NICCOLO MACHIAVELLI I JEGO KONCEPCJA WŁADZY

Życie i działalność Niccolo Machiavelliego

Niccolo Machiavelli urodził się w 1469 roku w niezamożnej rodzinie

szlachty florenckiej związanej polityczną tradycją z antycesarskim i

propapieskim stronnictwem gwelfów. Pozycja tej grupy społecznej w

ówczesnej Florencji nie była najlepsza. Szlachta traciła coraz więcej

swoich przywilejów. Ojciec Machiavelliego, z zawodu prawnik,

Bernardo di Niccolo - zapewnił mu staranną edukację domową, będącą zresztą czymś

zwyczajnym w stolicy humanizmu.

Aby dobrze zrozumieć działanie Machiavelliego, należy przynajmniej w ogólnym

zarysie naszkicować dzieje polityczne we Florencji na przełomie XV i XVI wieku. W

1434 roku rządy w państwie [przypominam, że wówczas Włochy podzielone były na

kilka mniejszych państw; Florencja była rządzona przez oligarchię kupiecko-

bankierską, gdyż jej gospodarka bazowała głównie na handlu lewiatańskim] objęli

bankierzy Medyceusze, dążący do władzy absolutnej. Ludowi jednak taki system

polityczny nie odpowiadał i w 1494 roku, wykorzystując najazd króla francuskiego

Karola V na Włochy, wybuchło powstanie, w wyniku którego obalono rządy

Medyceuszy. Teokratyczne ładanie fanatyka religijnego, Girolamo Savonaroliego,

także nie spiało się na dłuższą metę. W 1947 roku obalono przywódcę powstania

sprzed kilku lat. Głównie zwalczany był przez arystokrację i wyższe duchowieństwo, a

w czasie rozruchów oskarżono go o herezję, ekskomunikowano i 23 V 1498 roku

spalono na stosie. Nastąpiły rządy patrycjatu, w czasie których Machiavelli zaczął

bardzo aktywnie uczęstniczyć w życiu politycznym państwa. Został mianowicie

powołany przez Radę Osiemdziesięciu na urząd sekretarza Drugiej Kancelarii,

zawiadującej polityką wewnętrzną i sprawami wojny, a miesiąc później także

1

sekretarzem Kancelarii Dziesięciu Republiki Florenckiej, zajmującej się między innymi

sprawami zagranicznymi państwa. Początkowo do jego obowiazków nalezało jedynie

zajmowanie się korespondencją, miał tylko prawo do wygłaszania opinii. Szybko

jednak awansował, głównie dzięki zaufaniu Piera Soderiniego. Jako urzednik i

dyplomata nabył obycia i doświadczenia. Wiele podróżował z misjami

dyplomatycznymi - był między innymi w Niemczech [spotkał się tam z władcą Rzeszy

- Maksymilianem I], Szwajcarii, Francji [obdył tam rozmowy z królem Ludwikiem XII]

i Państwie Kościelnym na czele którego stał wówczas papież Juluisz II [towarzyszył

mu podczas jednej z jego wypraw wojennych]. Kiedy w 1512 roku rządy znowu objęli

Medyceusze, po zwycięskiej bitwie pod Prato. Machiavelli został usunięty ze swojego

urzędu mocą uchwały Signorii z 7 XI 1512, oskarżony o udział w spisku

republikańskim Piera Paola Boscolego i Agostina Capponiego, a w lutym 1513 roku

aresztowano go i poddano licznym torturom. Z powodu braku dowodów jego winy,

uwolniono go, ale jednocześnie otrzymał zakaz przebywania w Toskanii. Calkowitą

swobode poruszania się otrzymał jednak dopiero w 1516 roku. W tym czasie wycofał

się na wieś, osiadł w willi Sant`Andrea w Percussina, gdzie powstały jego

najsłynniejsze dzieła. Jednak nadal jego myśli skierowane były ku żądzy władzy.

Chciał ponownie znaleźć się na arenie politycznej poprzez wkupienie się w łaski

Medyceuszy. To właśnie stało sie genezą "Księcia", spisanego pod rządzących, a nie

będącego odzwierciedleniem jego przekonań. Cel w jakim stworzył owo dzieło został

osiągnięty - Medyceusze powierzyli mu ok. 1520 roku spisanie dziejów Florencji

["Historia Florencji"] oraz drugorzędne zadania polityczne. Lecz Machiavelli nie na

długo mógł się nacieszyć uczęstniczeniem w życiu publicznym Florencji. Wskutek

najazdu wojsk Karola V na Włochy, z Florencjii ponownie zostali wygnani Mecyeusze i

Machiavelli automatycznie przestał liczyć się w świecie ówczesnym. Mięsiąc później

zmarł. Został pochowany w kościele Santa Croce we Florencji.

