Rolnik_613[01]_Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Zabiegi uprawowe

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

NawoŜenie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Ochrona roślin

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Siew i sadzenie roślin uprawnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o gatunkach roślin uprawnych, ich

wymaganiach klimatycznych i glebowych oraz znaczeniu gospodarczym poszczególnych grup
roślin uprawnych. Wiadomości te niezbędne są do zrozumienia wielu zagadnień dotyczących
agrotechniki roślin uprawnych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału nauczania całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Schemat układu jednostek modułowych

613[01].Z2

Produkcja rolnicza

613[01].Z2.01

Dobieranie roślin uprawnych

do warunków środowiska

613[01].Z2.04

Charakteryzowanie gatunków

zwierząt gospodarskich

613[01].Z2.02

Organizowanie i wykonywanie

zabiegów agrotechnicznych

613[01].Z2.03

Organizowanie i prowadzenie

produkcji roślinnej

613[01].Z2.05

Organizowanie oraz

wykonywanie prac dotyczących

ywienia zwierząt i zabiegów

zoohigienicznych

613[01].Z2.06

Organizowanie i prowadzenie

produkcji zwierzęcej

613[01].Z2.07

Prowadzenie ekologicznej

produkcji rolniczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

dobrać uprawki i zespoły uprawek do warunków glebowych i wymagań klimatycznych
roślin uprawnych,

–

zorganizować i wykonać zabiegi uprawowe,

–

określić zakres stosowania zabiegów melioracyjnych na gruntach ornych i uŜytkach
zielonych,

–

zastosować zasady uŜytkowania i konserwacji sieci melioracyjnej,

–

określić wpływ nawoŜenia, makro- i mikroelementów na wzrost, rozwój i plonowanie
roślin uprawnych,

–

rozpoznać nawozy organiczne i mineralne oraz określić ich oddziaływanie na rośliny
i glebę,

–

wykonać nawoŜenie organiczne i mineralne,

–

określić zasady przechowywania nawozów mineralnych i organicznych zgodnie
z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

–

rozpoznać podstawowe choroby, szkodniki i chwasty roślin uprawnych oraz dobrać
metody i środki ich zwalczania,

–

wykonać zabiegi ochrony roślin w gospodarstwie rolnym,

–

ocenić jakość materiału siewnego i sadzeniaków,

–

wykonać siew i sadzenie roślin uprawnych,

–

zorganizować i wykonać zabiegi agrotechniczne zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej
Praktyki Rolniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zabiegi uprawowe

4.1.1. Materiał nauczania

Uprawa roli jest to całokształt zabiegów wykonywanych narzędziami i maszynami

uprawowymi w celu stworzenia uprawianym roślinom optymalnych warunków wzrostu
i rozwoju oraz podniesienia kultury gleby. Uprawa działa głównie na wierzchnią warstwę
gleby, czyli rolę.

Cele i zadania uprawy roli

Podstawowym celem uprawy roli jest stworzenie optymalnych warunków w środowisku

glebowym do wzrostu i rozwoju roślin uprawnych oraz wytworzenia maksymalnego plonu
o poŜądanej jakości. Cel ten jest osiągany na glebach charakteryzujących się dobrą strukturą
(gruzełkowatą),

korzystnymi

właściwościami

wodnymi,

powietrznymi,

cieplnymi,

biologicznymi,  dobrą  zasobnością  w  składniki  pokarmowe  oraz  właściwym  odczynem.
Właściwości te uzyskuje się przez wykonywanie róŜnych zabiegów agrotechnicznych, których
zadaniem jest: utrzymanie lub wzrost produkcyjności gleby, uzyskanie i utrzymanie struktury
gruzełkowatej,  regulowanie  stosunków  wodno–powietrznych  i  cieplnych,  zagospodarowanie
resztek poŜniwnych i słomy po zbiorze zbóŜ, niszczenie agrofagów (chwastów, szkodników,
patogenów  chorobotwórczych),  zapobieganie  tworzeniu  się  i  likwidowanie  chorób  gleby
(skorupa  glebowa,  podeszwa  płuŜna,  nadmierne  zagęszczenie  warstw  podornych),
uruchamianie  składników  pokarmowych,  przykrycie  nawozów  i  doglebowych  środków
ochrony  roślin,  poprawa  bilansu  próchnicznego  gleby,  walka  z  erozją  oraz  równanie
powierzchni gleby i usuwanie kamieni.

Rodzaje zabiegów uprawowych

Podstawowym pojęciem stosowanym w uprawie roli jest zabieg uprawowy (uprawka).

Zabieg uprawowy jest to czynność wykonywana odpowiednimi narzędziami uprawowymi np.
orka, włókowanie, bronowanie, kultywatorowanie, wałowanie, gryzowanie. Zabiegi
uprawowe dzieli się na trzy grupy:

−

orki wykonywane pługami lub narzędziami o podobnym działaniu, np. bronami
talerzowymi;

−

zabiegi uprawowe uzupełniające spulchniające i wyrównujące wykonywane włókami,
bronami lub kultywatorami;

−

zabiegi uprawowe uzupełniające ugniatające i kruszące wykonywane wałami.

Orka jest to zabieg uprawowy odwracający wykonywany pługami lemieszowymi lub

talerzowymi, mający na celu odwrócenie i pokruszenie uprawianej warstwy roli.
Ze względu na głębokość wyróŜnia się orki:

−

płytką, do 15cm; jest to najczęściej podorywka,

−

rednią, 15–25cm; jest to najczęściej orka siewna,

−

głęboką, 25–35cm; jest to najczęściej orka przedzimowa,

−

pogłębioną, wykonywaną sporadycznie w celu zwiększenia miąŜszości warstwy ornej;
głębokość orki pogłębionej jest większa o kilka centymetrów od stosowanych na danym
polu orek głębokich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

z  pogłębiaczem,  wykonywaną  sporadycznie  w  celu  spulchnienia  warstwy  pod  ornej,
zwłaszcza  gdy  wytworzy  się  podeszwa  płuŜna;  podczas  tej  orki  pług  wyposaŜa  się
w pogłębiacz,

−

orka agromelioracyjna – orka bardzo głęboka (45–60cm) wykonywana specjalnym
pługiem w celu poprawienia co najmniej na kilka lat niekorzystnych właściwości profilu
glebowego.

Rys. 1. Orka pługiem dwuskibowym [15]

Pod względem terminu wykonania wyróŜnia się następujące rodzaje orek:

−

podorywka – orka płytka rozpoczynająca zespół uprawek poŜniwnych, wykonywana
latem bezpośrednio po zbiorze roślin,

−

siewna – orka wykonywana na średnią głębokość rozpoczynająca zespół uprawek
przedsiewnych pod rośliny ozime,

−

przedzimowa (ziębla) – głęboka orka wykonywana jesienią na polach przeznaczonych
pod rośliny jare,

−

wiosenna, wykonywana wiosną pod rośliny jare; uznawana jest za zabieg z reguły
szkodliwy, powodujący nadmierne przesuszenie roli.

Ze względu na sposób wykonania rozróŜnia się orki:

−

jednostronną,  polegającą  na  dokładaniu  kolejnych  skib  do  tego  samego  brzegu  pola;
wykonywana  jest  pługiem  obracalnym  lub  wahadłowym;  powierzchnia  zaoranego  pola
jest  równa  (bez  bruzd  i  grzbietów),  a  czas  wykonania  takiej  orki  krótszy  niŜ  przy  orce
zagonowej,

−

w rozgon (w rozorywkę), polegającą na dokładaniu skib do brzegów składu; kończy się
na środku składu, gdzie powstaje bruzda,

−

w skład (w zgon), polegającą na dokładaniu skib do wcześniej wyoranego grzbietu na
ś

rodku składu; na brzegach składu powstają dwie bruzdy,

−

kombinowaną, łączącą orki w skład i rozorywkę w celu ograniczenia liczby grzbietów
i bruzd na zaoranym polu bez wydłuŜania jałowych przejazdów,

−

w figurę – sposób wykonania orki na polach o kształtach nieregularnych zaczynającej się
od środka pola równolegle do brzegów specjalnie wytyczonego wieloboku, który zaoruje
się najpierw w zgon; orkę tą kończy się na brzegach pola,

−

w  okółkę  –  sposób  wykonania  orki  na  polach  o  kształtach  nieregularnych  wykonywanej
w ten  sposób,  Ŝe  zaczynając  od  brzegów  pola  orze  się  je  dookoła,  a  kończy  w  środku,
gdzie małą nie zaoraną część zaoruje się w zgon lub rozgon; zaletą tej orki jest brak bruzd
i  grzbietów,  a  wadą  pozostawianie  omijaków  (calizny)  na  zakrętach  i  trudności
w zakończeniu orki.
Sposób wykonania orki zaleŜy od kształtu i wielkości pola oraz stosowanych pługów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabiegi uprawowe uzupełniające spulchniające

Włókowanie jest to najpłycej działająca uprawka doprawiająca rolę, wykonywana za

pomocą  włóki,  polegająca  na  jej  ciągnięciu  po  powierzchni  pola.  Wyrównuje  powierzchnię
gleby,  kruszy  powstające  zimą  zaskorupienie,  ugniata  glebę,  niszczy  drobne  kiełkujące
chwasty.  Nie  rozbija  brył,  tylko  wciska je w powierzchnię gleby. Jest to prymitywny sposób
uprawy  roli  i  rzadko  stosowany  obecnie  jako  samodzielna  uprawa,  ale  lekka  włóka  bywa
często stosowana w agregatach uprawowych, w których wyrównuje powierzchnię pola.

Zalety włókowania:

−

przyśpieszenie ogrzewania się roli wczesną wiosną po ustąpieniu pokrywy śnieŜnej,

−

pobudzenie nasion chwastów do kiełkowania, co powoduje, Ŝe moŜna je wcześniej
zniszczyć,

−

zmniejszenie szybkości parowania wody z gleby.
Wady włókowania:

−

powodowanie wtórnego zaskorupiania się roli,

−

brak skuteczności na glebach piaszczystych,

−

krótkotrwały efekt – od kilku do kilkunastu dni.
Włókowanie moŜe być z powodzeniem zastąpione przez dające znacznie więcej korzyści

bronowanie.  W  tradycyjnej  uprawie  roli  był  to  pierwszy  zabieg  stosowany  po  orce,  głównie
w celu  wyrównania  pola,  w  przypadku  zastosowania  orki  przedzimowej  -  wykonywany  na
wiosnę.  Niemniej  jednak  włókowanie  moŜe  okazać  się  bardzo  przydatne  w  uprawie  roli
wczesną wiosną. Włókowanie bywa stosowane wiosną na pastwiskach i łąkach, jako uprawa
przyspieszająca  wzrost  traw  i  powodująca  wyrównanie  powierzchni  poprzez  likwidację
kretowisk i innych nierówności.

Bronowanie – zabieg uprawowy wykonywany broną w celu płytkiego spulchnienia roli,

pokruszenia  brył  i  skorupy  glebowej,  zniszczenia  chwastów,  wyrównania  powierzchni  pola
oraz  przykrycia  materiału  siewnego,  nawozów  mineralnych  lub  środków  ochrony  roślin.
Termin  bronowania  związany  jest  z  zadaniem,  jakie  ma  do  spełnienia  ten  zabieg  uprawowy
oraz  ze  stanem  roślin  i  gleby.  Gleba  w  czasie  bronowanie  nie  moŜe  być  mokra.  RównieŜ
bronowanie gleby suchej nie jest wskazane.

Kultywatorowanie (drapaczowanie) – zabieg uprawowy, wykonywany za pomocą

kultywatora,  którego  celem  jest  spulchnienie  roli  poprzez  jej  wzruszenie  do  głębokości  5–
20cm i wymieszanie, bez odwracania jej warstw. Uprawkę tę moŜna zastosować wiosną tuŜ
po  orce  przedzimowej,  lub  do  spulchnienia  ściernisk,  jeŜeli  nie  stosuje  się  podorywki,  np.
w rolnictwie  alternatywnym.  Kultywatorowaniem  moŜna  zwalczać  chwasty  rozłogowe,  np.
perz  właściwy  uŜywając  kultywatora  ze spręŜystymi zębami wyciągającymi na powierzchnię
roli rozłogi bez ich rozrywania, które po pewnym czasie giną.

Zabiegi uprawowe uzupełniające ugniatające i kruszące

Wałowanie ugniatające wykonywane jest w celu ugniecenia powierzchniowej warstwy

roli i zwiększenia podsiąkania wody do jej powierzchni. Zagęszczona warstwa stwarza
korzystne warunki do kiełkowania nasion i początkowego wzrostu roślin. Zabiegi ugniatające
wykonywane są za pomocą wałów gładkich i wgłębnych.

Wałowanie kruszące wykonuje się w celu rozkruszenia większych brył, znajdujących się

na powierzchni roli. Działa ono takŜe ugniatająco. Zabieg ten stosuje się głównie na glebach
zwięzłych, łatwo zbrylających, cięŜkich. Zabiegi kruszące wykonywane są za pomocą wałów
kruszących, do których naleŜą: wały pierścieniowe, kombinowane typu Croscill – Cambridge
oraz kolczaste.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zespoły uprawek

Pojedyncza uprawka na ogół nie wystarcza do spełnienia wielu zadań uprawowych.

Dlatego teŜ najczęściej wykonuje się kilka uprawek (zespół uprawek) następujących po sobie
bezpośrednio lub w pewnych odstępach czasu, aby wykorzystać naturalne procesy zachodzące
w roli pod wpływem uprawek i czynników przyrodniczych. W uprawie roli wyróŜnia się pięć
zespołów uprawek:

−

poŜniwnych, wykonywanych po przedplonie dość wcześnie zebranym, np. po zboŜach,
strączkowych na nasiona, przemysłowych,

−

przedsiewnych, wykonywane późnym latem pod rośliny ozime,

−

przedzimowych, wykonywanych jesienią pod rośliny jare,

−

wiosennych, wykonywane wiosną pod rośliny jare,

−

pielęgnacyjnych, wykonywanych w okresie od siewu do zbioru rośliny uprawnej.

Charakterystyczną cechą przedstawionych zespołów uprawek jest występowanie róŜnych
rodzajów orek zapoczątkowujących dany zespół. Przygotowanie roli do siewu roślin wymaga
wykonania na ogół więcej niŜ jednego zespołu. Szereg zespołów uprawek wykonywanych
w okresie od zbioru przedplonu do zbioru rośliny następczej składa się na całokształt uprawy
roli pod daną roślinę.

Planując uprawę roli pod określoną roślinę uprawną naleŜy wziąć pod uwagę między

innymi termin zbioru przedplonu, stan roli po zbiorze przedplonu, planowane nawoŜenie oraz
przebieg pogody w czasie wykonywania zabiegów. Sposób wykonywania uprawek zaleŜy od:
rodzaju i właściwości gleby, stanu wyjściowego roli, pogody oraz od przedplonu i rośliny
następczej.

Sposoby melioracji gruntów ornych i uŜytków zielonych

Właściwości wodne i powietrzne gleby wpływają na jej urodzajność. Zbyt duŜa ilość

wody lub powietrza niekorzystnie wpływa na procesy zachodzące w glebie, co przyczynia się
do pogarszania warunków rozwoju roślin uprawnych. W związku z tym, na niektórych
glebach niezbędne jest stosowanie technicznych zabiegów melioracyjnych.
Melioracje rolne dzielą się na:

−

wodne obejmują budowę urządzeń odwadniających lub nawadniających, w celu poprawy
stosunków  wodno-powietrznych  w  glebach  (podstawowe  –  regulacja  rzek,  budowa
kanałów,  wałów  ochronnych,  zapór  i  zbiorników  wodnych  oraz  szczegółowe  –
odwadnianie  gleb  podmokłych  za  pomocą  kanałów,  drenowania  lub  kretowania  oraz
nawadnianie gleb suchych za pośrednictwem rowów, ciągów drenarskich itp.),

−

agrotechniczne (agromelioracje),

−

fitotechniczne (fitomelioracje).
W warunkach klimatycznych Polski, ze względu na zmienny stan wilgotności gleby

w ciągu roku, stosuje się zarówno odwadnianie, jak i nawadnianie gleb.

Odwadnianie obejmuje zabiegi techniczne mające na celu usuwanie nadmiaru wody

z gleby.  Trwałe  uŜytki  zielone  odwadnia  się  przewaŜnie  za  pomocą  rowów  otwartych,
natomiast  grunty  orne  za  pomocą  drenowania.  Rowy  odwadniające  przejmują  wody
powierzchniowe,  jak  równieŜ  nadmiar  wód  gruntowych  i  odprowadzają  je  do  większych
cieków, a następnie do rzek.

