'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
323
',$*1267<.$0(&+$1,=08=$/(1,(1,$
I ME
72'</(&=(1,$8=$/(1,(1,$2'1,.27<1<
Jerzy Samochowiec
1
,
'DULXV]5RJR]LVNL
2
, Anna Hajduk
1
$QQD6NU]\SLVND
3
Georg Arentowicz
4
1
Katedra i Klinika Psychiatrii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
2
Samodzielny Publiczny Szpital Psychiatryczny w Szczecin-Zdroje
3
Gabinet Stomatologiczny AS w Szczecinie
4
Arbeitsgruppe Zahnärztliche Implantprotethik, Köln, Niemcy
Podstawowe dane na temat nikotyny
Podstawowym surowcem nikotyny jes
W UROLQD W\WRQLX PDMFD RN RGPLDQ
XSUDZLDQ\FKZHZV]\VWNLFK]DNWNDFKZLDWD1DOH*\GRERWDQLF]QHMURG]LQ\1LFRWLa-
QD-DNRSLHUZVLW\WRQLXX*\ZDOL,QGLDQLH]$PHU\NL3yáQRFQHM:HGáXJPLWyZLOe-
JHQG UROLQD WD E\áD GDUHP ERJyZ RERN NXNXU\G]\ L ziemniaków (17). Do Europy
SU]\Z GURZDáD ZUD] ] .U]\V]WRIHP
.ROXPEHP SR Z\SUDZDFK GR 1RZHJR ZLDWD
3RF]WNRZR W\WR E\á SDORQ\ Z IDMNDFK *XW\ OXE PLHORQ\ L X*\ZDQ\ Z IRUPLH Wa-
EDF]NL3DOHQLHW\WRQLXZSRVWDFLSDSLHURVyZZ]URVáRJZDáWRZQLHSR,ZRMQie
ZLDWRZHMDSR,,ZRMQLHZLDWRZHMSDOHQLHSDSLHURVyZSU]H]P *F]\]QE\áRQRUP
:NUDMDFKUR]ZLQL W\FKQS:LHONLHM%U\WDQLL86$SUDZLHP *F]\]QE\áRFo-
G]LHQQ\PLSDODF]DPLSDSLHURVyZ3U]HGZRMQZ3ROVFH]Z\F]DMSDOHQLDW\WRQLXQLH
E\á SRZV]HFKQ\ 3R ZRMQLH VSR*\FLH SDSLHURVyZ JZDáWRZQLH Z]URVáR L 3ROVND RG
SRF]WNXODWVLHGHPG]LHVLW\FKQDOH*\GRNUDMyZRQDMZ\*V]HMNRQVXPSFMLW\WRQLXQD
ZLHFLH
3DOHQLHW\WRQLXMHVWQDáRJLHPZ\ZRáDQ\PSU]H]GZDSRGVWDZRZHZ]DMHPQLHRd-
G]LDáXMFH QD VLHELH X]DOH*QLHQLD IDUPDNRORJLF]QH X]DOH*QLHQLH RG QLNRW\Q\ RUD]
X]DOH*QLHQLHEHKDZLRUDOQH8]DOH*QLHQLHIDUPDNRORJLF]QHRGQLNRW\Q\MHVW]ZL]DQH
] NRQLHF]QRFL XWU]\PDQLD RGSRZLHGQLFK MHM VW *H Z VXURZLF\ NUZL SRGF]DV JG\
X]DOH*QLHQLH EHKDZLRUDOQH MHVW ]áR*RQH L ]DOH*\ RG F]\QQLNyZ SV\FKRORJLF]Q\FK
URGRZLVNRZ\FKNXOWXURZ\FKLVSRáHF]Q\FK:MHJRSRZVWDQLXSRGQRVLVL UyZQLH*
ZDJ V\VWHPX ZDUWRFL RVRELVW\FK RUD] URG]LQQ\FK : UR]SRF] FLX
SDOHQLD EDUG]R LVWRWQ URO RGJU\ZD SU]\NáDG SDOcych rodziców, nauczycieli oraz
UyZLHQLNyZ 8GRZRGQLRQR *H GR UR]SRF] FLD SDOHQLD Z\GDWQLH SU]\F]\QLD VL Ue-
NODPDSDSLHURVyZ3DOHQLHMHVWV\PEROHPGRURVáRFLVáX*\GRSRGQLHVLHQLDVZHMZDr-
WRFLMHVWVSRVREHPGODUDG]HQLDVRELH]QLHSRZRG]HQLHPLQDSL ciami (14,16). Prze-
ZD*DMFD ZL NV]Rü GRURVá\FK SDODF]\ ]DF]\QD UHJXODUQLH SDOLü SU]HG Uo-
NLHP *\FLD D SR SHZQ\P RNUHVLH XOHJD X]DOH*QLHQLX RG QLNRW\Q\ ']LHFL NWyUH]a-
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
324
F]\QDMSDOLüZ RGVW SDFKFRQDMPQLHMPLHVL F]Q\FKZHZF]HVQ\PG]LHFLVWZLH]a-
]Z\F]DMSDOZGRURVá\P*\FLX8]DOH*QLHQLHSRZRGXMH*HSDODF]HNRQW\QXXMQDáyJ
]HZ]JO GXQDRGF]XZDQHZF]DVLHSDOHQLDSU]\MHPQRüXVSRNRMHQLHOXESREudzenie.
3DOHQLHVWDMHVL
VSRVREHPUDG]HQLDVRELH]HVWUHVHPRUD]NRQWUROLPDV\FLDáD3DOHQLX
sprz
\MD DNFHSWDFMD VSRáHF]QD WHJR ]DFKRZDQLD ]DUyZQR Z rodzinie, jak i w miejscu
pracy (8, 17).
*áyZQ\DONDORLGSLU\G\QRZ\W\WRQLX– nikotyna, budzi zainteresowania lekarzy ze
Z]JO
GX QD F]
VWRü Z\VW
SRZDQLD QDáRJX SDOHQLD -HGHQ JUDP W\WRQLX SU]HFL
WQLH
znaj
GXMF\VL ZSDSLHURVLH]DZLHUD-QLNRW\Q\ZSRVWDFL]ZL]NyZ]NZDVDPL
RUJDQLF]Q\PL 3DOHQLH SDSLHURVD MHVW URG]DMHP VXFKHM GHVW\ODFML URGND UROLQQHJR
]DZDUWHJRZQLP:F]DVLHSDOHQLDRNQLNRW\Q\MHVWZFLJDQDJáyZQ\PVWUu-
mieniem do jamy ust
QHMLGDOHMGRSáXFSR]RVWDáDF] üXOHJDVSDOHQLX:]ZL]NX]
W\PGRNUZLPR*HSU]HGRVWDüVL -PJQLNRW\Q\]MHGQHJRSDSLHURVDZ]DOH*QRFL
RG VSRVREX SDOHQLD WM Ä]DFLJDQLD VL ´ 2EHFQLH ZLDGRPR *H MHGQRUD]RZH V]\ENLH
ZVWU]\NQL FLHF]áRZLHNRZL 50-PJZLQLDQXQLNRW\Q\Z\ZRáDáRE\QDW\FKPLDVWRZ
PLHUü7DNDGDZNDPR*H]QDMGRZDüVL QDZHWZMHGQ\PSDSLHURVLHQLNWMHGQDNQLH
XPLHUD]SRZRGXZ\SDOHQLDMHGQHJRSDSLHURVDSRQLHZD*ZF]DVLHSDOHQLDZFKáDQLD
VL W\ONR-2 mg nikotyny, a reszta ulega spaleniu. Ponadto nikotyna jest szybko meta-
EROL]RZDQDLXQLHF]\QQLDQDZZWURELHLZ\GDODQD]PRF]HP3RRNJRG]LQDFKRG
FKZLOL Z\SDOHQLD SDSLHURVyZ ZFKáRQL WHM QLNRW\Q\ UR]NáDGD VL OXE Z\GDOD
2VWUH]DWUXFLHQLNRW\QZ\ZRáXMHSRUD*HQLHRURGNDRddechowego i zaburzenia czyn-
QRFL VHUFD – NRF]\ VL ]JRQHP 1DMF] FLHM MHGQDN VSRW\NDP\ VL ] SU]HZOHNá\P
]DWUXFLHP QLNRW\Q X SDODF]\ : VNáDG G\PX W\WRQLRZHJR ZFKRG]L NRPSOHNV
]ZL]NyZFKHPLF]Q\FKNWyUHZQLNDMFZQDMGDOV]H]DNDPDUNLOXG]NLHJRRUganizmu,
G]LDáDMZLHORQDU]GRZR]DEXU]DMIXQNFMHZLHOXSURFHVyZ*\FLRZ\FK
25).
Dym tytoniowy prowadzi do powstania 14 lokalizacji nowotworowych.
6LOQ\]ZL]HNSU]\F]\QRZR-VNXWNRZ\REVHUZXMHVL GODQRZRWZRUyZ]áROLZ\FK
SáXFDNUWDQLJDUGáDSU]Há\NXMDP\XVWQHMPLHGQLF]HNQHUNRZ\FKS
FKHU]DPRF]o-
wego, trzustki (7, 8, 24).
6áDEV]\ ]ZL]HN SU]\F]\QRZR-VNXWNRZ\ REVHUZXMH VL GOD QRZRWZRUyZ ]áROi-
Z\FK*oáGNDQRVDZDUJLZWURE\PL*V]XQHUNLELDáDF]NL
Palenie tytoniu zw
L NV]DU\]\NR]DFKRURZDQLDQDFKRURE\XNáDGXNU*HQLDWDNLH
MDNFKRUREDZLHFRZDVHUFD]HVSyáSáXFQR-VHUFRZ\GHJHQHUDFMDPL*V]XVHUFRZHJR
QDGFLQLHQLH PLD*G*\FD W WQLDN DRUW\ FKRURE\ REZRGRZHJR XNáDGX QDF]\QLRZHJR
áF]QLH]FKoURE%XUJHUDFKRUREDQDF]\Py]JRZ\FK
=ZL NV]DVL UyZQLH*U\]\NR]DFKRURZDQLDQDLQQHVFKRU]HQLDWDNLHMDNSU]HZOe-
NáH]DSDOHQLHRVNU]HOL]DSDOHQLHSáXFDVWPDRVNU]HORZDJUX(OLFDSáXFFKRUREDZU]o-
GRZD *RáGND L GZXQDVWQLF\ NDWDUDNWD W\WRQLRZ\ QLHGRVáXFK L niedowidzenie, zwy-
URGQLHQLHSODPNL]ZL]DQH]ZLHNLHPSDUDGRQWR]DRVWHRSRUR]DFKRURED&URKQD
8, 24).
3DOHQLH W\WRQLX PD UyZQLH* ]ZL]HN ] WDNLPL SUREOHPDPL ]GURZRWQ\PL MDN
PQLHMV]D SáRGQRü QL*V]D ZDJD XURG]HQLRZD QRZRURGNyZ ]HVSyá QDJáHM PLHUFL
noworodka.
