WADY KOÑCZYN DOLNYCH I ICH PROFILAKTYKA

CHARAKTERYSTYKA PROBLEMU WAD POSTAWY

Czy wady postawy są problemem?

Wady postawy są powodem wczesnego występowania (przed ukończeniem 20 roku Ŝycia)
chorób zwyrodnieniowych stawów - artroz, będących następstwem wad czynnościowych i
zniekształceń statycznych.

Czynniki cywilizacyjne są głównym powodem powstawania wad postawy.

Występująca obecnie permanentna tendencja do eliminacji prostej aktywności fizycznej i
zastępowanie jej wysiłkiem umysłowym powoduje zmniejszanie obciąŜenia układu ruchu na
rzecz zwiększania obciąŜenia układu nerwowego. Skutkiem tego jest wzrastająca liczba osób
niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie.

Prawidłowy rozwój.

Miarą sprawności fizycznej jest poziom wykształcenia zespołu podstawowych cech
motorycznych, które powinny być rozwinięte w okresie wzrostowym człowieka, który kończy
się bezpowrotnie w 25 roku Ŝycia!

Jak powstają wady postawy?

- wskutek niedogodności związanych z przedłuŜaniem się czasu nauki, pracy (brak
funkcjonalności sprzętu, ograniczenie aktywności ruchowej),
- poprzez wadliwe ergonomicznie stanowiska pracy,
- poprzez mało funkcjonalne przedmioty codziennego uŜytku,
- w związku z małą aktywnością ruchową lub jej brakiem w wybieranych formach
wypoczynku.

Wady stóp stanowią ponad 50% wad postawy.

- Stopy stanowią fragment postawy ciała zarówno w jego statyce, jak i dynamice.
- Stabilizacja stopy gwarantuje prawidłowy chód, co ma istotny wpływ na stan stawów
kolanowych, biodrowych oraz kręgosłupa, co jest szczególnie waŜne w okresie wzrostowym
człowieka.
- Wady postawy mogą być i nader często są następstwem wad stóp.

Okoliczności powstawania wad stóp

- Wady wrodzone,
- przedwczesna pionizacja z pominięciem raczkowania,
- stosowanie zbędnego lub niewłaściwego sprzętu pomocniczego do pionizacji i nauki
chodzenia   (obuwie, chodziki),
- ograniczenie aktywności ruchowej (siedź, stój itp.),
- zła interpretacja zachowań dziecka (bagatelizowanie wyciągniętych do opiekuna rąk,
  co zazwyczaj obrazuje zmęczenie dziecka, niechęć do spacerów),
- schorzenia miejscowe obszaru obwodowego kończyn dolnych
  (np. stopy, staw skokowo - goleniowy) na tle urazowym, zapalnym oraz wrodzonym,
- schorzenia ogólnoustrojowe powodujące osłabienie organizmu (niewydolność

energetyczna),
- stosowanie przygodnego, często niewłaściwego obuwia.

Najczęstsze wady stóp

- Koślawość stępów (pięt),
- stopy koślawo płaskie (płaskostopie wtórne),
- stopy płaskie i płasko koślawe (płaskostopie podłuŜne).

Wadom tym towarzyszy zazwyczaj koślawość kolan oraz inne schorzenia ogólnoustrojowe,
między innymi: alergie i skazy.

Mechanizm powstawania zmian patologicznych

- Osłabienie mięśni i/lub przeciąŜenie stopy,
- przeniesienie funkcji na układ więzadłowo- torebkowy,
- deformacja struktur miękkich,
- deformacja kośćca.

Problem społeczny

Odsetek wad postawy w okresie ich występowania wynosi: 92-96%
z czego 36% dotyczy kręgosłupa,
a 56 - 60% dotyczy kończyn dolnych, głównie stóp.

To czyni z wad postawy EPIDEMIĘ oraz istotny problem społeczny, dlatego WHO* uznało
artrozy za chorobę cywilizacyjną a dekadę 2000-2010, dekadą chorób kości.

Niska świadomość

odraczanie leczenia wad (deformacji stóp) u małych dzieci w nieskończoność wiekową, jako
mających ustąpić samoistnie;
brak zainteresowania deformacjami swoich stóp przez ludzi młodych, w przekonaniu, Ŝe
ustąpią same, oraz braku czasu do chwili pojawienia się bólu i nieestetycznego wyglądu.

