Nazewnictwo zwi zków nieorganicznych
wersja 02
dr Oskar Michalski, Katedra Chemii AR w Krakowie, 2007
Spis tre ci:
1. Pierwiastki
2. Stopie utlenienia
3. Zwi zki z tlenem
4. Zwi zki z wodorem
5. Kwasy
a) beztlenowe
b) tlenowe
6. Wodorotlenki
7. Sole
a) kwasów beztlenowych
b) kwasów tlenowych
c) wodorosole
d) hydroksosole
8. Zwi zki kompleksowe
1. Pierwiastki
Poni sza lista wymienia pierwiastki, których znajomo jest obowi zkowa.
Metale:
Li (lit), Na (sód), K (potas), Rb (rubid), Cs (cez)
Be (beryl), Mg (magnez), Ca (wap ), Sr (stront), Ba (bar)
Al (glin)
Cr (chrom), Mn (mangan), Fe ( elazo), Co (kobalt), Ni (nikiel), Cu (mied ), Zn (cynk)
Pd (pallad), Ag (srebro), Cd (kadm), Sn (cyna), Sb (antymon)
Pt (platyna), Au (złoto), Hg (rt ), Pb (ołów), Bi (bizmut)
Niemetale:
H (wodór)
He (hel), Ne (neon), Ar (argon)
B (bor), C (w giel), N (azot), O (tlen), F (fluor)
Si (krzem), P (fosfor), S (siarka), Cl (chlor)
Br (brom), I (jod)
2. Stopie utlenienia
Stopie utlenienia to ładunek elektryczny, jaki MIAŁBY atom w cz steczce, GDYBY
wszystkie jego wi zania z atomami innych pierwiastków były całkowicie jonowe, a wi zania
z atomami tego samego pierwiastka – kowalencyjne niespolaryzowane. W wyniku takiej
definicji st. utlenienia nie mo na go uto samia z rzeczywistym ładunkiem elektrycznym.
Ka dy pierwiastek ma jeden lub kilka charakterystycznych dla siebie stopni utlenienia,
na których wyst puje w zwi zkach chemicznych.
Pierwiastki, które we wszystkich zwi zkach nieorganicznych wyst puj zawsze na
tym samym stopniu utlenienia:
- krzem:
+IV
- glin:
+III
- cynk, kadm:
+II
- litowce (Li, Na, K, Rb, Cs):
+I
- berylowce (Be, Mg, Ca, Sr, Ba):
+II
Nazewnictwo zwi zków nieorganicznych
wersja 02
dr Oskar Michalski, Katedra Chemii AR w Krakowie, 2007
- fluor:
-I
Wodór we wszystkich zwi zkach chemicznych (z wyj tkiem wodorków litowców i
berylowców) przyjmuje stopie utlenienia równy +I.
Tlen niemal zawsze wyst puje na -II stopniu utlenienia. Wyj tek stanowi nadtlenki,
w których tlen przyjmuje –I stopie utlenienia (np. nadtlenek wodoru H
2
O
2
).
Pozostałe pierwiastki wyst puj na ró nych stopniach utlenienia, w zwi zku z czym w
ich nazwach trzeba zawsze okre li ich stopie utlenienia.
3. Zwi zki z tlenem
Tlenek to zwi zek tlenu z innym pierwiastkiem. W zwi zkach tego typu tlen zawsze
przyjmuje stopie utlenienia –II. Poni ej wymienione s typy tlenków wraz z przykładami.