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
325
:HGáXJHNVSHUWyZZLDWRZHM2UJDQL]DFML=GURZLDSRQDGPLOLDUGOXG]LQDZLHFLH
SDOLW\WR:3ROVFHSDOLSRáRZDSRSXODFMLGRURVá\FK5RF]QLHZ NUDMDFKUR]ZLQL W\FK
XPLHUDSRQDGPLOLRQ\RVyE]SRZRGXVFKRU]HW\WRQLR]DOH*Q\FKSRáRZDSU]HG
URNLHP *\FLD 3RQDG ZV]\VWNLFK ]JRQyZ Z Z\*HM Z\PLHQLRQ\FK NUDMDFK MHVW
]ZL]DQ\FK]QLNRW\QL]PHP
&KDUDNWHU\VW\ND]HVSRáXX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
:HGáXJ REHFQLH RERZL]XMFHM Z QDV]\P NUDMX 0L G]\QDURGRZHM .ODV\ILNDFML
=DEXU]H3V\FKLF]Q\FKL=DEXU]H=achowania ICD-ZG]LDOHREHMPXMF\P]DEu-
U]HQLDSV\FKLF]QHL]DEXU]HQLD]DFKRZDQLDVSRZRGRZDQHX*\ZDQLHPVXEVWDQFMLSVy-
FKRDNW\ZQ\FKZ\VW
SXMR]QDF]RQHNRGHP)– Zaburzenia psychiczne i zaburze-
nia zachowania spowodowane paleniem tytoniu.
W przypadku
]HVSRáX X]DOH*QLHQLD RG QLNRW\Q\ Z\VW SXM SRGREQH REMDZ\ MDN
ZX]DOH*QLHQLXRGLQQ\FKVXEVWDQFMLSV\FKRDNW\ZQ\FKQSKHURLQ\PRUILQ\DONRKROX
(6, 17, 25).
=HVSyá X]DOH*QLHQLD RG QLNRW\Q\ VNáDGD VL ] REMDZyZ EHKDZLRUDOQ\FK IL]MROo-
gicznych i zmian pr
RFHVyZSR]QDZF]\FKNWyUHSRMDZLDMVL ZWRNXZLHORNURWQHJR
X*\FLDQLNRWyny(tytoniu).
=HVSyáFKDUDNWHU\]XMHVL
•
VLOQSRWU]HESU]\MPRZDQLDQLNRW\Q\
•
WUXGQRFLDPLNRQWURORZDQLDWHJR]DFKRZDQLD
•
XSRUF]\Z\PX*\ZDQLHPW\WRQLXZEUHZV]NRGOLZ\PQDVW SVWZRP
•
prz
HGNáDGDQLHPSU]\MPRZDQLDQLNRW\Q\SRQDGLQQH]DM FLDL]RERZLzania
•
]ZL NV]RQWROHUDQFM
•
Z\VW SRZDQLHPREMDZyZ]HVSRáXDEVW\QHQF\MQHJR
'JáyGW\WRQLXOXELQQ\FKSURGXNWyZ]DZLHUDMF\FKQLNRW\Q
']áHVDPRSRF]XFLHOXERVáDELHQLH
'O N
'nastrój dysforyczny
'GUD*OLZRüLQLHSRNyM
'EH]VHQQRü
'Z]PR*RQ\DSHW\W
']ZL NV]RQ\NDV]HO
'owrzodzenia jamy ustnej
'WUXGQRFLNRQFHQWUDFML
8]DOH*QLHQLHEHKDZLRUDOQH
3RZVWDQLH L XWUZDOHQLH X]DOH*QLHQLD RG W\WRQLX MHVW ]ZL]DQH ]H ]PLHQQRFL ]a-
FKRZDRVRE\SDOFHMZF]DVLHFR]RVWDáRRNUHORQHPLDQHPÄNDULHU\SDODF]D´
.ROHMQHHWDS\WHMÄNDULHU\´WRSRF]WNRZHGRZLDGF]HQLD] papierosami, nauka pale-
QLDLZNRFRZ\PHIHNFLHQDZ\NRZHX*\ZDQLHW\WRQLX&]\QQRüSDOHQLDW\WRQLXL
IDUPDNRORJLF]QHHIHNW\G]LDáDQLDQLNRW\Q\VSRZL]DQH]Uy*QRURGQ\PLF]\QQLNDPL
SV\FKRORJLF]Q\PL ZHZQ WU]Q\PL RUD] URGRZLVNRZ\P L ]HZQ WU]Q\PL NWyUH
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
326
Z\ZRáXMFK üSDOHQLDFRSRZRGXMH*HSDOHQLHVWDMHVL RGUXFKHPZDUXQNRZ\P
&]\QQLNDPL]HZQ WU]Q\PLZ\ZRáXMF\PLFK ü]DSDOHQLDVSDOHQLHSUzez in-
Q\FK ]DNRF]HQLH SRVLáNX SLFLH NDZ\ LOXE DONRKROX RUD] QDSL
FLH SV\FKLF]QH
Z
SRZRGX LVWQLHQLD WDN ZLHOX F]\QQLNyZ ZDUXQNXMF\FK SDOHQLH W\WRQLX SRU]XFHQLH
QDáRJXMHVWEDUG]RWUXGQ\PSURFHVHP3URFHVWHQSU]HELHJDZ kilku etapach cyklu
decyzyj
QHJRSUHNRQWHPSODFMLJá ERNLHJR]DVWDQDZLDQLDVL QDGSRU]XFHQLHPQDáRJX
który doprowadza do ostatecznej decyzji o
SRU]XFHQLXQDáRJXLZNRFXGRDNW\ZQHM
SUyE\RG]Z\F]DMHQLDVL RGSDOHQLD:RNUHVLHSUHNRQWHPSODFMLRVREDSDOFDQLHPy-
OLRSRU]XFHQLXQDáRJX3DOHQLHMHVW]ZL]DQH]SR]\W\ZQ\PLRGF]XFLDPLFRSRZo-
GXMH*HSDODF]MHVW]DGRZRORQ\5y*QRURGQHRGG]LDá\ZDQLDURGRZLVNRZHZ]JOGQD
]GURZLHFK üXQLH]DOH*QLHQLDVL RGQDáRJXSRZRGXM*HSDODF]]DF]\QDVL ]DVWDQa-
ZLDü QDG MHJR SRU]XFHQLHP NRQWHPSODFMD D QDVW SQLH U]XFD SDOHQLD G]LDáDQLH
.ROHMQ\ HWDS WR XWU]\PDQLH VWDQX QLHSDOHQLD $UELWUDOQLH XVWDORQR *H SDODF] MHVW Z
RNUHVLH NRQWHPSODFML MHOL MHJR SODQ\ SUyE\ U]XFHQLD QDáRJX SU]HNUDF]DM PLHVLF
a w
RNUHVLH G]LDáDQLD MH*HOL PD XVWDORQ GDW SRU]XFHQLD QDáRJX OXE SODQXMH U]XFLü
SDOHQLHZRNUHVLHGRPLHVLFD
&] FLSDODF]\XGDMHVL RGUD]XU]XFLüSDOHQLHMHGQDNZL NV]RüSRZUDFDGRQa-
áRJXLSRQRZQLHPXVLSU]HMüSU]H]NROHMQHHWDS\SURFHVXGRSURZDG]DMFHJRZNRFX
do utrzymania st
DQXQLHSDOHQLDOXESRZURWXGRQDáRJX= WHJRZ]JO GX
OHF]HQLHX]DOH*QLHQLDSRZLQQRE\üNRPSOHNVRZHL]DZLHUDüHOHPHQW\SV\FKRWHUDSLL
QDXNLQRZ\FK]DFKRZDRUD]ZSU]\SDGNDFKQLH]E GQ\FKOHF]HQLHIDUPDNRORJLF]QH
.RQLHF]QH MHVW UyZQLH* XZ]JO dnienie procesu porzucania palenia i stosowania od-
PLHQQ\FKPHWRGZ]DOH*QRFLRGWHJRQDMDNLPHWDSLHWHJRSURFHVX]QDMGXMHVL
Sa-
lacz.
1DMZD*QLHMV]\PF]\QQLNLHPZDUXQNXMF\PVXNFHVRVyEU]XFDMF\FKSDOHQLHMHVW
RGSRZLHGQLD PRW\ZDFMD :LDGRPR *H RVRE\ EHz silnej motywacji i postanowienia
U]XFHQLDSDOHQLDQDMF] FLHMZUDFDMGRQDáRJXSDOHQLDQDWRPLDVWRVRE\PDMFHVLOQ
PRW\ZDFM VZVWDQLHU]XFLüSDOHQLHEH]GRGDWNRZHMSRPRF\]HVWURQ\VáX*E\]GUo-
ZLD 6SRUyG ZLHOX PLOLRQyZ E\á\FK SDODF]\ QD FDá\P ZLHFLH D* SRU]XFDáR
QDáyJ VDPRG]LHOQLH EH] *DGQHM SRPRF\ 0RW\ZDFMD GR ]DSU]HVWDQLD SDOHQLD
PR*HE\üUy*QDQDMF] FLHMVWRZ]JO G\]GURZRWQHF]DVDPLZ]JOGQDLQQHRVRE\
QDMF] FLHM G]LHFL F] VWR Z]JO G\ HVWHW\F]QH FK ü XQLH]DOH*QLHQLD VL RG QDáRJX
Z]JO G\ILQDQVRZH
5y*QHG]LDáDQLDVSRáHF]QHWDNLHMDNDNFMHRZLDWRZHZSá\ZURGNyZPDVRZHM
NRPXQLNDFMLQDURGRZHLPL
G]\QDURGRZHGQLEH]SDSLHURVDOHJLVODFMDRJUDQLF]DMFD
palenie w miejscach publicznych, zakaz reklamy wyrobów tytoniowych, konkursy z
QDJURGDPLGODRVyEU]XFDMF\FKSDOHQLHPRJSREXG]DüOXEZ]PDFQLDüPRW\ZDFM GR
U]XFHQLD SDOHQLD 2OEU]\PL URO Z motywowaniu do zaprzestania palenia ma przy-
NáDGQDXF]\FLHOLOHNDU]\SLHO JQLDUHNF]\PáRG]LH*RZ\FKLGROL
W
LDGRPR *H V\VWHPDW\F]Q\ Z]URVW FHQ SDSLHURVyZ SRZ\*HM VWRSQLD LQIODFML So-
woduje ograniczenie konsumpcji tytoniu przez zmniejszenie konsumpcji przez osoby
SDOFH RUD] QLHUR]SRF]\QDQLH SDOHQLD SU]H] G]LHFL L PáRG]LH* GOD NWyU\FK F]\QQLN
finansowy jest bar
G]RLVWRWQ\=WHJRSRZRGXQDOH*\UyZQLH*]ZUyFLüEDF]QXZDJ
QD]DND]ZSURZDG]DQLDDXWRPDWyZVSU]HGD*\SDSLHURVyZ]DND]LFKVSU]HGD*\PDáo-
letnim oraz szcze
JyOQLHZD*Q\]DND]VSU]HGD*\SDSLHURVyZQDV]WXNL
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
327
8]DOH*QLHQLHIDUPDNRORJLF]QH
W Stanach
=MHGQRF]RQ\FK MX* RG ODW VLHGHPG]LHVLW\FK SDOHQLH W\WRQLX ]RVWDáR
X]QDQH]DX]DOH*QLHQLHWDNVLOQHMDNX]DOH*QLHQLHRGQDUNRW\NyZFR]RVWDáRSRWZLHr-
G]RQHZ5DSRUFLH1DF]HOQHJR/HNDU]D86$ZU6WZLHUG]RQRWDP*H
1. papierosy i inne postaci tytoniu p
RZRGXMX]DOH*nienie,
2.
VXEVWDQFMZ\ZRáXMFX]DOH*QLHQLHMHVWQLNRW\QD
3. procesy farmakologiczne i
EHKDZLRUDOQHNWyUHZDUXQNXMX]DOH*QLHQLHRGQi-
NRW\Q\VUyZQLHVLOQHMDNZ SU]\SDGNXX]DOH*QLHQLDRGNRNDLQ\F]\KHUo-
iny.
5yZQLH* ZLDWRZD 2UJDQL]DFMD =GURZLD X]QDáD W\WR ]D VXEVWDQFM Z\ZRáXMF
uzale
*QLHQLHMX*Z 1975 r. (13, 16).