Fakty

Wady funkcjonalne powstają i są rozpoznawalne w okresie wczesnego dzieciństwa.
Działanie wczesne - profilaktyczne, jest skuteczniejsze, mniej absorbujące i tańsze niŜ późne,
uciąŜliwe, drogie, mało skuteczne leczenie.

Polska - problemy i mity

W Polsce często wąskim gardłem jest dostęp do lekarza, brak zgodności wśród lekarzy oraz
ignorowanie problemu stóp.

Nieprawdą jest, Ŝe:
Twoje dziecko wyrośnie z wady.
Trzeba poczekać, bo dziecko jest małe.

Tak musi być, bo w rodzinie mają takie stopy.

energetyczna),

- stosowanie przygodnego, często niewłaściwego obuwia.

Najczęstsze wady stóp

- Koślawość stępów (pięt),
- stopy koślawo płaskie (płaskostopie wtórne),
- stopy płaskie i płasko koślawe (płaskostopie podłuŜne).

Wadom tym towarzyszy zazwyczaj koślawość kolan oraz inne schorzenia ogólnoustrojowe,
między innymi: alergie i skazy.

Mechanizm powstawania zmian patologicznych

- Osłabienie mięśni i/lub przeciąŜenie stopy,
- przeniesienie funkcji na układ więzadłowo- torebkowy,
- deformacja struktur miękkich,
- deformacja kośćca.

Problem społeczny

Odsetek wad postawy w okresie ich występowania wynosi: 92-96%
z czego 36% dotyczy kręgosłupa,
a 56 - 60% dotyczy kończyn dolnych, głównie stóp.
To czyni z wad postawy EPIDEMIĘ oraz istotny problem społeczny, dlatego WHO* uznało
artrozy za chorobę cywilizacyjną a dekadę 2000-2010, dekadą chorób kości.

Niska świadomość

odraczanie leczenia wad (deformacji stóp) u małych dzieci w nieskończoność wiekową, jako
mających ustąpić samoistnie;
brak zainteresowania deformacjami swoich stóp przez ludzi młodych, w przekonaniu, Ŝe
ustąpią same, oraz braku czasu do chwili pojawienia się bólu i nieestetycznego wyglądu.

Fakty

Wady funkcjonalne powstają i są rozpoznawalne w okresie wczesnego dzieciństwa.
Działanie wczesne - profilaktyczne, jest skuteczniejsze, mniej absorbujące i tańsze niŜ późne,
uciąŜliwe, drogie, mało skuteczne leczenie.

Polska - problemy i mity

W Polsce często wąskim gardłem jest dostęp do lekarza, brak zgodności wśród lekarzy oraz
ignorowanie problemu stóp.

Nieprawdą jest, Ŝe:
Twoje dziecko wyrośnie z wady.
Trzeba poczekać, bo dziecko jest małe.
Tak musi być, bo w rodzinie mają takie stopy.

Procedura statycznego badania wad stóp

Statyczne badanie wad stóp

Jest to typowe badanie polegające na statycznej obserwacji stóp i kolan dziecka wykonywane
zwykle podczas wizyty lekarskiej. Znajomość tego badania pozwala ocenić wystąpienie lub
brak wad postawy u dziecka jedynie w pozycji statycznej. Badanie czynnościowe zapewnia
tylko Memo. System Memo jest dynamiczną formą diagnozowania wad postawy.

Wady postawy:

Kolano prawidłowe

Kolano koślawe

C. Kolano szpotawe

Wady postawy:

Stopy szpotawe

Stopy płasko- koślawe

Wady postawy:

Kolana koślawe i koślawe pięty

1 Kolana. Szpotawe

2. Kolana koślawe

W przypadku kolan szpotawych, gdy dziecko stoi ze złączonymi stopami pomiędzy kolanami
pozostaje szeroki odstęp.

Elementy obuwia profilaktyczno – ortopedycznego

Obcas Thomasa (ii, iii) moŜe wystąpić w formie
odwróconej tylko w obuwiu ortopedycznym dla stóp
szpotawych,

Wkładka ortopedyczna (i),

Sztywny zapiętek i usztywnienia boczne.

Korygowanie stóp płasko – koślawych

Obcas Thomasa

Stopa płasko - koślawa.

Zastosowanie obcasa Thomasa, jednak zbyt mały klin i zbyt szeroki zapiętek nie
stabilizują właściwie.

Właściwa korekcja (oraz 4).

Kształt obcasa od strony podeszwowej.

Stopa

Staw śródstopno paliczkowy

(bal stopy).

Staw skokowo goleniowy.

Staw skokowo piętowy.

