Zlotnik_jubiler_731[06]_O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Tadeusz Kochanowski

Rozpoznawanie

wyrobów

złotniczych

pochodzących

z różnych okresów historycznych
731[06].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Geneza sztuki złotniczej i najstarsze techniki zdobnicze

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Technika złotnicza w cywilizacjach nowożytnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Złotnictwo końca XIX i XX wieku

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rozwój złotnictwa w Polsce na przestrzeni wieków

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy niezbędnej do rozpoznawania

wyrobów złotniczych pochodzących z różnych okresów historycznych.

Poradnik ten zawiera:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Podczas wykonywania czynności w pracowni należy stosować się do regulaminu,

przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

731[06].O1

Podstawy złotnictwa i jubilerstwa.

731[06].O1.01

Rozpoznawanie wyrobów złotniczych

pochodzących z różnych okresów

historycznych.

731[06].O1.02

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska.

731 [06].O1.04

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

731[06].O1.03

Rozpoznawanie podstawowych

materiałów stosowanych

w złotnictwie i jubilerstwie.

731[06].O1.05

Projektowanie wyrobów

złotniczo–jubilerskich.

731[06].O1.06

Rozróżnianie maszyn

i urządzeń stosowanych

w złotnictwie i jubilerstwie.

731[06].O1.07

Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu złotnictwa,

−

dokonać selekcji materiałów informacyjnych pochodzących z różnych źródeł,

−

dokonać analizy, skopiować i opisać gromadzone materiały,

−

zorganizować prezentację gromadzonych materiałów,

−

rozpoznać wyroby złotniczo–jubilerskie pochodzące z różnych okresów historycznych,

−

rozróżnić techniki wykonania i zdobienia wyrobów złotniczych,

−

śledzić aktualne wydarzenia branżowe oraz prenumerować czasopisma tematyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Geneza sztuki złotniczej i najstarsze techniki zdobnicze

4.1.1. Materiał nauczania

Geneza sztuki złotniczej

Znaleziska archeologiczne dowodzą, że już 3000 lat przed naszą erą, na Bliskim

Wschodzie,  rzemieślnicy  wytwarzali  wyroby  ze złota  i srebra.  Metale szlachetne  nie  ulegają
korozji,  utlenianiu,  działaniu  kwasów  i  nie  matowieją  –  z  tych  względów  były  chętnie
wykorzystywane  w  sztuce  zdobniczej.  Stosowano  różne  techniki  przy  wykonywaniu
i zdobieniu przedmiotów. Założeniem współczesnych twórców było połączenie użyteczności,
dekoracji  i  piękna.  Zdobnictwo  inspirowane  było  elementami  zaczerpniętymi  z  geometrii,
flory, fauny, postaci ludzkich czy otaczających przedmiotów.

Najstarsze motywy złotnicze

Wśród dzieł starożytnej sztuki zdobniczej jedne wyroby zawdzięczają swe piękno jedynie

wyszukanej formie, inne również bogatemu zdobnictwu.

Motywy geometryczne, wśród których wyróżnić możemy punkt, linię, wstęgę, zygzak,

meander, kwadrat, trójkąt, sześciobok i ośmiokąt, są najstarszymi występującymi na
wyrobach złotniczych.

Rys. 1. Geometryczne motywy zdobnicze na wazach kreteńskich z okresu

wczesnominojskiego III [4, s. 18]

Spotyka się również symbole religijne, na przykład krzyże czy swastyki. Wśród linii
krzywych ważną rolę w sztuce zdobniczej pełnią sinusoida, spirala, koło, półkole i elipsa, jak
również motywy złożone.

Elementami dekoracyjnymi wyrobów korpusowych są także motywy naturalistyczne: fale

morskie, symbol promieni słonecznych, półksiężyca, aureole otaczające postaci świętych,
błyskawice i gwiazdy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Geometryczne motywy zdobnicze na wazach

kreteńskich z okresu późnominojskiego I [4, s. 19]

Kolejnym źródłem inspiracji jest flora ujęta realistycznie lub stylizowana, na przykład:

drzewa, liście lauru, akantu, papirusu, kwiaty i owoce.

Rys. 3. Ornament inspirowany florą [13, s. 135]

Rys. 4. Roślinne motywy zdobnicze w rzeźbie romańskiej.

Płaskorzeźby z San Eustorgrio w Mediolanie

Z powodu szczególnego znaczenia, jakie przypisywały zwierzętom starożytne

cywilizacje, w ornamentyce występuje także fauna.

Rys. 5. Egipskie naczynie z brązu [13, s. 141]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Motywami dekoracyjnymi są również elementy ciała ludzkiego: oko, serce, ręka, dłoń

(mogła mieć 3 lub 4 palce), dziwolągi zwierzęce (istoty składające się z ciała ludzkiego
i zwierzęcego), a także pejzaże z postaciami ludzkimi lub bez.

Rys. 6. Głowy w kształcie liścia: szkice z albumu

Villarda de Heonnecourta (XIII wieku) [4, s. 22]

Oprócz wyżej wymienionych elementów zdobniczych, występują motywy złożone takie

jak pismo (pełniące funkcję informacyjną jak i ornamentalną), herby i kartusze.

Rys. 7. Arabskie pismo kuficzne; napis zdobiący mihrab

Wielkiego Meczetu w Kordowe (965) [4, s. 30]

Dużą rolę w sztuce zdobniczej na przestrzeni dziejów odgrywa barwa. W złotnictwie

używa się kolorowych kamieni lub emalii. Efekty kolorystyczne w ornamentyce można
uzyskiwać również przez wykorzystanie złota, srebra, miedzi – poprzez inkrustację lub
zastosowanie techniki złocenia.

Znajomość wymienionych wyżej motywów zdobniczych oraz umiejętność ich

wykonywania pozwala w dużej mierze na identyfikację i lokalizację wyrobów pochodzących
z wykopalisk, a także na stworzenie ich kopii.

Techniki zdobnicze w cywilizacjach starożytnych

Techniki stosowane przy kształtowaniu i zdobieniu wyrobów w złotnictwie znano już

w starożytności.