']LDáDQLHP QLNRW\Q\ V REM WH ZV]\VWNLH QDU]G\ ZOLF]DMF Z WR UyZQLH* WDNLH
Z\*V]HF]\QQRFLPy]JXMDNP\OHQLHQDVWUyMVSUDZQRüXP\VáRZD1LNRW\QDPD
G]LDáDQLHSV\FKRDNW\ZXMFHZSá\ZDMFQDQDVWUyMLRGF]XFLDRUD]G]LDáDQLHHXIRU\]u-
MFH SRGREQH GR RSLDWyZ L DONRKROX %UDN QLNRW\Q\ MHVW SU]\NUR RGF]XZDQ\ SU]H]
SDODF]DX]DOH*QLHQLHSV\FKRORJLF]QH3RQDGWRSRGREQLHMDNZSU]\SDGNXG]LDáDQLD
LQQ\FKOHNyZZ\ZRáXMF\FKX]DOH*QLHQLHF]\QQRüXNáDGXQHUZRZHJR]RVWDMH]PLe-
QLRQDSU]\VWRVRZDQDGRG]LDáDQLDQLNRW\Q\L ]DEXU]DVL
JG\MHM]DEUDNQLHX]DOH*
nienie farmakologiczne) (9, 11, 13).
8]DOH*QLHQLH RG QLNRW\Q\ MHVW ]ZL]DQH ] SRZVWDQLHP WROHUDQFML RUD] REMDZDPL
odstawieni
D7ROHUDQFMDSROHJDQDSRGDZDQLXFRUD]ZL NV]\FKGDZHNGODRWU]\PDQLD
WDNLHJR VDPHJR HIHNWX -HVW WR VSRZRGRZDQH ]ZL NV]HQLHP DNW\ZQRFL HQ]\PyZ
NWyUHPHWDEROL]XMQLNRW\Q WROHUDQFMDIDUPDNRNLQHW\F]QDRUD]FRZD*QLHMV]HSU]y-
VWRVRZDQLHP XNáDGX QHUZRZHJR SRSU]H] ]PLDQ OLF]E\ UHFHSWRUyZ GOD QLNRW\Q\ GR
]DFKRZDQLDSUDZLGáRZHMF]\QQRFLWHJRXNáDGXWROHUDQFMDIDUPDNRG\QDPLF]QD*G\
GRMG]LHMX*GRZ\WZRU]HQLDWROHUDQFMLIDUPDNRG\QDPLF]QHMRGVWDZLHQLHOXE]PQLHj-
szenie poziomu nikotyny doprowadza do objawów odstawienia (1, 21).
Objawy odstawienia nikotyny
=DSU]HVWDQLHSDOHQLDZL*HVL ]SRZVWDQLHPVXELHNW\ZQ\FKL obiektywnych obja-
ZyZRGVWDZLHQLDQLNRW\Q\2EMDZ\VXELHNW\ZQHWRJáyGSDSLHURVDZ]URVWQDSL FLD
QLHSRNyM QDGPLHUQD QHUZRZRü DJUHVMD GHSUHVMD WUXGQRFL ] NRQFHQWUDFM XZDJL
QDGPLHUQD VHQQRü OXE EH]VHQQRü Z]URVW áDNQLHQLD 'R REMDZyZ RELHNW\ZQ\FK
NWyUH PR*QD ]EDGDü QDOH* ]PLDQ\ Z ]DSLVLH (.* VSDGNL FLQLHQLD W WQLF]HJR
]ZROQLHQLH F]\QQRFL VHUFD VSDGHN SR]LRPX NRUW\]ROX NDWHcholamin, wzrost masy
FLDáD ]DEXU]HQLD VQX XZDJL L SDPL FL 2EMDZ\ WH V QDMEDUG]LHM Z\UD*RQH Z FLJX
SLHUZV]HJRPLHVLFDD QDVW SQLHVWRSQLRZRXVW SXMFKRFLD*FK ü]DSDOHQLDSDSLHUo-
VD F] VWR SRMDZLD VL SR ZLHOX PLHVLFDFK D QDZHW ODWDFK RG ]DSU]HVWania palenia i
PR*HGoSURZDG]LüGRSRZURWXGRQDáRJX
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
328
']LDáDQLHQLNRW\Q\
&KROLQHUJLF]QHUHFHSWRU\QLNRW\QRZH1Z\VW SXMZ]ZRMDFKXNáDGXDXWRQRPLFz-
QHJRZSá\WFHPRWRU\F]QHMRUD]RXQ5HFHSWRU\PXVNDU\QRZH0L nikotynowe N,
centraln
HJR XNáDGX QHUZRZHJR V QLHUyZQRPLHUQLH UR]PLHV]F]RQH Z Uy*Q\FK F]
FLDFKPy]JX/LF]EDUHFHSWRUyZ0MHVW-NURWQLHZL NV]DRGOLF]E\UHFHSWRUyZ1
7HRVWDWQLH]QDMGXMVL
ZKLSRNDPSLHSRGZ]JyU]XWZRU]HVLDWNRZDW\PRUD]NRU]H
mózgowej (13).
Z recepto
UDPL Z ]ZRMDFK DXWRQRPLF]Q\FK ]ZL]DQ\ MHVW V]\ENL SRWHQFMDá SREu-
dzeniowy pozazwojowy. Presynaptyczne receptory nikotynowe w neuronach adrener-
JLF]Q\FK]ZL]DQHV]XZDOQLDQLHPQRUDGUHQDOLQ\5HFHSWRU\W\SX1QLHVSRZL]a-
ne z cyklicznymi nukleotydami. Pobudzenie tych receptorów prowadzi do reakcji
Z\ELyUF]\FKREDUG]RNUyWNLPF]DVLHXWDMHQLDFRGRZRG]LEUDNXRJQLZÄSRUHGQLFK´
W\SXF$03OXEF*03:L*VL RQHEH]SRUHGQLR]NDQDáHPVRGRZ\PLLFKSREu-
G]HQLHQDVLODÄDNW\ZDFM ´VRGRZ
0DáHGDZNLQLNRW\Q\MDNLHGRVWDMVL GRNUZLSRZ\SDOHQLXSDSLHURVDSREXG]DM
receptory cholinergiczne N w zwojach autonomicznych i w rdzeniu nadnerczy.
:XNáDG]LHZVSyáF]XOQ\PLQDGQHUF]RZ\PZ\ZRáXMHWRV\PSDW\NRWRQL
LNDWHFKROa-
mi
QHPL
2URGNRZH G]LDáDQLH QLNRW\Q\ PR*H E\ü RGF]XZDQH MDNR PLáH SREXG]HQLH OXE
XVSRNRMHQLHZ]DOH*QRFLRGLQG\ZLGXDOQ\FKVNáRQQRFLLVWDQXHPRFMRQDOQHJRSDOa-
F]D:RNUHVLHDEVW\QHQFMLQLNRW\QRZHMRSUyF]EUDNXRURGNRZHJRG]LDáDQLDQLNRWy-
Q\SDODF]PR*HQLHSU]\MHPQLHRGF]XZDüErak krótkich okresów hiperglikemii indu-
kowanych przez wyrzut adrenaliny z nadnerczy po wypaleniu papierosa (13, 17, 22).
:UDFDMF GR G]LDáDQLD RURGNRZHJR QLNRW\QD QDVLOD Z\G]LHODQLH GRSDPLQ\
w
MGU]H SyáOH*F\P ]ZL NV]D Z\áDGRZDQLD NRPyUHN GRSDPLQHUJLF]nych w F] FL
EU]XV]QHMQDNU\ZNLLSUDZGRSRGREQLHWDN*HZNRU]HSU]HGF]RáRZHM3URFHVWHQZL
zano z mechanizmami pobudzania lub nagrody. W warunkach fizjologicznych dopa-
PLQD Z\G]LHOD VL
Z W\P PLHMVFX Z ID]LH RF]HNLZDQLD ]DUyZQR QD VSR*\FLH SRNDr-
mów, jak i
]DFKRZDQLDVHNVXDOQH3UDZGRSRGREQLHSHáQLURO PRW\ZDF\MQOXESREu-
G]DMFGRWHJRW\SX]DFKRZD.RPyUNLGRSDPLQHUJLF]QHF] FLEU]XV]QHMQDNU\ZNL
RWU]\PXMERG(FHSREXG]DMFH] NRU\SU]HGF]RáRZHM1LHNWyUHZ\QLNLEDGDZVND]u-
M*HZVFKL]RIUHQLLXSROHG]RQDMHVWZáDQLHDNW\ZQRüNRU\SU]HGF]RáRZHMFRáF]\
VL ] REMDZDPLXE\WNRZ\PL=UHGXNRZDQ\QDS GL]RERM WQLHQLHFKRU\FKQDVFKL]o-
IUHQL PRJ E\ü VNXWNLHP REQL*HQLD DNW\ZQRFL RURGND QDJURG\ :\GDMH VL *H
SU]\QDMPQLHMF] FLRZRQDGX*\ZDQLHQLNRW\Q\SU]H]FKRU\FKQDVFKL]RIUHQL Zynika
]XZDOQLDQLDSU]H]QLGRSDPLQ\ZMGU]HSyáOH*F\P0R*OLZH*HWHQVDPPHFKa-
QL]PSURZDG]LGRQDGPLHUQHJRSDOHQLDSU]H]FKRU\FKQDGHSUHVM $QDORJLF]QLHG]La-
áDM SU]HZOHNOH SRGDZDQH OHNL SU]HFLZGHSUHV\MQH UyZQLH* ]ZL NV]DM Z\G]LHOanie
GRSDPLQ\ Z RURGNX QDJURG\ Z MGU]H SyáOH*F\P ']LDáDQLH QLNRW\Q\ MHVW MHGQDN
]QDF]QLHV]HUV]HWDN*H]ZL NV]DRQDDNW\ZQRüDGUHQHUJLF]QZPLHMVFXVLQDZ\PL
]PLHQLDREUyWVHURWRQLQ\ZRXQ2EDWHG]LDáDQLDPRJVSU]\MDüSRSUDZLH nastroju.
6W\PXODFMDFKROLQHUJLF]Q\FKUHFHSWRUyZZRXQWáXPDF]\URO
MDNSDOHQLHW\WRQLX
odgrywa w chorobie, czy zespole Parkinsona, w chorobie Alzheimera oraz poprawie
funkcji poznawczych (10, 13).
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
329
2EHFQLH PyZL VL WDN*H R SHZQ\FK SRWHQFMDOQ\FK NRU]ystnych mechanizmach
G]LDáania nikotyny w organizmie.