Kość piętowa.

Łuk podłuŜny.

ródstopie - łuk poprzeczny.

Łuk podłuŜny.

Łuk poprzeczny.

Podsumowanie

Wady postawy a szczególnie wady stóp to duŜy problem medyczny i społeczny.

Profilaktyka oraz wczesne leczenie wad postawy jest najskuteczniejszym sposobem
rozwiązania

tego

problemu.

Skuteczna profilaktyka oraz odpowiednio wczesne leczenie wymaga diagnozy, o którą moŜe
być trudno w polskich warunkach poniewaŜ nie istnieje system monitoringu wad stóp.

Anatomia i zasady doboru prawidłowego obuwia

Elementy konstrukcyjne obuwia

Cholewka

Obuwie musi umoŜliwiać stopie oddychanie. Dlatego najlepszym materiałem jest skóra i inne
surowce naturalne. O surowcach wykorzystanych do produkcji obuwia powinna świadczyć
etykieta, zwykle umieszczona wewnątrz. Poza tym moŜna sprawdzić materiał po fakturze
wewnętrznej i zapachu.

Podeszwa

Podeszwy obuwia muszą być odpowiedniej grubości, by chronić stopy przed podłoŜem oraz
antypoślizgowe, by zapobiegać przed utratą przyczepności. Muszą one być dość elastyczne w
balu. Podczas chodzenia stopa zgina się w stawach śródstopno-paliczkowych (w balu) w
przedziale 30 - 40 stopni. Elastyczność sprawdzamy przez zgięcie buta w balu. But powinien
zginać się bez wysiłku.

Zapiętek

Niewielkie  przesunięcie  między  osiami  nogi  i  buta
powoduje  nacisk  na  zapiętek.  Dlatego  niezbędny  jest
sztywny zapiętek, aby zapobiec deformacji stopy.

Gdy  spojrzymy  na  tył  nogi  dziecka,  zauwaŜymy,  Ŝe
„ścięgno pięty” (Achillesa) skrzywia się nieco na zewnątrz.
Sztywny  zapiętek  jest  niezbędny,  by  stopa  nie  uległa
deformacji.  Miękki  zapiętek  ponadto  nie  oprze  się
przydeptaniu  go  piętą  przez  dziecko.  Miękka  podszewka
powinna zniwelować nacisk sztywnego zapiętka na miękką
piętę.  Wsuń  palec  by  sprawdzić,  czy  ostre  krawędzie  nie
podraŜnią stopy dziecka.

Zapiętek buta powinien być ustawiony prostopadle do
powierzchni, na której stoi but. JeŜeli występuje odchylenie w którymkolwiek kierunku, moŜe
to oznaczać wadę obuwia. Sprawdzamy to poprzez ustawienie buta na twardej powierzchni
oglądając zapiętek.

Obcas

Obcas  winien  być  stabilny.  Buty  dziecięce  nie  powinny  posiadać  obcasów.  Wyjątkiem  jest
jednak obcas Thomasa, który występuje w obuwiu profilaktycznym. Przeciwwskazaniem dla
tego  elementu  mogą  być  stopy  szpotawe.  Zwykle  w  takich  przypadkach  stosuje  się
odwrócony  obcas  Thomasa  w  obuwiu  miarowym  (często  na  formie  prostej  lub
odwiedzeniowej).

But powinien stać stabilnie na podłoŜu. Sprawdź, czy but nie kolebie się w płaszczyźnie
bocznej.

Kopytko

Buty  mogą  być  wykonywane  na  kopytach  prostych  lub
wygiętych.  Obecna  moda  powoduje,  Ŝe  buty  dziecięce  są
często produkowane na kopytach wygiętych do wewnątrz (ryc.
ii).  Buty  robione  na  kopytach  wygiętych  wymuszają  na  stopie
przywiedzenie  (metatarus  adductus).  Sposobem  oceny  obuwia
jest  spojrzenie  na  nie  z  góry.  Nie  naleŜy  kupować  obuwia,
które zniekształca stopy.

Czubki

Czubki obuwia często są zwęŜane, przez co w nienaturalny sposób układają palce. Jest to
przyczyną powstawania halluxów i deformacji palców oraz stóp u dzieci.

Pomiar

Obuwie dobiera się do stopy, a nie odwrotnie.

Stopa zmienia się w ciągu dnia. Stopy są około 4% większe wieczorem niŜ rano. Buty
więc naleŜy kupować po południu.