1. Topienie i odlewanie.

Odlewnictwo to jedna z najstarszych metod wytwarzania przedmiotów metalowych. Już

5000 lat przed naszą erą wytapiano i odlewano metale w obrębie wszystkich ówczesnych
ośrodków cywilizacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Klepanie na zimno.

Technika kształtowania blach, stosowana do wykonywania przedmiotów artystycznych

zarówno w minionych tysiącleciach, jak i obecnie.

Rys. 8. Sposób wykonania naczynia przez wyklepywanie na zimno

3. Cyzelowanie na zimno.

Rys. 9. Irańska patera ze serbra z IV-V wieku [14, s. 146]

Technika gładzenia i wykańczania przedmiotów metalowych, znana już w starożytnym

Egipcie, antycznej Grecji, Rzymie, a także na terenie Iranu, Chin, Indii i Japonii. Jest to
rodzaj artystycznej obróbki metali przy użyciu odpowiednich narzędzi. Dają one możliwość
wykonywania

elementów

zdobniczych

formie

płaskorzeźb,

kompozycji

liniowo-graficznych,

figuratywnych,

dwuwymiarowych

(zbliżonych

wyrobów

grawerowanych) aż do pełni trójwymiarowych. Stosowana jest do zdobienia zarówno
miniaturowych ozdób jubilerskich, jak i wielkoformatowych figur.
4. Wygniatanie.

Jest to uproszczona metoda cyzelowania wykorzystująca do kształtowania blachy

punce-stemple. Stosowana jest do wytwarzania reliefowanych półfabrykatów przeznaczonych
do zdobienia techniką niello lub emalią.
5. Grawerowanie.

Jest to jeden z najstarszych sposobów artystycznej obróbki metali i niektórych materiałów

niemetalowych (kość, drewno, kamień). Istotą tej metody jest nanoszenie na materiał
liniowego rysunku lub rzeźby za pomocą narzędzi zwanych rylcami. Rozróżniamy dwa
rodzaje grawerowania: płaskie i przestrzenne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Greckie lusterka ręczne z grawerowanymi wzorami

(Metropolita Museum New York) [14, s. 142]

6. Granulacja.

Polega na układaniu wzoru ze złotych lub srebrnych kulek o średnicy mniejszej niż

0,12 mm.

Rys. 11. Etruska fibula zdobiona granulacją [5, s. 22]

7. Inkrustacja.

Metoda ta polega na wycinaniu na zdobionej powierzchni rowków i wklepywaniu w nie

złotego lub srebrnego drutu tworzącego zaprojektowany wzór. W zależności od stosowanej
technologii rozróżniamy nakładanie wgłębne i nakładanie powierzchniowe.
8. Niello.

Używa się go do zaczernienia ornamentu lub rysunku na powierzchniach metalowych Jest

to czarna pasta złożona z siarczków srebra, miedzi i ołowiu, którą nakłada się na
powierzchnię metalu. Zdobiona powierzchnia jest podgrzewana, co powoduje że niello topi
się i krzepnie w zagłębieniach oraz wyżłobieniach, tworząc zaprojektowany rysunek.

Rys. 12. Fragmenty wyrobów zdobionych techniką niello [16, s. 197]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Emalia.

Jest to technika zdobienia wyrobów metalowych za pomocą jedna lub wielobarwnych,

cienkich powłok z topliwego szkliwa.
10. Filigran.

Jest to technika, która polega na skręceniu ze sobą cienkich drucików ozdobionych

małymi metalowymi kulkami, a następnie rozklepanie ich na delikatny płaskownik.
Wyróżniamy następujące odmiany filigranu:

−

filigran z tłem (z tłem ślepym, z tłem ażurowym, reliefowy, z tłem wypełnionym emalią),

−

filigran ażurowy (ażurowy płaski, ażurowy przestrzenny),

−

filigran objętościowy.

Rys. 13. Pochodzące z VI wieku kolczyki zdobione są filigranem [5, s. 43]

11. Złocenie.

Metodę złocenia stosuje się w celu uszlachetnienia warstwy zewnętrznej wyrobów

wykonanych  na  przykład  ze  srebra,  miedzi,  brązu  czy  mosiądzu.  Złocenia  wykonuje  się
techniką  amalgamacji  (tak  zwane  złocenie ogniowe).  Polega  ona  na  podgrzaniu  przedmiotu,  na
który  uprzednio  nałożono  amalgamat  złota  i  rtęci.  Pod  wpływem  temperatury  rtęć
wyparowuje,  a  na  powierzchni  przedmiotu  tworzy  się  cienka  powłoka  ze  złota.  Innym
sposobem  złocenia  jest  nakładanie  za  pomocą  odpowiednich  past,  bardzo  cienkich  płatków
wyklepanej blachy złotej na powierzchnię uszlachetnianego przedmiotu (złocenie listkowe).

Przykładem jednego z najstarszych zabytkowych przedmiotów jest hełm z grobu

Mesalin, pochodzący z cywilizacji Mezopotamii (3500 – 2300 rok przed naszą erą) wykonany
techniką cyzelowania. W tym okresie w wielu miastach-państwach wytwarzano wspaniałe
dzieła sztuki złotniczej, o czym wiemy dzięki pracy archeologów. Cenne przedmioty były
zdobione technikami charakterystycznymi dla danej epoki.

W przedziale lat 3000 – 1100 przed naszą erą, na terenie współczesnej Europy

funkcjonowała  cywilizacja  minojska  (inaczej  zwana  kreteńską).  Dzięki  wykopaliskom
odkryta  została  figura  Pana  Zwierząt  wykonana  starymi  technikami  zdobniczymi,  ze  złotej
blachy. Innym przykładem kunsztu sztuki zdobniczej są przedmioty odnalezione w grobowcu
z  epoki  mykeńskiej,  na  wyspie  Egina.  Znajdowały  się  wśród  nich  misternie  zdobione
naszyjniki,  spinki,  wisiory, diademy  wykonane ze złota, srebra  i przyozdobione kamieniami
szlachetnymi. Słynna jest też złota maska Agamemnona z około 1 500 roku przed naszą erą,
kojarzona z postacią ówczesnego mykeńskiego króla.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. i Rys. 15. Złota maska odnaleziona w Mykenach [5, s. 14-15]

Kolejnym przykładem przedmiotów sztuki złotniczej starożytnej cywilizacji Egipskiej są

wykopaliska z grobu Tutanchamona– jednego z władców XVIII dynastii (około 1500 roku
przed naszą erą).