1DOH*GRQLFK$QW\HVWURJHQRZ\PDMF\ZSá\ZQD]DFKRURZDOQRüPLQQD
ZáyNQLDNRPL QLDNDPDFLF\L HQGRPHWULR] 0HFKDQL]PWHQQLHMHVWGRNRFDSR]Qa-
Q\ %\ü PR*H LVWQLHMH EH]SRUHGQL WRNV\F]Q\ ZSá\Z QD S FKHU]\NL MDMQLNRZH OXE
Z\VW SXM ]DNáyFHQLD QD RVL SU]\VDGND Py]JRZD – XNáDG KRUPRQyZ SáFLRZ\FK
+DPRZDQLHV\QWH]\SURVWDJODQG\QLRGG]LDá\ZDQLHZWHQVSRVyEQDXNáDGLPPu-
QRORJLF]Q\RGJU\ZDURO PLQZRFKURQQ\PZSá\ZLHQD]DEXU]HQLDFLQLHQLDW WQi-
F]HJRNUZLZFL*\-HGQDNDE\X]\VNDüWHJRW\SXNRU]\VWQHHIHNW\WU]HEDOLF]\üVL ]
RGSRZLHGQLRZ\VRNLPLNRV]WDPLSDOHQLDW\WRQLX7DNZáDQLHPHFKDQL]PDQW\HVWUo-
JHQRZ\]ZL]DQ\]QLNRW\QSRGQRVLU\]\NRSDWRORJLF]Q\FK]áDPDNRFLZVNXWHN
os
WHRSRUR]\DKDPRZDQLHV\QWH]\SURVWDJODQG\QWRPLQZSá\ZSDOHQLDW\WRQLXQD
FKRURE\QDF]\NUZLRQRQ\FK
Metody diagnostyczne
Test motywacji do zaprzestania palenia wg Schneider
3RPLDUPRW\ZDFMLGR]DSU]HVWDQLDSDOHQLD]DSRPRFWHVWXGU6FKQHLGHU
Diag
QR]DJRWRZRFLPRW\ZDFMLSDFMHQWDGR]HUZDQLD]QDáRJLHPSDOHQLDW\WRQLX
VWDQRZL SLHUZV]\ NURN Z SRGM W\P OHF]HQLX RGZ\NRZ\P 'R SRPLDUX PRW\ZDFML
]DSU]HVWDQLDSDOHQLDW\WRQLXVáX*\WHVWRSUDFRZDQ\SU]H]GU1LQ\6FKQHLGHU]8QLZHr-
sytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Normalizacji testów do warunków polskich
GRNRQDQRZ=DNáDG]LH(SLGHPLRORJLLL3UHZHQFML1RZRWZRUyZ&HQWUXP2QNRORJLL–
,QVW\WXWXZ:DUV]DZLH6NáDGDVL RQ]UyZQRZD*Q\FKS\WDQDNWyUHPR*QDRd-
SRZLHG]LHüWZLHUG]FROXESU]HF]FR:WHFLHEDGDVL GHNODURZDQFK üSDFMHQWDGR
U]XFHQLD SDOHQLD MHJR GRZLDGF]HQLD Z W\P ]DNUHVLH PRW\Z\ WHM GHF\]MLZLHG] R
QDZ\NDFK ]ZL]DQ\FK ] SDOHQLHP PHWRGDFK WHUDSLL RGZ\NRZHM L REMDZDFK ]HVSRáX
DEVW\QHQF\MQHJRPR*OLZRFLZVSDUFLDVSRáHF]QHJRZRNUHsie abstynencji, zadowole-
QLH]SUDF\LWU\EX*\FLD
Test Schneider
Pytanie
Odpowiedzi
1.
&]\FKFHV]U]XFLüSDOHQLHW\WRQLX" Tak
Nie
2.
&]\GHF\GXMHV]VL QDWRGODVLHELHVDPHJR
SRGNUHO7DNF]\GODNRJRLQQHJRQSGODURG]LQ\LWSSRd-
NUHO1LH"
Tak Nie
3.
&]\SRGHMPRZDáHDSUyE\U]XFHQLDSDOHQLD" Tak
Nie
4.
&]\RULHQWXMHV]VL ZMDNLFKV\WXDFMDFKSDOLV]QDMF] FLHM" Tak Nie
5.
&]\ZLHV]GODF]HJRSDOLV]W\WR" Tak
Nie
6. Cz
\PRJáDE\PyJáE\OLF]\üQDSRPRFURG]LQ\SU]\MDFLyá
LWSJG\E\FKFLDáDFKFLDáU]XFLüSDOHQLH"
Tak Nie
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
330
7.
&]\F]áRQNRZLHWZRMHMURG]LQ\VRVREDPLQLHSDOF\PL" Tak Nie
8.
&]\ZPLHMVFXZNWyU\PSUDFXMHV]QLHSDOLVL W\WRQLX" Tak
Nie
9. Czy jes
WH]DGRZRORQ\]HVZRMHMSUDF\LWU\EX*\FLD" Tak
Nie
10.
&]\RULHQWXMHV]VL JG]LHLZMDNLVSRVyEV]XNDüSRPRF\
JG\E\PLDáPLDáDSUREOHP\]XWU]\PDQLHPDEVW\QHQFML"
Tak Nie
11.
&]\ZLHV]QDMDNLHSRNXV\LWUXGQRFLE
G]LHV]QDUD*RQ\D
w okresie abstynencji?
Tak Nie
12.
&]\ZLHV]ZMDNLVSRVyEVDPHPXVRELHSRUDG]LüZV\WXDFMDFK
kryzysowych?
Tak Nie
,QWHUSUHWDFMDZ\QLNyZWHVWXGU6FKQHLGHUL]ZL]DQH]W\P]DOHFHQLD
3RPLDUXPRW\ZDFMLGR]DSU]HVWDQLDSDOHQLDGRNRQXMHVL SRSU]H]SRGVXPRZDQLH
wszystkich udzielonych przez pacjenta odpowiedzi „Tak” i osobno podsumowania
odpowiedzi „Nie”.
-H*HOL VXPD XG]LHORQ\FK SU]H] SDFMHQWD RGSRZLHG]L Ä7DN´ MHVW Z\*V]D RG VXP\
RGSRZLHG]LÄ1LH´R]QDF]DWR*HXPRW\ZRZDQ\MHVWRQVWRVXQNRZRVLOQLHGR]HUZDQLD
] QDáRJLHP SDOHQLD W\WRQLX 6LáD MHJR PRW\ZDFML ]DOH*\ RG OLF]E\ RGSRZLHG]L W\SX
Ä7DN´ ,P ZL FHM UD]\ QD S\WDQLD WHVWX SDFMHQW RGSRZLDGD WZLHUG]FR W\P ZL NV]D
MHVWMHJRJRWRZRüGR]DSU]HVWDQLDSDOHQLD1LHR]QDF]DWRMHGQDN*HQLHE G]LHPLDá
*DGQ\FKSUREOHPyZ]ZL]DQ\FK] U]XFHQLHPSDOHQLDQSSRSRMDZLHQLXVL REMDZyZ
]HVSRáXDEVW\QHQF\MQHJR:WHG\QDOH*\PXVL SRPRFZLFKUR]ZL]DQLX
-HOLQDWRPLDVWSDFMHQWF] FLHM]DNUHODáRGSRZLHG(Ä1LH´R]QDF]DWR*HMHJRJo-
WRZRüGR]HUZDQLD]QDáRJLHPQLHMHVW]E\WZ\VRNDLEG(PR*HZRJyOHQLH]GHFy-
GRZDüVL QDSRGM FLHSUyE\]DSU]HVWDQLDSDOHQLDEG(PR*HSRQLHüSRUD*N MX*Z
SLHUZV]\FK GQLDFK DEVW\QHQFML 1DOH*\ JR MHGQDN SU]HNRQDü DE\ QLH UH]\JQRZDá ]
UR]ZD*HQLD GHF\]ML R U]XFHQLX SDOHQLD OXE SRGM FLD WDNLHM SUyE\ Z QDMEOL*V]HM SU]y-
V]áRFL 7U]HED VSUDZG]Lü QD NWyUH S\WDQLD SDFMHQW XG]LHOLá RGSRZLHG]L SU]HF]FHM L
]DSURSRQRZDü PX DE\ VSUyERZDá UR]ZL]Dü VZRMH SUREOHP\ 3RUyG SRZRGyZ Qi-
skiej motywacji pacjenta do zaprzestania palenia jest niewiara pacje
QWDZVNXWHF]QRü
OHF]HQLDRGZ\NRZHJREUDNZLHG]\RPHWRGDFKOHF]HQLDQLHFK üGR]PLDQ\VZRLFK
QDZ\NyZRUD]EUDNSRPRF\LZVSDUFLD]HVWURQ\RVyEQDMEOL*V]\FK
7HVWX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\ZJ)DJHVWU|PD
&KDUDNWHU\VW\ND.ZHVWLRQDULXV]D8]DOH*QLHQLDRG1ikotyny.
7HVW)DJHVWU|PDMHVWNZHVWLRQDULXV]RZPHWRGEDGDQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
6áX*\ RQ SU]HGH ZV]\VWNLP GR SRPLDUX IDUPDNRJHQQHJR VNáDGQLND X]DOH*QLHQLD RG
QLNRW\Q\RGSRZLDGDMFQDS\WDQLHF]\SDFMHQWMHVWX]DOH*QLRQ\DZPQLHMV]\P]a-
kresie,
MDNLMHVWSR]LRPWHJRX]DOH*QLHQLD.ZHVWLRQDULXV]VNáDGDVL ]Z\VNDORZa-
Q\FKZDUWRFLRGGROXERGGRS\WDZVND(QLNRZ\FK]NWyU\FKQDMZL
NV]H
znaczenie posiada pytanie o czas zapalenia pierwszego papierosa po przebudzeniu;
MHOLSDODF]VL JDSRSDSLHURVDZFLJXPLQXWSRSU]HEXG]HQLXR]QDF]DWR*HQLHPo-
*HVRELHEH]]DSDOHQLDSDSLHURVDSRUDG]Lü]REMDZDPLJáRGXQLNRW\QRZHJRSRRNUHVLH
DEVW\QHQFMLQRFQHM7DN*HSDOHQLHZL FHMQL*SDSLHURVyZG]LHQQLHGDMHGX*HSUDw-
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
331
GRSRGRELHVWZR *H SDOF\ SDFMHQW MHVW RVRE X]DOH*QLRQ RG QLNRW\Q\ : kwestio-
QDULXV]X]DNáDGDVL *HX]DOH*QLHQLHRGQLNRW\Q\MHVW]MDZLVNLHP]áR*RQ\PLMHG\QLH
]EDGDQLHFRQDMPQLHMNLONXVLOQLH]QLPVNRUHORZDQ\FKZVND(QLNyZSR]ZROLGRNRQDü
WUDIQHJRSRPLDUXWDNZL FZFHOXRFHQ\X]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\QDOH*\XZ]JO GQLü
RGSRZLHG]LQDZV]\VWNLHS\WDQLDNZHVWLRQDULXV]D:FHOXRFHQ\X]DOH*QLHQLDQDOH*\
GRNRQDüSRGVXPRZDQLDZDUWRFLVNDOLSU]\SLVDQ\FKGDQ\PRGSRZLedziom.
7HVWX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\ZJ)DJHVWU|PD
Pytanie
2GSRZLHG( Punkty
1.
Jak szybko po przebudzeniu zapala pani (pan)
pierwszego papierosa?
Do 5 minut
6-30 minut
po 60 minutach
3
2
1
2.
&]\PDSDQLSDQWUXGQRFL]SRZVWU]\PDQLHPVL
od palenia w miejscach, gdzie to jest zakazane?
Tak
Nie
1
0
3. Z
którego papierosa jest pani (panu) najtrudniej
zre
]\JQRZDü"
Z pierwszego rano
=ND*GHJRLQQHJR
4.
,OHSDSLHURVyZZ\SDODSDQLSDQZFLJXGQLD"
10 lub mniej
11 – 20
21 – 30
LZL
FHM
0
1
2
3
5.
&]\F] FLHMSDOLSDQLSDQSDSLHURV\ZFLJXSLHUw-
V]\FKJRG]LQSRSU]HEXG]HQLXQL*ZSR]RVWDáHMF]
FL
dnia?
Tak
Nie
1
0
6.