X
2
O - dla pierwiastków na +I st. utlenienia
Na
2
O – tlenek sodu, K
2
O – tlenek potasu, Cu
2
O – tlenek miedzi(I),
Ag
2
O – tlenek srebra(I), N
2
O – tlenek azotu(I), Cl
2
O – tlenek chloru(I)
XO
- dla pierwiastków na +II st. utlenienia
MgO – tlenek magnezu, ZnO – tlenek cynku, CuO – tlenek miedzi(II),
HgO – tlenek rt ci(II), CO – tlenek w gla(II), NO – tlenek azotu(II)
X
2
O
3
- dla pierwiastków na +III st. utlenienia
Cr
2
O
3
– tlenek chromu(III), Fe
2
O
3
– tlenek elaza(III), Al
2
O
3
– tlenek glinu,
Bi
2
O
3
– tlenek bizmutu(III), N
2
O
3
– tlenek azotu(III), Cl
2
O
3
– tlenek chloru(III)
XO
2
- dla pierwiastków na +IV st. utlenienia
MnO
2
– tlenek manganu(IV), SnO
2
– tlenek cyny(IV), PbO
2
– tlenek ołowiu(IV),
NO
2
i N
2
O
4
– tlenek azotu(IV) w postaci (monomer i dimer),
CO
2
– ditlenek w gla / tlenek w gla(IV), SiO
2
– tlenek krzemu
X
2
O
5
- dla pierwiastków na +V st. utlenienia
N
2
O
5
– tlenek azotu(V), P
2
O
5
(poprawniej: P
4
O
10
) – tlenek fosforu(V),
Cl
2
O
5
– tlenek chloru(V), Br
2
O
5
– tlenek bromu(V)
XO
3
- dla pierwiastków na +VI st. utlenienia
CrO
3
– tlenek chromu(VI), SO
3
– tlenek siarki(VI)
X
2
O
7
- dla pierwiastków na +VII st. utlenienia
Cl
2
O
7
– tlenek chloru(VII), Br
2
O
7
– tlenek bromu(VII)
4. Zwi zki z wodorem
Nazwy zwi zków wodoru z innymi pierwiastkami zale od tego, który pierwiastek ma
wy sz elektroujemno . Wszystkie metale maj ni sz elektroujemno ni wodór, a ich
zwi zki z wodorem to wodorki. Znane s niemal wył cznie wodorki metali grup I i II; inne
metale wchodz w skład wodorków mieszanych (obecne dwa ró ne metale)
LiH – wodorek litu, NaH – wodorek sodu
MgH
2
– wodorek magnezu, CaH
2
– wodorek wapnia
LiAlH
4
– glinowodorek litu, NaBH
4
– borowodorek sodu
Nazewnictwo zwi zków nieorganicznych
wersja 02
dr Oskar Michalski, Katedra Chemii AR w Krakowie, 2007
Nazwy zwi zków wodoru z pierwiastkami o wy szej elektroujemno ci (s to wył cznie
niemetale) tworzy si odmiennie:
BH
3
– borowodór, CH
4
– metan, SiH
4
– silan, NH
3
– amoniak, PH
3
– fosforowodór
H
2
O – tlenek wodoru (woda)
HF – fluorowodór, HCl – chlorowodór, HBr – bromowodór, HI – jodowodór
H
2
S – siarkowodór
5. Kwasy
Ta kategoria zwi zków nieorganicznych definiowana jest nie tyle ze wzgl du na budow , co
na wła ciwo ci chemiczne. S ró ne definicje kwasów, jednak tutaj najodpowiedniejsz
b dzie zaw ona definicja Broensteda, mówi ca, e kwasami s zwi zki mog ce dysocjowa
w wodzie z utworzeniem kationu wodorowego, czyli protonu (H
+
).
a) kwasy beztlenowe:
HF – fluorowodór, HCl – chlorowodór, HBr – bromowodór, HI – jodowodór
H
2
S – siarkowodór
b) kwasy tlenowe
H
3
BO
3
– kwas borowy (ortoborowy)
H
2
CO
3
– kwas w glowy
HNO
2
– kwas azotowy(III), HNO
3
– kwas azotowy(V)
H
2
SiO
3
– kwas metakrzemowy, H
4
SiO
4
– kwas ortokrzemowy
HPO
3
– kwas metafosforowy(V), H
3
PO
4
– kwas ortofosforowy(V)
H
2
SO
3
– kwas siarkowy(IV), H
2
SO
4
– kwas siarkowy(VI), H
2
S
2
O
3
– kwas tiosiarkowy
HClO – kwas chlorowy(I), HClO
2
– kwas chlorowy(III), HClO
3
– kwas chlorowy(V),
HClO
4
– kwas chlorowy(VII)
(analogicznie kwasy bromowe i jodowe)