Nawadnianie jest to jeden z systemów melioracji wodnych polegający na dostarczaniu

glebie wody w celu pokrycia jej niedoborów i zwiększenia jej produktywności. Źródłem wody
mogą być zbiorniki wodne naturalne i sztuczne, wody powodziowe, rzeki, kanały, studnie
i ścieki. Budowa i eksploatacja urządzeń nawadniających jest kosztowna, dlatego opłacają się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

one tylko w produkcji intensywnej. W zaleŜności od sposobu rozprowadzania wody rozróŜnia
się następujące rodzaje nawadniania:

−

bruzdowe – polegające na nawadnianiu gruntów ornych poprzez wprowadzanie wody do
specjalnie wykonanych bruzd, z których przesiąka ona do gleby; stosowane przy
utylizacji ścieków miejskich,

−

deszczowniane (deszczowanie), nawadnianie pól za pomocą sztucznego deszczu
wytwarzanego przez deszczownię,

−

grawitacyjne, przy którym woda napływa samoczynnie na nawadniane pole,

−

kroplowe,  polegające  na  umiejscowieniu  przy  roślinach  przewodów  polietylenowych
zaopatrzonych  w  emitery  kroplowe,  przez  które  kroplami,  grawitacyjnie  lub
niskociśnieniowo,  przecieka  woda  lub  woda  z  rozpuszczonym  nawozem  mineralnym
(fertygacja);  stosowane  jest  w  uprawach  szklarniowych  i  polowych  oraz  intensywnych
sadach;  jakość  wody  ma  tu  bardzo  duŜe  znaczenie  –  woda  złej  jakości  powoduje
pogorszenie wydatku wskutek częściowego lub całkowitego zablokowania emiterów,

−

podsiąkowe – sposób nawadniania uŜytków zielonych polegający na spiętrzaniu wody
w rowach odwadniających, wskutek czego woda przesiąka do gleby powodując jej pełne
nawilŜenie,

−

przesiąkowe  (wgłębne)  –  doprowadzanie  wody  do  głębszych  warstw  gleby  za  pomocą
specjalnych  rurociągów  porowatych  lub  zaopatrzonych  w  otwory,  a  niekiedy za pomocą
ciągów  drenarskich  lub  drenów  krecich;  do  takiego  nawadniania  moŜna  stosować  wodę
czystą lub wody ściekowe,

−

stokowe – nawadnianie wodą spływającą cienką warstwą po powierzchni o określonym
spadku, wsiąkającą po drodze w glebę,

−

zalewowe  –  zalewanie  warstwą  wody  około  20cm  pola  podzielonego  grobelkami  na
kwatery;  stagnująca  woda  w  kwaterze  wsiąka  w  glebę,  a  jej  nadmiar  zastaje
odprowadzony  do  rowów  odwadniających;  ten  sposób  nawadniania  stosuje  się  prawie
wyłącznie na uŜytkach zielonych,

−

nawoŜące, zasilające glebę rozpuszczonymi w wodzie nawadniającej nawozami
mineralnymi lub Ŝyznymi namułami rozpuszczonymi w wodzie nawadniającej,

−

ogrzewające – nawadnianie wodą cieplejszą niŜ gleba w celu jej ogrzania i przyspieszenia
rozwoju  mikroorganizmów  glebowych  oraz  przedłuŜenia  okresu  wegetacji  roślin;
wykonuje  się  je  wiosną  lub  jesienią  uŜywając  ciepłych  wód  ściekowych  z  zakładów
przemysłowych  albo  ciepłej  wody  wgłębnej;  wiosenne  deszczowanie  sadu  rozpyloną
wodą chroni kwiaty i zawiązki owoców przed przymrozkami.
Melioracje  agrotechniczne,  agromelioracje  są  to  zabiegi  uprawowe  o  długotrwałym,

zwykle kilkuletnim, działaniu mające na celu polepszenie właściwości fizyczno–chemicznych
oraz stosunków wodnych w glebach. Do agromelioracji zalicza się:

−

regulówkę, nawoŜenie pól ziemiami obcymi (np. gleb lekkich torfem, szlamem ze
stawów i jezior),

−

piaskowanie torfowisk,

−

wapnowanie,

−

marglowanie gleb kwaśnych.
Agromelioracje obejmują teŜ wyorywanie na polach bruzd w poprzek spadku terenu dla

zahamowania  zbyt  szybkiego  spływu  wody  i  zwiększenia  jej  zapasu  w  glebie  albo  wzdłuŜ
spadku  dla  odwodnienia  pola.  Innym  zabiegiem  agromelioracyjnym  jest  orka
agromelioracyjna  specjalnym  pługiem,  mająca  na  celu  wprowadzenie  na  głębokość  około
40cm  nawozów  organicznych  lub  torfu  w  celu  utrudnienia  szybkiego  przesiąkania  wody  na
glebach piaszczystych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fitomelioracja jest to poprawianie produktywności gleb i moŜliwości wykorzystania

gruntów  przez  zakładanie  upraw  z  odpowiednio  dobranych  gatunków  roślin.  Rośliny
drzewiaste  liśćmi  i  gałązkami  opadającymi  na  ściółkę  wzbogacają  glebę  w  próchnicę,
systemem  korzeniowym  przebijają  zwięzłe  warstwy  gleby,  umoŜliwiając  ruch  wody
i przewietrzanie  gleby,  poprawiają  teŜ  mikroklimat.  Rośliny  motylkowe  (łubin,  lucerna,
koniczyna i inne) wzbogacają glebę w związki azotowe. Trawy, tworząc gęstą darń, utrwalają
gleby ruchome. Dzięki fitomelioracji moŜna utrwalać skarpy, nasypy, brzegi wód, przywracać
produktywność  gruntom  poddanym  uprzednio  rekultywacji,  poprawiać  gleby  wyjałowione
przez  monokulturę  lub  w  inny  sposób  zdegradowane.  W  odróŜnieniu  od  melioracji  wodnej
fitomelioracja ma na środowisko wpływ jednoznacznie pozytywny.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest cel uprawy roli?

Jakie są zadania uprawy roli?

Co to jest zabieg uprawowy?

Jak dzielimy zabiegi uprawowe?

Jakie są sposoby wykonywania orek?

Jakie wyróŜniamy zespoły uprawek?

Jakie są sposoby melioracji uŜytków rolnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj zadania poszczególnych zabiegów uprawowych. Uzupełnij tabelę.

Zabieg uprawowy

Zadania

orka

……………………………………………………………………

bronowanie

…………………………………………………………….….….

………………………………………………………….………..

kultywatorowanie

…………………………………………………………..………....

……………………………………………………………………..

…………………………………………………………………..….

......................................................................................................

włókowanie

…………………………………………………………...………….

…………………………………………………………………..….

wałowanie

………………………………………………….………………….

…………………………………………………….……………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać klasyfikacji i scharakteryzować rodzaje zabiegów uprawowych,

określić zadania poszczególnych zabiegów uprawowych,

uzupełnić tabelę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

katalog maszyn i narzędzi rolniczych,

−

arkusz papieru, flamastry.

Ćwiczenie 2

Wykonaj orkę na polu wskazanym przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ocenić stan wilgotności gleby,

dobrać odpowiednią orkę,

wykonać orkę,

dokonać oceny wykonanej orki według następujących kryteriów:

−

prostoliniowość, głębokość i dokładność wyorania pierwszej i drugiej bruzdy grzbietu,

−

ukształtowanie powierzchni i jakość grzbietu,

−

jakość pracy pługa,

−

prostoliniowość orki,

−

wygląd zaoranej powierzchni, wykształcenie skiby,

−

przykrycie resztek roślinnych,

−

zagłębianie i wyciąganie pługa,

−

szerokość i kształt nie zaoranego pasa przed ostatnim przejściem pługa,

−

jakość bruzdy końcowej,

−

zgodność granic orki z bocznymi granicami pola,

zapisać wyniki oceny.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

ciągnik rolniczy,

−

pług,

−

przyrządy do oceny orki,

−

taśma miernicza,

−

kryteria oceny orki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zaplanuj uprawę roli pod Ŝyto, po ziemniakach wczesnych uprawianych na glebie lekkiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ocenić stan roli po zbiorze ziemniaków,

ustalić czas przeznaczony na przygotowanie roli,

dobrać zabiegi uprawowe,

uzasadnić wybór poszczególnych zabiegów uprawowych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne lub opis stanowiska po zbiorze ziemniaków,

−

katalog maszyn i urządzeń rolniczych,

−

arkusz papieru, flamastry.

Ćwiczenie 4

Dokonaj przeglądu urządzeń melioracyjnych, określ budowę i działanie urządzeń

melioracyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić rodzaj urządzeń melioracyjnych,

scharakteryzować budowę urządzeń melioracyjnych,

scharakteryzować działanie urządzeń melioracyjnych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

urządzenia melioracyjne.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, jaki jest cel uprawy roli?



objaśnić pojecie zabieg uprawowy?



objaśnić zadania zabiegów uprawowych?



dokonać podziału orek?



scharakteryzować zabiegi doprawiające rolę?



wykonać i ocenić orkę?



zaplanować zespoły uprawek?



objaśnić sposoby melioracji uŜytków rolnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

NawoŜenie

4.2.1. Materiał nauczania

Rola nawoŜenia w produkcji roślinnej

NawoŜenie jest to stosowanie nawozów celem utrzymania lub zwiększenia zawartości

składników  pokarmowych  w  glebie,  potrzebnych  roślinom  (głównie  azot,  potas,  fosfor) oraz
w celu  poprawienia  właściwości  chemicznych,  takich  jak  odczyn  gleby,  fizykochemicznych,
np.  zwiększenie  zdolności  sorpcyjnych,  fizycznych,  do  których  naleŜy  polepszenie  struktury
gleby  oraz  zwiększenie  pojemności  wodnej,  biologicznych  poprzez  wpływ  nawozów  na
występowanie  poŜytecznej  mikroflory,  z  którą  wiąŜe  się  prawidłowy  rozkład  resztek
poŜniwnych.  NawoŜenie  zapobiega  obniŜaniu  się  Ŝyzności  gleby  na  skutek  wywoŜenia
plonów  poza  gospodarstwo  rolne.

ObniŜenie zawartości

składników mineralnych następuje

z powodu wywoŜenia ich z plonem, wymywania podczas procesów erozyjnych, czy
wypłukiwania w głąb gleby np. w czasie obfitych opadów.

Podstawowym

warunkiem

uzyskania

wysokich

plonów

jest

zaspokojenie

zapotrzebowania  roślin  na  składniki  mineralne.  Do  niezbędnych  dla  roślin  składników
mineralnych  naleŜą:  azot,  fosfor,  potas,  węgiel,  tlen,  wodór,  wapń,  magnez,  siarka,  Ŝelazo,
chlor,  sód,  mangan,  bor,  cynk,  miedź,  molibden,  kobalt,  nikiel,  wanad,  krzem  i  glin.
Z powietrza  wszystkie  rośliny  czerpią  węgiel  i  tlen,  a  z  wody  –  wodór.  Natomiast  z  gleby
pobierają pozostałe składniki mineralne.

Niedobór poszczególnych składników mineralnych powoduje zaburzenia w rozwoju

rośliny (tabela 1).

Tabela 1. Objawy niedoboru składników mineralnych [opracowanie własne]

Składnik

mineralny

Objawy niedoboru

Azot

Zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych, sztywny, strzelisty pokrój rośliny,
zabarwienie rośliny Ŝółto zielone, ograniczone kwitnienie i plonowanie. Objawy pojawiają się
najpierw na starszych liściach. (pierwiastek ruchliwy)

Fosfor

Zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych, sztywny, strzelisty pokrój rośliny,
ograniczone kwitnienie i plonowanie rośliny, liście matowe, ciemne, często z odcieniem
fioletowym lub purpurowym. Objawy pojawiają się najpierw na starszych liściach. (pierwiastek
ruchliwy)

Potas

Zwiędły pokrój rośliny, liście matowe, niebieskozielone, słabo wykształcony system korzeniowy,
międzywęźla skrócone.

Wapń

Objawy  niedoboru  występują  rzadko,  głównie  na  młodych  liściach  które  skręcają  się  i  zginają
haczykowato,  liście  starsze  o  nieregularnych  kształtach,  korzenie  śluzowate,  sucha  zgnilizna
owoców.  Częste  wapnowanie  gleby  przez  rolników  jest  wykonywane nie z powodu braku tego
pierwiastka w roślinach lecz w celu zmiany właściwości gleby.

Magnez

Na liściach chlorozy przechodzące w nekrozy, pokrój rośliny zwiędły, w liściach dolnych pięter
plamki pomiędzy Ŝyłkami.

Siarka

Objawy niedoboru występują rzadko, na młodych liściach, przypominają objawy niedoboru
azotu, szczególnie rośliny z rodziny krzyŜowych (np. rzepak) są naraŜone na brak siarki,
poniewaŜ wykorzystują ją do budowy olejków eterycznych.

śelazo

Niedobory występują zwłaszcza na glebach wapiennych przy wysokim pH. Objawami są
chlorozy, zwłaszcza młodych liści. Przy przedłuŜającym się niedoborze, moŜe nastąpić
zahamowanie wzrostu pędu.

Mangan

Chlorozy przechodzące w nekrozy na młodych liściach. Zwiększa się wraŜliwość rośliny na
niskie temperatury. Szczególnie wraŜliwy jest owies.

Cynk

Skróceniu ulegają międzywęźla, liście mają mniejszą powierzchnię. Zwłaszcza w początkowych
okresach wegetacji, niedobór cynku prowadzi do powstawania skupień małych liści, co nosi
nazwę "choroby małych liści".

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bor

Zamieranie wierzchołków pędu i korzeni. Kwiaty zamierają, brak owoców. Szczególnie
wraŜliwe na jego niedobór są buraki oraz lucerna.

Miedź

Zaburzenia w turgorze (brak jędrności), na liściach mogą występować nekrotyczne plamy,
młodsze liście bieleją, na starszych występują chlorozy.

Molibden

Objawy niedoboru najszybciej widoczne u roślin motylkowych i krzyŜowych. Występują
zahamowania rozwoju blaszek liściowych, chlorozy młodych liści, deformacja pędu.

Podział i charakterystyka nawozów organicznych

Nawozy organiczne są to nawozy zawierające w swoim składzie niezbędne dla roślin

składniki  pokarmowe  w  postaci  związków  organicznych.  Cechą  większości  nawozów
organicznych  jest  posiadanie  kompleksu  pierwiastków  potrzebnych  roślinom,  w  zaleŜności
jednak od ilości zawartej w nich substancji organicznej, pierwiastki te mogą być bezpośrednio
pobierane  przez  rośliny  dopiero  po  mineralizacji  związków  organicznych  w  procesie,  który
zachodzi  dzięki  róŜnorodnym  organizmom  Ŝyjącym  w  glebie.  Mineralizacja  zachodzi
stopniowo,  dlatego  działanie  nawozów  organicznych  jest  długotrwałe,  przez  co  oddziałują
korzystnie  na  rośliny  o  długim  okresie  wegetacji,  np.  na  ziemniaki  czy  buraki.  PoniewaŜ
nawozy  organiczne  są  źródłem  próchnicy,  dlatego  ich  stosowanie  polepsza  właściwości
fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby wzbogacając jej mikroflorę. Nawozy te wprowadzane
są do gleby np. za pomocą orki.

Rodzaje nawozów organicznych

W zaleŜności od pochodzenia nawozy organiczne dzielimy na:

Nawozy pochodzenia zwierzęcego:

−

obornik,

−

pomiot ptasi,

−

gnojowica,

−

gnojówka,

Nawozy pochodzenia roślinnego:

−

kompost z odpadów roślinnych,

−

nawozy zielone i resztki poŜniwne,

−

słoma,

−

torf,

−

węgiel brunatny,

−

nawozy bakteryjne,

Nawozy niekonwencjonalne:

−

cieki i osady ściekowe.

Obornik składa się z przefermentowanego kału, moczu i ściółki. Zawiera on wszystkie

składniki potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości fizyczne gleby. Przeciętnie
obornik zawiera w suchej masie: około 0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,7–1,0% potasu, 0,5%
wapnia, 0,2% magnezu oraz niezbędne mikroelementy takie jak: bor, miedź, cynk, molibden,
kobalt itp. Mając na względzie te wartości moŜna stwierdzić, Ŝe z 1 toną obornika
wprowadzamy do gleby około 5,0kg N, 3,0kg P

, 7,0–10,0kg K

O, 5,0kg CaO, 2,0kg MgO

i mikroelementy.

WyróŜnia się obornik:

−

wieŜy – nie poddany fermentacji, o niejednolitej strukturze i szerokim stosunku C:N,

−

przefermentowany – poddany fermentacji przez 4 – 5 mies.; w tym czasie następuje
częściowa mineralizacja materii organicznej i zawęŜenie stosunku C:N do 15-20:1,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

słomiasty – zawierający duŜo ściółki ze słomy i odznaczający się szerokim stosunkiem
C:N,

−

kompostowany – o duŜym stopniu rozkładu, kompostowany z dodatkiem nawozów
mineralnych, torfu, fekaliów lub gliny; stosowany jest w ogrodnictwie,

−

sztuczny  –  nawóz  organiczny  otrzymywany  przez  kompostowanie  pociętej  słomy
z gnojowicą,  gnojówką,  wodą  gnojową  i  nawozami  mineralnymi  (N,  P,  Ca)  oraz
specjalnymi preparatami; w działaniu nawozowym nie ustępuje obornikowi naturalnemu.

Tabela 2 przedstawia stopień wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych

z obornika w procentach (%) w zaleŜności od rodzaju gleby:

Tabela 2. Stopień wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych z obornika w procentach (%) [14]

Gleba

I rok

II rok

III rok

IV rok

CięŜka

rednia

Lekka

Jak praktycznie korzystać z danych zawartych w tabeli 2? JeŜeli stosuje się średnio dawkę

np. 30t obornika, to wprowadza się z nim (0,5% azotu, czyli 5kg w 1 tonie) 150kg azotu, 90kg
fosforu, 180kg potasu, 150kg wapnia i 60kg magnezu.. W pierwszym roku, uprawiana na
oborniku roślina o długim okresie wegetacji, pobiera 40% azotu, czyli 60kg, 25% fosforu
(22,5kg) i 60% potasu (90kg) i o tyle moŜna zmniejszyć dawkę nawozu mineralnego.

Obecnie w duŜych gospodarstwach częściej stosowany jest nawóz tzw. gnojowica

pochodzący z bezściółkowego chowu zwierząt gospodarskich.

Gnojowica jest to płynna, przefermentowana mieszanina odchodów (kału i moczu)

zwierząt gospodarskich i wody, ewentualnie z domieszką niewykorzystanych pasz,
pochodząca z obór bezściółkowych, gromadzona w zbiornikach. Stosowana jako nawóz
organiczny. Jej cechy fizykochemiczne są zmienne w zaleŜności od zawartości wody, gatunku
zwierząt, rodzaju paszy, itp.

Ze względu na stopień rozcieńczenia wyróŜnia się gnojowicę:

−

gęstą > 8% suchej masy,

−

rzadką < 8% suchej masy.
Gnojowica mająca 10% suchej masy zawiera w % świeŜej masy:

−

N – 0,38,

−

– 0,20,

−

O – 0,41,

−

CaO – 0,32,

−

MgO – 0,09.
Gnojowica moŜe zastępować obornik. Wylewana w sposób niekontrolowany stanowi

zagroŜenie dla środowiska przyrodniczego. Przepisy prawne Unii Europejskiej zezwalają na
zastosowanie nawozów naturalnych (gnojowicy, gnojówki, obornika) w ilości nie
przekraczającej 170kg azotu (N) w czystym składniku na 1 hektar uŜytków rolnych.

Gnojówka jest to przefermentowany mocz, gromadzony w zbiornikach. Zawiera

przeciętnie 1–3% suchej masy, 0,3–0,6% N, 0,68–0,83% K i poniŜej 0,04% P. W gnojówce
przefermentowanej organiczne związki azotu przekształcają się w formy mineralne.
Stosowana jest jako organiczny nawóz azotowo-potasowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kompost jest to nawóz organiczny wytwarzany z odpadów roślinnych i zwierzęcych

w wyniku  częściowego,  tlenowego  rozkładu  (butwienie)  przez  mikroorganizmy  poprzez
proces  kompostowania  w  pryzmach  kompostowych,  kompostowniach  lub  specjalnych
bioreaktorach.  Kompost  wzbogaca  glebę  w  próchnicę,  zwiększa  jej  pojemność  wodną
i powietrzną, poprawia wzrost i rozwój roślin.

Nawozy zielone jest to świeŜa masa roślinna wprowadzona do gleby w celu podniesienia

jej Ŝyzności. Do uprawy na nawóz zielony najlepiej nadają się rośliny motylkowe (np. łubin
Ŝ

ółty, seradela, peluszka), uprawiane w plonie głównym lub międzyplonach, które wzbogacają

glebę  w  substancję  organiczną  i  azot,  a  takŜe  w  inne  składniki  pokarmowe.  Ich  wartość
nawozowa  zaleŜy  od  ilości  i  składu  chemicznego  przyoranej  masy;  najlepiej  działają  na
glebach  lekkich,  ubogich  w  próchnicę.  Odpowiednio  dobrana  mieszanka  międzyplonowa
równowaŜy  0,75  wartości  nawozowej  pełnej  dawki  obornika.  Nawozy  zielone  wzbogacają
glebę  w próchnicę,  poprawiają  strukturę  gleby,  zwiększają  aktywność  mikrobiologiczną
gleby, wzbogacają glebę w azot (w przypadku roślin motylkowych), zmniejszają skutki erozji
i wymywanie  składników  pokarmowych,  zmniejszają  zachwaszczenie  oraz  poprawiają
zdrowotność roślin dzięki zwiększeniu liczby gatunków w płodozmianie.

