzw. ‘trzeciego królestwa’. Ci

„mieszka

cy” tego królestwa, którym przytrafiło si

znaczeniami

wyra

, stali si

znaczeniami faktycznymi, a ów fakt jest eksplikowalny

jako wewn

trzj

zykowa własno

ść

odpowiedniego wyra

enia; ci natomiast,

którym si

to nie przytrafiło s

nadal jedynie znaczeniami mo

liwymi. I

niektóre prace Ajdukiewicza, w których mówi si

o idealnie rozumianej

nauce, wyra

nie pokazuj

zbie

ść

ontologicznego statusu idealnie

pojmowanych zda

dów) składaj

cych si

na tak pojmowan

nauk

Gedanken Fregego czy Bedeutungen an sich Husserla (zob. Ajdukiewicz
1948).
Na ewentualny zarzut głosz

cy,

e stanowisko Ajdukiewicza z okresu

akceptacji przez niego koncepcji j

zyków spójnych i zamkni

tych oraz

nawzajem nieprzekładalnych jest nie do pogodzenia z mo

liwo

akceptacji znacze

samych w sobie (Sätze an sich, Gedanken,

Bedeutungen an sich) i

e ewentualna taka wła

nie mo

liwo

ść

zarysowała si

dopiero w pó

niejszych pogl

dach Ajdukiewicza, mo

odpowiedzie

tak: chocia

aparatura poj

ciowa j

zyka J’, czyli klasa

wszystkich

(wyra

eniowych)

znacze

przynale

nych

wyra

eniom

nale

żą

cym do pewnego zamkni

tego i spójnego j

zyka J’ jest tre

ciowo

ró

na od aparatury poj

ciowej nieprzekładalnego na j

zyk J’ innego

spójnego i zamkni

tego j

zyka J’’, niemniej ka

da z tych aparatur

aktualizuje tre

ci tej samej dziedziny idealnych poj

ęć

cej tym, co za

Fregem mo

na okre

mianem „trzeciego królestwa”. Innymi słowy

aparatury te s

same ekstensjonalnie, cho

- jako nieprzekładalne

intensjonalnie - s

tre

ciowo ró

ne. Tak np. w pierwszej aparaturze mo

wyst

powa

znaczenie

wyra

enia

„równoległobok

równoboczny

prostok

tny” a w drugiej znaczenie wyra

enia „czworobok równoboczny,

prostok

tny, o dwu parach boków równoległych”. I cho

znaczenia te s

ró

ne, albowiem ka

dorazowo ró

na jest ich tre

ciowa (intensjonalna)

zawarto

ść

, to s

ekstensjonalnie to

same w tym sensie terminu

„to

samo

ść

”,

e aktualizuj

inne tre

ci zawarte w tym samym idealnym

poj

ciu kwadratu,

e - innymi słowy - dwa ró

ne znaczenia przynale

żą

jednego i tego samego poj

cia idealnego kwadratu, resp. idei kwadratu.

Ten sposób podej

cia do aparatur poj

ciowych j

zyków spójnych i

zamkni

tych oraz nawzajem nieprzekładalnych i ich relacji do

hipotetycznej aparatury idealnych poj

ęć

jest zbie

ny z podej

ciem R.

Ingardena do relacji pomi

dzy znaczeniem wyra

(ich materialn

tre

) a idealnymi poj

ciami (zob. Ingarden 1988, s. 135n).

3. Podnoszone w ostatnim punkcie kwestie zwi

zane z j

zykami

spójnymi i zamkni

tymi s

okazj

, aby wysun

ąć

zasadniczy – jak s

–

zarzut pod adresem koncepcji j

zyków spójnych i zamkni

tych oraz

nawzajem nieprzekładalnych i - co za tym idzie - pod adresem
wyrastaj

cemu

tej

koncepcji

epistemologiczemu

projektowi

Ajdukiewicza, czyli radykalnemu konwencjonalizmowi. Z zarzutem tym nie
zetkn

łem si

w znanych mi dyskusjach po

conych zarówno tej

koncepcji jak i wspomnianemu, epistemologicznemu projektowi. Gdyby
zało

trafno

ść

tego zarzutu, miałby on równie

i ten walor,

e - acz z

innej strony - wspierałby powy

argumentacj

dotycz

liwo

uzgodnienia podej

cia Ajdukiewicza do kwestii znacze

wyra

koncepcj

wiata znacze

pojmowanego jako tzw. „trzecie królestwo”;

wielko

ci stopnia tego uzgodnienia w tym miejscu bynajmniej nie

przes

dzam. Zasadniczo

ść

owego zarzutu polega (lub - ostro

niej rzecz

ujmuj

c - polegałaby) głównie - cho

nie tylko - na tym,

e ma (miałby) on

swoje metafizyczne podło

e i to takie, które jest charakterystyczne dla

Szkoły Twardowskiego. Zarzut ów brzmi nast

puj

co: teza Ajdukiewicza

stwierdzaj

ca istnienie j

zyków spójnych i zamkni

tych oraz nawzajem

nieprzekładalnych jest tez

głoszon

bezzasadnie. Jest tak dlatego,

albowiem aby ktokolwiek mówi

cy jakimkolwiek spójnym i zamkni

tym

zykiem J’ mógł stwierdzi

istnienie nieprzekładalnego na

spójnego i

zamkni

tego j

zyka J’’, musiałby to czyni

z pozycji metaj

zyka j

zyka J’,

który byłby tak

e metaj

zykiem j

zyka J’’. Ów metaj

zyk, jako metaj

zyk

tych dwóch ró

nych j

zyków, musiałby zawiera

zarówno nazwy wyra

zyka J’, jak i nazwy wyra

zyka J’’.

dy z j

zyków J’ i J’’ jest spójny i zamkni

ty, zatem metaj

zyk

obejmuj

cy te dwa j

zyki b

dzie niespójny, nie b

dzie wi

c j

zykiem w

cisłym tego słowa znaczeniu, czyli w znaczeniu, w jakim w tym wypadku

posługiwał si

Ajdukiewicz. Metaj

zyk ten b

dzie posiadał dwa obszary:

obszar nazw wyra

zyka J’ i obszar nazw wyra

zyka J’’, które

nie b

pozostawa

ze sob

adnych zwi

zkach znaczeniowych,

albowiem nie b

- co oczywiste – pozostawa

w takich wła

nie

zwi

zkach wyra

enia j

zyka J’ i wyra

enia j

zyka J’’ jako wyra

enia

zyków spójnych, zamkni

tych i nawzajem nieprzekładalnych. Podmiot

takiego metaj

zyka b

dzie zatem podmiotem tylko jednego z tych

obszarów. Gdyby miał by

podmiotem dwóch obszarów, musiałby by

rozszczepiony na jakie

dwa ró

ne podmioty, czyli „oryginalna” - by u

takiego słowa - posta

tego pierwotnego podmiotu musiałaby przesta

podmiotem w momencie, w którym wyłoniłaby z siebie owe dwa ró

podmioty. Je

li zatem ów pierwotny podmiot b

dzie znał np. obszar nazw

wyra

zyka J’ (b

dzie podmiotem tego obszaru metaj

zyka), co jest

równowa

ne temu,

e b

dzie zarazem podmiotem j

zyka J’, to nie b

dzie

znał obszaru nazw wyra

zyka J’’ (nie b

dzie podmiotem tego

wła

nie metaj

zykowego obszaru), bo nie b

dzie podmiotem j

zyka J’’; a

dzie tak dlatego, albowiem znajomo

ść

(rozumienie) nazw danych

wyra

jest równowa

na znajomo

ci tych

e samych wyra

. A skoro

nie b

dzie podmiotem j

zyka J’’ oraz podmiotem odpowiedniego dla tego

zyka obszaru metaj

zykowego, to nie b

dzie znał jego znacze

, a nie

znaj

c jego znacze

, nie b

dzie mógł stwierdzi

jego nieprzekładalno

na j

zyk J’. J

zyk J’’ nie b

dzie przez ten podmiot w ogóle rozpoznany

jako j

zyk,

lej: j

zyk J’’ nie b

dzie dla niego jako j

zyk istniał. Oto

konsekwencja ujmowania podmiotu j

zyka jako zawsze immanentnego

jakiemu

zykowi, ergo: ujmowania podmiotu jako konstytutywnej

składowej j

zyka. A id

c gł

biej w poszukiwaniu przyczyn tego stanu

rzeczy, trzeba stwierdzi

, i

jest to konsekwencj

intencjonalnej teorii

wyra

, szerzej: intencjonalnej teorii j

zyka, dla której status „bycia

wyra

eniem” jest zawisły od podmiotu pojmowanego indywidualistycznie,

pojmowanego jako typ, czyli jako universale (w tej ostatniej sprawie

zob. Olech 1993, s. 131).
Teza głosz

ca istnienie jakichkolwiek j

zyków nieprzekładalnych na

zyk osoby, która tak

tez

głosi jest - przy takim jak powy

pojmowaniu j

zyka - tez

metafizyczn

analogiczn

do tezy głosz

cej

istnienie bytów absolutnych, bytów per se, które w przeciwie

stwie do

bytów wzgl

dnych, bytów ab alio nie s

i nigdy nie b

przedmiotem

niczyich przedstawie

. Byt - to, zgodnie z Twardowskim, byt ab alio

(cho

, co przyznaj

, Twardowski tego łaci

skiego okre

lenia nie u

ywa),

czyli bytem jest to i tylko to co

, „co mo

na sobie przedstawi

przez

przedstawienie, uzna

lub odrzuci

przez s

d, po

żą

lub odepchn

ąć

przez akt emocji [...], co w najszerszym sensie jest ‘czym

’ [...] najpierw w

odniesieniu do przedstawiaj

cego sobie podmiotu, potem jednak tak

niezale

nie od tego odniesienia” (Twardowski, s. 33; podkr. A.O.). Krótko

rzecz ujmuj

c: bytem jest to i tylko to, co jest powi

zane z podmiotem

szeroko

pojmowanym

stosunkiem

intencjonalnym

(poznawczym,

emocjonalnym, wolicjonalnym). Uznaj

c takie pojmowanie „bytu”, a nie

mam

adnych podstaw, by twierdzi

e Ajdukiewicz pojmował „byt”

inaczej (szczególnie je

li zwa

na to,

e epistemologi

pojmował jako

fundamentaln

dyscyplin

filozoficzn

decyduj

o kształcie m.in.

wła

nie interesuj

cych nas w tym wzgl

dzie rozwi

metafizycznych)

trzeba tak

e uzna

e równie

zyk (tak

e przecie

cy czym

, czyli

bytem) mo

e by

zykiem tylko sub specie pewnego podmiotu. I takie

stanowisko, o czym była ju

mowa, expressis verbis głosił Ajdukiewicz

m.in. w swoich Wykładach z semantyki logicznej, kiedy stwierdzał,

e by

wyra

eniem - to tyle co, by

ytym jako wyra

enie; a by

ytym jako

wyra

enie - to tyle co, by

rozumianym, czyli - obok aktu intencji

spostrze

eniowej skierowanej na fizyczn

stron

wyra

enia - prze

ywa

akt intencji znaczeniowej skierowanej na znaczenie tego wyra

enia.

c uwagi do niniejszego punktu, które maj

szkicowy charakter,

albowiem dokładne ich rozpatrzenie przerasta obj

ciowe mo

liwo

niniejszego artykułu, pragn

jedynie zauwa

e bogate w tre

ść

poj

cie

bytu ab alio mo

na podda

precyzacji, która pozwala wyró

osiem

dokładnie okre

lonych znacze

terminu „byt wzgl

dny” (zob. Ingarden

1987, s.125) a tak

e i to,

e wzgl

dno

ść

bytu, z jak

mamy do czynienia

w wypadku j

zyka, kiedy bierze si

pod uwag

jego uj

cie przez

Ajdukiewicza, jest innym (co nie oznacza - wykluczaj

cym si

) typem

wzgl

dno

ci ani

eli ten, o który chodzi w stwierdzeniu mówi

cym np. o

tym oto stole, przy którym teraz siedz

e jest bytem wzgl

dnym.

Zarówno j

zyk, jak i np. ten oto stół jest zwi

zany ze

wiadomo

stosunkiem intencjonalnym, zarówno jeden jak i drugi jest bytem ab alio,
jednak

e – i takie byłoby w tym wzgl

dzie stanowisko Ajdukiewicza - stół

nie jest bytowo (w sensie: egzystencjalnie) zale

ny od

wiadomo

ci, w

przeciwie

stwie do j

zyka, który tak

wła

nie zale

charakteryzuje. Innymi słowy: bytowa wzgl

dno

ść

zyka jest podrz

dna

w stosunku do bytowej wzgl

dno

ci tego oto stołu, albowiem j

zyk jest

bytowo heteronomiczny, czyli jego wzgl

dno

ść

jest mocniejsza; stół

natomiast jest bytowo autonomiczny, co jest równowa

ne temu,

e jego

wzgl

dno

ść

jest słabsza. Tak jeden, jak i drugi jest bytem najpierw sub

specie podmiotu, niemniej stół jest bytem – u

ywaj

c przytoczonych

uprzednio słów Twardowskiego – tak

e i potem, tj. niezale

nie od tego

odniesienia. Tymczasem j

zyk nie jest bytem, ergo: j

zykiem, tak

e i

potem, tj. niezale

nie od tego odniesienia.