Rys. 16. Maska grobowa Tutanchamona ze złota i pasty szklanej [4, s. 169]

Cywilizacja Etrusków, znana z doskonałej znajomości obróbki metali, rozwinęła się na

terenie współczesnych, środkowych Włoch w okresie od VII do II wieku przed naszą erą.
Wyroby z tego okresu cechują się skomplikowanymi zdobieniami wykonywanymi techniką
cyzelowania i granulacji.

Rys. 17. Francuska bransoleta pochodząca ze skarbu Aliseda zdobiona granulacją

i filigranem [5, str. 23]

Scytowie byli ludem koczowniczym, który w około VI wieku p.n.e opanował tereny

wschodniej Europy. Podobnie jak inne starożytne ludy, urządzali swym zmarłym bogate
pochówki, ubierając ich w bogato przyozdobione biżuterią szaty. Często składali do grobów
również cenne uprzęże oraz inne przedmioty codziennego użytku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Scytyjski grzebień zdobiony figurkami wojowników [5, s. 25]

Okres hellenistyczny cywilizacji Starożytnej Grecji obejmował lata 330 – 27 przed naszą

erą.  Charakteryzował  się  wielkimi  podbojami  dokonanymi  przez  Aleksandra  Wielkiego.
W  epoce  tej  kultura  Grecji  rozprzestrzeniła  się  na  tereny  Egiptu  i  Azji,  przyswoiła  sobie
elementy  zdobnicze charakterystyczne dla innych kultur, a także zaszczepiła wiele własnych
na obce tereny. Wyroby z tego okresu charakteryzują się różnorodnością stylów. Pojawiły się
nowe  motywy  ornamentacyjne.  Ważną  cechą  tego  okresu  było  również    to,  że  wyroby
biżuteryjne  nosili  już  nie  tylko  królowie  i  arystokracja,  lecz  również  bogaci  kupcy  i
urzędnicy.  To  samo  zjawisko  dotyczyło  wyposażenia  domów  w  zdobione  przedmioty
użyteczności codziennej.

Rys. 19. Typowy hellenistyczny naszyjnik wykonany między 330 a 200 rokiem przed naszą erą [5, s. 29]

Rys. 20. W okresie hellenistycznym jako paciorki wykorzystywano

zazwyczaj wzory geometryczne [5, s. 28]

Znaczący wpływ na kształtowanie się sztuki zdobniczej wyrobów złotniczych na

przestrzeni dziejów miały również inne cywilizacje, na przykład starożytne Chiny, Japonia,
Korea, meksykańska cywilizacja Olmeków, europejska Celtów, cywilizacja Majów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie motywy dekoracyjne występują na najstarszych wyrobach sztuki złotniczej?
2.  W jaki sposób wykorzystywano barwę w charakterze elementu zdobniczego?
3.  Jakie techniki zdobnicze znano w starożytności?
4.  Jakie  znasz  przykłady  wyrobów  wykonanych  przez  złotników  ze  starożytnych

cywilizacji?

5. Jakie cywilizacje miały wpływ na kształtowanie się sztuki zdobniczej wyrobów

złotniczych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz ze wskazanego przez nauczyciela czasopisma poświęconego złotnictwu artykuły

i zdjęcia na temat elementów zdobniczych występujących na najstarszych znanych
przedmiotach starożytnej sztuki złotniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyposażyć się w kilka egzemplarzy czasopisma wskazanego przez nauczyciela”,
2)  odszukać zdjęcia starych wyrobów złotniczych,
3)  określić sposób wykonania wyrobu i rodzaj techniki zdobniczej,
4)  zaprezentować i omówić wykonane ćwiczenie,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kilka egzemplarzy czasopisma wskazanego przez nauczyciela,

−

literatura dotycząca starych technik zdobniczych z punktu 6.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj fryz w formie płaskiej blachy, zdobiony liniami krzywymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z możliwościami wykorzystywania linii krzywych do zaprojektowania

motywów zdobniczych,

2) dobrać jedną z krzywych do wykonania ćwiczenia,
3) sporządzić moduł wykonany z krzywych powtarzających się, tworząc możliwość

dowolnego ich powielania,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory kreślarskie,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z punktu 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) podać przykłady technik zdobniczych znanych w starożytności?



2) podać przykłady przedmiotów wykonanych w czasach starożytnych

cywilizacji?



3) wyjaśnić, na czym polega zdobienie techniką niello?



4) podać przykłady motywów zdobniczych naturalistycznych?



5) wymienić rodzaje filigranu?



6) zwięźle opisać technikę złocenia?



7) wskazać kiedy i gdzie istniała cywilizacja Etrusków?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. 2. Technika złotnicza w cywilizacjach nowożytnych

4.2.1. Materiał nauczania

W rozdziale tym przeanalizujemy historię złotnictwa od początku nowej ery do wieku

dziewiętnastego.

Wiadomości

czerpiemy

analizy

przedmiotów

wydobywanych

z wykopalisk archeologicznych oraz ze starych rycin. Odkrycia archeologiczne były
najczęściej przypadkowo napotykane podczas prac ziemnych na terenie całej Europy,
częściowo Azji Mniejszej i Afryki Północnej.

W Rzymie ulubionym rodzajem biżuterii były różnego typu pierścienie, pełniące funkcje

ozdobne i użytkowe oraz świadczące o sprawowanym urzędzie. W wielu kulturach za element
biżuterii uchodziły również monety. Oddzielną grupę przedmiotów zachowanych do czasów
współczesnych, a niepochodzącą z wykopalisk, stanowią biżuteria i sprzęt liturgiczny
związany z rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa na terenie Cesarstwa Rzymskiego.