Czy pali pani (pan) papierosy nawet wtedy, gdy jest
SDQLSDQWDNFKRUD\*HPXVLOH*HüZáy*NX"
Tak
Nie
1
0
In
WHUSUHWDFMD .ZHVWLRQDULXV]D 8]DOH*QLHQLD ZJ )DJHUVWU|PD L Z\QLNDMFH ] QLHM
zalecenia
=HEUDQLHSRQL*HMSXQNWyZR]QDF]D*HSDFMHQWQLHMHVWSUDZGRSRGREQLHIDUPDNo-
ORJLF]QLHX]DOH*QLRQ\RGQLNRW\Q\DSDOHQLHW\WRQLXMHVWGODQLHJREG(Z\XF]onym,
EG(SV\FKRVSRáHF]QLHJHQHURZDQ\P]DFKRZDQLHP:OHF]HQLXRGZ\NRZ\PSRZLn-
QD Z\VWDUF]\ü VW\PXORZDQD DXWRU\WDW\ZQ SRUDG OHNDUVN VLOQD PRW\ZDFMD L ZROD
zostania abstynentem, skrupulatne wykonanie dobrze zaplanowanego programu samo-
kontroli oraz wsparcie ze strony o
WRF]HQLD)DUPDNRORJLF]QHURGNLRGZ\NRZHZW\P
VXEVW\WXW\QLNRW\Q\QLHE GSUDZGRSRGREQLHSRWU]HEQH
=HEUDQLH L ZL FHM SXQNWyZ R]QDF]D QDWRPLDVW *H SDFMHQW MHVW SUDZGRSRGREQLH
IDUPDNRORJLF]QLHX]DOH*QLRQ\RGQLNRW\Q\LMDNPXVL Z\GDMHQLHPR*H*\übez pa-
SLHURVD :LHOX SDFMHQWyZ X NWyU\FK LQWHQV\ZQH L GáXJRWUZDáH SDOHQLH SDSLHURVyZ
VWDáR SRZRGHP VFKRU]H OXE REMDZyZ FKRURERWZyUF]\FK SU]H*\ZD SRZD*Q\ G\Oe-
PDWSRQLHZD*FKFLDáRE\]HUZDü]QDáRJLHPDOH]SRZRGXX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
QLH PR*H WHJRXF]\QLü1DOH*\UR]ZD*\üF]\ZWDNLPSU]\SDGNXSR]D]DVWRVRZa-
QLHPSRZ\*V]\FKPHWRGOHF]HQLDSDFMHQWRZLQLHQDOH*\SU]HSLVDüURGNyZIDUPDNo-
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
332
ORJLF]Q\FK ]DZLHUDMF\FK QLNRW\Q QS QLNRW\QRZHM JXP\ GR *XFLD OXE QDVNyUQ\FK
SODVWUyZQLNRW\QRZ\FKDWDN*HLQQ\FKOHNyZ]PQLHMV]DMF\FKREMDZ\]HVSRáXRGVWa-
wienia nikotyny.
/(&=(1,(8=$/()1,(1,$2'1,.27<1<
:OHF]HQLXX]DOH*QLHQLDRGW\WRQLXPR*QDZ\Uy*QLüNLONDPHWRG
– Metody
behawioralne
– Samokontrola
pacjenta
–
Hipnoza i akupunktura
– Terapia
grupowa
– Leczenie
farmakologiczne
,VWRWQHMHVW*HVWRVRZDQHPHWRG\PDMFKDUDNWHUQLHW\ONRREMDZRZ\OHF]WDN*H
SU]\F]\QRZ\FRáDWZRGRVWU]HFZRGQLHVLHQLXGRWDNJUR(QHMW\WRQLR]DOH*QHMFKRURE\
jak rak krtani, w którym po zastosowaniu radykalnego leczenia onkologicznego i po
z
DSU]HVWDQLXSDOHQLDSDSLHURVyZPR*QDX]yVNDüWUZDáHZ\OHF]HQLH
Metody behawioralne
:L NV]RüW\FKPHWRGRSDUWDMHVWQDWHRULLXZDUXQNRZDQLDOXEWHRULLXF]HQLDVL
NWyU\FK JáyZQ ]DVDG MHVW RNUHOHQLH ]DFKRZDQLD SU]H] NRQVHNZHQFMH ] QLHJR Zy-
Sá\ZDMFHMHOLZZ\QLNXGDQHJR]DFKRZDQLDQDVW
SXMHQLHPLá\VNXWHNWR]DFKRZa-
nie takie jest stopniowo eliminowane. W odniesieniu do palaczy mamy tu do czynie-
QLD ] SRZWDU]DMF\P VL
Z\VW
SRZDQLHP GZyFK ]MDZLVN SDOHQLD L MDNLHJR ERG(FD
nieprzyjemnego (awersyjnego).
7DNLH SRáF]HQLH ]MDZLVN SURZDG]L GR ZDUXQNRZHM
UHDNFMLDZHUV\MQHM0HWRGKLVWRU\F]QMHVWVWRVRZDQLHERG(FDHOHNWU\F]QHJR3RGF]DV
OHF]HQLD W PHWRG SDFMHQW SDOL QRUPDOQLH D WHUDSHXWD VWRVXMH ZREHF QLHJR ERG(FH
HOHNWU\F]QH Sá\QFH SU]H] SU]\PRFRZDQH GR VNyU\ HOHNWURG\ 6WRVRZDQH ERG(FH V
QLHSU]\MHPQHSRZLQQ\ZL FZ\ZRá\ZDüXSDFMHQWDUH]\JQDFM ]SDOHQLD,QQPHWo-
GWHJRVDPHJRW\SXMHVWVWRVRZDQLHG\PXW\WRQLRZHJRMDNRERG(FDDZHUV\MQHJRF]\
metoda szybkiego palenia tytoniu. Chodzi tu o uzyskanie b
RG(FD DZHUV\MQHJR SU]\
QDGPLHUQHMLQKDODFMLW\WRQLX0HWRG\WHSR]ZDODMX]\VNDüGRüGREUHZ\QLNLNUyWNo-
WHUPLQRZHQDWRPLDVWUH]XOWDW\RGOHJáHVZWSOLZH0HWRG\WHREHFQLHQLHV]DOecane
]HZ]JO GXQDQDUD*HQLHSDFMHQWDQDQDGPLHUQHLORFLG\PXW\WRQLRwego i zwizane z
W\PZFKáDQLDQLHGX*HMLORFLVXEVWDQFMLWRNV\F]Q\FK
0HWRG\ SR]\W\ZQHJR Z]PRFQLHQLD SROHJDM QD Uy*QRURGQ\FK VSRVREDFK QDJUa-
dzania pozytywnego zachowania, w tym przypadku niepalenia.
Samokontrola pacjenta
W metodzie tej w
\NRU]\VWXMHVL Uy*QH]GDU]HQLD]ZL]DQH]SDOHQLHP1DSU]y-
NáDG MHOL SDFMHQW ]Z\Ná SDOLü SDSLHURVD SRGF]DV SLFLD NDZ\ F]\ KHUEDW\ SRZLQLHQ
]PLHQLü QDSyM OXE SRU MHJR NRQVXPSFML =DVWRVXMH Z WHQ VSRVyE SU]HUZDQH MHGQR
RJQLZRQDáRJX,QQZHUVMWHMPHWody jest zakodowanie w ZLDGRPRFLLSRGZLa-
GRPRFLSDODF]D*HSDOLüZROQRW\ONRQDRNUHORQ\V\JQDáSRGDZDQ\SU]H]VSU] *RQH
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
333
]]HJDUHPXU]G]HQLH=DND*G\PUD]HPSDOHQLHáF]\VL ]V\JQDáHPDOLF]EDV\JQa-
áyZ MHVW VWRSQLRZR ]PQLHMV]DQD &HFK FKDUDNWHU\VW\F]Q W\FK PHWRG MHVW ]QDF]Q\
DNW\ZQ\XG]LDáSDODF]DNWyU\ZSURZDG]DGROHF]HQLDVZyMZáDVQ\SURJUDP0HWRGD
samokontroli jest zwykle w trakcie kuracji odwy
NRZHMáF]RQD]LQQ\PL
7HFKQLNL]PQLHMV]HQLDLORFLZ\SDODQ\FKG]LHQQLHSDSLHURVyZOXEX*\ZDQLHLFKDOH
JDWXQNyZ R ]PQLHMV]RQHM LORFL QLNRW\Q\ RND]Dá\ VL QLHVNXWHF]QH : przypadku
RJUDQLF]HQLDLORFLOLF]E\SDSLHURVyZND*G\]QLFK]ZL NV]DFK üSDOHQLDDRJUDQi-
F]HQLH ]DZDUWRFL QLNRW\Q\ Z SDSLHURVLH SRZRGXMH ]PLDQ WHFKQLNL ]DFLJDQLD VL
G\PHPL]ZL NV]RQELRGRVW pQRüQLNRW\Q\
Hipnoza i akupunktura
:DUWRü KLSQR]\ Z RG]Z\F]DMDQLX OXG]L RG SDOHQLD MHVW WUXGQR XVWDOLü ] co naj-
mniej kilku powodów:
–
EDGDQLDQDXNRZHV]áHMMDNRFLERSR]EDZLRQHJUXSNRQWUROQ\FK
– nie ma jednoznaczne
M GHILQLFML KLSQR]\ SRG SRM FLHP KLSQR]\ VWRVXMH VL
PLQUHODNVSRáF]RQ\]VXJHVWLVWDQJá ERNLHJRWUDQVX
–
HIHNW\KLSQR]\X]DOH*QLRQHVRGGRZLDGF]HQLDWHUDSHXW\VWDUDQQHMVHOHNFML
SDFMHQWyZLLFKSRGDWQRFLVWRSQLDPRW\ZDFMLSDFMHQWyZLLFKVtopnia podat-
QRFLQDVXJHVWL
6WGWH*KLSQR]DQLHMHVWSROHFDQPHWRGOHF]HQLDSRGREQLHMDNDNXSXQNWXUDNWó-
UD SUDZGRSRGREQLH G]LDáD SU]H] RJyOQ\ HIHNW ÄSODFHER´ -HOL MHGQDN SDODF] W\WRQLX
GRPDJDVL WHJRURG]DMXOHF]HQLDWRQLHQDOH*\PXJR]DEUDQLDü:DUWRQDGPLHQLü*H
DNXSXQNWXUD EDUG]R RVWDWQLR SRSXODUQD WDN*H L Z 3ROVFH MHVW PHWRG VWRVRZDQ Z
&KLQDFKRGVHWHNODW2VWDWQLRSUyEXMHVL
Z\NRU]\VWDüDNXSXQNWXU
LLQQHSRFKRGQH
techniki do odzwyczajania palaczy od tytoniu, co – jak
ZVSRPQLDQRZ\*HM–G]LDáD
JáyZQLHZRSDUFLXRHIHNWÄSODFHER´
1LH]PLHQLDWRMHGQDNIDNWX*HURG]DM]DELHJyZRND]XMHVL E\üSRPRFQ\GODZLe-
OXSDFMHQWyZZSU]H]Z\FL *DQLXX]DOH*QLHQLHRGQLNRW\Q\: odzwycza-janiu
RGQDáRJXSDOHQLDVWRVXMHVL QDNáXZDQLHZGZyFKSXQNWDFKQDNáXFLHQRVDRUD]XFKD
1DNáXFLHQRVDPDSRZRGRZDü]PQLHMV]HQLHSU]HNUZLHQLDXNáDGXRGGHFKRZHJRLZy-
ZRá\ZDüRGUD] GRQLNRW\Q\6W\PXODFMDXFKDPR*HE\üSU]HGáX*RQDSU]H]LPSODQWa-
FM
VWDSOHUDFKLUXrgicznego.