4. Przechodz

obecnie do pokazania bezpo

rednich odniesie

Ajdukiewicza w jego filozofii j

zyka do filozofii j

zyka Husserla z jego

Bada

logicznych. Krytyka asocjacjonistycznej teorii znaczenia, któr

Ajdukiewicz przeprowadził w „O znaczeniu wyra

” była - co sam

wyra

nie w tej pracy zaznacza - „pod wyra

nym wpływem wywodów

Husserla, dotycz

cych tzw. ‘aktu znaczenia’, wyło

onych w Logische

Untersuchungen, tom II, cz

ęść

I w rozdziale pt. Audruck und Bedeutung”

(Ajdukiewicz 1931: 116

„Wedle Husserla - pisał dalej Ajdukiewicz - ów ‘akt znaczenia’, czyli u

ycie danego

zwrotu jako wyra

enia pewnego j

zyka [a u

ycie to jest tym samym (w sensie:

równowa

nym), co rozumienie owego zwrotu - A.O.] polega na tym, i

zjawia si

naszej

wiadomo

ci tre

ść

zmysłowa, przy pomocy której mo

na by naocznie my

tym zwrocie, gdyby si

do tej tre

ci zmysłowej doł

czyła odpowiednia intencja na ów

zwrot wła

nie skierowana [mowa tu o intencji spostrze

eniowej, która ow

prze

ywan

immanentn

tre

ść

odnosi do pewnego fizykalnego znaku transcendentnego wzgl

dem

podmiotu, tj. u

ytkownika j

zyka - A.O.]. Przy u

yciu jednak danego zwrotu jako

wyra

enia pewnego j

zyka do owej tre

ci zmysłowej doł

cza si

[jeszcze] inna

intencja, niekoniecznie przedstawieniowa, skierowana jednak w zasadzie na co

innego ni

sam ów zwrot j

zykowy [t

inn

intencj

jest intencja znaczeniowa,

Husserlowskie das Bedeuten, czyli akt intencji znaczeniowej, który mo

na okre

mianem ‘znaczenia w sensie psychologicznym’ i który to akt nale

y koniecznie

odró

od die ausdrückliche Bedeutung, czyli od znaczenia w sensie logicznym, tj.

idealnego znaczenia wyra

eniowego - A.O.] .Intencja ta tworzy, wraz z tre

zmysłow

, jednolite prze

ycie, lecz ani doznanie owej tre

ci zmysłowej, ani te

owa

intencja całkowitym, samoistnym prze

yciem nie jest. Tak jedno, jak i drugie jest

niesamoistn

ęś

całego prze

ycia. Znaczeniem danego wyra

enia (jako typu) w

pewnym j

zyku byłby wedle Husserla typ, pod który musi podpada

owa doł

czaj

do tre

ci zmysłowej intencja, aby zwrot dany u

yty był jako wyra

enie tego, a nie

innego j

zyka”.

Nazwy: „wyra

enie W” oraz „my

l M”, traktuje Ajdukiewicz w cytowanej

rozprawie nie jako nazwy ogólne, ale jako nazwy odnosz

ce si

jednego tylko desygnatu, do pewnego uniwersale: jest nim – odpowiednio
– typ wyra

, pod który podpadaj

wyra

enia kształtu W, oraz typ mysli,

pod który podpadaj

li M. Wspomniane wi

c w cytowanej rozprawie

znaczenie danego wyra

enia, tj. znaczenia w sensie logicznym, jest

typem my

li, pod który podpadaj

intencje znaczeniowe osób

rozumiej

cych

wyra

enie

–

doł

czaj

intencji

spostrze

eniowych osób spostrzegaj

cych to wyra

enie.

5. Aby uprzedzi

ewentualne zarzuty niektórych filozofów (w tym tak

wywodz

cych si

z kr

gu szkoły lwowsko-warszawskiej), i

nie mo

traktowa

znaczenia jako universale, albowiem - rzekomo - sama

koncepcja uniwersaliów rodzi trudno

ci b

nawet logiczno-semiotyczne

sprzeczno

ci (a historyczny kontekst ka

e si

nam domy

, i

mógł

mie

na my

li zarzuty kierowane ze strony semiotycznego lub

semiotyczno-ontologicznego reisty) Ajdukiewicz stwierdza, tak

e w tej

rozprawie (1931),

e ka

dy j

zyk, który ma dwie kategorie semantyczne

nazw: kategorie nazw dotycz

cych indywiduów oraz kategorie nazw

dotycz

cych uniwersaliów zezwala - bez ryzyka wspomnianych trudno

ci -

mówi

o uniwersaliach. A takim j

zykiem jest z pewno

zyk

potoczny, i to nie tylko polski. Pierwsza ze wspomnianych kategorii - to
kategoria nazw nadaj

cych si

tylko na podmioty w zdaniach

podmiotowo-orzecznikowych, druga kategoria - to kategoria nazw
nadaj

cych si

w tych zdaniach tak

e na orzeczniki

Odno

nie wspomnianej obrony uniwersaliów zawartej w rozprawie „O znaczeniu wyra

” - zob.

Ajdukiewicz 1931, w: Ajdukiewicz 1960, s. 112, przypis. Innymi pracami Ajdukiewicza, które zawieraj

dokładn

semiotyczno-logiczn

analiz

kwestii uniwersaliów i posługuj

takimi argumentami w

li przedwojenne rozprawy Ajdukiewicza traktuj

ce wprost albo tylko

rednio, przy okazji innych rozwa

, o uniwersaliach wskazuj

semiotyczno-logiczn

liwo

ść

akceptacji uniwersaliów na gruncie

pewnych j

zyków bogatych w kategorie semantyczne nazw, to powojenna

rozprawa Ajdukiewicza „Trzy poj

cia definicji” (1958) wskazuje na

semiotyczno-logiczn

konieczno

ść

(sic!) akceptacji uniwersaliów. O

idealizm plato

ski, pojmowany jako akceptacja przedmiotów ogólnych,

„zatr

ca” bowiem - to słowo Ajdukiewicza - poj

cie definicji realnej, a

da definicja realna jest charakterystyk

pewnego universale. I nie da

, bez popadni

cia w powa

ne kłopoty logiczne, zast

definicji

realnej pewnego przedmiotu odpowiedni

, nominaln

definicj

nazwy

tego przedmiotu sformułowan

w stylizacji przedmiotowej; co, gdyby si

wła

nie udało, a co byłoby równowa

ne mo

liwo

ci rezygnacji z definicji

realnych w ogólnej teorii definicji, pozwoliłoby unikn

ąć

konieczno

akceptacji tego typu „podejrzanych” - dla nominalisty - bytów jakim s

uniwersalia

. Wspominam o tym dlatego, albowiem trudno mi zgodzi

ze stanowiskiem Skolimowskiego, a podejrzewam

e tak

e i

Lubomirskiego (mówi

„podejrzewam”, bo wyra

nie ów autor tego nie

stwierdza, cho

na tak interpretowa

jego tekst), głosz

cym jakoby

Ajdukiewicz unikał anga

owania si

w akceptacj

abstrakcyjnych bytów.

Powojenna obrona uniwersaliów, tak uderzaj

co zauwa

alna w artykule

„Trzy

poj

cia

definicji”,

jest

kontynuacj

jego

przedwojennego

zaanga

owania si

w tym wzgl

dzie widocznego w artykułach: „W

obronie ‘uniwersaliów’”(1932) i „W sprawie ‘uniwersaliów’”(1935), czy we
wcze

niejszej od nich (wspomnianej w przypisie 5. niniejszego artykułu)

recenzji Elementów T.Kotarbi

skiego, w których mówi si

o mo

liwej

semiotyczno-logicznej akceptacji uniwersaliów oraz o takiej ich mo

liwej

obronie.