Sztuka złotnicza Bizancjum

Każdy etap rozwoju historii złotnictwa możemy prześledzić na podstawie dziejów

imperium  bizantyjskiego.  Tamtejsi  rzemieślnicy  używali  tych  samych  materiałów,  których
używano  w  Cesarstwie  Rzymskim,  łącząc  je  w  bardzo  oryginalny  sposób.  Udoskonalili
znacznie  technikę  zdobniczą,  stosując  tak  zwaną  „opus  interrasile”    która  polega  na
wykonywaniu w metalu otworów tworzących określony wzór.

Wykonywano misterne reliefy przedstawiające różnorodne motywy. Charakterystyczne

dla biżuterii było powszechne zastosowanie korali, turkusów, korundu, lapis lazuli i granatu.

Rys. 21. Wykonany koło 500 roku bizantyjski relief z kości słoniowej przedstawia prawdopodobnie

wizerunek cesarzowej Ariadny [5, s. 42]

Sztuka złotnicza Wikingów

Z rejonu dzisiejszej Skandynawii zachowały się duże ilości wyrobów sztuki zdobniczej

z IX wieku, wykonywanych i użytkowanych przez Wikingów. Motywy w niej zastosowane
miały ścisły związek z wyprawami morskimi. Biżuteria wykonywana ze złota, srebra
i bursztynu zdobiona była granulacją, filigranem i elementami odlewanymi ze szkła. Misterne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zdobienia pojawiały się także w pierścieniach Wikingów i w łańcuchach z misternie
wykonanych, zróżnicowanych wielkością i kształtem ogniw.

Sztuka złotnicza Brytanii (technologia)

Wiele pięknych przedmiotów i biżuterii można również zlokalizować na terenie

dzisiejszej Wielkiej Brytanii i Irlandii. Biżuteria z okresu cywilizacji Brytanii
charakteryzowała się podobną ornamentyką, jak na terenach całego Cesarstwa Rzymskiego.

Rys. 22. Sprzączki zdobione misternym geometrycznym wzorem – takie jak ta ze skarbu Sutton Hoo – były

w VI i VII wieku ważną częścią męskiego stroju [5. s. 46]

Buddyjska sztuka złotnicza

Sztuka złotnicza związana z religią buddyjską posługiwała się głównie techniką

odlewniczą,  a  dominującym  tematem  były  motywy  inspirowane  częściami  ciała  Buddy.
Wyroby wykonywano ze złota i wysadzano drogimi kamieniami. Mistrzowie  hinduscy znani
byli  z  umiejętności  wykonywania  miniaturowych  figurek  Buddy,  rzeźbionych  w  jednym
kawałku szmaragdu, kryształu górskiego, nefrytu, jaspisu i innych naturalnych minerałów.

Arabska sztuka złotnicza

Era muzułmańska rozpoczęła się na terenie Arabii z chwilą przybycia Mahometa, twórcy

religii  do  Mekki.  Na  potrzeby  liturgii  islamskiej  rzemieślnicy  arabscy  stworzyli  wiele
wspaniałych  dzieł  sztuki,  zdobili  w  kutym  mosiądzu,  miedzi  i  srebrze.  Inkrustacji
dokonywano  przez  wklepywanie  młotkiem  kawałków  ozdobnego  metalu  w  wykonane
uprzednio wyżłobienia i wklęsłości powierzchni.

Wyroby z mosiądzu zdobione techniką tłoczenia i rytowania były specjalnością

bliskowschodnich  rzemieślników.  Ponieważ  mosiądz  łatwo  daje  się  ciąć  i  cyzelować,
znakomicie  nadaje  się  do  wykonywania  ażurowych  przedmiotów.  Do  zdobienia  stosowano
również  folię  ze  złota  listkowego  i  cienkiej  folii  z  tombaku  będącego  jego  imitacją  (stop
miedzi i cynku).

Sztuka złotnicza Azteków (technologia)

W XII wieku na kontynencie amerykańskim, na terenie dzisiejszego Meksyku,

ukształtowała  się  cywilizacja  Azteków.  Tamtejsi  złotnicy  byli  mistrzami  w  swoim  fachu.
Zarówno  mężczyźni,  jak  kobiety  nosili  wiele  ozdób  w  formie  kolczyków,  naszyjników,
bransolet.  Charakterystycznym  było  przekłuwanie  przez  mężczyzn  przegród  nosowych
i  skóry  na  podbródkach.  Zatykali  tam  ozdoby  z  kryształu  górskiego,  muszli,  bursztynu,
turkusów  i  złota.  Przywódcy  Azteków  nosili  okazałe  ozdoby  głów  z  piór,  zdobione  perłami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i kamieniami szlachetnymi. Skarby sztuki Azteków zostały bezpowrotnie utracone. Zrabowali
je, a następnie przetopili konkwistadorzy hiszpańscy.

Rys. 23. Złota obrączka do nosa odlana na wosk tracony (region eki Sinu, Kolumbia) [4, s. 57]

Sztuka złotnicza Inków

Imperium Inków obejmujące swym zasięgiem dzisiejsze Peru, Ekwador, Boliwię

i północne Chile, ukształtowało się na początku XIV wieku. Inkowie wydobywali duże ilości
złota oraz srebra  i wykorzystywali  je do wykonywania ozdób. Od czasu  najazdu Hiszpanów
na  te  tereny,  inkaskie  wyroby  ze  złota  były  wywożone  i  przetapiane.  Dzięki  archeologom,
rozkopującym  pochówki,  odkryto  przedmioty  pokryte  złotymi  ornamentowymi  krążkami.
Inkowie byli kontynuatorami twórczości Indian, przejęli ich techniki i metody zdobnicze. Na
terenach  Inków  odkryto  największy  na  świecie  złoty  skarb  składający  się  z  dziesiątków
tysięcy przedmiotów. Były one wykonane za pomocą różnobarwnych fragmentów złota.

Rys. 24. Złota maska zdobiona sepulkralnymi polichromicznymi ornamentami pochodząca z XII wieku

wykonana przez Indian Chipu [4, s.58]

Sztuka złotnicza Afryki (technologia)

Sztuka złotnicza Afryki charakteryzuje się wyrobami z dostępnych surowców. Jest to kość

słoniowa, malachit, twarde gatunki drzew, kły morsów.