Terapia grupowa
N
DMZD*QLHMV]\PLFHFKDPLWHUDSLLJUXSRZHMMHVW]DSHZQLHQLHZ]DMHPQHJRSRSDUFLD
RUD]HOHPHQW\HGXNDFML]GURZRWQHM*UXS\WHUDSHXW\F]QHVWDUDMVL SU]\FLJQüSDOa-
F]\ X]DOH*QLRQ\FK NWyU]\ SRZLQQL PLHü VLOQ PRW\ZDFM
GR ]HUZDQLD ] QDáRJLHP
palenia tytoniu, l
XEPXV]GRNRQDüSHZQHJRZ\VLáNXDE\XF]HVWQLF]\üZNXUVLHRd-
Z\NRZ\P'X*HGRZLDGF]HQLHLWUDG\FMHZZDOFH] QLNRW\QL]PHPPD.RFLyá$d-
ZHQW\VWyZ'QLD6LyGPHJR/HNDU]H]ZL]DQL] W\P.RFLRáHPRSUDFRZDOLW]Z3Uo-
JUDPSL FLXGQLVWRVRZDQ\]GREU\PHIHNWHPWDN*HZ3ROVFH1LHSRGZD*DOQ\PSOu-
VHPWHMPHWRG\MHVWNUyWNRWUZDáRüLSURVWRWD
3V\FKRWHUDSLD JUXSRZD SRPDJD SDODF]RP SRU]XFLü QDáyJ SRSU]H] QDXN ]PLDQ\
]DFKRZD =D]Z\F]DM SRGF]DV WHUDSLL JUXSRZHM VWRVXMH VL WHFKQLNL VNLHURZDQH QD
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
334
wzmocnienie mo
W\ZDFMLRUD]PRQLWRURZDQLDQDáRJX:F]DVLH]DM üJUXSRZ\FKSDOa-
F]HPDMZ\]QDF]RQGDW SRU]XFHQLDQDáRJXLSU]HVWDMSDOLüVWRVXMFWHFKQLN VWRp-
QLRZHJR RJUDQLF]DQLD OLF]E\ Z\SDODQ\FKSDSLHURVyZ$OWHUQDW\ZZ\GDMHVL GX*R
EDUG]LHMVNXWHF]QMHVWQDJáHFDáNRZLWH]DSU]HVWDQLHSDOHQLD]GQLDQDG]LH%DUG]R
LVWRWQ\P HOHPHQWHP WHUDSLL MHVW QDXF]HQLH SDODF]D MDN SRUDG]Lü VRELH ] REMDZDPL
DEVW\QHQFMLRUD]QDXF]HQLHQRZ\FK]DFKRZDZUy*Q\FKV\WXDFMDFK*\FLRZ\FKEH]
NRQLHF]QRFL ]DSDODQLD SDSLHURVD 6]F]HJyOQ\ QDFLVN NáDG]LH VL QD XZLDGRPLHQLH
RVRELH SDOFHM F]\QQLNyZ L V\WXDFML Z\ZRáXMF\FK RGUXFK SDOHQLD RUD] XWU]\PDQLH
niepalenia przez opanowanie technik odmawiania zapalenia papierosa. W czasie tera-
SLLJUXSRZHMVWRVXMHVL
UyZQLH*WHFKQLNLUHODNVDF\MQH:L
NV]RüSURJUDPyZJUXSo-
wych stosuje wiele metod behawioralnych z zastosowaniem elementów awersyjnych
(20). Zastosowanie wielu metod behawioralnych w programie odzwyczajania od pale-
QLD]ZL NV]DMHJRHIHNW\ZQRü
Leczenie farmakologiczne
Farmakologicz
QHOHF]HQLH]DOH*QRFLW\WRQLRZHMSRG*DZNLONXNLHUXQNDFK:No-
OHMQRFLKLVWRU\F]QHMVWR
–
stosowanie pochodnych lobeliny,
–
stosowanie tzw. produktów naturalnych,
–
VWRVRZDQLHOHNyZWUDQNZLOL]XMF\FK
–
substytucyjna terapia nikotynowa,
– stosowanie
buprionu,
:L NV]RüPHWRGIDUPDNRORJLF]Q\FKPDFKDUDNWHUREMDZRZ\DQLHSU]\F]\QRZ\
LVáX*\JáyZQLH]áDJRG]HQLXREMDZyZ]ZL]DQ\FK]U]XFHQLHPQDáRJXSDOHQLDW\WRQLX
(7, 8, 24).
/REHOLQDE GFDDONDORLGHPZ\L]RORZDQ\P]HVWURLF]NLUR]G WHMLobelia infalta)
jest an
DORJLHP QLNRW\Q\ Z\ND]XMH ZLHOH G]LDáD DQDORJLF]Q\FK ] QLNRW\Q 0LPR
GX*HM LORFL SXEOLNDFML QD WHQ WHPDW QLH XGDáR VL GRWG GRZLHü MHM VNXWHF]QRFL Z
WHUDSLLDQW\QLNRW\QRZHMDMHMHIHNWMHVWSRUyZQ\ZDQ\]SODFHER2EHFQLHWUZDMSUyE\
stosowania inn
\FKDQDORJyZQLNRW\Q\FRE\üPR*HGRSURZDG]LGRZSURZDG]HQLDGR
WHUDSLL QRZ\FK VXEVWDQFML G]LDáDMF\FK QD UHFHSWRU\ 1-cholinergiczne, czyli nikoty-
QRZHV]F]HJyOQLHZPy]JXSRZLQQRWR]PQLHMV]\üREMDZ\DEVW\QHQFMLQLNRW\QRZHM
bez stosowania nikotyny.
W te
UDSLLDQW\QLNRW\QRZHMVWRVXMHVL UyZQLH*W]ZSURGXNW\QDWXUDOQHSUHSDUDW\
]LRáRZH L LQQH PDMFH SRPDJDü SDOF\P SU]HáDPDü SRWU]HE ]DSDOHQLD SDSLHURVD
]PQLHMV]\üQDSL
FLHQHUZRZHRGZLH*\üMDP
XVWQ]ZL
NV]\üVW
*HQLHJOXNR]\Z
organizmie i zmniejsz
\üDSHW\W-HGQ\P]WDNLFKSUHSDUDWyZGRVW SQ\FKZ3ROVFHMHVW
7$%$&2))]DZLHUDMF\Z\FLJL]JXDUDQ\L SL FLRUQLNDROHMNLDQ\*RZ\LPL WRZ\
RUD] JOXNR] 3UHSDUDW WHQ XáDWZLD RG]Z\F]DMHQLH VL RG SDOHQLD W\WRQLX QD GURG]H
]DEXU]DQLDRGF]Xü]P\VáRZ\FK]ZL]DQ\FK]SDOHQLHPLRGG]LDá\ZDQLDQDRURGNRZ\
XNáDGQHUZRZ\*DUEQLNL]DZDUWHZZ\FLJX]NáF]DSL FLRUQLNDG]LDáDMFQDEáRQ
OX]RZMDP\XVWQHM]PLHQLDMVSRVyERGF]XZDQLDVPDNXDROHMHNPL WRZ\]PLHQLD
VPDN G\PX W\WRQLRZHJR SVXMF SU]\MHPQH GR]QDQLD Z\VW SXMFH Z F]DVLH SDOHQLD
*DUEQLNL ]DZDUWH Z Z\FLJX ] JXDUDQ\ L ] SL FLRUQLND G]LDáDMF QD EáRQ OX]RZ
*RáGNDLMHOLW]PQLHMV]DMáDNQLHQLHZ]URVWáDNQLHQLDMHVWMHGQ\P]REMDZyZ]DSU]e-
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
335
VWDQLDSDOHQLDDNRIHLQD]DZDUWDZZ\FLJX]JXDUDQ\SREXG]DF]\QQRüRURGNo-
ZHJR XNáDGX QHUZRZHJR ]PQLHMV]D VHQQRü SREXG]D RURGHN RGGHFKRZ\ RVáDELD
RGF]XZDQLH ]P
F]HQLD SRSUDZLD UHIOHNV SRZRGXMF EDUG]LHM HIHNW\ZQH L V]\ENLH
kojarzenie.
:WHUDSLLDQW\QLNRW\QRZHMVWRVXMHVL UyZQLH*OHNLDQNVMROLW\F]QHWrankwilizuj
FHG]LDáDMFHREMDZRZRLáDJRG]FHREMDZ\DEVW\QHQFMLQDSL FLHL]GHQHUZRZDQLH
1DOH*\MHGQDNSDPL
WDü*HMHVWWRW\ONROHF]HQLHREMDZRZHE
GFHHOHPHQWHPOHF]e-
nia kompleksowego.
1LNRW\QRZDWHUDSLD]DVW SF]D17=
-HGQ\P]ZD*QLHMV]\FKRVLJQL üZOHF]HQLXX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\E\áRZSUo-
ZDG]HQLHSRGNRQLHFODWVLHGHPG]LHVLW\FKQLNRW\QRZHMWHUDSLL]aVW SF]HM
=DáR*HQLHPWHUDSLL]DVW SF]HMMHVWGRVWDUF]HQLHGRRUJDQL]PXX]DOH*QLRQHJRSDOa-
F]DQLNRW\Q\ZGDZFHNRQWURORZDQHMDE\]PQLHMV]\üREMDZ\DEVW\QHQFMLLSR]ZROLü
PXVNRQFHQWURZDüVL
QD]PLDQLH]DFKRZDL QDXF]HQLXVL
*\FLDEH]X*\ZDQLDSDSLe-
rosów.
3RZVWDQLHX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\MHVWFLOH]ZL]DQH]SR]LRPHPQLNRW\Q\RUD]
MHM JáyZQHJR PHWDEROLWX Z VXURZLF\ NUZL – NRW\QLQ\ UHGQLH VW *HQLH NRW\QLQ\ Z
VXURZLF\SDODF]DX]DOH*QLRQHJR–SDOFHJRRNV]WSDSLHURVyZG]LHQQLHZ\QRVL
QJPO QDWRPLDVW RVyE QLHX]DOH*QLRQ\FK SDOF\FK GR SDSLHURVyZ G]LHQQLH –
VW *HQLHWRZ\QRVLRN-QJPO7 ZDUWRüNRW\QLQ\X]QDQR]DJUDQLF Z\]QDF]a-
MFSUyJIL]\F]QHJRX]DOH*QLHQLD
3U]HG]DSLVDQLHPOHF]HQLD]DVW SF]HJR]DSRPRFQLNRW\Q\QDOH*\RNUHOLüZLHl-
NRüX]DOH*QLHQLD0R*QDWR]URELüQLHLQZD]\MQLH–]DSRPRFNZHVWLRQDULXV]D)DJe-
UVWU|PD .ZHVWLRQDULXV] QD SRGVWDZLH S\WD VWRSQLXMH ZLHONRü X]DOH*QLHQLD 6Wo-
SLHX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\RNUHODQ\]DSRPRFNZHVWLRQDULXV]DZ\ND]XMHFLVá
NRUHODFM ]ZLHONRFLX]DOH*QLHQLDZ\ND]DQ]DSRPRFSRPLDUXVW *HQLDQLNRW\Q\
OXEMHMPHWDEROLWyZZVXURZLF\NUZL=DND*GRGSRZLHG(PR*QDRWU]\PDü-2 punk-
WyZ -H*HOL RJyOQD VXPD SXQNWyZ Z\QLHVLH L ZL FHM QDOH*\ ]DVWRVRZDü OHF]HQLH
]DVW
SF]H
Kwestionariusz tolerancji nikotyny wg Fagerströma
Pytania
Odpowiedzi
Punkty
1.
Po jakim czasie po przebudzeniu zapalasz papierosa? Do 30 min.
Po 30 min.
1
0
2.