Słoma są to łodygi i liście dojrzałych roślin uprawnych (np. zbóŜ, rzepaku, lnu, bobiku)

po omłocie. Po przyoraniu jest wykorzystywana jako nawóz organiczny. Ze słomy moŜna
produkować sztuczny obornik, który powstaje przez jej kompostowanie z organicznymi
dodatkami zwilŜanymi gnojowicą lub gnojówką.

Zasady stosowania i przechowywania nawozów organicznych

Wybierając sposób nawoŜenia rośliny uwzględnić naleŜy jej wymagania pokarmowe,

czyli  najmniejszą  ilość  składników  pokarmowych  potrzebną  do  uzyskania  plonu
w odpowiedniej  wysokości  oraz  potrzeby  nawozowe,  które  określają  rodzaj  i  ilość  nawozu
potrzebną  w  celu  uzyskania  dobrej  jakości  plonu  w  odpowiednich  warunkach  glebowych
(rodzaj gleby, dotychczasowa zawartość składników w glebie) i klimatycznych w konkretnym
płodozmianie. Stosując nawoŜenie naleŜy teŜ starać się zachować równowagę poszczególnych
składników  w glebie.  Nawozy  naleŜy  stosować  tylko  w  takich  ilościach,  które  poszczególna
roślina  moŜe  wykorzystać  lub,  które  dana  gleba  moŜe  zatrzymać.  Zbyt  duŜe  dawki,
nieodpowiednie  proporcje  składników  pokarmowych  lub  brak  moŜliwości  wykorzystania
nawozu  w  danych  warunkach  glebowych,  przy  niedostatku  lub  nadmiarze  wody,  niektórych
pierwiastków,  nieodpowiednim  odczynie  gleby  lub  nadmiernym  zachwaszczeniu,  są
przyczyną degradacji siedliska rolniczego oraz zanieczyszczenia środowiska.

Według przepisów obowiązujących w Polsce roczna dawka nawozu organicznego nie

moŜe  zawierać  więcej  niŜ  170kg  azotu  w  czystym  składniku  na  1ha  uŜytków  rolnych.
Oznacza to, Ŝe zalecana ze względów środowiskowych obsada zwierząt powinna wynosić nie
więcej  niŜ  2  duŜe  jednostki  przeliczeniowe  (DJP,  krowa  o  wadze  500kg=1DJP)  na  1ha
uŜytków  rolnych.  Przy  takiej  obsadzie  zwierząt  roczna  produkcja  nawozu  naturalnego  nie
przekroczy  40t  obornika  i  45m

gnojowicy na 1ha uŜytków rolnych, poniewaŜ dawki te są

równowaŜne 170kg azotu całkowitego na 1ha uŜytków rolnych.

Nawozy naturalne w postaci stałej i płynnej oraz nawozy organiczne mogą być stosowane

na  pola  tylko  w  okresie  od  1  marca  do  30  listopada,  z  wyjątkiem  nawozów  stosowanych  na
uprawy pod osłonami. Zaleca się, Ŝeby gnojówkę i gnojowicę stosować na nie obsianą glebę,
najlepiej  w  okresie  wczesnej  wiosny.  Dopuszcza  się  stosowanie  pogłównie  na  rośliny,
z wyjątkiem  roślin  przeznaczonych  do  bezpośredniego  spoŜycia  przez  ludzi  lub  skarmiania
przez zwierzęta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Roczna dawka gnojowicy nie powinna przekroczyć 45m

na 1ha uŜytków rolnych

(170kg  N).  Optymalnym  terminem stosowania obornika jest wczesna wiosna. NaleŜy unikać
wywoŜenia  obornika w okresie późnego lata lub wczesnej jesieni z uwagi na moŜliwe straty
azotu  poprzez  wymywanie  do  wód  podziemnych.  Obornik  moŜe  być  wywoŜony  późną
jesienią  pod  warunkiem,  Ŝe  będzie  natychmiast  przyorany.  Roczna  dawka  obornika  nie
powinna przekroczyć 40t na 1ha uŜytków rolnych (170kg N).

Nawozy naturalne oraz organiczne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą za

pomocą narzędzi uprawowych nie później niŜ następnego dnia po ich zastosowaniu w celu
uniknięcia strat powodowanych ich wysuszeniem lub wypłukaniem przez deszcz.

Nawozy naturalne nie mogą być stosowane w sąsiedztwie strefy ochronnej źródeł wody,

ujęć  wody,  brzegu  wód  powierzchniowych,  kąpielisk  zlokalizowanych  na  wodach
powierzchniowych  oraz  obszarów  morskiego  pasa  nadbrzeŜnego.  Zakaz  stosowania
obowiązuje w odległości 20m od tych obiektów.

Zabrania się stosowania nawozów naturalnych na glebach:

−

zalanych wodą;

−

podtopionych;

−

pokrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30cm.

Stosowanie nawozów w taki sposób sprzyja przedostawaniu się większości składników

odŜywczych do zbiorników wodnych. W efekcie prowadzi to do zakwitu glonów i śnięcia ryb.

Zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach:

−

bez okrywy roślinnej, połoŜonych na stokach o nachyleniu większym niŜ 10% (zakaz ten
dotyczy równieŜ nawozów azotowych);

−

podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spoŜycia przez ludzi.
Nawozy organiczne są waŜnym źródłem substancji organicznej i cennym dostarczycielem

składników  pokarmowych  roślin  i  naleŜy  dąŜyć  do  maksymalnego  ograniczenia  strat  tych
składników  w  procesie  ich  gromadzenia  i  przechowywania.  W  źle  składowanym  oborniku
straty azotu i substancji organicznej mogą nawet dochodzić do 60%.

Wymagania dotyczące przechowywania nawozów naturalnych określają przepisy ustawy

z dnia 26 lipca 2000r. o nawozach i nawoŜeniu (Dz. U. Nr 89, poz. 991 z późniejszymi
zmianami), zgodnie z którymi:

Z dniem 1 maja 2005r. podmioty prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyŜej 40 000
stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyŜej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad
30kg lub 750 stanowisk dla macior przechowują gnojówkę i gnojowicę w szczelnych,
zamkniętych zbiornikach,

Z dniem 25 października 2008r. wszyscy rolnicy będą zobowiązani do przechowywania
nawozów naturalnych:

−

w postaci płynnej – wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności
umoŜliwiającej gromadzenie co najmniej 4–miesięcznej produkcji tego nawozu,

−

w postaci stałej – w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych
płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających
instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników.

Natomiast na obszarach szczególnie naraŜonych na odpływ azotu z rolnictwa (OSN)

przepisy wymienione w punkcie 2 juŜ obowiązują, z tym Ŝe pojemność zbiorników na
gnojowicę powinna umoŜliwiać gromadzenie co najmniej 6-miesięcznej produkcji tego
nawozu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwe przechowywanie obornika

Płyta gnojowa powinna mieć odpowiednią nośność, a takŜe mieć odpowiedni dojazd

o szerokości co najmniej 3 m. Aby zapobiec przenikaniu wycieków do gruntu naleŜy
przestrzegać odpowiedniej technologii wykonania oraz wykonać 1% spadek w kierunku
wylotu studzienki a takŜe budując obrzeŜa, najlepiej w formie krawęŜnika.

Szerokość płyty 6 lub 9 m daje moŜliwość łatwego dostępu i usuwanie obornika za

pomocą ładowacza czołowego lub ładowarki chwytakowej – przyczepionej bez konieczności
wjeŜdŜania na płytę. Kształt płyty gnojowej i wysokość składowania obornika uzaleŜnione są
od technologii usuwania obornika z budynku inwentarskiego.

Zalecane jest wykonanie łatwo rozbieralnego zadaszenia nad płytą gnojową, co pozwala

na zmniejszenie powstawania ilości wód gnojowych, jest to szczególnie waŜne w okresie
jesienno – zimowym.

Rys. 2. Płyta gnojowa [5, s. 39]

Powierzchnia płyty zaleŜy od ilości obornika i okresu jego składowania.

Tabela 3. Wymagana powierzchnia płyty gnojowej dla 6

–

miesięcy okresu składowania [9]

Gatunek, kategoria zwierząt

Powierzchnia składowania

w m

Zalecana powierzchnia

w m

Bydło dorosłe

3,30

3,50

Jałówki

2,20

2,40

Bydło

Cielęta

0,32

0,35

Maciory

1,12

1,15

Tuczniki

0,68

0,70

Trzoda chlewna

Warchlaki

0,32

0,35

Usytuowanie płyty gnojowej

Odległość płyty obornikowej powinna wynosić:

−

15 m od studni,

−

4 m od granicy działki,

−

30 m od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt stały
ludzi na sąsiedniej działce,

−

50 m od budynku przetwórstwa rolno-spoŜywczego i magazynów środków spoŜywczych,

−

10 m od budynków magazynowych pasz i ziarna,

−

5 m od silosów na zboŜe i pasze,

−

10 m od silosów na kiszonki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwe przechowywanie odchodów płynnych

Najczęściej stosowanym kształtem zbiornika jest walec o osi pionowej. Wynika to

z równomiernego  rozkładu  obciąŜeń  i  w  konsekwencji  daje  minimalne  zuŜycie  materiałów.
Zamknięte  zbiorniki  na  płynne  odchody  zwierzęce  powinny  być  szczelne  i  zaopatrzone
w przewody wentylacyjne, osadzone w pokrywach, a ich wyloty powinny być wyprowadzone
na  wysokość  50cm  nad  poziom  terenu  (zbiorniki  podziemne)  lub  nad  górną  płaszczyznę
pokrywy  (zbiorniki  naziemne  i  częściowo  zagłębione).  Pokrywy  zbiorników  podziemnych
oraz  pozostałe  elementy  konstrukcyjne  muszą  przenosić  odciąŜenie  od  środków
transportowych  lub  składowanych  materiałów.  Zbiorniki  stalowe  moŜna  budować  tylko  jako
zbiorniki naziemne. Dno zbiornika stanowi betonowa płyta, na której ustawiony jest stalowy
płaszcz. Ze względu na usytuowanie zbiorniki dzielimy na:

−

podziemne – ich zaletą jest moŜliwość zastosowania grawitacyjnego spływu gnojowicy
i fakt, iŜ praktycznie nie zajmują powierzchni uŜytkowej gospodarstwa;

−

naziemne – zaletą jest dowolność lokalizacji i moŜliwość jego przemieszczania,
powiększania. Wadą jest to Ŝe wymaga stosowania zbiorników przejściowych i urządzeń
do przepompowywania.

−

częściowo zagłębione – rozwiązanie pośrednie między ww.
Pod względem materiałów uŜytych do budowy zbiorniki dzielimy na:

−

betonowe monolityczne,

−

elbetowe monolityczne,

−

elbetowe prefabrykowane,

−

stalowe,

−

z tworzyw sztucznych.

Rys. 3. Zbiornik na gnojowicę [9]

Wielkość zbiornika na gnojowicę
Dla określenia potrzebnej pojemności zbiornika dla 1 duŜej sztuki przyjmuje się:

−

11m

zbiornika na gnojowicę w oborze rusztowej,

−

3,5m

zbiornika na gnojówkę w oborze płytkiej (wielkość ta uwzględnia równieŜ wodę

gnojową).

Usytuowanie zbiornika
Odległość zbiornika powinna wynosić:

−

15m od studni,

−

4m od granicy działki drogi lub ciągu pieszego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

15m od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt stały
ludzi na sąsiedniej działce,

−

15m od budynku przetwórstwa rolno – spoŜywczego i magazynów środków
spoŜywczych,

−

5m od silosów na zboŜe i pasze,

−

5m od silosów na kiszonki.
Niewłaściwe gromadzenie odchodów zwierzęcych w postaci płynnej i stałej powoduje

zanieczyszczenie środowiska wiejskiego i jego degradację. ObniŜa zdolność do
samooczyszczania się wód, a przede wszystkim stanowi realne zagroŜenie dla zdrowia ludzi
i zwierząt.

Podział i charakterystyka nawozów mineralnych

Nawozy mineralne są dostarczane rolnictwu przez przemysł i na ogół zawierają tylko

jeden składnik pokarmowy. Składniki zawarte w nawozach mineralnych dostarczają roślinom
łatwo dostępnych składników pokarmowych, a ponadto regulują odczyn gleby i poprawiają jej
właściwości chemiczne i fizyczne.

Nawozy mineralne dzieli się na następujące grupy:

−

azotowe, zawierające azot w róŜnych formach,

−

fosforowe, zawierające fosfor głównie w formie soli kwasu ortofosforowego,

−

potasowe, zawierające potas w formie rozpuszczalnych soli,

−

wapniowe, magnezowe i wapniowo-magnezowe, zawierające wapń lub magnez bądź oba
te pierwiastki jednocześnie, przy czym kaŜdy z tych składników moŜe występować
w formie tlenkowej lub węglanowej,

−

mikronawozy, zawierające mikroelementy,

−

nawozy wieloskładnikowe, zawierające dwa i więcej składników pokarmowych,

−

organiczno-wapniowo-mineralne, zawierające obok substancji organicznej, będącej
produktem odpadowym przemysłu, składniki mineralne (makro– i mikro–składniki).

Nawozy  azotowe  wpływają  na  intensywny  wzrost  i  rozwój  roślin,  zwiększając  ich  masę
zieloną  oraz  plon  nasion,  co  jest  korzystne,  natomiast  zmniejszają  zawartość  cukru
w burakach,  tłuszczu  w  nasionach  rzepaku,  czy  skrobi  w  bulwach  ziemniaka,  co  pogarsza
jakość technologiczną tych roślin. Spośród wszelkich nawozów mineralnych nawozy azotowe
mają  największe  znaczenie  gospodarcze,  wpływając  w  największym  stopniu  na  plonowanie
większości roślin. Stosowane niewłaściwie, np. zbyt późno lub w zbyt duŜych dawkach, mogą
zmniejszać zimotrwałość roślin ozimych, zwiększać niebezpieczeństwo wylegania roślin, np.
zbóŜ  i  lnu,  utrudniać  zbiór,  np.  bujna  nać  u  ziemniaków,  czy  opóźniać  dojrzewanie  roślin.
Niedobór zaś azotu w glebie hamuje wzrost roślin i zmniejsza zawartość w nich chlorofilu, co
powoduje zmniejszenie plonu.
Nawozy azotowe dzieli się na:

−

amonowe: siarczan amonu (21% N), chlorek amonu (25% N), węglan amonu,
ortofosforan amonu, woda amoniakalna,

−

saletrzane (azotanowe): saletra wapniowa (14% N), saletra sodowa (15% N), saletra
potasowa (14% N),

−

saletrzano-amonowe: mieszaniny soli amonu i saletry, saletra amonowa (34% N),
saletrzak,

−

amidowe np. mocznik (46% N).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwzględniając szybkość działania nawozów azotowych dzieli się je na dwie grupy:

−

szybko działające (saletra amonowa i saletrzak). Nawozy azotowe zaliczane do tej grupy
zawierają azot w dwóch formach: azotanowej (NO

-3

) i amonowej (NH

). Nawozy te

moŜna stosować zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie.

−

wolno działające (siarczan amonowy, woda amoniakalna i mocznik nawozowy ). Nawozy
azotowe zaliczane do tej grupy zawierają azot w formie amonowej (NH

) i amidowej

(NH

Niekorzystne dla środowiska jest nagromadzenie w glebie duŜej ilości azotu mineralnego,

zwłaszcza azotanów. Na zawartość azotanów w roślinach i w wodach decydujący wpływ ma
poziom  nawoŜenia  azotem.  NawoŜenie  w  dawkach  optymalnych  nie  powoduje  zmian
w środowisku  glebowym,  natomiast  stosowanie  duŜych  dawek  nawozów  azotowych  wpływa
na  skaŜenie  roślin  i  wód  azotanami.  Po  zastosowaniu  wysokich  dawek  nawozów  azotowych
dochodzi do nagromadzenia się nadmiernych ilości azotanów w roślinie i glebie, przy czym ta
forma azotu nie pozostaje w glebie długo, lecz ulega wymyciu w głąb gleby i przenika do wód
gruntowych.  Nadmierne  ilości  azotanów  w  wodach  pitnych  oraz  w  poŜywieniu  lub  w  paszy
mogą  działać  bardzo  szkodliwie  na  zwierzęta  i  ludzi.  Szkodliwość  azotanów  (NO

)

i powstających z ich redukcji azotynów (NO

) polega na tym, Ŝe z hemoglobiny tworzy się

methemoglobina, która nie jest zdolna do przenoszenia tlenu w organizmie, co moŜe
prowadzić do śmierci organizmu przez uduszenie wewnętrzne. Poza tym azotany przyczyniają
się do powstania w glebie i roślinie toksycznych związków zwanych nitrozoaminami, które
mogą wywoływać groźne choroby u ludzi i zwierząt (np. choroby nowotworowe).

Większość azotowych nawozów mineralnych wpływa zakwaszająco na glebę i tym

samym,  przyczynia  się  do  pogorszenia  środowiska  wzrostu  i  rozwoju  roślin.  Odczyn  gleby
jest jednym z najwaŜniejszych czynników decydujących o Ŝyzności gleby i plonowaniu roślin.
Zdecydowana  większość  roślin  najlepiej  rośnie  i  rozwija  się  na  glebach  o  odczynie
obojętnym. DuŜa koncentracja azotu mineralnego w glebie, powoduje zahamowanie rozwoju
poŜytecznych  mikroorganizmów  (bakterie)  i  wzrost  ilości  toksycznych  grzybów,  które
wpływają niekorzystnie na rośliny uprawne.

Przedostające się do wody duŜe ilości związków azotu i fosforu mogą wywołać

eutrofizację wód. Następuje wtedy przyspieszony rozwój fitoplanktonu i roślin nadbrzeŜnych
w zbiornikach wodnych. MoŜe wówczas dojść do tzw. zakwitu wody, czyli intensywnego
rozwoju glonów. W takich warunkach następuje ograniczenie ilości tlenu w wodzie,
zmniejszenie ilości ryb, zmniejszenie przejrzystości wody i rozkład tej duŜej ilości powstałej
biomasy. Woda z takich ujęć jest niezdatna do picia, gdyŜ jej spoŜycie powodować moŜe silne
zatrucia.

Stosowanie nawozów azotowych

Wybierając nawóz azotowy rolnik powinien uwzględnić zarówno właściwości nawozu

(tabela 4), jak i gleby, na której będzie stosowany. Zwłaszcza trzeba zwracać uwagę na
odczyn gleby. O wyborze nawozu azotowego decyduje równieŜ termin, w jakim nawóz ma
być stosowany: przedsiewnie czy pogłównie, na przedwiośniu, gdy temperatura jest niska, czy
później, gdy temperatura jest wyŜsza.