Europejska sztuka złotnicza

−

Gotyk (technologia)

Dominującym nurtem w wyrobach złotniczych epoki gotyku były elementy sakralne.

Wykonywano głównie relikwiarze, pastorały i krzyże. Wytwarzano także bardzo licznie
zastawy stołowe ze srebra i złota, dekorowane motywami religijnymi i scenami z życia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dworskiego. Głównymi odbiorcami i mecenasami złotników byli królowie i książęta.
Powstały wtedy pierwsze cechy złotnicze, rozwijało się złotnictwo mennicze.

−

Renesans (technologia)

    Złotnicy  renesansowi  kontynuowali  tradycję  gotyku.  Pod  koniec  XVI  wieku
w  wyrobach  zaczęły  się  pojawiać  motywy  klasycystyczne,  nawiązujące  do  starożytności
grecko-rzymskiej.  Typowym  motywem  renesansu  są  uskrzydlone  smoki.  Złotnictwo
europejskie przeżywało swój rozkwit. Jednym z najbardziej znanych, zachowanych do dzisiaj
wyrobów  sztuki  złotniczej  renesansu,  jest  solniczka  wykonana  przez  włoskiego  złotnika
Benevenuto Celliniego.

Rys. 25. Złota solniczka Franciszka I, Benwenuto Cellini [4, s. 325]

−

Barok (technologia)
Złotnictwo baroku nawiązywało do stylu poprzednich stuleci. Pojawił się obowiązek

cechowania  wyrobów,  co  znacznie  ułatwiło  identyfikację  jego  twórcy  i  okresu,  z  jakiego
pochodzi  wyrób.  Francja  przez  całe  stulecia  była  jednym  z  najważniejszych  ośrodków
złotniczych  w  Europie.  W  roku  1688  król  Ludwik  XIV  w  związku  z  wydatkami wojennymi
nakazał przetopić wszystkie naczynia stołowe i srebra w królestwie. W ten sposób zniszczono
dorobek złotników poprzednich stuleci.

−

Rokoko (technologia)
Rokoko wprowadziło do złotnictwa nowy styl, oparty na liniach krzywych. Wyroby

z tego okresu są bardzo bogato zdobione motywami roślinnymi. Sprawiają wrażenie ciężkich,
masywnych. Większość wytwarzanych wyrobów ma charakter świecki.

−

Klasycyzm (technologia)

Klasycyzm wprowadził do złotnictwa umiar i równowagę. Wyroby stały się lżejsze

i smuklejsze. Głównym ośrodkiem złotniczym w Europie pozostaje Francja. Bardzo
rozpowszechniły się wyroby platerowane, co pozwoliło poszerzyć krąg odbiorców użytkowej
sztuki złotniczej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka technika dominowała w zdobnictwie wyrobów złotniczych pochodzących z terenów

Cesarstwa Rzymskiego?

2.  Jakie techniki zdobnicze dominowały w arabskiej sztuce złotniczej?
3.  Na przykładzie jakiego imperium można prześledzić etapy rozwoju sztuki złotniczej?
4.  Jaki kraj był głównym ośrodkiem złotniczym w Europie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj wystawę ilustracji zamieszczonych w wydaniach albumowych na temat

wyrobów złotniczych w Cesarstwie Rzymskim i w Cesarstwie Bizantyjskim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić i zapoznać się z lekturą dotyczącą podanego tematu,
2) wyeksponować zdjęcia dotyczące wyrobów złotniczych wytwarzanych w Cesarstwie

Rzymskim i Bizantyjskim,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z punktu 6.

Ćwiczenie 2

Zorganizuj wystawę ilustracji związanych z wyrobami złotniczymi zdobionymi

motywami inspirowanymi wielkimi religiami świata.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić i wyselekcjonować potrzebne do zrealizowania ćwiczenia wydania

albumowe,

2)  wybrać z nich zdjęcia sprzętu liturgicznego,
3)  opisać i umotywować dokonany wybór,
4)  opisać motywy zdobnicze w nich występujące,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6)  dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik i przybory do pisania,

−

literatura z punktu 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić cechy charakterystyczne zdobnictwa Cesarstwa Rzymskiego?



2) określić,

kiedy

się

pojawił

obowiązek

cechowania

wyrobów

złotniczo–jubilerskich?



3) opisać zmiany, jakie zachodziły w europejskiej sztuce złotniczej na

przestrzeni epok?



4) udowodnić wpływ wielkich religii świata na rozwój sztuki zdobniczej?



5) wymienić kultury pozaeuropejskie wśród których rozkwitła sztuka złotnicza?



6) wyjaśnić, co stało się z bogatym dorobkiem złotników inkaskich?



7) określić, jaką zmianę do złotnictwa wprowadził klasycyzm?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Złotnictwo końca XIX i XX wieku

4.3.1. Materiał nauczania

Tendencje w złotnictwie końca XIX i XX wieku

W końcu XIX i na początku XX zakończyła się kontynuacja stylów historycznych.

W Europie i Ameryce zaczął rozwijać się wielki ruch nowatorski we wszystkich dziedzinach
sztuki.  Ruch  ten  nosi  nazwę  secesji.  W  projektach  biżuterii  pojawiła  się  swobodna  linia
prosta,  motywy  ze  świata  flory  i  fauny.  Charakterystyczne  są  dla  tego  kierunku  symetria,
płaski ornament, giętkość linii i kompozycja dekoracyjna. Biżuteria staje się znacznie bardziej
powszechna, mniej kosztowna i elitarna. W złoto i srebro oprawiano duże kamienie, stosując
szeroki  ornament  z  wykorzystaniem  tanich kamieni ozdobnych.  Zaczęto ponownie stosować
klamry,  sprzączki,  grzebienie  do  wpinania  we  włosy,  szpile  do  kapeluszy  i  krawatów
męskich. Biżuteria zaczęła  się pojawiać na  międzynarodowych wystawach sztuki użytkowej.
Pierwsza  wojna  światowa  spowodowała  zastój  w  sztuce,  a  po  jej  zakończeniu  nie  nastąpiły
znaczące  zmiany.  Wielu  znanych  twórców  do  swych  projektów  stosowało  tanie  materiały
z  upodobaniem  wykorzystując  szkło  i  emalie.  Łączyli  je  z  kością  słoniową,  bursztynem
i rogiem. Używano złota i diamentów, zestawiając je ze szkłem, miedzią, stalą i aluminium.