&]\WUXGQRMHVW&LSRZVWU]\PDüVL
RGSDOHQLD
w miejscach publicznych, gdzie jest to zabronione?
Tak
Nie
1
0
3. Z
którego papierosa jest Ci najtrudniej zrezygno
ZDü" Z
pierwszego
=ND*GHJRLQQHJR
1
0
4. Ile
papierosów wypalasz dziennie?
0QLHMQL*
16 – 25
ponad 26
0
1
2
5.
&]\Z\SDODV]ZL FHMSDSLHURVyZUDQRQL*ZSR]RVWa-
áHMF] FLGQLD"
Tak
Nie
1
0
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
336
6.
Czy palisz podczas choroby?
Tak
Nie
1
0
7.
&]\VPDNXM&LSDSLerosy „lekkie” czy „mocne”?
„lekkie”
„mocne”
0
1
8.
&]\]DFLJDV]VL G\PHP"
Nigdy
Czasem
Zawsze
0
1
2
6723,(8=$/()1,(1,$2'1,.27<1<
RAZEM
niski
UHdni
wysoki
0 do 4
5 do 8
9 do 11
Przy braku kwestionariusza Fa
JHUVWU|PDZ\VWDUF]\]DGDüWU]\S\WDQLDNWyUHPDM
WDNVDPVZRLVWRüMDNFDá\NZHVWLRQDULXV]
&]\]DSDODV]SLHUZV]HJRSDSLHURVDZFLJXPLQXWSRREXG]HQLX"
&]\Z\SDODV]ZL
FHMSDSLHURVyZZFLJXSLHUZV]HMF]
FLGQLD"
3. Czy wypalasz ponad 25 papierosów dziennie?
3R]\W\ZQDRGSRZLHG(QDS\WDQLDZLDGF]\RIL]\F]Q\PX]DOH*QLHQLXRGQLNRWy-
Q\LZVND]XMH]DVDGQRüOHF]HQLD]DVW SF]HJR
3DODF]HSDOF\QLHZLHOHSDSLHURVyZSDSLHURVQDJRG]LQ SRPLQXWDFKPDM
JZDáWRZQ\Z]URVWSR]LRPXQLNRW\Q\ZHNUZLNWyUDSRSU]H]G]LDáDQLHQD&81wy-
ZLHUDSR]\W\ZQHSU]\MHPQHGODSDODF]DG]LDáDQLH– uspokojenie, pobudzenie, przyjem-
QRüOHSV]DNRQFHQWUDFM :FLJXGQLDSR]LRPQLNRW\Q\ZHNUZLVWRSQLRZRZ]UDVWD
DOHND*G\Z\SDORQ\SDSLHURVSRZRGXMHQDJá\Z]URVW poziomu nikotyny we krwi. Pa-
ODF]H Z\SDODMF\ RNRáR SDSLHURVyZ QD JRG]LQ QLH RGF]XZDM QDJá\FK Z]URVWyZ
SR]LRPX QLNRW\Q\ DOH MHM VWRSQLRZ\ Z]URVW SRWU]HEQ\ GR SUDZLGáRZHJR G]LDáDQLD
RUJDQL]PX0LPR*HWDNLSDODF]QLHRGF]XZDV]F]HJyOQHMSU]\MHPQRFL]wypalenia
SDSLHURVDWRQDJáH]DSU]HVWDQLHGRVWDUF]DQLDQLNRW\Q\GRRUJDQL]PXRGF]XZDQHMHVW
MDNRSU]\NUHREMDZ\RGVWDZLHQLD'ODXQLNQL FLDW\FKREMDZyZNWyUHF] VWRSRZRGu-
MQDZUyWGRQDáRJXZSLHUZV]\PRNUHVLHSR]DSU]HVWDQLXSDOHQLDVWRVXMHVL substy-
WXFM QLNRW\Q\SRGDMFSUHSDUDW\QLNRW\Q\ZSRVWDFLJXP\GR*XFLDSODVWUyZGRVWDUF]a-
MF\FKQLNRW\Q SU]H]VNyUQLHDRVWDWQLRUyZQLH*]DSRPRFUR]S\ODF]DGRQRVDLLQKa-
ODWRUD : 3ROVFH GRVW
SQH V JXP\ ]DZLHUDMFH QLNRW\Q
RUD] SODVWU\ XZDOQLDMFH
nikot
\Q Z FLJX -JRG]LQ DOER SU]H] FDá GRE =DOHFDMF SDODF]RP WH OHNL QDOH*\
SRGNUHOLü*HQLHMHVWWRFXGRZQ\OHNNWyU\E G]LHG]LDáDáEH]Z\VLáNX]LFKVWURQ\
3RQLHZD* SU]\ VWRVRZDQLX QLNRW\QRZHM WHUDSLL ]DVW SF]HM – substytucja nikotyny
za pomoc
JXP\F]\SODVWUDSRZRGXMHRVLJQL FLHQL*V]\FKSR]LRPyZQLNRW\Q\ZH
krwi – palacz nie odczuwa takiego zadowolenia, jak przy paleniu papierosów. Obie te
IRUP\ WHUDSLL ]DSRELHJDM MHG\QLH RGF]XZDQLX JáRGX QLNRW\QRZHJR L Z\VW
SRZDQLX
przykrych objawów odstawienia.
Ustalono za sukces terapii odwykowej zaprzestanie palenia przez przynajmniej je-
GHQURN3U]HSURZDG]RQRZLHOHEDGDQDGVNXWHF]QRFLWHUDSLL]DVW SF]HM]DSRPRF
JXP\RUD]]DSRPRFSODVWUyZ]DZLHUDMF\FKQLNRW\Q JUXSDNRQWUROQDRWU]\P\ZDáD
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
337
place
ER1DSRGVWDZLHEDGDVWZLHUG]RQR*HWDIRUPDWHUDSLLZSRUyZQDQLX]SODFe-
ER]ZL NV]DGZXNURWQLHOLF]E SDODF]\NWyU\PXGDáRVL ]DSU]HVWDüSDOHQLD3U]HSUo-
ZDG]RQREDGDQLDSRUyZQDZF]HNWyUHZ\ND]XM*HWHUDSLD]DVW SF]DZ\ND]XMHZL k-
V]VNXWHF]QRüXRVyENWyUHVDPH]JáDV]DMVL
GROHNDU]DZSRUyZQDQLX] osobami
kierowanymi na leczenie.
: SRáF]HQLX ] GRNáDGQLH RSUDFRZDQ\P SURJUDPHP RGZ\NRZ\P REHMPXMF\P
wsparcie psychologiczne i odpowiednie metody terapii behawioralnej, NTZ wydaje
VL
VNXWHF]QPHWRGWHUDSLL:\ND]DQR*H17=]ZL
NV]DSUDZGRSRGRELHVWZR]a-
przestania palenia, niekiedy wielokrotnie w porównaniu z innymi farmaceutykami lub
PHWRGDPLG]LDáDMF\PLMDNSODFHER:\QLNLEDGDZLDGF]WH**HUyZQRF]HVQHVWo-
VRZDQLHJXP\GR*XFLDLSODVWUyZSR]ZDODQD]ZL NV]HQLHRGVHWNDRVyEZ\OHF]RQ\FK
]QDáRJX:SURZDG]HQLHGRX*\WNXQRZ\FKSUHSDUDWyZQLNRW\QRZ\VSUD\GRQRVD
WDEOHWNL LQKDODWRU\ PR*H E\ü QDG]LHM QD VNXWHF]Q IRUP OHF]HQLD X RVyE Já ERNR
X]DOH*QLRQ\FK
Wprowadzono w ostatnich latach
GR OHF]HQLD X]DOH*QLHQLD RG W\WRQLX – preparat
EXSULRQ %XSULRQ MHVW DPLQRNHWRQHP G]LDáDMF\P IDUPDNRORJLF]QLH SRSU]H] XNáDG
DGUHQHUJLF]Q\ L GRSDPLQHUJLF]Q\ SUDNW\F]QLH SR]EDZLRQ\ ZáDFLZRFL QDVHQQ\FK
G]LDáDQLHSR*GDQ\FK]HVWURQ\XNáDGXNU*HQLDL zaEXU]DMF\FKF]\QQRFLVHNVXDOQH
W 1997 roku preparat chlorowodorku buprionu o
SU]HGáX*RQ\PG]LDáDQLX]RVWDáSU]H]
DPHU\NDVNL=DU]G3URGXNWyZ6SR*\ZF]\FKL/HNyZ)RRGDQG'UXJ$GPLQLVWUa-
tion) zalecany jako lek w
]ZDOF]DQLXX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\SRGQD]Z=YBAN.
2ND]DáRVL UyZQLH**HQLHPDNRQLHF]QRFLSU]HGáX*DQLDWHUDSLLSRQDG tygodni,
FRZL*HVL ]GX*\PLRV]F] GQRFLDPL-H*HOLSR]DOHF]HQLHP]DVW SF]\PQLNRW\Q
VWRVXMHVL LQQHIRUP\OHF]HQLDRGZ\NRZHJRSRZRG]HQLHWHUDSLLZ]UDVWDZQDMOHp-
V]\FKRURGNDFKVWRVXMF\FKNRPSOHNVRZWHUDSL ] wielokrotnymi wizytami kontrol-
Q\PL RVLJD VL
RNRáR RVyE SRU]XFDMF\FK SDOHQLH 6WRVRZDQLH LQWHQV\ZQHM
terapii jest jednak praco
FKáRQQHLNRV]WRZQH
Teoria minimalnej interwencji
:]ZL]NX]HVWRVXQNRwo niewielkim powodzeniem bardzo intensywnych i kosz-
WRZQ\FK WHUDSLL RGZ\NRZ\FK ]ZUyFRQR VL Z NLHUXQNX SURILODNW\NL PR*OLZHM GR
SU]HSURZDG]HQLDSU]H]ND*GHJROHNDU]DSLHUZV]HJRNRQWDNWXSRGF]DVZL]\W\SDOFHJR
pacjenta.
Pod koniec lat 70. w Wielkiej Brytan
LLSU]HSURZDG]RQREDGDQLDQDGVNXWHF]QRFL
porady lekarza „domowego”. Bardzo krótka porada lekarska i
ZU F]HQLH SDODF]RZL
EURV]XUNLMDNSU]HVWDüSDOLüVSRZRGRZDáD*HRNRáRVSRUyGEDGDQ\FKWUZa-
OHU]XFLáRSDOHQLH2EOLF]RQRMDNLE\áE\HIHNWWDNLHMSRUDG\JG\E\ND*G\OHNDU]UDG]Lá
ND*GHPXSDODF]RZLNWyU\VL GRQLHJR]JáDV]DQDNRQVXOWDFM 2ND]DáRVL *HRNRáR
W\VL F\SDODF]\PRJáRE\]HUZDü]QDáRJLHP2EOLF]RQRUyZQLH**HND*G\OHNDU]
G\VSRQXMF\URF]QLHJRG]LQDPLSU]H]QDF]RQ\PLQDSoradnictwo antynikotynowe,
SRZL FDMF PLQXWMHGQHPXSDFMHQWRZLRVLJDVXNFHVXSDODF]\NWyU]\SU]HVWDM
SDOLü -H*HOL SRZL FD SDFMHQWRZL MHGQ JRG]LQ WR OLF]ED RVyE U]XFDMF\FK SDOHQLH
VSDGDGRDSU]\SRZLHFHQLXJRG]LQMHGQHPXSDFMHQWowi sXNFHVRVLJDVL MHG\QLH
XSDODF]\:\QLNLEDGDZVND]XM*HNUyWNDSRUDGDMHVWEDUG]LHMVNXWHF]QDRUD]*H
LVWRWQURO ZRJUDQLF]HQLXQDáRJXXVZRLFKSDFMHQWyZPR*HEH]ZL NV]HJRZ\VLáNX
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
338
RGHJUDü OHNDU] SLHUZV]HJR NRQWDNWX – „domowy”. Zasada 4 „P” (P\WDM 3RUDG( 3o-
Py* 3RZWDU]DM SRZLQQD E\ü VWRVRZDQD QLH W\ONR SU]H] OHNDU]\ DOH L SU]H] SLHO
gniarki.