Na glebach o odczynie kwaśnym nie naleŜy stosować nawozów fizjologicznie kwaśnych,

np. siarczanu amonowego. Natomiast doskonale nadaje się woda amoniakalna czy mocznik.
Na glebach o odczynie słabo kwaśnym moŜna stosować siarczan amonowy, ale tylko pod
rośliny dobrze znoszące taki odczyn gleby, tj. pod ziemniaki, owies, Ŝyto. Jednak w miarę, jak
będzie się rozpowszechniało stosowanie nawozów wapniowych zmieniających odczyn gleby,
będzie moŜna coraz mniejszą uwagę zwracać na zakwaszające działanie niektórych nawozów
azotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typowymi nawozami przedsiewnymi wymagającymi wymieszania z glebą są: siarczan

amonowy i woda amoniakalna. Pozostałe nawozy moŜna stosować zarówno przedsiewnie, jak
i pogłównie. W tym drugim wypadku o wyborze nawozu decydować będzie odczyn gleby
i wymagania roślin. Na glebach o odczynie zasadowym mocznik i saletra amonowa mogą być
stosowane pogłównie tylko wówczas, gdy moŜna je wymieszać z glebą, np. na polu pszenicy,
którą się zawsze bronuje.

Pod rośliny wraŜliwe na kwaśny odczyn gleby, np. buraki czy jęczmień, powinno się

stosować nawozy fizjologicznie obojętne lub zasadowe, np. mocznik.

Tabela 4. Niektóre właściwości nawozów azotowych [14]

Nawozy

Zawartość

azotu (N) w %

Azot występuje

w formie

Termin

stosowania

Odczyn

fizjologiczny nawozu

Siarczan amonowy

20,5

Amonowej

przedsiewnie

słabo kwaśny

Woda
amoniakalna

20,5

amoniaku rozpuszczonego
w wodzie

przedsiewnie
i pogłównie

obojętny lub b. słabo
zasadowy

Saletra amonowa

azotanowej i amonowej

pogłównie
i przedsiewnie

obojętny lub słabo
kwaśny

Saletrzak

azotanowej i amonowej

pogłównie
i przedsiewnie

słabo kwaśny

Mocznik

Amidowej

przedsiewnie
i pogłównie

Obojętny

Nawozy fosforowe wywierają silny wpływ na jakość plonu, natomiast w mniejszym stopniu
zwiększają  jego  wysokość.  Ponadto  wpływają  na  efektywność  nawoŜenia  azotem.  Fosfor
w roślinie występuje głównie w połączeniach ze związkami organicznymi. Najwięcej fosforu
zawierają  nasiona.  NawoŜenie  fosforem  w  powiązaniu  z  potasem  zwiększa  mrozoodporność
i zmniejsza  wyleganie.  Ponadto  fosfor  korzystnie  wpływa  na  ukorzenianie  się  roślin
i krzewienie  zbóŜ.  Fosfor  z  nawozów  mineralnych  w  pierwszym  roku  po  zastosowaniu  jest
pobierany przez rośliny zaledwie w 20 – 30%. Pozostałe ilości fosforu są zatrzymywane przez
glebę.  Przyjmuje  się,  Ŝe  w  ciągu  kilku  lat  po  zastosowaniu  wykorzystanie  fosforu  przez
rośliny dochodzi do 40–60%. Z tego względu zaleca się stosowanie nawozów fosforowych na
zapas.  Pod  wpływem  nawoŜenia  fosforem  wzrasta  zawartość  tego  składnika  w  wierzchniej
warstwie  gleby  i  to  zarówno  jego  ogólnej  ilości,  jak  i  form  dostępnych  dla  roślin.
Gromadzenie  się  fosforu  w  glebie  pod  wpływem  nawoŜenia  nie  zaleŜy  od  jej  odczynu.
Najbardziej rozpowszechnione są nawozy otrzymywane z fosforytów. O przydatności nawozu
decyduje  przyswajalność  fosforu  dla  roślin.  Na  ogół  w  nawozach  fosforowych  prawie  cała
ilość fosforu jest rozpuszczalna w wodzie lub słabych kwasach.
Do najwaŜniejszych nawozów fosforowych naleŜą:

−

superfosfaty: superfosfat pojedynczy granulowany, superfosfat podwójny (6–18% P

superfosfat potrójny granulowany (46% P

)

−

precypitat (P

do 30%),

−

supertomasyna (28–30% P

−

niektóre mączki nawozowe – mączki fosforytowe.

−

polifosforany.
Nawozy fosforowe ze względu na szybkość działania dzieli się na grupy:

−

szybko działające – rozpuszczalne w wodzie (superfosfaty); najszersze zastosowanie
w rolnictwie mają superfosfaty, które róŜnią się między sobą zawartością fosforu i formą.

−

wolno działające – rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym,

−

bardzo wolno działające – słabo rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym (mączki
fosforytowe i kostne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stosowanie nawozów fosforowych

Wybierając nawóz fosforowy naleŜy brać pod uwagę zarówno jego właściwości (tabela 5), jak

i właściwości gleby czy rośliny.

Na glebach o odczynie słabo kwaśnym powinno się raczej stosować superfosfat

pojedynczy granulowany. Na glebach kwaśnych oraz pod rośliny o długim okresie wegetacji,
np. pod ziemniaki, czy pod rośliny dobrze wykorzystujące fosfor, np. łubiny, moŜna stosować
mączkę fosforytową.

Superfosfat potrójny granulowany naleŜy stosować pod rośliny mające małą zdolność

pobierania fosforu, np. pod jęczmień.

Obecnie nawozy fosforowe stosuje się najczęściej na ścierń pod podorywkę lub na

podorywkę i przykrywa orką przedzimową. Zmniejsza to koszty nawoŜenia i ułatwia
organizację pracy.

Fosfor jest zatrzymywany przez glebę (sorbowany), dzięki czemu prawie nie jest

wymywany  przez  wody  opadowe.  Ta  właściwość  jest  wykorzystywana  w  celu  uproszczenia
nawoŜenia fosforem na glebach zasobnych w ten składnik. Stosuje się go okresowo raz na 2–3
lata  –  na  zapas  w  tzw.  dawkach  skomasowanych.  Oznacza  to,  Ŝe  cała  ilość  fosforu
przeznaczona  pod  2  czy  3  kolejno  uprawiane  rośliny  jest  stosowana  jednorazowo  pod
pierwszą  z  nich.  Ten  sposób  nawoŜenia  fosforem  jest  zalecany  jedynie  w  gospodarstwach
stosujących  wysokie  dawki  nawozów.  Na  glebach  o  niskiej  zawartości  fosforu  oraz
w gospodarstwach  stosujących  małe  ilości  tego  składnika  lepsze  efekty  daje  nawoŜenie
coroczne.

Tabela 5.

Porównanie właściwości nawozów fosforowych [14]

Nawozy

Zawartość fosforu

)

Odczyn fizjologiczny

nawozu

Uwstecznianie

Superfosfat pylisty

(pojedynczy)

Obojętny

Superfosfat

granulowany (prosty)

Obojętny

Superfosfat ,,Supermag"

magnezowany

bardzo szybkie, szczególnie

w glebach o odczynie kwaśnym

i zasadowym

Superfosfat potrójny,

granulowany

Obojętny

bardzo małe, gdyŜ przechodzący

do roztworu glebowego fosfor

jest szybko pobierany przez

roślinę

Superfosfat potrójny,

granulowany, borowany

Obojętny

szybko pobierany przez roślinę

Mączki fosforytowe

od 10
do 30

Obojętny

bardzo wolne, gdyŜ fosfor

w niewielkich ilościach

przechodzi do roztworu

glebowego, z którego jest

szybko pobierany przez rośliny

Nawozy potasowe są to nawozy mineralne, których głównym składnikiem jest potas w formie
kationu K

, będący makroskładnikiem pokarmowym dla roślin, niezbędnym przy asymilacji

dwutlenku  węgla  oraz  do  syntezy  związków  organicznych.  Niedobór  K  powoduje  mniejsze
wytwarzanie  cukrów  (monosacharydów  i  skrobi).  Potas  reguluje  gospodarkę  wodną  roślin,
powoduje,  Ŝe  transport  asymilatów  jest  intensywniejszy,  poprawia  właściwości  tkanek,
korzystnie wpływa na wykorzystanie światła przez rośliny, wzmacnia odporność na choroby,
zwiększa mrozoodporność, dzięki potasowi warzywa łatwiej są przechowywane oraz wpływa
na wzrost zawartości witaminy C.

PoniewaŜ niewielka ilość potasu zawarta w glebach jest dostępna dla roślin, orientacyjny

wskaźnik tzw. potas wymienny umoŜliwia określenie ilości tego makroskładnika dostępnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dla  roślin.  W  glebach  piaszczystych  i  torfowych  występują  najmniejsze  ilości  potasu
wymiennego,  bogatsze  w  ten  składnik  są  gleby  gliniaste,  a  największą  zasobność  wykazują
lessy  i  mady.  Wśród  gleb  uprawnych  przewaŜają  gleby  lŜejsze,  które  zawierają  mało  potasu
wymiennego.  Ciągły  dostęp  potasu  dla  roślin  zapewnia  przenikanie  go,  w  miarę  pobierania
przez  rośliny,  do  roztworu  glebowego  w  formie  związanej  z  cząstkami  gleby,  które  tworzą
tzw. glebowy kompleks sorpcyjny.

Wśród nawozów potasowych moŜemy wydzielić:

−

chlorkowe, stosowane dla roślin niewraŜliwych na nadmiar chloru, gdzie potas występuje
w postaci chlorku potasu, np. kainit (8–10% K

O), sole potasowe;

−

siarczanowe, tu potas występuje w postaci siarczanu potasu, moŜna je stosować dla
wszystkich roślin, np.

siarczan potasu (50%K

O), (kalimagnezja (26–30% K

O nawóz

potasowo-magnezowy);
Nawozy potasowe dzielimy równieŜ na nisko- i wysokoprocentowe (8–80% K

O), np.

sole potasowe, siarczan potasu, metafosforan potasu.

Nawozy wapniowe

Większość gleb w Polsce, bo aŜ 67% wymaga odkwaszania i stan ten niestety nie zmienia

się  od  wielu  lat.  Zakwaszenie  większości  gleb  w  Polsce  wynika  z  naturalnych  ubytków
wapnia  z  gleby  poprzez  pobieranie  go  wraz  z  plonem,  wypłukiwanie  w  głąb  oraz  kwaśne
deszcze i stosowanie niektórych nawozów mineralnych. Zakwaszenie gleb powoduje niską ich
produktywność  oraz  zwiększa  skaŜenie  środowiska  naturalnego.  Niedobór  magnezu
i kwaśność  gleb  powodują  przede  wszystkim  zmniejszenie  przyswajalności  składników
pokarmowych  przez  rośliny  uprawne  i  degradację  gleby,  co  prowadzi  do  obniŜenia  plonów
i ograniczenia moŜliwości doboru uprawy gruntów.

Głównym zadaniem wapniowania jest odkwaszanie gleby, doprowadzając jej odczyn

(pH) do poziomu optymalnego dla uprawianych roślin. Wapń wprowadzony do gleby
umoŜliwia zlepianie się cząstek glebowych, tworząc strukturę gruzełkowatą, przez co ułatwia
dostęp wody i powietrza do korzeni roślin oraz uaktywnia kompleks sorpcyjny.

Na podstawie badania próbek glebowych wykonywanych przez stacje chemiczno-rolnicze

i w oparciu o kategorię argonomiczną (stopień zwięzłości) gleby moŜna określić potrzeby
wapniowania (tabela 6).

Tabela 6. Przedziały określające potrzeby wapniowania [14]

Zakres pH dla potrzeb wapniowania

Kategoria

argo

nomiczna gleby

Konieczne

Potrzebne

Wskazane

Ograniczone

Zbędne

Bardzo lekkie

Do 4,0

4,1 – 4,5

4,6 – 5,0

5,1 – 5,5

Od 5,6

Lekkie

Do 4,5

4,6 – 5,0

5,1 – 5,5

5,6 – 6,0

Od 6,1

rednie

Do 5,0

5,1 – 5,5

5,6 – 6,0

6,1 – 6,5

Od 6,6

CięŜkie

Do 5,5

5,6 – 6,0

6,1 – 6,5

6,6 – 7,0

Od 7,1

UŜytki zielone

Do 5,0

5,1 – 5,5

5,6 – 6,0

–

Znając potrzeby wapniowania oraz uwzględniając kategorię agronomiczną gleby

i wraŜliwość uprawianych roślin moŜna ustalić optymalną dawkę wapnia. Wiedząc jaka jest
procentowa zawartość czystego składnika (CaO) w danym rodzaju nawozu moŜna przeliczyć
zalecaną dawkę CaO/ha na ilość potrzebnego nawozu wapniowego.

Wapniowanie jako zabieg odkwaszający wpływa na podnoszenie urodzajności gleb

poprzez:

−

poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych,

−

zwiększenie przyswajalności fosforu, potasu i magnezu,

−

poprawa przyswajalności mikroelementów przez rośliny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zmniejszenie toksycznego działania glinu i manganu,

−

ograniczenie dostępności dla metali cięŜkich,

−

dodatni wpływ na procesy rozkładu substancji organicznej,

−

wspomaganie nawoŜenia organicznego i mineralnego,

−

polepszenie jakości zdrowotnych i technologicznych płodów rolnych.

Wapniowanie gleb jest procesem długotrwałym i musi być odpowiednio zaplanowane

w płodozmianie.  Optymalne  jego  miejsce  jest  uzaleŜnione  od  doboru  roślin,  terminów
stosowania  nawozów  organicznych  oraz  uprawy.  Przy  uprawie  roślin  bardzo  wraŜliwych
i wraŜliwych  na  zakwaszenie  gleby,  wapnowanie  naleŜy  stosować  z  co  najmniej  rocznym
wyprzedzeniem,  jak  równieŜ  w  roku  poprzedzającym  lub  następującym  po  zastosowaniu
obornika.

Tabela 7. Optymalne zakresy pH dla niektórych roślin uprawnych [14]

WraŜliwość roślin na kwaśny odczyn

Rośliny uprawne

Optymalne pH

gleby

bardzo wraŜliwe

burak cukrowy, kukurydza, lucerna,
koniczyna, groch

6,6 – 7,0

wraŜliwe

pszenica, jęczmień, rzepak, bobik,
pszenŜyto

6,1 – 6,5

rednio wraŜliwe

owies, ziemniaki, mieszanki zboŜowe

5,6 – 6,0

mało wraŜliwe

yto, len, seradela, trawy, łubin Ŝółty

5,1 –5,5

W nawozach wapniowych wapń występuje w dwóch formach: tlenkowej (CaO) oraz

węglanowej (CaCO

W zaleŜności od pochodzenia i sposobu otrzymywania wyróŜnia się dwa rodzaje

nawozów wapniowych:
1)

nawozy wapniowe pochodzące ze źródeł naturalnych:

−

nawóz wapniowy tlenkowy (wapno rolnicze palone) o zawartości 80% lub 60% CaO,

−

nawóz wapniowy węglanowy zwyczajny (wapniak mielony rolniczy) o zawartości
45%

−

nawóz wapniowy węglanowy kredowy o zawartości 45% CaO w formie CaCO

nawozy wapniowe oraz wapniowo-magnezowe stanowiące przemysłowe odpady lub
produkty uboczne:

−

wapno magnezowe tlenkowe o zawartości 45 -65% CaO i 10 – 20% MgO,

−

wapno magnezowe węglanowe o zawartości 40% CaO i 10 – 20% MgO.

Nawozy magnezowe

Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach Polski jest niska i wynosi od 1 do ponad

20mg/100g  gleby.  Objawy  niedoboru  magnezu  bardzo  często  występują  na  młodych,  płytko
ukorzenionych  roślinach  poniewaŜ  magnez  bardzo  często  występuje  w  większych  ilościach
w warstwie  pod  ornej.  Wynika  to  z  tego,  Ŝe  magnez  bardzo  łatwo  przemieszcza  się  w  głąb
gleby, zarówno w glebach lekkich jak i cięŜkich.

Magnez pobierany jest przez rośliny w formie jonu Mg

. PoniewaŜ pełni on w roślinach

bardzo  waŜne  i  specyficzne  role  jego  niedobór  wpływa  ujemnie  na  wzrost  roślin,  plon  oraz
jakość  technologiczną.  Magnez  jest  składnikiem  chlorofilu  i  uczestniczy  w  procesie
fotosyntezy,  jest  aktywatorem  wielu  procesów  enzymatycznych  i  biochemicznych.  Bierze
udział w syntezie białek i tłuszczów, korzystnie wpływa na gromadzenie cukru w korzeniu.

Magnez zmniejsza podatność na choroby, zwłaszcza na chwościk oraz stymuluje

plonotwórcze działanie azotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przypadku stwierdzenia niedoboru magnezu w glebach o niskim odczynie naleŜy:

−

zastosować nawozy wapniowo-magnezowe w celu odkwaszenia gleby,

−

wysiać nawozy magnezowe,

−

stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu w fazie
krytycznego zapotrzebowania (okres do zakrycia rzędów oraz w fazie dojrzewania).
W przypadku gdy objawy niedoboru występują na stanowisku o uregulowanym odczynie

naleŜy:

−

wysiać klasyczne nawozy magnezowe,

−

zastosować nawozy podstawowe wzbogacone w magnez,

−

stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu.
Ze względu na ruchliwość magnezu naleŜy go stosować często ale w mniejszych

ilościach. Do najczęściej stosowanych nawozów magnezowych naleŜą:

−

kizeryt pylisty (MgO – 27%, S – 22%) – naturalny nawóz wydobywany metodą górniczą,
całkowicie  rozpuszczalny  w  wodzie,  nie  niszczący  wapnia.  Dzięki  długotrwałemu
działaniu,  jest  idealny  do  nawoŜenia  w  systemie  melioracyjnym  i  do  eliminowania
niedoboru  magnezu  i  siarki.  Szczególnie  duŜe  wymagania  pod  względem
zapotrzebowania na siarkę wykazuje: rzepak, gorczyca, rośliny motylkowe, kukurydza.

−

kizeryt granulowany (MgO – 25%, S – 20% ) – nawóz przedsiewny pod wszystkie rośliny
i na  wszystkie  gleby  ubogie  w  magnez,  pod  rośliny  o  duŜych  potrzebach  siarki.
Szczególnie  przydatny  do  nawoŜenia  glebowego  np.  kukurydzy.  Dzięki  długotrwałemu
działaniu,  jest  idealny  do  nawoŜenia  w  systemie  melioracyjnym  i  do  eliminowania
niedoboru magnezu i siarki.

−

kamex (K

O – 40%, MgO – 6%, Na – 3%, S – 4%) - nawóz przedsiewny, potas w formie

chlorkowej  przydatny  do  nawoŜenia  prawie  wszystkich  roślin  (oprócz  wraŜliwych  na
chlor)  w  uprawie  polowej  i  uŜytków  zielonych.  Zawartość  Mg  i  S  czyni  ten  nawóz
przydatnym do zasilania roślin reagujących na brak tych składników.