Style w złotnictwie europejskim końca XIX i XX wieku

Po zakończeniu I wojny światowej wpływ secesji na projekty biżuterii zaczął maleć. Jej

miejsce zajęły  nowe kierunki w ornamentyce– Bauhasu w Niemczech i kubizmu we  Francji.
Dominującymi motywami ornamentacyjnymi stały się wzory geometryczne. Również w Rosji
na  przełomie  wieków  powstała  charakterystyczna  biżuteria  o  najwyższym  kunszcie.
Odznaczała  się  przepięknym  zdobnictwem,  szczególnie  zegarków  wykonanych  ze  złota
i  wielobarwnej  emalii.  Na  dworach  carów  Rosji  wykonywane  były  słynne  z  wysokiego
poziomu wykonania i bardzo przemyślnego wzornictwa jaja Faberge.

Rys. 26. Jaja wielkanocne (jaja Fabergé) [5, s. 3]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znaczący wpływ na pierwszą połowę dwudziestego wieku wywarł styl zwany

surrealizmem (nadrealizmem). Charakteryzował się on tworzeniem form zdobniczych
i kompozycji nadrealnej rzeczywistości poza prawami logiki, rozumu, norm estetycznych
i moralnych, interpretacją stanów podświadomości, nastrojami grozy, a nawet makabrycznym
żartem.

W Danii na początku lat dwudziestych XX wieku zaczęto tworzyć biżuterię ze srebra,

kamieni ozdobnych, bursztynu, meteorytów, wykorzystując w złotnictwie abstrakcyjne
wzory. Mniejszą wagę przywiązywano do drogocennych materiałów, na pierwszy plan
wysunęła się estetyczna i artystyczna wartość danego przedmiotu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki kierunek reprezentuje styl w sztuce na przełomie XIX i XX wieku?
2.  Czym się on charakteryzował w ornamentyce stosowanej w złotnictwie?
3.  Czym się charakteryzował surrealizm w złotnictwie?
4.  Wartość  materialna  czy  artystyczna  i  estetyczna  była  decydująca  w  projektowaniu

i wykonywaniu biżuterii w Danii na początku lat dwudziestych XX wieku?

5. Dlaczego biżuterię tworzoną w Polsce okresu międzywojennego nazywano „biżuterią

patriotyczną” i czym się charakteryzowała?

6. Co było charakterystyczne w sztuce złotniczej Rosji na przełomie XIX i XX wieku?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Weź udział w wycieczce indywidualnej lub grupowej do Muzeum sztuki złotnictniczej,

w Kaziemierzu i zapoznaj się z biżuterią zwaną „patriotyczną”.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wziąć udział w wycieczce do Muzeum Złotnictwa, Grawerstwa i Zegarmistrzostwa

w Warszawie,

2)  odnaleźć eksponaty związane z tematyką ćwiczenia,
3)  przeanalizować ornamentykę charakterystyczną dla „biżuterii patriotycznej”,
4)  narysować i opisać dwa wybrane eksponaty,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6)  dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik i przybory do pisania,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z punktu 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cechy charakterystyczne biżuterii powstałej w okresie secesji?



2) scharakteryzować styl zwany surrealizmem?



3) wyjaśnić pojęcie „biżuterii patriotycznej”?



4) określić, jakie kierunki w ornamentyce rozwinęły się we Francji i Niemczech

po zakończeniu I wojny światowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rozwój złotnictwa w Polsce na przestrzeni wieków

4.4.1. Materiał nauczania

Złotnictwo polskie do XX wieku

Na terenach Polski już w X i XI wieku znano technologię wytopu i obróbki metali

szlachetnych.  Wyroby  odznaczały  się  dużym  kunsztem  artystycznym.  W  wykopaliskach
archeologicznych  znaleziono:  pierścienie,  zausznice,  medaliony,  kabłączki  skroniowe
i  naszyjniki.  Część  z  tej  biżuterii  została  wykonana  w  pracowniach  polskich  złotników.
Często  wzorowali  się  oni  na  wyrobach  projektowanych  i  wykonywanych  przez  złotników
z  innych  europejskich  centrów  złotniczych.  Duży  wpływ  na  rozwój  sztuki  złotniczej  miała
chrystianizacja  kraju,  a  wraz  z  nią  napływ  duchownych  i przybyłych  z  nimi  rzemieślników.
Wykonywali oni na potrzeby Kościoła przedmioty służące do liturgii, ozdabiania szat. Były to
złote  i  srebrne  kielichy,  patery,  łańcuchy,  pierścienie,  diademy,  krucyfiksy  i  kadzielnice.
Przedmioty  sztuki złotniczej  były wykonywane także przez rzemieślników działających przy
dworach  książęcych  i  królewskich.  Stosowali  oni  techniki  zdobnicze  takie  jak  w  innych
częściach Europy. Okazy polskiej  sztuki złotniczej powstałej w epoce romańskiej, gotyckiej,
renesansowej czy  barokowej, znajdują się w wielu  muzeach  Krakowa, Wrocławia, Gdańska,
Warszawy,  Torunia  i  innych  miast  polskich.  Gromadzone  były  w  skarbcach  przy  katedrach
katolickich, a w szczególności w skarbcu na Jasnej Górze.

W okresie wszystkich wojen na przestrzeni dziejów, a w szczególności ostatniej wojny

światowej, zginęło bądź uległo uszkodzeniom bardzo wiele wyrobów ze srebra, złota, a także
brązu. Zakłady złotnicze zostały zlikwidowane, a narzędzia poniszczone.