6. Zaproponowana przez Ajdukiewicza w „O znaczeniu wyra

”

wst

pna, bo poprzedzaj

ca jej semiotyczno-logiczn

eksplikacj

definicja

znaczenia wyra

, odwołuj

ca si

do abstrakcyjnego i ogólnego

przedmiotu jakim jest u tego filozofa w tej pracy desygnat terminu „typ”,
brzmi nast

puj

co: znaczenie danego wyra

enia (znaczenie w sensie

logicznym) jest typem my

li, pod który podpadaj

intencje znaczeniowe

osób rozumiej

cych to wyra

enie. Ta sama definicja, acz w nieco innym

brzmieniu przedstawiona w Wykładach z semantyki logicznej głosi:

celu ich obrony s

: „Reizm. Tadeusz Kotarbi

ski: Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii

nauk. Lwów 1929”, w: Ajdukiewicz 1960, ss. 79-101; „W sprawie ‘uniwersaliów’”, w: Ajdukiewicz 1960,
ss. 196-210; „W obronie ‘uniwersaliów’” (Ajdukiewicz 1932).

W sprawie argumentacji opowiadaj

cej si

za konieczno

akceptacji uniwersaliów, argumentacji

cej wynikiem analiz dotycz

cych definicji realnych - zob. Ajdukiewicz 1958, w: Ajdukiewicz 1965, s.

306-307.

znaczeniem wyra

enia W w j

zyku J jest ten typ my

li, pod który

wystarczy i potrzeba podpada

li uwikłanej w wyra

enie W na to, aby

wyra

enie to zostało u

yte jako wyra

enie j

zyka J

Mankamentami tych definicji s

ich ogólnikowo

ść

oraz zacieranie

ró

nicy pomi

dzy wyra

eniami jedno - i wieloznacznymi. Aby je usun

ąć

nale

ało okre

, z jakiego punktu widzenia wyró

nia si

ów typ my

li, na

który te definicje si

powołuj

. W tej sprawie - głosił Ajdukiewicz w swoich

Wykładach - „jednym z najlepszych rozwi

[...] jest to, co zostało

zrobione przez Husserla, który poddaje my

li analizie, wyró

niaj

rozmaite ich własno

ci, a w szczególno

ci co

takiego, co pospolicie

nazywa si

tre

. Husserl powiada,

e w ka

dej my

li mo

na wyró

dzy innymi takie dwie cz

ęś

ci czy strony, jak: jako

ść

li (Husserl

powiada - jako

ść

aktu my

li) i materi

li. Jako

ść

li - to to, co

odró

nia np. przedstawienia od przekona

, przekonania od supozycji itd.

[...]. Natomiast materi

aktu jest to w my

li, co j

skierowuje na ten lub ów

przedmiot i to na przedmiot o takich a takich własno

ciach” (Wykład

XVIII).
    Sensu  wyrazu  „materia”  -  stwierdza  dalej  autora  Wykładów  -  nie
wyczerpuje  samo  tylko  skierowanie  my

li na ten lub inny przedmiot „[...]

poniewa

mog

ró

materi

dwie my

li skierowane na te same

przedmioty, je

eli w tych my

lach przedmioty s

te niejako z innego

punktu widzenia jako co

ró

nego [...]. Do materii pewnej my

li nale

[wi

c] to, co sprawia,

e my

l ta skierowuje si

na ten a ten przedmiot,

jako taki a taki [

e skierowuje si

np. na osob

Napoleona jako na

zwyci

spod Austerliz albo jako zwyci

ęż

onego pod Waterloo - A.O.].

Jako

ść

li wraz z materi

nazywa si

u Husserla istot

znaczeniow

li. Istota znaczeniowa my

li jest to pewna cecha my

li, która wyró

nia

pewn

klas

li, a wi

c my

li o pewnej istocie znaczeniowej mo

e by

o. [...] Teraz mo

na by powiedzie

e znaczeniem wyrazu o takim to

a takim kształcie jest istota znaczeniowa my

li, które musz

uwikłane

w ten wyraz na to, aby wyraz ów był u

yty jako wyraz tego a tego j

zyka”

(Wykład XVIII). Ujmuj

c w innych słowach to, co stwierdza ostatnie

przytoczone zdanie mo

na powiedzie

tak: znaczeniem wyra

enia o

takim to a takim kształcie jest istota znaczeniowa intencji znaczeniowych,
które musz

uwikłane w to wyra

enie na to, aby owo wyra

enie było

rozumiane przez podmioty owych intencji jako wyra

enie tego to a tego

zyka; a akt rozumienia tego wyra

enia jest niczym innym jak wła

nie

aktem intencji znaczeniowej.

Zwrot „my

l uwikłana w wyra

enie W”, którym posługuje si

Ajdukiewicz jest znaczeniowo tym samym,

co zwrot Husserla z Bada

logicznych T.II, który mo

na wyrazi

w słowach: „intencja znaczeniowa, na

której zasadza si

akt rozumienia wyra

enia W splataj

cy si

z intencj

spostrze

eniow

, której

intencjonalnym (lub - w terminologii Ingardena - intencyjnym) przedmiotem jest fizykalny znak wyra

enia

W”.

Powy

sza charakterystyka istoty znaczeniowej my

li uwikłanej w dane

wyra

enie, istoty b

cej idealnym (logicznym) znaczeniem tego

wyra

enia, jest dokładnym streszczeniem §§ 20 i 21 z V. rozprawy II.

tomu Bada

logicznych zatytułowanej „O prze

yciach intencjonalnych i

ich tre

ciach”. Mimo wspomnianej dokładno

ci zasadnym b

dzie - tak

- aby bezpo

rednio si

ąć

do tych paragrafów i nie

poprzestawa

jedynie na przytoczeniu ich streszczenia po to, aby w

sposób dobitny pokaza

literaln

cz wierno

ść

wykładu Ajdukiewicza

wzgl

dem oryginalnego tekstu Husserla.

Zanim to uczyni

, pragn

jedynie zauwa

(maj

c na uwadze

ewolucj

wczesnofenomenologicznych kategorii zawartych w Badaniach),

e kilkana

cie lat pó

niej, czyli ju

w Ideach, Husserl na sposób

noematyczny pojmował kategori

„materii” i „jako

ci”:

„‘jako

ść

’ (jako

ść

du, jako

ść

yczenia itd.) - pisał - nie jest niczym innym ni

to,

my dotychczas [tj. w dotychczasowych partiach Idei - A.O.] traktowali jako

charakter ‘uznawania w bycie’, ‘tetyczny’ charakter w najszerszym sensie”; z kolei
„materia” jest „za ka

dym razem tym ‘co’, które [to ‘co’ -

A.O.] ze strony ‘jako

ci’

doznaje

tetycznego

scharakteryzowania

(Setzungscharakteristik),

odpowiada

‘noematycznemu’ rdzeniowi” (Husserl 1967, s.446 - 447)

to jest, dopowiedzmy, czystemu przedmiotowemu sensowi, do którego
przynale

żą

w zmienny sposób ‘charaktery’, które wraz z owym sensem

(rdzeniem) tworz

noematyczny konkret (zob. Husserl, 1967, s. 445-456).

„W ka

dym akcie - pisał w Badaniach Husserl - (...) [trzeba] odró

dwie strony:

jako

ść

, która charakteryzuje akt np. jako przedstawienie albo s

d, i materi

, która

nadaje mu okre

lone skierowanie ku czemu

przedstawionemu, a wi

c np. sprawia,

e przedstawienie przedstawia wła

nie to, a nie co

innego”(Husserl 2000, s. 520).

Jednak

e taka charakterystyka istoty aktu intencjonalnego nie jest

jeszcze pełna, albowiem - dodaje

–

„dwa akty mog

jawi

jako maj

ce identyczn

jako

ść

, np. przedstawienie, oraz

jako ukierunkowane na ten sam przedmiot, i to w sposób oczywisty, a mimo to nie
b

musiały si

pokrywa

co do swych pełnych istot intencjonalnych. Tak np.

przedstawienia trójk

t równoboczny i trójk

t równok

tny ró

co do tre

ci, a

przecie

oba, co da si

z oczywisto

wykaza

, skierowane s

na ten sam

przedmiot. Przedstawiaj

ten sam przedmiot, ale wci

ąż

jeszcze ‘na ró

ne sposoby’.

(...) Musimy [zatem] uzna

materi

za to w akcie, co dopiero nadaje mu odniesienie

do czego

przedmiotowego, i to odniesienie tak doskonale okre

lone,

e materia

le okre

la nie tylko przedmiot w ogóle, który domniemany jest w akcie, lecz tak

sposób, w jaki jest on domniemany” (Husserl 2000, s. 520-521).

I dalej:

„Skoro [...] jako

ść

i materi

musimy uzna

za w pełni istotne, a przeto nigdy

nie daj

ce si

pomin

ąć

składniki aktu, b

dzie rzecz

stosown

, by jedno

ść

ich obu,

stanowi

tylko cz

ęść

pełnego aktu, okre

mianem istoty intencjonalnej aktu.

Chc

c zachowa

ten termin i zwi

zane z nim uj

cie, jednocze

nie wprowadzamy tu

jeszcze inny termin. Wtedy mianowicie, gdy chodzi o akty, które pełni

albo mog

pełni

funkcj

aktów nadaj

cych znaczenie w wyra

eniach - czy funkcj

mog

pełni

wszystkie akty, trzeba b

dzie jeszcze pó

niej zbada

- powinno si

mówi

bardziej szczegółowo o istocie znaczeniowej aktu. Jej ideuj

ca abstrakcja daje w

wyniku znaczenie w naszym idealnym sensie” (Husserl 2000, s. 524).

7. Czym jest ów idealny sens? Jaki jest jego ontologiczny status? By
na te niełatwe pytania cho

w przybli

eniu odpowiedzie

( niełatwe,

albowiem tekst Bada

nie uprawnia do jednoznacznych w tym wzgl

dzie

stwierdze

) trzeba przypomnie

e analizy Husserla zawarte w

Badaniach dotyczyły istoty prze

wiadomych, to znaczy były ich

eidetycznymi opisami; nie były zatem opisami zmiennych, jednostkowych,
to jest, konkretnych faktów z dziedziny

wiadomo

ci czyli wła

nie

prze

. Co wi

cej, opisy te dotyczyły tego i tylko tego, co wyst

puje w

samych prze

yciach - nie przyjmowały zatem

adnych s

dów, które

głosz

cokolwiek o przedmiotach transcendentnych w stosunku do

immanentnej zawarto

ci owych prze

. Ta czysto opisowa i aprioryczna

(w sensie: eidetyczna) psychologia stanowiła zapowied

tego, co w jaki

czas potem mo

na ju

było w pełni okre

mianem „fenomenologii”.

Na gruncie tak pojmowanej psychologii owo idealne znaczenie, o
którym mowa w powy

szym cytacie jest pojmowane jako przedmiot

ogólny, universale, jednak

e ów przedmiot ogólny jest in specie wzi

tym

charakterem aktu sygnitywnego, tj. intencjonalnego aktu nadaj

cego

znaczenie lingwistycznym znakom. Tak pojmowana species pozostaje
jednak

e wci

ąż

w obr

bie

wiadomo

ciowego aktu mimo traktowania jej -

przez Husserla - jako pozaczasowej i (jak mo

na s

dzi

) bytowo

niezale

nej od

wiadomych prze

. I tak wła

nie nale

ałoby j

traktowa

, albowiem

„

znaczenia [...] tworz

pewn

klas

poj

ęć

w sensie ‘przedmiotów ogólnych’. Nie

znaczy to [jednak

e],

e s

one przedmiotami, które istniej

, je

eli nie gdzie

w ‘w

wiecie’, to w jakim

τοπος

ουρααιος

albo w umy

le boskim; takie metafizyczne

hipostazowanie byłoby przecie

absurdalne” (Husserl 2000, s.124).

Krótko rzecz ujmuj

c: idealne znaczenia w uj

ciu Husserla z okresu

Bada

(co pragn

podkre

, albowiem pó

niej jego stanowisko uległo

zmianie) nie s

wytworami

wiadomych prze

, lecz s

czym

stosunku do konkretnych prze

transcendentnym. Ale jest to

transcendencja swoi

cie rozumiana: indywidualna intencja znaczeniowa

jest czym

, co ka

dorazowo podpada pod idealn

species, a owa species

- acz nie b

c cz

ęś

realnego aktu, wszak realnie nie istnieje - jest

jednak

e czym

, co znajduje si

in individuo w obr

bie

wiadomego

prze

ycia. I gdyby szuka

analogii dla tego stanowiska, nale

ałoby - tak

- wskaza

na arystotelesowski umiarkowany realizm poj

ciowy

jako stanowisko w kwestii przedmiotów ogólnych (zob.: Ingarden 1939).
A jednak (i w tym miejscu pragn

dokładniej uzasadni

wspomnian

trudno

ść

w udzieleniu jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o stanowisko

Husserla w kwestii, o któr

w tym wypadku chodzi) ów realizm dotyczyłby

znacze

wyra

eniowych, to jest tych idealnych znacze

, które s

individuo w obr

bie

wiadomych prze

, które jako intencje znaczeniowe

aktami nadaj

cymi znaczenie.

„Jednak

e stosunek ł

cy owe

idealne

jedno

ci - pisał Husserl - które faktycznie pełni

funkcj

znacze

, ze znakami, do

których s

one przywi

zane, tzn. za po

rednictwem których realizuj

w ludzkim

yciu psychicznym, sam w sobie bynajmniej nie jest konieczny. Nie mo

emy wi

c te

twierdzi

e wszystkie idealne jedno

ci tego rodzaju s

znaczeniami wyra

. Ka

przypadek utworzenia nowego poj

cia poucza nas, jak realizuje si

znaczenie, które

przedtem nie było jeszcze zrealizowane” (Husserl 2000, s.128; podkr. - A.O.).