Organizacja systemu lecznictwa odwykowego w Polsce
:QDV]\PNUDMXOHF]HQLHPX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\]DMPXMVL SRUDGQLHDQW\Qi-
NRW\QRZH SRGSRU]GNRZDQH GDZQLHM WM SU]HG UHIRUP DGPLQLVWUDF\MQ L UHIRUP
VáX*E\]GURZLDZRMHZyG]NLPSRUDGQLRPJUX(OLF\LFKRUyESáXFD obecnie w powsta-
á\FKQDW\PPLHMVFXSODFyZNDFKVáX*E\]GURZLD3URZDG]RQHSRUDGQLFWZRLQG\Zi-
dualne oraz w wybranych województwach terap
L JUXSRZ-HGQDN]SRZRGXWUXGQo-
FLILQDQVRZ\FKRUD]NDGURZ\FKZ ZL NV]RFLZRMHZyG]WZQLHPDSRUDGQLDQW\QLNo-
W\QRZ\FK]SURIHVMRQDOQ\PSURJUDPHPOHF]HQLDQDWRPLDVWFKRU]\PRJX]\VNDüWDP
SRUDG SQHXPRQRORJD2EHFQLHF]\QLRQHVVWDUDQLDZFHOXVWZRU]enia poradni anty-
QLNRW\QRZ\FK]ZL]DQ\FK]V\VWHPHPRSLHNLQDGPDWNLG]LHFNLHP
PODSUMOWANIE
=DSU]HVWDQLH SDOHQLD W\WRQLX MHVW ZLHORHWDSRZ\P ]áR*RQ\P SURFHVHP QD NWyU\
PDM ZSá\Z F]\QQLNL ELRORJLF]QH SV\FKRVSRáHF]QH HNRQRPLF]QH URGRZLVNRZH L
zdrowo
WQH : FHOX ]ZL NV]HQLD VNXWHF]QRFL OHF]HQLD SDFMHQWyZ ] X]DOH*QLHQLD RG
QLNRW\Q\QDOH*\XZ]JO GQLüVSHF\ILF]QHSRWU]HE\SDFMHQWDZRNUHORQ\PPRPHQFLH
SURFHVX RGFKRG]HQLD RG QDáRJX :\GDMH VL
*H Z FHOX RVLJQL
FLD MDN QDMOHSV]\FK
rezultatów w terapii o
GZ\NRZHM QDMZL NV] XZDJ QDOH*\ SRZL FLü ZáDFLZHPX
XPRW\ZRZDQLXSDFMHQWDGRSRGM
FLDSUyE\]DSU]HVWDQLDSDOHQLDRUD]MDNQDMGáX*V]HJR
utrzymania go w
DEVW\QHQFMLWDN*HSU]\]DVWRVRZDQLXIDUPDNRWHUDSLLLOHF]HQLDVXb-
stytucyjnego, w pierwszym okresie ni
HSDOHQLDáDJRG]FREMawy odstawienne.
7HVW)DJHUVWU|PDVWDQRZLVSUDZG]RQSURVWNZHVWLRQDULXV]RZPHWRG SRPLDUX
X]DOH*QLHQLD RG QLNRW\Q\ L PR*H E\ü Z\NRU]\VW\ZDQ\ Z populacyjnych badaniach
diagnostycznych i interwencyjnych, m. in. w trakcie realizacji programu minimalnej
LQWHUZHQFML OHNDUVNLHM 7HVW WHQ EDGD SU]HGH ZV]\VWNLP IDUPDNRJHQQ\ VNáDGQLN X]a-
OH*QLHQLDLVWDQRZLSRGVWDZ GR]DVWRVRZDQLDWHUDSLLRGZ\NRZHMRSDUWHMQDVXEVW\Wu-
FMLQLNRW\Q\ZIRUPLHIDUPDFHXW\NyZ2VWDWHF]QDRFHQD]DVWRVRZDQLDZáDFLwej tera-
SLLRGZ\NRZHMSRZLQQDE\üRSDUWDQDGRNáDGQ\PEDGDQLXOHNDUVNLPSU]\XZ]JO d-
QLHQLXLQQ\FKF]\QQLNyZPRJF\FKPLHüZSá\ZQDVNXWHF]QRüOHF]HQLDPLQPo-
W\ZDFMLSDFMHQWDGR]DSU]HVWDQLDSDOHQLDPR*OLZRFLSRPRF\]HVWURQ\QDMEOL*V]HJR
otoczenia.
']L NLVWRVRZDQLXSRUDGQLFWZDDQW\QLNRW\QRZHJRPR*QDE\áRE\]DSRELHJDüZLHOX
Z\ZRáDQ\PSU]H]SDOHQLHW\WRQLXFKRURERPZSU]\SDGNXLFKZ\VWSLHQLD]PQLHMV]\ü
LFK XMHPQH QDVW SVWZD ]QDF]QLH RJUDQLF]DMF REFL*HQLD ILQDQVRZH QD OHF]QLFWZR
= WHJR Z]JO GX SU]\ REHFQ\P VWDQLH ZLHG]\ QD WHPDW QDVW SVWZ SDOHQLD W\WRQLX
QLHXG]LHOHQLH SU]H] OHNDU]D SRUDG\ SDOFHPX SDFMHQWRZL PR*H ]RVWDü SRWUDNWRZDQH
MDNREáGZV]WXFH
6áRZDNOXF]RZHX]DOH*QLHQLHRGQLNRW\Q\PHFKDQL]PGLDJQRVW\NDOHF]HQLH
'LDJQRVW\NDPHFKDQL]PX]DOH*QLHQLDLPHWRG\OHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\
339
3,0,(11,&7:2
1. Benowitz N.L., Henningfield J.E.: Establishing a nicotine threshold for addiction. N.
Eng. J. Med. 1994, 331, 123-125
2. Bierer M.F., Rigotti N.A.: Public policy for the control of tobacco-related disease.
Med. Clin. N. Am 1992, 76, 515-539.
3. Cohen C., Pickworth W.B., Henningfield J.E.: Cigarette smoking and addition. Clinic
in Chest Med. 1991,12,701-710.
4. Fiore M.C., Novotny T.E., Pierce J.P., Giovino G.A., Hatziandreu E.J., Newcomb
P.A., Surawicz T.S., Davis R.M.:. Methods used to quit smoking in the US. JAMA
1990, 263, 2760-2765.
5. Fisher E.B., Haire-Joshu D., Morgan G.D., Rethberg H., Rost K.: Smoking and smok-
ing cessation. Am Rev. Respir. Dis. 1990, 142, 700-720.
6. Fisher E.B., Lichtenstein E., Haire-Joshu D.: Multiple determinants of tobacco use
and cessation. W : Orleans C.T. Slade J. [red]. Nicotine addition: principles and man-
agemant. New York Oxford University Press 1993, 59-88.
7. Górecka D., Pepke-Zaba J.:
0HWRG\ RG]Z\F]DMDQLD RG QDáRJX SDOHQLD SDSLHURVyZ.
Pneum. Pol. 1986, 54, 205-211.
8. Górecka D.:
-DN SRPyF SDFMHQWRZL U]XFLü SDOHQLH – poradnik dla lekarzy. Instytut
*UX(OLF\L&KRUyE3áXFWarszawa 1991.
9. Haire-Joshu D., Morgan G., Fisher E.B.: Determinants of cigarette smoking. Clinic in
Chest Med. 1991, 12, 711-725.
10. Hajek P.: GP intervention- what is the most effective action? Pulse Reference, Sup-
plement 1988, 48, 43.
11. Hughes J.R, Goldstein M.G., Hurt R.D., Shiffman S.: Recent advances in the psycho-
therapy of smoking. JAMA 1999, 281: 72 – 76.
12. Hurt R.: Biological treatment of nicotine dependence World J Biol Psychiatry 2001,
2 Supplement 115S.
13.
-DF]DN*.LHMQD$.:1DáyJQLNRW\QRZ\DSUREOHPDW\ND]GURZRWQD]HV]F]HJyOQ\P
XZ]JO GQLHQLHP]GURZLDSV\FKLF]QHJR. Psychiatria Polska 1998, 1, 87-102.
14. Jorenby D.E., Smith S.S., Fiore M.C.: Varying nicotine patch dose and type of smok-
ing cessation counseling. JAMA 1995, 274, 1347-1352.
15. Lynch B.S., Bonnie R.J., eds.: Growing up tobacco free: preventing nicotine addic-
tion in children and youth. Waschington DC, National Academy Press. 1994.
16. Mc Nabb M.E., Ebert R.V., Mc Cuskrer K.T.: Plasma nicotine levels produced by
chewing nicotine gum. JAMA 1982, 248, 865-969.
17. Rosenhan D.L., Seligman M.E.P.: Psychopatologia t II, Polskie Towarzystwo Psy-
chologiczne, Warszawa 1994.
18. Schwartz
J.I.:
Methods of smoking cessation. Clin. in Chest Med.1991, 12, 451-476.
19. Schwartz J.I.: Review and evaluation of smoking cessation methods the USA and
Canada 1978-1985 (NIII publication N
o
87-2940) Bethesda. US National Cancer In-
stitute, 1997.
-HU]\6DPRFKRZLHF'DULXV]5RJR]LVNL$QQD+DMGXN$QQD6NU]\SLVND*HRUJ$UHQWRZLF]
340
20. Schwartz
J.I.:
Methods of smoking cessation. Med. Clin. N. Am 1992, 76, 451-476.
21. Red. Suczyk M.: Kl
LQLF]QHZ\W\F]QHOHF]HQLDX]DOH*QLHQLDRGQLNRW\Q\. Raport Ame-
U\NDVNLHM3XEOLF]QHM2FKURQ\=GURZLD-$0$-Pl 2000, rocz. 2 nr 11, 779.
22. Tang J.L., Law M., Wald N.: How effective is nicotine replacement therapy in helping
people to stop smoking? Br. Med. J. 1994, 308, 21-26.
23. US Departament of Health and Human Services: Reducing the health cosequenceas of
smoking: 25 years of progress. A Report of the General Surgeon USA. Atlanta Cen-
ters For Disease Control, Center For Health Promotion and Education, Office on
Smoking and Health. 1989.
24.
=DWRVNL : /HF]HQLH X]DOH*QLHQLD RG W\WRQLX 5ROD OHNDU]D. Centrum Onkologii –
,QVW\WXWLP06NáRGRZVNLHM-Curie, Warszawa 1993.
25. Zimbardo P.G., Rucha F.L.:
3V\FKRORJLDL)\FLH3DVWZRZH:\GDZQLFWZR1DXNo-
we. Warszawa 1988.
26.
0DWHULDá\ G\GDNW\F]QH =DNáDGX (pidemiologii i Prewencji Nowotworów. Centrum
Onkologii –
,QVW\WXWLP06NáRGRZVNLHM-&XULHZ:DUV]DZLHZ\JáRV]RQHZWUDNFLH
Ä2JyOQRSROVNLHJRV]NROHQLDGODSUDFRZQLNyZZRMHZyG]NLFKSRUDGQLJUX(OLF\LFKo-
UyESáXF–-DNSRPyFSDFMHQWRZLU]XFLüSDOHQLH"´:DUVzawa 11-XII 1999 r.