−

kainit magnezowy (K

O – 11%, MgO – 5%, Na – 20%, S – 4%) – krystaliczny nawóz

przedsiewny  z  duŜą  zawartością  sodu  i  magnezu.  Stosowany  pod  wszystkie  rośliny,
głównie  pod  rośliny  pastewne  i  na  uŜytki  zielone,  na  gleby  ubogie  w  Mg.  Nawóz
całkowicie  rozpuszczalny  w  wodzie,  stosowany  moŜe  być  we wszystkich uprawach i na
wszystkich  rodzajach  gleby,  jednocześnie  pokrywa  zapotrzebowanie  roślin  na  potas
i magnez, a poza tym ma istotny wkład w zaopatrzenie roślin w siarkę, co ma bardzo duŜe
znaczenie  w  przypadku  uprawy  rzepaku,  zawartość  sodu  jest  równieŜ  korzystna  dla
uprawy buraków cukrowych.

Mikronawozy zawierają duŜą ilość mikroelementów, które są potrzebne do rozwoju nie tylko
roślinom ale takŜe organizmom glebowym. Są one stosowane przy glebach szczególnie silnie
eksploatowanych jako środki polepszające ich strukturę. Mikronawozy stosuje się łącznie
z roztworem mocznika i pestycydami. Intensywny rozwój rolnictwa mógłby spowodować
niedostatek mikroelementów w glebie czemu zapobiegają mikronawozy.

Do najwaŜniejszych mikronawozów naleŜą nawozy:

−

borowe,

−

manganowe,

−

miedziowe,

−

cynkowe,

−

molibdenowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawozy  wieloskładnikowe  są  nawozami  uniwersalnymi  dla  wszystkich  gatunków  roślin.
Zawierają  one  wszystkie  potrzebne  roślinom  makro–  i  mikroelementy.  Do  nawozów
wieloskładnikowych  zalicza  się:  fosforan  amonu  (18%  N,  46%  P

), saletra potasowa

(13,7% N, 46% K

O) oraz Polifoski np.:

−

Polifoska 6 (6% N, 20% P

, 30% K

O) – nawóz ten moŜe być stosowany pod

wszystkie  rośliny  uprawne:  zboŜa  ozime  i  jare,  przemysłowe  i  okopowe,  na  uŜytkach
zielonych  oraz  w  uprawie  warzyw  i  sadownictwie.  Polifoskę  6  zaleca  się  stosować  na
gleby  ubogie  w potas,  w  warunkach  niskiego  nawoŜenia  organicznego  oraz  pod  rośliny
potasolubne  takie  jak:  burak  cukrowy,  ziemniak,  kukurydza  i  rzepak.  NajwyŜszą
efektywność  uzyskuje  się  stosując  przedsiewnie,  mieszając  z  glebą  na  głębokość
10–20cm.  Nawóz  ten  moŜna  stosować  takŜe  wczesną  wiosną,  pogłównie  na  rośliny
ozime,  na  glebach  zasobnych.  Uprawy  wieloletnie  nawozić  wiosną.  Nawóz  moŜna
mieszać bezpośrednio przed rozsiewem z mocznikiem, saletrą amonową i z saletrzakiem,
a  w  dowolnym  czasie  z  solą  potasową.  Nawóz  przedsiewny  i  pogłówny  do  nawoŜenia
roślin  uprawnych  na  glebach  ubogich  w  potas,  preferencje  dla  ozimin  w  stanowiskach
ubogich w azot.

−

Polifoska 8 (8% N, 24% P

, 24% K

O) – nawóz przedsiewny i pogłówny do

nawoŜenia  roślin  uprawnych.  Nawóz  ten  moŜe  być  stosowany  pod  wszystkie  rośliny
uprawne: zboŜa ozime i jare, przemysłowe i okopowe oraz na uŜytkach zielonych. Azot
(8%)  w  formie  amonowej  nie  ulega  wymywaniu  z  gleby,  jest  wolno  pobierany  przez
rośliny,  wspomaga  pobieranie  fosforu  i  ogranicza  nadmierne  pobieranie  potasu.  Fosfor
w formie fosforanu amonowego jest najlepiej przyswajalną formą tego składnika, dobrze
pobieraną  w warunkach  niedoboru  wody  w  glebie.  Taki  skład  chemiczny  pomaga
w dobrym  ukorzenieniu  roślin,  prawidłowym  rozwoju  od  okresu  powschodowego  oraz
zwiększa  ich  mrozoodporność.  Polifoskę  8  moŜna  mieszać  bezpośrednio  przed
rozsiewem

mocznikiem, saletrą amonową i z saletrzakiem, a w dowolnym czasie z solą

potasową.

Zasady mieszania i przechowywania nawozów mineralnych

W celu ułatwienia i przyspieszenia prac związanych z rozsiewaniem nawozów wykonuje

się ich mechaniczne mieszanie. Przy stosowaniu mieszanek konieczne jest przestrzeganie
następujących zasad:

−

przed przystąpieniem do mieszania nawozów musimy sprawdzić, czy dane nawozy mogą
być łączone (tabela 8),

−

składniki przygotowanej mieszanki muszą być sypkie i nie mogą zbrylać się,

−

nie moŜna mieszać nawozów, które w mieszance zwiększają swoją higroskopijność,

−

nie moŜna mieszać superfosfatu z nawozami zawierającymi wapń,

−

nie moŜna mieszać nawozów amonowych z nawozami o odczynie zasadowym,

−

nie moŜna mieszać nawozów pylistych i drobnokrystalicznych z nawozami
granulowanymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 8. Tabela mieszania waŜniejszych nawozów mineralnych [5, s. 268]

Nawozy

só

saletra

amonowa

–

saletrzak

–

siarczan

amonu

–

mocznik

–

fosforan

amonu

–

superfosfaty

–

mączka

fosforytowa

–

sól

potasowa

siarczan

potasu

gdzie: „–” nie moŜna mieszać,

„o” moŜna mieszać bezpośrednio przed siewem,
„+” moŜna mieszać w dowolnym czasie.

Nawozy mineralne przechowuje się w magazynach lub odpowiednio przystosowanych

pomieszczeniach zastępczych. Pomieszczenia takie powinny:

−

być suche, o małych wahaniach temperatury,

−

mieć zabezpieczenie przeciwpoŜarowe,

−

być wyposaŜone w trwałą podłogę betonową lub ceglaną z dobrą izolacją,

−

mieć ściany izolowane lepikiem i papą aby nie stykały się z nawozami.
Nawozy higroskopijne (łatwo chłonące wodę) naleŜy przechowywać w szczelnie

zamkniętych  foliowych  workach.  Worki  z  nawozami,  z  wyjątkiem  saletry  amonowej, naleŜy
układać w stosy na drewnianych podkładkach. Stos układany ręcznie nie moŜe być wyŜszy niŜ
1,6m. Pomiędzy stosami naleŜy pozostawić wolne przestrzenie umoŜliwiające dojście. Worki
uszkodzone  naleŜy  składować  osobno.  Worki  z  saletrą  amonową  i  saletrzakiem  naleŜy
układać  w  stosy  na  podkładach  z  papy  lub  na  kilku  warstwach  folii  polietylenowej
np. z worków. Odległość stosu od ściany magazynu powinna wynosić co najmniej 20cm, a od
urządzeń grzewczych co najmniej 1,5m. Worki z saletrą amonową naleŜy układać w stosy nie
większe jak 30t. Odległość pomiędzy poszczególnymi stosami nie powinna być mniejsza niŜ
1m. Nawozy luźne moŜna przechowywać w magazynach suchych, z posadzką izolującą przed
przenikaniem  wilgoci.  Nawozy  w  zagrodach  lub  zwałach  naleŜy  tak  rozmieszczać,  aby
poszczególne rodzaje nie mieszały się z sobą.

W przypadku niewystarczającej powierzchni magazynowej moŜna je składować

w pryzmach  poza  magazynem  po  uprzednim  przygotowaniu  odpowiedniego  stanowiska.
NaleŜy  wybrać  miejsce  suche,  moŜliwie  zacienione  i  osłonięte  od  wiatru,  na  lekkim
wzniesieniu zapewniającym odpływ wód opadowych. Na ubite stanowisko pod pryzmę naleŜy
rozłoŜyć  pasy  papy  dachowej,  folii  lub  zuŜyte  worki  polietylenowe  (na  zakładkę  po  około
20cm). Powierzchnia podkładu powinny być taka, Ŝeby po usypaniu nawozu z kaŜdej jej boku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pozostawiło wolne obrzeŜe szerokości około 15cm. Na tak przygotowanym podkładzie moŜna
usypać  nawóz  sztuczny  w  pryzmę  na  wysokość  nie  większą  jak  1,5m.  Po  wyrównaniu
pryzmy,  wolne  obrzeŜa  podkładu  naleŜy  załoŜyć  na  boki  pryzmy,  a  następnie  umiejętnie
przykryć folią o grubości co najmniej 0,2mm. Nie moŜna składować w warunkach polowych
saletry  amonowej  i  saletrzaku  ze  względu  na  ich  małą  odporność  na  zmiany  temperatury
i działanie słońca.

Zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej:

Nawozy mineralne naleŜy przechowywać w oryginalnych opakowaniach, w zamkniętych
magazynach lub przynajmniej pod dachem. Dopuszcza się składowanie tych nawozów
w pryzmach na nieprzepuszczalnym podłoŜu, pod przykryciem z materiału
wodoszczelnego.

Nawozy dostarczane luzem powinny być przechowywane w magazynach lub pod
zadaszeniem:

−

dopuszcza  się  składowanie  tych  nawozów  w  pryzmach  uformowanych  na
nieprzepuszczalnym  podłoŜu  pod  przykryciem  z  materiału  wodoszczelnego  (np.
folia),

−

pryzmy nie mogą być zakładane na spadkach terenu oraz w strefach ochrony
pośredniej wód i w strefach wraŜliwych,

−

nie dopuszcza się składowania w pryzmach saletry amonowej i nawozów
zawierających azotan amonowy w ilości, która odpowiada zawartości azotu
całkowitego powyŜej 28%.

Planowanie nawoŜenia organicznego i mineralnego

Planując nawoŜenie w gospodarstwie rolnym naleŜy uwzględnić rodzaj i dawki

nawozów. Wpływa na to termin i sposób zastosowania nawozów (przedsiewne czy
pogłówne), właściwości gleb, a szczególnie ich odczyn, zasobność w składniki pokarmowe
i wymagania pokarmowe uprawianej rośliny.

Plan nawoŜenia powinien obejmować nawozy organiczne i mineralne. Plan składa się

z następujących elementów:

−

preliminarz nawoŜenia organicznego i bilans obornika,

−

preliminarz nawoŜenia mineralnego i plan zakupu nawozów mineralnych.

Preliminarz nawoŜenia organicznego obejmuje ustalenie zapotrzebowania na obornik,
obliczenie produkcji obornika w gospodarstwie i sporządzenie bilansu obornika.
Zapotrzebowanie na obornik oblicza się m. in. na podstawie:

−

ogólnego normatywu zuŜycia obornika na 1ha gruntów ornych. Normatyw ten wynosi
6,25t; obliczony jest ze średniej dawki, czyli 25t, obornika na kaŜdy hektar gruntów
ornych co 4 lata (25 : 4 = 6,25),

−

szczegółowego preliminarza nawoŜenia organicznego w danym roku – zapotrzebowanie
to ustala się dla kaŜdego pola oddzielnie.

Produkcję obornika oblicza się najprościej na podstawie liczby zwierząt przeliczonych na
tzw. sztuki obornikowe w gospodarstwie. Przy odpowiedniej ilości słomy na ściółkę (1,5t)
sztuka obornikowa daje rocznie 10t obornika.

Po obliczeniu produkcji obornika, sporządza się jego bilans, a więc zestawienie

zapotrzebowania na obornik z jego produkcją.
Zapotrzebowanie na nawozy mineralne określa się najpierw w czystym składniku, a na jego
podstawie  ustala  się  ile  nawozów  (w  masie  towarowej)  naleŜy  zakupić.  Do  obliczenia
zapotrzebowania  na  nawozy  w  czystym  składniku  niezbędna  jest  znajomość  zawartości
czystego  składnika  w  nawozie.  Zawartość  czystego  składnika  w  nawozach  mineralnych
podana jest w procentach i jest róŜna dla kaŜdego nawozu. Na przykład saletra amonowa jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34%,  tzn.,  Ŝe  100kg  saletry  amonowej  zawiera  34kg  azotu.  Natomiast  dawki  nawozów
mineralnych  pod  poszczególne  gatunki  roślin  uprawnych  są  podawane  w  kilogramach
czystego  składnika  na  1ha.  W  celu  obliczenia  zapotrzebowania  na  czysty  składnik  dla
poszczególnych  grup  nawozów  naleŜy  uwzględnić  wszystkie  rośliny  uprawiane
w gospodarstwie  oraz  ustalić  rodzaj  i  dawki  nawozów.  Na  podstawie  zapotrzebowania  na
nawozy w czystym składniku, oblicza się ilość nawozów w masie towarowej.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak poszczególne składniki mineralne wpływają na rozwój i wzrost roślin uprawnych?

Jaki jest podział nawozów organicznych?

Jak stosujemy nawozy organiczne?

W jakich warunkach powinny być przechowywane nawozy organiczne?

Jak zbudowana jest płyta gnojowa?

Jaki jest podział nawozów mineralnych?

Jakie znasz formy nawozów wapniowych i na jakie gleby są zalecane?

Jakie są terminy stosowania nawozów mineralnych?

Jakie są zasady mieszania nawozów?

10.

Jakie są warunki prawidłowego przechowywania nawozów mineralnych?

11.

Jakie są zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej dotyczące przechowywania nawozów
mineralnych i organicznych?

12.

Jak planuje się nawoŜenie w gospodarstwie rolnym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj nawozy mineralne i określ ich właściwości. Wyniki wpisz do tabeli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

opisać cechy zewnętrzne nawozów:

−

budowa (pylista, krystaliczna, granulowana),

−

barwa,

−

zapach,

−

higroskopijność,

zanotować obserwacje w tabeli:

Probówki

nawozami

Struktura

Barwa

Zapach

Higroskopijność

Nazwa

nawozu

Nawóz 1

Nawóz 2

Nawóz 3

Nawóz 4

Nawóz 5

rozpoznać nawozy mineralne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

próbki nawozów mineralnych.

Ćwiczenie 2

Oblicz, ile masy towarowej nawozów naleŜy zastosować na pole o powierzchni 6ha, na

którym zaleca się następujące dawki czystego składnika

postanowiono zastosować: 80kg N/ha

w postaci saletry amonowej (34%), 60kg P

/ha w postaci superfosfatu granulowanego

(19%) i 120kg K

O/ha w postaci soli potasowej (40%).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ilość masy towarowej jaką naleŜy zastosować na 1ha,
2) przeliczyć tę ilość na 6ha,
3)

przedyskutować z grupą kolejność wykonywanych czynności,

5) zanotować spostrzeŜenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wzór do obliczania masy towarowej nawozów,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru, flamastry.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj nawoŜenie w gospodarstwie rolnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować opis gospodarstwa rolnego,

ustalić rośliny uprawiane w gospodarstwie rolnym wymagające nawoŜenia organicznego,

ustalić rodzaj i dawki nawozów organicznych,

obliczyć zapotrzebowanie na nawozy organiczne,

obliczyć produkcję obornika w gospodarstwie rolnym,

sporządzić bilans obornika,

ustalić rośliny uprawiane w gospodarstwie rolnym wymagające nawoŜenia mineralnego,

ustalić rodzaj i dawki nawozów mineralnych,

obliczyć zapotrzebowanie na nawozy mineralne,

10)

sporządzić plan zakupu nawozów mineralnych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa rolnego,

−

katalog nawozów organicznych,

−

katalog nawozów mineralnych,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru formatu A4, flamastry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj nawoŜenie organiczne we wskazanym gospodarstwie rolnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy opisu gospodarstwa rolnego,

określić rośliny uprawne wymagające nawoŜenia organicznego,

określić dawki obornika,

dobrać maszyny do nawoŜenia obornikiem,

przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
wykonywania nawoŜenia,

przygotować maszyny do nawoŜenia obornikiem,

wykonać nawoŜenie obornikiem.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

ciągnik,

−

rozrzutnik obornika,

−

obornik,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie nawoŜenie?



określić wpływ składników mineralnych na rozwój i plonowanie
roślin uprawnych?



sklasyfikować nawozy?



rozpoznać nawozy mineralne?



zaplanować nawoŜenie organiczne i mineralne w gospodarstwie
rolnym?



określić zasady stosowania i przechowywania nawozów
organicznych?



określić zasady stosowania i przechowywania nawozów mineralnych?



zaplanować nawoŜenie w gospodarstwie rolnym?



wykonać nawoŜenie organiczne i mineralne?



10)

objaśnić zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w zakresie
stosowania i przechowywania nawozów organicznych i mineralnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Ochrona roślin

4.3.1. Materiał nauczania

Ochrona roślin jest nauką o chorobach i szkodnikach roślin uprawnych oraz o metodach

zapobiegania ich występowaniu, sposobach zwalczania lub ograniczania ich oddziaływania na
rośliny. W ochronie roślin wyodrębnia się następujące działy:

−

fitopatologia – nauka o chorobach roślin,

−

entomologia – nauka o szkodnikach roślin,

−

herbologia – nauka zajmująca się ekologią chwastów, ich rolą w agrocenozie oraz ich
zwalczaniem za pomocą herbicydów.

−

metody i techniki ochrony roślin.

Choroby roślin uprawnych

Chorobą nazywamy długotrwałe zaburzenia w czynnościach fizjologicznych roślin

i wynikające z nich zmiany w wyglądzie zewnętrznym, budowie wewnętrznej i rozwoju.
Choroby są wywoływane przez czynniki chorobotwórcze, które dzielimy na:

−

nieorganiczne (nieinfekcyjne), zaliczamy do nich czynniki atmosferyczne i glebowe,

−

organiczne (infekcyjne), zaliczamy do nich wirusy, bakterie i grzyby.

Objawy chorobowe

Do najczęściej spotykanych objawów chorób naleŜą następujące: więdnięcie roślin,

zgnilizny, zmiany zabarwienia, zniekształcenie roślin, skarłowacenia, narośla, nekrozy, czyli
obumieranie tkanek, wydzieliny.

Choroby wirusowe czyli wirozy nie powodują śmierci roślin, ale znacznie obniŜają plon.

ZakaŜenia  wirusami  następuje  poprzez  kontakt  roślin  zdrowych  z  chorymi  i  materiał
rozmnoŜeniowy. Rozprzestrzenianie wirusów moŜe następować poprzez narzędzia uprawowe,
odzieŜ  pracowników,  owady  o  aparacie  gębowym  kłująco-ssącym.  Choroby  wirusowe  dzieli
się  na  mozaiki,  Ŝółtaczki  i  deformacje.  Mozaiki  objawiają  się  zmianami  barwy  liści
tworzącymi  zabarwienie  mozaikowate,  występują  równieŜ  róŜne  zniekształcenia  liści,  np.
kędzierzawka.  śółtaczki  objawiają  się  Ŝółknięciem  liści,  po  których  następuje  karłowatość
i zamieranie  liści.  Do  najgroźniejszych  chorób  wirusowych  ziemniaka  zalicza  się  liściozwój
(rys. 4), smugowatość (rys. 5) kędzierzawkę i mozaikę, a u buraka Ŝółtaczkę.

Rys. 4. Liściozwój [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Choroby grzybowe, czyli mikozy, stanowią ok. 85% chorób roślin. Grzyby zimują

głównie w postaci zarodników przetrwalnikowych, wytrzymałych na niesprzyjające warunki
pogody, niektóre w postaci strzępek wegetatywnych grzybni. Przenoszone są na rok następny
z resztkami poraŜonych roślin, nasionami i bulwami. Przykładem chorób grzybowych są: rak
ziemniaka, zaraza ziemniaka, mączniaki, głownie, rdze zbóŜ, choroby podstawy źdźbła.

Rak ziemniaka (rys. 8) jest chorobą będącą w Polsce obiektem kwarantanny podlegającą

obowiązkowi  zwalczania  na  terenie  całego  kraju.  Jest  chorobą  pochodzenia  grzybowego.
Zarodniki przetrwalnikowe tego grzyba są bardzo trwałe, a wprowadzone do gleby zachowują
zdolność  do  infekcji  nawet  do  20  lat.  Grzyb  ten  rozprzestrzenia  się  przez  zakaŜone  bulwy,
ziemię  i  obornik.  Objawami  raka  ziemniaka  są  więdnięcie  roślin,  występowanie
zielonkawych, rakowatych narośli u podstawy łodygi lub w miejscach pączków. PoraŜane są
zawiązki bulw oraz bulwy, ale nigdy korzenie. Tworzą się rakowate, kalafiorowate narośla na
oczkach  starszych  bulw,  początkowo  białawe  lub  przy  dostępie  światła  zielone,  później
stopniowo ciemniejące oraz rakowate narośla na stolonach.

Zwalczanie polega na utrzymywaniu kwarantanny, aby ochronić przez występowaniem

nowych ras grzyba.

Rys. 8. Rak ziemniaka – poraŜone bulwy [13]

Zaraza ziemniaka (rys. 9) jej typowymi objawami są początkowo szarozielone, później

brązowe  lub  czarne  plamy  na  liściach  szybko  rozszerzające  się  na  całą  blaszkę  liściową.
PoraŜone  liście  zamierają,  przy  czym  ogonki  liściowe  mogą  przez  dłuŜszy  czas  pozostawać
zdrowe.

Rys. 9. Zaraza ziemniaka: a) objawy na bulwach, b) objawy na liściach [10]

Do zwalczania zarazy ziemniaka naleŜy stosować metodę chemiczną z wykorzystaniem

preparaów grzybobójczych: Amistar 250 SC, Bravo 500 SC, Dithane NeoTec 75 WG,
Gwarant 500 S.C., czy zapobiegawczo Miedzian 50 WP.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni (rys. 10) występuje na wszystkich zboŜach

atakując  dolne  części  pędów  i  korzenie  zbóŜ.  Pierwsze  objawy  moŜna  zaobserwować  juŜ
jesienią  na  pochwach  liściowych  siewek,  a  wiosną  w  sprzyjających  warunkach  następuje
dalszy  rozwój  i  choroba  przenosi  się  na  źdźbła.  Początkowo  mogą  to  być  brunatne  lub
brązowe  smugi,  kreski  czy  plamy  nieregularnego  kształtu,  niekiedy  moŜna  zaobserwować
zbrązowienie  całej  podstawy  źdźbła  i  korzeni.  Na  poraŜonych  częściach  roślin  pojawiają  się
oznaki  grzyba  w   postaci  białej  lub  róŜowej  grzybni  często  na  kolankach,  a  takŜe  wewnątrz
ź

dźbeł. Końcowym etapem jest całkowite, przedwczesne zamieranie poraŜonych pędów i tzw.

bielenie kłosów.

Bielenie kłosów

Objawy łodygowe

Rys. 10. Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni [15]

Zabiegi chemiczne ograniczające rozwój choroby wykonuje się na początku strzelania

w źdźbło do fazy pierwszego kolanka. Większość zalecanych fungicydów zwalcza obydwie
choroby. Fungicydy stosujemy według zaleceń ochrony roślin.

Szkodniki roślin uprawnych

Szkodniki roślin są to zwierzęta, które odŜywiając się roślinami rosnącymi lub

przechowywanymi produktami powodują obniŜenie ilości i jakości plonów lub zapasów.
Szkodniki roślin uprawnych dzieli się na:

−

monofagiczne, które odŜywiają się jedynie określonym gatunkiem rośliny,

−

oligofagiczne, które Ŝerują na roślinach gatunków pokrewnych,

−

polifagiczne, które Ŝerują na wielu gatunkach naleŜących do róŜnych rodzin.

Szkodliwość zaleŜy od sposobu i miejsca Ŝerowania oraz od liczebności szkodnika.

Oprócz szkód bezpośrednich, wynikających z Ŝerowania, szkodniki roślin mogą powodować
szkody pośrednie, przenosząc np. choroby wirusowe, bakteryjne i grzybowe, zmniejszając
asymilację i utrudniając oddychanie.

Objawy i sposoby Ŝerowania

Szkodniki mogą Ŝerować na wszystkich częściach roślin. Uszkodzenia powodowane

przez szkodniki moŜna podzielić na następujące grupy:
1)

uszkodzenia od zewnątrz powstałe poprzez tzw. wgryzanie. WyróŜnia się następujące
rodzaje wgryzania:

−

er brzeŜny (zatokowy) – liście są wygryzione na brzegach,

−

er dziurkowany – w liściach obserwuje się wygryzione nieregularne dziury,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Uszkodzenia na liściach buraka [10]

−

szkieletowanie liści – wygryziona jest tkanka miękiszowa i pozostawione same nerwy,

Rys. 12. Objawy szkieletowania liści [10]

−

rany – wygryzione przez szkodnika wgłębienia w liściach, łodygach i korzeniach.

uszkodzenia od wewnątrz tzw. minowanie, powodowane Ŝerowaniem szkodników
o narządach gębowych gryzących,

Rys. 13. Objawy minowania liści [10]

wysysanie soków roślin przez szkodniki o narządach gębowych kłująco–ssących
prowadzące do zniekształcania roślin.
Najwięcej szkodników zalicza się do gromady owadów i pajęczaków. Wśród szkodników

znajdują się takŜe gatunki nicieni, ślimaki, ptaki i ssaki.

Owady ich szkodliwość jest duŜa, gdyŜ uwarunkowana jest ich odpornością na

niekorzystne  warunki  siedliska,  zdolnością  do  szybkiego  rozprzestrzeniania  się
i opanowywania nowych terenów, a takŜe duŜą rozrodczością i szybkim tempem rozwoju.
Najgroźniejsze  dla  rolnictwa  są  owady  które  składają  duŜo  jaj  (np.  stonka  ziemniaczana)
i które  dają  wiele  pokoleń  w  ciągu  roku  (np.  mszyce).  Owady  mogą  mieć  narządy  gębowe
gryzące lub kłująco-ssące. Do bardzo szkodliwych owadów naleŜą:

−

Stonka ziemniaczana (chrząszcz), która jest najgroźniejszym szkodnikiem ziemniaka. Ma
aparat gębowy gryzący i powoduje gołoŜery (szczególnie Ŝarłoczne są ich larwy).

Rys. 14. Stonka ziemniaczana: a) larwa, b) chrząszcz [15]

−

Słodyczek rzepakowy (chrząszcz) szkodnik rzepaku, którego samice nadgryzają pąki
kwiatowe u nasady. Uszkodzone pąki usychają i opadają. śerują tylko w pąkach
kwiatowych wyrządzając duŜe straty, gdy rzepak jest w fazie pąkowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. .Słodyszek rzepakowy [15]

−

Wołek zboŜowy (chrząszcz) jest najgroźniejszym szkodnikiem przechowywanego całego
ziarna. Jego cały rozwój przebiega wewnątrz ziarniaka. Larwa rozwijająca się w ziarniaku
wygryza całe jego wnętrze pozostawiając tylko łupinę nasienną.

Rys. 16. Wołek zboŜowy [15]

Nicienie naleŜą do robaków obłych Ŝyjących w glebie. śerują w tkankach roślin,

uszkadzając  najczęściej  korzenie  lub  inne  części  podziemne.  Liście  zaatakowanych  roślin
przedwcześnie  Ŝółkną  i  zasychają.  ObniŜenia  plonu  moŜe  wynosić  do  ok.  80%.  Do
szczególnie  groźnych  nicieni  Ŝerujących  w  korzeniach  roślin  naleŜą  mątwiki:  ziemniaczany,
burakowy i zboŜowy. Samice tych nicieni przekształcają się w cysty, stanowiące ochronę dla
jaj  i  larw.  Cysty  mogą  przebywać  w  glebie  wiele  lat.  Najlepszym  sposobem  zwalczanie
mątwików  jest  zmianowanie  z  wykluczeniem  na  dłuŜszy  czas  roślin  Ŝywicielskich  oraz
uprawa odmian odpornych, np. odmiany ziemniaków odpornych na nicienie.

Rys. 17. Nicienie mątwika buraka [15]

Chwasty i ich zwalczanie

Chwast jest to kaŜda roślina niepoŜądana z punktu widzenia gospodarki rolnej, która

rośnie  na  polu  uprawnym,  łące,  pastwisku  itp.  Chwasty  często  produkują  nasiona  zdolne  do
długotrwałego przebywania w stanie spoczynku. Pozostają one w stanie spoczynku, póki nie
zostaną  wystawione  na  działanie światła lub na przykład nie nastąpi uszkodzenie ich łupiny.
Obie  te  strategie  ułatwiają  chwastom  kiełkowanie  w  świeŜo  zaoranej  ziemi.  Dlatego  szybko
pokrywa się ona chwastami.

Chwasty szybko przystosowują się do

warunków danej uprawy oraz techniki uprawy.

Szybciej i bujniej rosną w porównaniu z rośliną uprawną. Chwasty w uprawach rolnych
zwalcza się jeśli zostanie przekroczony ekonomiczny próg szkodliwości, w przypadku upraw
nasiennych chwasty krzyŜujące się z rośliną uprawną muszą być bezwzględnie zwalczane
takŜe wokół plantacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podział chwastów ze względu na miejsce występowania:

−

segetalne  –  związane  z  uprawami,  rosnące  przede  wszystkim  na  polach,  wśród  roślin
uprawnych,  niekiedy  mogące  przyczynić  się  do  obniŜenia  plonu.  Chwasty  segetalne
tworzą  własne  zbiorowiska  roślinne.  RóŜne  gatunki  i  ich  kompozycje  są  związane
z określonymi  warunkami  siedliska  oraz  z  gatunkiem  rośliny  uprawnej.  Do  chwastów
segetalnych naleŜą np. chaber bławatek, kąkol polny, ostróŜeczka polna, mak polny, mak
piaskowy, kurzyślad polny.

−

ruderalne  –  występujące  przy  osadach  ludzkich,  często  w  miejscach  bogatych  w  azot,
przy  szopach,  płotach  itp.  Rośliny  te  wywodzą  się  w  duŜej  części  z  Ŝyznych  lasów
łęgowych  oraz  azotolubnych  okrajków.  Tworzą  własne  zbiorowiska  roślinne.  NaleŜą  do
nich np. łopian, pokrzywa.

−

łąkowe – nie zjadane przez zwierzęta pasące się na łąkach i pastwiskach (np. pokrzywa,
ostroŜeń), trudno strawialne lub trujące (wilczomlecz) oraz rośliny pasoŜytnicze
(szelęŜnik).

Mak polny

Fiołek trójbarwny

Chaber bławatek

Perz właściwy

OstróŜeczka polna

Kurzyślad polny

OstroŜeń polny

Rys. 18. Chwasty roślin uprawnych [15]

Szkodliwość chwastów:

−

znacznie obniŜają plony roślin uprawnych; zabierają im miejsce, światło, wodę i sole
mineralne z ziemi, mogą nawet doprowadzić do całkowitego zagłuszenia uprawianych
roślin,

−

wiele gatunków chwastów, np. wyka, oset utrudnia zbiór zbóŜ, niektóre powodują ich
wyleganie, uniemoŜliwiające koszenie mechaniczne,

−

chwasty obniŜają wartość zebranych plonów, np. nasiona tobołków polnych nadają mące
gorzki smak, nasiona lnicznika obniŜają wartość oleju rzepakowego, nasiona gorczycy
polnej utrudniają przemiał zbóŜ, róŜne gatunki piołunu i czosnków zjedzone przez krowy
nadają mleku nieprzyjemny smak i zapach, szczawiu powodują zmaślenie mleka, itp.,

−

niektóre chwasty są trujące dla ludzi i zwierząt, np. nasiona kąkolu, lulek czarny, blekot
pospolity i inne,

−

niektóre chwasty są Ŝywicielami groźnych dla roślin uprawnych chorób bakteryjnych,
grzybowych, wirusowych czy szkodników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody zwalczania chwastów:

−

czyszczenie  materiału  siewnego  z  nasion  chwastów  –  stosuje  się  do  tego  celu  takie
maszyny,  jak:  wialnie,  młynki,  tryjery,  Ŝmijki,  trzeszczki  i  inne.  Przed  siewem  poddaje
się  nasiona  badaniu  na  jakość.  Sprawdzone  nasiona  otrzymują  świadectwo
kwalifikacyjne.

−

wiele  nasion  przedostaje  się  do  gleby  wraz  z  obornikiem  i  kompostem.  Nawet  po
wielomiesięcznym  przebywaniu  w  nim  nasiona  licznych  chwastów  zachowują  zdolność
kiełkowania.  Aby  temu  zapobiec  zachwaszczonych  odpadów  omłotowych  nie  wolno
wysypywać  bezpośrednio  na  kompost  lub  dodawać  do  obornika.  MoŜna  nimi  karmić
zwierzęta, ale dopiero po przemieleniu, śrutowaniu lub sparzeniu wrzątkiem.

−

ogniskami zachwaszczenia są podmokłe, zwykle zakwaszone pola, które są ostoją takich
pospolitych chwastów, jak: skrzyp polny, rdest ziemnowodny i inne. Warunki rozwoju na
takich polach bardziej sprzyjają chwastom, niŜ uprawnym roślinom. Pola takie osusza się,
a następnie wapnuje.

−

zachwaszczenie  pól  w  znacznym  stopniu  ogranicza  odpowiedni  płodozmian.
Np.  gorczyca  polna,  Ŝycica  lnowa,  miotła  zboŜowa  rozwijają  się  wyłącznie  w  uprawach
zbóŜ jarych – wystarczy więc przez kilka lat na polu opanowanym przez te chwasty siać
zboŜa  ozime,  by  pozbyć  się  tych  chwastów.  Stosowanie  odpowiedniego  płodozmianu
wymaga dobrej znajomości cyklów Ŝyciowych chwastów.

−

chwasty zwalczane są róŜnymi uprawkami, np.: podorywką ściernisk, bronowaniem
i kultywatorowaniem, głęboką orką przedzimową, opielaniem upraw szeroko rzędowych.

−

gdy pola są bardzo silnie opanowane przez chwasty czasami niezbędne jest zastosowanie
ugorowania, tzw. ugoru czarnego lub ugoru zajętego.

−

chemiczne zwalczanie chwastów za pomocą herbicydów.

Metody i środki ochrony roślin

W ochronie roślin stosuje się metody:

−

pośrednie – zapobiegawcze, do których zaliczamy metody: agrotechniczne, hodowlane
i kwarantannę,

−

bezpośredniego zwalczania, do których zaliczamy metody: chemiczne, mechaniczne,
fizyczne i biologiczne. Połączenie w/w metod nazywamy integrowaną ochroną roślin.

Metody pośrednie (zapobiegawcze):

Metody agrotechniczne – polegają na stosowaniu zabiegów agrotechnicznych oraz

pielęgnacyjnych w celu poprawy stanu roślin uprawnych oraz zwiększenia ich odporności na
uszkodzenia  powodowane  przez  organizmy  szkodliwe.  Zabiegi  te  często  jednocześnie  mogą
pogorszyć  warunki  przeŜycia  i  rozwoju  organizmów  szkodliwych.  Do  najwaŜniejszych
zabiegów naleŜą:

−

uprawa  roli  –  np.  podorywka  bezpośrednio  po  zbiorach  zmniejsza  parowanie  wody
z  gleby,  niszczy  mechanicznie  chwasty  i  przerywa  rozwój  wielu  organizmów
szkodliwych,

−

zmianowanie  (płodozmian)  –  ogranicza  zagroŜenie  ze  strony  organizmów  szkodliwych,
których  rozwój  zaleŜy  od  danego  gatunku  roślin  uprawnych  oraz  łagodzi  skutki
jednostronnego wyczerpania gleby,

−

nawoŜenie organiczne – dostarcza składników pokarmowych oraz podnosi Ŝyzność gleby,

−

nawoŜenie mineralne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

siew  i  sadzenie  –  o  terminie  siewu  lub  sadzenia  roślin  uprawnych  decyduje  temperatura
i  wilgotność  gleby,  wymagania  rośliny  uprawnej  co  do  temperatury  i  długości  okresu
wegetacji oraz istniejące zagroŜenie ze strony organizmów szkodliwych.

−

dobór odmian – uwarunkowany jest odpornością na czynniki szkodliwe, ale przede
wszystkim plennością i cechami jakościowymi oraz przydatnością do uprawy w danym
ś

rodowisku.

Metody hodowlane polegają na otrzymywaniu a następnie wprowadzeniu do praktyki

odmian odpornych albo mniej wraŜliwych na pewne choroby lub szkodniki.

Kwarantanna jest to metoda polegająca na zabezpieczeniu całego kraju (kwarantanna

zewnętrzna)  lub  pewnych  jego  regionów  (kwarantanna  wewnętrzna)  przed  zawleczeniem
patogenów,  szkodników  lub  chwastów  dotychczas  tam  nie  występujących.  Kwarantanna
w Polsce  obejmuje  ok.  60  gatunków  chwastów,  chorób  i  szkodników.  Znajdują  się  na  niej
m.in.  mątwik  ziemniaczany,  strąkowiec  fasolowy,  rak  bakteryjny,  bakterioza  pierścieniowa
ziemniaków.

Metody bezpośredniego zwalczania

Metody biologiczne –w metodach tych do zwalczania agrofagów wykorzystuje się ich

wrogów naturalnych: wirusy, bakterie i grzyby chorobotwórcze, owady pasoŜytnicze lub
drapieŜne, ptaki owadoŜerne i drapieŜne oraz inne zwierzęta.

Metody mechaniczne polegają na wyłapywaniu szkodników ręcznie lub przy uŜyciu

prostych urządzeń jak pułapki, zapory itp.

Metody fizyczne polegają na zastosowaniu do niszczenia patogenów i szkodników

niskich lub wysokich temperatur, promieniowania lub elektryczności.