Dzieła Niccolo Machiavelliego

2

Z całą pewnością najsłynniejszym jego utworem jest "Książę" ["Il principe"],

rozprawa o istocie władzy, psychicznych mechanizmach osób rządzących, ideale

władcy. Powstał on w 1513 roku, kiedy Machiavelli przebywał w swojej posiadłości w

Percussina. Głównym celem "Księcia" było pochlebstwo rządów Medyceuszy, aby

wkupić się w ich łaski. Jest drobny problem, jeśli chodzi o tłumaczenie tego dzieła na

język polski, gdyż autor przełożył wyraz "principe" jako "książę", podczas gdy

Machiavelliemu najprawdopodobniej chodziło bardziej o znaczenie łacińskie słowa

"princeps", czyli "władca, pan, panujący". Na kartach swojego utworu, Machiavelli

pochwala istnienie silnej władzy w państwie. Podkreśla, że osoba rządząca może

używać dowolnych środków, aby uzyskać swój cel, zgodny z dobrem ludu i państwa.

Nie wyklucza więc podstępnego działania włądcy oraz racjonalnego stosowania

przemocy wobec poddanych, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i

miłość.. Za lud uważał Machiavelli przede wszystkim mieszczaństwo, które podzielił

na dwie grupy:

» popolo grasso - patrycjat

» popolo minuto - drobnomieszczaństwo, rzemiosło

W "Ksieciu" wyraża także swoją niewiarę w idealność społeczeństwa, ponieważ ludzie

z natury są źli, egoistyczni i niewdzięczni, i ciągle, niezmiennie trwają w złości i

głupocie. Zauważa również brak cnót obywatelskich, które dzieli na dwie kategorie:

» bonta - cnota dobroci, grzeczności, stosownego zachowania

» virtu - cnota odwagi i dzielności

Dlatego uważa, że rządy autokratyczne są potrzebne, a taki władca może być dla

ludzi bezwzględny i okrutny. Poza tym tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić

się spod wpływu fortuny (która decyduje wg Machiavelliego o ludzkim szczęściu) i

kierować swoim losem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Ostatni rodział

"Księcia" poświęcony jest problemowi zjednoczenia Włoch, które jest niemożliwe z

powodu obcych zaborców i zbyt silnej, ale niewystarczająco mocnej, pozycji Państwa

Kościelnego.

3

Bardzo interesujące w zestawieniu z "Księciem" są poglady opisane w "Uwagi

Machiavella wysnute z Liwiusza historii rzymskiej" ["I discorsi sopra la prima deca di

Tito Livio"], dziele wydanym w 1531 roku. machiavelli opowiada się w nim za

republiką. Gloryfikuje polityczne cnoty obywatelskie. Poza tym cały traktat

zadedykowany został... wrogom Medyceuszy. Dlaczego? Właśnie dlatego, że "Książę"

pisany był pod rządzących, niekoniecznie musiał więc zawierać prawdziwe poglądy

Machiavelliego. Dopiero w "Uwagach..." mógł umieścić treści, z którymi się zgadzał.

Do znanych dzieł Machiavelliego zalicza się również "O sztuce wojennej" ["Dialoghi

sull'arte della guerra"] wydane w 1521 roku. W rozprawce tej twierdzi, że podstawą

utrzymania sie każdego państwa jest dobra armia narodowa. Ponieważ Machiavelli

był historykiem, to jak już napisałam, spiał takze "Historię Florencji" na zlecenie

Medyceuszy. Jest on takze twórcą "Mandragana" - komedii obyczajowej uchodzącej

za arcydzieło włoskiego teatru renesansowego oraz dramatu "Belfagor". W obu tych

utworach analizował powiązania zjawisk historycznych z zagadnienaimi społecznymi i

politycznymi. Znaczace jest także, że w swoich utworach politycznych Machiavelli

zauważył pewien proces kształtowania się form ustrojowych: monarchia --> tyrania --

> arystokracja --> oligarcia --> demokracja. Jego działa miały też wielki wpływ na

późniejszą literaturę polityczną dobry odrodzenia (renesansu).

Makiawelizm

Mimo iż Machiavelli nie jest twórcą żadnego systemu polityczno-społecznego czy

filozoficznego, to jego poglądy zwane są makiawelizmem. Chodzi tutaj głównie o

podstawowe stwierdzenie będące dewizą jego dzieła "Książę" , jak i mottem całego

jego życia -"cel uświęca środki". Uważał, że wszystkie drogi, które prowadzą do

zrealizowania jegoś postanowienia, przedsięwzięcia, są tak samo dobre, nie

rozgraniczał ich an dobre i na złe, uczciwe i nieuczciwe, moralne czy niemorlne.

Osoba, która dąży do celu powinna być pozbawiona skrupułów i bezwzględna w

4

realizacji swoich planów. Dlatego też władcy mogą stosować zarówno przemoc,

obłudę, jak i podstęp, jesli w ten sposób zrealizują z góry wyznaczone cele.

5