Cechy złotnicze

Pierwszy cech złotniczy powstał w Krakowie. Rada miasta zatwierdziła w 1392 roku

statut  prawny  cechu.  Określał  on  organizację  rzemiosła  złotniczego,  przepisy  probiercze
i  powoływał  topnie  miejskie.  Odlewano  w  nich  sztaby,  na  których  wybijano  cechę  miasta.
W  podobnym  okresie  powstały  cechy  złotnicze w  innych  miastach  w  Polsce:  w  Warszawie,
Gdańsku,  Toruniu,  Lwowie  i  Wilnie.  W  wieku  XVI  i  XVII  cechy  złotnicze  stały  się  silną
i  bardzo  bogatą  organizacją.  Duże  zapotrzebowanie  na  naczynia  liturgiczne  spowodowało
rozkwit  sztuki  złotniczej.  Potop  szwedzki  i  utrata  niepodległości  spowodowały  upadek
znaczenia cechów.

Rys. 27. Pieczęć cechu złotników krakowskich z XV wieku [16, s. 7]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Pieczęć cechu złotników warszawskich z 1947 roku [16, s. 7]

Czasopisma branżowe kiedyś i dziś

W roku 1987 na polskim rynku pojawił się kwartalnik „Złotnik-Zegarmistrz” . Było to

pioniersko zredagowane i wydane czasopismo dla jubilerów i zegarmistrzów.
W roku 1990 zaczął ukazywać się kwartalnik „Serwis jubilerski” redagowany i wydawany we
Wrocławiu.

Na przełomie roku 1997/98 rynek czasopism tej branży zasilił „Polski Jubiler”, - pismo

dla bursztynników, gemmologów i złotników.

Innym pismem pomocnym przy kształceniu złotników jest miesięcznik branży

zegarmistrzowsko-jubilerskiej „Zegarki & Biżuteria”, który pojawił się na rynku w 1997
roku.

Wszystkie wyżej wymienione czasopisma są bardzo przydatne zarówno w prowadzeniu

pracowni złotniczej, jak i w kształceniu młodzieży.
Zawierają one informacje między innymi na temat:

−

najnowszych trendów w projektowaniu biżuterii,

−

wchodzących do branży technologii z dziedziny identyfikacji i obróbki kamieni,

−

nowoczesnych maszyn i urządzeń jubilerskich,

−

aktualnych cen materiałów do produkcji biżuterii i kamieni szlachetnych w złotnictwie,

−

historii złotnictwa,

−

ciekawych, bieżących wydarzeń w branży złotniczej.

Korzystanie z tych czasopism umożliwia orientację we współczesnych tendencjach
w złotnictwie.

Współczesne tendencje w złotnictwie

Współczesne złotnictwo możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy. Jedną jest masowa

produkcja wyrobów przy użyciu maszyn, drugą natomiast ręcznie wykonywana przez
artystów-rzemieślników biżuteria w niewielkich seriach lub wręcz pojedynczych
egzemplarzach.

W przypadku produkcji masowej biżuterię wykonuje się według wzorów projektantów,

zgodnie  z  aktualnie  panującymi  trendami,  skierowaną  do  szerokiego  grona  odbiorców.
Tendencje  dyktuje  obowiązująca  w  danym  sezonie  moda  na  konkretne  kamienie,  ich
kolorystykę,  styl  biżuterii.  Cechuje  ją  ogromna  fantazja  w  doborze  środków,  materiałów
użytych do wykonania ozdób  i innowacyjność. Inaczej jest w przypadku biżuterii autorskiej.
Twórcy  wykonują  zarówno  biżuterię    o  tradycyjnym  wzornictwie  z  materiałów  od  lat
używanych w złotnictwie, jak również łączą materiały i wzory dotąd nie spotykane w branży

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jubilerskiej.  Ci  pierwsi  skupiają  się  na  wydobyciu  piękna  kamieni  i  dzięki  umiejętnościom
technicznym  tworzą  kunsztowne  i  pracochłonne  kolie,  pierścionki,  bransolety  i  kolczyki.
Wykonawcy  biżuterii  o  niespotykanych  formach  zaskakują  odbiorców  połączeniem
materiałów, na przykład owoców, gałęzi, włosów czy plastiku ze srebrem, złotem czy platyną.

Rys. 29. a) Naszyjnik i bransoleta, gałązki brzozowe, złoto, kamienie: Nagroda galerii Skarbiec - J. Byczewski

b) Pierścionki B. Tarchalskiego: Nagroda Państwowej Galerii Sztuki w Legnicy [czasopisma]

Intensywny rozwój przeżywa obecnie biżuteria wykonana ze srebra. Ze względu na

umiarkowaną cenę, różnorodność wzorów i używane kamienie, potrafi zaspokoić
oczekiwania szerokiego grona odbiorców.

Polska sztuka jubilerska słynie na cały świat z biżuterii wykonanej z bursztynu i srebra.

Najlepszą okazją do śledzenie współczesnych tendencji w złotnictwie jest uczestnictwo
w wystawach i pokazach towarzyszących targom złotniczo-jubilerskim. Informacje o nich
można znaleźć w prasie specjalistycznej.

Probiernictwo

Już w średniowieczu na wyrobach złotniczych zaczęły się pojawiać maleńkie znaczki

w postaci liter, cyfr lub innych symboli. Na zabytkach polskiej sztuki złotniczej znaki takie są
rzadkością. Dopiero w XVIII wieku nastał obowiązek cechowania wyrobów ze złota i srebra.
W  czasach  współczesnych  w  każdym  z  urzędów  probierczych  znajdują  się  wzorcowe
aktualne  przykłady  znaków  probierczych.  i  przepisów  odnośnie  ich  przestrzegania  przez
Polskę  i  kraje  Unii  Europejskiej.  Identyfikując  znaki  probiercze  na  starych  wyrobach
złotniczych, najczęściej posługujemy się lekturą dostępna na rynku księgarskim. Autorytetami
i  znawcami  w  tej  dziedzinie  w  złotnictwie  polskim  są  dwaj  autorzy,  Leonard  Lepszy  –
„Złotnictwo  w  Polsce”  Kraków  1933  oraz  Michał  Gradowski  „Znaki  na  srebrze”
Wydawnictwo Naukowe PWN 2001 r.