Z idealnymi znaczeniami bowiem jest jak z liczbami: tak jak liczby nie
powstaj

i nie przemijaj

wraz z aktami liczenia, tak te

nie powstaj

i nie

gin

idealne znaczenia „same w sobie”. Niektóre znajduj

swój wyraz w

aktach nadaj

cych znaczenie i jako istoty owych aktów staj

znaczeniami wyra

eniowymi, innym si

to nie przydarza: „Istniej

przeto

niezliczone znaczenia, które w zwykłym, wzgl

dnym sensie tego słowa s

tylko znaczeniami mo

liwymi, i które nigdy nie znajduj

i z powodu

ograniczono

ci ludzkich sił poznawczych nigdy nie b

mogły znale

źć

wyrazu” (Husserl 2000, s.129).
Komentuj

c to, mo

na stwierdzi

tak: Znaczenia „same w sobie”

tworz

zamkni

ty zbiór przedmiotów ogólnych. Te, którym przytrafiło si

sta

znaczeniami wyra

eniowymi stały si

faktycznymi znaczeniami, nie

trac

c zarazem nic ze swej ogólno

ci; te, którym si

to nie przytrafiło

pozostaj

nadal znaczeniami mo

liwymi. Te pierwsze, b

c istotami

aktów nadaj

cych j

zykowym znakom ich znaczenie, s

zarazem racjami

funduj

cymi zrealizowan

liwo

ść

zykowej komunikacji. A jest ona

taka wła

nie, bo - u

ywaj

c metaforycznego w tym wzgl

dzie

sformułowania - mo

na byłoby powiedzie

e komunikacja ta jest

„spotykaniem” si

indywidualnych i subiektywnych my

li (intencji

znaczeniowych) w

wiecie obiektywnych znacze

- znaczeniowych istot;

- inaczej rzecz ujmuj

c -

e owe istoty s

medium „wcielaj

cym” si

dorazowo w indywidualne akty, przez co nadaj

tym aktom

ponadindywidualny (ergo: obiektywny) walor. Kto

inny mógłby natomiast

powiedzie

e oto znaczeniowe istoty znaczeniowych intencji, czyli

znaczenia wyra

eniowe (istoty b

ce ausdr

ckliche Bedeutungen) s

fenomenologicznymi korelatami znacze

„samych w sobie” (Bedeutungen

an sich), czyli

e znaczenia mo

liwe staj

- za spraw

aktów

nadaj

cych znaczenie - znaczeniami aktualnymi, i równie

- tak s

znalazłby w Badaniach logicznych dla takiego stwierdzenia legitymizuj

po temu racje.

8. Powracaj

c do stanowiska Ajdukiewicza przypomn

jego

stwierdzenie z Wykładów z semantyki logicznej: znaczenieniem
wyra

enia o takim to a takim kształcie jest istota znaczeniowa my

li, które

musz

uwikłane w ten wyraz po to, aby ów wyraz był u

yty jako wyraz

tego a tego j

zyka, a istota znaczeniowa my

li to jako

ść

i materia my

(Wykład XVIII). Podstawiaj

c za u

ywany przez Ajdukiewicza w

Wykładach wyraz „my

l” odpowiedni po temu wyraz Husserla, czyli

„intencj

znaczeniow

” powiemy,

e znaczeniem jest istota intencji

znaczeniowej, czyli intencja znaczeniowa brana in specie.
Jednak

e okre

lenia dotycz

ce poj

ęć

„jako

ci” i „materii” aktu -

stwierdzał Ajdukiewicz w „O znaczeniu wyra

” - posługuj

przewa

nie przeno

niami, które pozwalaj

wprawdzie

„osi

ąć

pewne

porozumienie [co do znaczenia wyra

- A.O.], ale niepodobna

poda

odpowiedzialnie sformułowanej definicji. Przez to za

nie posiada si

wyra

nego kryterium, pozwalaj

cego rozstrzyga

w wypadkach konkretnych, czy dwa

wyra

enia maj

, czy te

nie maj

tego samego znaczenia” (Ajdukiewicz 1931, s. 119).

Dlatego te

swoj

syntaktyczno-pragmatyczn

koncepcj

znaczenia

konstruował Ajdukiewicz z my

o przezwyci

ęż

eniu wspomnianych

mankamentów, a zarazem z intencj

liwie adekwatnego oddania tych

intuicji, które z jako

i materi

aktu intencji znaczeniowej wi

zał

Husserl. Do takiego stwierdzenia upowa

nia o

wiadczenie Ajdukiewicza

zawarte w paragrafach 7. oraz 11. pi

tej cz

ęś

ci rozprawy „O znaczeniu

wyra

”

. Paragraf 7. poprzedza sformułowanie definicji znaczenia jako

klasy abstrakcji według relacji synonimiczno

ci. Paragraf 11. jest

filozoficzno-j

zykowym, „z ducha” Husserlowskim komentarzem do tej

definicji. O

wiadczenie zawarte w paragrafie 7. brzmi (cytuj

jedynie

interesuj

cy w tym kontek

cie fragment):

„Podstawow

intuicj

, któr

przy wyło

eniu ni

ej podanej definicji znaczenia

kierujemy, jest intuicja nast

puj

ca: dwie nazwy w danym j

zyku znacz

to samo

wtedy, gdy maj

c zaprezentowany przedmiot pod pewnym aspektem, gotowi jeste

do przedmiotu tego zastosowa

zarówno jedn

, jak i drug

nazw

” (Ajdukiewicz 1931,

s.132, podkr. - A.O.).

Aczkolwiek, i w tym paragrafie zostało to wyra

nie powiedziane,

akceptacja tej intuicji nie zaw

ęż

a stosowalno

ci dyrektywalnej koncepcji

Warto zauwa

e zarówno Wykłady Ajdukiewicza, jak i jego rozprawa „O znaczeniu wyra

”

pochodz

z tego samego roku i

e dokładne zdanie sobie sprawy z jej filozoficznego kontekstu, w tym

wpływu jaki wywarły na ni

Badania logiczne, wymaga znajomo

ci tych Wykładów. Rozprawa idzie

jednak w swoich rozstrzygni

ciach dalej ani

eli Wykłady: ukazuje bowiem, jak od krytycznych uwag

zawartych w Wykładach kierowanych pod adresem znaczenia ukazanego na gruncie eidetycznie
pojmowanej

psychologii

deskryptywnej,

przej

ść

znaczenia pojmowanego jako

wewn

trzj

zykowa własno

ść

wyra

na gruncie syntaksy i pragmatyki j

zyka.

Kwestia, i

nie mo

na mówi

o koncepcji znaczenia w filozofii Ajdukiewicza z pomini

ciem stanowiska

autora Bada

w niniejszym artykule ci

gle si

przewija. Jednak

e do tego stwierdzenia chciałbym doda

i to,

e tak

e tre

ciowa zawarto

ść

wywodu w „O znaczeniu...” nie pozostaje bez wpływu drugiego tomu

Bada

- my

bowiem,

e równie

krytyczne zaj

cie si

przez Ajdukiewicza w tej rozprawie teori

konotacji J.S.Milla było inspirowane wła

nie drugim tomem Bada

, w którym Husserl krytycznie odnosi

do Millowskiej koncepcji znaczenia jako konotacji. Koncepcja Milla nie pozwala bowiem - mówi

zykiem współczesnej filozofii - pojmowa

znaczenia jako intensji i odró

nia

intensj

od ekstensji.

Pami

taj

c o wpływie Husserla nie nale

y jednak

e zapomina

e dyrektywalna koncepcja znaczenia

Ajdukiewicza, która doszukiwała si

znaczenia w samym j

zyku była w tym wzgl

dzie inspirowana

koncepcjami Hilberta (zob. Ajdukiewicz 1934b, s.85) o czym, je

li chodzi o niniejszy artykuł, wspominam

jedynie w tym przypisie, bo dokładne zanalizowanie tej sprawy wymagałoby osobnego artykułu. I wła

nie

ta koncepcja Ajdukiewicza pozwalała mu semiotyczno-logicznie eksplikowa

eidetyczne pomysły

Husserla w kwestii znaczenia wyra

(pisz

o tym dokładniej w: Olech 1993, s. 121n).

znaczenia wyra

Ajdukiewicza do wyra

nominalnych, lecz dotyczy

wyra

nale

żą

cych do wszelkich kategorii syntaktycznych, albowiem

wyra

enia, o równoznaczno

ci których ma si

orzeka

, nie s

brane w

izolacji, ale zawsze jako składowe zda

w sensie logicznym, które maj

uznane b

odrzucone w sytuacjach motywuj

cych ów akt

pozytywnej, b

negatywnej asercji. I tylko takie stawianie sprawy, czyli

umieszczanie tych wyra

w kontek

cie zdaniowym pozwala orzeka

równoznaczno

ci wyra

nale

żą

cych do ka

dej kategorii syntaktycznej.

Natomiast o

wiadczenie zawarte w paragrafie 11. brzmi nast

puj

co:

„u

ywam wyrazu ‘stół’ jako wyra

enia j

zyka polskiego, gdy gotów jestem uzna

takie

to a takie zdania przekazane przez j

zyk polski, w skład których wchodzi ten wyraz, i

gotów jestem uzna

je na skutek takich, a nie innych motywów. Gdy u

ywaj

c wyrazu

‘stół’, jestem gotów uzna

zdania: ‘stół jest sprz

tem’, ‘na stole si

jada’ itp., i jestem

gotów np. uzna

zdanie ‘oto stół’ na skutek takich a takich wyobra

, wówczas

ywam tego wyra

enia jako wyra

enia j

zyka polskiego. Czy owa gotowo

ść

pozostaje cała w warstwie dyspozycyjnej, czy te

składa si

na ni

jeszcze co

aktualizuj

cego si

wiadomo

ci, na to trudno odpowiedzie

. S

dzimy te

, i

ci,

którzy mówi

e u

ywa si

wyrazu ‘stół’ jako wyrazu j

zyka polskiego, gdy

ycie to

jest my

o tych a tych przedmiotach jako o przedmiotach takich a takich, tymi

słowami zdaj

jedynie spraw

z tego,

e si

wtedy tak jako

li i tak jest

nastawionym,

e si

jest gotowym na takie a takie wyobra

enia jako motywy

reagowa

wiar

w zdanie ‘oto stół’,

e si

jest dalej gotowym uznawa

stosowne

zdania, zawieraj

ce wyraz ‘stół’, i to na skutek takich, a nie innych motywów. Cały tzw.

‘kierunek intencji’ i cała w ogóle tzw. ‘materia aktu’ - według nas - do tej gotowo

ci si

sprowadza” (1931, s.136).

Komentuj

cytowany

powy

fragment

nale

raz

jeszcze

przypomnie

e Ajdukiewicz pojmuje j

zyk w ten sposób, i

konstytutywn

składow

zyka jest podmiot. Podmiot natomiast nie jest

wyabstrahowany ze

wiata, ale jest wła

nie w

wiecie i jako taki wła

nie

wiadcza ró

nego typu prze

. Prze

ycia te s

dla niego motywem do

pewnych zachowa

werbalnych, z których na uwag

zasługuj

te, które

polegaj

na uznawaniu zda

. One bowiem pozwalaj

rozstrzyga

kwesti

sposobu w jaki rozumie owe zdania (w tym ka

dy składaj

cy si

zdanie wyraz), czyli kwesti

znaczenia zdania (a zatem znaczenia

składowych tego zdania); zdania wywodz

z prze

, natomiast

prze

ycia motywuj

akty uznawania zda

. Je

li dwie osoby O

i O

doznaj

odpowiednio prze

i P

, które s

prze

yciami tego samego

typu (zarówno jedna, jak i druga osoba np. spostrzega ten sam przedmiot
albo czyta ze zrozumieniem to samo zdanie) a prze

ycia te s

dla obu

tych osób motywem, by uzna

zdanie takiego to a takiego kształtu, np.

zdanie Z, i osoby te zdanie to uznaj

, wówczas u

ywaj

zdania Z w tym

samym znaczeniu, czyli tak samo to zdanie rozumiej

, czyli - jeszcze

inaczej - jako

ść

i materia aktów intencji znaczeniowych tych dwóch osób,

intencji uwikłanych w zdanie Z s

identyczne. A co byłoby, gdyby osoba

uznała zdanie kształtu Z

, natomiast osoba O

uznała zdanie kształtu

, przy czym zarówno jedno, jak i drugie zdanie miałoby kształt

przewidziany przez ten sam j

zyk J ? W takiej sytuacji, gdyby te zdania

tych

e osób, były z kolei dla ka

dej z nich motywem do uznania

nast

pnego, aczkolwiek tego samego zdania j

zyka J, powiedzmy zdania

kształtu Z

, wówczas zdania Z

i Z

byłyby zdaniami równoznacznymi w

zyku J. Byłoby tak dlatego, albowiem zdania Z

i Z

byłyby dla tych osób

motywami tego samego typu - to samo by si

z nich wywodziło, a zdania

(czy w ogólniej mówi

c: wyra

enia) tego samego typu, to zdania

(wyra

enia) równoznaczne.

9. Podsumowanie. Ajdukiewiczowskie explicatum dla Husserlowskiej

intencji znaczeniowej uwikłanej w dane wyra

enie W - to, przypomn

wywodzenie si

zdania zawieraj

cego to wyra

enie z danego prze

ycia

P, czyli uznawniu tego zdania przez u

ytkownika j

zyka, je

li ów akt

uznawania jest motywowany doznawaniem owego prze

ycia przez tego

ytkownika

. O równoznaczno

ci wyra

jako explicatum dla sytuacji,

gdy w te wyra

enia s

uwikłane te same (acz nie takie same bo

chocia

by numerycznie ró

ne) intencje znaczeniowe była mowa powy

ej.

Pozostaje

eksplikacja

Husserlowskiego

idealnego

znaczenia

pojmowanego jako audrückliche Bedeutung. Explicatum tego poj

cia

(okre

lanego przez Ajdukiewicza jako znaczenie j

zykowe lub znaczenie

logiczne) jest - o czym ju

wspominałem - własno

ść

wspólna wyra

synonimicznych, czyli ujmuj

c rzecz precyzyjnie (zob.: Ajdukiewicz 1931

oraz Ajdukiewicz 1934a) - klasa abstrakcji relacji równoznaczno

ci.

Dokonajmy rozbioru tego explicatum pokazuj

e oddaje wiernie my

Husserla, czyli nie zmienia sensu explicandum. Aby to uczyni

trzeba

ponownie si

ąć

do słów samego Husserla:

„W powtarzaj

cych si

aktach

przedstawiania i s

dzenia domniemuj

, resp. mog

domniemywa

identycznie to

samo, to samo poj

cie i to samo zdanie” (Husserl 2000, s.122). A „ta prawdziwa

identyczno

ść

, któr

tu głosimy, nie jest niczym innym ni

i d e n t y c z n o

c i

species. W ten sposób, ale te

tylko

w ten sposób, mo

e ona jako jedno

ść

idealna

obj

ąć

rozproszon

mnogo

ść

indywidualnych przypadków

jednostkowych [...] [którymi

Wspomniane wywodzenie si

zdania zawieraj

cego wyra

enie W z prze

ycia P ma by

wywodzeniem

w sposób istotny dla tego wyra

enia i jest ono wzorowane na wywodzeniu si

inferencyjnym jednych

formuł zdaniowych (zda

) z innych z uwagi na znaczenie stałych logicznych. Tej kwestii w niniejszym

artykule nie definiuj

podobnie jak i innych po to, aby nie komplikowa

toku wywodu i nie przekracza

zarazem zwyczajowo przyj

tych ram obj

ciowych artykułu, w którym chodzi mi przede wszytkim o

ukazanie wpływu Husserla na filozofi

zyka Ajdukiewicza. O hilberowskiej inspiracji, aby zaaplikowa

kategori

do definiowania znaczenia wyra

pisz

w (Olech 1993). Dokładna definicja tej kategorii

znajduje si

w (Ajdukiewicz 1931, s.133). Jednak

e - o czym pragn

poinformowa

Czytelnika -

przedruk tej rozprawy w (Ajdukiewicz 1960) zawiera bł

d na stronie 133, który korekta nie wyeliminowała

równie

w drugim wydaniu J

zyka i poznanie w roku 1985, a dotyczy on wła

nie fundamentalnej dla tej

rozprawy kategorii „wywodzenia w sposób istotny”. Bł

du tego nie zawiera pierwotna publikacja tej

rozprawy w Ksi

dze Pami

tkowej PTF we Lwowie z 1931 roku (por. s.72).

] odpowiednie momenty aktów znaczenia, i n t e n c j e z n a c z e n i o w

e”(Husserl 2000, s. 123).

Krótko mówi

c: znaczenie jest intencj

znaczeniow

in specie.

Explicatum Ajdukiewicza dla Husserlowskiego ausdrückliche Bedeutung
jest własno

ść

wspólna wyra

synonimicznych, a zatem identycznych.

Husserlowska

identyczno

ść

species

Ajdukiewiczowska

synonimiczno

ść

. Mo

liwy ci

g wyra

ukazuj

cych,

e explicatum

Ajdukiewicza jest przekładalne bez zmiany sensu na kategorie Husserla
(i - co oczywiste - odwrotnie) byłby taki oto:
i/ znaczenie j

zykowe - to tyle co własno

ść

wspólna wyra

(a skoro by

wyra

eniem - to tyle co, by

ytym jako wyra

enie, zatem)

ii/ znaczenie j

zykowe - to tyle co własno

ść

wspólna owych u

jako

wyra

zyka,

(a skoro by

ytym jako wyra

enie j

zyka - to tyle co, by

rozumianym,

zatem)
iii/ znaczenie j

zykowe - to tyle co własno

ść

wspólna aktów rozumienia,

(a skoro akt rozumienia - to tyle co akt intencji znaczeniowej, zatem)
iv/ znaczenie j

zykowe - to tyle co własno

ść

wspólna aktów intencji

znaczeniowych,
(a skoro własno

ść

wspólna aktów intencji znaczeniowych - to tyle co ich

istota czyli species, zatem)
v/ znaczenie j

zykowe - to tyle co akt intencji znaczeniowej in specie. A

wykazanie tego wła

nie było moim zamiarem.

Precyzyjna posta

tego zdania powinna brzmie

: Znaczenie wyra

enia W w j

zyku J - to tyle co

własno

ść

wspólna wyra

synonimicznych z tym wyra

eniem w j

zyku J. Analogiczne dookre

lenia, z

których ze wzgl

dów stylistycznych w tym wypadku rezygnuj

, powinny zawiera

pozostałe zdania

owego ci

gu.

Ingarden Roman:
[1939], „Główne fazy rozwoju filozofii E. Husserla”, w: Ingarden [1963].
[1963], Z bada

nad filozofi

współczesn

, Warszawa: PWN.

[1987], Spór o istnienie

wiata, T.I, wyd. III. zmienione, przygotowała i

partie tekstu z j. niemieckiego przetłumaczyła D. Gierulanka, Warszawa:
PWN.
[1988], O dziele literackim, wyd. drugie, przekł. z j. niemieckiego M.
Turowicz, Warszawa: PWN.

Kotarbi

ska Janina:

[1957], „Poj

cie znaku”, w: Studia Logica, T.VI.

Lubomirski Andrzej:
[1987], „Gottlob Frege i szkoła lwowsko-warszawska”, w: M. Hempoli

ski

(red.), Polska filozofia analityczna. Analiza logiczna i semiotyczna w
szkole lwowsko-warszawskiej, Wrocław: Ossolineum.

Olech Adam:
[1993],

zyk,

wyra

enia

znaczenia.

Semiotyka

Kazimierza

Ajdukiewicza, Cz

stochowa: Wyd. WSP.

[1995], „Some Remarks on Ajdukiewicz’s and Husserl’s Approaches to
Meaning”, w: V. Sinisi and J. Wole

ski /eds/, The Heritage of Kazimierz

Ajdukiewicz, Amsterdam – Atlanta: Rodopi.
[1996-1997], „W sprawie polemiki Romana Ingardena z Kazimierzem
Ajdukiewiczem”, w: Principia, T.XVI-XVII, Kraków: UJ.

Skolimowski Henryk:
[1967], Polish Analytical Philosophy. A Survey and a Comparison with
British Analytical Philosophy, London: Routledge and Kegan Paul.
[1983], „Kazimierz Ajdukiewicz - epistemologia odzwierciedlona w j

zyku”,

przeł. z j. angielskiego A. Olech, w: Zagadnienie naukoznawstwa, t. XIX,
z. 3(75), Warszawa: Ossolineum.

Twardowski Kazimierz:
[1894], „O tre

ci i przedmiocie przedstawie”, przeł. z j. niemieckiego I.

mbska, w: K .Twardowski, Wybrane pisma filozoficzne, Warszawa:

PWN 1965.

Wole

ski Jan:

[1985], Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Warszawa: PWN.