Metody chemiczne polegają na wykorzystywaniu związków chemicznych, tzw.

pestycydów działających zabójczo lub osłabiająco na patogeny, szkodniki i chwasty.
W ochronie roślin obok pestycydów uŜywa się takŜe substancji nie będących środkami
bezpośrednio zabijającymi agrofagi, ale oddziałujących na nie w taki sposób, Ŝe organizmy te
nie stanowią zagroŜenia dla roślin uprawnych. Do tej nowej generacji środków ochrony roślin
zalicza się repelenty, atraktanty, antyfidanty, feromony płciowe, itp.

Działanie pestycydu nie ogranicza się tylko do organizmów szkodliwych, ale niszczą one

takŜe  wszystkie  organizmy  (poŜyteczne)  bytujące  na  danym  obszarze.  W  niektórych
przypadkach  moŜe  nastąpić  przerwanie  łańcucha  pokarmowego  dla  wrogów  naturalnych
szkodnika.  W  wyniku  znoszenia  pestycydów  przez  wiatr  lub  spłukiwania  ich  przez  ulewne
deszcze dochodzi do skaŜenia zbiorników i cieków wodnych. W końcowym efekcie pestycydy
trafiają do gleby. Zmiany, jakie zachodzą w glebie są długotrwałe i mało zauwaŜalne. Jednak
wiadomo,  Ŝe  pestycydy  mogą  powodować  zmiany  w  powiązaniach  między  elementami
biotycznymi gleby. Zmiany te mogą wpływać na wysokość i jakość plonu.

Innym ujemnym skutkiem masowego stosowania pestycydów jest uodpornienie się

agrofagów  na  trucizny.  Prawdopodobieństwo  wytwarzania  się  odporności  jest  tym  większe,
im  częściej  stosuje  się  dany  preparat  oraz  im  więcej  odpornych  osobników  znajduje  się
początkowo  w  populacji.  Aby  temu  przeciwdziałać,  naleŜy:  przemiennie  stosować  preparaty
oparte  na  róŜnych  substancjach  aktywnych,  wprowadzać  preparaty kombinowane (mieszane)
oraz zmniejszać ogólną liczbę zabiegów przez stosowanie pestycydu we właściwym terminie
i w odpowiednim stęŜeniu.

Pestycydy stanowią takŜe bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia, a niekiedy i Ŝycia

człowieka. Zapobieganiu bezpośrednim zatruciom, czy teŜ gromadzeniu się pestycydów
w organizmie ludzi i zwierząt, pomaga przestrzeganie okresów karencji i prewencji.

Okres karencji to czas, który powinien upłynąć od dnia zastosowania środka ochrony

roślin do dnia zbioru roślin lub produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

natomiast okres prewencji ma na celu ochronę pszczół. Jest to okres, od zastosowania środka
ochrony roślin do oblotu pszczół. Ludzie i zwierzęta równieŜ nie powinny stykać się ani
przebywać w pobliŜu miejsc, takŜe w obiektach, w których zastosowano środek ochrony
roślin.

W Polsce środki ochrony roślin zalicza się do 4 klas toksyczności (tabela 9) dla ludzi,

pszczół, ryb i innych organizmów wodnych. PrzynaleŜność do danej grupy jest określona
wartością LD

, czyli dawką śmiertelną wyraŜoną w ilości miligramów substancji toksycznej

na kilogram ciała, która po jednorazowym podaniu powoduje śmierć 50% badanej populacji
zwierząt.

Tabela. 9. Klasy toksyczności środków ochrony roślin [opracowanie własne]

Klasa toksyczności dla

ludzi

pszczół i ryb

klasa I – bardzo toksyczne

klasa II – toksyczne

klasa III – szkodliwe

klasa IV – mało toksyczne

klasa I – toksyczne

klasa II – szkodliwe

klasa III – mało szkodliwe

klasa IV – praktycznie nieszkodliwe

Ze względu na przeznaczenie pestycydy dzielimy na następujące grupy:
1)

zoocydy –środki do zwalczania szkodników zwierzęcych (np.: Decis 2,5 EC, Karate 025
EC, Talstar 100 EC):

−

insektycydy – zwalczające owady,

−

rodentycydy – zwalczające gryzonie,

−

moluskocydy – zwalczające mięczaki,

−

nematocydy – zwalczające nicienie,

−

akarycydy – zwalczające roztocza

fungicydy – zwalczające grzyby (np.: Alert 375 SC, Dithane M-45 80 WP, Bravo 75 WG,

herbicydy – zwalczające chwasty (np.: Roundup, Aminopielik D 450, Chwastox 750 SL).

Stosowanie środków ochrony roślin

Etykieta na opakowaniu pestycydu to bezwzględna instrukcja stosowania. Zastosowanie

rodka ochrony roślin niezgodnie z etykietą-instrukcją grozi nie tylko brakiem skuteczności

zabiegu, ale równieŜ niekorzystnymi ubocznymi skutkami w samej roślinie i środowisku
naturalnym.

Substancja biologicznie czynna i forma uŜytkowa środka ochrony roślin

Przy wyborze środka ochrony roślin naleŜy się kierować zasadą, by preparat zapewnił

skuteczne ograniczenie liczebności agrofaga, a takŜe naleŜy uwzględnić jego bezpieczeństwo
dla  rolnika  stosującego  zabieg,  przyszłego  konsumenta  i  środowiska.  Jako  pierwsze  naleŜy
wybierać  preparaty  biologiczne,  w  dalszej  kolejności  pierwszeństwo  powinny  mieć  środki
selektywne,  charakteryzujące  się  niską  toksycznością  dla  ludzi  i  środowiska  oraz  szybko
ulegające biodegradacji. Trzeba brać pod uwagę konieczność rotacji stosowanych środków (to
znaczy  naleŜących  do  róŜnych  grup  chemicznych),  by  zapobiegać  i  ograniczać  wytwarzanie
odporności przez agrofagi.

Wybór dawki środka ochrony roślin

Zasadą nadrzędną jest konieczność ograniczania wprowadzania do środowiska

chemicznych środków ochrony roślin. Informacje zawarte na etykiecie–instrukcji
stosowanego środka dopuszczają jego stosowanie w róŜnych dawkach. NaleŜy, o ile to

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

moŜliwe, tak dostosować termin aplikacji pestycydu (młodsze fazy wzrostu chwastów, niŜsze
zaawansowanie rozwoju szkodników i chorób, rodzaj gleby, warunki klimatyczne), by
z zalecanych dawek moŜna było wybrać tę niŜszą.

Pierwszą czynnością jest ustalenie dawki preparatu na jednostkę powierzchni. Dawki są

podawane na etykiecie opakowania preparatu, ich wysokość zaleŜy od zwalczanego gatunku,
ilości  cieczy  zuŜywanej  na  hektar  przez  dany  opryskiwacz,  rodzaju  gleby  (przy  preparatach
doglebowych),  czasami  od  temperatury  powietrza  w  czasie  zabiegu.  Dawka  moŜe  być
podawana w kg lub l na hektar w niezbędnej ilości wody. Podaje się równieŜ stęŜenie cieczy
uŜytkowej  w  procentach.  W  ochronie  upraw  polowych  stosuje  się  opryskiwacze  zuŜywające
100–300 litrów wody na l hektar.

JeŜeli zalecane stęŜenie wynosi l%, znaczy to Ŝe na kaŜde 100 litrów wody naleŜy uŜyć

1kg preparatu. Przy sporządzaniu niewielkich ilości cieczy uŜytkowej duŜym ułatwieniem jest
zapamiętanie, Ŝe 1ml lub 1g preparatu rozcieńczony w l litrze wody daje stęŜenie 0,1%.

Sporządzając ciecz uŜytkową, naleŜy wstępnie rozcieńczyć w małej ilości wody preparaty

w formie proszków do zawiesin czy past aŜ do uzyskania papki, a następnie doprowadzić do
konsystencji płynnej. Preparaty ciekłe tworzące z wodą emulsje, naleŜy rozcieńczyć w małej
ilości wody, dokładnie wymieszać i wlać do zbiornika opryskiwacza częściowo wypełnionego
wodą lub do zaprawiarki.

Ciecze uŜytkowe składające się z 2–3 preparatów sporządza się rozcieńczając kaŜdy

osobno w małej ilości wody, a następnie łączy się je razem mieszając, tuŜ przed wykonaniem
zabiegu. Substancje zwiększające zwilŜalność lub przyczepność równieŜ rozcieńczamy
wstępnie i dodajemy do przygotowanej juŜ cieczy uŜytkowej.

Do opryskiwania lepiej nadaje się woda ze zbiorników naturalnych (jeziora, stawy) niŜ

wodociągowa.  Do  pobierania  wody  naleŜy  uŜywać  specjalnych  pomp,  nie  mających
styczności  z  preparatem  chemicznym.  W  czasie  przygotowywania  cieczy  uŜytkowej  naleŜy
przestrzegać  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy,  przeciwpoŜarowych  i  ochrony
ś

rodowiska.

Termin wykonania zabiegów ochrony roślin

Decyzja o terminie wykonania zabiegu chemicznego powinna uwzględniać wszystkie

elementy  mające  wpływ  na  moŜliwość  ograniczenia  stosowanych  środków  ochrony  roślin
wprowadzanych  do  środowiska.  Konieczne  jest  takŜe  dostosowanie  terminu  ostatniego
zalecanego zabiegu do okresu karencji, dla stosowanego preparatu, tak by moŜliwy był zbiór
chronionej rośliny w momencie dojrzałości technologicznej.

Aparatura do zabiegów chemizacyjnych

Sposób wykonania zabiegu w zasadniczym stopniu decyduje o efekcie agrotechnicznym

i ekonomicznym. Dla kaŜdego rodzaju zabiegu naleŜy dobierać:

−

odpowiednie rozpylacze,

−

ciśnienie robocze,

−

prędkość jazdy,

−

ilość cieczy uŜytkowej na hektar.
Aparatura przeznaczona do wykonywania zabiegów chemizacyjnych moŜe być

dopuszczona  do  uŜytkowania  pod  warunkiem,  Ŝe  podczas  stosowania  chemicznych  środków
ochrony roślin nie wystąpi zagroŜenie dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz nie zaistnieje ryzyko
skaŜenia  środowiska.  Gwarancją  tych  obwarowań  jest  konieczność  potwierdzenia  przez
uŜytkownika  opryskiwacza  jego  sprawności  technicznej.  Obowiązkowe  badanie  techniczne
sprzętu  do  ochrony  roślin  wykonują  jednostki  organizacyjne  upowaŜnione  przez
wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niewłaściwie zastosowane środki ochrony roślin mogą powodować uszkodzenia roślin,

skaŜenia gleb, wód i powietrza oraz stwarzać zagroŜenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Mając
tego świadomość naleŜy:

−

stosować  tylko  środki  ochrony  roślin  dopuszczone  do  obrotu  i  stosować  je  zgodnie
z przepisami  o  ochronie  roślin  lub  przepisami  o  rolnictwie  ekologicznym  oraz
przestrzegać warunków podczas ich stosowania, tak by wyeliminować lub ograniczyć do
minimum negatywne skutki tych zabiegów;

−

rodki ochrony roślin naleŜy stosować wyłącznie do celów wskazanych na etykiecie –

instrukcji stosowania i ściśle według podanych w niej zaleceń;

−

rolnicy są obowiązani do prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych przy uŜyciu
ś

rodków ochrony roślin i przechowywania jej 5 lat przy korzystaniu z płatności w ramach

ONW oraz przez 5 lat od zakończenia realizacji programu rolno-środowiskowego;
pozostali rolnicy – co najmniej dwa lata od dnia wykonania zabiegu. Ustawa o ochronie
roślin nie określa formy prowadzenia rejestru. Określa jednak elementy, które powinny
się w nim znaleźć, co przedstawia poniŜszy przykład:

Tabela. 10. Wzór ewidencji zabiegów ochrony roślin [9]

Zastosowany środek

ochrony roślin

Oznaczenie

pola

Data

zabiegu

Roślina,

produkty

roślinne,

przedmioty

Całkowita

powierzchnia

na której

wykonano

zabieg

(ha, m

)

Nazwa

Dawka w

l/ha,

kg/ha lub

stęŜenie

(%)

Przyczyna

zastosowania

Uwagi

−

zabiegi  chemicznej  ochrony  roślin  powinny  wykonywać  osoby  posiadające  aktualne
zaświadczenie  o  przeszkoleniu  w  tym  zakresie.  Zaświadczenie  ze  szkolenia  zachowuje
waŜność przez 5 lat od dnia jego ukończenia.

−

zabiegi  ochrony  roślin  powinny  być  wykonywane  sprzętem  sprawnym  technicznie,  co
musi  być  potwierdzone  badaniami  przeprowadzonymi  przez  upowaŜnione  jednostki
i wydaniem  atestu.  Badania  sprawności  technicznej  opryskiwaczy  powinny  być
przeprowadzane co trzy lata.

−

rodki ochrony roślin na terenie otwartym naleŜy stosować, jeŜeli prędkość wiatru nie

przekracza 3m/s i miejsce stosowania środka ochrony roślin jest oddalone o co najmniej
5m  od  dróg  publicznych  i  o  co  najmniej  20m  od  budynków  mieszkalnych  i  zabudowań
inwentarskich,  pasiek,  upraw  zielarskich,  ogrodów  działkowych,  rezerwatów  przyrody,
wód  powierzchniowych  oraz  od  granicy  wewnętrznego  terenu  ochrony  strefy  pośredniej
ź

ródeł i ujęć wód;

−

zabrania się zakładania w odległości mniejszej niŜ 20m od ww. obiektów upraw, które
wymagają intensywnego stosowania środków ochrony roślin.

−

rolnicy zobowiązani są do przestrzegania okresów karencji i prewencji podczas
stosowania środków ochrony roślin,

−

zabrania się stosowania środków ochrony roślin niezgodnie z okresami prewencji dla
pszczół.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest ochrona roślin i czym się zajmuje?

Co nazywamy chorobą, szkodnikiem i chwastem?

Na czym polega szkodliwość chorób, szkodników i chwastów?

Jakie są metody ochrony roślin?

Co to są pestycydy i jaki jest ich podział?

Jakie są zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w odniesieniu do ochrony roślin?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj choroby roślin uprawnych i zaproponuj metody zapobiegania tym chorobom

i ich zwalczania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozpoznać przedstawione na okazach lub ilustracjach choroby roślin uprawnych,
3)  przeanalizować metody zapobiegania danym chorobom,
4)  określić metody zwalczania,
5)  wybrać  na  podstawie  Zaleceń  Inspekcji  Ochrony  Roślin  odpowiednie  środki  ochrony

roślin,

6)  ustalić dawki i terminy stosowania pestycydów,
7)  zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
9)  zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rośliny z objawami chorób,

−

ilustracje z objawami chorób roślin uprawnych,

−

atlas chorób roślin uprawnych,

−

Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj sposoby

erowania szkodników, a następnie szkodnika, który je powoduje.

Dobierz odpowiednią metodę zapobiegawczą i bezpośredniego zwalczania. Zaproponuj
ś

rodek ochrony roślin, dawkę i termin jego stosowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozpoznać sposoby

erowania szkodnika,

rozpoznać szkodnika na podstawie objawów Ŝerowania,

ustalić sposoby zapobiegania występowaniu danych szkodników,

ustalić sposoby zwalczania danych szkodników,

przeczytać zalecenia Inspekcji Ochrony Roślin,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ustalić środki ochrony roślin, dawki i terminy stosowania,

zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

ilustracje z objawami Ŝerowania szkodników,

−

uszkodzony materiał roślinny,

−

atlas szkodników roślin uprawnych,

−

Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj chwasty roślin uprawnych. Zakwalifikuj je do odpowiedniej grupy

Określ

próg ekonomicznej ich szkodliwości oraz zaproponuj walkę z tymi chwastami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozpoznać chwasty roślin uprawnych,

zakwalifikować poszczególne chwasty do danej grupy,

określić próg ich ekonomicznej szkodliwości,

określić metody zwalczania,

wybrać odpowiednie herbicydy na podstawie zaleceń Inspekcji Ochrony Roślin,

ustalić dawki i terminy stosowania herbicydów,

zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,

zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

okazy naturalne chwastów roślin uprawnych,

−

ilustracje chwastów roślin uprawnych,

−

atlas chwastów,

−

tabela progów ekonomicznej szkodliwości podanych chwastów,

−

Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,

−

Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

Ćwiczenie 4

Oblicz stęŜenie środka ochrony roślin przy określonej dawce na ha i zalecanym wydatku

cieczy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać zalecenia na etykiecie preparatu, odnoszące się do wybranej uprawy oraz
choroby, szkodnika lub chwastów,

ustalić wydajność opryskiwacza,

obliczyć, ile potrzeba preparatu i wody do przeprowadzenia zabiegu, cieczą uŜytkową
o wymaganym stęŜeniu na polu o danej powierzchni,

zapisać obliczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

rodki ochrony roślin,

−

program ochrony roślin,

−

woda,

−

pojemniki do rozcieńczenia preparatu,

−

odzieŜ ochronna,

−

opryskiwacz,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 5

Wykonaj zabiegi pielęgnacyjne na plantacji ziemniaków z zastosowaniem narzędzi

mechanicznych, w okresie od posadzenia do wschodów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ocenić stan pola,

ustalić mechaniczne zabiegi pielęgnacyjne,

dobrać maszyny i narzędzia do wykonania zabiegów pielęgnacyjnych,

określić liczbę i terminy wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych,

objaśnić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpoŜarowe i ochrony środowiska
dotyczące wykonywania mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych,

wykonać zaplanowane zabiegi pielęgnacyjne,

zapisać wnioski.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne produkujące ziemniaki,

−

maszyny i narzędzia do pielęgnacji ziemniaków: obsypnik, brona chwastownik, pielnik,

−

ciągnik.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

objaśnić pojęcie ochrona roślin?



rozpoznać choroby roślin uprawnych?



rozpoznać szkodniki roślin uprawnych i objawy ich Ŝerowania?



dokonać podziału chwastów roślin uprawnych?



rozpoznać chwasty roślin uprawnych?



scharakteryzować metody ochrony roślin?



dobrać metody ochrony roślin do zwalczania chorób, szkodników
i chwastów?



omówić zasady stosowania środków ochrony roślin?



objaśnić zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej dotyczące
stosowania ochrony roślin?