Przed zakupem butów zawsze naleŜy zmierzyć OBYDWIE STOPY.

Pomiar długości robimy obrysowując bosą stopę na kartce papieru.

Obrys wykonujemy na stojąco przy stopie obciąŜonej cięŜarem ciała.

Stopa jest trójwymiarowa, ma długość, tęgość i wysokość.

Człowiek ma dwie stopy róŜnej długości. Zawsze naleŜy wybrać większy rozmiar.

Gdy dokonujemy pomiaru w trzech płaszczyznach wybierajmy obuwie pasujące do
największego rozmiaru.

Stopy  dziecka  posiadają  obfitą  podściółkę  tłuszczową  dookoła  stopy  i  są  tęŜsze  niŜ
stopy    dorosłych. Sprawdź tęgość i wysokość obuwia wkładając palec między stopę a
język buta. Dzieci    szybciej wyrastają z tęgości niŜ z długości obuwia.

Tęgość mierzymy w najszerszym miejscu, jakim jest bal stopy. Po załoŜeniu powinna
być moŜliwość uchwycenia zmarszczenia fałdy na bucie.

Poszukuj butów oferowanych w kilku tęgościach.

Upewnij się, Ŝe palce mają dość miejsca.

Powinno czuć się wolną przestrzeń między paznokciem duŜego palca a butem.

Gdy dziecko stanie naleŜy włoŜyć mały palec ręki między zapiętek a piętę. Noga
rośnie nie tylko do przodu, ale i do tyłu.

Punkty pomiaru

Czubek jest okrągły i przestronny.

Przestrzeń między paluchem a butem.

Koniec małego palca ręki między zapiętkiem a piętą.

Naddatek skóry w najszerszej części stopy.

Strefy ścierania podeszwy buta

Podeszwy  i  obcasy  podzielone  są  na  6  ponumerowanych  stref  obserwacji.  Podczas
uŜytkowania  buta  powinniśmy  obserwować  ścieranie  się  poszczególnych  stref  na
podeszwie.  Istnieje  6  moŜliwych  wariantów  określających  stopień  wydolności  stóp  oraz
związanych z tym sposobów postępowania.

cieranie strefy 1 w obcasie - strefa normy - stopa jest zdrowa.

cieranie strefy 2 w obcasie - strefa ryzyka - zagroŜenie dysfunkcją (wadą, chorobą)

oznacza konieczność zastosowania wkładki koloru szarego. JeŜeli ścieranie nie
powróci do strefy normy, naleŜy zastosować wkładkę koloru pomarańczowego. JeŜeli
to nie przyniesie poŜądanego efektu, wskazana jest konsultacja terapeutyczna.

cieranie strefy 3 w obcasie - strefa dysfunkcji - oznacza obecność wady stóp i/lub

kolan. NaleŜy zastosować wkładkę pomarańczową i jeśli ścieranie nie powróci w
strefę normy wskazana jest konsultacja terapeutyczna.

cieranie strefy 3 w obcasie i 4 w podeszwie - strefy duŜej dysfunkcji - oznacza

obecność wady stóp i/lub kolan. Zachodzi konieczność zastosowania wkładki koloru
pomarańczowego i konsultacji terapeutycznej.

cieranie strefy 6 w obcasie - strefa duŜej dysfunkcji - oznacza konieczność

konsultacji terapeutycznej.

cieranie strefy 5 w podeszwie i 6 w obcasie - strefy duŜej dysfunkcji - oznacza

konieczność konsultacji terapeutycznej.

Profilaktyka

Obuwie

Wykonane  w  specjalnej  technologii,  pozbawione  powszechnie  spotykanych  w  obuwiu
dziecięcym  i  młodzieŜowym  cech  konstrukcyjnych,  mogących  zakłócić  obraz  rzeczywistej
fizjologii i potrzeb stóp w okresie wzrastania.

Ujawniające prawidłowość morfologiczno - czynnościową stóp lub istniejące wady
bądź ich symptomy.

Konstrukcja uwzględniająca prawidłowe ustawienie poszczególnych osi.

Konstrukcja uwzględniająca potrzeby grup wiekowych.

Cholewka

Skórzana z miękką wyściółką,

sięgająca za kostkę i miękko wykończona,

z mocnym zapiętkiem,

odpowiednio wykrojona i zbudowana na prawidłowym kopycie (dobra szerokość i
wysokość),

zbocznym wzmocnieniem palców (nie ma tego Ŝaden poza Memo polski but),

eliminująca konflikty ze stopą (kształt, szwy, odciąŜenia miejsc wraŜliwych, tęgość,
surowiec),

spręŜyste wzmocnienia stabilizujące elementy stopy naraŜone na przeciąŜenia.