Korzystając również z innych ogólnych podręczników złotniczych, które zawierają

przykłady znaków probierczych stosowanych na wyrobach w różnych okresach, można
zidentyfikować dany wyrób pod kątem autora, pracowni i okresu jego wykonania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki wpływ na złotnictwo w Polsce miała jej chrystianizacja?
2.  Gdzie obecnie w Polsce możemy oglądać zabytki sztuki złotniczej?
3.  Jakie  znasz,  działające  przed  wojną,  firmy  działające  w  dziedzinie  wytwórczości

złotniczej?

4.  Jakie znasz nazwiska znanych Ci polskich projektantów i wytwórców biżuterii.
5.  Jakie znasz czasopisma o tematyce złotniczej wydawane w Polsce?
6.  Co to są znaki probiercze i jaki sens ma ich nabijanie?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odwiedź najbliższe miejscu Twojego zamieszkania muzeum, w którym eksponowane są

wyroby złotnicze. Narysuj wybrany eksponat. Opisz elementy zdobnicze w nim występujące.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odwiedzić muzeum,
2)  narysować wybrany eksponat z wyraźnymi elementami zdobniczymi,
3)  narysować motyw zdobniczy, opisać go,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5)  dokonać oceny estetyki i poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik i przybory do pisania,

−

przybory do rysowania,

−

literatura z punktu 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) czy potrafisz wykonać rysunkową kopię wyrobu złotniczego?



2) zwięźle scharakteryzować dzieje złotnictwa polskiego?



3) powiedzieć, gdzie można obejrzeć eksponaty sztuki złotniczej?



4) wskazać przykłady dużych wytwórni złotniczych działających na terenie

Polski?



5) opisać technikę zdobniczą filigranu i inkrustacji metalu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Wpisz imię i nazwisko na kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań.
5.  Zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13, 14, są to zadania wyboru wielokrotnego i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa; pytania 6, 10, 11 są to zadania z luką, w zadaniach 15, 16,
17, 18, 19, 20 narysuj lub dokończ rysunki.

6. Zadania rozwiązuj tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone miejsce,

−

w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

−

I część – poziom podstawowy – (zadania 1 – 14),

−

II część – poziom ponad podstawowy – (zadania 15 – 20).

9. Jeśli udzielenie odpowiedzi na któreś pytanie będzie Ci sprawiało trudność, to odłóż jego

rozwiązanie na później i rozważ ponownie gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najstarsze znalezione wyroby sztuki złotniczej pochodzą sprzed:

a)  około 1000 lat przed naszą erą,
b)  około 3000 lat przed naszą erą,
c)  około 500 lat przed naszą erą,
d)  około 100 lat przed naszą erą.

2. Emalię, jest to technika zdobienia wyrobu polegająca na ……………. warstw
...................... powłok z …………………. szkła.

3. Czasy nowożytne datujemy od:

a)  okresu średniowiecza,
b)  okresu I wojny światowej,
c)  początku naszej ery,
d)  okresu Odrodzenia.

4.   Charakterystycznym przedmiotem sztuki zdobniczej na dworach rosyjskich …………
    były …………  Faberge.

5. Wyjaśnij pojęcie biżuterii patriotycznej.

6.   Największy wpływ na przestrzeni dziejów na tworzenie sztuki złotniczej w  Polsce
    miała …………… kraju.

7.   Znaki probiercze na wyrobach złotniczych spełniają funkcję:

a)  dekoracyjną,
b)  wzmacniającą,
c)  identyfikacyjną,
d)  antykorozyjną.

8. Wymień rodzaje filigranu.

9. Na terenach współczesnych Włoch w starożytności panowała cywilizacja:

a)  Scytów,
b)  Majów,
c)  Etrusków,
d)  Minojska.

10. Scharakteryzuj zwięźle technikę inkrustacji.

11. Wymień cywilizacje, jakie znane były na kontynencie Amerykańskim.

12. Wymień materiały stosowane do wyrobu biżuterii w Afryce.

13. Charakterystycznymi elementami zdobniczymi w kubizmie były:

a)  linie proste,
b)  stylizacje roślinne,
c)  elementy ciała ludzkiego,
d)  wzory geometryczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Rozpoznawanie wyrobów złotniczych pochodzących z różnych okresów
historycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź

wpisz brakujące części zdania, a w zadaniach 15, 16 i 18

wykonaj odpowiedni rysunek

zadania

Odpowiedź

Punkty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Bochnak A.: Rzemiosło artystyczne w Polsce, Warszawa 1997
2.   Cavey Ch.: Klejnoty, fakty i mity. Świat książki, Warszawa 1996
3.   Chrzanowski T. Kornecki M.: Złotnictwo toruńskie 1962. PWN, Warszawa 1988
4.   de Morant H.: Historia sztuki złotniczej od pradziejów do współczesności. Arkady, 1983
5.   Fyson N.: Klejnoty świata. Świat książki, Warszawa 1996
6.   Gradowski M.: Dawne złotnictwo. PWN, Warszawa 1984
7.   Kasprzak Miller A.: Srebra Jadwigi i Jerzego Zaremskich, Warszawa 2001
8.   Knobloch M.: Polska biżuteria, Ossolineum 1980
9.   Knobloch M.: Złotnictwo. WNT, Warszawa 1977
10. Lileyko H.: Zanikające zawody, złotnictwo. CZSR, Warszawa 1978
11. Miller J. : Antyki, encyklopedia. Świat książki, Warszawa 2000
12. Miller J.: Antyki. Wiedza i życie.
13. Sztuka złotnicza starożytnej Italii, Muzeum Narodowe, Warszawa 1962
14. Pallai S.: Metaloplastyka użytkowa. WNT, Warszawa 1990
15. Samek J.: Polskie złotnictwo. Ossolineum, 1988
16. Samek J.: Polskie rzemiosło artystyczne. Wydawnictwo artystyczne i filmowe, Warszawa

1984

Internet
Strony aktualne na dzień 30 maja 2006:
1. www.gum.gov.pl
2. www.jubiler.pl

Czasopisma o tematyce jubilerskiej:

−

Serwis informacyjny,

−

Serwis jubilerski,

−

,,Złotnik-Zegarmistrz”,

−

Polski Jubiler,

−

,,Zegarki i Biżuteria”.