10)

wykonać zabiegi pielęgnacyjne w roślinach uprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Siew i sadzenie roślin uprawnych

4.4.1. Materiał nauczania

Materiałem siewnym roślin uprawnych są wszystkie organy generatywne lub

wegetatywne  słuŜące  do  reprodukcji  (rozmnaŜania)  roślin.  Rośliny  uprawne  rozmnaŜamy
generatywnie  z nasion,  owoców  (jednonasiennych  lub  części  owoców)  i  owocostanów  oraz
wegetatywnie  z części  takich,  jak  bulwy,  kłącza,  cebule,  pędy,  korzenie  spichrzowe,  itp.
Materiałem siewnym generatywnym roślin uprawnych są:

−

nasiona (np: strączkowych, lnu, rzepaku, lucerny, koniczyny),

−

ziarniaki (zbóŜ),

−

kłębki jednokiełkowe (buraków cukrowych), lub wielokiełkowe (np. buraków
pastewnych),

−

orzeszki (np. gryki i konopi),

−

niełupki (np. słonecznika),

−

rozłupki (marchwi),

−

strąki jednonasienne (np. esparcety) lub części strąków (np. seradeli).
Materiał rozmnoŜeniowy wegetatywny na ogół jest sadzony, a tylko wyjątkowo

wysiewany, i stanowią go:

−

bulwy (np. ziemniaków) lub minibulwki ziemniaków, które się wysadza,

−

cebule (np. cebuli, tulipanów),

−

korzenie spichrzowe czyli tzw. wysadki nasienne (np. buraków).

−

karpy korzeniowe (np. chmielu).
Odmiany roślin uprawnych rozmnaŜane w gospodarstwie przez kilka lat dają niŜsze

i często  gorszej  jakości  plony.  Zjawisko  to  nazywamy  wyradzaniem.  Zapobieganie  ujemnym
skutkom wyradzania polega na okresowej wymianie nasion i sadzeniaków na materiał siewny
kwalifikowany.  Materiał  siewny  kwalifikowany  odpowiada  ustalonym  normom  jakości  (np.
zdolności  kiełkowania,  czystości,  wilgotności  itp.).  Pochodzi  z  plantacji  tzw.  nasiennych,
odpowiadających  określonym  wymaganiom.  Normy  jakościowe  obejmują  takŜe  inne  cechy,
np.  w  przypadku  zbóŜ  zawartość  pośladu,  poraŜenie  sporyszem,  a  ziemniaków  –  stopień
uszkodzenia bulw, poraŜenie parchem zwykłym, itp. Produkcja materiału siewnego polega na
rozmnaŜaniu  materiału  hodowlanego.  Materiałem  wyjściowym  do  reprodukcji  nasiennej  jest
materiał mateczny pochodzący z hodowli zachowawczej.

W zaleŜności od pokolenia, które w reprodukcji nasiennej stanowi materiał siewny,

rozróŜnia się następujące stopnie kwalifikacji:

−

SE (superelita) – bezpośrednie rozmnoŜenie materiału matecznego dla gatunków
o niskim współczynniku rozmnaŜania,

−

Eh (elita hodowlana) – bezpośrednie rozmnoŜenie materiału matecznego dla gatunków
o wysokim współczynniku rozmnaŜania,

−

E (elita) – bezpośrednie rozmnoŜenie superelity,

−

O (oryginał) – bezpośrednie rozmnoŜenie oryginału,

−

I ods (pierwszy odsiew) – bezpośrednie rozmnoŜenie oryginału,

−

O kw (odsiew kwalifikowany) – bezpośrednie rozmnoŜenie pierwszego odsiewu lub
odsiewu kwalifikowanego.
U ziemniaków z rozmnoŜenia oryginału uzyskuje się klasę A, dalej B i C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dobra jakość materiału siewnego, jak i dobór odmiany dostosowanej do określonych

warunków klimatycznych i glebowych

w duŜej mierze wpływają na plonowanie roślin

uprawnych. Zawsze naleŜy wysiewać nasiona sprawdzone, o znanej sile i energii kiełkowania,
zdrowe, dobrze wykształcone. Spełnienie tego wymogu jest jednym z podstawowych
warunków uzyskania dobrych, wyrównanych wschodów.

Wymianę materiału siewnego zaleca się co 3

–

4 lata. Nasiona kwalifikowanego materiału

siewnego są jednolite pod względem pochodzenia i odmiany, odpowiadają normom czystości
i zdrowotności, a ich zdolność i energia kiełkowania są zgodne z normami.

Zanim podejmie się decyzję o wykorzystaniu nasion ze zbiorów z poprzednich lat, naleŜy

przeprowadzić ich ocenę. Badania laboratoryjne poprzedzone są oceną organoleptyczną. Przy
ocenie tej bierze się pod uwagę barwę i połysk nasion, zapach, oraz poraŜenie szkodnikami
i chorobami.

W Stacjach Oceny Nasion dokonuje się oznaczania miedzy innymi: czystości nasion,

zdolności kiełkowania, wilgotności.

W celu wykonania oceny zdolności kiełkowania naleŜy wybrać losowo 200 ziarniaków,

rozmieścić na wilgotnym podłoŜu (gaza, bibuła) i pozostawić do skiełkowania (jednocześnie
naleŜy  kontrolować  wilgotność  podłoŜa).  Po  upływie  10  dni  od  daty  siewu  policzyć
skiełkowane nasiona i ustalić procentową zdolność kiełkowania. Określić naleŜy masę tysiąca
nasion  (4  x  50  ziarniaków)  na  wadze  laboratoryjnej.  Masa  tysiąca  nasion  wyraŜona  jest
w  ramach

1000 nasion powietrznie suchych. Zdolność kiełkowania i masa tysiąca ziarniaków

jest podstawą do określenia normy wysiewu nasion, którą określa się na podstawie wzoru.

Ilość wysiewu (kg/ha) =

obsada roślin (szt./ha) x masa 1000 nasion (g)

_____________________________________________

10 000 x zdolność kiełkowania (%)

Aby obliczyć faktyczną ilość wysiewu danej odmiany i gatunku w kg/ha, naleŜy

optymalną liczbę nasion przypadającą na 1m

pomnoŜyć przez masę 1000 nasion wyraŜoną

w gramach i podzielić przez 100. Uzyskaną wielkość trzeba następnie skorygować dzieląc ją
przez ułamek dziesiętny wartości siły kiełkowania (np. 0,95), a na koniec zmniejszyć
(wczesny siew) lub zwiększyć (opóźniony siew) o 5–15%, w zaleŜności od terminu siewu.

Przykład 1
Rolnik sieje pszenicę jarą o przeciętnej krzewistości, zdolności kiełkowania 97% i masie 1000
ziaren 52g, w terminie opóźnionym o 2 tygodnie (+10%).
wyjściowa ilość wysiewu:
(360 szt./m

x 52 g): 100 = 187,2 kg/ha

uwzględniona zdolność kiełkowania:
187,2 : 0,97 = 193 kg
uwzględniony późny termin siewu:
(193 x 110) : 100 = 212 kg/ha
Przykład 2
Rolnik  sieje  jęczmień  jary  o  przeciętnej  krzewistości,  zdolności  kiełkowania  91%  i  masie
1000 ziaren 48 g, w terminie optymalnym.
wyjściowa ilość wysiewu:
(280 szt./m

x 48 g) : 100 = 134,4 kg/ha

uwzględniona zdolność kiełkowania:
134,4 : 0,91 = 147,7 kg
uwzględniony dobry termin siewu;
(147,7 x 100) : 100 = 148 kg/ha.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady i metody siewu i sadzenia roślin uprawnych

Głębokość siewu i sadzenia wpływa na przebieg wschodów i rozwój roślin. W przypadku

roślin ozimych, równieŜ na ich zdolność przezimowania. Głębokość przykrycia nasion zaleŜy
od:

−

sposobu kiełkowania (nasiona kiełkujące epigeicznie, czyli wyciągające liścienie nad
powierzchnię gleby siejemy płycej, a nasiona kiełkujące hypogeicznie, czyli
pozostawiające liścienie w glebie, siejemy głębiej),

−

wielkości nasion (z reguły im większe nasiona, tym głębiej je umieszczamy w glebie).

−

zapotrzebowania na wodę (im większe zapotrzebowanie na wodę, tym głębszy siew),

−

rodzaju gleby (im gleba cięŜsza, tym płytszy siew).

Gęstość  siewu  i  sadzenia związana jest ściśle z liczbą roślin na jednostce powierzchni, czyli
obsadą  roślin.  Obsada  danej  rośliny  zaleŜy  od  rozmiaru  i  pokroju  rośliny,  podatności  na
wyleganie, długości okresu wegetacyjnego oraz sposobu uŜytkowania i wymagań Ŝyciowych.
Aby zapewnić właściwą obsadę roślin, waŜne jest ustalenie ścisłych norm wysiewu.

Technika i metody siewu

W zaleŜności od techniki siewu wyróŜniamy następujące rodzaje siewu:

−

siew  ręczny  obecnie  jest  stosowany  w  rolnictwie  bardzo  rzadko.  Wykonuje  się  go
głównie  na  polach  o  małej  powierzchni,  nieforemnych  lub  przy  rozmnaŜaniu  małych
ilości  materiału  hodowlanego.  Ręcznie  zapełnia  się  puste  miejsca  po  wypadniętych
roślinach.

−

siew maszynowy jest najbardziej rozpowszechniony. Wykonywany jest siewnikami
rzędowymi i punktowymi,

−

aerosiewy  wykonywane  są  z  samolotów  lub  śmigłowców.  Zaletą  tej  techniki  jest
uniezaleŜnienie  od  wilgotności  gleby,  duŜa  szybkość  wykonania,  brak  ugniatania  gleby.
Ma  ona  takŜe  wady:  siew  moŜna  wykonywać  przy  pogodzie  bezwietrznej  i  nie  moŜna
regulować jego równomierności i głębokości. Ponosi się równieŜ wysokie koszty.

−

siew  łączony  z  przedsiewną  uprawą  roli  wykonywany  jest  za  pomocą  zestawów  lub
agregatów  uprawowo-siewnych.  Jednoczesne  wykonanie  przedsiewnej  uprawy  i  siewu
jest  mniej  czaso–  i  pracochłonne  gdyŜ  redukuje  liczbę  przejazdów  ciągnika,  ogranicza
ugniatanie kolami jezdnymi, prowadzi do oszczędności paliwa i obniŜenia kosztów.
Bardzo waŜne jest rozmieszczenie nasion na jednostce powierzchni oraz na odpowiedniej

głębokości. Decyduje o tym metoda siewu, której dobór uzaleŜniony jest od rośliny, rodzaju
materiału siewnego, od zamierzonego sposobu pielęgnowania i od posiadanego sprzętu.
Najczęściej stosowane metody siewu to:

−

rzutowy,

−

wąskorzędowy,

−

rzędowy zwykły,

−

szerokorzędowy,

−

pasowy,

−

krzyŜowy,

−

gniazdowy,

−

punktowy.

Technika i metody sadzenia

Sposób sadzenia zaleŜy od rodzaju sadzonego materiału. W Polsce najczęściej sadzimy:

−

bulwy ziemniaka,

−

rozsadę (np. tytoniu, brukwi, kapusty),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

sadzonki nasienne (wysadki), czyli korzenie okopowych przeznaczonych do produkcji
nasion (np. burak, marchew),

−

pędy podziemne (np. chmielu).
Technika sadzenia ziemniaków wiąŜe się z plonowaniem, pielęgnacją i zbiorem.

Zmechanizowanie zabiegów pielęgnacyjnych i ochronnych jest moŜliwe tylko wtedy, gdy
szerokość międzyrzędzi wynosi 1/2 rozstawu kół ciągnika, tj. 62,5cm. Gęstość sadzenia
(odległość między bulwami w rzędzie) zaleŜy od:

−

wielkości sadzeniaków (sadzeniaki małe, około 40g, sadzi się co 20cm w rzędzie,
ś

rednie, około 70g, co 30–40cm w rzędzie, a duŜe, około 120g, co 40–50cm w rzędzie),

−

yzności gleby (im gleba Ŝyźniejsza, tym powierzchnia pod jedną roślinę moŜe być

mniejsza, a więc moŜna gęściej sadzić),

−

kierunku uŜytkowania (ziemniaki przeznaczone na reprodukcję i jadalne na wczesny
zbiór sadzi się gęściej niŜ ziemniaki przeznaczone na cele pastewne czy przemysłowe),

−

parametrów technicznych maszyn.
NiezaleŜnie od metody sadzenia, głębokość sadzenia nie moŜe być większa niŜ 5–7cm od

podstawy sadzeniaka do wyrównanej powierzchni pola.

Ziemniaki moŜemy sadzić:

−

ręcznie pod pług: mało precyzyjny sposób, stosowany w niewielkich gospodarstwach
indywidualnych,

−

ręcznie pod znacznik lub dołownik; bulwy umieszcza się równomiernie i na tej samej
głębokości, po sadzeniu rzędy naleŜy obsypać obsypnikiem,

−

sadzarką – sposób najmniej pracochłonny, zapewniający duŜą równomierność głębokości
sadzenia; sadzarka uszkadza kiełki u ziemniaków podkiełkowanych. Przy tym sposobie
sadzenia bulwy powinny być podobnej wielkości.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie wyróŜniamy stopnie kwalifikacji materiału siewnego?

Od czego zaleŜy gęstość siewu i sadzenia?

Od czego zaleŜy ilość wysiewu i wysadzania?

W jaki sposób obliczamy ilość nasion do wysiewu?

Jakie są rodzaje i metody siewu roślin uprawnych?

Jakie są techniki i metody sadzenia roślin uprawnych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz ilość wysiewu nasion w kg/ha o zdolności kiełkowania 93% i masie 1000 nasion

50g, przy załoŜeniu gęstości 400 roślin na 1m

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić wzór do obliczania ilości wysiewu,

obliczyć ilość wysiewu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

notatnik.

Ćwiczenie 2

Wykonaj siew roślin uprawnych na polu wskazanym przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować materiał siewny,

ocenić przygotowanie pola do siewu,

ustalić głębokość i gęstość siewu,

dobrać i przygotować maszyny i narzędzia do siewu,

wykonać siew,

sprawdzać co pewien czas jakość siewu.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

materiał siewny,

−

ciągnik,

−

maszyny i narzędzia do siewu roślin.

Ćwiczenie 3

Wykonaj sadzenie ziemniaków na polu wskazanym przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować sadzeniaki,

ocenić przygotowanie pola do sadzenia,

ustalić głębokość i gęstość sadzenia,

dobrać i przygotować maszyny i narzędzia do sadzenia,

wykonać sadzenie,

sprawdzać co pewien czas, jakość sadzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

gospodarstwo rolne,

−

sadzeniaki,

−

ciągnik,

−

maszyny i narzędzia do sadzenia ziemniaków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania
dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi. Tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak „X”. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Podorywkę wykonujemy na głębokość
a)

12–18 cm.

2–5 cm.

6–10 cm.

11–12 cm.

Orka zagonowa

wykonywana jest w

figurę.

okłókę.

klin.

skład.

Zabiegiem korzystnie wpływającym na strukturę gleb jest

wałowanie.

orka ziębla.

częste bronowanie.

wszystkie wyŜej wymienione.

W celu przyspieszenia osiadania głębszych warstw roli naleŜy zastosować
a)

wał pierścieniowy.

wał Campbella.

wał gładki.

wał strunowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W skład zespołu uprawek poŜniwnych wchodzi
a)

podorywka i bronowanie.

włókowanie i orka wiosenna.

podorywka i wałowanie.

talerzowanie i orka siewna.

Melioracje wodne dzielą się na
a)

podstawowe i szczegółowe.

bezpośrednie i pośrednie.

stałe i przenośne.

agromelioracje i fitomelioracje.

Gnojowica w swoim składzie (w suchej masie) zawiera:
a)  0,5% azotu, 0,9% fosforu, 0,2% potasu.
b)  0,5% azotu, 0,2% fosforu, 0,3% potasu.
c)  0,5% azotu, 0,5% fosforu, 0,8% potasu.
d)  0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,6% potasu.

Zaleca się nawoŜenie obornikiem
a)  co 2 lata.
b)  co 3 lata.
c)  co 4 lata.
d)  co 5 lat.

Na glebach kwaśnych nie naleŜy stosować
a)  siarczanu amonu.
b)  mocznika
c)  saletry amonowej.
d)  saletrzaku.

10.

Aby na polu o powierzchni jednego hektara znalazło się 120kg czystego składnika naleŜy
wysiać
a)

350kg mocznika.

300kg mocznika.

260kg mocznika.

180kg mocznika.

11.

Nawozy wapniowe najlepiej zastosować
a)

późną jesienią pod orkę przedzimową.

jesienią razem z obornikiem pod orkę przykrywającą obornik.

po Ŝniwach pod podorywkę.

pod wiosenne zabiegi uprawowe.

12.

Roczna dawka azotu w czystym składniku nie moŜe przekraczać
a)

120kg/ha.

150kg/ha.

170kg/ha.

190kg/ha.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Nawozy mineralne po dostaniu się do wód przyspieszają wzrost i rozwój niektórych
roślin wodnych. W rezultacie obserwujemy zarastanie jezior i innych zbiorników
wodnych. Opisane zjawisko to
a)

samooczyszczanie.

absorbcja.

sedymentacja.

eutrofizacja.

14.

Do zapobiegawczych metod ochrony roślin zaliczamy
a) metodę fizyczną i biologiczną.
b) metodę mechaniczną i kwarantannę.

c) metodę agrotechniczną i hodowlaną.
d) metodę chemiczną i biologiczną.

15.

Oligofagi to
a)  szkodniki, które Ŝerują na wielu gatunkach naleŜących do róŜnych rodzin.
b)  chwasty, których okres wegetacji trwa 4 – 8 tygodni.
c)  środki ochrony roślin.
d)  szkodniki, które Ŝerują na roślinach gatunków pokrewnych.

16.

Na rysunku przedstawiono objawy Ŝerowania
a)

stonki na liściach buraków cukrowych.

mątwika buraka na liściach buraka.

stonki na łodygach ziemniaków.

mątwika ziemniaczanego na łodygach ziemniaków.

17.

Do chemicznego zwalczania owadów w uprawach
polowych stosujemy
a)

insektycydy.

herbicydy.

fungicydy.

rodentycydy.

18.

Chorobą wywoływaną przez bakterie jest
a)  mączniak prawdziwy.
b)  zaraza ziemniaka.
c)  kędzierzawka.
d)  czarna nóŜka.

19.

Szkodnik nadgryzający pąki kwiatowe u nasady to
a) stonka ziemniaczana.
b) turkuć podjadek.

c) słodyszek rzepakowy.
d) śmietka kapuściana.

20.

Materiał siewny odpowiadający ustalonym normom jakości, pochodzący z plantacji
nasiennych, odpowiadających określonym wymaganiom jest to
a)

materiał siewny jakościowy.

materiał siewny mateczny.

materiał siewny kwalifikowany.

materiał nasienny oceniony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Bińkowska J., Arciszewska B.: Podstawy produkcji roślinnej – ćwiczenia. Format AB,
Warszawa 1997

Gawrońska A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 2. Hortpress, Warszawa 1997

Kowalak Z: Produkcja rolnicza. Cz. 2. Wydawnictwo eMPi

, Poznań 2003

Ogólna uprawa roli i roślin. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988

Polski Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. IUNG, Puławy 1999

Podstawy produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999

Technologie produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza. Fundacja Programów Pomocy dla Wsi i Rolnictwa
(FAPA), Warszawa 2003

www.kpodr.pl

10.

www.magazynfarmerski.pl

11.

www.minrol.gov.pl

12.

www.odr.net.pl

13.

www.piorin.gov.pl

14.

www.ppr.pl

15.