Podeszwa

Wysokość obcasa wraz z grubością podeszwy nie przekracza 2 cm,

odpowiednia spręŜystość i elastyczność podeszwy,

obcas Thomasa jako standard w profilaktyce koślawości stóp,

brak poślizgu (zelówki i obcasa),

fizjologiczny kształt ściółki kopyt, podeszwy i podpodeszwy.

Leczenie

Po zastosowaniu wkładek obuwie powinno być stale na nogach, poniewaŜ w tym czasie
trwa korekcja wady. Okres stosowania wkładek wynosi około 8 miesięcy. U małych dzieci
moŜe trwać krócej, u młodzieŜy dłuŜej i zaleŜy od stopnia utrwalenia wady.

Zestaw wkładek

UmoŜliwiają korekcję ujawnionych wad lub sygnalizują potrzebę kontaktu z lekarzem.

Dzięki zastosowaniu odpowiednich surowców najwyŜszej jakości są absolutnie przyjazne
dla stopy i pozwalają jej na przybranie prawidłowej pozycji w bucie.

UWAGA!

Dyskusyjna jest sprawa wyprofilowań i wkładek umieszczanych w obuwiu
profilaktycznym. Uniesienie poprzeczne stopy moŜe spowodować osłabienie tegoŜ łuku.
Podobnie ma się sprawa z łukiem podłuŜnym, który moŜemy unosić po 8 roku Ŝycia. Jest
to waŜne w konfrontacji z lekarzami, którzy podnoszą potrzebę wyprofilowań w bucie, nie
wiedząc o zagroŜeniach za tym idących. Leczenie koślawości stóp generalnie prowadzi się
z uniesieniem stępu (pięty).

Wkładki szare

- Wkładki korekcyjne supinujące typu klinowego,
- unoszą o 5 milimetrów i osadzają piętę.

Wkładki pomarańczowe

Wkładki korekcyjne supinujące korytkowe :

Supinują piętę oraz śródstopie o 10 milimetrów,

osadzają i profilują tyłostopie i śródstopie.

Zanim dziecko zacznie chodzić
Zdrowe dziecko w okresie poprzedzającym naukę chodzenia lub we wczesnej fazie nauki

chodzenia nie potrzebuje obuwia. Jedyną funkcją obuwia jest ochrona stopy przed czynnikami
zewnętrznymi.  Przebywanie  przez  pewną  część  dnia  bez  obuwia  (np.  w  domu,  na  łące)  jest
waŜne  dla  prawidłowego  rozwoju  mózgu,  poniewaŜ  dziecko  poznaje  świat  zarówno  rękami
jak i nogami („sprzęŜenie zwrotne”).

Częste pytania i mity

Buty są niezbędne do prawidłowego rozwoju stopy.

Ostatnie  badania  dowodzą,  Ŝe  wady  stóp  nie  występowały  u  prymitywnych  ludów  nie
noszących obuwia. Badania przeprowadzone w Anglii dowiodły, Ŝe w grupie dzieci w wieku
2 do 4 lat, 80% noszących obuwie miało deformacje paznokciowego odcinka paliczka duŜego
palucha, a 30% miało nakładający się na siebie 4 i 5 paluch. Te wady nie wystąpiły u dzieci
nie  noszących  obuwia.  W  badaniach  przeprowadzonych  w  Hongkongu,  wady  takie  jak:
paluch koślawy (hallux valgus), paluch sztywny (hallux rigidus), nakładający się piąty paluch,
palce  młotkowate  i  inne  wady  były  znacznie  częstsze  u  dzieci  noszących  obuwie  niŜ
chodzących  boso.  MoŜna  więc  stwierdzić,  Ŝe  obuwie  u  dzieci  pełni  funkcję  ochronną.

BUTY  SĄ  ZŁEM  KONIECZNYM,  A  JEśELI  MUSZĄ  JUś  BYĆ,  TO  TRZEBA
ZADBAĆ BY BYŁY „ZDROWE”

Wysoki łuk podłuŜny jest waŜny dla normalnego funkcjonowania stopy.

Niski  łuk  podłuŜny  nie  oznacza  płaskostopia.  Dzieci  o  niskich  wysklepieniach  zwykle  nie
wchodzą w fazę dysfunkcji.

Przykładowe buty zdrowotne dla dzieci: