09 Nauka o rzeczach ostatecznych

Z. Łyko – Nauki Pisma Świętego

VII

NAUKA O RZECZACH OSTATECZNYCH

(eschatologia)

16. Powtórne przyjście Chrystusa

17. Znaki czasu

18. Tysiącletnie Królestwo Chrystusa

19. Zagadnienie sądu

20. Nowa Ziemia

Rozdział szesnasty

Powtórne przyjście Chrystusa

ZASADA WIARY

Jezus Chrystus przyjdzie jeszcze raz – osobiście, widzialnie, majestatycznie, „z mocą i chwalą wielką”
w otoczeniu zastępów anielskich, jako „Król królów i Pan panów”, aby urzeczywistnić zbawienie
dokonane na Golgocie, co znajdzie wyraz w zmartwychwstaniu i przemienieniu sprawiedliwych oraz
zabraniu ich do Królestwa Niebios, jak również aby zakończyć historię grzechu i zła.

Wykład

UWAGI WSTĘPNE

1. Miejsce w życiu i nauce Kościoła. Powtórne przyjście Chrystusa

, zwane także drugim adwentem

lub paruzją

, owa „błogosławiona nadzieja” (makaria elpis)

ludu Bożego jest jedną z

najprzedniejszych prawd apostolskiego depozytu wiary wyznawanych przez Kościół. Jako wydarzenie
historyczne będzie szczytowym punktem dziejów świata i planu zbawienia. Teologia paruzji ukazuje
eschatologiczną (ostateczną)

perspektywę wiary w Boga. Nauka o wtórej paruzji jest dopełnieniem

chrystologii. W ogóle nauka ta koronuje i zespala wszystkie nauki teologiczne, tworząc z nich
harmonijną całość wiedzy o Bogu i człowieku, o sensie istnienia świata.

2. Akcent paruzyjny. Czasy starotestamentalne stały pod znakiem pierwszego przyjścia Chrystusa
(pierwszego adwentu), czasy nowotestamentalne natomiast upływają pod znakiem Jego drugiego
przyjścia (drugiego adwentu). Starotestamentalne zapowiedzi mesjanistyczne, odnoszące się do
ziemskiej fazy misji Chrystusa, wypełniły się w pierwszym adwencie. Prawda o powtórnym Jego
przyjściu ma sens eschatologiczny i czeka na swoje wypełnienie przy końcu wieków. Okres między
pierwszym a drugim adwentem to wielkie oczekiwanie (apokapadokia) na wypełnienie się
ostatecznych obietnic Bożych, na koniec doczesnej i przemijającej historii naszej planety i na jej

gloryfikację.

3. Dzieje idei. Powtórne przyjście Pana było niezwykle żywym akcentem wiary Kościoła
apostolskiego i Kościoła czasów bezpośrednio poapostolskich. W czasach późniejszych wiara ta w
chrześcijaństwie osłabła wskutek rozpowszechnienia się idei doczesnych i eklezjalnych form
królestwa Bożego postulowanych przez Kościół chrześcijański, zwłaszcza zachodni. Ożyła natomiast
dzięki tzw. „przebudzeniu adwentowemu”, wielkiemu prądowi religijno-umysłowemu o charakterze
eschatologicznym, prądowi, który przeszedł w pierwszej połowie XIX wieku przez wszystkie
niemalże Kościoły Starego i Nowego Świata i który na stałe utrwalił się we współczesnym adwentyz-
mie. Wśród Kościołów chrześcijańskich Kościół Adwentystów Dnia Siódmego ze szczególną uwagą i
siłą głosi tę wspaniałą prawdę dzisiejszemu światu.

4. Znaczenie wiary w adwent Pana. Nauka o powtórnym przyjściu Chrystusa zawiera w sobie nie
tylko element chrześcijańskiej nadziei (ufne oczekiwanie Pana), ale także elementy natury religijnej
(gotowość chrześcijańska) i światopoglądowej (przemijalność życia), ewangelizacyjnej (posłannictwo
ewangeliczne), etyczno-pastoralnej (rozwój charakteru), humanistycznej i społecznej (praca na rzecz
ogólnoludzkiego dobra).

A. PEWNOŚĆ POWTÓRNEGO PRZYJŚCIA PANA

Nauka o powtórnym, triumfalnym i chwalebnym

, przyjściu Chrystusa, jedna z najpiękniejszych

prawd wiary i teologii chrześcijańskiej, jest w całości autentyczną nauką biblijną i wczesnochrześci-
jańską. Jak złoty wątek przewija się przez wszystkie partie Pisma Świętego, jest dominantą biblijnej
refleksji nad odkupieniem i rzeczami ostatecznymi świata. Prawda ta rozbrzmiewa w całym Piśmie
Świętym wspaniałym hymnem tęsknoty, oczekiwania i wielkości Boga. Czyta się o niej w każdej nie-
malże księdze Pisma Świętego, żyje w mowach proroczych, w nauce Chrystusa i apostolskiej kate-
chezie. Olbrzymia liczba wersetów

mówiących o wtórym przyjściu Pana najdobitniej wskazuje na

doniosłe znaczenie tej wielkiej prawdy w religii chrześcijańskiej.

I. ŚWIADECTWO STAREGO TESTAMENTU

W Starym Testamencie wiele miejsca pisarze biblijni poświęcili chwalebnemu przyjściu Pana. Obok
pojęcia zbawienia w znaczeniu ekspiacyjnym (pojednawczym) – występuje tu również pojęcie
zbawienia w sensie eschatologicznym jako zdarzenia niezwykłego, łączącego się z majestatycznym
wkroczeniem Boga w bieg dziejów świata, z sądem Bożym, karą i nagrodą, a także odnową i
gloryfikacją świata.

1. PRZYJŚCIE PANA W OPISIE NIEKTÓRYCH PROROCTW MESJANISTYCZNYCH

W wielu proroctwach Starego Testamentu wybijają się elementy triumfu, potęgi i chwały Pana
przychodzącego na sąd świata. Elementy te zawiera również wiele proroctw mesjanistycznych.

a) Świadectwa najstarsze. Należeć tutaj będą świadectwa „protoewangelii” oraz świadectwo Enocha
i Jakuba.

(1) świadectwo protoewangelii. Na pierwszym miejscu wymienić należy protoewangelia:
„Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej:
ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę” (1 Mojż. 3, 15 BT). W słowach tych bardzo silnie
podkreślona została pewność zwycięstwa i triumf potomka niewiasty, czyli Chrystusa. Jest to w
zasadzie pierwsza zapowiedź zbawienia i to zbawienia całkowitego; zbawienia, które kryje w sobie
fazy poniżenia i triumfu, ekspiacji i ostatecznego zwycięstwa. W protoewangelii występuje zatem
implicite myśli o pierwszym i drugim adwencie. Można ją więc uważać za pierwsze proroctwo o
chwalebnym triumfie Pana.

(2) Świadectwo Enocha i Jakuba. Niezwykle ważne i wyraźne jest świadectwo Enocha, siódmego

patriarchy po Adamie. Patriarsze temu znane było majestatyczne przyjście Pana na sąd świata. Słowa
jego, przechowywane w tradycji izraelskiej i utrwalone w natchnionym Liście ap. Judy, brzmią
następująco: „Oto nadchodzi Pan (idou elthen kyrios) ze swymi świętymi zastępami (en hagiais
myriasin autou), aby sądzić wszystkich (poiesai krisin kata ponton) i ukarać (kai elenksai) wszystkich
ludzi niezbożnych za wszelkie czyny niezbożne, których dopuszczali się zbrodniczo, i za wszystkie
mowy bezecne, które wypowiedzieli przeciwko niemu niezbożni grzesznicy” (Juda 14.15 SK)

Świadectwo Enocha jest szczególnie cenne, bo po pierwsze jest Jednym z najstarszych, a po drugie –
mówi wyraźnie o chwalebnym przyjściu Pana przy końcu wieków.

Element eschatologiczny zawiera także profetyczną zapowiedź patriarchy Jakuba o przyjściu Szylo,
któremu „będzie oddane posłuszeństwo narodów” (1 Mojż. 49, 10 BG).

b) Świadectwa późniejsze. Występuje tutaj wiele wypowiedzi proroków i pisarzy
starotestamentalnych.

(1) Świadectwa Dawida. Sens wybitnie eschatologiczny zawiera mesjańska wypowiedź Dawida:
„Przyjdzie Bóg nasz (jawo Elohenu), a nie będzie milczał (weal-jecherasz); ogień przed twarzą jego
bodzie pożerał (esz-lefanaiw thochel), a około niego powstanie wicher gwałtowny (usewiwaiw ni-tara
meod). Przyzwie z góry niebiosa i ziemię, aby sądził lud swój, mówiąc: Zgromadźcie mi świętych
moich, którzy ze mną uczynili przymierze przy ofierze. Tedy niebiosa opowiedzą sprawiedliwość
jego; albowiem sam Bóg jest sędzią” (Ps. 50, 3–6 BG).

(2) Świadectwo Izajasza. Wiele opisów przychodzącego w chwale Pana pozostawił prorok Izajasz.
Przytoczmy niektóre z nich: „Pan Wynijdzie jako mocarz, jako mąż waleczny wzruszy się
gorliwością; trąbić, owszem krzyczeć będzie, a przeciw nieprzyjaciołom swoim mężnie sobie pocznie.
Mówiąc: Milczałem dość długo, jakobym nie słyszał, wstrzymywałem się; ale już jako rodząca
krzyczeć będę, spustoszę, i wszystkich wraz połknę” (Izaj. 42, 13–14 BG); „Bo oto Pan w ogniu
przyjdzie (ki hinne Jahwe baesz jawo), a poczwórne jego jako wicher, aby wylał gniew swój w
popędliwości, a łajanie swoje w płomieniu ognia. Pan mówię, przez ogień sądzić będzie, i przez miecz
swój wszelkie ciało, a pobitych od Pana wiele będzie” (Izaj. 66, 15.16 BG); „Oto dzień Jahwe
nadchodzi okrutny, najwyższe wzburzenie i straszny gniew, żeby ziemię uczynić pustkowiem i
wygładzić z niej grzeszników. Bo gwiazdy niebieskie i Orion nie będą jaśniały swym światłem, słońce
się zaćmi od samego wschodu i swoim blaskiem księżyc nie zaświeci. Ukarzę Ja glob ziemski za zło i
niegodziwców za ich grzechy. Położę kres pysze zuchwałych i dumę okrutników poniżę. Uczynię
człowieka rzadszym niż najczystsze złoto, i śmiertelnika droższym niż złoto z Ofiru. Dlatego niebiosa
się poruszą i ziemia się wstrząśnie w posadach, przez rozgniewanie Jahwe Zastępów, gdy rozgorzeje
gniew Jego” (Izaj. 13, 9–13 BT); „Bo oto Jahwe wychodzi ze swojego miejsca, by karać niegodziwość
mieszkańców ziemi. Wtedy ukaże ziemia krew, którą nasiąkła, i pomordowanych kryć dłużej nie
będzie” (Izaj. 26. 21 BT); „Zaiste Jahwe powstanie, jak na górze Perasim, jak w dolinie gibeońskiej,
się poruszy, by dokonać swego dzieła, swego dziwnego dzieła, by spełnić swe zadanie, swe
tajemnicze zadanie” (Izaj. 28,21 BT)

W świetle nowotestamentalnej eschatologii biblijnej łatwo pojąć, że przedstawione tutaj proroctwa
odnosiły się do wtórej, majestatycznej paruzji Chrystusa. Mają więc sens eschatologiczny i
chrystologiczny i tak należy je interpretować.

2. DZIEŃ PAŃSKI

Idea powtórnego przyjścia Chrystusa występuje w księgach starotestamentalnych również w symbolu
tzw. „dnia Pana”, „dnia gniewu Jego” lub „dnia przyjścia Jego” albo „dnia ostatecznego”. Terminy te
dość często spotyka się w Starym Testamencie, a kryją one w sobie niewątpliwie element
eschatologiczny.

a) Dzień Pana (jom Jahwe). Wspominał o nim Izajasz: „Albowiem nadejdzie dzień Jahwe Zastępów
przeciw wszystkim pysznym i nadętym i przeciw wszystkim hardym, by się ukorzyli” (Izaj. 2, 12 BT).

O dniu tym głosili prorocy – Ezechiel: „Bliski jest bowiem dzień, bliski jest dzień Jahwe! Dniem
chmur będzie czas przeznaczenia dla narodów pogańskich” (Ezech. 30, 3 BT) i Joel: „Trąbcie w trąbę
na Syonie, a krzyczcie na świętej górze mojej! niechaj zadrżą wszyscy obywatele ziemi; bo
przychodzi dzień Pański, bo już bliski jest” (Joel 2, 1 BG; por. 2, 11.31), Sofoniasz: „Bliski jest wielki
dzień Pański, bliski jest i spieszny bardzo głos dnia Pańskiego; tam i mocarz gorzko wołać będzie”
(Sof. 1, 14 BG; por. w. 15–17) i Amos: „Biada oczekującym dnia Jahwe. Cóż wam po dniu Jahwe? On
jest ciemnością, a nie światłem. Jakby uciekał człowiek przed lwem, a trafił na niedźwiedzia; jakby
skrył się do domu i oparł się ręką o ścianę, a ukąsił go wąż. Czyż nie jest ciemnością dzień Jahwe, a
nie światłem, mrokiem, a nie ma w nim jasności?” (Amos 5,18–20 BT).

b) Dzień gniewu Jego (jom appo). Opisał ten dzień prorok Sofoniasz: „Dzień ów będzie dniem
gniewu, dniem ucisku i utrapienia, dniem ruiny i spustoszenia, dniem ciemności i mroku, dniem
chmury i burzy, dniem trąby i krzyku – przeciwko miastom obronnym i przeciw basztom wysokim.
Ani srebro ich, ani ich złoto nie będzie mogło ich uratować w dniu gniewu Jahwe, gdyż ogniem
zapalczywości Jego zostanie pożarta cała ziemia; bo koniec – zaiste straszny – uczyni ze wszystkimi
mieszkańcami ziemi” (Sof.1, 15.16.18 BT; por. 2,2). Dawid napisał: „Pan po prawicy twojej potrze
królów w dzień gniewu swego” (Ps. 110, 5 BG; por. Przyp. Sal. 11, 4). Dzień ten określony został
również jako „dzień nawiedzenia” (Izaj. 10, 3 BG), „dzień utrapienia” (Izaj, 22, 5 BG), „dzień
pomsty” (Izaj. 34, 8 BG; por. 61, 2; 63, 4; Jerem. 46, 10).

c) Dzień przyjścia jego (jom boo). Ostatni prorok starotestamentalny napisał: „Oto Ja wyślę anioła
mego, aby przygotował drogę przede mną, a potem nagle przybędzie do swej świątyni Pan, którego
wy oczekujecie, i Anioł Przymierza, którego pragniecie. Oto nadejdzie, mówi Jahwe Zastępów. Ale
kto przetrwa dzień Jego nadejścia i kto się ostoi, gdy się ukaże? Albowiem On jest jak ogień złotnika i
jak mydło pilśnierzy. Usiądzie tedy, jakby miał przetapiać i oczyszczać srebro, i oczyści synów
Lewiego, i przecedzi ich jak złoto i srebro, a wtedy będą składać dla Jahwe ofiary w sprawiedliwości.
Wtedy będzie miła dla Jahwe ofiara Judy i Jerozolimy, jak za dawnych dni i lat starożytnych” (Mal.
3,1–4 BT).

d) Dzień ostateczny (jom acharon). W Starym Testamencie znane było pojęcie „dnia ostatecznego”.
Ijob złożył świadectwo tej treści: „Aczci ja wiem, iż Odkupiciel mój żyje, a iż w ostateczny dzień
(weacharon) nad prochem stanie. A choć ta skóra moja roztoczona będzie, przecież w ciele mojem
oglądam Boga” (Ijob 19, 25.26 BG; por. Izaj. 2, 2; Jer. 23, 20; 30, 24; 48, 47; Mich. 4, 1).

II. ŚWIADECTWO NOWEGO TESTAMENTU

Nauka o drugim adwencie Chrystusa doznała pełnego rozwinięcia dopiero w Nowym Testamencie.
Starotestamentalne proroctwa paruzyjne zostały zdefiniowane i zinterpretowane eschatologicznie i
chrystologicznie. Dawny opis przyjścia Pańskiego uzupełniony został nowymi elementami
teologicznymi i eschatologicznymi, dzięki czemu nabrał pełniejszych kształtów i głębszego sensu
religijnego i historycznego. Podano tu nowe aspekty wydarzenia. Obraz paruzji stał się jaśniejszy i
wyrazistszy. Nauczał o swym wtórnym przyjściu sam Chrystus, głosiła tę prawdę natchniona
katecheza apostolska. Wykończenia obrazu przyjścia Chrystusa dokonała wreszcie Apokalipsa. W
konsekwencji ukazała się oczom człowieka niepojęta w swym majestacie i grozie sceneria
eschatologicznego triumfu Syna Bożego podczas Jego paruzji przy końcu wieków.

1. CHWALEBNE PRZYJŚCIE PANA W NAUCE CHRYSTUSA

Twórcą nowotestamentalnej nauki o drugim adwencie jest sam Chrystus, założyciel chrystianizmu.
Jego właśnie nauka o końcu świata i własnym chwalebnym przyjściu nadała starotestamentalnej nauce
biblijnej w tym przedmiocie nową, żywą treść, wyciskając na chrześcijańskiej doktrynie
ewangelicznej znamię eschatologiczne. Chrystus mówił o tym wydarzeniu bezpośrednio i za
pośrednictwem podobieństw.

a) Mowa wprost. O swoim chwalebnym przyjściu mówił Jezus wielokrotnie, jasno, w sposób

oczywisty. Zestawienie tych wypowiedzi w układzie chronologicznym jest niezwykle interesujące.
Otóż Jezus nawiązywał do swego przyjścia chwalebnego:

(1) przy rozesłaniu uczniów (Mat. 10, 23),

(2) po pierwszej zapowiedzi męki (Mat 16, 27; por. Mar. 8, 38; Łuk. 9, 26),

(3) w wielkiej mowie eschatologicznej na górze Oliwnej (Mat 24, 3.30.31.42.44.46; por. Mar. 13,
3.4.26.27; Łuk. 21, 7.8.25–27),

(4) w mowie o sądzie (Mat. 25, 31–46),

(5) w pożegnalnej mowie w Wieczerniku (Jan 14, l–3)

(6) w odpowiedzi Kajfaszowi podczas procesu (Mat. 26, 64; por. Mar. 14, 62),

(7) w odpowiedzi Piotrowi co do osoby Jana (Jan 21, 22),

(8) w uwagach na temat gotowości (Mat. 24, 42–44).

b) Mowa obrazowa. Oprócz wyraźnych wzmianek na temat chwalebnego przyjścia, Ewangelie
zapisały kilka eschatologicznych podobieństw w których również jest mowa, choć w przenośni, o
drugim adwencie Pana. Element powtórnego przyjścia Chrystusa występuje w następujących
podobieństwach:

(1) o wiernym słudze (Mat. 24, 45–51; por. Łuk. 12, 42–48),

(2) o dziesięciu pannach (Mat. 25, l–13),

(3) o minach (pieniądzach) (Łuk. 19,11–27),

(4) o czujności (Mar. 13, 34–37),

(5) o sługach oczekujących Pana (Łuk. 12, 35–40),

(6) o pracy w winnicy (Mat. 20, l–16),

(7) o uczcie weselnej (Mat. 22, 1–14).

c) Inne partie nauki Chrystusa. Elementy eschatologiczne, szczególnie adwentowe, występują
również w innych partiach nauki Chrystusa, zwłaszcza:

(1) we wzmiance o zmartwychwstaniu (Jan 5, 28.29).

(2) w zapowiedzi Królestwa Chrystusowego na Górze Przemienienia (Mat. 16, 28; 17, 1–8; por. Mar.
9, 1; Łuk. 9,31).

d) Świadectwo aniołów. Osobne i wyjątkowo doniosłe znaczenie mają słowa aniołów skierowane do
apostołów przy wniebowstąpieniu Chrystusa, potwierdzające w sposób absolutnie pewny naukę o
paruzji Chrystusa: „I gdy tak patrzyli uważnie, jak on się oddalał ku niebu, oto dwaj mężowie w
białych szatach stanęli przy nich i rzekli: Mężowie galilejscy, czemu stoicie, patrząc w niebo? Ten
Jezus (houtos ho Jesous), który od was został wzięty w górę do nieba (ho analemftheis of hymon eis
ton ouranon), tak przyjdzie, jakoście go widzieli idącego do nieba (houtos eleusetai hon trópon
ethedsasthe autou poreuomenon eis ton ouranon)"

(Dz. Ap. 1, 10–11 NP).

2. CHWALEBNE PRZYJŚCIE W NAUCE APOSTOŁÓW

Nauka apostolska przepojona była elementem eschatologiczno-paruzyjnym, występuje w niej sporo
wzmianek dotyczących wtórego przyjścia Pana. Wiara w drugi adwent stała się wszak dominantą
apostolskiego przepowiadania i zasadniczym akcentem chrześcijańskiej nadziei pierwszych
wyznawców Chrystusa. Wielce pouczające jest zestawienie w układzie chronologicznym wszystkich
wypowiedzi apostołów o chwalebnym przyjściu Pana, wypowiedzi zawartych w ich pismach.

a) Nauka ap. Piotra. Już w pierwszym przemówieniu ap Piotra, wygłoszonym w dniu zesłania Ducha
Świętego, przewinęły się, obok głównego motywu chrystologicznego, pierwiastki eschatologiczno-
paruzyjne, zaczerpnięte ze Starego Testamentu. Ap. Piotr w uzasadnieniu zesłania Ducha Świętego
odwołał się do proroctwa Joela, przytaczając m. in. fragment mówiący o znakach poprzedzających na-
dejście dnia Pańskiego (Dz. Ap. 2, 20). Element paruzyjny wystąpił również w drugim przemówieniu
ap. Piotra w następującym zdaniu: „Przeto upamiętajcie się i nawróćcie się (metanoesate oun kai
epistrepsate), aby były zgładzone grzechy wasze, aby nadeszły od Pana czasy ochłody (kairoi
anapsykseos) i aby posłał (kai aposteile) przeznaczonego dla was Chrystusa Jezusa, którego musi
przyjąć niebo (hon dei ouranan men deksasthai) aż do czasu odnowienia wszechrzeczy (achri chrónon
apokatastaseos panton), o czym od wieków mówił Bóg przez usta świętych proroków swoich” (Dz.
Ap. 3, 19–21 NP)

. Ap. Piotr, głosząc Chrystusa zmartwychwstałego i wniebowziętego, zwiastował

również Jego chwalebny powrót. Temat ten przetrwał w nauce ap. Piotra do końca. Dowodem jest
treść dwóch jego listów.

(1) W pierwszym Liście ap. Piotr mówił o zbawieniu przygotowanym „do objawienia się w czasie
ostatecznym (apokalypsthenai en kairo eschato)” (1, 5 NP), o dniu „gdy się objawi (apokalypsei)
Jezus Chrystus” (1, 7 NP)

o łasce, która będzie udzielona wierzącym „w objawieniu (en apokalypsei)

Jezusa Chrystusa” (1, 13 ED), o wysławianiu Boga „w dniu nawiedzenia (en hemera episkopos)” (2,
12 NP), o tym, że „zbliżył się już kres wszystkiego (panton de to telos engiken)” (4, 7 ED), o radości
„podczas objawienia chwały Jego (en te apokalypsei tes dókses autou)” (4, 13 NP)

, o chwale, „która

ma się objawić (apokalymptesthat)” (5, 1 NP)

, o nagrodzie, gdy się „objawi (fanerothentos)

Arcypasterz” (5, 4 NP)

(2) W drugim Liście apostoł mówi o oznajmieniu ludowi Bożemu „mocy i powtórnego przyjścia
(dynamin kai parousian) Pana naszego Jezusa Chrystusa” (1, 16 NP)

, o tym, że „w dniach

ostatecznych (ep eschaton ton hemeron)” nastaną szydercy kwestionujący „obiecane przyjście Jego
(he epangelia tes parousias autou)” (3, 3.4 NP)

, o zachowaniu ziemi ogniowi „na dzień sądu i

zagłady (eis hemeran kriseos kai apoleias) niezbożnych ludzi” (3, 7 NP)

, jak również o tym, że Pan

„nie zwleka z dotrzymaniem obietnicy (ou bradynei kyrios tes epangelias)” (3, 9 NP). Wreszcie
fragment apokaliptyczny: „A dzień Pański (hemera kyriou) nadejdzie (heksei) jak złodziej; wtedy nie-
biosa z trzaskiem przeminą, a żywioły rozpalone stopnieją, ziemia i dzieła ludzkie na niej spłoną.
Skoro to wszystko ma ulec zagładzie, to jakimiż powinniście być wy w świętym postępowaniu i w
pobożności, jeżeli oczekujecie i pragniecie gorąco nastania dnia Bożego (prosdokontas kai speudontas
ten parousian tes tou theou hemeras), z powodu którego niebiosa w ogniu stopnieją i rozpalone
żywioły rozpłyną się? Ale my oczekujemy (prosdokomen) nowych niebios i nowej ziemi według
obietnicy, w których mieszka sprawiedliwość” (3, 10–13 NP).

b) Nauka ap. Pawła. Sporo uwagi chwalebnemu przyjściu Pana poświęcił w swych licznych listach
ap. Paweł, poruszając wiele spraw z tym wydarzeniem związanych.

(1) W pierwszym Liście do Tesaloniczan, który jak wiadomo jest pierwszym chronologicznie listem
apostoła, zawarł wiele elementów eschatologiczno-paruzyjnych. Mówił o chrześcijańskiej postawie
„oczekiwania Syna Jego (Bożego) z niebios” (1, 10 NP), o ocaleniu przed „nadchodzącym gniewem
Bożym” (1,10 NP)

, o wiernych jako chlubie apostolskiej „w chwili Jego przyjścia (en te autou

parousia)” (2, 19 NP)

, o potrzebie utwierdzenia serc „na przyjście (en te parousia) Pana naszego

Jezusa Chrystusa ze wszystkimi świętymi jego” (3, 13 NP)

, o tych, którzy pozostaną przy życiu „aż

do przyjścia Pana (eis ten parousian tou kyriou)” (4, 15 NP), o tym, że „sam Pan (outos ho kyrios)...

zstąpi z nieba (katabesetai ap ouranou)” (4, 15–16 NP)

, o wzięciu sprawiedliwych do niebios (4, 17

NP)

, że „dzień Pański przyjdzie (erchetai) jak złodziej w nocy” (5, 2 NP)

i o potrzebie zachowania

całego jestestwa chrześcijanina – duszy, ducha i ciała w stanie nienagannym „na przyjście Pana (en te
parousia tou kyriou)” (5, 23 NP)

(2) W drugim Liście do Tesaloniczan ap. Paweł mówi o nagrodzie i karze „gdy z nieba objawi się (en
te apokalypsei) Pan Jezus z aniołami swojej potęgi w płomienistym ogniu” (1, 7.8 BT)

, o owym

dniu, „kiedy przyjdzie (hótan elthe)” (1,10 BT), o potrzebie równowagi duchowej w związku z
„przyjściem Pana naszego (hyper tes parousias tou kyriou), Jezusa Chrystusa i spotkania naszego z
nim (kai hemon episynagoges ep autou)... jakoby już nastał dzień Pański (hos hoti enesteken he
hemera tou kyriou)... bo nie nastanie pierwej, zanim nie przyjdzie (me elthe) odstępstwo” (2, 1–3
NP)

i o zagładzie niegodziwca, „którego Pan Jezus zabije (anelei) tchnieniem ust swoich (to

pneumati tou stómatos autou) i zniweczy (kai katargesei) blaskiem (te epifaneia) przyjścia swego (tes
parousias autou) (2, 8 NP)

(3) W pierwszym swym Liście do Koryntian ap. Paweł mówi o pełni darów łaski, czyli charyzmatów,
istniejących wśród tych, którzy oczekują „objawienia Pana naszego (ten apokdlypsin tou kyriou
hemon) Jezusa Chrystusa” (1, 7 NP)

i którzy zostaną utwierdzeni przez Pana aż do końca, tak iż będą

bez nagany „w dniu Pana naszego (eu te hemera tou kyriou hemon) Jezusa Chrystusa” (1, 8 NP), o
tym, by nie wydawać sądów pochopnych, przed czasem, „dopóki nie przyjdzie Pan (heos an elthe ho
kyrios), który ujawni (fotisei) to, co ukryte w ciemności i objawi (fanerósei) zamysły serc” (4, 5 NP), o
zbawieniu „w dzień Pański” (5, 5 NP), o wieczerzy Pańskiej, zwiastującej śmierć Pańską „aż przyjdzie
(achris hou elthe)" (11, 26 NP)

oraz o zmartwychwstaniu tych, którzy są Chrystusowi „w czasie

przyjścia Jego (en te parousia autou)” (15, 23 NP)

i wstaną „na głos trąby ostatecznej (en te eschate

salpingi)” (15, 52 NP). Potem „nastanie koniec (to telos), gdy odda władzę królewską Bogu Ojcu, gdy
zniszczy wszelką zwierzchność oraz wszelką władzę i moc” (15, 24 NP). Mówi także o
zmartwychwstaniu ciał na „odgłos trąby ostatecznej” (15, 51–54).

(4) W drugim Liście do Koryntian mówi o chlubie braterskiej „w dzień Pana naszego (en te hemera
tou kyriou) Jezusa Chrystusa” (1,14 NP)

, o „sądzie Chrystusowym (to bematos tou Christou)” (5, 10

NP).

(5) W Łaście do Rzymian mówi o „sądzie Bożym (to krima tou theou)” (2, 3 NP), o „dniu gniewu i
objawienia sprawiedliwego sądu Boga, który odda każdemu według uczynków” (2, 5 NP; por. 2, 6–
9.16; 3, 19; 14, 10), o doświadczeniach wierzących i chwale, „która ma się nam objawić
(apokalyfthenai)” (8, 18 NP)

, o tęsknym oczekiwaniu „objawienia (ten apokdlypsin) synów Bożych”

(8, 19 NP)

i „odkupienia ciała naszego” (8, 23 NP)

, o potrzebie czujności, gdyż „teraz bliższe jest

nasze zbawienie, niż kiedyśmy uwierzyli... i dzień się przybliżył” (13, 11.12 NP).
Z listów więziennych tylko w dwóch listach nadmienia ap. Paweł o przyjściu Pańskim: w Liście do
Filipian i Kolosan.

(6) W Liście do Filipian mówi o trosce Bożej nad wiernymi „aż do dnia Chrystusa Jezusa (achri
hemeras Chrystou Jesou)” (1, 6 NP)

, o potrzebie przygotowania się w czystości i nienaganności „na

dzień Chrystusowy (eis hemera Christou)” (1, 10; 2, 16 NP)

, jak również o ojczyźnie w niebiesiech

– to politeuma en ouranois – „skąd też Zbawiciela oczekujemy (eks hou kai sotera apekdechómetha),
Pana Jezusa Chrystusa, który przemieni znikome
ciało nasze w postać podobną do uwielbionego ciała swego, tą mocą, która też wszystko poddać sobie
może” (3, 20.21 NP) i o tym, że „Pan blisko Jest (ho kyrios engys)” (4, 5 NP).

(7) W Liście zaś do Kolosan pisze: „Gdy się Chrystus, który jest życiem naszym, okaże (fenerothe),
wtedy się i wy okażecie (fanerothesesthe) razem z nim w chwale (syn auto en dókse)” (Kol. 3, 4 NP).

(8) W Liście do Tytusa ap. Paweł mówi o godziwym życiu i oczekiwaniu „błogosławionej nadziei (ten
makarian elpida) i objawienia chwały (kai epifaneian tes dókses) wielkiego Boga i Zbawiciela
naszego (tou megalou theou kai soteros hemon), Chrystusa Jezusa” (2, 13 NP).

(9) W Liście do Hebrajczyków mówi o przeminięciu niebios (1, 10–12), o odpowiedzialności przed
Bogiem, śmierci i zmartwychwstaniu (4, 13; 6, 2; 9, 27; 10, 27–31) i o tym, że Chrystus „drugi raz (ek
deuterou) ukaże się (ofthesetai) niezależnie od grzechu (choris hamartias) ku zbawieniu (eis soterian)
tym, którzy go oczekują .(tois autou apekdechomenois)” (9, 28 NP), zachęca do uczestnictwa we
wspólnych nabożeństwach, a to tym bardziej „im lepiej widzicie (hoso blepete), te się ten dzień
przybliża (engidzousan ten hemeran)" (10, 25 NP) i pociesza, że wkrótce „przyjdzie (heksei) ten, który
ma przyjść (ho erchómenos) i nie będzie zwlekał (kai ou chronisei)” (10, 37 NP). Mówi także o
ojczyźnie niebieskiej i świętym mieście (11, 14–16; 12, 22–23; 13, 34) oraz o ponownym poruszeniu
nieba i ziemi (12, 26).
Prawda o drugim adwencie żyje również w ostatnich listach ap. Pawła, w Listach do Tymoteusza.

(10) W pierwszym Liście mówi apostoł o wydarzeniach, które dziać się będą „w czasach ostatnich (en
hysterois kairois)” (4,1 BT) i apeluje o wierność i nienaganność „aż do przyjścia Pana naszego
(mechri tes epifaneias tou kyriou hemon), Jezusa Chrystusa, które we właściwym czasie (hen kairois
idiois) objawi (deksei)

błogosławiony i jedyny władca, Król królów. Pan panów” (6, 14–16 NP).

(11) W drugim Liście do Tymoteusza omawia również sytuacje i czasy, które wystąpią „w dniach
ostatecznych (en eschatais hemerais)" (3, 1–5 NP), głosi, że Chrystus „będzie sądził żywych i
umarłych” i powołuje się „na objawienie (ten epifaneian) i królestwo (kai ten basileian) Jego” (4, 1
NP), także o nagrodzie, którą mu „w on dzień (en ekeine te hemera) da Pan, sędzia sprawiedliwy... i
wszystkim, którzy umiłowali (kai pasi tois egapekósi) przyjście jego (ten epifaneian autou)” (4, 8
NP).

c) Nauka ap. Jakuba. Ap. Jakub pozostawił wśród licznych i cennych pouczeń następujące słowa
apostolskiej zachęty adwentowej, nawiązującej do „dni, które się mają ku końcowi” (5, 3 NP)

„Przeto bądźcie cierpliwi, bracia, aż do przyjścia Pana (heos tes parousias tou kyriou), oto rolnik
cierpliwie oczekuje cennego owocu ziemi, aż spadnie wczesny i późniejszy deszcz. Bądźcie i wy
cierpliwi, umocnijcie serca swoje, bo przyjście Pana jest bliskie (hoti he parousia tou kyriou engiken).
Nie narzekajcie, bracia, jedni na drugich, abyście nie byli sądzeni; oto sędzia już u drzwi stoi (idou ho
krites pro ton thyron hesteken)” (Jak. 5, 7–9 NP).

d) Nauka ap. Judy. Świadectwo ap. Judy posiada niezwykle doniosłe znaczenie, gdyż z jednej strony
ujawnia żywotność nadziei adwentowej w czasach apostolskich, a z drugiej – starożytność wiary w
chwalebne przyjście Pana wśród wyznawców Jahwe. Prawda o paruzji Pana była znana najstarszym
patriarchom, czasy bowiem Enocha, do których nawiązuje, to przecież czasy Adama i Matuzalema.
Przytoczmy to cenne świadectwo w całości: „Henoch, siódmy po Adamie patriarcha tak o nich proro-
kował: „Oto nadchodzi Pan (idou eltheu kyrios) ze świętymi swymi zastępami (en hagios miriasin
autou), aby sądzić wszystkich (poiesai krisin kata panton) i ukarać (kai elenksai) wszystkich ludzi
niezbożnych za wszelkie czyny niezbożne, których dopuszczali się zbrodniczo i za wszystkie mowy
bezecne, które wypowiedzieli przeciwko niemu niezbożni grzesznicy” (Juda 14.15 SK). Ap. Juda
wspomina również, za innymi apostołami, o zdarzeniach, które będą się dziać „w czasie ostatecznym”
(ep eschatou tou chrónoa)” (Juda 17.18 NP)

e) Nauka ap. Jana. Poza Ewangelią, zawierającą czyny i mowy Chrystusa, ap. Jan poświęcił nauce o
Jego powtórnym przyjściu wiele cennych myśli w pozostałych swoich pismach. Pisma te powstały
pod koniec I w. po Chr., dowodzą więc prawdy, jak bardzo żywą była w owym czasie wśród
wyznawców Chrystusa wiara w drugi adwent ich Pana.

(1) W listach Jana zachowały się zwłaszcza dwie ważne wypowiedzi adwentowe. Oto one: „A teraz,
dziatki, trwajcie w nim, abyśmy, gdy się objawi (fanerothe), mogli śmiało stanąć przed nim i nie
zostali zawstydzeni przy przyjściu jego (en te parousia autou)” (1 Jana 2, 28 NP); „Umiłowani, teraz
dziećmi Bożymi jesteśmy, a jeszcze się nie objawiło (kai oupo efaneróthe), czym będziemy. Lecz
wiemy, że gdy się objawi (fanerothe), będziemy do niego podobni (homoioi auto), gdyż ujrzymy go
(hoti opsómetha auton) takim, jakim jest (kathós estin)” (1 Jana 3, 2 NP).

(2) Wiele akcentów adwentowych występuje wreszcie w ostatniej księdze Pisma Świętego – w
Objawieniu św. Jana. Zawarte zostały tutaj liczne opisy chwalebnego przyjścia Chrystusa. Z uwagi na
ich znaczenie przytoczmy je w całości:

„Oto przychodzi wśród obłoków (idou erchetai meta ton nefelon), i ujrzy go wszelkie oko (kai ópsetai
pas ofthalmós), a także ci, którzy go przebili (kai hoitines auton eksekentesan), i będą biadać nad nim
wszystkie plemiona ziemi (kai kópsontai ep auton pasai hai fylai tes ges). Tak Jest! Amen” (1, 7 NP);
„I widziałem, gdy zdjął szóstą pieczęć, że powstało trzęsienie ziemi i słońce pociemniało jak czarny
wór, a cały księżyc poczerwieniał jak krew, i gwiazdy niebieskie spadły na ziemię podobnie jak
drzewo figowe zrzuca figi swoje, gdy wiatr gwałtowny nim potrząśnie; i niebo znikło jak niknie zwój,
który się zwija, a wszystkie góry i wyspy ruszone zostały z miejsc swoich. I wszyscy królowie ziemi i
możnowładcy, i wodzowie, i bogacze, i mocarze, i wszyscy niewolnicy, i wolni ukryli się w jaskiniach
i w skałach górskich, i mówili do gór i skał: Padnijcie na nas i zakryjcie nas przed obliczem tego,
który siedzi na tronie, i przed gniewem Baranka, albowiem nastał ów wielki dzień gniewu ich„i któż
się ostać może? (6, 12–17 NP); „I widziałem, a oto obłok biały, a na obłoku siedział ktoś podobny do
Syna Człowieczego, mający na głowie swej złotą koronę, a w ręku swym ostry sierp. A inny anioł
wyszedł ze świątyni, wołając donośnym głosem na tego, który siedział na obłoku: Zapuść sierp swój i
żnij, gdyż nastała pora żniwa i dojrzało żniwo ziemi. I zapuścił ten, który siedział na obłoku, sierp
swój na ziemi, i ziemia została zżęta” (14, 14–16 NP); „I usłyszałem jakby głos licznego tłumu, i
jakby szum wielu wód, i jakby huk potężnych grzmotów, które mówiły: Aleluja! Oto Pan, Bóg nasz,
Wszechmogący, objął panowanie. I widziałem niebo otwarte, a oto biały koń, a ten, który na nim
siedział, nazywa się Wierny i Prawdziwy, gdyż sprawiedliwie sądzi i sprawiedliwie walczy. Oczy zaś
jego jako płomień ognia, a na głowie jego liczne diademy. Imię swoje miał wypisane, lecz nie znał go
nikt, tylko on sam. A przyodziany był w szatę zmoczoną we krwi, imię zaś jego brzmi: Słowo Boże. I
szły za nim wojska niebieskie na białych koniach, przyobleczone w czysty, biały bisior. A z ust jego
wychodził ostry miecz, który miał pobić narody, i będzie nimi rządził laską żelazną, on sam też tłoczy
kadź wina zapalczywego gniewu Boga Wszechmogącego. A na szacie i biodrze swym ma wypisane
imię: Król królów i Pan panów” (19.6.11–16 NP).

Występują tam również w Apokalipsie liczne zapewnienia Chrystusa o Jego bliskim przyjściu. Oto
one: „Trzymajcie, się tylko mocno tego, co posiadacie, aż przyjdę” (2, 25 NP); „Przyjdę rychło;
trzymaj co masz, aby nikt nie wziął korony twojej” (3, 11 NP); „Oto przychodzę jak złodziej;
błogosławiony ten, który czuwa i pilnuje szat swoich, aby nie chodzić nago i aby nie widziano
sromoty jego” (16, 15 NP); „I oto przyjdą wkrótce. Błogosławiony, który strzeże słów proroctwa
księgi tej. Oto przyjdę wkrótce, a zapłata moja jest ze mną, by oddać każdemu według uczynku jego.
Mówi ten, który świadczy o tym: Tak, przyjdę wkrótce. Amen, przyjdź. Panie Jezu!” (22, 7.12.20 NP).
W ostatniej księdze Pisma Świętego Chrystus objawił się jako Ten, „który jest i który był i który ma
przyjść (ho on kai ho en kai ho erchómenos)” (1, 8 NP; por. 4, 8).

Z powyższego zestawienia elementów eschatologiczno-paruzyjnych Nowego Testamentu widać
niezbicie, że kwestia paruzji nie schodziła z pola widzenia apostołów, przeciwnie, stanowiła
nieodłączną część ich nauki wiary, była przedmiotem szczególnego wręcz zainteresowania, źródłem
chrześcijańskiej zachęty i nadziei, ostatecznym celem pracy i wszelkiego działania ówczesnego ludu
Bożego.

B. NATURA PRZYJŚCIA PAŃSKIEGO

Jak będzie wyglądać powtórne przyjście Chrystusa, co można powiedzieć o jego scenerii? Jakie
okoliczności będą temu wydarzeniu towarzyszyć? W jaki sposób przyjdzie Pan? Oto pytania, które
cisną się na usta, domagając się jasnej, rzeczowej i zgodnej z nauką Biblii odpowiedzi. Opowiedz jest
tym bardziej ważna, że w kwestii natury paruzji istnieją bardzo rozbieżne opinie. Pewne kierunki re-
ligijne, a nawet całe grupy konfesyjne, stoją na stanowisku spirytualizmu, uważając, że przyjście Pań-
skie będzie miało charakter duchowy (spirytualny), że nie będzie wydarzeniem w sferze świata zjawis-
kowego, w związku z czym rozumieją je w sensie przenośnym, alegorycznym, przy czym jedni przed-

stawiciele tych kierunków są zdania, że paruzja nastąpiła bezpośrednio po zmartwychwstaniu

, inni

natomiast, że dopiero w roku 1914

, a jeszcze inni, że Jezus przyjdzie przy końcu wieków, lecz

przyjdzie w sposób duchowy (spirytualny)

. Inne kierunki teologiczne stoją na stanowisku realizmu,

literalizmu i historyzmu biblijnego, głosząc, że przyjście Chrystusa będzie wydarzeniem rzeczywistym
i widzialnym i dlatego należy je rozumieć w sensie literalnym, tzn. dosłownym, jako wydarzenie
historyczne niezbyt odległe w czasie. Na szczęście Pismo Święte dostarcza doskonałej w tym
względzie informacji, wykluczając wszelkie niejasności czy wątpliwości. Nieuprzedzony poszukiwacz
prawdy bez trudu pozna właściwy sens zawartej tam eschatologicznej mowy Pańskiej.

1. OPIS PRZYJŚCIA JEZUSA

Powtórne swoje przyjście opisał sam Chrystus, opisali je również apostołowie. Wiele także na ten
temat powiedzieli pod natchnieniem Bożym starotestamentalni prorocy. Wszystkie zawarte w Biblii
opisy zlewają się w jeden niezwykle wyrazisty, majestatyczny i wstrząsający obraz tego najwspanial-
szego i największego wydarzenia przyszłości. Z punktu widzenia teologicznego niezwykle ważna jest
zwłaszcza charakterystyka wydarzenia, która podana została przez samego Chrystusa, oczywiście i
inne charakterystyki biblijne mają ogromne znaczenie. Spróbujemy zestawić bogaty materiał
eschatologiczny Biblii, dotyczący natury powtórnego przyjścia Chrystusa.

1. MAJESTAT I GLORIA POWRACAJĄCEGO PANA

Jak wynika z nauki Pisma Świętego, Chrystus nie przyjdzie po raz wtóry w tajemnicy wcielenia, w
uniżeniu i bezradności dziecięcia betlejemskiego, w słabości człowieczeństwa lub w hańbie skazańca
Golgoty; przyjdzie w autorytecie wiekuistego Boga, w niewyobrażalnej glorii niebieskiego majestatu,
w blasku orszaku aniołów, przyjdzie jako prawowity Pan, sędzia i władca, jako „Król królów i Pan
panów” (Obj. 19, 16 NP; 17, 14), przyjdzie z niebios.

a) Przyjdzie w chwale. Mówiąc o czasach eschatologicznych i swej paruzji Jezus stwierdził, że Syn
Człowieczy przyjdzie „z wielką mocą i chwałą” (Mal. 24, 30 NP), że przyjdzie „w chwale swojej”
(Mat. 25, 31 NP) i „chwale aniołów świętych” (Łuk. 9, 26 NP), a nawet „w chwale Ojca swego” (Mat.
16, 27; Mar. 8, 38). Choć ludzki język nie potrafi oddać w pełni wspaniałości chwały powracającego
Chrystusa, to jednak w pewnym, choć niewielkim stopniu może sobie człowiek tę wspaniałość
uzmysłowić.

(1) Światłość istotnym elementem chwały. Według opisów biblijnych, tak starotestamentalnych jak
nowotestamentalnych, istotnym elementem chwały Bożej (kawod Jahwe) jest światłość, czyli energia
promienista (2 Mojż. 24, 17). O Bogu Ojcu jest powiedziane, że mieszka w „światłości
nieprzystępnej” (1 Tym. 6, 18 NP)

i jest „w majestat i piękno odziany, światłem okryty jak

płaszczem” (Ps. 103 (104), 1–2 BT).

(2) Przykład. Podczas cudu transfiguracji na Górze Przemienienia, gdy Chrystus stanął przed uczniami
w przemienionym i uwielbionym ciele, to chwała Jego zamanifestowała się właśnie w postaci
niezwykłego blasku. Mateusz sprawozdał, że wówczas „zajaśniało oblicze jego jak słońce (elampsen
to prósopon autou hos ho helios), a szaty jego stały się białe jak światło (leuka hos to fos)” (Mat. 17, 2
NP). Łukasz dodał, że szata jego stała się, „biała i lśniąca” (Łuk. 9, 29 NP; Mar. 9, 3). W aureoli
oślepiającej światłości objawił się również Jezus ap. Pawłowi zdążającemu do Damaszku (Dz. Ap. 9,
3–6). Podobnie objawił się w wizji ap. Janowi na wyspie Patmos (Obj. 1, 13–15).

(3) Chwała Chrystusa. Z opisów tych wynika, że postać Jezusa przychodzącego w chwale opromieniać
będzie niewysłowionej wspaniałości światłość Boża i blask, otaczać ją będzie świetlista aureola
energii promienistej. Psalmista Dawid zapisał: „Przyjdzie Bóg nasz, a nie będzie milczał; ogień przed
twarzą jego będzie pożerał, a około niego powstanie wicher gwałtowny” (Ps. 50, 3 BG). Izajasz głosił:
„Bo oto Jahwe przybywa w ogniu, a Jego rydwany (pędzą) jak burza, by zaspokoić swój gniew
pożogą, i groźby swoje płomieniami ognia” (Izaj. 66, 15 BT). Podobnie nauczał Paweł, mówiąc, że
Jezus objawi się z nieba „w płomienistym ogniu” (2 Tes. 1, 7 BT)

. Będzie to niepojęta w swym

pięknie i grozie wizualna manifestacja majestatu Bóstwa i Jego niewysłowionej glorii.

b) Przyjdzie w orszaku anielskim. Wspaniałość majestatu przychodzącego w chwale Jezusa
spotęguje wielki w liczbie i blasku paruzyjny orszak aniołów. Jezus powiedział, że przyjdzie „z
aniołami swymi” (Mat. 16, 27 NP), że towarzyszyć Mu będą nawet „wszyscy aniołowie” (Mat. 25, 31;
Łuk. 9, 26 NP). Potwierdza to ap. Paweł głosząc, że Jezus objawi się „z aniołami Swojej potęgi” (2
Tes. 1, 7 BT)

. Podobnie głosił Enoch: „Oto nadchodzi Pan ze swymi świętymi zastępami” (Judy 14

SK).

Aby wyobrazić sobie wspaniałość orszaku paruzyjnego, który utworzą miriady aniołów

, wystarczy

uzmysłowić sobie blask i potęgę jednego tylko anioła Pańskiego, np. tego, który przybył odwalić
kamień od grobu Chrystusowego, a o którym ewangelista zanotował, że „oblicze jego było jak
błyskawice, a jego szata biała jak śnieg. A strażnicy zadrżeli przed nim ze strachu i stali się jak
nieżywi” (Mat. 28, 3.4 NP). W Piśmie Świętym jest wiele podobnych opisów postaci aniołów, od
cherubów Edenu z mieczami ognistymi począwszy (1 Mojż. 3, 24 BT), a skończywszy na wspaniałej
postaci anioła Apokalipsy, objawiającego Janowi tajemnice przyszłości (Obj. 22, 8.9). Jeśli
manifestacja jednego anioła niosła w sobie taką moc potęgi i blasku, jakże będzie wyglądać
wspaniałość niezliczonych zastępów anielskich, towarzyszących Chrystusowi w Jego paruzji?
Triumfalne przyjście Chrystusa opisał w przenośni ap. Jan (Obj. 19, 11–16)

. Podobne opisy

występują w Starym Testamencie (Joel 2, 1–11).

c) Paruzja – zjawiskiem widzialnym i słyszalnym. Z tego, co powiedziano, wynika niedwuznacznie,
że chwalebne przyjście Pana będzie wydarzeniem realnym, nastąpi w określonym momencie historii;
będzie Widzialne i słyszalne, zamanifestuje się w sposób rzeczywisty i niezwykle mocno w sferze
świata zjawisk. Będzie zjawiskiem kosmicznym. Objawienie Boże wielokrotnie i na różne sposoby
potwierdza ten doniosły fakt.

(1) Zjawisko widzialne. Na czoło wysuwają się przede wszystkim wypowiedzi Chrystusa.
Fenomenologiczną (zjawiskową) manifestację chwalebnego przyjścia Pańskiego przyrównał Jezus do
blasku błyskawicy: „Albowiem jak błyskawica zabłyśnie na wschodzie, a świeci aż na zachodzie, tak
będzie z przyjściem Syna Człowieczego” (Mat. 24, 27 NP). Przez tę wypowiedź pragnął Jezus bez
wątpienia wskazać nie tyle na majestatyczny charakter paruzji, ile raczej na jej aspekt wizualny. Jezus
stwierdził dalej, że ludzie „ujrzą (psontai) Syna Człowieczego przychodzącego na obłokach nieba z
wielką mocą i chwałą” (Mat. 24, 30 NP). Ujrzą Go nawet niesprawiedliwi sędziowie żydowscy, którzy
kiedyś tak poniżyli Syna Bożego (Mat. 26, 64), a którzy na ten akt zostaną zmartwychwzbudzeni
(Dan. 12, 2). Tak samo głosił ap. Jan: „Oto nadchodzi z obłokami (idou erchetai meta ton nefelon), i
ujrzy Go wszelkie oko (kai ópsetai autou pas ofthalmos) i wszyscy, którzy Go przebodli (kai hoitines
autou eksekentesan). I będą Go opłakiwać wszystkie pokolenia ziemi (kai kópsontai ep autou pasaż
hai fylai tes ges)” (Obj. 1, 7 NP).

(2) Zjawisko słyszalne. Chrystusowi przychodzącemu na obłokach chwały towarzyszyć będą śpiewy
anielskie i dźwięki Bożej trąby. Mówi o tym ap. Paweł: „Gdyż sam Pan z okrzykiem, z głosem
archanielskim i z trąbą Bożą zstąpi z nieba, a pomarli w Chrystusie powstaną najpierwej” (1 Tes. 4, 16
BG)

. Już w starożytności mężowie Boży głosili: „Przyjdzie Bóg nasz a nie będzie milczał; ogień

przed twarzą jego będzie pożerał, a około niego powstanie wicher gwałtowny” (Ps. 50, 3 BG).
Cóż za wspaniałe, niewyobrażalne, jedyne w swoim rodzaju zjawisko kosmiczne! Atmosferę ziemską
przenikają promienie oślepiającej światłości, bijące od chwały nadchodzącego Chrystusa i jego
paruzyjnego orszaku, rozbrzmiewają w niej towarzyszące Panu głosy triumfu i radości, groźby i sądu.
Doprawdy, wielki bowiem dzień Pański będzie, straszliwy bardzo” (Joel 2, 11 BG). „Któż będzie
mógł znieść dzień przyjścia jego? I kto się ostoi, gdy się on okaże”? (Mal. 3, 2 BG). Wkroczenie
Chrystusa w swej paruzji w orbitę ziemi nie pozostanie bez wpływu na ziemskie siły przyrody i
nastroje mieszkańców naszej planety. Wybije wówczas ostatnia godzina obecnej postaci świata,
nastanie zmierzch doczesnych i przemijających dziejów ziemi.

2. ROZWÓJ AKCJI PARUZYJNEJ

Na podstawie biblijnych opisów drugiego adwentu nie trudno stwierdzić, że paruzja Chrystusa jako
wydarzenie kosmiczne, występujące w sferze zjawisk rzeczywistych, jako wydarzenie widzialne i
odczuwalne przez istoty żyjące.

a) „Znak Syna Człowieczego”. O powracającym w glorii Chrystusie, otoczonym orszakiem
anielskim, Biblia mówi, że „zstąpi z nieba” (1 Tes. 4, 16 NP). Tam Jezus poszedł (Jan 14, 3; Hebr. 1,
3), tam obecnie przebywa (Hebr. 8, 1.2) i stamtąd chwalebnie przybędzie przy końcu wieków.
Przyjdzie więc od tronu Boga Ojca, z tych sfer niebieskich, w których mieszka Bóg. Sfery te znajdują
się, jak wskazuje Pismo Święte, w odległych rejonach wszechświata

. Jezus przyjdzie więc z

przestrzeni kosmicznej. W określonym „dniu i godzinie” dziejów planu zbawienia, znanych jedynie
Bogu Ojcu (Mat. 24, 36), Jezus opuści przybytki niebieskie i wyruszy ze swym anielskim orszakiem w
kierunku ziemi, by wkroczyć w bieg dziejów świata, by dopełnić owoców odkupienia i urzeczywistnić
wyjednane ludzkości zbawienie. Moment ten dramatycznie opisał ap. Jan w swej Apokalipsie (Obj.
14, 14–16). Paruzja, trwająca według danych biblijnych zaledwie kilka dni, dzielić się będzie na fazę
niewidzialną i widzialną.

(1) Faza niewidzialna. W pierwszej fazie paruzji, gdy Jezus będzie przemierzał sobie tylko znanym
sposobem przestrzenie i szlaki kosmiczne, oddzielające tron Boży od ziemi, zjawisko, ze względu na
wielkie odległości, nie będzie widoczne dla oka ludzkiego

. Stanie się ono widoczne dopiero po

wejściu Chrystusa w sferę oglądu ludzkiego i wówczas „ujrzy Go wszelkie oko” (Obj. 1, 7 NP).
Chrystus w mowie eschatologicznej stwierdził, że na niebie ukaże się „znak Syna Człowieczego”
(Mat. 24, 30 NP). Znakiem tym nie będzie ani krzyż Chrystusa, jak sądzą jedni teolodzy i myśliciele,
ani też jakiś inny niezwykły fenomen, jak twierdzą drudzy, lecz sam Chrystus w otoczeniu orszaku
aniołów, pełen chwały i niewysłowionego majestatu.

(2) Faza widzialna. Oczom ludzkim ukaże się na niebie maleńki jaśniejący obłok, który w miarę
szybkiego zbliżania się ku naszej planecie będzie wzrastał, stawał się coraz jaśniejszy, wspanialszy, aż
wreszcie, w momencie wkroczenia Chrystusa w obręb otaczającej glob ziemski atmosfery,
okołoziemską przestrzeń kosmiczną wypełni nieopisana wspaniałość paruzyjnego majestatu
Pańskiego, wspanialsza od blasku milionów świateł i wszystkich odcieni barw. Któż potrafi opisać
ludzkim językiem niezwykłość tego zjawiska! Któż może przedstawić reakcje ludzi w obliczu tego
pełnego grozy fenomenu kosmicznego?

Tak jak słońce widoczne jest dla wszystkich ludzi

zamieszkujących glob ziemski, tak w miarę upływu godzin i rozwijającej się akcji paruzyjnej oraz
dzięki ruchowi obrotowemu ziemi wszyscy mieszkańcy naszej planety ujrzą Chrystusa w blaskach
glorii i potęgi.
Jezus nie zstąpi na powierzchnię ziemi, nie będzie to zresztą ani konieczne, ani też potrzebne do
wykonania zamierzeń swego chwalebnego przyjścia, lecz – majestatyczny i wspaniały – zatrzyma, się
ze swymi zastępami w przestrzeni okołoziemskiej, ukazując mieszkańcom naszej planety swą chwałę i
dopełniając celu swej paruzji. Cały świat stanie wówczas u kresu swych dni, znalazłszy się w
bezpośredniej obecności Boga, przeżyje swój dzień ostatni.

b) Okoliczności towarzyszące przyjściu Chrystusa. Oprócz efektów wizualnych (blask chwały) i
słuchowych (głosy archanielskie i dźwięki trąb Bożych), powtórnemu przyjściu Chrystusa
towarzyszyć będzie szereg innych niezwykłych okoliczności kosmicznych i geofizycznych. Posady
nieba i ziemi zostaną wstrząśnięte, poruszą się siły przyrody, zburzony zostanie porządek świata.

(1) Znaki na niebie i ziemi. Biblia mówi o znakach na słońcu i księżycu oraz o spadaniu gwiazd
(meteorytów), które to zjawiska nie tylko będą wyprzedzać przyjście Pana, ale także ze zdwojoną siłą
wtórować będą akcji paruzyjnej. Sam Chrystus przepowiedział: „I będą znaki na słońcu i na
gwiazdach, a na ziemi lęk bezradnych narodów, gdy zahuczy morze i fale. Ludzie omdlewać będą z
trwogi w oczekiwaniu tych rzeczy, które przyjdą na świat, bo moce niebios poruszą się” (Łuk, 21, 25–
26 NP); „Słońce stało się czarne jak włosienny wór, a księżyc cały stał się jak krew. I gwiazdy spadły
z niebios na ziemię, podobnie jak drzewo figowe wstrząsane silnym wiatrem zrzuca na ziemię swe
niedojrzałe owoce” (Obj. 6, 12. 13 BT)

. Dawid pisał o ogniu i wichrze towarzyszącym paruzji:

„Przyjdzie Bóg nasz, a nie będzie milczał; ogień przed twarzą jego będzie pożerał, a około niego
powstanie wicher gwałtowny” (Ps. 50, 3 BG). Podobnie głosił Jeremiasz: „Tak mówi Pan zastępów:
Oto udręczenie pójdzie z narodu do narodu, a wicher wielki powstanie od kończyn ziemi” (Jer. 25, 32
BG). Apokalipsa wspomina o zaburzeniach w atmosferze i wstrząsach na ziemi: „Niebo zostanie
usunięte jak księga, która się zwija, a każda góra i wyspa z miejsc swych poruszone” (Obj. 6, 14 BT;
16, 18.20; Izaj. 34, 4). Mówi także o gradzie cetnarowym (Obj. 16, 21).

Dramatyczny jest opis ap. Piotra: „Jak złodziej zaś przyjdzie dzień Pański, w którym niebo ze świstem
przeminie, gwiazdy się w ogniu rozsypią, a ziemia i dzieła na niej zostaną znalezione. Skoro to
wszystko w ten sposób ulegnie zagładzie, to jakimi winniście być w świętym postępowaniu i
pobożności, gdy oczekujecie i staracie się przyśpieszyć przyjście dnia Bożego, który sprawi, że niebo
zapalone pójdzie na zagładę, a gwiazdy w ogniu się rozsypią” (2 Piotra 3, 10–12 BT)

A oto opis okoliczności towarzyszących przyjściu Pana, który przekazał prorok Izajasz: „I stanie się,
że kto uciecze przed wieścią strachu, wpadnie w dół, a kto wylizie z dołu, pojmany będzie sidłem; bo
upusty z wysokości otworzone będą, a zatrzasną się grunty ziemi. Rozstępując rozstąpi się ziemia;
rozsiadając rozsiądzie się ziemia; poruszając poruszy się ziemia. Chwiejąc chwiać się będzie ziemia
jako pijany a przeniesiona będzie jako budka; bo ją obciąży nieprawość jej, i upadnie, a więcej nie
powstanie” (Izaj. 24, 18–20 BG).

Dramatyczną relację pozostawił również Dawid w jednym ze swych psalmów: „Zatrzęsła się i
zadrżała ziemia, posady gór się przelękły, zatrzęsły się, bo (Pan) płonął gniewem. Wzniósł się dym z
Jego nozdrzy, z ust Jego ogień trawiący, zapaliły się węgle od niego. Nagiął niebiosa i zstąpił, a
chmura czarna była pod Jego stopami. I wiózł Go cherub, i leciał, a skrzydła wiatru Go niosły. Przy-
wdział ciemności jego zasłonę, ciemną wodę, gęste chmury jako okrycie. Od blasku Jego obecności
rozżarzyły się węgle ogniste. Pan z nieba odezwał się grzmotem. Najwyższy głos swój dał słyszeć,
wypuścił swe strzały i rozproszył ich – piorunów mnóstwo – i rozgromił ich. Aż ukazało się dno
morza i obnażyły się posady kręgu ziemskiego od groźnej nagany Pana, od tchnienia wichru Jego
gniewu” (Ps. 17 (18), 8–16 BT).

(2) Wnioski. Jak widać z powyższych opisów, powtórne przyjście Chrystusa łączyć się będzie z
jakimś zburzeniem porządku w świecie przyrody, zostanie nasz świat zdezorganizowany i pozbawiony
piękna (estai kosmos akosmos), nie będzie to jednak zagłada kosmosu i naszej ziemi, anihilacja
materii. Niektóre kierunki konfesyjne głoszą, że przy przejściu Pana nastąpi całkowita zagłada ziemi,
a nawet kosmosu. Ideologia ta przejawia się nawet w niektórych współczesnych przekładach Biblii

Pogląd ten, skrajnie pesymistyczny i wręcz katastroficzny, nie jest zgodny z nauką Pisma Świętego.
Biblia stwierdza, że „ziemia na wieki stoi” (Kazn. 1, 4 BG). Powtórne przyjście Chrystusa nie oznacza
końca ziemi. Oznacza jedynie koniec doczesnej i przemijalnej postaci ziemi, kres starego porządku,
końcową fazę planu zbawienia. Bóg mówi: „nie dokonam pełnej zagłady” (Jer, 4, 27 BT). Kataklizm
paruzyjny obejmie jedynie atmosferę i powierzchnię ziemi, być może spowoduje pewne zaburzenia i
perturbacje w układzie słonecznym, lecz nie zagładę ziemi jako planety, czy układu słonecznego a w
żadnym wypadku zagładę kosmosu. Biblia nie stoi na stanowisku kosmicznego czy planetarnego
katastrofizmu. To, co ma być końcem, stanie się właśnie początkiem gloryfikacji ziemi i
wszechświata.

II. BIBLIJNA TERMINOLOGIA ADWENTOWA

Naturę, czyli sposób przyjścia Pańskiego, a także towarzyszące temu kosmicznemu zdarzeniu oko-
liczności zewnętrzne, lepiej można poznać w świetle terminologii adwentowej, używanej przez Nowy
Testament w wersji oryginalnej na określenie tego największego wydarzenia przyszłości.

1. PRZEGLĄD TERMINÓW OKREŚLAJĄCYCH PRZYJŚCIE PANA

Na określenie chwalebnego przyjścia Chrystusa Biblia Nowego Testamentu używa szeregu terminów.
Choć są to określenia mniej lub bardziej bliskoznaczne, synonimiczne, w gruncie rzeczy posiadają
odrębne odcienie znaczeniowe, ale wzajemnie się uzupełniające i tworzące niezwykłe wyraźny pod

względem treści i piękna obraz drugiego adwentu. Jedne z nich występują częściej, inne rzadziej.

a) Terminy częstsze. Najczęściej występują następujące terminy: paruzja, epifania, apokalipsa i
erchomai. Dokonajmy ich szczegółowej analizy treściowo-znaczeniowej.

(1) Paruzja (parousia).

Wyraz „paruzja” w greckiej literaturze klasycznej miał dwa znaczenia:

„obecność” i „przybycie”, czyli zapoczątkowanie tej obecności, jako przeciwieństwo nieobecności
(apousia)

. Te dwa znaczenia wyrazu „paruzja” przejął hellenizm, z tym, że – jak podaje J. Stępień –

„już od III w. przed Chr. używa go przeważnie na Określenie przybycia względnie wizyty monarchy
lub jakiegoś wyższego urzędnika... Można więc mówić o technicznym aspekcie tego terminu w
hellenizmie. Określał on radosny, triumfalny ingres monarchów obejmujących w posiadanie swoje
stolice”

W nauce apostolskiej słowo „paruzja” było terminem technicznym i oznaczało powtórne przyjście
Chrystusa, a więc przyjście w chwale

. Termin ten w pełni oddawał, w myśl ówczesnych pojęć,

triumfalny powrót Chrystusa jako króla i władcy obejmującego ziemię i ustanowiającego królestwo
Boże. W tym samym eschatologicznym znaczeniu występuje słowo „paruzja” w teologii jako termin
techniczny na określenie drugiego adwentu Pana. W Nowym Testamencie wyraz „paruzja” pojawia
się 24 razy. Ap. Paweł posługuje się nim 14 razy i to w dwojakim znaczeniu: 6 razy w ogólnym,
określającym zwykłe przybycie lub obecność (1 Kor. 16, 17; 2 Kor. 7, 6.7; 10, 10; Filip, 1, 26; 2, 12),
7 razy w sensie eschatologiczym na określenie przyjścia Pana (1 Tes. 2, 19; 3, 13; 4, 15; 5, 23; 2 Tes,
2, 18; 1 Kor. 15, 23) i raz na określenie przyjścia antychrysta (2 Tes. 2, 9). W pozostałych księgach
Nowego Testamentu słowo „paruzja” występuje 10 razy w sensie eschatologicznym, określając
chwalebne przyjście Chrystusa (Mat. 24, 3.27.37.39; Jak. 5, 7.8; 2 Piotra 1, 16; 3.4.12; 1 Jana 2, 28).
(2) Epifania (epifania). W okresie hellenizmu słowo „epifania”, podobnie jak „paruzja”, stało się
terminem technicznym na określenie majestatycznego przybycia, względnie okazałej wizyty
monarchy, wyższego urzędnika czy armii

. Elementem najważniejszym, który termin ten uwypukla,

jest towarzysząca przybyciu okazałość i splendor. Wyraz „epifania” oznacza zjawienie się, przybycie,
ukazanie się, zewnętrzny blask

. Słowa pochodne: czasownik „epifaneo" oznacza pokazać, ukazać

się, zjawić się, przybyć, świtać, jaśnieć, zaświecić (Łuk. 1, 79; Dz. Ap. 27, 20; Tyt. 2, 11);
przymiotnik „epifanes” ukazujący się, widoczny, jasny, zwracający uwagę, znakomity, sławny, znany,
a także określenia przysłówkowe – otwarcie, wystawnie, wspaniale (Dz. Ap. 2, 20).
W katechezie apostolskiej słowo „epifania” oznaczało pełne blasku i chwały przyjście Chrystusa przy
końcu wieków. W Nowym Testamencie słowo „epifania” użyte jest 5 razy w sensie
eschatologicznym

i raz w sensie pierwszego przyjścia Jezusa (2 Tym. 1, 10).

(3) Apokalipsa (apokalipsis). Wyraz znany był greckim autorom świeckim

. Jego sens literalny był

następujący: odkryć; przenośny zaś: objawić coś, co było zakryte; nigdzie nie oznaczał natomiast
objawienia religijnego. Takie znaczenie pojawiło się dopiero w Biblii. Słowo „apokalipsa”
(apokalipsis) występuje w Nowym Testamencie 18 razy w następujących znaczeniach: a) objawienie
nadprzyrodzonych tajemnic Bożych (Łuk. 2, 32; Obj. 1, 1; Rzym. 16, 25; Gal. 1, 12; Efez. 1, 17; 3, 3;
2 Kor. 12, 1.7); b) objawienie jako charyzmat, czyli proroctwo (1 Kor. 14, 6. 26); c) objawienie
eschatologiczne, czyli ukazanie się Chrystusa w Jego paruzji, której towarzyszy radość, pełnia mocy i
chwały (1 Piotra 1, 7.13; Rzym. 8, 19; 1 Kor. 1, 7; 2 Tes. 1, 7), oraz nastanie sądu Bożego – dnia
gniewu (Rzym. 2, 5).

Apostołowie słowem „apokalipsa” wyrażali nadprzyrodzone objawienie Boże, dokonane przez światło
łaski lub wizje wyjaśniające prawdy wiary, objawienie się osoby Bożej i przyszłości; słowem tym
określali także majestatyczne ukazanie się, ujawnienie, odkrycie i objawienie się Chrystusa w dzień
Jego przyjścia. J. Stępień komentując eschatologiczny sens słowa „apokalipsa” stwierdza: „Pan Jezus
będzie prawdziwie odkryty (objawiony) i widzialny w sensie materialnym dopiero w dzień ostateczny.
Dlatego sens eschatologiczny jest najpełniejszym sensem wyrazów „apokalipsis” i „apokalyptein”

Czasownik „apokalyptein" znaczy: odkryć, odsłonić, wyjawić, okazać, zdemaskować

(4) Erchomai. Bardzo często używają apostołowie na określenie powtórnego przyjścia Pana

czasownika „erchomai" Czasownik ten znaczy: iść, kroczyć, przybywać, przychodzić, nadchodzić,
udawać się w drogę

. W Nowym Testamencie słowo „erchomai" występuje 631 razy, z tego na

określenie powtórnego przyjścia Chrystusa 40 razy

b) Terminy rzadsze. Oprócz ww. terminów na określenie chwalebnego przyjścia Pana Nowy
Testament używa szeregu innych terminów. Występują one jednak rzadziej niż te z grupy poprzedniej.
Należą do nich zwłaszcza następujące terminy: fanero, prosopon, analyo, hypostrefo, efistemi, heko i
katabaino.

(1) Fanero. Czasownik ten występuje w Nowym Testamencie 49 razy (np. Jan 7, 4; Mar. 4, 22), a
tylko jeden raz użyty jest w sensie eschatologicznym na określenie przyjścia Pana. W tym właśnie
charakterze występuje tylko w 1 Piotra 5, 4 („A gdy się objawi Arcykapłan...”), co różne polskie
przekłady oddają następującymi określeniami: „objawi” (NP, BT), „zjawi” (ED, SK), „okaże” (BG).
Słowo „fanero” oznacza: objawić, ukazać, dać się poznać, uczynić znanym, sławnym

; podobne

znaczenie ma przymiotnik „faneros” – jawny, widoczny, oczywisty, jawiący się komuś, świetny,
wspaniały, znakomity, niewątpliwy, szczery, publiczny.

(2) Prosopon. Wyrażenie „prosopon” oznacza: twarz, oblicze, przód, spojrzenie, wyraz twarzy,
osoba

. W Nowym Testamencie wyrażenie to występuje aż 74 razy, lecz tylko jeden raz użyte zostało

na określenie oblicza Pana przychodzącego przy końcu wieków: „Poniosą oni karę: zatracenie
wieczne, oddalenie od oblicza Pana (apo prosopon tou kyriou) i od chwały mocy jego, gdy przyjdzie
(hótan elthe) onego dnia, aby być uwielbionym wśród świętych swoich i podziwianym przez
wszystkich, którzy uwierzyli, bo świadectwu naszemu uwierzyliście” (2 Tes. 1, 9.10 NP).

(3) Analyo. Określając powtórne przyjście Chrystusa Nowy Testament używa także czasownika
„analyo”, który oznacza m. in. wyruszyć, powrócić. Czasownik ten występuje w słowach Chrystusa:
„Wy zaś będziecie podobni do ludzi oczekujących (prosdechomenois) pana swego, aby mu zaraz
otworzyć, kiedy powróci (analyse) z wesela, przyjdzie (elthóntos) i zapuka” (Łuk. 12. 38 NP).

(4) Hypostrefo. Innym jeszcze wyrażeniem, użytym na określenie powtórnego przyjścia Chrystusa,
jest czasownik „hypostrefo" oznaczający: powrócić, zawrócić, przywrócić. Czasownik ten występuje
np. w podobieństwie Chrystusa o minach: „Rzekł więc: Pewien człowiek szlachetnego rodu udał się
do dalekiego kraju, aby objąć królestwo i wrócić (hypostrepsai)” (Łuk. 19, 12 NP)

(5) Efistemi. Znaczenie eschatologiczne, związane z drugim adwentem Pana, ma również słowo
„efistemi", czasownik, który znaczy tyle co: zaskoczyć, zajść, zwrócić nagle uwagę. Słowo to pojawia
się np. w następującej wypowiedzi Chrystusa: „Baczcie na siebie, aby serca wasze nie były ociężałe
wskutek obżarstwa i opilstwa oraz troski o byt, i aby ów dzień was nie zaskoczył (episle)" (Łuk. 21,
34 NP; 1 Tes. 5, 3; Łuk. 2,9).

(6) Heko. Katecheza apostolska określała powtórne przyjście Chrystusa również czasownikiem
„heko”, znaczącym: przyjść, być obecnym, dojść, dotrzeć, nawiedzić, przyjść z powrotem, powrócić.
Występuje ono w słowach Chrystusa: „Przyjdzie (heksei) pan sługi owego w dniu, w którym nie
oczekuje, i o godzinie, której nie zna” (Mat. 24, 50 NP; Łuk. 12, 46) oraz „Trzymajcie się tylko mocno
tego, co posiadacie, aż przyjdę (hexo)" (Obj. 2, 25 NP).

(7) Katabaino. Ostatnim terminem z szeregu tych, którymi się posługiwali apostołowie na określenie
powtórnego przyjścia Chrystusa jest słowo „katabaino". Oznacza ono: zstąpić, zejść z góry,
przybywać z głębi kraju, dotrzeć do celu. Słowo użyte zostało w następującym tekście: „Gdyż sam
Pan na dany rozkaz, na głos archanioła i trąby Bożej zstąpi (katabesetai) z nieba; wtedy najpierw
powstaną ci, którzy umarli w Chrystusie” (1 Tes. 4, 16 NP)

2. WNIOSKI

Analiza teologiczna i lingwistyczna nowotestamentalnej terminologii adwentowej (paruzyjnej) rzuca

duże i dostateczne światło na sposób powtórnego przyjścia Pana, na naturę paruzji. Wyciągnąć z niej
należy trzy zwłaszcza teologicznie ważne wnioski: (a) wszelkie subtelności pojęciowe paruzji są
wiernie oddane, (b) opis wydarzenia jest treściowo przejrzysty, (c) potwierdza się prawda o fizycznej
realności zjawiska.

a) Subtelności pojęciowe paruzji. Jedenaście wyrażeń, którymi posługiwała się
wczesnochrześcijańska katecheza na określenie drugiego przyjścia Pana, dostarczyło szerokiej gamy
odcieni znaczeniowych, akcentujących coraz to inne aspekty chwalebnego przyjścia Chrystusa przy
końcu wieków. Wyrażenia te są bardzo bogatymi środkami ekspresji, pozwalają oddać najdrobniejsze
subtelności pojęciowe zarówno samego zjawiska eschatologicznego, jak i jego natury.

b) Przejrzysty treściowo opis wydarzenia. Dokonajmy treściowego zestawienia przytoczonych
wyżej terminów. Słowo „erchomai" podkreśla akt przybywania, ale nie mówi o fakcie przybycia.
Słowo „heko" posuwa się nieco dalej, nie tylko bowiem oznacza przybywanie, lecz i przybycie. Słowo
„parousia" oznacza coś więcej jeszcze: nie tylko przybywanie i przybycie, ale także osobistą
obecność przybyłego. Słowo „analyo” wskazuje na odejście celem przybycia, a „hypostrefo” na samą
ideę powrotu. Słowo „apokalypsis” podkreśla widoczne ukazanie się Jezusa, „prosopon” akcentuje
rzeczywistą obecność osoby przybyłej, „epifania” – wspaniałość towarzyszącą powracającemu
Chrystusowi, a ,fanero” – okazanie się Chrystusa w swej prawdziwej naturze boskiej. Słowo
„efistemi” zwraca uwagę na bliskość przyjścia Pańskiego i fakt związanego z tym wydarzeniem
zaskoczenia, a wyrażenie „katabaino” podkreśla zstąpienie z nieba – przyjście Chrystusa z
przybytków niebieskich

c) Realność zjawiska. Przeprowadzona wyżej analiza teologiczna i językowa terminów adwentowych
raz jeszcze potwierdziła oczywistą skądinąd prawdę o realności przyjścia Pańskiego: triumfalne i
majestatyczne przyjście Pana będzie widzialnym i słyszalnym, odczuwalnym w świecie fizycznym
zdarzeniem kosmicznym. Nie może być mowy o tajemnym (spirytualnym, duchowym) charakterze
powtórnego przyjścia Chrystusa. Nie ma również podstaw dla oddzielenia paruzji od epifanii i na
odwrót.

C. ZNACZENIE PRZYJŚCIA PANA

W jakim celu przyjdzie Jezus po raz wtóry? Jakie będzie historyczne i teologiczne znaczenie Jego
przyjścia? Czym będzie dla mieszkańców ziemi i losów świata? Pytania są ważne i domagają się
odpowiedzi pochodzącej i tym razem z natchnionego Słowa. Już na wstępie można stwierdzić, że
drugie przyjście Pańskie będzie logicznym następstwem przyjścia pierwszego, eschatologicznym do-
pełnieniem misterium odkupienia, dziejowym triumfem dobra nad złem i sprawiedliwości nad nie-
sprawiedliwością, historycznym dowodem realizmu wiary i planu zbawienia. Powtórne przyjście
Chrystusa będzie centralnym i najważniejszym wydarzeniem w końcowym akcie doczesnej historii
ludzkości. M. Ziółkowski pisze: „Triumfalny powrót Chrystusa na ziemię będzie kresem doczesnych i
zmiennych dziejów ludzkości i świata, zakończeniem obecnego eonu i uroczystą inauguracją nowego
eonu w życiu wiecznym”

. Będzie bez wątpienia zwrotnym momentem w doczesnych dziejach ziemi,

chociaż nie jej ostatecznym końcem, bowiem w świetle eschatologii biblijnej koniec ten nastąpi
dopiero po niebieskim milenium i Sądzie Ostatecznym

. Wywrze jednali decydujący wpływ na

egzystencję świata i ludzkości. Wpływ ten będzie widoczny w losie sprawiedliwych i w losie
niesprawiedliwych. Dzień Pański będzie miał podwójny aspekt: będzie dniem gniewu, ale będzie też
dniem glorii.

I. DZIEŃ GNIEWU (DIES IRAE)

Nie trzeba puszczać wodzy wyobraźni, aby zrozumieć historyczne znaczenie paruzji, aby pojąć
fenomenologiczną potęgę tego zjawiska kosmicznego i jego wpływ na mieszkańców naszej planety.
Każde niezwykłe zdarzenie w świecie przyrody wywołuje wśród ludzi określony wstrząs. Człowiek
jest znikomą cząstką przyrody i choć wiele jej sił zdołał ujarzmić i podporządkować swoim celom,
zdaje sobie sprawę z nicości własnego jestestwa i życia, zwłaszcza w momentach własnej bezsilności,

a także szczerej, osobistej refleksji na temat sensu istnienia. Majestatyczne, pełne chwały i
nadprzyrodzonej mocy przyjście Chrystusa przy końcu wieków wywrze wrażenie wstrząsające. Obok
niezwykłości zjawiska kosmicznego i towarzyszących mu okoliczności w świecie przyrody,
dramatyczność chwili spotęguje poczucie ludzkiej bezradności, zrozumienie kresu wieków i
świadomość odpowiedzialności przed Bogiem. Wtóre przyjście Chrystusa będzie przede wszystkim
zakończeniem długiej i dramatycznej historii grzechu i zła, doprowadzeniem do końca królestwa
szatana. Będzie również ostatecznym triumfem sprawiedliwych i realizacją oczekiwanego zbawienia
(Mat. 25, 31–34).

1. DRAMAT NIESPRAWIEDLIWYCH

Powtórne przyjście Chrystusa będzie największym dramatem ludzkości – dramatem ostatniego dnia.
Choć wydarzenie rozciągnie się na cały glob ziemski i wszystkie narody, nie obejmie jednak
wszystkich ludzi. W zasięgu jego znajdą się jedynie ludzie niesprawiedliwi, tj. żyjący, lecz
nienawróceni grzesznicy. Nie obejmie ono również niesprawiedliwych śpiących w prochu ziemi.
Będzie doraźnym sądem Bożym. Powszechne bowiem zmartwychwstanie niesprawiedliwych na Sąd
Ostateczny nastąpi dopiero po tysiącleciu.

a) Reakcja niesprawiedliwych. Biblia opisuje w słowach pełnych realizmu postawy i zachowania
ludzi w dniu paruzji. Sam Chrystus powiedział, że gdy ukaże się znak Syna Człowieczego na niebie
„biadać będą wszystkie plemiona ziemi (kópsontai pasai hai fylai tes ges)" (Mat. 24. 30 NP). W
Ewangelii Łukasza zostało napisane: „I będą znaki na słońcu, księżycu i na gwiazdach, a na ziemi lęk
bezradnych narodów, gdy zahuczy morze i fale. Ludzie omdlewać będą z trwogi w oczekiwaniu tych
rzeczy, które przyjdą na świat, bo moce niebios poruszą się. I wówczas ujrzą Syna Człowieczego,
przychodzącego w obłoku z mocą i wielką chwałą” (Łuk. 21, 25–27 NP).

(1) Świadectwo Apokalipsy. Jakże przejmującym jest opis postaw i zachowań ludzkich zawarty w
Apokalipsie: „I widziałem, że powstało trzęsienie ziemi i słońce pociemniało jak czarny wór, a cały
księżyc poczerwieniał jak krew, i gwiazdy niebieskie spadły na ziemię podobnie jak drzewo ligowe
zrzuca figi swoje, gdy wiatr gwałtowny nim potrząśnie; i niebo znikło jak niknie zwój, który się zwija,
a wszystkie góry i wyspy ruszone zostały z miejsc swoich. I wszyscy królowie ziemi i możnowładcy, i
wodzowie, i bogacze, i mocarze, i wszyscy niewolnicy, i wolni ukryli się w jaskiniach i w skałach
górskich, i mówili do gór i skał: Padnijcie na nas i zakryjcie nas przed obliczem tego, który siedzi na
tronie, i przed gniewem Baranka, albowiem nastał ów wielki dzień gniewu ich, i któż się ostać może?”
(Obj. 6, 12–17 NP).

(2) Świadectwo starotestamentalne. Przepowiednie powyższe są odbiciem starotestamentalnych
opisów dramatu Dnia Pańskiego. Dla przykładu warto przytoczyć kilka przepowiedni
eschatologicznych proroka Izajasza: „Oto Jahwe pustoszy ziemię, niszczy ją i przewraca jej po-
wierzchnię, a mieszkańców jej rozprasza. I będzie (dotknięty) jak lud. tak kapłan, jak sługa, tak jego
pan, jak służąca, tak jej pani, jak nabywca, tak sprzedawca, jak pożyczkę dający, tak biorący ją, jak
wierzyciel, tak jego dłużnik. Okropnie spustoszona będzie ziemia i bezgranicznie rozdrapana, bo
Jahwe wydał taki wyrok. Żałośnie wygląda ziemia, zmarniała; krąg ziemski opadł z sił, niszczeje, nie-
bo wraz z ziemią się wyczerpały. Młode wino w smutku, winnica podupadła, wzdychają wszyscy
ludzie wesołego serca. Ustało wesele bębenków, ucichła wrzawa rozkoszników, umilkł wesoły dźwięk
cytr. Nie piją wina wśród pieśni, sycera gorzknieje pijakom. Zburzone jest miasto chaosu, dom każdy
zamknięty od wejścia. Na ulicach narzekanie na brak wina. Minęła wszystka radość, wesele odeszło z
ziemi. Tylko pustka została w mieście i brama rozbita w kawałki. Tak bowiem będzie na środku ziemi
pomiędzy narodami, jak przy otrząsaniu oliwek, jak ostatki winnych gron po winobraniu (...) Groza i
dół, i sidło na ciebie, mieszkańcu ziemi: kto umknie przed krzykiem grozy, wpadnie w dół, a kto się
wydostanie z dołu, w sidła się omota! O tak, upusty otworzą się w górze i podwaliny ziemi się
zatrzęsą.

Ziemia rozpadnie się w drobne kawałki, ziemia pękając wybuchnie, ziemia zadrgawszy zakołysze się,
ziemia będzie się chwiać i jak pijany zataczać, i jak budka (na wietrze) będzie się huśtać. Grzech jej

zaciąży nad nią, tak iż upadnie i już nie powstanie” (Izaj. 24, 1–4.7–13.17–20 BT); „Bo oto Jahwe
przybywa w ogniu, a Jego rydwany (pędza) jak burza, by zaspokoić swój gniew pożogą i groźby
swoje płomieniami ognia. Bo Jahwe dokona sądu przez ogień i mieczem swym (ukarze) wszelkie
ciało, tak, iż wielu będzie pobitych przez Jahwe” (Izaj. 66, 15.16 BT).

Inne proroctwa starotestamentalne: „Dzień ciemności i mroku, dzień obłoku i mgły! Jak zorza poranna
rozciąga się po górach lud wielki a mocny, któremu równego nie było od początku i nie będzie po nim
nigdy aż do lat przyszłych pokoleń. Przed obliczem jego ogień pożerający, a za nim płomień pałający;
ziemia ta jest przed nim jak ogród Eden, lecz za nim będzie pustym stepem i przed nim nikt nie
ujdzie” (Joel 2, 2.3 BT); „Bóg z Temanu przychodzi, Święty z góry Paran. Majestat Jego okrywa
niebiosa, a chwały Jego pełna jest ziemia. Wspaniałość Jego podobna do światła, promienie z rąk Mu
tryskają, w nich ukryta moc Jego. Zaraza idzie przed Jego obliczem, w ślad za Nim gorączka
śmiertelna. Gdy staje, trzęsie się ziemia i drżą narody pod Jego spojrzeniem; rozpadają się góry
prastare, uniżają odwieczne pagórki, te ścieżki Jego od pradawnych czasów. Widzą klęską dotknięte
mieszkania Kuszanu, chwiejące się namioty ziemi Madian. (...) Na widok Twój trzęsą się góry, ulewa
deszczu runęła, zaryczały głębiny, wysoko podniosły swe ręce. Słońce i księżyc zaćmiły swą jasność,
z powodu blasku lecących Twych, strzał i wspaniałości błysku Twej dzidy. Rozgniewany kroczysz po
ziemi, w zapalczywość! swej depczesz narody” (Abak. 3, 3–7.10–12 BT); „Blisko jest wielki dzień
Jahwe, bliski i rychły on bardzo; głos dnia Jahwe okrutny; tam i mocarz będzie utrapiony. Dzień ów
będzie dniem gniewu, dniem ucisku i utrapienia, dniem ruiny i spustoszenia, dniem ciemności i
mroku, dniem chmury i burzy, dniem trąby i krzyku – przeciwko miastom obronnym i przeciw
basztom wysokim. I udręczę ludzi, że chodzić będą jak ślepi, ponieważ zawinili przeciwko Jahwe; i
będzie rozlana krew ich jak kurz, a ich wnętrzności jak błoto. Ani srebro ich, ani ich złoto nie będzie
mogło ich uratować w dniu gniewu Jahwe, gdyż ogniem zapalczywości Jego zostanie pożarta cała
ziemia; bo koniec – zaiste straszny – uczyni ze wszystkimi mieszkańcami ziemi” (Sof. 1, 14–18 BT).

b) Doraźny sąd Boży. Mówiąc o przyjściu Pana ap. Paweł uczył: „Pan nasz, Jezus, objawi się
(apokalipsei) zstępując z nieba wpośród zastępów swych aniołów w płomieniu ognia, (...) wymierzać
będzie odpłatę tym, którzy Boga nie znają i którzy nie są posłuszni Ewangelii Pana naszego Jezusa
Chrystusa. Poniosą oni karę wiecznego zatracenia, będą odtrąceni od oblicza Pańskiego i od potężnego
majestatu, kiedy przyjdzie w owym dniu, aby być uwielbionym w świętych swoich” (2 Tes. 1, 7–10
SK).

Majestatyczne przyjście Pana będzie więc doraźnym sądem Bożym nad niepokutującymi
grzesznikami, podobnym do tego, który spotkał ludzi przedpotopowych oraz mieszkańców Sodomy i
Gomory.

W tym dniu zniweczony zostanie człowiek grzechu, „którego Pan Jezus zgładzi tchnieniem swoich ust
i wniwecz obróci blaskiem swego przyjścia (te epifaneia tes parousias autou)" (2 Tes. 2, 8 BT).
Wniwecz obróceni zostaną również niesprawiedliwi. Głosił już o tym wiele wieków przedtem prorok
Izajasz: „Bo oto Jahwe przybywa w ogniu, a Jego rydwany (pędzą) jak burza, by zaspokoić swój
gniew pożogą i groźby swoje płomieniami ognia. Bo Jahwe dokona sądu przez ogień, i mieczem
swym (ukarze) wszelkie ciało, tak, iż wielu będzie pobitych przez Jahwe” (Izaj. 66, 15–16 BT). Pełne
grozy są słowa Jeremiasza: „Tak mówi Jahwe Zastępów: „Oto zło spływa z narodu na naród, idzie
huragan straszny z krańców ziemi. Ci, których Jahwe w owym dniu pobije, zaścielą ziemię od końca
do końca; nie będą ich opłakiwać ni zbierać, ni grzebać” (Jer. 25, 32.33 BT). W Nowym Testamencie
koniec niesprawiedliwych przyrównany został do żniw świata (Mat. 13, 40–42).

Przyjście Pana położy kres nie tylko ludziom występnym, niesprawiedliwym i niepobożnym ale w
ogóle wszystkim złym przejawom ziemskiego życia: niesprawiedliwości, przemocy, wojnie,
cierpieniom i łzom.

2. KONIEC WŁADZTWA SZATANA

Powtórne, królewskie i triumfalne przyjście Chrystusa oznaczać będzie nie tylko zakończenie

grzesznej i przemijalnej historii świata, ale także zakończenie doczesnego władztwa nad ziemią
szatana, koniec jego królestwa opartego na ideologii grzechu i bezprawia.

a) Zwycięstwo Chrystusa nad szatanem. W dniu swego chwalebnego przyjścia Chrystus odniesie
fizyczne zwycięstwo nad szatanem, jego zastępami i koalicją sprzymierzonych z nim wrogich sobie
religijno-politycznych mocy ziemskich, przygotowanych do walki z Bogiem w ostatniej rozgrywce
dobra i zła. Ta walka w Biblii nazwana jest armagedonem (Obj. 16, 13–16). Zwycięską walkę
Chrystusa opisuje Apokalipsa. Przedstawiona tam została w dramatycznym, pełnym przenośni i
symboli opisie, ale w istocie bardzo wymownym.

(1) Opis Janowy. Ap. Jan pisze: „Potem ujrzałem niebo otwarte: i oto – biały koń, a ten, co na nim
siedzi, zwany Wiernym i Prawdziwym, oto ze sprawiedliwością sądzi i walczy. Oczy Jego jak płomień
ognia, a wiele diademów na Jego głowie, ma wypisane imię, którego nikt nie zna prócz Niego,
odziany jest w szatę we krwi skąpaną, a imię Jego nazwano: Słowo Boga. A wojska, które są w niebie,
towarzyszyły Mu na białych koniach – wszyscy odziani w biały, czysty bisior. A z Jego ust wychodzi
ostry miecz, by nim uderzył narody: On paść je będzie laską żelazną i On wyciska tłocznię wina
zapalczywego gniewu wszechmocnego Boga. A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imię: Król
królów i Pan panów. I ujrzałem Bestię i królów ziemi, i wojska ich zebrane po to, by stoczyć bój z
Siedzącym na koniu i z Jego wojskiem. I pochwycono Bestię, a z nią Fałszywego Proroka, co czynił
wobec niej znaki, którymi zwiódł tych, co wzięli znamię Bestii i pokłon oddawali jej obrazowi. Oboje
żywcem rzuceni zostali do ognistego jeziora, gorejącego siarką. A inni zostali zabici mieczem
Siedzącego na koniu, (mieczem), który wyszedł z ust Jego, a wszystkie ptaki najadły się ciał ich do
syta” (Obj. 19, 11–16.19–21 BT).

(2) Wypełnienie proroctw. Wypełnią się wówczas dawno obwieszczone słowa mężów Bożych,
zwiastunów eschatologicznych kar i sądów Bożych – proroka Izajasza, że „wielu będzie pobitych
przez Jahwe” (Izaj. 66, 16 BT), proroka Jeremiasza, że „ci, których Jahwe w owym dniu pobije,
zaścielą ziemię od końca do końca” (Jer. 25, 33 BT), i proroka Sofoniasza, że „ani srebro ich, ani ich
złoto nie będzie mogło ich uratować w dniu gniewu Jahwe, gdyż ogniem zapalczywości Jego zostanie
pożarta cała ziemia; bo koniec – zaiste straszny – uczyni ze wszystkimi mieszkańcami ziemi” (Sof. 1,
18 BT).

b) Uwięzienie szatana. Triumf Chrystusa nad szatanem uzewnętrzni się nie tylko w postaci pokonania
„księcia świata tego”, Jego zastępów i wrogich koalicji ziemskich, którym przewodził szatan (Ps. 2, 1–
12), ale także w postaci tysiącletniego uwięzienia szatana.

(1) Opis wydarzenia. Wydarzenie opisał ap. Jan. Po odniesionym w wyniku paruzji zwycięstwie
nastąpi aresztowanie szatana, głównego sprawcy tragedii grzechu i zła (Jan 8, 44) i uwięzienie go na
spustoszonej ziemi. Ap. Jan pisze: „Potem ujrzałem anioła, zstępującego z nieba (katabainonta ek tou
ouranou), który miał klucz od Czeluści (abyssou) i wielki łańcuch w ręce. I pochwycił Smoka, Węża
starodawnego, którym jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. I wtrącił go do Czeluści (eis ten
abysson) i zamknął, i pieczęć nad nim położył, by już nie zwodził narodów, aż tysiąc lat się dopełni. A
potem ma być na krótki czas uwolniony” (Obj. 20, 1–3 BT).

Czeluścią (abyssos) lub, jak mówią inne przekłady, przepaścią czy otchłanią, będzie spustoszona
końcowymi wydarzeniami, wyludniona i obrócona w pustynię, ziemia. Wynika to zresztą z
faktycznego następstwa ostatnich wydarzeń

, jak również ze szczegółowej egzegezy cytowanego

tekstu w kontekście biblijnym

. Szatan pozbawiony wiernych mu zastępów ludzkich, owych „synów

buntu” (Et. 2, 2 BT), w których duch zwodniczy działał, zniweczonych paruzja Chrystusa, nie mogący
wydostać się poza orbitę planety czy pozbawionego życia układu słonecznego, zostanie związany
„łańcuchem” tych okoliczności i skazany na bezczynność, na ponure rozmyślanie o wiekach zbrodni i
bezprawia przed ostatecznym wymiarem kary i jej wykonaniem.

Koniec doczesnego władztwa szatana, jego zastępów i ziemskich potęg sprzymierzonych głosiły
również niektóre proroctwa starotestamentowe, np. proroctwo Izajasza: „Nastąpi w ów dzień to, iż

Jahwe skarze wojsko niebieskie tam w górze i królów ziemskich tu na dole. Zostaną zebrani,
uwięzieni w lochu; będą zamknięci w wiezieniu, a po wielu latach będą ukarani” (Izaj. 24, 21. 22 BT),

II. DZIEŃ GLORII (DIES GLORIAE)

Dzień Pański będzie „dniem gniewu” jedynie dla niesprawiedliwych, ludzi występnych i
niepokutujących, ludzi, którzy wzgardzili łaskawością Bożą i odrzucili ożywczy wpływ Ducha
Świętego. Dla sprawiedliwych natomiast będzie dniem najwspanialszym, dniem powszechnej radości i
szczęścia, wszak wówczas urzeczywistnią się ostatecznie nadzieje, tęsknoty i oczekiwania ludu
Bożego. We wstarząsającym i budzącym trwogę zjawisku kosmicznym poznają oni przyjście swego
ukochanego Zbawcy. Dla nich dzień Pański nie będzie dniem sądnym. Będzie pełnym blasku,
wspaniałości, grozy i triumfu, dowodem spełnionych obietnic, inauguracją królestwa chwały. O
reakcji sprawiedliwych na przyjście Pana Biblia uczy: „I powiedzą owego dnia: Oto nasz Bóg, ten,
któremuśmy zaufali, że nas wybawi; oto Jahwe, w którym położyliśmy naszą ufność: cieszmy się i
radujmy z Jego zbawienia!” (Izaj. 25, 9 BT)

. Będzie końcem cierpień i poniżenia Kościoła Chrystu-

sowego, ostateczną (eschatologiczną) realizacją oczekiwanego tęsknie zbawienia jako końcowego
owocu odkupienia dokonanego przez Chrystusa na Golgocie (1 Piotra 1, 3–9; 2 Tes. 1, 5–10; Rzym. 2,
6.7), triumfalnym akcentem planu zbawienia.

1. ZGROMADZENIE LUDU BOŻEGO

W momencie paruzji Chrystus zgromadzi lud Boży wszystkich wieków, ras i pokoleń, i weźmie go z
ziemi do przybytków niebieskich

. W swej mowie eschatologicznej Jezus powiedział, że „pośle On

swoich aniołów z trąbą o głosie potężnym, i zgromadzą Jego wybranych z czterech stron świata, od
jednego krańca nieba aż do drugiego” (Mat. 24, 31 BT). Zgromadzeni zostaną wszyscy ludzie dobrej
woli, którzy zostali odkupieni, przyjęli zaproszenie zbawienia, pojednali się z Bogiem, doznali
odnowy życia i usprawiedliwienia (ułaskawienia) i stali się godnymi naśladowcami Pana w miłości
Boga i człowieka: „Prawdziwa to mowa: Jeśli bowiem z nim umarliśmy, z nim też żyć będziemy; jeśli
z nim wytrwamy, z nim też królować będziemy; jeśli się go zaprzemy i On się nas wyprze” (2 Tym. 2,
11–12 NP). Zgromadzenie sprawiedliwych dokona się przez akt zmartwychwstania umarłych i
przemienienia żyjących.

a) Zmartwychwstanie sprawiedliwych. W dniu przyjścia Pańskiego nastąpi triumfalne
zmartwychwstanie sprawiedliwych (Łuk. 14, 14). Będzie to wspaniałe i ostateczne zwycięstwo nad
śmiercią i skazitelnością, doczesnością i przemijaniem. Sprawiedliwi dostąpią nieśmiertelności i
nieskazitelności.

Wielki akt zmartwychwstania sprawiedliwych opisuje ap. Paweł w następujących słowach: „trąba
zabrzmi, i umarli wzbudzeni zostaną jako nieskazitelni (kai hoi nekroi egerthesontai afthartoi).,.
Albowiem to, co skażone (to ftharton), musi przyoblec się w to, co nieskażone (aftharsian), a to, co
śmiertelne (to thneton), musi przyoblec się w nieśmiertelność (athanasian)” (1 Kor. 15, 52.53 NP).

(1) Ludzie sprawiedliwi. Zmartwychwstanie obejmie wszystkich śpiących w prochu ziemi
sprawiedliwych. Chrystus określił ich mianem tych, „co dobrze czynili (hoi ta agatho poiesantes)”
(Jan 5, 29 NP), ap. Paweł zaś nazwał ich tymi, „którzy są Chrystusowi (hoi tou Christou)" (1 Kor. 15,
23 NP) lub „którzy zasnęli w Chrystusie (hoi koimethentes en Christo)” (1 Kor. 15, 18 NP). Ap. Paweł
głosił: „gdyż sam Pan na dany rozkaz, na głos archanioła i trąby Bożej zstąpi z nieba; wtedy najpierw
powstaną (anastesontai proton) ci, którzy umarli w Chrystusie (hoi nekroi en Christo)” (1 Tes. 4, 16
NP).

Do grona sprawiedliwych należeć będą wszyscy, których Chrystus omył swoją zbawczą krwią, a więc
nie tylko ludzie oficjalnie wierzący w Chrystusa, lecz także inne kategorie ludzi – zarówno
starotestamentalni czciciele Jahwe, którzy przez swój kult i składanie zwierzęcych ofiar dawali wyraz
wiary w przyszłego Zbawcę, jak ł anonimowi wyznawcy Boga, nie związani konfesyjnie bez własnej
winy z religią objawioną, a nawet poganie, do których nie dotarło światło prawdy i którzy choć nie

mają zakonu „z natury czynią to, co zakon nakazuje” (Rzym. 2, 14 NP), dowodząc przez to, że „treść
zakonu jest napisana w sercach ich” (Rzym. 2, 15 NP). Chrystus umarł za cały rodzaj ludzki i
wszystkim wyjednał prawo do zbawienia. Wszyscy też dostąpią zbawienia, jeśli wykażą wymagane
minimum wiary i dobrego czynu w zakresie udzielonego im przez Boga światła. Wśród
zmartwychwstałych będzie wielu znanych z historii świętej i nieznanych mężów Bożych, wielkich
patriarchów i skromnych czcicieli Boga. Na pewno będzie Ijob, który złożył wspaniałe wyznanie
wiary w Zbawcę: „Wiem bowiem (waani jadathi), że Odkupiciel mój żyje (goali chai), a w dzień
ostateczny powstanę z ziemi (weacharon al-afar jaqum), i znów obleczony będę w skórę moją i w
ciele moim oglądać będę Boga mego (umibbesari echeze eloah), którego ujrzeć mam ja sam, i oczy
moje oglądać będą, a nie inny: złożona jest ta nadzieja moja w zanadrzu moim” (Ijob 19, 25–27 JW).
Wiara w zmartwychwstanie jest jednym z podstawowych kanonów wiary (1Kor. 15, 4.12–20).
Kościół Chrystusowy pielęgnuje tę zasadę wiary ze szczególną pieczołowitością (Jan 11, 25).

(2) Akt zmartwychwstania. Akt ten będzie wydarzeniem nadprzyrodzonym. Bóg wzbudzi
sprawiedliwych, z prochu ziemi”. Powoła ich do bytu, tak jak powołał do bytu „z prochu ziemi” (1
Mojż. 2, 7 BG) pierwszego człowieka. Nie było wówczas Bogu trudno dokonać twórczego aktu, nie
będzie Wszechmogącemu również i tym razem trudno wzbudzić do życia zastępy sprawiedliwych
„śpiących” w prochu ziemi. Sprawdzi się wtedy raz jeszcze fizykalne prawo zachowania materii i
energii, głoszące, że „nic w przyrodzie nie ginie”. U Boga nie tylko pamięć o tych, którzy Mu służyli,
wierzyli i w wierze tej „wytrwali aż do końca” (Mat. 24, 13 NP) nie zginęła, choć przecież zmarli i
zamienili się w proch ziemi (1 Mojż. 3, 19), ale także nie zginęła materia ich ciał i energia ich tchu. W
dniu Pana powołani zostaną mocą Bożą do nowego życia

Pouczającą ilustracją zmartwychwstania jest wizja Ezechiela: „I przyszła na mnie moc Jahwe i
wyprowadził mnie w duchu na zewnątrz i postawił mnie w pośrodku doliny. Była ona pełna kości. I
polecił mi, abym przeszedł dokoła nich i oto było ich na obszarze doliny bardzo wiele. Były one
zupełnie wyschłe. (...) I prorokowałem, i kości jedna po drugiej zbliżały się do siebie. I patrzyłem, a
oto powróciły ścięgna i ciało, a skóra na nie się naciągnęła, ale ducha w nich jeszcze nie było. I
powiedział do mnie: „Prorokuj do ducha, prorokuj, o synu człowieczy i mów do ducha: Tak powiada
Jahwe Pan: Z czterech wiatrów przybądź duchu, i powiej po tych pobitych, aby ożyli”. Wtedym pro-
rokował tak, jak mi nakazał, i duch przyszedł do nich i stali się żywi, i stanęli na nogach – wojsko
bardzo, bardzo wielkie (...) i poznacie, że Ja jestem Jahwe, gdy wasze groby otworzę i z grobów was
wydobędę, ludu mój” (Ezech. 37, 1.2.7–10.13 BT).

(3) Natura ciał zmartwychwstałych. Jeszcze jedno zagadnienie: jaka będzie natura ciał
zmartwychwstałych? Pismo Święte uczy, że ciała te będą się różnić w sposób zasadniczy od ciał
ziemskich. Sprawiedliwi – mówi ap. Paweł w 1 Kor. 15, 42–46 – zostaną wzbudzeni „w
nieskazitelności” (en aftharsia), „w chwale” (en dokse) i „w mocy” (en dynamei). Ciało to będzie – w
przeciwieństwie do „ciała cielesnego” (soma psychikon) – „ciałem duchowym” (soma pneumatikon).
Wedle nauki Chrystusa „sprawiedliwi zajaśnieją jak słońce (hoi dikaioi ekldmpsousin hos ho Helios)”
(Mat. 13, 43 NP). Ap. Paweł głosił, że Pan „przemieni znikome ciała nasze (metaschematisei to soma
tes tapeinóseos hemon) w postać podobną (symmorfon) do uwielbionego ciała swego (to sómati tes
dókses autou)” (Filip. 3, 21 NP), a ap. Jan, że gdy się Chrystus objawi, „będziemy do niego podobni
(hómoioi auto esómetha)” (1 Jana 3, 2 NP).

Z przytoczonych wypowiedzi biblijnych wynika, że ciało duchowe nie musi być niematerialne, będzie
ciałem materialnym, lecz uwielbionym, przenikniętym pierwiastkiem ducha i mocy Bożej, ciałem bez
najmniejszego skażenia, otoczonym aureolą chwały i blasku, nie podlegającym prawu śmierci, starości
i choroby

. W takich właśnie ciałach uwielbionych wystąpili Eliasz i Mojżesz na Górze

Przemienienia, ukazując się uczniom Pańskim – jak mówi Łukasz – „w chwale” (Łuk. 9, 31 NP; por.
Kol. 3, 4).

J. Stępień, wybitny rzymskokatolicki biblista, pisze: „Natura ciała zmartwychwstałego pozostanie
tajemnicą, ale ze słów apostoła wynika, że to ciało duchowe, o którym mówi, nie musi być
niematerialne. Materia przeniknięta duchem i mocą Bożą pozbędzie się skażenia, nie przestając być

materią. „Ciało duchowe” nie jest sprzecznością w ustach Pawła, dla którego duch – to również moc,
światło, świętość Boża, a więc raczej nadprzyrodzoność niż niematerialność. (...) Ta nadprzyrodzona
przemiana wzmocni jedność człowieka, przywracając mu pierwotną harmonię, której już nic zmącić
nie zdoła”

. Podobnie komentuje M. Ziółkowski: „Wówczas to w dniu „objawienia się chwały wiel-

kiego Boga i Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa” (T 12, 13) nastąpi przede wszystkim
zmartwychwstanie umarłych, czyli cudowna palingeneza ludzkości, będąca ostatecznym i całkowitym
zwycięstwem życia nad śmiercią. Zostaną wtedy odrestaurowane powalone przez śmierć na ziemię, w
proch starte ciała ludzi, które w życiu doczesnym dzięki przebóstwiającej łasce uświęcającej były
świątyniami Ducha Świętego, jak mówi św. Paweł. (...) W tym zaś odrodzeniu ludzkości będzie
działał Duch Boży, który zreintegruje i wspaniale wysublimuje cielesną materię sprawiedliwych i
tchnie w nią życie”

b) Przemienienie sprawiedliwych żyjących. Drugim wielkim aktem, który rozegra się przy przyjściu
Pańskim, będzie przemienienie, czyli transfiguracja sprawiedliwych, tych wszystkich ludzi
sprawiedliwych, którzy dożyją dnia Pana.

(1) Nauka ap. Pawła. To wspaniałe i nadprzyrodzone wydarzenie opisał ap. Paweł następująco: „Oto
tajemnicę wam objawiam (idou mysterion hymin lego): Nie wszyscy zaśniemy (pantes ou
koimethesómetha), ale wszyscy będziemy przemienieni (pantes de allagesómetha) w jednej chwili (en
atomo), w oka mgnieniu (en hripe ofthalmou), na odgłos trąby ostatecznej (en te eschate salpingi) i
umarli wzbudzeni zostaną jako nieskażeni (kai hoi nekroi egerthesontai afthartoi), a my zostaniemy
przemienieni (kai hemeis allagesómetha). Albowiem to, co skażone (to ftharton), musi przyoblec się
(endysasthai) w to, co nieskażone (aftharsian), a to, co śmiertelne (fo thneton), musi przyoblec się w
nieśmiertelność (athanasian)” (1 Kor. 15–53 NP).

(2) Wnioski. Z przytoczonych słów ap. Pawła wynika, że w rezultacie przemienienia (transfiguracji)
dokonanego mocą Bożą nastąpi momentalna i nadprzyrodzona przemiana ciał cielesnych w ciała
duchowe – nieskazitelne, niezniszczalne, chwalebne. Znikną wówczas wszelkie ślady skażenia i
przemijania, starości, choroby czy kalectwa. Pismo Święte głosi: „Wtedy przejrzą oczy ślepych i uszy
głuchych się otworzą. Wtedy chromy jak jeleń wyskoczy i język niemych krzyknie wesoło” (Izaj. 35,
5.6 BT). Jako przykład transfiguracji ciał przy przyjściu Pańskim posłużyć może przemienienie
Chrystusa dokonane na Górze Przemienienia, gdy „zajaśniało oblicze Jego jak słońce, a szaty Jego
stały się białe jak światło” (Mat. 17, 2 NP)

. Zresztą cudowne przemienienie Chrystusa, jak również

zjawienie się Eliasza i Mojżesza „w chwale” było miniaturą paruzji „Syna Człowieczego,
przychodzącego w Królestwie swoim” (Mat. 16, 28 NP). Raz jeszcze powtórzy się przy przyjściu Pana
w skali globalnej.

(3) Efekty zewnętrzne. Wstrząsający dla niesprawiedliwych, ogarniętych trwogą gwałtownie
narastających wydarzeń groźnego dnia Pana, będzie widok tego niezwykłego zjawiska – cudownego
zmartwychwstania sprawiedliwych i ich transfiguracji, widok otwierających się grobów i świetlanych
rzesz ludu Bożego powstających z martwych. Któż potrafi opisać z jednej strony grozę zjawiska, a z
drugiej – wspaniałość triumfu wybranych Bożych nad śmiercią, starością i schorzeniem, nad
doczesnością i przemijaniem, jak również wyrazić piękno chwały Bożej zdobiącej zbawionych – gdy
zabrzmi potężny śpiew „gdzież jest o śmierci bodziec twój?”

2. WZIĘCIE LUDU BOŻEGO DO NIEBIOS

Wbrew poglądom, głoszonym przez niektóre kierunki religijne w chrześcijaństwie, a nawet główne
jego nurty, lud Boży, zmartwychwzbudzony i przemieniony, nie pozostanie na ziemi celem założenia
tutaj królestwa w sensie doczesnym i politycznym

, lecz zostanie, zabrany do Królestwa Niebios

a) Nauka Biblii. Twierdzenie powyższe znajduje pełne uzasadnienie w Piśmie Świętym. Należy do
niezwykle ważnych elementów eschatologii biblijnej, odróżniających ją od innych eschatologii
chrześcijańskich.

(1) Wypowiedzi Chrystusa. Chrystus pozostawił w tym przedmiocie, jeszcze w Wieczerniku, wyraźne
oświadczenie Powiedział: „W domu Ojca mego jest mieszkań wiele gdyby tak nie było, to bym wam
powiedział. Idę przecież (poreuomai) przygotować wam miejsce. A gdy odejdę (poreutho) i
przygotuję wam miejsce, przyjdę powtórnie (palim erchomai) i zabiorę was do siebie (kai
paralempsomai hymas pros emautón), abyście byli tam, gdzie ja jestem (hina hópou eimi ego kai
hymeis ete)” (Jan 14, 3 BT)

. Chęć zabrania swych naśladowców do Królestwa Niebios ponowił

Jezus w modlitwie arcykapłańskiej: „Ojcze! Chcę, aby ci, których mi dałeś, byli ze mną, gdzie Ja
jestem, aby oglądali chwałę moją, którą mi dałeś, gdyż umiłowałeś mnie przed założeniem świata”
(Jan 17, 24 NP).

Twierdzenie, podnoszone przez niektórych chrześcijan, jakoby życzenie Chrystusa odnosiło się
jedynie do apostołów, jest całkowicie nieuzasadnione wobec faktu, że modlitwą swą Chrystus objął
cały lud Boży, co zresztą wyraził w następujących słowach: „A nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi,
którzy przez ich słowo uwierzą we mnie” (Jan 17, 20 NP).

Z życzenia Chrystusa, jak również ze słów wypowiedzianych w Wieczerniku wynika niezbicie, że
celem chwalebnego przyjścia Chrystusa będzie wzięcie sprawiedliwych do nieba.

(2) Wypowiedź ap. Pawła. Moment zabrania sprawiedliwych z ziemi, po dopełnieniu aktu ich
zmartwychwzbudzenia i przemienienia, tak opisuje ap. Paweł: „Bo zapowiadamy wam, powołując się
na słowo Pańskie: my (hemeit), to znaczy ci, którzy przy życiu będą (hoi dzontes), ci, którzy jako
ostatni pozostaną (hoi perileipómenoi), aby doczekać się przyjścia Pana (eis ten parousian tou kyriou),
nie wyprzedzimy żadną miarą tych, którzy już pomarli (ou me fthasomen tous koimethentas). Bo na
dany znak, na głos archanioła i gdy trąba Boża zabrzmi, zstąpi z niebios Pan we własnej osobie, a ci,
którzy w Chrystusie zmarli (hoi nekroi en Christo), pierwsi z grobów powstaną (anastesontai proton).
Potem dopiero my (epesta hemeis), to znaczy ci, którzy będą przy życiu (hoi dzontes), ci, co ostatni
pozostaną (hoi perileipómenoi), porwani będziemy wraz z nimi na obłokach przestworza na spotkanie
Pana (hana syn autois harpagesómetha en nefelais eis apantesin tou kyriou eis aero). I tak
pozostaniemy na zawsze razem z Panem” (1 Tes. 4, 15–17 SK)

W świetle tej wypowiedzi staje się oczywiste, że zarówno sprawiedliwych zmartwychwzbudzonych,
jak i sprawiedliwych, którzy za życia zostaną przemienieni, Chrystus razem zabierze z ziemi i
wprowadzi do Królestwa Niebios. Wypełni się wówczas Chrystusowa obietnica z mowy pożegnalnej
w Wieczerniku.

b) Panorama wydarzenia. Jak czytaliśmy, sprawiedliwi, odziani świetlaną szatą chwały,
nieskazitelności i nieśmiertelności, zostaną zabrani z ziemi „na obłokach przestworza na spotkanie
Pana” (1 Tes. 4, 17 SK). Nastąpi wówczas uroczyste spotkanie z Panem (2 Tes. 2,1) i wprowadzenie
wybranych Bożych w przybytki nieba. Obejmijmy, raz jeszcze, jakby jednym spojrzeniem, piękną
panoramę końcowych wydarzeń.

(1) Spotkanie. Chrystus podczas swej paruzji nie zstąpi na powierzchnię ziemi, lecz otoczony
zastępami aniołów zatrzyma się w przestworzach atmosfery, skąd dokona ostatnich aktów swego
majestatycznego adwentu. Potęga Jego majestatu poruszy niebo i ziemię. Głos Jego przeniknie
królestwo grobu i śmierci i zgromadzi lud Boży wszystkich wieków. Blaskiem chwały zniweczy
niesprawiedliwych i wezwie swych wiernych do siebie. Wówczas sprawiedliwi wstąpią na „obłokach
przestworza” (1 Tes. 4,17 SK) przed oblicze Pana, gdzie odbędzie się radosne spotkanie z Jezusem i
gdzie zostaną przyłączeni do Jego paruzyjnego orszaku. Według ap. Pawła będzie to „spotkanie nasze
z nim” (2 Tes. 2, 1 NP). Któż potrafi opisać radość i szczęście zbawionych, wyrazić ludzkim językiem
nastrój i wspaniałość wydarzenia?

Sprawiedliwi w momencie zmartwychwstania i transfiguracji (przemienienia) przestaną podlegać
prawom materii i doczesnemu porządkowi rzeczy; ziemia przestanie przykuwać do swego łona tych,
którzy zostali wyzwoleni z mocy grzechu, śmierci i skażenia. Ta niezwykła w swej wspaniałości i
znaczeniu panorama spotkania ludu Bożego z Panem na obłokach przestworzy, gromadzenia się spra-

wiedliwych ze wszystkich stron ziemi wokół Pana, przebywającego na wysokościach niebieskich, jest
nie do wyrażenia ani do wyobrażenia. Raz jeszcze powtórzy się scena Eliaszowych wozów ognistych
(2 Król. 2, 11) i nastąpi kosmiczna wyprawa zastępów Bożych w przestrzenie wszechświata – w
przybytki nieba. W kategoriach dzisiejszego czasu, odkryć naukowych i fantastyki astronautycznej jest
to, choć w części, możliwe do pojęcia. Spotkanie z ukochanym Zbawicielem dopełni radości
wybrańców Bożych. Oglądali tę scenę w wizjach profetycznych prorocy Pańscy (Izaj. 60, 5–12: 66, 8–
14; 25, 6–12; 26, 1–6).

(2) W drodze do niebios. Gdy już paruzja dokona swego dzieła, gdy główny jej cel zostanie osiągnięty
– sprawiedliwi zgromadzeni i zabrani z niskości ziemi, wrogowie Chrystusowi pokonani, a szatan ze
swymi zastępami uwięziony – wówczas orszak zbawionych, wspaniały, niezliczony i piękny, okryty
chwałą, wyruszy kosmicznymi szlakami w przybytki Boże tam, gdzie mieszka Bóg. Dla ludu Bożego
przeminie wtedy bezpowrotnie smutne doświadczenie życia, cierpień i łez, zakończy się koszmar
duchowych walk i zmagań, zakończy się dramat grzechu. Przed zbawionymi otworzą się wrota
wieczności, urzeczywistnią się ostateczne dobra Boże.

c) Sprawiedliwi w niebie. Jezus powiedział, że idzie przygotować w domu swego Ojca miejsce dla
swych naśladowców: „W domu Ojca mego jest mieszkań wiele. Gdyby tak nie było, to bym wam
powiedział. Idę przecież przygotować wam miejsce. A gdy odejdę i przygotuję wam miejsce, przyjdę
powtórnie i zabiorę was do siebie, abyście i wy byli tam, gdzie ja jestem” (Jan 14, 2–3 BT). Ale gdzie
Chrystus jest? Gdzie we wszechświecie znajduje się dom Ojca?

(1) Nowe Jeruzalem. Już obecnie Pismo Święte pozwala na bliższe określenie miejsca pobytu
Chrystusa w niebie, a tym samym – przyszłego przebywania sprawiedliwych. Ponieważ Chrystus po
swym wniebowstąpieniu zasiadł przy boku Boga Ojca (Hebr. 1, 3; 8, 1; 12, 1), tron zaś Boga Ojca i
Chrystusa znajduje się w mieście Bożym, nazwanym Nową Jerozolimą (Obj. 21, 10–23; 22, 1–3), stąd
wniosek, że miejscem przygotowywanym przez Chrystusa dla sprawiedliwych będzie właśnie
Jeruzalem niebieskie. Cóż jednak Biblia mówi na temat tego niezwykłego miasta Bożego? O, mówi
wiele, w każdym razie dostatecznie dużo, aby zrozumieć, że niebo jest realnym miejscem
niewysłowionego piękna i dobra.

W świetle nauki Biblii Nowe Jeruzalem jest olbrzymim, wspaniałym miastem, wzniesionym przez
Boga, zbudowanym na dwunastu fundamentach, stanowiącym stolicę Bożą we wszechświecie (Obj.
21, 10–25, 5). To właśnie miasto – jak uczy Pismo Święte – będzie w przyszłości wiekuistym
przybytkiem Boga i Jego ludu. Przytoczmy słowa ap. Jana: „I ujrzałem niebo nowe i ziemię nową, bo
pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminęły i morza już nie ma. I Miasto Święte – Jeruzalem Nowe
ujrzałem zstępujące z nieba od Boga, przystrojone jak oblubienica zdobna w klejnoty dla swojego
męża. I usłyszałem donośny głos mówiący od tronu: „Oto przybytek Boga z ludźmi (idou he skene tou
theou meta ton anthrópon): i zamieszka wraz z nimi (kai skenósei met autou) i będą oni Jego ludem
(kai autoi laoi autou esontal), a On będzie BOGIEM Z NIMI (kai autos ho theós met autou estai,
autou theós)" I otrze z ich oczu wszelką łzę, a śmierci już odtąd nie będzie. Ani żałoby, ni krzyku, ni
trudu już (odtąd) nie będzie, bo pierwsze rzeczy przeminęły” (Obj. 21, 1–4 BT; por. Obj. 21, 24–27;
22, 3–5). Ap. Paweł głosił: „Czego oko nie widziało i ucho nie słyszało, i co do serca ludzkiego nie
wstąpiło, to przygotował Bóg tym, którzy go miłują” (1 Kor. 2, 9 NP).

Idea niebieskiej Jerozolimy znana była starotestamentalnym patriarchom, np. Abraham oczekiwał
„miasta zbudowanego na silnych fundamentach, którego architektem i budowniczym jest sam Bóg”
(Hebr. 11, 10 BT; 11, 16; por. Izaj. 65, 18), jak również apostołom, np. ap. Paweł oświadczył: „Nie
mamy tutaj trwałego miasta, ale szukamy tego, które ma przyjść” (Hebr. 13, 14 BT; 12, 22; por. Gal.
4, 26).

(2) Triumf zbawionych. Po wydarzeniach związanych z chwalebnym przyjściem Pana i Jego
powrotem wraz ze zbawionymi w przybytki chwały, nastąpi ostateczny triumf ludu Bożego. Ap. Jan
widział „rzeszę wielką, której nikt zliczyć nie zdołał, ze wszystkich narodów i pokoleń, ludów i
języków. Stali przed tronem i przed Barankiem przyodziani w białe szaty, a w rękach swych mieli

palmy” (Obj. 7, 9 SK). W ten sposób urzeczywistni się końcowy efekt planu zbawienia. Odkupieni i
wybawieni znajdą się w przybytkach Pańskich, w miejscu wiekuistej światłości Boga. Dla nich
powtórne przyjście Pana będzie końcem doczesności, ostateczną realizacją zbawienia, inauguracją
nowego życia

UWAGI KOŃCOWE

1. Źródło duchowych sił. Jak w czasach starotestamentalnych oczekiwanie na przyjście Mesjasza, tak
w czasach nowotestamentalnych oczekiwanie na wtórne przyjście Chrystusa jest najważniejszym
faktem teologii chrześcijańskiej, ideałem naśladowców Chrystusowych. Świadomość, że Pan
przyjdzie jeszcze raz, była nie tylko w czasach apostolskich źródłem chrześcijańskiej nadziei,
pociechy wśród cierpień, mobilizacji duchowych sił, zachętą do rozwoju charakteru i krzewienia
królestwa Bożego, ale także ma być i dzisiaj, właśnie dzisiaj, źródłem szczególnych sił ducha na
drodze chrześcijańskiego życia – w służbie Boga i człowieka.

2. Kwestia przygotowania. Najważniejszą sprawą jest oczywiście przygotowanie się na przyjście Pana
i nasze z Nim spotkanie. Jakże aktualne są słowa ap. Piotra: „Skoro to wszystko ma ulec zagładzie, to
jakimiż powinniście być wy w świętym postępowaniu i w pobożności. Jeżeli oczekujecie i pragniecie
gorąco nastania dnia Bożego, z powodu którego niebiosa w ogniu stopnieją i rozpalone żywioły
rozpłyną się? Ale my oczekujemy nowych niebios i nowej ziemi według obietnicy, w których mieszka
sprawiedliwość. Przeto, umiłowani, oczekując tego starajcie się, abyście znalezieni zostali przed nim
bez skazy i bez nagany, w pokoju. A cierpliwość Pana naszego uważajcie za ratunek, jak i umiłowany
brat nasz, Paweł, w mądrości, która mu jest dana, pisał do was” (2 Piotra 3, 10–15 NP).

3. Potrzeba naszych dni. Kościół, który nie oczekuje swego Pana, nie wypełnia powierzonego przez
Niego zadania. Dzisiejszemu chrześcijaństwu potrzebne jest ożywienie nauki o bliskim chwalebnym
przyjściu Chrystusa, tego szczególnie cennego klejnotu apostolskiego skarbca wiary i źródła duchowej
odnowy chrystianizmu. Naszą postawą chrześcijańską, pracą i działaniem na rzecz krzewienia
Ewangelii, moralnego i społecznego rozwoju człowieka możemy przyspieszyć dzień przyjścia
Pańskiego. Możemy go również opóźnić przez oziębłość w wierze i służbie. Pan jednak pragnie zastać
nas „czuwających” (Łuk. 12,37) NP). Dlatego pracujmy i módlmy się wraz z ap. Janem: „Przyjdź,
Panie Jezu”. Wraz z ap. Pawłem mówmy –„Maranatha!”

O powtórnym przyjściu Chrystusa mówi olbrzymia liczba tekstów Pisma Świętego, zwłaszcza zaś interesująca

jest wypowiedz w Liście do Hebrajczyków: „Tak i Chrystus, raz ofiarowany, aby zgładzić grzechy wielu, drugi
raz (deuterou) ukaże się (ofthisetai) niezależnie od grzechu ku zbawieniu (eis soterian) tym, którzy go oczekują
(tois auton apekdechómenois)” (Hebr. 9, 28 NP). Tekst ten mówi wyraźnie o „drugim” (deuterós) przyjściu
Pana.

Wyrażenie „drugi adwent” jest technicznym terminem teologicznym na określenie powtórnego przyjścia

Chrystusa (secundum Christi adventus); słowo „adwent” (łac. adventus) zaczerpnięte zostało z Wulgaty i
oznacza przyjście, nadejście. Szczególnie rozpowszechnione jest w języku angielskim. W języku polskim termin
„adwent” używany jest przeważnie w sensie liturgicznym na oznaczenie części katolickiego roku liturgicznego
poprzedzającego Boże Narodzenie. Używany jest również, choć rzadziej, w sensie eschatologicznym, na
oznaczenie powtórnego przyjścia Pana. Kościół adwentystyczny używa terminu w sensie eschatologicznym.

Greckim odpowiednikiem słowa „adventus” jest słowo „paruzja” (parousia), będące również teologicznym

terminem technicznym – nawet ściśle biblijnym – na określenie wtórego przyjścia Chrystusa. Por. s. 718.

Por.: „Oczekując błogosławionej nadziel (prosdechómenoi ten makarian elpida) i objawienia chwały (kai

epifaneian tes dókses) wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Chrystusa Jezusa (ton megalou theou kai soteros
hemon, Jesou Christou)” (Tyt. 2. 13 NP).

Słowa „eschatologia” pochodzi od dwóch słów greckich: eschatos – ostateczny, logos – nauka. Eschatologia to

nauka o rzeczach ostatecznych, końcowych.

Pierwsze przyjście Chrystusa miało charakter mesjański, soteriologiczny (odkupieńczy), drugie będzie mieć

charakter eschatologiczny (ostateczny). Pierwsze było w uniżeniu, drugie będzie w chwale.

Wg danych szacunkowych i wiersz na każde 25 wierszy Nowego Testamentu mówi o wtórej paruzji Chrystusa.

Pełna wypowiedź wg oryg. gr.: Idou elthen kyrios en hagiais myriasin autou, poiesai krisin kata panton kai

elenksai pantas tous asebeis peri panton ton ergon asebeias auton non esebesan kai peri panton ton skleron non
elalesan kat autou hamartoloi asebeis.

Por. także Jer. 25, 30-33; Ezech. 30, 2; Dan. 2. 44. 45; Joel 1, 15; 2, 2.11; 3, 14–17; Amos 5, 18-20; Abdyj. 1,

15; Mich. 1, 3-6; Nah. 1, 3–6; Abak. 2, 3; 3, 3–15; Sof. 1, 14–18; Agg. 2, 22–24; Zach. 2, 10–13; 14, 1–11;
Malach. 3, l–5; 4, 1.

Inne fragmenty mowy pożegnalnej mówiące o „przyjściu” dotyczą objawienia się Chrystusa po

zmartwychwstaniu (Jan 14, 19. 20; por. Dz. Ap. 10. 40. 41; Jan 16. 16–22) i nawiedzeń przez Ducha Świętego
(Jan 14, 21–24), nie posiadają więc sensu eschatologicznego.

Ostatnia część zdania wymaga bliższej analizy. Część ta brzmi po grecku: houtos eleusetai hon trópon

etheasasthe auton poreuomenon eis ton ouranon. Rozbiór gramatyczny zdania przedstawia się następująco:
„houtos” – tak, tak tylko, tak bardzo, tak zupełnie, tak więc, w takich okolicznościach; „elusetaj” – przyjdzie
(3-os, fut. od erchomai - przychodzę); „hon trópon” = tym sposobem, tak jak (hon = ten + ho tropos = sposób,
charakter, tryb, postępowanie); „etheasasthe – widzieli (aort od theomai = widzę); „auton” = go; poreuómenon”
= idącego (part. od poreuo – iść, poruszać się, udać się w podróż); „eis ton ouranón” – do nieba.

Wg BT: „Pokutujcie więc i nawróćcie się. aby grzechy wasze zostały zgładzone, aby nadeszły od Pana dni

ochłody, aby tez posłał wam zapowiedzianego Mesjasza, Jezusa, którego niebo musi zatrzymać aż do czasu
odnowienia wszystkich rzeczy, co od wieków przepowiedział Bóg przez usta swoich świętych proroków” (Dz.
Ap. 3, 19–11 BT).

Wg BT: „Przez to wartość tej waszej wiary okaże się wiele cenniejsza od złota, które ma przepaść, a które

ogniem ma być wypróbowane, na sławę, chwałę i przy objawieniu Jezusa Chrystusa”.

Por.: „Ale w tej mierze, jak jesteście uczestnikami cierpień Chrystusowych, radujcie się abyście i podczas

objawienia chwały jego radowali się i weselili”.

Por.: „Starszych więc wśród was napominam jako również starszy i świadek cierpień Chrystusowych oraz

współuczestnik chwały, która ma się objawić”.

Por.: „A gdy objawi arcypasterz, otrzymacie niezwiędłą koronę chwały”.

Por.: „Gdyż oznajmiliśmy wam moc i powtórne przyjście Pana naszego, Jezusa Chrystusa, nie opierając się na

zręcznie zmyślonych baśniach, lecz jako naoczni świadkowie jego wielkości”.

Por.: „I mówić: Gdzież jest przyobiecane przyjście jego? Odkąd bowiem zasnęli ojcowie, wszystko tak trwa,

jak było od początku stworzenia”.

Por.: „Ale teraźniejsze niebo i ziemia mocą tego samego Słowa zachowane są dla ognia i utrzymane na dzień

sądu i zagłady niezbożnych ludzi”.

Por.: „I oczekiwać Syna jego z niebios (kai anamenein ton hyion autou ek ton ouranon), którego wzbudził z

martwych, Jezusa, który nas ocalił (ton hryómenon) przed nadchodzącym gniewem Bożym (ek tes orges tes
erchomenes)”.

Por. „Bo któż jest nadzieją naszą, albo radością, albo koroną chwały przed obliczem Pana naszego, Jezusa

Chrystusa, w chwili Jego przyjścia? Czy nie wy”.

Por.: „Aby serca wasze były utwierdzone, bez nagany w świątobliwości przed Bogiem i Ojcem naszym na

przyjście Pana naszego Jezusa, Chrystusa, ze wszystkimi świętymi jego”.

Por.: „A to wam mówimy na podstawie słowa Pana, że my, którzy pozostaniemy przy życiu aż do przyjścia

Pana, nie wyprzedzimy tych, którzy zasnęli. Gdyż sam Pan na dany rozkaz, na głos archanioła i trąby Bożej
zstąpi z nieba; wtedy najpierw powstaną ci, którzy umarli w Chrystusie” (1 Tes. 4, 15.16 NP).

Por.: „Potem my, którzy pozostaniemy przy życiu, razem z nimi porwani będziemy w obłokach w powietrze,

na spotkanie Pana; i tak zawsze z Panem będziemy” (1 Tes. 4, 17 NP).

Por.: „Sami bowiem dokładnie wiecie, iż dzień Pański przyjdzie jak złodziej w nocy”.

Por.: „A sam Bóg pokoju niechaj was w zupełności poświęci, a cały duch wasz i dusza, i ciało niech będą

zachowane bez nagany na przyjście Pana naszego, Jezusa Chrystusa”.

Por.: „A wam, uciśnionym wraz z nami, dać ulgę, gdy z nieba objawił się Pan Jezus z aniołami mocy swojej w

płomienistym ogniu, wymierzając karę tym, którzy Boga nie uznają i nie są posłuszni Ewangelii Pana naszego
Jezusa”.

Por. „Co się zaś tyczy przyjścia Pana naszego, Jezusa Chrystusa i spotkania naszego z nim, to prosimy was,

bracia, abyście nie tak szybko dali się zbałamucić i nastraszyć czy to przez jakieś wyrocznie czy przez mowę,
czy przez list, rzekomo przez nas pisany, jakoby już nastał dzień Pański. Niechaj was nikt w żaden sposób nie
zwodzi; bo nie nastanie pierwej zanim nie przyjdzie odstępstwo i nie objawi się człowiek niegodziwośći, syn
zatracenia”.

Określenie „te epifaneia tes parousias auton” jest bardzo znamienne. Wskazuje bowiem, że „paruzji”

Chrystusa, czyli jego przyjściu, będzie towarzyszyć również „epifania”, czyli blask, a więc ze są to zjawiska
równoczesne, a nie, jak twierdzą niektóre eschatologie chrześcijańskie, np. ugrupowań badackich, ze są to
zjawiska odrębne – por. H. Turkanik, Epifania (Słowo Prawdy, nr 7-8/1971, s .8); tenże, Powtórne przyjście
Pana Jezusa Chrystusa, Poznaj Biblię, t. II, Warszawa 1972.

Por.: „Tak iż nie brak wam żadnego daru łaski, wam, którzy oczekujecie (apekdechomenous) objawienia Pana

naszego, Jezusa Chrystusa”.

Por.: „Albowiem, ilekroć ten chleb jecie, a z kielicha tego pijecie, śmierć Pańską zwiastujcie, aż przyjdzie”.

Por.: „A każdy w swoim porządku: jako pierwszy Chrystus, potem ci, którzy są Chrystusowi w czasie

przyjścia jego”.

Por.: „Jakoście zresztą po części nas już poznali, że jesteśmy chlubą waszą, Jak wy naszą, w dzień Pana

naszego Jezusa”.

Por.: „Albowiem sądzę, że utrapienia teraźniejszego czasu nic nie znaczą w porównaniu z tą chwałą, która ma

się nam objawie”.

Por.: „Bo stworzenie z tęsknotą oczekuje (he apokaradokla – oczekiwanie) objawienia synów Bożych".

Por.: „Że i samo stworzenie będzie wyzwolone (eleutherothesetai) z niewoli skażenia. ku chwalebnej wolności

dzieci Bożych (eis ten eleutherian tes dókses ton teknon tou theou)”.

Por.: „A nie tylko ono, lecz i my sami (alla kal autoi), którzy posiadamy zaczątek Ducha (ten aparchen tou

pneumatos echontes), wzdychamy w sobie, oczekując synostwa (hyiothesian apekdechómenoi), odkupienia ciała
naszego (ten apolytrosin tou sómatos hemon)”.

Por.: Mając tę pewność, że ten, który rozpoczął w was dobre dzieło, będzie Je też pełnił aż do dnia Chrystusa

Jezusa”.

Por.: „Abyście umieli odróżniać to, co słuszne od tego, co niesłuszne, abyście byli czyści i bez nagany na

dzień Chrystusowy”.

Słowo „deksei” (objawi), pochodzi od źródłosłowu „deiknymi”, które znaczy: pokazać, okazać, wydobyć na

jaw, wykazać, przedstawić, dowieść, udowodnić.

Wg oryg. gr.: en eschatais hemerais (w dniach ostatecznych).

Por.: „Lecz wy umiłowani, przypominajcie sobie słowa ongiś wypowiedziane przez apostołów Pana naszego,

Jezusa Chrystusa, gdy mawiali do was: W czasie ostatecznym wystąpią szydercy, postępujący według
niezbożnych pożądliwości swoich”.

Pogląd taki głosi tzw. teologia „paruzji zrealizowanej”, popularnej w kołach prawosławnych.

Pogląd taki reprezentują ugrupowania wywodzące się od Russela (Świadkowie Jehowy, Badacze Pisma

Świętego, Epifaniści).

Poglądy te przyjęte są w teologii protestanckiej, dzielą się na różne odcienie, m. in. np. rozróżnia się

niewidzialną paruzję oraz widzialną epifanię, a ostatnio przenikają także do teologii rzymskokatolickiej – por.
„Znaki Czasu”, nr 11/73.

Wg oryg. gr.: fos aprósiton.

Wg oryg. gr.: en pyri flogós.

Wg oryg. gr.: met angelon dynameos autou.

Biblia Tysiąclecia mówi, że nadchodzi „z miriadami swoich świętych” (Judy 14 BT).

Por.: „Potem ujrzałem niebo otwarte: i oto – biały koń, a ten, co na nim siedzi, zwany Wiernym i

Prawdziwym, oto ze sprawiedliwością sądzi i walczy. Oczy Jego jak płomień ognia, a wiele diademów na Jego
głowie, ma wypisane imię, którego nikt nie zna prócz Niego. Odziany jest w szatę, we krwi skąpaną, a imię Jego
nazwano: Słowo Boga. A wojska, które są w niebie towarzyszyły Mu na białych koniach – wszyscy odziani w
biały czysty bisior. A z Jego ust wychodzi ostry miecz, by nim uderzył narody: On paść będzie laską żelazną i
On wyciska tłocznię wina zapalczywego gniewu wszechmocnego Boga. A na szacie i na biodrze ma wypisane
imię: KRÓL KRÓLÓW I PAN PANÓW” (Obj. 19, 11–16 NP).

Przytoczony z BG werset jest bardziej zgodny z oryginałem greckim niż niektóre nowoczesne przekłady.

Oryginał stwierdza, że sam Pan zstąpi z nieba „en keleusmati, en fone archangelou kai en salpingi theou”, tzn.
„wśród rozkazów (okrzyków), głosu archanioła i (dźwięku) trąby Bożej”. Słowo greckie „to keleusma” znaczy:
rozkaz, nakaz, wołanie, nawoływanie, krzyk, zgiełk; „ho keleusmos” – rozkazywanie, rozkaz.
będzie miało określony przebieg, że dziać się będzie w określonym czasie i przestrzeni. Nie będzie zjawiskiem
statycznym, jego niezwykły dynamizm zarysuje się gwałtownie i kontrastowo na tle zjawisk ziemskich i
kosmicznych, a także na tle dziejowego spiętrzenia się wydarzeń ostatnich i rzeczy ostatecznych.

Biblia mówi o „niebie niebios” (2 Kron.6, 18 BG), lub „trzecim niebie” (2 Kor. 12, 2.4 BG; Obj. 22, 1–3).

Nie znaczy, że w jakimś momencie nie będzie uchwytne dla aparatów astronomicznych, obsługiwanych przez

ludzi i penetrujących przestrzenie wszechświata. Bez znaczenia jest przy tym jak długo Chrystus będzie
przemierzał szlaki kosmiczne i z jaką szybkością. Są to zagadnienia całkowicie nieistotne w skali wszechmocy
Bóstwa. Nauka najnowsza zna już dzisiaj szybkości większe nit szybkość światła, uchodząca do niedawna za
największą znaną we wszechświecie. Zresztą cóż można powiedzieć o tajemnicach Stwórcy wszechrzeczy?
przestrzeń i czas istnieją wyłącznie dla ludzi, nie istnieją natomiast dla Boga.

Skoro paruzja zamanifestuje się przede wszystkim, jak można słusznie sądzić, na ekranach aparatów

astronomicznych penetrujących kosmos, wzbudzi niezwykłe zainteresowanie wśród uczonych i w opinii
publicznej. Komunikaty radiowe nadawać będą poszczególne fazy rozwoju „niezidentyfikowanego” bliżej „zja-
wiska” kosmicznego, jakim będzie paruzja aż do momentu, gdy ludzie własnym oglądem zobaczą majestatyczne
przyjście Pana na doraźny sąd świata, nie traktowany poważnie i nieoczekiwany. Można wyobrazić sobie
przerażenie, jakie ogarnie świat, wstrząs psychiczny, który stanie się udziałem przeważającej części ludzi. Biblia
mówi: „wtedy biadać będzie wszystkie pokolenia ziemi” (Mat. 24, 30 NP).

Przez spadanie gwiazd rozumieć należy spadanie meteorytów. Nie jest pewne jaki będzie zasięg katastrofy

kosmicznej, ale w świetle teologii biblijnej .należy uważać, ze katastrofa ta obeimie jedynie naszą planetę
(atmosferę i powierzchnię ziemi), a nie cały wszechświat, jak niektórzy błędnie rozumieją. „Niebo”, to przede
wszystkim nasza atmosfera, a nie wszechświat.

Wg NP: „A dzień Pański nadejdzie jak złodziej: wtedy niebiosa z trzaskiem przeminą (en he hol ouranoi

hroidzedon pareleusontai), a żywioły rozpalone stopnieją (stoichela de kausoumena lythesetai), ziemia i dzieła
ludzkie na niej spłoną (kai ge kai ta en aute erga heurethesetai)”. Skoro to wszystko ma ulec zagładzie
(lyomenon), to jakimiż powinniście być wy w świętym postępowaniu i w pobożności, jeśli oczekujecie i
pragniecie gorąco nastania dnia Bożego, z powodu którego niebiosa (ouranoi) w ogniu stopnieją (pyroumenoi
lythesontai) i rozpalone żywioły rozpłyną się? (kai stoicheia kausoumena teketai)”.

Por.: „ziemia rozpadnie się w drobne kawałki, ziemia pękając wybuchnie” (Izaj. 24, 19 BT); „gwiazdy się w

ogniu rozsypią” (2 Piotra 3. 10 BT).

O znaczeniu wyrazu por.: A. Deissmann, Licht vom Osten. Tubingen, 1923, l0n. 314–320; Milligan, St. Pauls

Epistles to the Thessalonians, London 1908, 145–148; M. Dibelius, An die Tessalonicher III, an die Philipper
(Handbuch zum N. T., III, Die Briefe des Apostels Paulus, II) (Tubingen 1911, 12) Exc.,: Der Gebrauch des
Wortes parusia; L. Gerfaux, Le Christ, dz. cyt. 29, 32; B. Rigaux, Saint Paul, 196 nn; A. Faillet, Parousie, DBS
VI (1960) 1331–1419 (paruzja w listach Pawłowych, tamże, 1381–1384).

Por. Eurypides, Alcest 209; Sofokles, Elektra, 1104.

Eschatologia św. Pawła (Studia Theologica Varsaviensia, nr 1/63, s. 41.42); por. Podręczna Encyklopedia

Biblijna, hasło: „Paruzja”; The Interpreter Dictionary of the Bibie, t. 3, s. 65, hasło: „Parousia”.

Por. Podręczna Encyklopedia Biblijna, hasło: „Paruzja”.

Por. J. Stępień, dz. cyt., s. 44.

Por. Z. Abramowiczówna, Słownik grecko-polski.

Słowo oddane jest następującymi wyrażeniami: w 2 Tes. 2, 8 (blask – NP, BT); 1 Tym. 6, 14(przyjście – NP;

objawienie się – BT); 2 Tym. 4, 1 (objawienie – NP, pojawienie się – BT); t, 8 (przyjście – NP, pojawienie się –
BT); Tyt. 2, 13 (objawienie – NP, BT).

Por. J. Stępień, dz. cyt, s. 46.

J. Stępień, dz. cyt., s. 48; por. B. Rigaux, Saint Paul, s. 206.

Por. Z. Abramowiczówna, dz. cyt., t. 1, s. 270.

Por. z. Węclewski, Słownik grecko-polski; z. Abramowiczówna, dz. cyt. t. 2, s. 312.

Mat. 10, 23; 16, 27; 24, 39.42.43.44.46; Mar. 8, 38; 9, 1; 12, 9; 13, 26.36; Łuk. 9, 26; 12, 36.37.38.39.40; 21,

27; Jan 14, 3.28; 21, 22.23; Dz. Ap. 1, 11; 2, 20; 1 Kor. 11, 26; 1 Tes. 1, 10; 5, 2; 2 Tes. 2, 10; Judy 14; Obj. 1,
7.8; 3, 11; 4, 8; 14, 15; 16, 15; 22, 7.12.20.

Por. Z. Abramowiczówna, dz. cyt., t. 4, s. 493.

Por. tamże, t. 3, s. 739.

Słowo „hypostrefo” występuje w Nowym Testamencie 34 razy w znaczeniu ogólnym, np. Gal. 1, 17; Hebr. 7,

l; 2 Piotra 2, 21.

W sensie ogólnym słowo „katabaino” użyte zostało w następujących tekstach: Mat. 3, 16; 28, 2; Obj. 3, 12;

16, 21; 12, 12.

Por. Seventh-day Adventists Answer Question on Doctrine, s. 450; W. E. Vine, Expository Dictionary, hasła:

„Come”, „Appear”, „Reveal”, „Return”, „Depart”.

Teologia kosmosu, s. 94.

Powszechne eschatologie chrześcijańskie opierają się w zasadzie jedynie na Ewangeliach, nie uwzględniając

elementów eschatologicznych występujących w pozostałych księgach. Uczą, że przy przyjściu Pańskim
odbędzie się Sąd Ostateczny i założone zostanie królestwo Boże. Pomijają całkowicie kwestie tysiącletniego
królestwa Chrystusowego w niebie, po którym odbędzie się. Sąd Ostateczny, odnowa ziemi i ustanowienie
wiekuistego królestwa Bożego. Powtórne przyjście Pańskie wprowadzi dzieje świata w ostatnią fazę realizacji
dóbr eschatologicznych.

Joel głosił, że „ziemia ta jest przed nim jak ogród Eden, lecz za nim będzie pustym stepem” (Joel 2, 3 BT).

Na określenie pustyni arabskiej, z której wyruszyły w średniowieczu hordy Saracenów, Biblia używa tego

samego słowa „abyssos” (por. Obj. 9, 1). Hebrajskim odpowiednikiem słowa „abysoss” (czeluść), jest słowo
„tehom”, którym określony został chaotyczny stan pierwotnej powierzchni ziemi. Słuszne jest więc traktowanie
apokaliptycznej „abyssos” jako powierzchni naszej planety po przejściu ostatnich kataklizmów i aktów
eschatologicznych, jako miejsca więzienia szatana.

Jakże różna będzie reakcja sprawiedliwych od reakcji niesprawiedliwych! Jedni będą wznosić ręce do Pana

przychodzącego na obłokach, inni – modlić się do gór i skał, by zakryły ich przed obliczem Chrystusa (Obj. 8,
18).

Poglądy głoszące założenie przez Chrystusa na ziemi w rezultacie Jego paruzji tysiącletniego królestwa sq

niezgodne ze Słowem Bożym. Chrystus Pan podczas paruzji nie zstąpi na powierzchnię ziemską i nie założy tu
swego królestwa.

Obok zmartwychwstania sprawiedliwych nastąpi również w dniu Pańskim zmartwychwzbudzenie niektórych

niesprawiedliwych, tych zwłaszcza, którzy odegrali szczególnie haniebną role przy śmierci Chrystusa i w
dziejach Kościoła. Biblia mówi, że ujrzą go także ci, „którzy Go przebili” (Obj. 1. 7 NP). Chrystus nadmienił o
tym kapłanom sądzącym Go, mówiąc, że ujrzą Syna Człowieczego „siedzącego na prawicy mocy Bożej i
przychodzącego (erchomenon) na obłokach nieba” (Mat. 26, 84 NP). Niestety, nie będzie im wówczas dane
uczestniczyć w chwale sprawiedliwych. Jako niesprawiedliwi podzielą los niesprawiedliwych (por. Dan. 12, 2).

Z. Łyko, Adwentyzm, s. 250; Biblia Tysiąclecia, s. 1417 – komentarz do 1 Kor. 15, 44; E. Dąbrowski, Listy

do Koryntian, s. 283.284).

Eschatologia św. Pawła (Studia Theologica Varsavlensia, nr 1/1963, s. 136).

Dz. cyt., s. 169.

Na określenie transfiguracji Pismo Święte używa dwóch określeń: „metaschematidzo” i „metamorfoo”. Oba

terminy oznaczają przekształcenie, przeobrażenie, przemianę. Pierwszy występuje w Filip. 3, 21 (por. 2 Kor. 11,
14), drugi w Mat. 17, 2.

Założenie bezpośrednio po paruzji tysiącletniego królestwa ziemskiego głoszą kierunki chiliastyczne, od

chiliazmu klasycznego pierwszych wieków poapostolskich począwszy, a skończywszy na chiliastycznych
poglądach „Świadków Jehowy”. Założenie królestwa Bożego na ziemi głosi również doktryna
rzymskokatolicka.

Teologia biblijna, a w ślad za nią – adwentystyczną – nie posiada cech chiliastycznych w historycznym słowa

tego znaczeniu, tj. według wzorów chiliazmu poapostolskiego, klasycznego.

Słowo „paratómpsomai” (zabiorę) pochodzi od stówa „paralambano”, które znaczy: wziąć, zabrać, zagarnąć,

ściągnąć do siebie, wziąć do niewoli, schwytać.

Na określenie: „porwani będziemy”, apostoł użył określenia greckiego „harpagesómetha”, które pochodzi od

słowa „harpadzo”, oznaczającego: porwać, schwytać, złapać, uprowadzić, chwycić szybko. Hipokrates
posługiwał się tym wyrażeniem na określenie pochwytywania kawałków żelaza przez magnes – por. z.
Abramowiczówna, Słownik grecko-polski, t. I, a. 333. Interesujące są również słowa Chrystusa: „A gdy Ja będę
wywyższony ponad ziemię, wszystkich do siebie pociągnę” (Jan 12, 32 NP).

Paruzja nie oznacza końca spraw ludzi i świata. Finał nastąpi dopiero po tysiącletnim królestwie Chrystusa

wraz ze sprawiedliwymi w niebie. Jeszcze mieć będzie miejsce sąd ostateczny, pożoga kosmiczna i wspaniała
odnowa ziemi.

* * *

Rozdział siedemnasty

Znaki czasu

ZASADA WIARY

Czas powtórnego przyjścia Chrystusa określają przepowiedziane przez Pismo Święte „znaki czasu" i
chociaż „dnia i godziny przyjścia pańskiego" nikt nie zna, to jednak wypełniające się w świecie
współczesnym znaki wskazują na powagę czasu, potrzebę uświęcenia serc i przygotowania się na
spotkanie Pana.

Wykład

UWAGI WSTĘPNE

1. Kwestia czasu paruzji. W poprzednim rozdziale omawialiśmy takie aspekty drugiego adwentu
Chrystusa, jak jego pewność, natura i znaczenie. Nie poruszono natomiast kwestii czasu paruzji.
Pytanie: kiedy przyjdzie Pan? będzie przedmiotem rozważań niniejszego rozdziału. Jest to zagadnienie
niezwykle ważne, samo w sobie pasjonujące, dlatego wymaga osobnego omówienia.

2. Stanowisko Kościołów. W chrześcijaństwie powszechnym utrwaliło się błędne przekonanie,
podtrzymywane przez najpoważniejsze autorytety kościelne i kierunki teologiczne, że problem czasu
paruzji nie należy do istoty rzeczy i nie powinien wchodzić w sferę dociekań religijnych i
teologicznych jako problem trudny i niepewny. Zwolennicy tego poglądu powołują się zazwyczaj na
znane słowa Chrystusa, że „o tym dniu i godzinie nikt nie wie; ani aniołowie w niebie, ani Syn, tylko

sam Ojciec” (Mat. 24, 36 NP). W konsekwencji zagadnienie czasu przyjścia Pańskiego
wyeliminowane zostało z teologicznych rozważań kół kościelnych, w nauce religii pomija się je cał-
kowitym lub prawie całkowitym milczeniem.

3. Stanowisko Biblii. Tymczasem w świetle nauki Pisma Świętego sprawa bynajmniej nie wygląda w
ten sposób, bo choć „dnia i godziny” przyjścia Pańskiego nikt nie zna, tylko sam Bóg, nie znaczy to
wcale, że nie zostało w Biblii nic na ten temat powiedziane, że Biblia nie scharakteryzowała w sposób
ogólny np. epoki przyjścia Pańskiego, czasów poprzedzających to przyjście. Zagadnienie czasu paruzji
interesowało już apostołów. Oni to przecież zwrócili się do Chrystusa z następującą prośbą: „Powiedz
nam, kiedy to się stanie i jaki będzie znak twego przyjścia i końca świata?” (Mat. 24, 3 NP). Chrystus
nie podał im co prawda „dnia i godziny” swego przyjścia, lecz przedstawił szereg znaków, po których
mają wyznawcy Jego poznać bliskość tego wspaniałego wydarzenia. Wiele na ten temat powiedzieli
również w Starym Testamencie prorocy, a w Nowym – apostołowie.

4. Stanowisko teologii biblijnej. Mnogość zapowiedzianych przez Pismo Święte znaków czasu
pozwala, w świetle zwłaszcza biblijnych cykli profetycznych, na stosunkowo dokładny opis
teologiczny epoki poprzedzającej chwalebne przyjście Pana, czyli czasów eschatologicznych,
końcowych.

A. PROFETYCZNA WIZJA NOWOTESTAMENTALNYCH DZIEJÓW ŚWIATA

Pismo Święte to w znacznej mierze księga prorocza, najważniejszą zaś treścią biblijnego profetyzmu
jest, pochodząca z natchnienia Bożego, przepowiednia przyszłości. Wszak Boża wszechwiedza, a w
tym jej rys szczególny – znajomość przyszłości, jest jednym z najwybitniejszych atrybutów Boga
(Izaj. 41, 22.23; 42, 9; 43, 9; 44, 7; 45, 11). Obok licznych proroctw mesjańskich i historycznych,
które wypełniły się w dziejach odkupienia, Biblia zawiera wiele proroctw eschatologicznych wciąż
jeszcze czekających na swoje wypełnienie. Zwraca zwłaszcza uwagę na szereg równoległych, choć
wyrażonych w odmiennej formie, cyklów profetycznych dotyczących przyszłości, kończących się
chwalebnym przyjściem Pana. Do najważniejszych z nich należą bez wątpienia historyczno-
eschatologiczne przepowiednie Chrystusa, Księgi Daniela i Księgi Apokalipsy.

I. PANORAMA PRZYSZŁOŚCI NAKREŚLONA PRZEZ CHRYSTUSA

W odpowiedzi na pytanie uczniów dotyczące czasu paruzji – „powiedz nam, kiedy to się stanie”

–

Chrystus nakreślił apostołom panoramę dziejów nowotestamentalnych, dokonując wnikliwej
charakterystyki czasów poprzedzających Jego chwalebne przyjście. Przede wszystkim zobrazował
zburzenie Jerozolimy przez wojska rzymskie i na tle tego wstrząsającego wydarzenia przedstawił
zakończenie obecnej postaci świata

. Zniszczenie Jerozolimy miało być figurą końca świata. Bliższa

analiza mowy eschatologicznej Chrystusa wygłoszonej na Górze Oliwnej wykazuje, że Jezus nakreślił
w niej, w ujęciu perspektywicznym, rozwój epokowych wydarzeń czasów nowotestamentalnych, od
wniebowstąpienia Pańskiego do czasu paruzji.

1. TRAGEDIA ŚWIĘTEGO MIASTA

W panoramie czasów eschatologicznych, obejmujących całą nowotestamentalną epokę dziejów
świata

, pierwszym chronologicznie wydarzeniem historycznym było przepowiedziane przez

Chrystusa zburzenie Jerozolimy.

a) Przepowiednią. W ostatnim tygodniu swej ziemskiej misji, w tygodniu paschalnym, Chrystus
kilkakrotnie wspominał o zagładzie świętego miasta. Mówił o tym przed triumfalnym wjazdem do
Jerozolimy (Łuk. 19, 41–44), jak również wtedy, gdy opuszczał dziedziniec świątyni i wyrzekł słowa
dotyczące losów Jerozolimy: „Nie pozostanie tutaj kamień na kamieniu, który by nie został
rozwalony” (Mat. 24, 2 NP). Do tego właśnie wydarzenia nawiązał Jezus w swej mowie
eschatologicznej. Przepowiedział w niej rozruchy polityczne w ówczesnej Palestynie i oblężenie
miasta przez wojska, rzymskie (Łuk. 21, 20), nastanie czasu terroru i ucisku (Łuk. 21, 23), zagładę

miasta, wytępienie ludu, niewolę i rozproszenie narodu (Łuk. 21, 22.23; 19, 43.44).

b) Wypełnienie. M. Ziółkowski, znany teolog rzymskokatolicki relacjonuje: „Przepowiednia
zburzenia Jerozolimy spełniła się we wszystkich szczegółach. W roku 70 zapłaciło to bogobójcze
miasto na rzecz Rzymian – zwycięzców wysoką kontrybucję z krwi i mienia. Żeby poznać historię
tego strasznego wydarzenia, wystarczy przeczytać książkę naocznego świadka, Józefa Flawiusza: De
bello Judaico. Można się na podstawie tego dokumentu przekonać, jak to „w rozstępie czasu
oznaczonym słowa Jezusa, zgłoska po zgłosce, z dokładnością potwierdzone zostały krwią i ogniem
historii” (Papini).

Posłuchajmy kilku fragmentów historii tego okropnego wydarzenia. Rzymianie – ci „władcy świata”,
których ich własny poeta, Wergiliusz, pouczał i upominał, by panowali nad narodami, oszczędzali
poddanych, a zwalczali dumnych, kiedy się dowiedzieli, że w ujarzmionej Palestynie wybuchło
przeciw nim powstanie, natychmiast wsiedli na okręty i wyruszyli na wojnę. Po wylądowaniu w Pale-
stynie zbrojne legiony rzymskie pod dowództwem Wespazjana, późniejszego cesarza, a następnie jego
syna, Tytusa wszędzie krwawo tłumiły powstanie. Wreszcie po zdławieniu rebelii na prowincji Tytus
uderzył na Jerozolimę. O tym, w jak okropnych warunkach znajdowali się mieszkańcy oblężonej
stolicy, tak pisze Józef Flawiusz we wspomnianym dziele „De bello Judaico”: „Z chwilą, gdy miasto
zostało istotnie ze wszystkich stron szczelnie zamknięte, znikła dla Żydów wszelka nadzieja ratunku, a
głód, szerząc się coraz gwałtowniej, niszczył teraz lud całymi domami i rodzinami Dachy były
przepełnione przymierającymi niewiastami i dziećmi, w ulicach leżały trupy starców, chłopcy i
młodzieńcy z głodu opuchli wałęsali się jak mary po rynkach, gdzie bądź padając z wycieńczenia.
Nikt sił już nie miał dla grzebania swych bliskich; ci, co się jeszcze jako tako trzymali, stali bezradni
wobec niesłychanej ilości zwłok, lub też trwożliwie od nich stronili, aby nie patrzeć na to, co ich
samych czekało. Niejeden, grzebiąc kogoś, sam padał na zwłoki i konał; byli i tacy, którzy dowlekli
się do grobowisk, aby tam umrzeć. Żaden lament nie odezwał się tam nad umarłymi, żadna pieśń nie
użaliła się nad ich losem, głód stępił w ludziach wszelkie uczucie, umierający patrzyli błędnymi
oczyma, a z ustami otwartymi na tych, którym śmierć już dała uciszenie, głusza panowała nad
miastem, rzekłbyś Pusta Noc, noc śmierci... Powstańcy kazali z początku grzebać umarłych na koszt
publiczny, bo oddychać nie było można wśród trupiej woni; ale gdy liczba ich poczęła gwałtownie
rosnąć, zrzucano zwłoki po prostu z murów w głąb wąwozów” (ks. V, 12, 3).

O liczbie ofiar pisze zaś Flawiusz: „Ogółem powleczono do niewoli w wojnie tej dziewięćdziesiąt
siedem tysięcy, w czasie oblężenia zginęło milion i sto tysięcy, wszystko przeważnie rodowici Żydzi,
ale zamiejscowi; albowiem na Święto Przaśników lud napłynął ze wszystkich stron do stolicy, wojna
zaskoczyła go znienacka, w ciasnocie takiej musiała paść na ludzi zaraza, a potem nieunikniony głód...
Los zrządził, że tu cały naród niby w więzieniu został zamknięty, że wróg otoczył miasto, szczelnie
ludem natłoczone. Dlatego też żadna klęska, czy to ręką człowieka zadana, czy ręką Boga, takiej
liczby ofiar, jak wtedy, nie pochłonęła” (VI, 9, 3).

O ostatecznej zagładzie Jerozolimy tak pisze Flawiusz: „Kiedy wojsko wszystko już wymordowało i
zrabowało, a rozjuszone żądze daremnie się oglądały, co mogłyby jeszcze zniweczyć, bo dla
względów litości nie zostawiono tam nic, Cezar kazał zburzyć doszczętnie miasto i świątynię prócz
trzech najpotężniejszych wież, Fazaelowej, Mariammy i Hippikos, oraz części muru zachodniego; mur
ten pozostawiono dla załogi, która się tu miała obwarować, wieże zaś na pamiątkę, aby potomne
pokolenia wiedziały, jak potężne było miasto, które runęło od podmuchu rzymskiego męstwa. Resztę
murów zrównano z ziemią, że gdyby się tam przybysz jaki zjawił i wokoło rozejrzał, ani by nawet
przypuścił, że stało tam miasto przez ludzi zamieszkałe. Taki był koniec Jerozolimy, spowodowany
szałem buntu, taki koniec onego miasta wspaniałego, cieszącego się rozgłosem wśród wszystkich
ludów” (VII, 1, 1)

2. „WIELKI UCISK” (THLIPSIS MEGALE)

Drugim chronologicznie wydarzeniem historycznym był – według przepowiedni Chrystusa – „wielki
ucisk”. Jest to zagadnienie niezwykle interesujące, wymaga szczegółowego omówienia.

a) Przepowiednia. Po nakreśleniu tragedii świętego miasta Chrystus oświadczył: „Wtedy bowiem
nastanie wielki ucisk (thlipsis megale), jakiego nie było od początku świata aż dotąd, i nie będzie. A
gdyby nie były skrócone owe dni (kai ei me ekolobóthesan hai hemerai ekeinos), nie ocalałaby żadna
istota, lecz ze względu na wybranych (eklektous) będą skrócone owe dni” (Mat. 24, 21. 22 NP).
Niektórzy teolodzy są zdania, że chodzi tutaj o ucisk, jaki przeżyli oblężeni w Jerozolimie Żydzi.
Niewątpliwie panujący podczas oblężenia Jerozolimy terror i ucisk był duży, ale nie do tego ucisku
odnoszą się słowa Chrystusa, gdyż po pierwsze czas „wielkiego ucisku” miał być „skrócony” ze
względu na „wybranych”, co oczywiście do występnego narodu odnosić się mogło, chrześcijan tam
zaś nie było, bo wcześniej opuścili miasto (Mat. 24, 15–20), a ponadto – po drugie po zakończeniu
ucisku miały wystąpić pewne wydarzenia kosmiczne, jak zaćmienie słońca i księżyca oraz spadanie
gwiazd (Mat. 24, 29), co oczywiście wtedy nie nastąpiło.

Historii nie jest nic wiadomo, aby ucisk jerozolimski został skrócony i by po nim nastąpiły opisane w
Biblii zaburzenia kosmiczne. Chrystus musiał więc mieć na myśli inny ucisk. Cechami jego były:
szczególne natężenie zła („wielki ucisk”), długi okres jego trwania

, skrócenie czasu ucisku i

wystąpienie po jego upływie pewnych wydarzeń kosmicznych.

b) Wypełnienie. Pismo Święte wielokrotnie nadmienia o prześladowaniach i uciskach ludu Bożego;
towarzyszyły one i towarzyszyć będą ludowi Bożemu do końca (Jan 16, 33; Dz. Ap. 14, 22; 2 Kor. 4,
17; 1 Piotra 4, .12; Dan. 7, 21; Obj. 13, 7). Niemniej jednak wśród tych wzmianek dominuje w Biblii
pojęcie długiego okresu prześladowań o szczególnym natężeniu, prześladowań trwających całe stu-
lecia, prowadzonych w okresie 1260 lat panowania wrogiej Bogu potęgi religijno-politycznej,
występującej w symbolu „małego rogu” (Dan. 7, 8.21.25 BG), „bestii” (Obj. 13, 1–10) lub „smoka”
(Obj. 12, 1–6.14–17 BG). W tym czasie lud Boży, przedstawiony w symbolu „niewiasty”, zmuszony
był uciekać na „pustynię” (Obj. 12, 6.14 BG), poselstwo zaś Boże, symbolizowane przez „dwóch
świadków”, głoszone było w „worach” (Ob. 11, 1–3 BG)

Proroctwa te wypełniły się w średniowieczu w okresie 1260 lat religijno-politycznej supremacji
papieskiej. Wierni wyznawcy Chrystusa, pragnący służyć Bogu według nauki Ewangelii i własnego
sumienia, a nie oficjalnych nakazów religii, byli okrutnie prześladowani. Nazywano ich heretykami
lub kacerzami i tępiono wszelkimi dostępnymi, najbardziej wyszukanymi środkami i sposobami. Pod
egidą władzy kościelnej urządzano przeciw nim zbrojne wyprawy (np. przeciwko waldensom,
albigensom i husytom), zwalczano ich za pomocą brachium seculare – ramienia władzy świeckiej (np.
rzeź hugenotów we Francji i prześladowanie innowierców w innych krajach, nie wyłączając Polski)
lub za pośrednictwem tzw. Świętej Inkwizycji, czyli kościelnych trybunałów, powołanych przez
papiestwo do tępienia „herezji”. W okresie tym zginęło kilkadziesiąt milionów chrześcijan. Jedni
zostali spaleni na stosach, drudzy zginęli wśród tortur inkwizycyjnych, wielu zmarło w podziemiach
kościelnych, w celach więziennych, wielu poszło na banicję. Okres ten to najmroczniejsza karta
papiestwa i Kościoła rzymskokatolickiego. Południe papiestwa było północą świata

Ale czas „wielkiego ucisku” został skrócony. Choć bowiem supremacja papieska trwała nadal – do
rewolucji francuskiej – to jednak już wcześniej, bo w latach siedemdziesiątych XVIII stulecia,
pojawiły się pierwsze nowoczesne powiewy ducha wolności religijnej. Był to tzw. okres Oświecenia.
Dużo na tym polu zdziałała Maria Teresa (1740–1780), cesarzowa Austrii. Od tych czasów datują się
nowoczesne formy tolerancji religijnej

3. ZAĆMIENIE SŁOŃCA I KSIĘŻYCA ORAZ SPADANIE GWIAZD

Trzecim chronologicznie wydarzeniem mającym się wypełnić w perspektywie profetycznej i
historycznej czasów nowotestamentalnych, a przepowiedzianym przez Chrystusa, są nadprzyrodzone
znaki na niebie, w szczególności zaś zaćmienie słońca i księżyca oraz spadanie gwiazd.

a) Przepowiednia. W swojej mowie eschatologicznej Chrystus powiedział: „Zaraz też po ucisku
owych dni słońce się zaćmi i księżyc nie da blasku swego: gwiazdy zaczną spadać z nieba i moce

niebios zostaną wstrząśnięte” (Mat. 24, 29 BT)

. Te niezwykłe „znaki” na niebie miały nastąpić „po

ucisku owych dni” (Mat. 24, 29 BT) lub „w owe dni, po tym ucisku” (Mar. 13, 24 BT). Czas ucisku
powinien był się w zasadzie skończyć wraz z końcem papieskiej supremacji politycznej, tj. w roku
1798, ale ponieważ, zgodnie z zapowiedzią Pana, ucisk miał być „skrócony” (Mat. 24, 22 NP), czas
ten zakończył się wcześniej, ok. r. 1775. Pierwszego więc znaku na niebie oczekiwać należało między
rokiem 1775 a 1798.

b) Wypełnienie. Przepowiednia Chrystusa o znakach na niebie wypełniła się z największą
dokładnością zarówno co do czasu, jak i natury, a nawet kolejności wydarzeń.

(1) Zaćmienie słońca. W dniu 19 maja 1780 roku miało miejsce niezwykłe, nieprzewidziane przez
astronomię i niewytłumaczalne przyczynami naturalnymi zaćmienie słońca. W słowniku Webstera
znajduje się następujący opis zjawiska: „W niektórych okolicach ludzie nie mogli przez kilka godzin
przeczytać na wolnym powietrzu zwykłego druku. Ptaki śpiewały swoje wieczorne pieśni, milkły i od-
latywały do gniazd. Ptactwo domowe szło na spoczynek, bydło wracało do zagród, a w domach
pozapalano światła. Zaćmienie zaczęło się ok. godziny 10 rano i trwało do północy następnego
dnia”

(2) Zaćmienie księżyca. Wieczorem następnego dnia miało miejsce zaćmienie księżyca. Było ono
również nieoczekiwane i niewytłumaczalne

(3) Spadanie gwiazd. W kilkadziesiąt lat później – 13 listopada 1833 roku – wypełnił się trzeci znak;
było to nadprzyrodzone i nie mniej niewytłumaczalne spadanie gwiazd (meteorytów). O tym
niezwykłym fenomenie przyrody prof. D. Olmsted pisze: „Deszcz meteorytowy pojawił się prawie
nad całą Ameryką Północną. (...) Meteoryty zaczęły zwracać uwagę przez swą niepospolitą liczebność
i jasność od 9–12 wieczorem, najbardziej niezwykłymi w swym wyglądzie okazały się między
godziną 2 a 5 po północy; największe natężenie osiągnęły ok. godz. 4 nad ranem; spadanie trwało
przez całą noc aż stało się niewidoczne z nastaniem dnia”

Panorama przyszłości, nakreślona przez Chrystusa opisanymi zdarzeniami, doprowadziła dzieje świata
do pierwszej połowy XIX stulecia. Charakterystyka dalszych wydarzeń eschatologicznych odnosi się
już do czasów poprzedzających przyjście Chrystusa, a więc do czasów eschatologicznych w ścisłym
słowa tego znaczeniu. Zanim omówimy te wydarzenia przeanalizujemy inne jeszcze niezwykle ważne
przepowiednie profetyczne Biblii odnoszące się do dziejów świata.

II. INNE PRZEPOWIEDNIE PROFETYCZNE BIBLII

Obok przepowiedni Chrystusa, panoramę dziejów świata odsłaniają inne jeszcze proroctwa histo-
ryczne Pisma Świętego, zwłaszcza proroctwa zawarte w księdze Daniela i Apokalipsie. Słuszne będzie
omówienie ich w tej części naszych rozważań jako uzupełnienie rozważań poprzednich.

1. PROROCTWA KSIĘGI DANIELA

W Księdze Daniela występuje kilka paralelnych cyklów proroczych, które nakreślają polityczne i
religijne dzieje świata. Nieuprzedzonego czytelnika wprawiają swą treścią w zrozumiały podziw.
Wymieńmy najważniejsze z tych proroctw.

a) Historia polityczna świata w świetle snu Nabuchodonozora. Polityczne dzieje świata
zobrazowane zostały za pośrednictwem profetycznego snu, który otrzymał od Boga najpotężniejszy
władca państwa neobabilońskiego, Nabuchodonozor (604–562), w momencie, gdy – po ugruntowaniu
potęgi państwowej i wzniesieniu wspaniałej stolicy Babilonu – oddawał się głębszym refleksjom
filozoficznym na temat przyszłości państwa i świata (Dan. 2, l–49).

(1) Treść i wykład snu. Sen przedstawiał „posąg” (Dan. 2, 31 BT) o złotej głowie, srebrnych
ramionach, miedzianym tułowiu, żelaznych nogach i częściowo żelaznych częściowo glinianych

stopach (kolos na glinianych stopach), na które spadł potężny „kamień”, powodując upadek posągu,
skruszenie jego elementów składowych i rozproszenie ich na cztery strony świata oraz napełnienie
przez „kamień” całej ziemi (Dan. 2, 29–35). Z wykładu snu, pochodzącego również od Boga, a
dokonanego przez Daniela, jak również z konfrontacji historycznej z dziejami świata wynika (Dan. 2,
36–45), że część złota posągu reprezentowała imperium neobabilońskie (606–538), część srebrna –
imperium medo-perskie (538–330), część miedziana – imperium greckie (330–168), część żelazna –
imperium rzymskie (168 przed Chr. – 476 po Chr.), część żelazno-gliniana – państwa Europy
Zachodniej (królestwa podzielone), kamień symbolizował Chrystusa w Jego paruzji i królestwo Boże
(Mat. 21, 42; Łuk. 20, 17; Obj. 11, 15–17; 19, 11–21)

(2) Realizacja proroctwa. Przedstawiona tutaj wizja profetyczna nakreśliła dzieje świata aż do
momentu chwalebnego przyjścia Pana, jak również sam moment paruzji. Przyjście Chrystusa zastanie,
wbrew politycznym wysiłkom, Europę nie zjednoczoną, lecz podzieloną. Oto epizod dziejów: „W
czasie tych królów Bóg nieba wzbudzi królestwo, które nigdy nie będzie zburzone i którego panowa-
nie nie przejdzie do innego narodu; pokruszy ono i zniszczy wszystkie owe królestwa, a samo trwać
będzie na wieki, stosownie do tego, jak widziałeś, że kamień oderwał się od góry bez udziału rąk i
pokruszył glinę, żelazo, miedź, srebro i złoto. Bóg wielki ukazał królowi, co ma przyjść potem; sen
jest prawdziwy, a wykład jego pewny” (Dan. 2, 44.45 BT).

b) Historia polityczno-religijna świata ze szczególnym uwzględnieniem dziejów antychrysta. Na
uwagę zasługują dwa inne niezwykle interesujące cykle prorocze Daniela. Charakteryzują one nie
tylko przyszłe dzieje polityczne świata, ale także na ich tle rolę i działalność antychrysta.

(1) Cykl pierwszy (Dan. 7, 1–27). Pierwszy cykl przedstawia – za pośrednictwem czterech „bestii”
(uskrzydlony lew, niedźwiedź, czterogłowy lampart i dziesięciorożna bestia) – bardziej szczegółową
historię polityczną świata od czasów Babilonu do momentu rozpadnięcia się imperium rzymskiego na
dziesięć części (Dan. 7, 1–7.16–20), po czym za pomocą symbolu – wyrosłego wśród rogów czwartej
bestii „małego rogu” i jego bluźnierczych i świętokradczych wyczynów (Dan. 7,8.21.25) – dzieje
antychrysta, w szczególności jego genezę i powstanie w roku 538 po Chr., następnie 1260-letnie
wszechwładztwo (do czasów rewolucji francuskiej) oraz zniweczenie antychrysta przy powtórnym
przyjściu Chrystusa (Dan. 7,26.9–12), wreszcie – założenie królestwa Bożego przez Chrystusa (Dan.
7, 13.14–27)

Biblia ks. J. Wujka opatruje proroctwo następującym komentarzem: „R. 7, 4. „Jakby lwica”, TH: „jak
lew”. Jest to symbol monarchii babilońskiej, uosobionej w Nabuchodonozorze (por. 4, 13.15). 5.
„Trzy rzędy”, TH: „trzy żebra”, można przez to rozumieć trzy królestwa, pochłonięte przez państwo,
którego symbolem jest niedźwiedź. Jeżeli jest to państwo medo-perskie, pochłoniętymi królestwami
były: Babilonia, Lidia, Egipt. 6–8. Według poglądu, najbardziej rozpowszechnionego wśród autorów
katolickich, pantera przedstawia państwo greckie Aleksandra W., czwarte zwierzę – państwo
rzymskie, dziesięć rogów – tyluż królów lub królestw, na które rozpadła się monarchia rzymska, „róg
mały” wreszcie – Antychrysta”

. Komentarz potwierdza adwentystyczny punkt widzenia w całej

rozciągłości. Zgodnie z nim lew reprezentował Babilonię, niedźwiedź – Medo-Persję, lampart –
Grecję, bestia czwarta – Rzym, dziesięć rogów – królestwa Zachodniej Europy, mały róg – papiestwo.

(2) Cykl drugi (Dan. 8, 1–9, 27). Drugi cykl proroczy obrazuje upadek Medo-Persji, zwycięstwo
Grecji, zwłaszcza zwycięstwo Aleksandra Wielkiego, rozpad monarchii Aleksandra Wielkiego na
cztery państwa helleńskie (Kasandra, Lizymacha, Seleuka i Ptolomeusza), powstanie imperium
rzymskiego i dzieje pogańskiej i chrześcijańskiej fazy Rzymu. Zobrazowane to zostało za
pośrednictwem symboli barana, kozła, rogu, czterech rogów i jednego rogu małego, który znacznie
urósł, rogu przedstawiającego Rzym pogański i chrześcijański (Dan. 8, 1–27)

Na tak szerokim tle profetyczno-historycznym zakreślony został jeden z najciekawszych obrazów
proroczych – proroctwo o 2300 latach (Dan. 8, 14.26; 9, 20–27). Proroctwo przedstawia najważniejsze
wydarzenia w historii zbawienia; w szczególności podaje daty takich doniosłych aktów w dziejach
zbawienia, jak śmierć Chrystusa, zakończenie czasu łaski dla Żydów i zapoczątkowanie w roku 1844

ostatniej posługi zbawczej Chrystusa w niebieskiej świątyni, jak również dzieje ewangelicznej
odnowy na ziemi, wydarzeń kończących się chwalebnym przyjściem Pana

2. PROROCTWA APOKALIPSY

Niezwykłe bogactwo profetycznych przepowiedni dotyczących nowotestamentalnych dziejów świata,
zwłaszcza zaś Kościoła chrześcijańskiego, występuje w Apokalipsie, ostatniej księdze Pisma
Świętego. Przepowiednie te zawsze wzbudzały duże zainteresowanie wśród czytelników i ko-
mentatorów Pisma Świętego. Rozpatrywane w kontekście nauki Pisma Świętego, a szczególnie Księgi
Daniela, są łatwo zrozumiałe, dostarczają wierzącym istotnych treści religijnych i światopoglądowych.
Występuje tutaj kilka cyklów profetycznych siedmiookresowych oraz proroctwo o dwu bestiach.
a) Cykle siedmiookresowe. Warto zwrócić uwagę na następujące siedmioczłonowe
(siedmiookresowe) cykle profetyczne Apokalipsy:

(1) wizja siedmiu zborów (Obj. 1, 3–3, 22) przedstawiająca religijno-historyczny zarys Kościoła
chrześcijańskiego,

(2) wizja siedmiu pieczęci (Obj. 6,1–16; 8,1) obrazująca wewnątrzkościelne zmagania i ich finał w
dniu Pana,

(3) wizja siedmiu trąb (Obj. 8, 6–11, 15) charakteryzująca wojny i dopusty Boże oraz wydarzenia
zapoczątkowane w połowie XIX stulecia, związane ze zbliżającym się przyjściem Chrystusa.

b) Proroctwo o dwu bestiach. Szczególnie interesujące jest proroctwo z 13 rozdziału Księgi
Objawienia. W symbolu siedmiogłowej bestii przedstawione zostały dzieje antychrysta, ze
szczególnym uwzględnieniem 1260 lat jego religijno-politycznego wszechwładztwa, sięgającego od r.
538 po Chr. do momentu zadania bestii „rany śmiertelnej”, tj. do roku 1798 (Obj. 13, 1–10), oraz –
pomimo rany śmiertelnej – stopniowego wzrostu światowego prestiżu bestii, zwłaszcza wskutek
zabiegów tzw. bestii drugiej, mającej „dwa rogi podobne do rogów baranka”, co doprowadzi przed
przyjściem Pana do końcowych przejawów nietolerancji religijnej, gwałcenia sumień i woli ludzi
(Obj. 13, 11–18 NP)

B. CHARAKTERYSTYKA CZASÓW ESCHATOLOGICZNYCH

Profetyczna panorama nowotestamentalnych dziejów świata i Kościoła, nakreślona przez Chrystusa i
pisarzy biblijnych, kulminuje w drugim adwencie, czyli paruzji Chrystusa. Szczególnie jednak
wysuwa się na czoło – na szerokim tle wydarzeń, jak była o tym mowa – połowa XIX wieku, którą
uznać można za początek epoki eschatologicznej, a która zakończy się dniem chwalebnego przyjścia
Pana. Epoka ta jest w świetle biblijnej i historiograficznej charakterystyki niezwykle interesująca,
brzemienna w wydarzenia i fakty. Wiek XIX zapoczątkował okres szczególnego dynamizmu
dziejowego. Spójrzmy na tę epokę w świetle biblijno-profetycznej charakterystyki. Określają ją liczne
znaki czasu, zjawiska epokalne występujące na świecie, przy czym znamiennym rysem tych zjawisk
jest ich swoistość – dynamizm ilościowy, jakościowy i przestrzenny. Prześledźmy znaki rozwijające
się w świecie zewnętrznym i znaki w świecie religijnym.

I. ZNAKI W ŚWIECIE ZEWNĘTRZNYM

Do pierwszej grupy znaków należą zjawiska w świecie zewnętrznym. Dziedzina religijna wymaga –
ze względu na swą specyfikę – osobnego i szczegółowego omówienia. Podział jest czysto umowny i
ma sens wyłącznie teoretyczny, ułatwiający jednak poznanie rzeczy

. Wymienić tu należy: znaki na

niebie i znaki na ziemi.

1. ZNAKI NA NIEBIE

Chrystus omawiając znaki poprzedzające Jego przyjście powiedział: „I będą znaki (semeia) na słońcu,

księżyca i na gwiazdach (...) moce niebios poruszą się” (Łuk. 21, 25.26 NP). Chodzi tutaj o zjawiska
nadprzyrodzone w sferze kosmosu, widzialne i odczuwalne na ziemi.

a) Znaki na słońca, księżycu i gwiazdach. Znaki te częściowo wypełniły się już po zakończeniu
długiego okresu „ucisku” (Mar. 13, 24 BT) – w postaci zaćmienia słońca i księżyca oraz spadania
gwiazd (meteorytów). Jednakie w dalszej panoramie czasu, zgodnie zresztą z perspektywiczną
interpretacją proroczą, możliwe jest wystąpienie zjawisk podobnych również w terminie późniejszym;
wyprzedzą one paruzję lub będą jej towarzyszyły.

Pismo Święte bowiem umiejscawia te zjawiska wśród okoliczności zapowiadających paruzję, jak i
wśród okoliczności jej towarzyszących: „Oto dzień Jahwe nadchodzi okrutny, najwyższe wzburzenie i
straszny gniew, żeby ziemię uczynić pustkowiem i wygładzić z niej grzeszników. Bo gwiazdy i Orion
nie będą jaśniały swym światłem, słońce się zaćmi od samego wschodu i swoim blaskiem księżyc nie
zaświeci” (Izaj. 13, 9.10 BT); „I uczynię znaki na niebie i na ziemi: krew i ogień, i słupy dymne.
Słońce zmieni się w ciemność, a księżyc w krew, gdy przyjdzie dzień Jahwe, dzień wielki i straszny”
(Joel 3, 3.4 BT – „pierwej, niż dzień Pański wielki a straszny przyjdzie” BG); „Zasłonię przy twym
zgaśnięciu niebiosa i zaciemnię jego gwiazdy. Słońce zakryję chmurami, a księżyc nie da swego
blasku” (Ezech. 32, 7 BT).

Dzisiejsza nauka odkrywa setki czynników występujących w sferach kosmicznych, które oddziaływają
na ziemię, wywołując na niej nieoczekiwane i często niezrozumiałe efekty. Wiele ich zbadano, lecz
mimo to wciąż jeszcze nie jest w pełni znana „mechanika” nieba ani jego tajemnice. Któż wie jakie
zjawiska kosmiczne i ich współzależności mogą jeszcze wystąpić i jakie mogą być ich ziemskie
skutki. Pismo Święte stwierdza, że będą znaki „na słońcu, księżycu i na gwiazdach”. W miarę upływu
czasu znaki te będą się mnożyć coraz bardziej, aż osiągną swój punkt kulminacyjny w paruzji Pana.
Już dzisiaj intrygują uczonych tzw. plamy na słońcu i ich aktywność; odbijają się one w sposób
dotkliwy na ziemi w postaci różnych ujemnych zjawisk. Świat nauki intryguje również szereg innych
fenomenów astrofizycznych, astronomicznych i kosmicznych.

b) Inne zjawiska kosmiczne. Pismo Święte podaje inne jeszcze zjawiska poprzedzające przyjście
Pańskie lub mu towarzyszące. Mowa jest np. o wzroście aktywności termicznej słońca: „A czwarty
(anioł) wylał czaszę swoją na słońce; i dana mu została moc palenia ludzi żarem. I byli ludzie popaleni
wielkim żarem, i bluźnili imieniu Boga, który ma moc nad tymi plagami, a nie upamiętali się, by mu
oddać chwałę” (Obj. 16, 8.9 NP). W Biblii występuje także pojęcie gradu centnarowego: „I spadły z
nieba na ludzi ogromne centnarowe kawały gradu; a ludzie bluźnili Bogu z powodu plagi gradu, gdyż
plaga ta była bardzo wielka” (Obj. 16, 21 NP). Interesujące są wypowiedzi dotyczące zaburzeń w
atmosferze: „I Niebo znikło jak niknie zwój, który się zwija” (Obj. 6, 14 NP); „...wtedy niebiosa z
trzaskiem przeminą...” (2 Piotra 3, 10 NP).

Już w starożytności proroctwo głosiło: „Całe wojsko niebios topnieje. Niebiosa zwijają się jak zwój
księgi, wszystkie ich zastępy opadają, jak opada listowie z winnego szczepu, i jak opadają liście z figi”
(Izaj. 34, 4 BT); „Podnieście oczy wasze ku niebu i na dół popatrzcie ku ziemi! Zaiste niebo jak dym
się rozwieje i ziemia zwiotczeje jak szata, a jej mieszkańcy wyginą jak komary. Lecz moje zbawienie
będzie wieczne, a sprawiedliwość moja zmierzchu nie zazna” (Izaj. 51, 6 BT).

Na czym będzie polegać to „zwinięcie” niebios (atmosfery) – trudno powiedzieć. Na pewno będzie to
wydarzenie na skalę kosmiczną i o znaczeniu nie obojętnym dla środowiska ekologicznego naszej
planety. Niektórzy chrześcijanie pragną widzieć w tym wydarzeniu jakąś powszechną konflangrację
(pożar) kosmiczną, która obejmie nie tylko naszą planetę ale cały wszechświat

; tak katastroficzna

interpretacja przytoczonych partii Pisma Świętego nie ma jednak uzasadnienia w eschatologii
biblijnej.
W każdym razie Słowo Boże przewiduje, że będą „znaki ogromne z nieba” (Łuk. 21, 11 NP) i że
„moce niebios poruszą się” (Łuk. 21, 26 NP), gdyż „Ten, którego głos wtenczas wstrząsnął ziemią,
zapowiedział teraz, mówiąc: Jeszcze raz wstrząsnę nie tylko ziemią, ale i niebem” (Hebr. 12, 26 NP).
Przyjście Chrystusa poprzedzą więc i będą mu towarzyszyć jakieś fenomenalne, niezwykłe

wydarzenia kosmiczne i perturbacje astrofizyczne, od których wpływu „ludzie mdleć będą ze strachu”
(Łuk. 21, 26 BT).

2. ZNAKI NA ZIEMI

W tej grupie zapowiedzi występuje cały kompleks zjawisk różnej natury i znaczenia, których
natężenie, częstotliwość i zakres przestrzenny będą się w miarę upływu czasu zwiększać. Są to
zjawiska – w sensie swej specyfiki dynamicznej – epokalne, dominujące, łatwo dostrzegalne, o
wielkim wpływie na losy całej ludzkości, posiadające zwykle dwa aspekty – jedne pozytywne, inne
negatywne; są one radosne i smutne, zachwycające i niepokojące.

a) Znaki w świecie politycznym. Zgodnie z przepowiednią biblijną świat polityki pochłaniać będą
dwie grupy zjawisk – z jednej strony wojny i wyścig zbrojeń, a z drugiej – ruch na rzecz pokoju i
bezpieczeństwa. Obie tendencje, w dzisiejszej epoce w niespotykanym tempie przybierające na sile,
doskonale spełniają znane proroctwo „na dni ostatnie” (beacharit hajjamim) o „przekuwaniu”
lemieszy na miecze (Joel 4, 9–12 BT; Joel 3, 9 – 12 BG), mieczy zaś – na lemiesze (Mich. 4, 1–3 BT).
Znamienne są słowa Chrystusa w mowie eschatologicznej: „Gdy zaś usłyszycie o wojnach i
rozruchach, nie lękajcie się; to bowiem musi stać się najpierw, lecz nie zaraz potem będzie koniec.
Wtedy rzekł do nich: Powstanie naród przeciw narodowi, i królestwo przeciw królestwu” (Łuk. 21,
9.10 NP; por. Mat. 24. 6.7; Mar. 13, 7.8). Ze słów tych odczytać można nastrój niepokojów wojennych
i wojen, których będzie coraz więcej, wyczuwa się w nich również atmosferę napięcia, wyścigu
zbrojeń i grozy.

(1) Problem wojen. W dziejach ludzkości zawsze występowały wojny, jedna z największych plag
rodzaju ludzkiego, jednakże w wieku dwudziestym wyścig zbrojeń i wojen rozwinął się do granic
absurdu. Według znawców zagadnienia w ciągu 5559 lat narody świata przeżyły 14513 wojen, w
których zginęło 3 miliardy 640 milionów ludzi, tj. więcej niż liczyła w latach sześćdziesiątych XX
wieku cała ludzkość a straty materialne wyniosły 500 kwintylionów franków szwajcarskich, co
równało się wstędze złota grubości 8 metrów, a szerokości 10 km opasujących cały równik

. Do

końca w. XIX wojny miały charakter więcej lub mniej lokalny. Wiekowi XX znane są już wojny
światowe, przy czym zaznaczyła się tutaj wyraźna progresja. W pierwszej wojnie światowej (1914–
1918) „uczestniczyły 33 państwa, liczące ponad 1,5 mld ludności; do wojska zmobilizowano w toku
wojny ok. 70 mln żołnierzy. Straty ok. 10 mln zabitych, ponad 20 mln rannych oraz ogromne straty
materialne; wydatki związane z wojną przekroczyły 208 mld dol”

. W drugiej wojnie światowej

(1939–1945) „brało udział 60 krajów, liczących w sumie ponad 1700 mln mieszkańców; do wojska
zmobilizowano ok. 110 mln ludzi; trudno ustalić liczbę zabitych, wynosi ona ok. 30 mln, prócz
zamordowanych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych”

Gdyby wybuchła – co nie daj Boże! – trzecia wojna światowa, ogarnęłaby bez wątpienia cały świat;
równałoby się to zagładzie ludzkości i cywilizacji. Druga połowa XX w. zrodziła pojęcie i groźbę
wojny nuklearnej, znaczącej tyle w zasadzie, co samozagłada. Dziś już w zakresie zasadniczych
zjawisk dziedziny politycznej przestrzenne granice globu ziemskiego zostały właściwie osiągnięte.
Ludzkość doszła do kresu. Widnieje przed nią monumentalne „być lub nie być”. „Wydatki na wojny i
przygotowania wojenne w pierwszej połowie XX wieku wyniosły na całym świecie przeszło 4
tryliony dolarów. Za te pieniądze można byłoby bezpłatnie wyżywić w ciągu pół wieku całą ludzkość
ziemi i zbudować wygodne nowoczesne mieszkania dla 500 milionów rodzin”

(2) Wyścig zbrojeń. W zastraszającym tempie rozwija się technika militarna: broń atomowa i
termojądrowa, bakteriologiczna i chemiczna, technika rakietowa. Siła niszczycielska tych rodzajów
broni jest niewyobrażalna. Zawrotnemu i wprost opętańczemu współczesnemu wyścigowi zbrojeń z
trudem usiłuje ludzkość się przeciwstawić. „Łączne wydatki wszystkich państw na cele zbrojeniowe
przekroczyły w 1969 roku 200 mld dolarów, a w ciągu najbliższych 7 lat miały się podwoić. Według
obliczeń UNESCO przewyższają one obecnie o 40% całość wydatków na oświatę, a w przyszłości
różnica ta będzie się systematycznie zwiększać. Nauczanie i wychowanie jednego dziecka w wieku
szkolnym kosztuje przeciętnie około 100 dol. rocznie, a utrzymanie jednego żołnierza – 7800 dol.

Kraje rozwinięte wydają w ciągu roku 8 dol. na głowę ludności na pomoc krajom zacofanym, na
zbrojenie zaś – 170 dol. Państwa ubogie wydatkują na cele wojskowe dwukrotnie więcej, niż wynosi
pomoc otrzymywana przez nie od państw uprzemysłowionych. Łączny dochód miliarda ludzi
zamieszkujących Amerykę Łacińską, Azję Południową i Bliski Wschód nie przekracza 200 mld
dolarów”

Wymowa tych faktów Jest przerażająca. W suchej relacji przytoczonych wyżej cyfr kryje się
straszliwa tragedia człowieka żyjącego w ustawicznym lęku przed nowoczesnymi zbrojeniami i
widmem wojennej zagłady.

(3) Problemy pokoju. Z drugiej strony dynamicznie rozwija się i ogarnia coraz większe zastępy ludzi
ruch na rzecz pokoju (ireneologiczny). Staje się oczywiste do czego może przywieść wyścig zbrojeń i
nowoczesna wojna. Każdy człowiek dobrej woli, a tym bardziej chrześcijanin wzdraga się przed
widmem zagłady, które niesie demon współczesnej wojny. Nic przeto dziwnego, że ruch pokojowy
zyskuje coraz więcej zwolenników, również wśród chrześcijan i Kościołów chrześcijańskich

. Mówi

o nim Nowy Testament jako o ruchu m. in. wołania o pokój i bezpieczeństwo (1 Tes. 5, 1–3). Ruch
pokojowy może już dziś poszczycić się sporymi osiągnięciami

, ale osiągnięcia te dalekie są jeszcze

od całkowitego zwycięstwa. Jest wielce prawdopodobne, że ruch na rzecz pokoju zdoła doprowadzić
do sytuacji powszechnego „pokoju i bezpieczeństwa”

, co było przedmiotem wielowiekowych

wysiłków i dążeń, ale czy będzie to osiągnięcie trwałe?

W świetle Objawienia Bożego idealne urzeczywistnienie pokoju nastąpi dopiero w wieczności jako
przyszłe wielkie dobro eschatologiczne wiekuistego królestwa Bożego (Dan. 2, 44; Izaj. 65, 17.18.25;
Ps. 85, 9.11; Izaj. 32, 17.18).

Charakterystyczny obraz np. lat sześćdziesiątych XX wieku podał pewien polski publicysta: „Lata
sześćdziesiąte – człowiek po raz pierwszy poszybował w Kosmos w 1961 roku i po raz pierwszy
postawił nogę na innej planecie. A na ziemi szerzyły się chroniczne choroby, wojna, nędza i głód;
skulony gołąbek pokoju nadal nie wypuszczał z dzioba oliwnej gałązki, ale przez całe 10 lat trząsł się
jak osika ze strachu”

. Słowa te są dramatycznym odzwierciedleniem paradoksalnej sytuacji w

drugiej połowie XX w.

b) Znaki w świecie gospodarczym. Proroctwo przewidywało pojawienie się dwóch przeciwstawnych
i antagonistycznych zjawisk: bogacenie się jednych ludzi (czy narodów) krzywdą drugich i ubożenie
innych ludzi (czy narodów) korzyścią drugich; z tego antagonistycznego podłoża ekonomiczno-
socjalnego wyrasta trzecie zjawisko, mianowicie – zaostrzenie się walk klasowych, zwłaszcza zaś
walki między kapitałem i pracą, powodujące dalsze nowe ideologiczne (a także ustrojowe i
polityczne) następstwa. Przepowiednia profetyczna omawiająca te zjawiska jest niezwykle wymowna.

(1) Paradoksy współczesności. Według przepowiedni proroków czasy końcowe mają się
charakteryzować pogonią za pieniądzem i gromadzeniem bogactw oraz tragicznymi tego
następstwami. Mówi o tym wyraźnie proroctwo ap. Jakuba (Jak. 5, 1–8)

. Wspomina ono bogaczy,

którzy nagromadzili bogactw „w dniach, które się mają ku końcowi (en eschatais hemerais)” (Jak. 5,
3 NP). Opisuje życie tych bogaczy „w zbytku i w rozkoszach”. Gromadzenie bogactw dokonywało się
jednak kosztem „zapłaty robotników” (ho mistos ton ergaton), a więc przy stosowaniu różnych form
nadużyć moralnych i materialnego wyzysku. Z drugiej strony czasom „mającym się ku końcowi” nie
obce będzie zjawisko głodu. Nadmieniał o tym Chrystus: „i będzie głód” (Mat. 24, 7 NP; Mar. 13, 8;
Łuk. 21, 11).

Zachłanność i gromadzenie bogactw występuje w każdym wieku. Wydaje się jednak, że wraz z
rozwojem uprzemysłowienia i zapoczątkowaniem ery kolonializmu zjawiska te wkroczyły w nową
fazę, określoną nawet w literaturze ekonomicznej fazą kapitału (kapitalizmu). Gromadzeniem
kapitałów zainteresowane są nie tylko jednostki, ale także liczne narody. Wskaźnikiem postępu staje
się dochód narodowy. Współczesność zna i stosuje najbardziej wyszukane formy wyzysku.
Ale w tym samym czasie, w wieku wspaniałej prosperity, 60% ludności świata głoduje i całe miliony

umierają z głodu. Państwa bogate stają się bogatsze, biedne natomiast pozostają biednymi, a nawet
ubożeją. Jest to zbyt jaskrawy paradoks współczesności, aby go nie dostrzec. W latach np.
sześćdziesiętych XX stulecia „zginęło z głodu ponad sto milionów ludzi, nigdy nie miało mieć sił i
wyrosnąć – z niedożywienia – paręset milionów ludzi, kładł się spać z uczuciem głodu co trzeci
człowiek. (...) Wszystkie statystyki wskazują, że na przestrzeni lat sześćdziesiątych państwa bogate
stały się jeszcze bardziej bogate, a państwa biedne pozostały biedne”

. Tak było w latach sześć-

dziesiątych. A jak jest dzisiaj. Czy zmieniło się coś pod tym względem w ekonomice świata?
Niewątpliwym powodem zjawiska głodu są, obok zawrotnego przyrostu naturalnego ludności świata,
zwłaszcza w krajach słabo rozwiniętych, oraz ciężaru zbrojeń, który straszliwym brzemieniem kładzie
się na barki ludzkości, różne formy wyzysku mające źródło w grzechu samolubstwa, egoizmu.

(2) Walka między kapitałem i pracą. Biblia przepowiada, że charakterystycznym rysem dni „mających
się ku końcowi” będzie zaostrzenie się walki klasowej, zwłaszcza walki między kapitałem i pracą.
Bogaci będą wydawać „skazujący wyrok” (Jak. 5, 6 NP) na robotników, robotnicy zaś, którzy byli
wyzyskiwani i którym zatrzymywano zapłatę, będą podnosić swój głos, tak że „wołania żeńców dotrą
do uszu Pana zastępów” (Jak. 5, 4 NP). Przewiduje również akty sprawiedliwości społecznej,
zapowiada wszak określone trudności dla świata kapitału i wyzysku: „A teraz wy, bogacze, płaczcie i
narzekajcie nad nieszczęściami, które na was przyjdą. Bogactwo wasze zmarniało, a szaty wasze mole
zjadły. Złoto wasze i srebro zaśniedziało, a śniedź ich świadczyć będzie przeciwko wam i strawi ciała
wasze jak ogień. Nagromadziliście skarbów w dniach, które się mają ku końcowi” (Jak. 5,1–3 NP).

Walka między kapitałem i pracą występowała zawsze, ale od wieku XIX, tzn. od czasu, kiedy narodził
się przemysł i powstała zwarta klasa robotnicza, walka ta weszła w nowe stadium, w stadium ruchów
robotniczych, rewolucji i zwycięstw socjalnych. Ruchy te przybrały postać zorganizowaną
(organizacje robotnicze), ponadto wytworzyły się określone ideologie (komunizm) i struktury
polityczne (państwa socjalistyczne). Dzisiaj właściwie cały świat podzielony jest na dwa zwalczające
się obozy ideologiczne i ustrojowe. Wielu ludzi słusznie dopatruje się w zjawiskach walki
współczesnych ideologii politycznych i ustrojowych wypełniania się Jakubowego proroctwa.

c) Znaki w świecie socjalnym. Pismo Święte dokonuje wnikliwej analizy zjawisk występujących w
stosunkach międzyludzkich, współżycia ludzkiego, moralności społecznej, charakterów, postaw i
zachowań ludzkich. Obok zjawisk pozytywnych i wielu niewątpliwych osiągnięć socjalnych, nasilą się
również zjawiska ujemne i niepokojące.

(1) Przepowiednie. Chrystus przepowiedział wzrost bezprawia i przestępczości oraz zanik
przyrodzonych uczuć ludzkich, jak również nasilenie konsumpcyjnego, zabarwionego materializmem
praktycznym nastawienia do życia. Powiedział: „wzmoże się nieprawość, oziębnie miłość wielu”
(Mat. 24, 12 BT). Na czoło zainteresowań wysuną się – jak przed potopem – sprawy jedzenia, picia,
zamążpójścia i ożenku: „Albowiem jak było za dni Noego, takie będzie przyjście Syna Człowieczego.
Bo jak w dniach owych przed potopem jedli i pili, żenili się i za mąż wydawali, aż do tego dnia, gdy
Noe wszedł do korabia, i nie spostrzegli się, że nastał potop i zmiótł wszystkich: tak będzie i z przyj-
ściem Syna Człowieczego” (Mat. 24, 37–39 NP). Pospolitymi grzechami, zagrażającymi nawet
sprawiedliwym, będą „obżarstwo, opilstwo oraz troska o byt” (Łuk. 21, 34 NP).

Równocześnie będą to czasy ogólnoświatowego niepokoju i trwogi. Chrystus mówił o „lęku
bezradnych narodów” (Łuk. 21, 25 NP) i stwierdził, że „ludzie omdlewać będą z trwogi w
oczekiwaniu tych rzeczy, które przyjdą na świat” (Łuk. 21, 26 NP).

Podobną charakterystykę „dni ostatecznych” przedstawił ap. Paweł. Przede wszystkim określił je jako
„trudne czasy” (kairoi chalepoi), przy czym źródła tych trudności nie upatrywał w przyczynach
obiektywnych, lecz w stosukach międzyludzkich. Trudności te wywodzić się będą z kręgów ludzkich,
mając rys charakteropatii. Powodem ich będą po prostu ujemne, amoralne i aspołeczne postawy i
zachowania ludzkie. Ap. Paweł wymienia następujące wady charakterologiczne ludzi tych czasów:
egoizm, chciwość, przerosty ambicji, nieprzejednanie, wybuchowość, zanik uczuć ogólnoludzkich,
rozprzężenie moralne, konflikt między pokoleniami itp. Oto słowa ap. Pawła: „A to wiedz, że w

dniach ostatecznych (hoti en eschatais hemerais) nastaną trudne czasy (enstesontai kairoi chalepoi):
ludzie bowiem będą samolubni, chciwi, chełpliwi, pyszni, blużniercy, rodzicom nieposłuszni,
niewdzięczni, niezbożni, bez serca, nieprzejednani, potwarcy, niepowściągliwi, okrutni, niemiłujący
tego co dobre, zdrajcy, zuchwali, nadęci, miłujący więcej rozkosze, niż Boga” (2 Tym, 3, 1–4 NP).

(2) Wypełnienie. Przedstawione wyżej zjawiska występowały zawsze, jednakże w czasach
dzisiejszych stały się szczególnie groźne ze względu na ich natężenie i zasięg, jak również ze względu
na skutki w sferze współżycia międzyludzkiego i spraw społecznych.

Znamienna jest np. analiza lat sześćdziesiątych XX wieku z punktu widzenia moralności: „Lata
sześćdziesiąte bogate w międzynarodowe spięcia, trudne pogarszającymi się warunkami pracy, coraz
tłoczniejsze, coraz szybsze w swoim pędzie ku nowym technologiom, przyniosły głębokie zmiany
struktur myślenia jednostki, zmiany w moralności, wolności obyczajów, porzucenie obyczajów
dawnych i tradycji. W dziedzinie obyczajów, seksu, zachowania – lata sześćdziesiąte stały się latami
absolutnej „wolności” i odrzucenia wszelkich tabu. Skraje spódniczek powędrowały wysoko w górę,
golizna na scenie rzeczą naturalną, palenie marihuany normalnym zjawiskiem. Na Zachodzie kon-
sumpcja narkotyków wzrosła dziesięciokrotnie, runęły standardy moralności, targi pornografii są
wydarzeniem handlowym, pornografia produktem eksportowym – hippisi mają swoich wyznawców
pod każdą szerokością geograficzną, a za tymi brodatymi, nie mytymi młodzieńcami nikt się już nie
oglądał u schyłku dziesięciolecia, któremu ton tej dziedzinie nadali „The Beatles”, udekorowani przez
królową, (...) Obok wolności obyczajów, smak luksusu, niedopasowanie jednostek do wyścigu o życie,
chęć zaspokojenia wzbudzonych erotyką pragnień, często po prostu nuda, spowodowały, że kroniki
policyjne lat sześćdziesiątych odnotowywały stały wzrost przestępczości wśród młodzieży. We
wszystkich dziesięcioleciach naszego stulecia nie było tylu napaści rabunków, co w latach
sześćdziesiątych”

Wielu myślicieli chrześcijańskich jest zdania, że epoka współczesna i w dziedzinie moralności jest
wypełnieniem biblijnej charakterystyki.

d) Klęski żywiołowe i kataklizmy. Znamienne, że Chrystus w swojej mowie eschatologicznej,
charakteryzującej znaki wyprzedzające paruzję, nie pominął i tych zjawisk. „I będzie... mór, a
miejscami trzęsienia ziemi” (Mat. 24, 7 NP; por. Mar. 13, 8); „i będą wielkie trzęsienia ziemi i
miejscami zarazy... i straszne widoki... lęk bezradnych narodów, gdy zahuczy morze i fale” (Łuk. 21,
11.25 NP). Zwrócił zatem Chrystus uwagę zwłaszcza na takie zjawiska, jak „trzęsienia ziemi”,
„zarazy” i „straszne widoki”, czyli ogólnie – na różnego rodzaju klęski żywiołowe i kataklizmy, a co
za tym idzie zniszczenia, ich ujemny wpływ na psychikę człowieka. Cechą charakterystyczną tych
zjawisk będzie ich szczególne nasilenie, urastające do miary problemu czasów eschatologicznych,
niosące niepokój i trwogę.

(1) Trzęsienia ziemi. Badając historię trzęsień ziemi łatwo jest stwierdzić, że zjawiska te również
zawsze występowały, ale sejsmolodzy dzisiejsi dowodzą, że obecnie, w porównaniu z epokami
dawnymi, przypada na jednostkę czasu coraz więcej trzęsień ziemi, przy czym dane te nie są
wynikiem precyzyjniejszych w naszych czasach pomiarów sejsmograficznych! Stwierdzenie to jest co
najmniej znamienne. Niektórzy uczeni są zdania, że w ostatnich czasach w ogóle uległ zakłóceniu
„reżim klimatyczny” ziemi, częściowo w wyniku eksperymentów nuklearnych i kosmicznych. Stąd
nasilenie huraganów i innych niezwykłych zjawisk meteorologicznych.

(2) Dziedzina zdrowotności Podobnie sprawa się przedstawia z dziedziną zdrowotności. Choroby
zawsze, na przestrzeni wszystkich wieków towarzyszyły ludzkości. W przeszłości występowały
wielkie epidemie, straszliwie dziesiątkujące ludzi. Dzięki postępom nauki i medycyny zostały one
ujarzmione, ale za to pojawiły się nowe epidemie, np. grypa, która stała się groźną chorobą, kończącą
się w wielu wypadkach zejściem śmiertelnym, a na którą w zasadzie nie wynaleziono – mimo
wspaniałych osiągnięć nauk medycznych – skutecznego lekarstwa. Swoistym problemem jest
uodpornienie się szczepów bakteryjnych i wirusowych na antybiotyki. Ponadto w czasach dzisiejszych
pojawiły się nowe groźne zespoły chorobowe, objęte wspólnie nazwą „chorób cywilizacji”, do których

zalicza się choroby nowotworowe, serca i układu naczyniowego oraz choroby psychiczne. Wzrost
zachorowalności na te choroby zastraszająco wzrasta. Walka z nimi w II połowie XX wieku nie jest w
pełni skuteczna.

(3) Katastrofy. Z innych zjawisk wymienić należy niepokojący wzrost różnego rodzaju katastrof,
wypadków przy pracy, wypadków komunikacyjnych. W skali ogólnoświatowej jest to jeden z
pryncypialnych problemów epoki. I znów interesujące dane z lat sześćdziesiątych: „Ale choć wojny,
katastrofy, trzęsienia ziemi, powodzie i dramatyczne pożary pochłonęły setki tysięcy ofiar, to łącznie
jest to mniej, niż pochłonęła jedna z największych chorób naszej epoki: nieodpowiedzialność za
kierownicą – w wypadkach samochodowych zginęło więcej ludzi na przestrzeni minionych 120
miesięcy niż z jakichkolwiek innych powodów łącznie, z wyjątkiem... głodu”

(4) Kwestia niepokoju. Osobnym problemem czasów dzisiejszych jest problem lęku, lęk (fobia) stał
się prawdziwą zmorą współczesnego świata. Różne są przyczyny niepokoju – ekonomiczne,
polityczne, socjalne, przyrodniczo-kosmiczne. Obawa zawsze towarzyszyła ludzkości, lecz w obecnej
epoce stała się szczególnym problemem ujemnie się odbijającym na psychice człowieka, zwłaszcza
pokolenia młodych, gaszącym radość życia i osobiste szczęście człowieka. Najbardziej groźny jest
niepokój płynący z widma zagłady nuklearnej. Dzisiejsze czasy są pełne niepokoju; jest to ich cecha
znamienna.

e) Znaki w świecie nauki i techniki. Pismo Święte wiąże „czas końca” z postępem badań oraz z
wyjątkowym rozwojem umiejętności i wiedzy ludzkiej. Interesująco mówi o tym dawne proroctwo
Daniela: „Ale ty, Danielu, zamknij słowa i zapieczętuj księgę aż do czasu końca. Wielu pilnie szukać
będzie i pomnoży się umiejętność” (Dan. 12, 4 BT)

. W wersecie tym w tekście oryginalnym

występują ściśle z sobą łączące się pojęcia: „czas końca” (eth qec)

, znaczna liczba badaczy

(określona wyrażeniem „wielu” – rabbim)

, pilne poszukiwania („pilnie szukać będzie” – jeszotetu)

oraz „pomnożenie się umiejętności” (thirbe haddaath)

. Są to elementy niezwykle interesujące.

Historia rozwoju nauki i techniki dowodzi, że przepowiednia Danielowa wypełnia się właśnie w
naszej epoce.

Na przestrzeni tysiącleci dziejów ludzkości w dziedzinie nauki i techniki nie działo się właściwie nic
nadzwyczajnego. Czasy nowożytne niewiele się różniły pod tym względem od czasów
patriarchalnych. Jednakże pod koniec XVIII stulecia nastąpił skokowy zwrot. Umysł ludzki przebudził
się. Ludzkość wkroczyła w okres dynamicznego rozwoju, który w XX w. przybrał zawrotne wprost
tempo. Nie będziemy wyliczać chronologii odkryć naukowych w poszczególnych dziedzinach wiedzy
i nauki

, wskażemy natomiast na pewne zjawiska kompleksowe.

(1) Rozwój nauki. Oto jak przedstawia się – według zestawień St. Lubertowicza – rozwój nauki (pod
względem ilości uniwersytetów, studentów, ludzi z wyższym wykształceniem, czasopism
naukowych): „W roku 950 po Chr. istniał tylko 1 uniwersytet w znaczeniu nowożytnym, w 1460 - 40,
w r. 1600 – 80, w 1900 r. – 160, w latach sześćdziesiątych XX w. – dziesiątki tysięcy. W roku 1960
było na świecie 11 milionów studentów, w 1970 – 17 milionów, tj. armia uczonych o sile 1800
dywizji. W roku 1800 w samych Stanach Zjednoczonych było ok. 1000 ludzi z tytułami naukowymi,
1970 r. – ponad milion. W roku 1685 wychodziły 2 czasopisma naukowe, w 1700 r. – 8, w 1800 r. –
80, w 1890 – 950, w 1900 r. – 12000, a 1970 – ponad 50000”

. „W czasach nam współczesnych żyje

ok. 60–90% wszystkich uczonych, jacy żyli kiedykolwiek na ziemi 80–90% wszystkiego, co dokonało
się w dziedzinie nauki, jest dorobkiem osiągniętym na przestrzeni naszego życia. Teraźniejszość jest
siłą i dominującą cechą nauki”

(2) Rozwój techniki Podobnie kształtował się rozwój techniki. Przeanalizujmy zjawisko pod
względem ilości zajęć człowieka, ilości używanych materiałów, wzrostu szybkości transportu
mechanicznego oraz wzniesienia się ponad ziemię.

Zajęcia: „W epoce brązu (ok. 2000 przed Chr. – uw. moja ZŁ) ilość zajęć wzrosła do 23, a w epoce
nowożytnej do 70. Dopiero w wieku XIX zaczęły się mnożyć zajęcia i zawody, zaczęła się coraz

ściślejsza specjalizacja i dziś możemy wyliczyć ponad 1000 zawodów, z których każdy wymaga
odrębnego, nieraz bardzo długiego przygotowania, jak na przykład zawód kosmonauty czy fizyka
atomowego”

Materiały: „Do końca XVIII wieku ilość używanych materiałów nieledwie się podwoiła, dochodząc
do 55 i dopiero w XIX wieku zastosowano bogatszy asortyment materiałów. Dziś nie można podać
dokładnie ilości używanych materiałów, można raczej mówić o liczbie pierwiastków chemicznych, z
których są poszczególne materiały zbudowane lub o ilości substancji, których możemy dzisiaj naliczyć
ponad milion”

Szybkość transportu: „W epoce kamiennej (ok. 3000 lat przed Chr. – u. moja ZŁ) używano czółna,
które na spokojnej wodzie płynęło z prędkością około 8 km/godz. W epoce brązu znano już wóz. W
epoce rzymskiej – wozy po drogach budowanych przez Imperium poruszały się z szybkością 17–25
km/godz. I tak było aż do końca XVIII wieku, dokąd nie przekroczono szybkości 40 km na godzinę –
wozem ciągnionym przez konie po drodze bitej. W wieku XIX szybkość kolei parowej, a w ostatnich
latach wieku elektrycznej nie przekraczała 70 km/godz. i dopiero samolot w 1913 roku osiągnął ponad
200 km na godzinę. Samoloty królowały w dziedzinie szybkości do roku 1961, niewiele jednak
przekraczając 3300 km/godz. w lotach krótkotrwałych. Statki kosmiczne przekroczyły znów o jeden
rząd wielkości, niosąc w sobie ludzi z prędkością dochodzącą do 40.000 km/godz. Tak wiec w ciągu
około 3000 lat szybkość wzrosła 8 razy, potem w ciągu 100 lat – też 8 razy, w następnych 50-ciu
latach – 16 razy, w ostatnich 13 latach – 11 razy. W ciągu wieków ludność osiągnęła wzrost szybkości
poruszania się 10.000 razy, a ażeby osiągnąć prędkość światła należy tę wartość powiększyć jeszcze
27.000 razy”

Wzniesienie: Innym zagadnieniem jest oderwanie się od ziemi, pokonanie jej przyciągania. I droga
rozwoju techniki na tym odcinku jest jeszcze krótsza, bo niespełna 200-letnia. „Do roku 1783
człowiek w ogóle nie wznosił się nad ziemię. Od tej daty, aż do roku 1901 przez ponad sto lat
królował tutaj balon, na którym jednak osiągnięto w owym czasie najwyżej 10,8 km .Potem przez lat
sześćdziesiąt samolot konkurował z balonem w osiąganiu wysokości aż 11 do 23 km. Ostatnie 8 lat
tylko statki kosmiczne konkurują ze sobą, już nie powiemy w zdobywaniu wysokości, lecz w
oddaleniu się od Ziemi. I tak w 1961 roku Gagarin oddalił się od Ziemi 302 km, a w 1969 roku
„Apollo” – o prawie 400.000 km. Jak z tego widzimy przez setki tysięcy lat – człowiek nie oderwał się
od Ziemi; potem w ciągu 120 lat oddalił się tylko 3 razy; w następnych 60 latach – też 3 razy, w ośmiu
następnych już 40 razy, a w ostatnich 3 latach – 290 razy więcej. Do osiągnięcia Marsa czy Wenus
potrzeba jeszcze zwiększyć odległość człowieka w statku kosmicznym już tylko 105 – do 900 razy –
w zależności od położenia planet względem słońca i względem siebie”

Po wieku pary nastała era elektryczności, potem atomu, a obecnie przestrzeni kosmicznej. W ostatnich
czasach niewspółmiernie wzrosły kadry badawcze, naukowe i techniczne, poszerzył się zakres wiedzy
o otaczającym świecie (mikrokosmosu i makrokosmosu), rozwinęły się środki transportu (pojazdy,
koleje elektryczne, samoloty odrzutowe, statki kosmiczne) i łączności (radio, telewizja, laser), w ryd-
wan postępu włączone zostały automatyzacja i miniaturyzacja, narodziła się niezliczona ilość
urządzeń codziennego użytku. Życie człowieka stało się pod wieloma względami łatwiejsze,
piękniejsze i ciekawsze. Przed człowiekiem stanęły dalsze niewyobrażalne perspektywy rozwoju. Na
całe nieszczęście nie wszystkie zdobycze nauki i techniki są wykorzystane w interesie dobra, pokoju i
pomyślności materialnej i duchowej człowieka, ale jest to już problem innej natury.

Jednakże zawrotny rozwój „umiejętności”, niosący z sobą zarówno nadzieje, jak i obawy, jest jednym
z niezwykle wymownych i dostrzegalnych znaków czasu, świadczących o wkroczeniu ludzkości w
epokę czasów eschatologicznych.

II. ZNAKI W ŚWIECIE RELIGIJNYM

Znaki w świecie religijnym wymagają ze względu na swą specyfikę osobnego omówienia. Zarówno
Ewangelie, jak pozostałe partie Pisma Świętego poświęcają tej dziedzinie wiele uwagi. Zgodnie z za-

powiedzią biblijną świat religijny w czasach eschatologicznych stanie się polem szczególnie obfitych
wydarzeń i znaków.

1. OGÓLNOŚWIATOWA EWANGELIZACJA

Ważnym znakiem czasów eschatologicznych w dziedzinie religijnej jest ogólnoświatowa
ewangelizacja. Jezus powiedział: „I będzie głoszona ta ewangelia o Królestwie po całym świecie na
świadectwo wszystkim narodom, i wtedy nadejdzie koniec” (Mat. 24, 14 NP)

. Przestrzenny rozwój

ewangelizacji jest więc jednym z licznych zwiastunów zbliżającej się paruzji. Gdy postęp ten osiągnie
zakreślone granice świata, czyli gdy Ewangelia ogłoszona zostanie całemu światu, „wtedy nadejdzie
koniec (tóte heksei to telos)”.

a) Renesans Biblii. Od początku XIX stulecia datuje się stały wzrost popularności Pisma Świętego.
Wzrasta wśród ludzi zainteresowanie tą księgą. Powstają coraz to nowe towarzystwa biblijne,
zajmujące się przekładem Biblii i jej rozpowszechnianiem. Wzrasta liczba przekładów. Rozwija się
archeologia biblijna i biblistyka. Pismo Święte staje się najpoczytniejszą i najbardziej rozpowszech-
nioną książką na świecie.

Badania naukowe udowodniają ponad wszelką wątpliwość jej starożytność i autentyzm. Autorytet jej
wzrasta niepomiernie

. Zmienił się nawet stosunek Kościoła rzymskokatolickiego do Pisma

Świętego

. Spopularyzowanie w świecie współczesnym Pisma Świętego jest bez wątpienia ważnym

przejawem ogólnoświatowej ewangelizacji. Swobodny i szeroki dostęp do Pisma Świętego umożliwia
ludziom bezpośredni z nim kontakt i zaznajomienie się z jego treścią. Do spopularyzowania Pisma
Świętego przyczyniły się i nadal przyczyniają wszelkie niemalże Kościoły chrześcijańskie; jest to ich
niewątpliwy wkład w dzieło ewangelizacji. Szczególne wysiłki w tym względzie podjął Kościół
Adwentystów D.S.

M. Ziółkowski pisze: „Przed końcem świata i przed drugim przyjściem Chrystusa na ziemię światło
ewangelii ma być rozpalone we wszystkich zakątkach świata, ma zajaśnieć we wszystkich krajach”

b) Trójanielskie poselstwo. Szczególnym przejawem ogólnoświatowej ewangelizacji jest
zwiastowanie światu tzw. trójanielskiego poselstwa (Obj. 14, 6–12), będącego ostatnim orędziem
Boga do ludzi i narodów w obliczu nadejścia „godziny sądu jego”. Jest to poselstwo niezwykle
uroczyste zarówno ze względu na swą treść, jak znaczenie i zasięg. Poselstwo ma charakter
autorytatywnej, dramatycznej wprost odezwy Bożej, a zasięgiem swym ma objąć cały świat –
wszystkich mieszkańców ziemi, wszystkie narody, plemiona, języki i ludy. Treścią poselstwa jest
„ewangelia wieczna” (euangelion aiónion), zwłaszcza oparte na tej Ewangelii wezwanie do bojaźni
Bożej, obwieszczenie bestii i jej obrazowi – wrogim Bogu mocom religijno-politycznym czasów
końca.

Wspomniane wyżej elementy ogólnoświatowego ruchu ewangelizacyjnego o szczególnym znaczeniu
zobrazowane zostały w Apokalipsie. Trójanielskiemu poselstwu odpowiada poselstwo głoszone przez
Kościół Adwentystów DS. Zapoczątkowane w roku 1844, a więc z chwilą nastania sądu Bożego,
dociera dzisiaj do ostatnich zakątków ziemi, niosąc ludziom dobrej woli uroczyste wezwanie Boże. I
wielu ludzi na to wezwanie Boże odpowiada.

M. Ziółkowski stwierdza: „Głos misjonarzy Chrystusowych, niosących na swoich ustach Dobrą
Nowinę – ewangelię królestwa, usłyszą wszystkie narody. Nie wynika jednak z tego, że wszyscy
ludzie przed końcem świata uwierzą w Chrystusa i wejdą do Jego Kościoła. Wszak Chrystus na innym
miejscu mówi: „Czy jednak Syn Człowieczy znajdzie wiarę na ziemi, gdy przyjdzie” (Łk. 18, 8). A
św. Paweł pisał niegdyś do Tesaloniczan, że przed powtórnym przyjściem Chrystusa nastąpi
powszechne odstępstwo od wiary. Chociaż więc ewangelia Chrystusowa będzie przepowiadana po
całym świecie, to jednak nie wszyscy się nawrócą”

2. INNE ZNAKI

W czasach ostatecznych dziedzina religii będzie widownią innych jeszcze interesujących zjawisk i
przemian. Nie sposób przedstawić ich wszystkich, ponieważ bieg czasu przynosi coraz to nowe i
nieoczekiwane zdarzenia. Zasygnalizujemy jednak najważniejsze przepowiednie biblijne.

a) Rozwój błędowierstwa i liberalizm religijno-etyczny. Chrystus przepowiedział, że przed Jego
przyjściem „powstanie wielu fałszywych proroków i zwiodą wielu” (Mat 24, 11 NP). Można w tej
wypowiedzi Chrystusa do-patrzeć się wzmożonego w czasach końca rozwoju różnych prądów
konfesyjnych i tendencji teologicznych, coraz dalej odbiegających od czystych zasad Ewangelii i
nauki apostolskiej, a jednocześnie modnych i popularnych, przyjmowanych przez wielu chrześcijan.
Nauki błędowiercze zawsze towarzyszyły historii chrześcijaństwa. Jednakże w czasach współczesnych
występuje ich szczególnie dużo. Jeszcze nigdy nie było tylu teorii i poglądów sprzecznych – jakże
często absurdalnych – na temat każdej niemalże zasady Pisma Świętego, jak właśnie obecnie.
Triumfuje dowolność interpretacyjna, racjonalizm, dogmatyzm i tradycjonalizm. Biblia mówi, że
ludzie nie będą znosili „zdrowej nauki (hygiainouses didaskalias)” (2 Tym. 4, 3 NP), „odwrócą ucho
od prawdy (apo tes aletheias), a zwrócą się ku baśniom (epi tous mythous)” (2 Tym. 4, 4 NP).
Liberalizm religijny przejawi się z jednej strony w postaci indyferentyzmu (2 Piotra 3, 3–6), z drugiej
– w formie pozornej pobożności (2 Tym. 3, 5–7). Swoistym przejawem prądów zwodniczych będzie
rozwój różnych form cudowności i nadprzyrodzoności (m. in. ruchy charyzmatyczne). Mówił o tym
Chrystus (Mat. 24, 24) i apostołowie (1 Jana 4. 1; Obj. 16, 13; 2 Kor. 11, 14).

Terenem rozkwitu błędowierczych teorii religijnych stanie się zwłaszcza nauka o wtórej paruzji
Chrystusa. Pojawią się trzy niebezpieczne tendencje: głoszenie nauki, że Jezus już przyszedł (Mat. 24,
23–27), że długo jeszcze nie przyjdzie (Mat. 24, 48–51) i że nie przyjdzie wcale (2 Piotra 3, 3–4).

b) Międzykonfesyjna integracja chrześcijaństwa i prestiżu papiestwa. Pismo Święte nakreśla w
wizji proroczej niezwykle interesujący obraz stosunków między-konfesyjnych przy końcu wieków
(Obj. 13. 1–18). Przy pomocy przenośni profetyczno-symbolicznych obrazuje wysiłki podejmowane
przez pewne ośrodki religijno-polityczne, zwłaszcza reprezentowane przez bestię drugą

, w kierunku

integracji międzykonfesyjnej chrześcijaństwa i odbudowania prestiżu potęgi papieskiej. Ap. Jan
stwierdza: „Potem ujrzałem inną Bestię, wychodzącą z ziemi: miała dwa rogi podobne do rogów
Baranka, a mówiła jak Smok. I całą władzę pierwszej Bestii przed nią wykonuje, i sprawia, że ziemia i
wszyscy jej mieszkańcy oddają pokłon pierwszej Bestii, której rana śmiertelna została uleczona. I
czyni wielkie znaki, tak iż nawet każe ogniowi zstępować na ziemię wobec ludzi” (Obj. 13, 11–13
BT).

(1) Obraz bestii Rezultatem tych wysiłków będzie utworzenie swoistego wzorca zintegrowanej
religijności, o strukturze funkcjonalno-organizacyjnej, popularności, autorytecie i wpływie bardzo
podobnych do obrazu średniowiecznej eklezjalno-państwowej potęgi rzymskiej.

Końcowym produktem tak pojętej integracji religijnej będzie totalizm, owiany swoistą psychozą
współczesnej, ogólnej religijności, wywierający nacisk środowiskowy na mniejszości religijne nie
podporządkowujące się ogólnym tendencjom, uciekający się do przeróżnych form presji śro-
dowiskowych, ekonomiczno-społecznych, a nawet politycznych i nowych sposobów gwałcenia
sumień.

Słowo Boże następująco komentuje działalność wspomnianej potęgi: „I zwodzi mieszkańców ziemi
znakami, które jej dano uczynić przed Bestią, mówiąc mieszkańcom ziemi, by wykonali obraz Bestii,
która ma cios od miecza, a ożyła. I dano jej, by ducha dała obrazowi Bestii, tak iż by nawet przemówił
obraz Bestii, i by sprawił, że wszyscy zostaną zabici, którzy nie oddadzą pokłonu obrazowi Bestii.
I sprawia, że wszyscy: mali i wielcy, bogaci i biedni, wolni i niewolnicy dają sobie znamię na rękę
swą prawą lub na swe czoło i że nikt nie może kupić ni sprzedać, kto znamienia nie ma – imienia
Bestii lub liczby jej imienia” (Ob. 13, 14–17 BT). Może to doprowadzić w konsekwencji do
prześladowań religijnych, których natężenie i zasięg będzie – na tle epoki – szczególnie rażący

. One

przypuszczalnie wypełnią ostatecznie przepowiednie prorocze o prześladowaniach ludu Bożego,

zwłaszcza zaś następujące słowa Chrystusa: „Wtedy wydawać was będą na udrękę i zabijać was będą,
i wszystkie narody pałać będą nienawiścią do was dla imienia mego” (Mat 24, 9 NP)

(2) Problemy papiestwa. Biblia przewiduje również w czasach końcowych poważne trudności i
kryzysy papiestwa (Obj. 16, 10.11; 17, 16; 18, 8.17). Jednak sam system przetrwa aż do paruzji
Chrystusa, wtedy nastanie jego koniec (2 Tes. 2, 8; Obj. 16, 13.14; 17, 12–14; 19, 19–21).

c) Fałszywi Chrystusowie. Osobliwym przejawem zwie-dzień ostatnich czasów będzie pojawianie się
„fałszywych mesjaszy” (Mat. 24, 24 NP), jak również dokonywanie przez nich „wielkich znaków i
cudów, by w błąd wprowadzić, jeśli to możliwe, także wybranych” (Mat. 24, 24 NP; por. Obj. 16,
13.14). Szczególnym przejawem zwiedzenia będzie parodia (podrobienie) samego przyjścia
Pańskiego.

(1) Parodia wtórej paruzji. Ukoronowaniem zwodniczych działań będzie upozorowanie przez szatana
wtórej paruzji Chrystusa. Wystąpi to w postaci nadnaturalnego fenomenu, w majestatycznej i
chwalebnej manifestacji szatana jako powracającego w swej paruzji Chrystusa. W różnych miejscach
– w przestrzeni otwartej lub w pomieszczeniach zamkniętych – objawi się dostojna postać, przed-
stawiająca się jako uwielbiony Chrystus. Takie manifestacje, obiektywnie rzecz biorąc, są możliwe,
wszak i „szatan przybiera postać anioła światłości” (2 Kor. 11, 14 NP).

(2) Znak rozpoznawczy. Jednakże manifestacje te nie potrafią całkowicie podrobić przyjścia
Pańskiego. Będą to zjawiska lokalne, powtarzające się, nie będą zjawiskiem globalnym,
jednorazowym, o zasięgu ogólnoświatowym i kosmicznym; pod tym właśnie względem szatan nie
zdoła podrobić prawdziwej paruzji Chrystusa

. Dlatego Chrystus ostrzegał: „Gdyby wam wtedy kto

powiedział: Oto tu jest Chrystus, albo tam, nie wierzcie. Powstaną bowiem fałszywi mesjasze i
fałszywi prorocy, i czynić będą wielkie znaki i cuda, aby o ile można zwieść i wybranych. Otom
przepowiedział wam. Gdyby więc wam powiedzieli: Oto jest na pustyni – nie wychodźcie; oto jest w
kryjówce – nie wierzcie. Gdyż jak błyskawica pojawia się od wschodu i jaśnieje aż na zachód, tak
będzie z przyjściem Syna Człowieczego” (Mat. 24, 23–27).

Jezus zstąpi z nieba, z głębi kosmosu, przyjście Jego będzie nadprzyrodzonym zjawiskiem
kosmicznym, widocznym dla wszystkich ludzi i ogarniającym wszystkich. Tego jednak szatan,
„fałszywy mesjasz”, podrobić nie zdoła. Pomimo wysiłków, nie zdoła zwieść sprawiedliwych, tych lu-
dzi wierzących, którzy wiarę swą ugruntowali na mocnym Słowie Bożym.

Uwieńczeniem wszystkich przepowiedni, znaków i końcowych wydarzeń będzie największe i
najwspanialsze wydarzenie niedalekiej już przyszłości – powtórne przyjście Chrystusa, chwalebne i
eschatologiczne.

UWAGI KOŃCOWE

1. Data paruzji. Adwentyzm nigdy nie wyznaczał żadnej ścisłej daty przyjścia Pańskiego. Na
przestrzeni dziejów chrześcijaństwa zjawiały się jednostki i grupy określające dokładną datę

. Ścisłą

datę wyznaczył również William Miller, prekursor adwentyzmu, ale milleryzm nie był adwentyzmem;
nie można adwentyzmu obciążać uchybieniami milleryzmu

2. Polecenie Chrystusa. Chrystus zaleca trzeźwość, czujność i gotowość na przyjście Pana:
„Czuwajcie więc (gregoreite oun), bo nie wiecie, którego dnia Pan wasz przyjdzie (erchetai). A to
zważcie, że gdyby gospodarz wiedział, o której porze złodziej przyjdzie, czuwałby i nie pozwoliłby
podkopać domu swego. Dlatego i wy bądźcie gotowi (ginesthe hetoimoi), gdyż Syn Człowieczy
przyjdzie o godzinie, której się nie domyślacie” (Mat. 24, 42–44 NP).

3. Chrześcijańska czujność i pracowitość. Eschatologia biblijna zwraca uwagę na powagę czasu,
potrzebę pojednania z Bogiem i przygotowania się na przyjście Pana. Niemniej jednak nakazuje
realizm i obiektywizm w ocenie zjawisk aktualizujących bliskość przyjścia Pańskiego. Postuluje nadto

stan trzeźwej i pracowitej czujności. Podnosząc nastrój oczekiwania, wzmacniający ducha i wiarę,
służbę i świadectwo, ostrzega przed szkodliwym mistycyzmem i fanatyzmem, abnegacja społeczną i
indyferentyzmem.

Wg oryg. gr.: eipe hemin póte tauta estai.

Por. M. Ziółkowski, Eschatologia, s. 384; Teologia kosmosu, s. 129.136–137.

Czasy eschatologiczne w znaczeniu szerszym obejmują cała. nowotestamentalną epokę (Hebr. 1, 2; 1 Jana 2,

18). W znaczeniu węższym to bliżej nieokreślony co do długości okres, poprzedzający przyjście Pana. Od tych
dwóch pojęć należy odróżnić Jeszcze pojęcie „dnia ostatecznego (eschate hemera)” (Jan 6, 39.40 SK; 11, 24; 12,
48), które jest synonimem paruzji, czyli przyjścia Chrystusa.

Eschatologia, s. 385.386.

Gdyby nie chodziło o ucisk o długim okresie trwania, bezsensowna byłaby mowa o jego skróceniu.

Występujący w tych proroctwach okres „czas, czasy i pół czasu” (Obj. 12, 14 BG; 11, 3), czyli 3 i 1/2 lat

proroczych, równa się 42 miesiącom (Obj. 13, 5) lub 1260 dniom proroczym (Obj. 12. 6), tj. – zgodnie z rachubą
biblijną – 1260 latom. Okres ten należy liczyć od 538 do 1798 roku, czyli od ustanowienia papiestwa do zadania
papiestwu „śmiertelnej rany” w postaci uwięzienia papieża Piusa VI przez Napoleona; por. J. Grodzicki, Kościół
dogmatów i tradycji, s. 306.315.

Por. E. G. White, Wielki bój, s. 53.45–53.

Na temat dziejów tolerancji – por. s. 616.

Marek pisze: „W owe dni, po tym ucisku, słonce się zaćmi i księżyc nie da swego blasku” (Mar. 13, 24 BT).

Noach Webster's Dictionary, New York, 1882, Appendix, Explanatary and Pronouncing Vocabulary of Noted

Names, „Park Day”, por. A. J. Wearner, Fundamentals of Bibie Doctrine, s.174; SDA BS, nr 562–577.

Tamże, s. 174.

Denis Olmsted, The Mechanism of the Heavens. s. 328, por. tamże; SDA SB, nr 730–746.

Zainteresowanych szczegółowym wykładem proroctwa odsyłamy do świetnej pracy poświęconej temu

zagadnieniu – K. Bulli. Księga Daniela, s. 53–100.

Szczegółowy wykład – vide tamże, s. 175–243.

Pismo Święte Starego Testamentu w przekładzie polskim W. o. Jakuba Wujka TJ, Wydawnictwo Apostołów

Modlitwy, Kraków 1956, s. 1007.

Szczegółowy wykład – vide K. Bulli, dz. cyt. s. 245-291.

Por. s. 312; K. Bulli, dz. cyt, s. 293–333.

Zobrazowana została tutaj wiekowa historia papiestwa do czasu uwięzienia papieża w roku 1798 i likwidacji

w roku 1870 państwa kościelnego, a po tym okresie – wzrost papieskiego prestiżu na arenie międzynarodowej
dzięki zabiegom propapieskiej działalności protestanckiej Ameryki.

Termin „czasy eschatologiczne” został tutaj użyty w znaczeniu ścisłym na oznaczenie epoki poprzedzającej

powtórne przyjście Pana.

Przyjęty przez nas podział pozwala na szczegółowsze omówienie w części następnej dziedziny religijnej.

Tak sądzą skrajne kierunki eschatologiczne, zwłaszcza ugrupowania badackie.

J. Żuków, Broń i ludzie (Nowe Czasy, nr 2/1968 – per. Znaki Czasu, nr 6/1968, s. 11).

Mała Encyklopedia Powszechna, PWN, s. 1073.

Tamże, s. 1074.

J. Żuków, dz. cyt.

Niewesoła statystyka (Kurier Polski z dn. 3 marca 1970 r.). Pod koniec lat 80-tych XX w. kwoty na zbrojenia

sięgały w skali świata ok. 1000 mld dolarów.

Istnieje Chrześcijańska Konferencja Pokojowa, zrzeszająca Kościoły chrześcijańskie. W roku 1970 odbyła się

w Tojoto, w Japonii, pierwsza ogólnoświatowa konferencja, poświecona sprawom pokoju, w której wzięli udział
przedstawiciele wszystkich religii świata – por. Z. Łyko, Kongres pokoju (Znaki Czasu, nr 3/71). Por. S.
Dąbrowski, Słowo pokój (Znaki Czasu, nr 12/71, s. 2). Vide także – Głos chrześcijańskiego sumienia (Znaki
Czasu, nr 12/72, s. 10); W. Benedyktowicz, Próba ireneologii chrześcijańskiej.

Świadczy o tym szereg ważnych aktów międzynarodowych, a m.in. w kwestii ograniczenia rozprzestrzeniania

broni termojądrowej, zakaz stosowania broni bakteriologicznej, rozmowy rozbrojeniowe itp.

Tak chyba rozumieć należy słowa ap. Pawła o tym, te ludzie będą mówić „pokój i bezpieczeństwo”, czyli

stwierdzać, że zaistniały już warunki upragnionego pokoju i bezpieczeństwa. Gdyby przyjąć interpretację inną,
np. że chodzi tutaj jedynie o pragnienie czy dążenie do pokoju i bezpieczeństwa, a nie stan faktycznego już
pokoju i bezpieczeństwa, niezrozumiałe byłyby dalsze słowa apostoła o „nagłej zagładzie”.

J. Zakrzewski, Sześćdziesiąte lata szaleństwa postępu (Polityka z 17.1.1970).

Por.: „A teraz wy, bogacze, płaczcie i narzekajcie nad nieszczęściami, które na was przyjdą. Bogactwo wasze

zmarniało, a szaty wasze mole zjadły. Złoto wasze i srebro zaśniedziało, a śniedź ich świadczyć będzie
przeciwko wam i strawi ciała wasze jak ogień. Nagromadziliście skarbów w dniach, które się mają ku końcowi
(en eschatais hemerais). Oto zapłata, zatrzymana przez was robotnikom, którzy zżęli pola wasze, krzyczy, a

wołania żeńców dotarły do uszu Pana Zastępów. Żyliście na ziemi w zbytku i w rozkoszach, utuczyliście serca
wasze na dzień uboju. Wydaliście skazujący wyrok i zabiliście sprawiedliwego; nie opiera się wam. Przeto
bądźcie cierpliwi, bracia, aż do przyjścia Pana (heos tes parousias tou kyriou). Oto rolnik cierpliwie oczekuje
cennego owocu ziemi, aż spadnie wczesny i późniejszy deszcz. Bądźcie i wy cierpliwi, umocnijcie serca swoje,
bo przyjście Pana jest bliskie (hoti te parousia tou kyriou engiken)” (Jak. 5, 1–8 NP).

J. Zakrzewski, dz. cyt.

Tamże.

Inny przekład: „Ale ty, Danielu, zakończ słowa (sethom haddewarim) i zapieczętuj księgę (wachathom

hassefer) aż do czasu końca (ad-eth qec). Wielu rozpocznie poszukiwania (jeszotetu rabbim), a wiedza się
rozwinie (wethirbe haddaath)” (K. Bulli, Księga Daniela, s. 487). Drugie wydanie Biblii Tysiąclecia oddaje
tekst następująco: „Ty jednak, Danielu, ukryj słowa i zapieczętuj księgę aż do czasów ostatecznych. Wielu
będzie dociekało, by pomnożyła się wiedza”.

Słowo „eth” znaczy: czas; słowo ,,qec” – koniec, kraniec.

Słowo „rabbim” jest liczbą mnogą od słowa ,,raw”, które znaczy: dużo, licznie, wielki, znaczący.

Słowo „jeszotetu” jest 3 osobą liczby mnogiej, czasu przyszłego, formy intensywny „piel”, i pochodzi od

czasownika „szut”, oznaczającego: szukać, biegać; stąd przekład: „pilnie szukać będzie”.

Słowo „thirbe” pochodzi od słowa „rawa”, które oznacza: rozwinąć, pomnożyć się, stać się potężnym; słowo

„daath” znaczy: wiedza, znajomość, poznanie.

Częściowo znaleźć ją można np. w Małej Przyrodniczej, Warszawa, 1957, wydanej przez PWN, s.

571.643.782.883; por. K. Bulli, Księga Daniela, s. 478–481.

St. Lubertowicz, Filozoficzne aspekty astronautyki (II), (Urania, nr 2/1970, s. 48).

Tamże. s. 48.

Tamże, s. 43.

Tamże, s. 45.

Tamże. s. 45.46.

Tamże, s. 47.

Interesująco przedstawia się egzegeza tego tekstu. Występują w nim trzy elementy: (1) treściowy, jest nim

głoszenie „tej”
Ewangelii Królestwa, a więc tej samej, co w czasach Chrystusa Ewangelii (to euangelion tes basilelas), (2)
przestrzenny, jest nim głoszenie Ewangelii „po całym świecie” (en hole te oikoumene) i (3) celowościowy, jest
nim głoszenie Ewangelii „na świadectwo wszystkim narodom” (eis martyrion pasin tois ethnesin).

Por. Z. Łyko, Spotkanie z Biblią, Warszawa 1972.

Por. Dekret p Objawieniu Bożym; por. J. Grodzicki, Powrót do Biblii (Znaki Czasu, nr 12/1968, s. 4); Z.

Łyko, Spotkanie z Biblią, s. 147–157.

Teologia kosmosu, s. 111.

Tamże, s. 112.

W bestii drugiej (Obj. 13, 11–18) teologia fundamentalna upatruje upadły protestantyzm amerykański,

zmierzający do nawiązania kontaktu z Rzymem i zabiegający na arenie interkonfesyjnej i międzynarodowej o
wzrost prestiżu papiestwa.

Wiele miejsca temu zagadnieniu poświęca E. G. White w książce pt. „Wielki bój”, 407-459; por. tamże, s. 7–

Wspomniane prześladowanie stanowić będzie ostatnią fazę prześladowań i rozegra się w czasach

bezpośrednio poprzedzających przyjście Pana. Ew. Marek mówi o prześladowaniach, które nastąpią po
ogłoszeniu Ewangelii wszystkim narodom, a więc w ostatniej fazie dziejów (Mar. 13, 9.13). Przypuszczalnie
rozegrają się one po zakończeniu czasu łaski – na świadectwo jeszcze, ale już nie na posiew Ewangelii. Ludowi
Bożemu zapewniona wówczas będzie szczególna ochrona Boża (Łuk. 21, 12–18; por. Izaj. 51, 12–14; Jer. 30, 7).
Po tych prześladowaniach nastąpią ostatnie znaki na niebie i ziemi, zwiastujące przyjście Pana (Łuk. 21, 11.12).

Por.: „Główną sceną tego dramatu będzie chwila, kiedy szatan przedstawi siebie jako Chrystusa. Kościół

długo czekał na przyjście swego Zbawiciela i na spełnienie swych nadziei. Teraz wielki oszust upozoruje
przyjście Pana: w różnych częściach świata szatan objawi się wśród ludzi jako majestatyczna istota o
oślepiającej jasności według opisu Jana w Objawieniu, przedstawiającego Syna Bożego. Wspaniałości, jaka
otaczać Go będzie, nie widziało jeszcze oko ludzkie. W powietrzu zabrzmi radosny okrzyk: „Chrystus przyszedł!
Chrystus przyszedł!” Lud w pokłonie upadnie przed nim, a on podniesie swe ręce nad nimi błogosławiąc ich, jak
kiedyś Jezus błogosławił Swych uczniów, gdy jeszcze był na ziemi. Delikatny i miły głos oszusta będzie pełen
samouwielbienia. Serdecznym i współczującym tonem wypowie niektóre prawdy niebieskie, które podawał
także Zbawiciel; uzdrowi chorych, a potem, udając we wszystkim Chrystusa, powie, że zmienił święcenie soboty
na święcenie niedzieli i nakaże wszystkim święcić dzień, który on błogosławi. Objaśni dalej, że ci, którzy
pozostają przy święceniu siódmego dnia, znieważają jego imię i nie chcą słuchać jego aniołów, których wysłał
do nich ze światłem i prawdą. Będzie to największe oszukańcze dzieło. Podobni Samarytanom, których

oszukiwał Szymon Czarnoksiężnik, ludzie powiedzą: „Tenci jest ona moc Boża wielka” (Dz. Ap. 8, 10). Jednak
lud Boży nie zostanie zwiedziony, bo nauki tego fałszywego Chrystusa nie zgadzają się z naukami pisma
Świętego. Jego błogosławieństwo będzie nad chwalcami bestii i je] obrazu, właśnie nad tą grupą, o której Biblia
mówi, że zostanie na nią wylany szczery gniew Boży. Szatan nie będzie mógł całkowicie podrobić sposobu
przyjścia Chrystusa. Pan Bóg ostrzegł Swój lud przed tego rodzaju oszustwem, a przyjście Chrystusa dokładnie
opisał (...). Nie sposób sfałszować takiego przyjścia. Będzie ono widziane przez wszystkich ludzi” (E. G. White,
Wielki bój, s. 450– –452).

M. Ziółkowski, Teologia kosmosu, s. 96-100.

Z. Łyko, Adwentyzm, s. 24–33.

* * *

Rozdział osiemnasty

Tysiącletnie królestwo Chrystusa

ZASADA WIARY

Tysiącletnie królestwo Chrystusa jest okresem tysiącletnich rządów królewskich Chrystusa w niebie,
rozciągającym się między pierwszym zmartwychwstaniem (sprawiedliwych) a zmartwychwstaniem
drugim (niesprawiedliwych); w tym czasie sprawiedliwi będą wraz z Chrystusem przebywać w niebie,
ziemia pozostanie w chaosie, a szatan będzie uwięziony; po upływie tysiąca lat nastąpią wydarzenia,
które doprowadzą do ostatecznego urzeczywistnienia odwiecznych planów Bożych wobec ziemi i
człowieka.

Wykład

UWAGI WSTĘPNE

1. Charakter nauki. Nauka o tysiącletnim królowaniu Chrystusa wraz ze sprawiedliwymi w niebie jest
nauką biblijną i – podobnie jak prawda o paruzji – należy do apostolskiego skarbca wiary. Pismo
Święte określa ściśle jej treść, znaczenie i miejsce w ekonomii zbawienia. Nieuznawanie tej nauki
przez teologię głównych nurtów chrześcijaństwa nie zmienia bynajmniej jej apostolskiego charakteru.

2. Znaczenie. Tysiącletnie królestwo Chrystusa będzie faktycznym władztwem Chrystusa nad
sprawami świata, a ponadto będzie wprowadzeniem (wstępem) do wiekuistego królestwa Bożego na
nowej już ziemi.

3. Czy chiliazm?

Wiara w biblijne tysiąclecie nie jest równoznaczna z tzw. chiliazmem. Biblijna

nauka o tysiącleciu nie ma charakteru chiliastycznego w sensie klasycznym, tzn. nie nosi znamion
chiliazmu klasycznego, któremu hołdują do dziś różne ugrupowania religijne

A. NATURA TYSIĄCLETNIEGO KRÓLESTWA CHRYSTUSA

Jakim będzie tysiącletnie królestwo Chrystusa?

Jaką będzie miało to królestwo naturę? Gdzie zosta-

nie umiejscowione – na ziemi czy w niebie? Na czym właściwie będzie polegać panowanie Chrystusa
wraz ze sprawiedliwymi? Kiedy królestwo to zostanie ustanowione, dlaczego trwać będzie tylko tysiąc
lat, jakimi wydarzeniami się zakończy? Czy można znaleźć na te pytania jasną, biblijną odpowiedź?

I. PROBLEM CHILIAZMU

Jednoznaczna i zgodna z nauką Słowa Bożego odpowiedź na postawione wyżej pytania jest niezwykle
ważna i pożądana, ponieważ w chrześcijaństwie panuje na temat nauki o tysiącletnim królestwie
Chrystusa szereg sprzecznych poglądów, reprezentowanych przez różne kierunki konfesyjne, a wy-
korzystywanych w różnych celach, nie zawsze ściśle religijnych; poza tym – dominuje w

chrześcijaństwie powszechnym całkowita niemalże nieznajomość biblijnych treści tej pięknej nauki.

1. POGLĄDY NA TYSIĄCLETNIE KRÓLESTWO CHRYSTUSA

Obecne wyobrażenia chrześcijańskie o tysiącletnim królestwie Chrystusa nie opierają się tyle na nauce
Pisma Świętego, ile raczej na poglądach chiliastycznych. Z tego powodu wymaga omówienia choćby
pokrótce ten kierunek religijny chrześcijaństwa poapostolskiego pierwszych wieków. Idee jego
przetrwały do dnia dzisiejszego i odżywają w różnych pomniejszych prądach współczesnego
chrystianizmu.

a) Charakterystyka chiliazmu. Chiliazm to ruch religijny, powstały w łonie chrześcijaństwa czasów
poapostolskich w II – IV w., głoszący bliskie przyjście Chrystusa na ziemię

i założenie tutaj

tysiącletniego królestwa w sensie doczesnym i politycznym, z Jerozolimą jako stolicą świata. Po
tysiącletnim okresie szczęścia i pokoju nastąpi – głosili chiliaści – sąd ostateczny i koniec świata

Poglądowi temu hołdowali wybitni Ojcowie Kościoła jak Barnaba, Hipolit, Metodiusz, Wiktoryn,
Laktancjusz i inni. Istotą chiliazmu klasycznego była wiara w tysiącletnie królestwo Chrystusa na
ziemi. Podkreślają to zgodnie zarówno teolodzy i historycy kościelni, jak religioznawcy

b) Źródła chiliazmu. Źródeł poapostolskiego chialiazmu szukać należy w chiliazmie judaistycznym I
w. przed Chr. i I w. po Chr., a nie w Apokalipsie, w Biblii. Chiliazm poapostolski bowiem głosił, za
wzorem ówczesnych spekulacji judaistycznych i gnozy żydowskiej, tysiącletnie królestwo Chrystusa
na ziemi, ujęte w sensie politycznym, gdy tymczasem Apokalipsa uczy, że królestwo to będzie miało
charakter na wskroś duchowy. W późniejszym dopiero okresie powoływano się na Apokalipsę, lecz w
ramach urobionych już wcześniej materialnych przesłanek chiliazmu judaistycznego

. Chiliazm

stanowił poważną deformację biblijnej, a ściśle – apokaliptycznej nauki o tysiącletnim królestwie
Chrystusa. Oddał doktrynie chrześcijańskiej złą przysługę. Raz rzucone myśli przetrwały w łonie
chrześcijaństwa w różnych prądach i kierunkach religijnych, zaciemniając jasną myśl biblijną o
tysiącleciu niebieskim.

2. ADWENTYZM A CHILIAZM

W tym miejscu należy wyjaśnić jaki jest stosunek adwentyzmu do chiliazmu. Ponieważ – jak już
nadmieniono – adwentyzm pomawiany jest często przez ignorantów lub ludzi złej woli o chiliazm,
wyjaśnienie takie jest oczywiście tym bardziej konieczne i słuszne.

a) Źródło zarzutów. Niektórzy teolodzy i religioznawcy niesłusznie adwentyzmowi zarzucają
chiliazm. Zaliczając Kościół Adwentystów DS do tzw. ugrupowań chiliastyczno-judaistycznych,
wprowadzają opinię publiczną w błąd i wyrządzają Kościołowi niepowetowane krzywdy moralne.
Pomijając głębsze motywy działania, nadmieńmy tylko, że czynią to na tej prostej zasadzie, iż
adwentyzm wierzy w tysiącletnie królestwo Chrystusa. Jest prawdą, że adwentyzm wierzy w
tysiącletnie królestwo Chrystusa, ale zarzucanie adwentyzmowi chiliazmu jest niesłuszne dlatego – że
opiera się z jednej strony na nieznajomości istoty chiliazmu klasycznego, a z drugiej –
adwentystycznej doktryny o tysiącletnim królestwie Chrystusa lub na niedopuszczalnym upraszczaniu
sprawy. W milenarystycznych poglądach adwentyzmu nie można – i nie należy – dopatrywać się
chiliazmu.

b) Nasza odpowiedź. Adwentyzmowi nie można zarzucić chiliazmu klasycznego, bo po pierwsze
adwentystyczny pogląd na temat tysiącletniego królestwa Chrystusa nie opiera się na spekulacjach
judaistycznych i gnozie żydowskiej, lecz na Piśmie Świętym i stąd tylko czerpie on swą treść, a po
drugie – adwentyzm nie traktuje tysiącletniego królestwa Chrystusa jako królestwa doczesnego i
politycznego, umiejscowionego na ziemi.

Są jeszcze inne przesłanki. Z samego faktu wiary w tysiącletnie królestwo Chrystusa nie można
wyciągać wniosku o wyznawaniu chiliazmu, gdyż wówczas należałoby nazwać pierwszym chiliastą
samego Jana i pierwszych chrześcijan – wszak oni również wierzyli i głosili tysiącletnie królestwo

Chrystusa. Chiliazm trzeba by było również przypisać Kościołowi rzymskokatolickiemu, ponieważ za
Augustynem i Tomaszem z Akwinu wierzy on w tysiącletnie królestwo Chrystusa i to w królestwo na
ziemi, pojmowane co prawda w kwestii czasu trwania symbolicznie, ale za to realnie –
urzeczywistnione w dziejach Kościoła rzymskiego. Co więcej, pogląd rzymski, przypisujący owemu
eklezjalnemu królestwu Chrystusa znamiona doczesne i świeckie (np. Państwo kościelne), jest nawet
bardziej zbliżony do chiliazmu klasycznego, niż pogląd adwentystyczny.

Przeanalizujmy jednak naukę Pisma Świętego w przedmiocie tysiącletniego królestwa Chrystusa; tę
właśnie naukę przyjmuje i głosi adwentyzm w całej rozciągłości.

II. „KRÓLESTWO NIE Z TEGO ŚWIATA”

Znana wypowiedź Jezusa złożona przed Piłatem o swym królestwie, które jest „nie z tego świata” (Jan
18, 36 NP) – he basileia he eme ouk estin ek tou kósmou toutou – wskazuje najpełniej na właściwy
charakter królestwa Chrystusowego. Nie jest to królestwo ziemskie, jest „nie z tego świata”. Wbrew
poglądom judaistycznym z czasów starotestamentalnych, jak i z czasów Chrystusa, oraz wbrew
niektórym obecnym poglądom chrześcijańskim, tysiącletnie królestwo Chrystusa nie będzie miało
charakteru ziemskiego, doczesnego, politycznego, a nadto, jak wskazuje materiał skrypturystyczny,
nie będzie ono istniało na ziemi, lecz w niebie. Ten pogląd różni się zasadniczo od poglądów
chiliastycznych.

1. BIBLIA O KRÓLESTWIE CHRYSTUSA

Jak już wspomniano, nauka o tysiącletnim królestwie Chrystusa jest nauką biblijną, a przez ten fakt –
natchnioną, będącą przecież objawieniem Bożym, nauką wiary podaną chrześcijanom przez Boga ku
wierzeniu. Teologia biblijna w swych rozważaniach nie może tego ważnego tematu biblijnego
pominąć.

a) Wypowiedzi Pisma Świętego na temat Chrystusa-Króla. Pismo Święte wielokrotnie przedstawia
Chrystusa jako króla, nadając Mu tytuł „król” (basileus). Orszak uczniów towarzyszący Chrystusowi
podczas triumfalnego wjazdu do Jerozolimy nazwał Go „królem” (Łuk. 19, 38 NP). Jeszcze wcześniej
mędrcy nazwali Go w ślad za naukami starotestamentalnymi „królem żydowskim” (Mat. 2, 2 NP).
Sam Chrystus nazywał siebie królem, takie oświadczenie złożył np. przed Piłatem: „Tak, jestem
królem” (Jan 18, 37 BT; por. Mat 27, 11; Mar. 15, 1.12; Łuk. 23, 3). Żydzi oskarżali Chrystusa, że
mieni się być królem (Łuk. 23, 2; Jan 19, 12). Królem nazywali Chrystusa pierwsi chrześcijanie (Dz.
Ap. 17, 7). W chwili paruzji Chrystus będzie nosił prawdziwie królewski tytuł: „Król królów i Pan
panów” (Obj. 19, 16 NP; 17, 14).

b) Wypowiedzi Pisma Świętego na temat Chrystusowego królestwa. W Biblii jest również mowa o
królestwie Chrystusa. Sam Jezus uczył, że przyjdzie „w Królestwie swoim” (Mat. 16, 28 NP)

zaprosi sprawiedliwych do swego królestwa (Mat. 25, 31–34), powie im, aby zasiedli na tronach i
sądzili niesprawiedliwych (Łuk. 22, 29–30). W owe królestwo Chrystusa wierzyła matka synów
Zebedeuszowych (Mat. 20, 21), łotr na krzyżu (Łuk. 23, 42) i apostołowie (Kol. 1, 13; 2 Tym. 4, 18; 2
Piotra 1, 11).

Biblia uczy, że królestwo to zaistnieje przy końcu wieków (Obj. 19, 11–16.19–21). Również ap. Paweł
wyraźnie nauczał, że przed nastaniem wiekuistego królestwa Bożego zaistnieje wpierw królestwo
Chrystusa: „Trzeba bowiem, ażeby (Chrystus) królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół pod swoje
stopy. Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć. Wszystko bowiem rzucił pod stopy Jego. Kiedy
się mówi, że wszystko jest poddane, znaczy to, że z wyjątkiem Tego, który Mu wszystko poddał. A
gdy już wszystko zostanie Mu poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, który Synowi
poddał wszystko, aby Bóg był wszystkim we wszystkich” (1 Kor. 15, 25–28 BT). Ostateczne
zakończenie planu zbawienia nastąpi właśnie wówczas, gdy Chrystus „przekaże królowanie Bogu i
Ojcu i gdy pokona wszelkie królestwo oraz wszelką zwierzchność, władzę i moc” (1 Kor. 15,24 BT).
W Piśmie Świętym występuje więc odrębne pojęcie królestwa Chrystusa, różne co do czasu i

znaczenia w planie zbawienia od wiekuistego królestwa Bożego na Nowej Ziemi. Nie będzie ono
jednak miało charakteru ziemskiego (politycznego), ponieważ nie jest z tego świata; łączyć się będzie
z paruzją i ostatecznym triumfem dobra. W teologii chrześcijańskiej królestwo to występuje pod
nazwą królestwa mesjańskiego lub „międzykrólestwa” (Zwischenreich)

2. BIBLIA O TYSIĄCLETNIM KRÓLESTWIE CHRYSTUSA

Przytoczone teksty Pisma Świętego mówią co prawda o królestwie Chrystusowym, a nawet o ogólnym
Jego usytuowaniu w czasie (między paruzją a wiekuistym królestwem Ojca) i niektórych funkcjach,
ale nie podają ani ścisłego okresu jego trwania, ani miejsca jego trwania. Lukę tę uzupełnia właśnie
Apokalipsa.

a) Wypowiedź Apokalipsy. Apokalipsa autorytatywnie stwierdza, że królestwo Chrystusa wraz ze
sprawiedliwymi trwać będzie tysiąc lat: Obj. 20, l–7. Perykopa ta, zwana milenijną, wskazuje również,
łącznie z innymi wypowiedziami Pisma Świętego, na niebo, a nie na ziemię, jako miejsce tysiącletnich
rządów królewskich Chrystusa.

Oto wypowiedź Apokalipsy: „I ujrzałem trony – a na nich zasiedli (sędziowie), i dano im władzę
sądzenia – i ujrzałem dusze ściętych dla świadectwa Jezusa i dla Słowa Bożego, i tych, którzy pokłonu
nie oddali Bestii ani jej obrazowi i nie wzięli znamienia na czoło swe ani na rękę. Ożyli oni i tysiąc lat
królowali z Chrystusem. A nie ożyli inni ze zmarłych, aż tysiąc lat się skończyło. To jest pierwsze
zmartwychwstanie. Błogosławiony i święty, kto ma udział w pierwszym zmartwychwstaniu: nad tymi
nie ma władzy śmierć druga, lecz będą kapłanami Boga i Chrystusa i tysiąc lat z Nim będą królować”
(Obj. 20, 4–6).

b) Teologiczna analiza perykopy milenijnej. Rzetelna egzegza przytoczonej wypowiedzi
Apokalipsy, dokonana na szerokim tle biblijnego kontekstu o rzeczach ostatecznych, dostarcza
szeregu ważnych pod względem teologicznym ustaleń, potwierdzających raz jeszcze niebieski, a nie
ziemski i polityczny – a wiec nie chiliastyczny – charakter tysiącletniego królestwa Chrystusa.
Ustalenia te są następujące:

(1) tysiącletnie królestwo Chrystusa zapoczątkowane zostanie przez paruzję Chrystusa (Obj. 19, 11–
20, 3);

(2) trwać będzie między pierwszym zmartwychwstaniem, czyli zmartwychwstaniem sprawiedliwych
(Łuk. 14, 14; Jan 6. 54; 1 Kor. 15, 23; 1 Tes. 4,16), a zmartwychwstaniem drugim –
niesprawiedliwych, zmartwychwstałych po tysiącleciu (Obj. 20, 5);

(3) umiejscowione zostanie w niebie a nie na ziemi, gdyż przy powtórnym przyjściu Chrystusa
wszyscy sprawiedliwi zostaną zabrani z ziemi do królestwa niebios (1 Tes. 4,17; Jan 14, 3);

(4) nie będzie mieć charakteru ziemskiego, a tym samym politycznego (będzie królestwem „nie z tego
świata”);

(5) jednym z przejawów królowania Chrystusa wraz ze sprawiedliwymi będzie sprawowanie władzy
sądowniczej, a więc najpierw udział w czynnościach przygotowawczych Sądu Ostatecznego, czyli
powszechnego, a potem także udział w rozprawie głównej Sądu Ostatecznego.

B. BIBLIJNY OPIS TYSIĄCLETNIEGO KRÓLESTWA CHRYSTUSA

Szczegółowa analiza biblijnej nauki o tysiącletnim królestwie Chrystusa pozwala na dokonanie
pewnych uogólnień teologicznych. W świetle Pisma Świętego królestwo to jawi się jako szczególny
okres hegemonii Chrystusa nad sprawami świata, mający na celu końcową realizację dóbr
eschatologicznych i ostateczne urzeczywistnienie wiekuistych planów Bożych w odniesieniu do ziemi
i człowieka, jak również zaspokojenie najgłębszych tęsknot ludzkich – aby na „nowej” ziemi

zamieszkał „nowy” i szczęśliwy człowiek, oraz uwielbienie Boga.

I. POCZĄTEK I TRWANIE KRÓLESTWA CHRYSTUSOWEGO

Kiedy, w jaki sposób i gdzie założone zostanie tysiącletnie królestwo Chrystusa? Czy w ustanowieniu
tegoż królestwa będą brać udział ludzie, czy też będzie ono zjawiskiem nadprzyrodzonym, nie-
zależnym od działania ludzi? Biblia na postawione pytania udziela dostatecznie jasnej i wyczerpującej
odpowiedzi

. Pismo Święte dokonuje przede wszystkim ścisłej charakterystyki wydarzeń inaugurują-

cych tysiącletnie królestwo Chrystusa.

1. WYDARZENIA INAUGURUJĄCE TYSIĄCLETNIE KRÓLESTWO CHRYSTUSA

Momentem inaugurującym tysiącletnie królestwo Chrystusa jest wtóra paruzja, wydarzenie
historyczne i rzeczywiste, choć w swej istocie nadprzyrodzone, genetycznie pozaziemskie, będące
punktem zwrotnym doczesnej historii świata. Drugi adwent dokona trzech wielkich aktów escha-
tologicznych: zniweczenia niesprawiedliwych żyjących, zabrania sprawiedliwych do nieba i
uwięzienia szatana. Omówmy bliżej te trzy doniosłe wydarzenia końcowe.

a) Zniweczenie niesprawiedliwych i wcięcie do nieba sprawiedliwych. Powtórne przyjście
Chrystusa nastąpi w kulminacyjnym momencie historii świata, w momencie szczytowego zagrożenia
ziemi i cywilizacji, zagrożenia o skutkach nieobliczalnych nawet w skali kosmicznej, spowodowanego
nieodpowiedzialnym działaniem ludzi niesprawiedliwych, inspirowanych przez demoniczne siły
zniszczenia.

Stan narastającego zagrożenia świata ze strony ludzi niesprawiedliwych następująco obrazuje
proroctwo Boże od najdawniejszych czasów: „Wielce obnażona będzie ziemia, i bardzo złupiona;
albowiem Pan mówił to słowo. Płakać będzie i upadnie ziemia, zwątleje i obali się okrąg ziemski;
zemdleją wysokie narody ziemskie, przeto, że ta ziemia splugawiona jest pod obywatelami swoimi;
albowiem przestąpili prawa, odmienili ustawy, wzruszyli przymierze wieczne. Dla tego przekleństwo
pożre ziemię, a zniszczeją obywatele jej; dlatego popaleni będą obywatele ziemi, a mało ludzi
zostanie” (Izaj. 24, 3–6 BG); „Wszakże ta ziemia spustoszona będzie dla obywateli swoich, dla owocu
wynalazków ich” (Mich. 7, 13 BG).

Wtóre przyjście Pana będzie wydarzeniem opatrznościowym: z jednej strony – doraźną interwencją
Bożą w sprawy ziemi w momencie najkrytyczniejszym dla losów świata, a z drugiej – kresem
doczesnych i przemijalnych dziejów ludzkości, końcem obecnej postaci świata. Ap. Paweł uczył:
„Albowiem sprawę skończy i skróci w sprawiedliwości; sprawę zaiste skróconą uczyni Pan na ziemi”
(Rzym. 9, 28 BG).

(1) Koniec niesprawiedliwych. Nastąpi więc zniweczenie niesprawiedliwych żyjących, a przede
wszystkim zniweczenie „człowieka grzechu”, którego „Pan Jezus zgładzi tchnieniem swoich ust i
wniwecz obróci (samym) objawieniem swego przyjścia” (2 Tes. 2, 8 NP)

, a wraz z nim trzy

duchowe potęgi (Obj. 16, 13) i koalicję niesprawiedliwych (Obj. 19, 19–21). Biblia opisuje to wielkie
wydarzenie na wielu miejscach swych natchnionych kart (Mat. 24, 30; Obj. 6, 15–17; Izaj. 34 1–10;
Jer. 25, 31–33).

(2) Zabranie sprawiedliwych. Równocześnie z rozwojem karzącej funkcji paruzji, zamanifestuje się jej
funkcja nagradzająca: zabranie sprawiedliwych – zmartwychwzbudzonych i przemienionych – z ziemi
i wprowadzenie ich do królestwa Niebios (1 Kor. 15, 51–54; 1 Tes. 4, 16.17; Jan 14, 3)

. O nich

Apokalipsa mówi, że „ożyli i panowali (edzesan kai ebasileusan) z Chrystusem przez tysiąc lat (meta
tou Christou chilia ete)” (Obj. 20, 4.6 NP), oczywiście panowali w niebie (w Nowej Jerozolimie), a
nie na ziemi – jak wynika to z biblijnej nauki o wtórej paruzji Chrystusa, a co przedstawiono obszernie
w rozważaniach poprzednich.

(3) Obraz ziemi. Wskutek ostatnich zniszczeń wspomnianych aktów eschatologicznych nastąpi

całkowite wyludnienie ziemskiego globu, jego depopulacja, a stan ten trwał będzie przez lat tysiąc.
Obraz ziemi będzie podobny do pierwotnego chaosu ziemi. Opisuje go prorok Jeremiasz: „Spoglądam
na ziemię (haarec): oto zamęt (thohu), pustka (wohu), na niebo – a było bez światła. Spoglądam na
góry – a oto się trzęsą i wszystkie pagórki zadrżały. Spoglądam: a oto nie ma człowieka (wehinne en
haadam); ptactwo niebieskie wszystko odleciało. Spoglądam: a oto kraj żyzny – pustkowie i
wszystkie jego miasta zburzone przez Jahwe, przez Jego gniew srogi. Bo tak rzecze Jahwe:
„Pustkowiem się stanie kraj cały (kol-haarec), choć nie dokonam pełnej zagłady. Dlatego jest ziemia
(haarec) w żałobie, i niebo się w górze zaćmiło; gdyż rzekłem i nie pożałuję, zamyślam i tego nie
zmienię” (Jerem. 4, 23 – 28 BT; por. Izaj. 24, 19-20)

b) Uwięzienie szatana. Po dopełnieniu przez Chrystusa przedstawionych wyżej aktów paruzyjnych –
a więc zniweczeniu niesprawiedliwych i zabraniu z ziemi sprawiedliwych, nastąpi akt trzeci:
tysiącletnie uwięzienie szatana. Ap. Jan opisuje wydarzenie w następujących słowach: „I widziałem
anioła zstępującego z nieba, który miał klucz od otchłani (ten klein tes abyssou) i wielki łańcuch w
ręce swojej. I pochwycił smoka, węża starodawnego, którym jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc
lat (kai edesen auton chilia ete). I wrzucił do otchłani (eis ten abysson) i zamknął ją, i położył nad
nim, pieczęć, aby już nie zwodził narodów, aż się dopełni owych tysiąc lat (archri telesthe ta chilia
ete). Potem musi być wypuszczony na krótki czas” (Obj. 20, 1–3 NP).

(1) Istota uwięzienia. Uwięzienie szatana oznacza uniemożliwienie mu zwodniczego działania. Będzie
ono przede wszystkim wynikiem nadprzyrodzonego pozbawienia go głównego obiektu jego
demonicznego działania, tj. ludzkości, wszak niesprawiedliwi zostaną zniweczeni, a sprawiedliwych
zabierze Chrystus z ziemi w przybytki niebieskie. W akcie tym upatrywać należy główne ogniwa
wspomnianego w Apokalipsie „łańcucha”, rozumianego przenośnie jako łańcuch okoliczności, a
krępującego działalność tego okrutnego demona.

Przez „otchłań” – w innych przekładach „czeluść” (BT), „przepaść” (BG), po grecku „abyssos” –
należy rozumieć naszą planetę w stanie eschatologicznego chaosu i ciemności. Wynika to zresztą ze
szczegółowej egzegezy opisu ziemi podczas tysiąclecia

. „Zamknięcie” otchłani i położenie na niej

„pieczęci” oznacza ograniczenie przestrzeni ruchu i sfery działania szatana. Przypuszczalnie szatanowi
– duchowi, który dotychczas był „władcą mocarstwa powietrza” (Efez. 2, 2 BT) – nie wolno będzie
wydostać się poza orbitę ziemi ani też doprowadzić do unicestwienia naszej planety. Zatem planeta,
pogrążona w stan bezładu, pustkowia i ciemności, będzie tysiącletnim więzieniem szatana i jego
zastępów.

(2) Akt sprawiedliwości Bożej. Podczas tysiącletniego królowania Chrystusa wraz ze sprawiedliwymi
w niebie, szatan ze swymi zastępami przebywać będzie na ziemi, w ziemskim tysiącletnim
„więzieniu”. Ponieważ dotychczas występował jako „książę świata” i na tym odpowiedzialnym
stanowisku dopuszczał się najokrutniejszych zbrodni przeciw ludzkości i Bogu (Izaj. 14, 4–8) –
sprawiedliwości Bożej stanie się zadość. Dosięgnie go ręka sprawiedliwości Bożej. Działalność jego
zostanie ukrócona, osadzony zaś w więzieniu przestępca czekać będzie na rozprawę, sprawiedliwy
wyrok i jego wykonanie.

Pewne wzmianki o niebieskim panowaniu Chrystusa i ziemskim wiezieniu szatana występują w jednej
z interesujących perykop eschatologicznych proroka Izajasza: „Nastąpi w ów dzień to, iż Jahwe skarżę
wojsko niebieskie tam w górze (szatana i jego zastępcy?) i królów ziemskich tu na dole
(niesprawiedliwych?). Zostaną zabrani, uwięzieni w lochu (przepaść?); będą zamknięci w więzieniu, a
po wielu latach (po tysiącu?) będą ukarani. Księżyc się zarumieni, słońce się zawstydzi, bo zakróluje
Jahwe Zastępów na górze Syjon i w Jeruzalem (niebieskie Jeruzalem?); wobec swych starców będzie
uwielbiony” (Izaj. 24, 21–23 BT)

W okresie tysiąclecia na ziemi nie będzie żadnych form życia. Ziemia będzie święcić swój tysiącletni
sabat, odpoczynek po znojnych dziejach świata.

2. TYSIĄCLETNIE PANOWANIE CHRYSTUSA W NIEBIE

Wraz z nastaniem paruzji problemy doczesnego porządku świata, a szczególnie sprawy człowieka i
ziemi, znajdą się w definitywnej – ostatecznej i faktycznej – dyspozycji Chrystusa-Króla. Dzieje
świata zawsze podlegały kontroli Bożej z racji ogólnego zwierzchnictwa Boga nad światem, którego
jest Stwórcą i Dzierżycielem, jednakże nie w stopniu wyłączającym wolne działanie ludzi i ziemskich
mocy duchowych, którym Bóg oddał ziemię we władanie na okres doczesnego porządku świata.
Nawet wówczas gdy sprawy ziemi stawały się przedmiotem koniecznej ingerencji Bożej, dyktowanej
miłością do świata i człowieka, związanej zwłaszcza z realizacją planu zbawienia, nie wyłączał Bóg
całkowicie wolnego działania ludzi i demonów. Obecnie, wobec całkowitego załamania się nadziei
ludzi na trwałość i efektywność doczesnych porządków świata (obecnej postaci świata), jak również
wobec ostatecznego dopełnienia się zła i ekonomii zbawienia – dalszy bieg spraw ziemskich przejdzie
pod bezpośrednie i wyłączne kierownictwo Chrystusa, który zakończy przemijalne dzieje ziemi,
doprowadzając do ostatecznej realizacji Boski plan odnowy ziemi i ponownego urządzenia świata.

a) Przygotowanie Sądu Ostatecznego. Pismo Święte nie podaje szczegółów dotyczących
okoliczności i form sprawowania przez Chrystusa władzy królewskiej w okresie niebiańskiego
milenium, zwraca natomiast uwagę na niezwykle istotny jej przejaw – na władzę sądowniczą, egze-
kwującą prawo sprawiedliwej oceny tej złożonej, pełnej sprzeczności i grzechu ziemskiej przeszłości,
w tym także ludzkich postaw i czynów, zanim ustanowiona zostanie nowa, wiekuista i doskonała
przyszłość nowego porządku rzeczy.

(1) Uczestnictwo sprawiedliwych. W sądowniczej władzy Chrystusa będą – zgodnie z obietnicą Bożą
– uczestniczyć sprawiedliwi Ap. Jan stwierdza: „I widziałem trony, i usiedli na nich ci, którym dano
prawo sądu (kai krima edóthe autois); widziałem tez dusze tych, którzy zostali ścięci za to, że składali
świadectwo o Jezusie i głosili Słowo Boże, oraz tych, którzy nie oddali pokłonu zwierzęciu ani
posągowi jego i nie przyjęli znamienia na czoło i na rękę swoją. Ci ożyli i panowali z Chrystusem
przez tysiąc lat” (Obj. 20, 4 NP)

. Znajdzie tu swe urzeczywistnienie zapowiedź Chrystusa o przyszłej

– w królestwie Chrystusowym – funkcji sądowniczej apostołów (Mat. 19, 28; Łuk. 22, 29.30), jak
również przepowiednia apostolska o władzy sądowniczej sprawiedliwych nad światem, a nawet nad
upadłymi aniołami: „Czy nie wiecie, że święci będą sędziami tego świata? A jeśli świat będzie przez
was sądzony, to czyż nie jesteście godni wyrokować w tak błahych sprawach? Czyż nie wiecie, że
będziemy sądzili także aniołów? O ileż przeto więcej sprawy doczesne” (1 Kor. 6, 2.3 BT).

(2) Faza przygotowawcza. Czynności sądownicze, jakie mają odbywać się w tysiącleciu, nie oznaczają
jeszcze Sądu Ostatecznego, gdyż Sąd ten – w sensie rozprawy głównej – odbędzie się dopiero po
tysiącleciu (Obj. 20, 12), lecz jego fazę przygotowawczą. Będzie to zatem przygotowanie do Sądu
Ostatecznego, badanie zapisów Bożych, szczegółowa analiza dziejów świata i na jej tle wnikliwa
ocena życia i postępowania niesprawiedliwych w świetle sprawiedliwych norm prawa Bożego,
gromadzenie dowodów z archiwów Bożych i ustalenie dokładnego toku procesu. Funkcje sądowniczo-
asesorskie zbawionych obejmować będą uczestniczenie nie tylko w przygotowaniach do przewodu
Sądu Ostatecznego, ale także we wszystkich kwestiach związanych ze sprawiedliwym zakończeniem
spraw grzechowych świata, ich należytym osądem i unicestwieniem.

b) Przygotowanie nowego urządzenia świata. Innym istotnym przejawem panowania Chrystusa ze
sprawiedliwymi będzie podjęcie przygotowań do nowego urządzenia ziemi, przede wszystkim
przygotowań w sferze intelektualno-duchowej zbawionych. Obejmie to bez wątpienia głębsze
poznanie przez lud Boży tajemnic Boga, Jego miłości i sprawiedliwości jako podstawy wszelkich
form szczęśliwej egzystencji we wszechświecie. Pismo Święte uczy: „Tedy poznawszy Pana starać się
będziemy, abyśmy go więcej poznali” (Ozeasz 6, 3 BG).

Przygotowanie będzie konieczne z wielu powodów, m. in. dlatego, że wśród zbawionych znajdą się
ludzie wywodzący się z różnych czasów, środowisk i epok minionej historii świata, w związku z czym
wyrównanie poziomów znajomości rzeczy, zwłaszcza pogłębienie wiedzy o Bogu i otaczającym
wszechświecie będzie warunkiem sine qua non wiekuistego bytu w królestwie Bożym. Przebywanie w
obecności Bożej i uszczęśliwiające oglądanie Boga, jak również atmosfera świętości, panująca w

przybytkach Bożych, sprzyjać będą poznaniu tajemnic Boga.

Z drugiej strony sprawiedliwi, znajdujący się już w przybytkach Pańskich, będąc naocznymi
świadkami ziemskiego dramatu grzechu i doświadczeń wiary, uczestniczyć będą czynnie w programie
Boskiej dydaktyki kosmosu. Przebywając na ziemi żyli w trudnych warunkach bytu, w twardej i
bezwzględnej walce potęg duchowych dobra i zła, w której nie zajmowali pozycji wyłącznie widzów,
lecz bojowników o ideały Boga. Dzięki łasce Bożej odnieśli zwycięstwo nad grzechem i w dniu
paruzji stali się uczestnikami dóbr eschatologicznych. Świadectwo ich będzie odgrywać doniosłą rolę
w rozwoju znajomości spraw Bożych wśród istot rozumnych wszechświata. W tym sensie Biblia
nazywa odkupionych „kapłanami Boga i Chrystusa” (Obj. 20, 6 BT), współuczestnikami niebiańskich
rządów Chrystusowych (Obj. 3, 21).

II. ZAKOŃCZENIE TYSIĄCLETNIEGO KRÓLESTWA CHRYSTUSA

Przy końcu niebieskiego milenium nastąpią wydarzenia, w rezultacie których Chrystus „zniszczy
wszelką zwierzchność oraz wszelką władzę i moc... położy wszystkich nieprzyjaciół pod stopy
swoje... a jako ostatni wróg zniszczona będzie śmierć” (1 Kor. 15, 24.28 NP), a po dokonaniu tego
Chrystus „odda władzę królewską Bogu Ojcu... aby Bóg był wszystkim we wszystkich” (1 Kor. 15,
24. 28 NP). Nastąpił zatem szereg wydarzeń, które doprowadzą do ostatecznego urzeczywistnienia
odwiecznych planów Boga wobec ziemi i człowieka.

1. SPROWADZENIE MIASTA BOŻEGO NA ZIEMIĘ

Pierwszym wydarzeniem z cyklu wydarzeń kończących tysiącletnie królestwo Chrystusa będzie
przeniesienie stołecznego miasta Bożego, Nowej Jerozolimy, wraz z jego mieszkańcami z nieba na
ziemię. Cóż za niepojęte, gigantyczne i majestatyczne przedsięwzięcie Boga!

a) Jeruzalem Nowe. Pismo Święte głosi, że w niebie, w miejscu przebywania Boga, znajduje się
potężne miasto, zwane Jeruzalem Nowe – stolica wszechświatowego królestwa Bożego, stołeczne
miasto Boga, siedziba przenajświętszej Trójcy, przybytek niebieski

(1) Wygląd miasta. Według opisu Janowego (Obj. 21, 10–22, 2) miasto zbudowane jest ze złota, ma
kształt czworoboczny, otoczone jest wysokim murem jaspisowym, wzniesionym na dwunastu
fundamentach z różnobarwnych i drogocennych kamieni, prowadzi doń dwanaście bram perłowych.
Na fundamentach muru widnieją imiona dwunastu apostołów, zaś na bramach – dwunastu synów
Izraela. W pośrodku miasta znajduje się złoty rynek, tam wznosi się tron Boga i Baranka, tam znajduje
się świątynia niebieska, gdzie dopełnia się plan zbawienia (Obj. 11, 19); tam też gromadzą się wokół
tronu Bożego zastępy anielskie. Od tronu Bożego płynie – przez środek rynku – „rzeka wody żywota”,
a w środku rynku – po obu stronach rzeki – rośnie „drzewo żywota” (Obj. 22, 2; 2, 7; 2 Kor. 12, 2-
4)

(2) Idea miasta wśród wyznawców Boga. Nadejście Jeruzalemu Nowego, niebieskiego, znane było
wyznawcom Boga zarówno w czasach starotestamentalnych, jak w czasach apostolskich. O
Abrahamie jest powiedziane, że „oczekiwał miasta zbudowanego na silnych fundamentach, którego
architektem i budowniczym jest sam Bóg” (Hebr. 11 10 BT; por. w. 16). Miasto to wspomina
kilkakrotnie ap. Paweł (Gal. 4, 26; Hebr. 11, 10; 12, 22), właśnie ono było przedmiotem jego
eschatologicznych oczekiwań: „Nie mamy tutaj trwałego miasta, ale szukamy tego, które ma przyjść”
(Hebr. 13, 14 BT).

(3) Miejsce tysiącletniego pobytu sprawiedliwych w niebie. Według słów Chrystusa, Jeruzalem Nowe
Jest przeznaczone dla zwycięzców wiary (Obj. 3, 12). Tam Chrystus udał się po wniebowstąpieniu
celem przygotowania miejsca zbawionym (Jan 14, 3). Będzie ono miejscem tysiącletniego pobytu
sprawiedliwych w niebie i tysiącletnich rządów Chrystusa oraz wiekuistą stolicą Boga na Nowej Zie-
mi. Dlatego miasto to nazwane zostało „przybytkiem Boga z ludźmi (he skene tou theou meta ton
anthrópon)” (Obj. 21,3 BT).

b) Przeniesienie miasta na ziemię. Przywilejem ap. Jana było nie tylko oglądanie w wizji
profetycznej miasta Bożego, mającego – jak sam stwierdza – „chwałę Boga” (Obj. 21, 11 BT); był on
także świadkiem chwili przenoszenia miasta ze sfer niebieskich na ziemie. Cóż za wspaniały musiał
być to widok! Oto apostolska relacja: „I Miasto Święte – Jeruzalem Nowe ujrzałem zstępujące (kata-
bainousan) z nieba od Boga” (Obj. 21, 2 BT; por. Obj. 3, 12; 21, 10). Obecnie miasto znajduje się w
odległych sferach nieba

, lecz po tysiącleciu, przeniesione zostanie na ziemię.

Ziemia stanie się ostatecznym przeznaczaniem świętego miasta i stolicy Boga

. Dzięki temu

niezwykłemu wydarzeniu planeta nasza dozna szczególnego wyróżnienia. .Rozpatrując zagadnienie w
kategoriach moralnych planu zbawienia, stwierdzić trzeba, że przedsięwzięcie takie zawiera głębszy
sens. Ziemia bowiem, która była miejscem największego we wszechświecie poniżenia, widownią
straszliwego dramatu grzechu i zła, miejscem kaźni Syna Bożego, stanie się miejscem największego
wywyższenia. Przedziwne i sprawiedliwe są drogi Boże!

2. TRIUMF SPRAWIEDLIWOŚCI BOŻEJ

Po przeniesieniu na ziemię stolicy Bożej, Nowej Jerozolimy, rozegrają się na naszej planecie ostatnie
sceny niespokojnej i pełnej dramatu przeszłości ziemskiej. Biblia podając, że w ich wyniku nastąpi w
końcu unicestwienie zła i odnowa ziemi, czyli jej palingeneza. Przedstawiamy wydarzenia w
kolejności prezentowanej przez Słowo Boże.

a) Zmartwychwstanie niesprawiedliwych, czyli zmartwychwstanie powszechne. Wiadomo nam
już, że przy paruzji Chrystusa, w dniu ostatecznym, nastąpi wyłącznie „zmartwychwstanie
sprawiedliwych (anastasia ton dikaion)” (Łuk. 14, 14; Jan 6, 54 NP). Jest to tzw. „pierwsze zmart-
wychwstanie (anastasia te próte)” (Obj. 20, 8 NP; por. 1 Tes. 4, 16; 1 Kor. 15, 23; Łuk. 14,14). Biblia
wyraźnie stwierdza, że wówczas, przy przyjściu Pańskim, „nie ożyli inni ze zmarłych, aż tysiąc lat się
skończyło” (Obj. 20, 5 BT)

. Wniosek stąd prosty: drugie zmartwychwstanie, zmartwychwstanie

„innych ze zmarłych”, czyli niesprawiedliwych, nastąpi dopiero po tysiącleciu. Będzie to tzw.
zmartwychwstanie powszechne. Dokona go – podobnie jak zmartwychwstania pierwszego –
wszechmoc Boga. Wydarzenie zostało ukazane ap. Janowi w wizji profetycznej: „I morze wydało
zmarłych, co w nim byli, i Śmierć, i Otchłań wydały zmarłych, co w nich byli, i każdy został osądzony
według swoich czynów” (Obj. 20, 13 BT).

Glob ziemski na nowo zapełni się niewyobrażalną liczbą istnień ludzkich pochodzących ze wszystkich
miejsc i epok poprzedniej historii świata, rozwiną się nowe formy życia wegetatywnego i społecznego.
Niewiele zostało w Biblii powiedziane na temat warunków bytowych ludzi zmartwychwstałych po
tysiącleciu. Dlatego niełatwo jest sobie ich życie wyobrazić. W nowej sytuacji postmilenialnej
niesprawiedliwych – nadal grzechowej – rozwiną się przypuszczalnie swoiste układy społeczne, jak
również teorie światopoglądowe i filozoficzne, odżyją dawne antagonizmy, umiłowania i nienawiści,
znajdą także wśród serc ludzkich szerokie pole do działania inspiracje demoniczne.

Uwagę pomilenialnych mieszkańców Ziemi zwróci zwłaszcza obecność Nowej Jerozolimy,
świetlanego grodu nieziemskiego pochodzenia i jego nieskazitelni mieszkańcy.

b) Uwolnienie szatana, zwiedzenie niesprawiedliwych i ostatni bunt. Biblia obwieszcza, że „gdy
się skończy tysiąc lat, z więzienia swego szatan zostanie zwolniony” (Obj. 20, 7 BT; por. Obj. 20, 3;
Izaj. 24, 22). Ponowne pojawienie się na globie ziemskim ludzi i to w niespotykanej dotąd liczbie,
tradycyjnie podatnych na zło, będzie okolicznością, która wyzwoli szatana ze stanu bezczynności,
pozwoli mu ponownie uruchomić dawną, kunsztowną i wypróbowaną machinę zwodzeń i zła.

(1) Tysiącletnie wiezienie, stan bezczynności i niemocy, jak również pojawienie się na ziemi Miasta
Świętego staną się wstrząsającymi przeżyciami psychicznymi dla tego upadłego cheruba. Obecne
powstanie z grobu niezliczonych zastępów niesprawiedliwych, oddanych i wiernych sprzymierzeńców
zła z dawnych stuleci, ożywi jego nadzieje na ostateczne zwycięstwo w końcowej rozgrywce dobra ze

złem, niewspółmiernie zwiększając – jak stwierdzi – jego szansę. Niezwłocznie więc przystąpi do
zwodniczego rzemiosła i na polu tym odniesie ponownie zadziwiający sukces. Raz jeszcze zdoła –
tym razem bez najmniejszych Wyjątków – omamić masy niesprawiedliwych. Raz jeszcze precyzyjnie
i bezbłędnie zadziała na ludzi machina demonicznej inspiracji, doprowadzając niesprawiedliwych do
niespotykanej dotąd jedności poglądów, opinii i działań. Raz jeszcze rozpęta się burza szatańskich
ataków przeciw dobru, prawdzie, sprawiedliwości i pokojowi na wielką skalę.

Naczelnym zadaniem stanie się zdobycie nieziemskiego grodu. Być może, że wśród argumentów
inspirujących działanie niesprawiedliwych pojawią się fałszywe teorie co do natury przeszłych i
wstrząsających wydarzeń z dni paruzji Chrystusa i mocy nieśmiertelnej człowieka, być może, że
padną także fałszywe hasła „ziemi dla ziemian”, a nie np. dla „przybyszów” z kosmosu, a może
powstaną inne jeszcze prądy i opinie, podyktowane biegiem wypadków, trudne do przewidzenia czy
wyobrażenia.

(2) Inspiratywna i zwodnicza działalność upadłego cheruba, który zawsze uważał się za „księcia tego
świata”, któremu zawsze przyświecały cele władcze, doprowadzi do sytuacji, w której mieszkańcy
ziemi podniosą ostatni rokosz, ogłoszą ostatnią świętą wojnę, wojnę kosmiczną, i ruszą do ataku na
święte miasto.

Pismo Święte następująco opisuje ten ostatni dramat ludzkiego buntu: „A gdy się skończy tysiąc lat, z
wiezienia swego szatan zostanie zwolniony. I wyjdzie, by omamić narody z czterech narożników
ziemi, Goga i Magoga, by ich zgromadzić na bój, a liczba ich jak piasek morski. Wyszli oni na
szerokość ziemi i otoczyli obóz świętych i miasto umiłowane” (Obj. 20, 7–9 BT). Walka nie dojdzie
do skutku. Wierni Chrystusa pozostaną nieosiągalni i niezwyciężalni. Przeciwnie, tam pod murami
Nowego Jeruzalem, nastąpi osądzenie i zakończenie ponurej historii grzechu i zła, ludzi i demonów.
Dokona tego Chrystus w autorytecie i mocy swej królewskiej władzy.

c) Sąd Ostateczny. Właśnie pod murami świętego miasta – Nowej Jerozolimy, gdzie zgromadzone
zostaną wszystkie zastępy ludzi niesprawiedliwych, rozegra się akt Sądu Ostatecznego.
Niesprawiedliwym, obecnie w pełnej liczbie, z wszystkich wieków, ras i narodów, ponownie ukaże się
Syn Boży w swym Boskim majestacie. Raz jeszcze – tym razem wszyscy – przeżyją grozą dnia Pana.
Ludzie występni, niesprawiedliwe dzieje, błędne poglądy i systemy, wreszcie sam szatan i jego
zastępy staną w obliczu wiekuistej sprawiedliwości Bożej. Każde zło, każda forma
niesprawiedliwości, zakłamania i religijnego błędu, każdy czyn zły, tam znajdą ostateczny kres.

(1) Ap. Jan opisał scenerią sądu w takich słowach: „Potem ujrzałem wielki biały tron i na nim
Siedzącego, od którego oblicza uciekła ziemia i niebo, a miejsca dla nich nie znaleziono. I ujrzałem
umarłych wielkich i małych – stojących przed tronem, a otwarto księgi. I inną księgę otwarto, która
jest księgą życia I osądzono zmarłych z tego, co w księgach zapisano, według ich czynów” Obj. 20,
11–12 BT).

(2) Po przewodzie sądowym, który ujawni wszystkie aspekty, tajemnice i szczegóły minionej historii,
objawi rzeczy skryte ludzi i demonów oraz przedstawi opatrznościowe w dziejach świata zrządzenie
Boże, nastąpi pod murami świętego grodu ogłoszenie i wykonanie wyroku. Będzie nim wiekuista
śmierć, anihilacja, unicestwienie demonów i ludzi niesprawiedliwych, grzechu i zjawisk pochodnych.
Biblia stwierdza lapidarnie: „zstąpił ogień od Boga z nieba i pochłonął ich. (...) Śmierć i Otchłań
wrzucono do jeziora ognia. To jest śmierć druga – jezioro ognia. Jeśli się ktoś w księdze życia nie
znalazł zapisany, został wrzucony do jeziora ognia” (Obj. 20, 9.14.15 BT).

Wspomniany tutaj ogień kosmiczny nie tylko unicestwi niesprawiedliwych, upadłych aniołów i
niepokutujących grzeszników, jak również wszelkie formy zła, ale także dokona oczyszczenia globu
ziemskiego z ogólnego skażenia, po czym nastąpi wspaniała i nadprzyrodzona palingeneza (odnowa)
wszystkiego. W wyniku tysiącletniego królestwa Chrystusa zatriumfuje ostatecznie Boskie dobro,
sprawiedliwość i pokój. Plan zbawienia dobiegnie chwalebnego końca.

UWAGI KOŃCOWE

1. Różnice w kwestii pojmowania tysiąclecia. Między biblijnym milenaryzmem, czyli nauką Biblii o
tysiącletnim królestwie Chrystusa i sprawiedliwych a poglądami chiliastycznymi istnieją zasadnicze
różnice i o nich należy pamiętać. Nie można utożsamiać obu poglądów, biblijny milenaryzm nie jest
chiliazmem.

2. Znaczenie. Nauka o tysiącletnim królestwie Chrystusa ma olbrzymie znaczenie doktrynalne i
ideologiczne. Z punktu widzenia doktrynalnego stanowi wraz z nauką o paruzji, jak również nauką o
Nowej Ziemi logiczną całość, konsekwentnie realizującą naukę Bożą o rzeczach ostatecznych. Z
punktu widzenia ideologicznego nauka ta chroni wierzących przed niebezpiecznymi prądami
eschatologii skrajnych i badackich, pozwalając równocześnie koncentrować w sposób właściwy
uwagę na kwestii przygotowania się na spotkanie z Panem.

3. Kwestia osobista. Jak we wszystkich sprawach wiary najważniejszą jest kwestia osobista, tj.
osobisty stosunek do treści wiary, tak samo poruszony przez nas temat szczególnie ostro rysuje się w
sprawach naszego zbawienia. Streszcza się w następującym pytaniu: czy chciałbyś żyć w tysiącletnim
królestwie Chrystusa? Odpowiedź należy do każdego z nas.

Słowo „chlliazm” pochodzi od słowa greckiego „chilia” – tysiąc. Określa poapostolskie poglądy na

tysiącletnie królestwo Chrystusa, umiejscawiające to królestwo na ziemi.

Zupełnie niesłusznie posądza się np. adwentyzm o chiliazm – por. Z. Łyko. Opinie niesłuszne i krzywdzące

(Znaki Czasu, nr 7/1970, s. 8).

Na określenie tysiącletniego królestwa Chrystusa używamy słowa „millennium” (od słowa łac. mille - tysiąc),

stąd milenaryzm lub milenianizm, albo milenizm – nauka o tysiącleciu (nie mylić z milleryzmem – ruchem
Williama Millera). Choć terminy te są synonimiczne w stosunku do terminu chiliazm, to jednak tego ostatniego
nie używamy z uwagi na Jego treść tradycyjną, poapostolską, odbiegającą od danych biblijnych.

Wiara w bliskie powtórne przyjście Chrystusa była – podobnie jak w Kościele apostolskim – wdał jeszcze

bardzo żywa w Kościele poapostolskim pierwszych wieków (por. Z. Łyko, Adwentowe myśli w literaturze
patrystycznej – Znaki Czasu, nr 2/1970, s. 4). W tym czasie powstaje Chiliazm na podłożu gnozy żydowskiej i
przesadnych poglądów dotyczących tysiącletniego królestwa Chrystusa, stanowiących poważne wypaczenie
biblijnej nauki o tysiącleciu.

Por. M. Kowalewski, Mały Słownik Teologiczny, hasło: „Chiliazm”, s. 73.

Por. Z. Łyko, Opinie niesłuszne i krzywdzące, dz. cyt.

Por. A Jankowski, Apokalipsa świętego Jana, s. 322. 323; J. Stępień, Eschatologia św. Pawła (Studia

Theologica Varsaviensia, 1/1963, s. 148–150).

Por.:,.Zaprawdę powiadam wam, że są wśród stojących tutaj tacy, którzy nie zaznają śmierci aż ujrzą (idosin)

syna Człowieczego, przychodzącego w Królestwie swoim (erchomenon en te basileia autou”) (Mat. 16, 28 NP).

Por. Hans-Alwin Wilcke. Das Problem eines memianischen Zwischenreichs bei Paulus, Zurich/Stutgard 1967.

Odpowiedź ta różni się zdecydowanie od poglądów skrajnych prądów eschatologicznych (przeważnie

badackich), które przewidują możliwość realizacji królestwa Chrystusowego sposobem ziemskim w drodze
jakiegoś powszechnego przewrotu politycznego i przejęcia królewskiej władzy nad narodami świata.

Wg NP: „którego Pan Jezus zabije tchnieniem ust swoich (anelei to pneumati tou stómatos autou) i zniweczy

(kai katargesei) blaskiem przyjścia swego (te epifaneia tes parousias autou)”.

Por. s. 736.

Na określenie zamętu (bezładu) i pustkowia ziemi tekst hebrajski księgi Jeremiasza używa

charakterystycznego wyrażenia „tonu wawohu”, występującego w Biblii również na określenie ziemi w stanie jej
pierwotnego chaosu (por. 1 Mojż. 1, 2), Słowo „haarec” znaczy ziemia.

Pismo Święte przyrównuje eschatologiczny etan ziemi do pierwotnego stanu ziemi, znajdującej się w chaosie,

gdyż „ziemia była bezładem i pustkowiem (wehaarec hajetha thohu wawohu)” (1 Mojż. 1, 2 BT). Elementem
istotnym pierwotnego chaosu była właśnie „otchłań” (po hebr. „tehom”), co Septuaginta oddała właśnie
wyrażeniem „abyssos”, a także elementem tym była „ciemność”. Wg BG: „i ciemność była nad przepaścią”; wg
BH: „wechoszech al-pene tehom”; wg LXX: „kai skótos epano tes abyssou”.

Interesująca jest inna perykopa Izajasza, mianowicie Izaj. 34, l–17, gdzie zagłada Edomitów jest figurą kary

niesprawiedliwych narodów i szatana. Zwłaszcza Biblia Tysiąclecia oddaje myśl plastycznie.

Prawidłowa chronologia wydarzeń jest następująca: najpierw Jan widzi zastępy sprawiedliwych, męczenników

pańskich, zwycięzców nad bestią, jej obrazem i piętnem, którzy ożyli i rozpoczęli wraz z Chrystusem
panowanie, a potem szczególną funkcję tegoż panowania – sprawowanie sądu. Często chronologia wydarzeń

apokaliptycznych jest odwrócona.

W wieku atomu i lotów kosmicznych przedsięwzięcie to należy do kategorii zjawisk wyobrażalnycb.

Oczywiście będzie ono posiadać charakter nadprzyrodzony.

Oprócz nazwy „Nowe Jeruzalem (Jerouzalem kaine)” (Obj. 3, 12 BT; 21, 2), Biblia określa je następującymi

jeszcze nazwami: „Miasto Święte (he polis tes hagies)” (Obj. 21, 2.10 BT), „miasto umiłowane (he polis tes
agapemenes)” (Obj. 20, 9 BT), „Jeruzalem niebieskie (Jerousalem epouranio)” (Hebr. 12, 22 BT), „górne Jeru-
zalem (ano Jerousalem)” (Gal. 4, 26 BT), „miasto Boga żyjącego” (he polis theou dzontos)” (Hebr, 12, 22 BT),

Teologia katolicka w Nowej Jerozolimie upatruje symbol Kościoła. Interpretacja taka wywodzi się od

Augustyna. Jednakże kontekst biblijny bliższy i dalszy wskazuje niedwuznacznie, ze Jeruzalem Nowe jest
rzeczywistym miastem stołecznym Boga, aktualnie istniejącym w niebie.

Biblia określa je mianem trzeciego nieba – por. 2 Kor. 12, 2–4.

Jeruzalem Nowe osiądzie przypuszczalnie w okolicach Góry Oliwnej, w miejscu oczyszczonym stopami

Jezusa: „W owym dniu dotknie stopami Góry Oliwnej naprzeciw Jerozolimy od strony wschodniej, a Góra
Oliwna rozstąpi się, w samym środku na wschód i na zachód i pominie się na północ, a połowa na południe”
(Zach. 14, 4 BT). Stanie się to wówczas, gdy po tysiącleciu „nadciągnie Jahwe, twój Bóg i z Nim wszyscy
świeci” (Zach. 14, 5 BT).

Wg oryg. gr.: hoi loipoi ton nekron ouk edzesan achri telesthe ta chilia ete.

* * *

Rozdział dziewiętnasty

Zagadnienie sądu

ZASADA WIARY

Sąd Ostateczny nad szatanem, jego zastępami i niepokutującymi grzesznikami odbędzie się po
tysiącleciu na ziemi, w rezultacie czego przestaną oni istnieć na wieki, ziemia natomiast zostanie
oczyszczona i odnowiona.

Wykład

UWAGI WSTĘPNE

1. Potrzeba ujęcia kompleksowego. Zagadnienie sądu Bożego przewijało się już fragmentarycznie w
dotychczasowych rozważaniach przy różnych okazjach. Była mowa np. o powszechnej
odpowiedzialności człowieka przed Bogiem, o „godzinie sądu Jego”, o Sądzie Ostatecznym. Obecnie
zagadnienie sądu pragniemy omówić w ujęciu kompleksowym, całościowym. Czynimy to celem
lepszego zrozumienia tego niezwykle ważnego z punktu widzenia teologicznego i pastoralnego, a
także ewangelizacyjnego, zagadnienia.

2. Człowiek – istotą odpowiedzialną. Niezależnie od takich czy innych systemów etycznych i
prawnych, istnieją normy moralne powszechnie obowiązujące, a wypływające z nakazów Dekalogu i
Ewangelii. Każdy człowiek jako istota rozumna, stworzona przez Boga, podlega tym normom i jest za
ich przestrzeganie odpowiedzialny przed Bogiem. Niezależnie od ocen ludzkich, etycznych czy
prawnych, ostatecznej oceny postępowania ludzkiego dokona sam Bóg na gruncie sprawiedliwości
absolutnej. Nastąpi to na sądzie Bożym.

3. Zagadnienie jurydyczne. Dzieje świata i ich szczególny aspekt – dzieje grzechu – to w istocie
rzeczy wielkie zagadnienie prawne (jurydyczne) w najszerszym pojęciu teologiczno-nomistycznym

W świetle Pisma Świętego grzech jest przestępstwem prawa Bożego (1 Jana 3, 4 NP), a więc zja-
wiskiem ujemnym, duchowo i fizycznie niebezpiecznym, naruszającym obowiązujący we
wszechświatowym królestwie Bożym porządek moralny. Rodzi określone skutki, w szczególności po
stronie przedmiotowej (zewnętrznej) rodzi zło moralne i fizyczne, a po stronie podmiotowej
(wewnętrznej) – odpowiedzialność sprawcy, która znajdzie ostateczny finał na sądzie Bożym.

Również działanie Boże, objęte wspólną nazwą „plan zbawienia”, a zawierające takie elementy, jak
porządek moralny, odpowiedzialność, zadośćuczynienie (ekspiacja), ułaskawienie, reedukacja
religijno-społeczna (nawrócenie i odrodzenie), sąd, wyrok i jego wykonanie – jest również wielką
kategorią prawną (jurydyczną), zmierzającą do przywrócenia naruszonego przez grzech porządku
Bożego. Sąd Boży, wyrok uniewinniający lub skazujący i wykonanie tego wyroku – to końcowe akty
jurydycznych aspektów planu zbawienia.

A. PROBLEM ODPOWIEDZIALNOŚCI

Problem odpowiedzialności indywidualnej i zbiorowej należał zawsze do najważniejszych zagadnień
moralno-społecznych wszystkich czasów, szczególnie jednak ostro rysuje się w epoce współczesnej.
W związku ze wzrastającymi zadaniami i możliwościami technicznymi dzisiejszego człowieka,
rodzącymi skutki niewspółmiernie bardziej dalekosiężne, wzrasta także sfera i zakres jego
odpowiedzialności przed ludzkością, cywilizacją i oczywiście przed Bogiem. Bo człowiek, będąc
dzieckiem Bożym, odpowiedzialny jest przede wszystkim przed Bogiem.

I. BIBLIA O ODPOWIEDZIALNOŚCI CZŁOWIEKA

Sporo miejsca Pismo Święte poświęca odpowiedzialności człowieka przed Bogiem, zwłaszcza zaś
odpowiedzialności na sądzie Bożym. Odpowiedzialność ta obejmuje całokształt ludzkiego życia i
działania oraz ich skutków.

1. NAUKA STAREGO TESTAMENTU

Pojęcie odpowiedzialności człowieka przed Bogiem występowało od zarania dziejów ludzkości. Jak
wiadomo, podwaliną szczęścia człowieka i ładu społecznego było ustanowione przez Boga prawo
Boże – zarówno to, które zostało wszczepione w naturę człowieka (Rzym. 2, 15), jak i to ustnie
ogłoszone człowiekowi, a potem nawet podane w formie pisanej.

a) O odpowiedzialności ogólnie. Zgodnie z nauką Biblii pierwszemu człowiekowi o
odpowiedzialności wobec Boga przypominało „drzewo poznania dobra i zła” (1 Mojż. 2, 15 BT).
Instytucja ta stanowiła jakby rękojmię przestrzegania przez niego nadanego mu od Boga porządku
moralno-społecznego, co zapewniało mu wolność, rozwój oraz dobra osobiste i społeczne

. O

odpowiedzialności przypominało mu również sumienie, czyli swoista sfera moralnej oceny w psychice
człowieka

. Wynika to jasno np. z opisu upadku człowieka (1 Mojż. 3, 7–10).

Odpowiedzialność człowieka przed Bogiem była przedmiotem pouczeń ze strony Boga zarówno
wprost, jak np. w rozmowie z Kainem (1 Mojż. 4, 6.7) czy Noem (1 Mojż. 6, 17.18) albo z Izraelem
pod górą Synaj (2 Mojż. 19, 5.16–19), jak za pośrednictwem nauki proroków (5 Mojż. 6, l–9; Jozue 8,
30–35; 1 Sam. 15, 22.23; Kazn. 12, 13). Ten wielki przedmiot przewijał się także w rytuale
świątynnym

b) O sądzie. Szczególnym aspektem nauki o odpowiedzialności człowieka przed Bogiem było
pouczenie o sądzie Bożym. Prawdę tę głosił Ijob: „Ulęknijcie się sami miecza, bo pomsta nieprawości
jest miecz: a wiedzcie, że będzie sąd” (Ijob 19, 29 BG). O sądzie Bożym wspominali liczni mężowie
Boży Starego Testamentu: Dawid (Ps. 7, 7–9), Izajasz (Izaj. 30, 18), Jeremiasz (Jer. 23, 5), Daniel
(Dan. 7, 10.12) i inni. Myśl o odpowiedzialności człowieka na sądzie Bożym przywodził na pamięć
kaznodzieja Salomon: „Ciesz się, młodzieńcze, w młodości swojej, a serce twoje niechaj się rozwesela
za dni młodości twojej. I chodź drogami serca swego i za tym, co oczy twe pociąga; lecz wiedz, że z
tego wszystkiego będzie cię sądził Bóg!” (Kazn. 11, 9 BT).

Wyraźnie również mówi Kaznodzieja o sadzie Bożym w następującej sentencji: „Bóg bowiem każdą
sprawę wezwie na sąd, wszystko, choć ukryte: czy dobre było, czy złe” (Kazn. 12, 14 BT). Zapowiedź
.sądu miał obwieścić w swej przyszłej misji Sługa Jahwe, Jezus: „Oto sługa mój, spolegać będę na
nim, wybrany mój, którego sobie upodobała dusza moja. Dam mu Ducha swego, on sąd narodom

wyda” (Izaj. 42, 1 BG)

. Wiele tekstów starotestamentowych przypomina sądowniczą funkcję Boga

(Ps. 7,9; 9, 9; 67, 5; 96, 10.13; 98, 9; 110, 6; Kazn. 3, 17; Izaj. 51, 5; 66, 16; Mich. 4, 3).

2. NAUKA NOWEGO TESTAMENTU

Starotestamentalna nauka o odpowiedzialności przed Bogiem i sądzie Bożym została jeszcze bardziej
rozwinięta w Nowym Testamencie. Autorzy nowotestamentalni poświęcają temu zagadnieniu równie
wiele uwagi. Ich wypowiedzi łącznie z wypowiedziami Starego Testamentu tworzą niezwykle
harmonijny obraz zagadnienia.

a) O odpowiedzialności ogólnie. Nowy Testament, podobnie jak Stary, zakłada bezwzględne
zwierzchnictwo Boga nad sprawami świata i człowieka oraz odpowiedzialność ludzi przed Bogiem.
Odpowiedzialność ta jest indywidualna. co wynika np. z podobieństwa o talentach (Mat. 25, 15–30),
ale znane jest też pojęcie odpowiedzialności zbiorowej, ogólnoludzkiej, o tym mówi np. podobieństwo
o owcach i kozłach (Mat. 25, 32–46).

Kryterium decydujące o odpowiedzialności ma jednak charakter indywidualny; jest nim osobisty
stosunek człowieka do Chrystusa i Jego wielkiej prawdy: „Kto wierzy w niego, nie będzie sądzony (ho
pisteuon eis auton ou krinetai); kto zaś nie wierzy, już jest osądzony dlatego, że nie uwierzył w imię
jednorodzonego Syna Bożego. A na tym polega sąd (he krisis), że światłość przyszła na świat, lecz
ludzie bardziej umiłowali ciemność, bo ich uczynki były złe. Każdy bowiem, kto źle czyni, nienawidzi
światłości i nie zbliża się do światłości, aby nie ujawniono uczynków jego. Lecz kto postępuje zgodnie
z prawdą, dąży do światłości, aby wyszło na jaw, że uczynki jego są dokonane w Bogu” (Jan 3, 18–21
NP). Rozstrzygnięcie nastąpi oczywiście na sądzie Bożym.

Interesujące są następujące wypowiedzi ap. Pawła: „Cóż więc? Czy mamy przewagę? Żadną miarą!
Wykazaliśmy bowiem uprzednio, że tak Żydzi, jak i poganie są pod panowaniem grzechu. (...) A
wiemy, że wszystko, co mówi Prawo, mówi do tych, którzy podlegają Prawu. I stąd każde usta muszą
zamilknąć i cały świat musi się uznać winnym wobec Boga” (Rzym. 3, 9.19 BT); „Nie ma stworzenia,
które by było przed Nim niewidzialne, przeciwnie, wszystko odkryte i odsłonięte jest przed oczami
tego, któremu musimy zdać rachunek” (Hebr. 4, 13 BT); „Tak wiec każdy z nas za samego siebie zda
sprawę Bogu” (Rzym. 14, 12 NP); „Są ludzie, których grzechy są jawne i bywają osądzone wcześniej,
niż oni sami; ale są też tacy, których grzechy dopiero później się ujawniają. Podobnie jest i z dobrymi
uczynkami: są jawne, ale i te, z którymi rzecz ma się inaczej, ukryte pozostać nie mogą” (1 Tym. 5,
24.28 NP).

b) O sądzie. O sądzie Bożym wielokrotnie wspomina Chrystus, np. w mowie o swoich sądowniczych
uprawnieniach (Jan 5, 22. 27), o Niniwie, Tyrze i Sodomie (Mat. 12, 41; Łuk. 11, 31.32; 10, 14), o
zmartwychwstaniu niesprawiedliwych na sąd (Jan 5, 29).

Sporo wzmianek o sądzie Bożym poczynili apostołowie. Ap. Paweł głosił np. o „sądzie Bożym”
(Rzym. 2, 2.3 NP), o „dniu sprawiedliwego sądu Boga” (Rzym. 2, 5 NP; por. 2 Tes. 1, 5), „sądzie
wiecznym” (Hebr. 6, 2 NP), „przyszłym sądzie” (Dz. Ap. 24, 25 NP; por. Hebr. 9, 27) i „straszliwym
oczekiwaniu sądu” (Hebr. 10, 27 NP). Ap. Jakub wspomina „sąd bez miłosierdzia” (Jak. 2, 13 NP).
Ap. Piotr pisał o „sądzie”, który się ma rozpocząć „od domu Bożego” (1 Piotra 4, 17 NP), o aniołach
zatrzymanych „na sąd” (2 Piotra 2, 4 NP), o niezbożnych zachowanych „na dzień sądu celem
ukarania” (2 Piotra 2, 9 NP). Juda mówił, że przyjdzie Pan, „aby dokonać sądu nad wszystkimi” (Judy
15 NP). Ap. Jan głosił nastanie „czasu sądu” (Obj. 11, 18 NP), „godzinę sądu Jego” (Obj. 14, 7 NP).
Nowy Testament mówi również o funkcji sądzenia (Dz. Ap. 17, 31; Rzym. 2, 16; 2 Tym. 4, 1; Hebr.
10, 30; Jak. 2, 12; Obj. 11, 18.19; 20, 12.13). Uroczyście obwieścił tą prawdę ap. Paweł m. in. w
następującej sentencji: „Wszyscy bowiem musimy stanąć (fanerothenai) przed trybunałem Chrystusa
(emprosthen tou bematos tou Christou), aby każdy otrzymał zapłatę za uczynki dokonane w ciele, złe
lub dobre” (2 Kor. 5, 10 BT).

II. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

Po omówieniu biblijnej nauki o powszechnej odpowiedzialności człowieka przed Bogiem, która to
odpowiedzialność znajdzie swój ostateczny wyraz na sądzie Bożym (krima tou theou), dokonać należy
przeglądu biblijnych zasad odpowiedzialności. Zasady te zostały w Piśmie Świętym wyłożone w do-
statecznym zakresie.

1. PODSTAWA PRAWNA ODPOWIEDZIALNOŚCI

Powstają zasadnicze pytania: co stanowi podstawę Boskiego wymiaru sprawiedliwości? Jaki kodeks
norm obowiązuje istoty ludzkie? Według jakiego prawa sądzeni będą ludzie na sądzie Bożym? Pismo
Święte nie pozostawia najmniejszej wątpliwości w tej dziedzinie. Wspomina zwłaszcza kilka kategorii
norm, objętych wspólną nazwą „prawa Bożego” jako prawa powszechnie obowiązującego, którego
przestępstwo jest „grzechem”. (1 Jana 3, 4 NP), zaś sankcją – kara wiekuistej „śmierci” (Rzym. 6, 23).
Kategorie te są następujące: Dekalog, Słowo Chrystusowe i prawo natury. Rozpatrzmy bliżej
wspomniane grupy praw.

a) Dekalog

. Pismo Święte nazywa Dekalog prawem „tablic przymierza (luchoth habberith)” (5

Mojż. 9, 9 BG) lub – jak w Nowym Testamencie – „prawem wolności (ho nómos eleutherias)” (Jak.
2, 12 NP). Bardzo interesująca jest zwłaszcza wypowiedź ap. Jakuba: „Ktokolwiek bowiem zachowa
cały zakon (hóstis gar holon ton nómon terese) a uchybi w jednym (ptaise de en heni), stanie się
winnym wszystkiego (gegonen panton enochos). Bo ten, który powiedział: Nie cudzołóż, powiedział
też: Nie zabijaj; jeżeli więc nie cudzołożysz, ale zabijasz, stałeś się przestępcą zakonu (gegonas
parabates nómou). Tak mówcie i tak czyńcie, jak ci, którzy mają być sądzeni przez zakon wolności”
(Jak. 2, 10–12 NP). Z wypowiedzi wynika, że w czasach nowotestamentalnych, obejmujących również
i naszą epokę, obowiązują wszystkie przykazania Boże i należy ich przestrzegać, gdyż właśnie według
prawa dziesięciu przykazań będziemy sądzeni.

Bliższa analiza treści Dekalogu wskazuje, że jego przepisy określają podstawowe obowiązki wobec
Boga i bliźnich

, czyny i zaniechania nakazane przez Boga, a więc pewne minimum tego wszystkiego,

co wolno czynić i czego czynić nie wolno. Przestrzeganie prawa jest dowodem wiary (Rzym. 3, 31;
Jak. 2, 17), miłości (1 Jana 5, 3; Jan 14, 21) i znajomości Bożej (1 Jana 2, 3.4)

b) Słowo Chrystusowe (Ewangelia). Szerszą podstawą wymiaru sprawiedliwości na sądzie Bożym
będzie również Słowo Chrystusowe, czyli Ewangelia. Wynika to z wyraźnej w tym względzie
wypowiedzi Chrystusa: „Kto gardzi Mną i nie przyjmuje słów moich, ten ma swego sędziego: słowo,
które powiedziałem, ono to będzie go sądzić w dniu ostatecznym

. Nie mówiłem bowiem sam od

siebie, ale Ten, który Mnie posłał, Ojciec. On Mi nakazał, co mam powiedzieć i oznajmić. A wiem, że
przykazania Jego jest życiem wiecznym. To, co mówię, mówię tak, jak Mi Ojciec powiedział” (Jan
12, 48–50 BT).

Słowo Chrystusowe, czyli Ewangelia, obejmuje całą naukę Bożą obowiązującą w Nowym
Testamencie, a odnoszącą się zarówno do przepisów kultowych, jak doktrynalnych i moralnych.
Słowo Boże jest „skuteczne... zdolne osądzić pragnienia i myśli serca” (Hebr. 4, 12 BT). Ap. Paweł
potwierdza tę ewangeliczną podstawę sądu słowami: „Będzie to w dniu, kiedy według ewangelii
mojej, Bóg sądzić będzie ukryte sprawy ludzkie przez Jezusa Chrystusa” (Rzym. 2, 16 NP).

c) Prawo natury. Najszerszą podstawą wyrokowania będzie prawo natury, zwłaszcza w odniesieniu
do ludzi i narodów nieznających pozytywnego (pisanego) prawa Bożego i nauki Bożej. Stwierdza to
ap. Paweł: „Bo gdy poganie, którzy Prawa nie mają, idąc za naturą, czynią to, co Prawo nakazuje,
chociaż Prawa nie mają, sami dla siebie są Prawem. Wykazują oni, że treść Prawa (to ergon tou
nómou) wypisana jest w ich sercach (grapton en tais kardiais auton), gdy jednocześnie ich sumienie
(syneideseos) staje jako świadek, a mianowicie ich myśli na przemian ich oskarżające lub
uniewinniające” (Rzym. 2, 14–15 BT). Treścią prawa natury są najbardziej elementarne normy
moralne, występujące także w głosie sumienia

2. GRZECH I WINA

Podmiotem odpowiedzialności przed Bogiem jest człowiek (każdy człowiek), istota rozumna i
własnowolna, a przez fakt ten odpowiedzialna, natomiast przedmiotem tej odpowiedzialności jest
życie człowieka pojęte ogólnie, w szczególności zaś grzechy, będące wszak przestępstwem prawa
Bożego. Pismo Święte stwierdza, że przedmiotem osądu będą zarówno czyny (1 Piotra 1, 17; Mat. 16,
27)

, jak słowa (Mat. 12, 36.37; 5, 21–22)

, intencje, czyli myśli, i uczucia (Łuk. 2, 34.35; Mat. 5,

27.28; 15, 19)

a) Istota grzechu. Różne są w teologii chrześcijańskiej definicje grzechu

. W oryginale Pisma

Świętego występuje na oznaczenie grzechu szereg terminów

. Określa się więc grzech jako

„przestępstwo zakonu” (1 Jana 3, 4 NP), czyli jako anomię (he hamartia estin he anemio). Pojęcie
grzechu jest na pewno bardzo złożone. Niemniej jednak mając na uwadze kontekst biblijny,
teologiczną definicję grzechu można by ująć, na wzór jurydycznej definicji
przestępstwa w ogóle, następująco: grzechem w sensie ogólnym jest taka postawa (zachowanie się)
człowieka, która przedmiotowo jest sprzeczna z prawem Bożym, zaś podmiotowo zawiniona.
Omówmy poszczególne elementy tej definicji.

(1) Grzech jest przede wszystkim określoną postawą ludzką. Przez postawę należy rozumieć
zewnętrzne (lub wewnętrzne) zachowanie się człowieka, wyrażające się w postaci czynu, czyli
pewnego kompleksu ruchów fizycznych, albo w bezczynności, czyli braku tych ruchów (lub też w
postaci decyzji wewnętrznej albo jej braku). Pojęcie postawy obejmuje więc nie tylko czyn lub jego
zaniechanie (decyzję lub jej brak)

, ale także przebieg wypadków powstałych po czynie lub jego

zaniechaniu (albo po podjęciu wewnętrznej decyzji lub jej braku) oraz ich skutek końcowy,
pozostający z czynem lub zaniechaniem w związku przyczynowym, i to skutek zarówno w sferze
zewnętrznej, jak wewnętrznej.

Pismo Święte stwierdza: „Są ludzie, których grzechy są jawne i bywają osądzone wcześniej, niż oni
sami; ale są też tacy, których grzechy dopiero później się ujawniają. Podobnie jest i z dobrymi
uczynkami: są jawne, ale i te, z którymi rzecz ma się inaczej, ukryte pozostać nie mogą” (1 Tym. 5,
24.25 NP). Grzech może przybrać postać wykonania (sprawstwa), ale też może przybrać postać
usiłowania, przygotowania, podżegania, pomocnictwa, inspiracji itp.

(2) Grzech musi być przedmiotowo sprzeczny z prawem Bożym. Innymi słowy, tylko taka postawa
ludzka jest grzechem, która jest zakazana przez prawo Boże, a więc która pozostaje w sprzeczności w
wyrażonymi przez to prawo zakazami czy nakazami

(3) Grzech musi być wreszcie podmiotowo zawiniony. Przez winę rozumieć należy ujemną – z punktu
widzenia wymagań prawa Bożego – decyzję woli jako jednorazowe, świadome i zdeterminowane
nastawienie woli w procesie motywacyjnym. Zarzut dotyczy tego mianowicie faktu, że człowiek jako
istota rozumna i własnowolna zdecydował się popełnić grzech, na popełnienie którego nie powinien
się był zdecydować. Wina to – innymi słowy – naganność woli. W decyzjach bowiem woli wyraża się
cały człowiek ze wszystkimi swymi właściwościami charakterologicznymi i światopoglądem. Dużo
uwagi zagadnieniu winy poświęca prawo świeckie, zwłaszcza karnistyka.

Wina może być winą „umyślną”, występującą w postaci świadomego zamiaru popełnienia grzechu,
czyli działania z premedytacją (gdy człowiek chce popełnić grzech i konsekwentnie dąży do jego
popełnienia lub co prawda nie chce go popełnić, ale się na jego popełnienie godzi) i winą
„nieumyślną”, będącą w jakimś sensie skutkiem lekkomyślności (gdy człowiek przewiduje możliwość
popełnienia grzechu, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie) lub nieostrożności (gdy
człowiek nie przewiduje grzechu, choć może go przewidzieć), albo niedbalstwa (gdy nie przewiduje
grzechu, choć powinien go przewidzieć). Obie kategorie winy znane są Pismu Świętemu. Pierwsza –
w postaci tzw. „rozmyślności”: ,30 jeśli otrzymawszy poznanie prawdy, rozmyślnie (hekousios)
grzeszymy, to nie ma już dla nas ofiary za grzechy” (Hebr. 10, 26 NP). Druga – w postaci „nieuwagi”:
„Jeżeli zgrzeszy (jecheta) książę i przestąpi przez nieuwagę (biszgaga) jedno z przykazań swego

Boga, Jahwe (achath mikkol-micwoth Jahwe Elohaiw), i w ten sposób zawini (waszem). Jeżeli jakiś
człowiek spośród ludu ziemi zgrzeszy (thecheta) przez nieuwagę (biszgaga), przestąpi jedno z
przykazań Jahwe i w ten sposób zawini (waszem)” (3 Mojż. 4, 22.27 BT).

Niektóre systemy teologiczne grzech popełniony świadomie i dobrowolnie nazywają grzechem
formalnym, natomiast popełniony w sposób nieświadomy lub niedobrowolnie – grzechem
materialnym.

b) Zakres odpowiedzialności. O stopniu winy, a co za tym idzie – odpowiedzialności, decydują
czynniki personalne, czyli cechy osobowości człowieka, i pozapersonalne, czyli zewnętrzne naciski
fizyczne i psychiczne. Czynniki personalne dzielą się na zwalczalne, tzn. takie, które zależą od woli
człowieka, i niezwalczalne, tzn. takie, które od woli człowieka nie zależą.

Przede wszystkim winę określa stopień poczytalności (świadomości) i dojrzałości duchowej. Wina jest
tym większa, im większa jest świadomość czynu i możność pokierowania swym postępowaniem, czyli
im większa jest normalność i wolność decyzji, a mniejszy udział w decyzji woli czynników
pozapersonalnych. Stopień winy zależy także od tego, czy występował zamiar popełnienia grzechu,
czy tylko była to lekkomyślność lub nieostrożność albo niedbalstwo. Tam, gdzie nie ma tych
elementów, nie może być mowy o winie. Tym bardziej nie może być mowy o winie gdy nie ma
poczytalności. Przedstawione tu subtelności pojęcia winy nie zawsze dostępne są osądowi ludzkiemu,
stąd omylność ludzkich sądów; dostępne są natomiast w zakresie absolutnym sądowi Boga. Pismo
Święte powyższe rozważania na temat zakresu odpowiedzialności ujmuje w następujące zasady:

(1) zasada świadomości: „Jezus powiedział do nich: „Gdybyście byli niewidomi (w tym wypadku
nieświadomi – uw. moja), nie mielibyście grzechu, ale ponieważ mówicie: „Widzimy”, grzech wasz
trwa nadal” (Jan 9, 41 BT);

(2) zasada proporcji: „Ten zaś sługa, który znał wolę pana swego (ho gnous to thelema tou kyriou
autou), a nic nie przygotował, i nie postąpił według woli jego, odbierze wiele razów. Lecz ten, który
nie znał (ho de me gnous), choć popełnił coś karygodnego, odbierze razów niewiele. Komu wiele
dano, od tego wiele będzie się żądać (panti de ho edóthe poly, poly dzetethesetai par autou), a komu
wiele powierzono, od tego więcej będzie się wymagać” (Łuk. 12, 47.48 NP);

(3) zasada wzajemności: „Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. Albowiem jakim sądem sądzicie,
takim was osądzą, i jaką miarą mierzycie, taką i wam odmierzą” (Mat. 7, l–2 NP); „Przeto nie możesz
wymówić się od winy, człowiecze, kimkolwiek jesteś, gdy zabierasz się do sądzenia. W jakiej bowiem
sprawie sądzisz drugiego, (w tej) sam na siebie wydajesz wyrok, bo ty czynisz to samo, co osądzasz.
Wiemy zaś, że sąd Boży według prawdy dosięga tych, którzy się dopuszczają takich czynów” (Rzym.
2, 1–2 BT).

(4) zasada wszechwiedzy Bożej: „Pan zna myśli ludzkie” (Ps. 94, 11 BG; 139, 7–13; Jan 2, 24.25).

(5) zasada powszechności: „Wszyscy bowiem musimy stanąć przed trybunałem Chrystusa, aby każdy
otrzymał zapłatę za uczynki dokonane w ciele, złe lub dobre” (2 Kor. 5, 10 BT).

Zasady powyższe ujmują w sposób prosty, życiowy i zrozumiały elementarne reguły indywidualnej,
czyli podmiotowej odpowiedzialności człowieka przed Bogiem. W formie doskonałej te zasady
stosować będzie Bóg w czasie sądu, przy ferowaniu wyroków ostatecznych.

B. DWIE FAZY SĄDU BOŻEGO

W chrześcijaństwie powszechnym utarło się pojęcie Sądu Ostatecznego jako wydarzenia, które
rozegra się przy końcu świata i obejmie wszystkich ludzi sprawiedliwych i niesprawiedliwych,
żywych i umarłych. Na uzasadnienie tego poglądu przytacza się zwykle przypowieść ewangeliczną o
owcach i kozłach

. Tymczasem kontekst biblijny – a więc nauka Pisma Świętego w tym przedmiocie

– stwierdza, że sąd Boży ma dwie odrębne fazy, które przebiegają przy zastosowaniu dwóch różnych
procedur, w dwóch różnych okresach czasu, obejmując dwie różne kategorie ludzi. Koncentrują się
wokół osądu sprawiedliwych i niesprawiedliwych.

I. SĄD NAD LUDEM BOŻYM

Pierwsza faza sądu Bożego to sąd nad ludem Bożym, nad „domem Bożym” (1 Piotra 4, 17 NP)

. Faza

ta występuje w teologicznej literaturze adwentystycznej pod nazwą „sądu śledczego” (investigating
judgement)

, ale równie dobrze można by ją nazwać fazą niebiańską lub fazą zaoczną sądu Bożego,

ponieważ sąd ten odbywa się w niebie i bez osobistego udziału podsądnych, a więc zaocznie. Przewód
tej fazy sądu dokonuje się przed powtórnym przyjściem Chrystusa (faza przedparuzyjna).

1. ELEMENTY STRUKTURALNE SĄDU ŚLEDCZEGO

Do elementów strukturalnych sądu śledczego należą: osoba sędziego, podsądny (oskarżony czy
oskarżeni), oskarżyciel i obrońca, świadkowie, akta sprawy itp. Bez tych elementów nie ma pojęcia
sądu w ogóle, oczywiście sądu w znaczeniu klasycznym, typowym, występują one zresztą także w
biblijnych opisach sądu Bożego

a) Wizja sądu śledczego. Pismo Święte w następujących słowach opisuje scenerię sądu śledczego:
„Patrzyłem, aż postawiono trony, a Przedwieczny zajął miejsce. Szata Jego była biała jak śnieg, a
włosy Jego głowy jakby z czystej wełny. Tron Jego był z ognistych płomieni, a jego koła – płonący
ogień. Strumień ognia się rozlewał i wypływał sprzed Niego. Tysiąc tysięcy służyło Mu, a dziesięć
tysięcy po dziesięć tysięcy stało przed Nim. Sąd (dina) zasiadł i otwarto księgi” (Dan. 7, 9.10 BT)

(1) Sędzia – Bóg Ojciec. Z opisu wynika, że w tej fazie sądu Bożego, czyli w fazie sądu śledczego,
stanowisko sędziego piastuje sam Bóg Ojciec. Biblia często określa Boga Ojca nazwą „sędzia” (Sędz.
11, 27 BG; 1 Sam. 24, 16; Ijob 9, 15; Ps. 50, 6; 68, 6; Izaj. 33, 22), „sędzia wszystkich” (Hebr. 12, 23
BG), „sędzia sprawiedliwy” (Ps. 7, 12 BG; 9, 5; 2 Tym. 4, 8). Wokół sędziowskiego tronu Boga-
Sędziego znajdują się inne trony sędziowskie. Dowodzi to faktu, że Bóg Ojciec sprawuje swe
najwyższe funkcje sędziowskie w asyście grona sędziów-asesorów

(2) Akta sprawy. Przed sędzią leżą otwarte księgi. Są to niewątpliwie akta sprawy podsądnych,
dokumenty będące przedmiotem procesu, rozprawy. Pismo Święte wspomina przynajmniej trzy
kategorie ksiąg (rejestrów) Bożych: (a) księgą, którą można by nazwać umownie „księgą dowodów”, a
która zawiera dokładny opis życia, jakby film życia poszczególnych jednostek ludzkich (Ps. 139,
15.16; Mat. 10, 30; Ps. 87, 4–6; Obj. 20, 12; Ps. 58, 9); (b) „księga wspomnień” (Mal. 3, 16 BT), w
której utrwalone są zdarzenia godne pamięci z życia bogobojnych i (c) „księga żywota” (Filip. 4,3
NP), zawierająca rejestr imion ludu Bożego z wszystkich wieków (Obj. 3, 5; 13, 8; 17, 8; 20, 15; 21,
27; Łuk. 10, 20; Dan. 12, 2; Ps. 69, 29; 2 Mojż. 32, 32. 33)”.

(3) Świadkowie i inne dowody procesowe. Świadkami na sądzie Bożym są przede wszystkim zastępy
anielskie – jak wynika ze słów Chrystusa (Mat. 18, 10) i apostołów (1 Kor. 4, 9; Hebr. 13, 2). Do
dyspozycji sądu pozostaje nadto niezwykle bogaty materiał dowodowy i faktograficzny, dostępny
wszechwiedzy Bożej i przedłożony sądowi.

b) Strony procesowe. W ujęciu klasycznym stronami procesowymi są: podsądny (oskarżony) i jego
obrońca oraz oskarżyciel. Podobne elementy występują w strukturze sądu Bożego.

(1) Podsądni. Ponieważ przedmiotem przewodu sądowego w fazie „śledczej” sądu Bożego jest życie
wiernych Bożych, przeto podsądnymi (oskarżonymi) są właśnie sprawiedliwi

, czyli poszczególni

wyznawcy zaliczeni do grona ludu Bożego. Sąd Boży rozpoczyna się od „domu Bożego” (1 Piotra 4,
17 NP). Wszyscy ludzie, którzy przyjęli łaskę Bożą, należą do ludu Bożego. Są to ci, którzy zawarli
przymierze z Bogiem, doznali usprawiedliwienia przez wiarę w Chrystusa i zostali wpisani do „księgi
żywota”. Są to wybrańcy Boży. Ich właśnie życie jest przedmiotem sądu Bożego w tej

przedparuzyjnej fazie rozstrzygnięć sądowniczych trybunału niebieskiego

(2) Obrońca. Obrońcą w czasie sądu śledczego jest Jezus Chrystus. Pismo Święte uczy tej prawdy
bardzo wyraźnie. Oto kilka interesujących wypowiedzi: „Dzieci moje, piszę wam to, abyście nie
grzeszyli. A jeżeli ktoś zgrzeszy, to mamy obrońcę u Ojca (parakleton echomen pros ton patera),
Jezusa Chrystusa, sprawiedliwego (dikaion); on sam jest ofiarą zadośćuczynienia za grzechy nasze,
nie tylko za nasze, lecz także za grzechy całego świata” (1 Jana 2, 1.2 SK); On „zawsze żyje, aby się
wstawiać za nimi” (Hebr. 7, 25 BT); „Przystąpmy tedy z ufną odwagą do tronu łaski, abyśmy dostąpili
miłosierdzia i znaleźli łaskę ku pomocy w stosownej porze” (Hebr. 4, 16 NP); „Albowiem jeden jest
Bóg, jeden też pośrednik między Bogiem a ludźmi (heis kai mesites theou kai anthrópon), człowiek
Chrystus Jezus” (1 Tym. 2, 5 NP).

Chrystus, występujący na sądzie Bożym w roli obrońcy, wykonuje ten urząd na mocy własnej, w pełni
zadośćuczynnej ofiary. Reprezentuje sprawy wszystkich tych, którzy przyjęli łaskę Bożą i zaufali Mu
w sprawie swego zbawienia. Jest zatem Chrystus ich reprezentantem, pełnomocnikiem i zastępcą,
rzecznikiem ich spraw przed Bogiem. Dzięki takiemu układowi proceduralnemu nie jest konieczna
osobista (fizyczna) obecność podsądnych przed trybunałem Bożym, ponieważ zastępuje ich osobisty
pełnomocnik. Prawdę tę Jezus wyraził w następujących słowach: „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam
wam, kto słucha słowa mego i wierzy temu, który mnie posłał, ma żywot wieczny i nie stanie przed
sądem (kai eis krisin ouk erchetai), lecz przeszedł z śmierci do żywota” (Jan 5, 24 NP). Oczywiście
człowiek taki nie stanie przed sądem Bożym osobiście, fizycznie, staną natomiast sprawy jego życia i
wiary. W tym sensie wszyscy muszą stanąć przed sądem Chrystusowym (2 Kor. 5, 10). Funkcję
obrońcy Chrystus pełni jako arcykapłan niebieskiego przybytku.

(3) Oskarżyciel. Oskarżycielem ludu Bożego jest szatan. Tak go nazywa Pismo Święte: „oskarżyciel
braci naszych (ho kategor ton adelfon hemon), który dniem i nocą oskarżał ich przed Bogiem naszym”
(Obj. 12, 10 NP)

W szczególnym sensie oskarża takie zakon, czyli prawo Boże usankcjonowane karą wiekuistej
śmierci, domagające się – w wypadku naruszenia – śmierci przestępcy. Pismo Święte mówi:
„Albowiem zapłatą za grzech jest śmierć, a łaska przez Boga dana to życie wieczne w Chrystusie
Jezusie, Panu naszym” (Rzym. 6, 23 BT).

2. POSTĘPOWANIE

Proces sądu Bożego nie ma charakteru abstrakcyjnego, lecz przebiega w określonym czasie i
określonej formie. Biblia charakteryzuje ten proces w sensie ogólnym. Postępowanie toczące się przed
trybunałem Bożym obejmuje zarówno sam przewód sądowy, a więc przebieg procesu, jak czynność
końcową procesu – wyrokowanie.

a) Przewód sądowy, czas i miejsce. Sąd Boży nad ludem Bożym odbywa się w niebie i wiąże się
ściśle z tzw. oczyszczeniem niebieskiej świątyni, ponieważ oczyszczenie to ma charakter czynności
sądowniczych; w takim charakterze zresztą występowało również w typicznej liturgii Dnia
Pojednania, który nazywał się m. in. Dniem Sądnym

. Rozpoczęcie czynności oczyszczenia świątyni

niebieskiej zapoczątkowało równocześnie postępowanie sądowe i odwrotnie – „nastanie czasu sądu”
(Obj. 11, 18 NP) łączyło się z rozpoczęciem posługi Chrystusowej w miejscu najświętszym niebieskiej
świątyni, czyli z czynnością oczyszczenia tejże świątyni (Obj. 11, 19), innymi słowy: oczyszczenie
niebieskiej świątyni ze spraw grzechowych ludu Bożego dokonuje się w formie procesu
sądowniczego.

(1) Rozpoczęcie procesu. Z chronologii biblijno-profetycznej wiadomo, że oczyszczenie świątyni
niebieskiej rozpoczęło się w roku 1844 (Dan. 8, 14)

, jest więc oczywiste, że w roku 1844 nastąpiło

uroczyste rozpoczęcie procesu, czyli rozprawy, przed trybunałem nieba. Opisuje ten moment prorok
Daniel w swej wizji: „Patrzyłem, aż postawiono trony, a Przedwieczny zajął miejsce... Sąd zasiadł i
otwarto księgi” (Dan. 7, 9–10 BT). Od tego roku trwa na niebie sąd Boży nad domem Bożym, na

ziemi zaś głoszone jest uroczyste poselstwo o nastaniu „godziny sądu Jego” (Obj. 14, 7 NP),
wzywające ludzi do bojaźni Bożej. Czas rozpoczęcia przewodu sądowego jest znany, nieznany jest
natomiast czas jego zakończenia. Pismo Święte nie podaje żadnej daty kończącej postępowanie
sądowe w tej fazie sądu Bożego. Nastąpi to w dniu znanym jedynie Bogu, niedługo przed paruzją
Chrystusa.

Celem przewodu sądowego jest rozpatrzenie spraw grzechowych ludu Bożego spisanego w niebie
(Hebr. 12, 23) i oczyszczenie jego szeregów z grzechu i grzeszników

. Przewód sądowy polega na

wnikliwym przeglądzie akt ludzi, których imiona zostały wpisane do księgi żywota

(2) Przebieg procesu. Jak można wnioskować na podstawie danych biblijnych i ducha proroctwa,
przebieg procesu wygląda w ten sposób, że przed sądową stolicę Boga Ojca pozywane są sprawy
grzechowe poszczególnych ludzi, których imiona wpisane zostały do księgi żywota, po czym
dokonywany jest przegląd ich życia. Osobista obecność pozwanych nie jest konieczna, gdyż
reprezentuje ich Chrystus, będący ich obrońcą. Powierzyli Mu los swego życia i w pełni uznali Jego
zadośćuczynne i zastępcze zasługi, przyjąwszy je w wierze dla swego zbawienia (Hebr. 4, 16; 7, 25; 1
Jana 2,1.2).

Przegląd sprawy obejmuje całokształt ich życia, a więc zarówno czyny dobre, jak i złe, myśli i
pobudki oraz szczególne momenty życia, jak nawrócenie, służba i kwestia wytrwania w wierze aż do
końca żyda. Choć w świetle sprawiedliwości prawa wszyscy oni zasługują na wieczne potępienie,
gdyż wszyscy w większym lub mniejszym stopniu grzeszyli (nie ma człowieka bezgrzesznego), a
zapłatą za grzechy jest śmierć, to jednak Chrystus umarłszy za wszystkich stał się ich odkupicielem i
na mocy swej zastępczej, zadośćuczynnej ofiary prosi Ojca o przebaczenie, o wymazanie wszystkich
grzechów całego życia i ostateczne uniewinnienie. Kto przyjął ofiarowaną przez Boga łaskę i wytrwał
w niej aż do końca, ten – jak głosi Słowo Boże – będzie „zbawiony” (Mat. 24, 13 NP). Ofiara Chrys-
tusa jest doskonała, stanowi całkowitą podstawę i rękojmię ułaskawienia.

Pierwsza (dłuższa) część przewodu sądowego, poświęcona jest sprawiedliwym zmarłym. Biblia mówi:
„nastał czas sądu nad umarłymi...” (Obj. 11, 18 NP). Końcowa (krótsza) cześć poświęcona będzie
rozpatrywaniu życia sprawiedliwych żyjących na ziemi przed powtórnym przyjściem Pana. Odbędzie
się też przed zakończeniem czasu łaski dla świata. Z uwagi na szczególną rolę Chrystusa Jako
Orędownika Pismo Święte określa sąd śledczy mianem „trybunału Chrystusa” (2 Kor. 5, 10 BT)

b) Wyrokowanie. Przegląd spraw grzechowych poszczególnych wiernych Bożych zakończy się
wyrokiem, przy czym wyrok ten będzie inny dla tych, którzy wytrwali aż do końca w wierze i
poznanej prawdzie, i inny dla tych, którzy choć przyjęli oferowane zbawienie i uczestniczyli w swoim
czasie w życiu Kościoła, to jednak opuścili prawdę i wrócili na drogi błędu.

(1) Wyrok uniewinniający. W przypadku pierwszym wyrok jest uniewinniający. Imiona tych ludzi
nadal pozostają w księdze żywota, zaś z ksiąg sprawozdawczych (z akt sprawy) usunięte (wymazane)
zostaną wszystkie ich grzechy, już uprzednio uznane, wyznane, porzucone przez nich i przez Boga
odpuszczone, a teraz ostatecznie darowane i wykreślone z rejestrów Bożych. Uniewinnienie
(ułaskawienie) tych wierzących łączyć się będzie z całkowitym zatarciem przestępstwa. Stwierdzają to
następujące wypowiedzi Słowa Bożego: „Kto zwycięży, zostanie przyobleczony w białe szaty, a ja nie
wymażę imienia jego z księgi żywota, lecz wyznam imię jego przed moim Ojcem i przed aniołami
jego” (Obj. 3, 5 SK); „A jeśliby występny porzucił wszystkie swoje grzechy, które popełniał, a strzegł
wszystkich moich ustaw i postępowałby według prawa i sprawiedliwości, żyć będzie a nie umrze: nie
będą mu poczytane wszystkie grzechy, jakie popełnił, lecz będzie żył skutkiem sprawiedliwości, z
jaką postępował” (Ezech. 18, 21.22 BT; por. 27.28).

(2) Wyrok skazujący. W przypadku drugim zostaną wymazane z księgi żywota zarówno imiona tych
ludzi, jak również wszystkie ich sprawiedliwości, zaś ich sprawy grzechowe przekazane zostaną na
sesję publiczną sądu Bożego, czyli na Sąd Ostateczny, powszechny, który odbędzie się po tysiącleciu
królowania Chrystusa i będzie już miał charakter sądu odpłaty (kary). O tym również mówi Pismo

Święte: „Jahwe powiedział do Mojżesza: „Tego tylko, który zgrzeszył przeciw Mnie, wymażę w mojej
księgi” (2 Mojż. 32, 33 BT); „A gdyby sprawiedliwy odstąpił od swej sprawiedliwości i popełniał zło,
naśladując wszystkie obrzydliwości, którym się. odda je występny, czy taki będzie żył? Żaden z
wykonanych czynów sprawiedliwych nie będzie mu poczytany, ale umrze z powodu nieprawości,
której się dopuszczał, i grzechu, który popełnił” (Ezech. 18, 24 BT; por. 18, 26).

(3) Końcowy efekt. Wynikiem przewodu sądowego w sprawach grzechowych domu Bożego będzie
oczyszczenie ludu Bożego spisanego w niebie (Hebr. 12, 23) z grzechu i
niepokutujących grzeszników, a to celem ostatecznego ustalenia liczby sprawiedliwych
(oczyszczonych i usprawiedliwionych), po których Chrystus przyjdzie w swej wtórej paruzji. Pismo
Święte uczy, że Chrystus przyjdzie z „zapłatą” (Obj. 22, 12 NP) po swych „wybranych” (Mat. 24, 31).
Ap. Paweł zapisał: „Tak Chrystus raz jeden (hapaks) był ofiarowany dla zgładzenia grzechów wielu,
drugi raz (deuterou) ukaże się (ofthesetai) nie w związku z grzechem (choris hamartias), lecz dla
zbawienia (eis soterian) tych, którzy Go oczekują” (Hebr. 9, 28 BT).

Zakończenie przewodu sądowego nad ludem Bożym, które będzie jak wiadomo jednocześnie końcem
czasu łaski, ale nastąpi przed powtórnym przyjściem Chrystusa, a więc jeszcze za życia ostatniego
pokolenia ludzkiego – obwieści następujące końcowe orzeczenie: „Niech złoczyńcy (adikon)
popełniają jeszcze więcej złości, a nieczyści (hryparos) jeszcze więcej nieczystości, sprawiedliwy
(dikaios) zaś niechaj postępuje jeszcze sprawiedliwiej, a święty (hagios), niech się jeszcze więcej
uświęca” (Obj. 22, 11 SK). Nastąpi wówczas duchowy rozdział nie tylko wśród ludzi żyjących na
ziemi, ale przede wszystkim wśród wyznawców Chrystusa. Jedni spośród nich jeszcze więcej się
uświęcą, inni pogłębią swój duchowy upadek. Sprawiedliwi zostaną wówczas „zapieczęstowani”
pieczęcią aprobaty Bożej na zwycięskie przeżycie kryzysu ostatnich dni

II. SĄD NAD NIESPRAWIEDLIWYMI

Drugą fazą Sądu Bożego jest sąd nad niesprawiedliwymi. W literaturze teologicznej określa się ją
mianem Sądu Ostatecznego lub Sądu Powszechnego, ale równie dobrze można ją nazwać fazą
ziemską i publiczną, ponieważ sąd ten odbędzie się na ziemi w obecności podsądnych. Przewód tej
fazy sądu Bożego nastąpi po tysiącleciu królewskich rządów Chrystusa w niebie. Nie będzie to sąd
rozstrząsania (iudicium discussionis), który rozpatrywałby przedmiot winy, a którego wyrokiem
byłoby uniewinnienie, lecz sąd odpłaty (iudicium retributionis), czyli wymiaru kary za popełnione
grzechy stosownie do ciężaru winy i skutków ich przestępstw.

1. ELEMENTY STRUKTURALNE SĄDU OSTATECZNEGO

Sąd Ostateczny będzie miał podobne elementy strukturalne, jednakże – z uwagi na doraźny tryb
postępowania i związaną z tym procedurą uproszczoną – będzie różnił się nieco od poprzedniej fazy
sądu.

a) Wizja Sądu Ostatecznego. Pismo Święte ukazuje, podobnie jak w przypadku sądu śledczego,
również przebieg Sądu Ostatecznego. Wizja zawarta jest w Apokalipsie: „I wydało morze umarłych,
którzy w nim się znajdowali, również śmierć i piekło wydały umarłych, którzy w nich się znajdowali, i
byli osądzeni, każdy według uczynków swoich. I widziałem wielki, biały tron i tego, który na nim
siedzi, przed którego obliczem pierzchła ziemia i niebo, i miejsca dla nich nie było. I widziałem
umarłych, wielkich i małych, stojących przed tronem; i księgi zostały otwarte; również inna księga
żywota została otwarta; i osądzeni zostali umarli na podstawie tego, co zgodnie z ich uczynkami było
napisane w księgach” (Obj. 20, 13.11–12 NP).

(1) Sędzia – Jezus Chrystus. Z opisu wynika, że w tej fazie sądu funkcję sędziego sprawować będzie
sam Jezus Chrystus. Wszak przed Nim, przychodzącym po raz wtóry, „pierzchła ziemia i niebo” (Obj.
20, 11 NP). Pismo Święte wyraźnie wspomina o sądowniczych uprawnieniach Chrystusa (np. Jan 5,
22.27; 3, 19), a nawet mówi o „trybunale Chrystusa” (2 Kor. 5, 10 BT). Słusznym jest, aby w tej fazie
sądu Bożego funkcję sędziego sprawował Chrystus; to On przecież stał się wykonawcą woli Bożej w

dziele zbawienia aż do końca, tj. do całkowitego urzeczywistnienia planów Bożych. W momencie
powtórnego przyjścia, Jezus przejmie pełnię władzy wykonawczej nad ziemią i ludźmi celem
ostatecznego unicestwienia wszelkich form i przejawów zła oraz przywrócenia porządku Bożego w
świecie. Stanie się to zgodnie z wolą Boga Ojca i zmierzać będzie do odnowienia ziemi i ustanowienia
na niej wiekuistego królestwa Bożego. Wpierw jednak sprawiedliwości Bożej musi się stać zadość.
Ap. Paweł uczył: „Trzeba bowiem, ażeby (Jezus) królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół u nóg
swoich. Jako ostatni wróg zostanie pokonana śmierć” (1 Kor. 15, 25.26 BT). Dopełnieniem więc
zbawczych i orędowniczych funkcji Chrystusa będzie również Jego sądownicza funkcja podczas Sądu
Ostatecznego.

(2) Akta sprawy i podstawa wyrokowania. I tym razem przed sędzią znajdą się księgi otwarte – akta
sprawy i spisane w nich przestępstwa ludzi pozwanych przed sędziowskie oblicze Chrystusa. Któż
potrafi opisać Boże możliwości utrwalenia w rejestrach ł kartotekach niebieskich spraw ludzkich –
myśli, słów, czynów i ich konsekwencji? Jedno jest pewne, że przed Panem nic nie może być ukryte
(Ps. 139, l–12; Jerem. 49, 10) i że „nie ma nic skrytego, co by nie miało być ujawnione, ani nic
tajnego, o czym by się dowiedzieć nie miano” (Mat 10, 26 NP; por. 1 Tym. 5, 24.25). Podstawą
wyrokowania i tym razem będzie Dekalog; jest on prawem, według którego wszyscy „mamy być
sądzeni” (Jak. 2, 12 NP).

(3) Świadkowie i inne dowody procesowe. Świadkami będą nie tylko aniołowie, ale także
sprawiedliwi; zgodnie z nauką Bożą, zostaną oni dopuszczeni do udziału w postępowaniu sądowym (1
Kor. 6, 2). Bogaty i obiektywny, w pełni wyczerpujący materiał dowodowy zgromadzony w księgach
Bożych stanie się dostateczną przesłanką pełnej materialnej prawdy i sprawiedliwości. Będzie ponadto
swoistym aktem oskarżenia. Ujęte w nim czyny przestępcze domagać się będą sprawiedliwej i
zasłużonej kary.

b) Podsądni. Z biblijnego opisu Sądu Ostatecznego wynika, że przed trybunałem Chrystusowym
znajdą się osobiście wszyscy podsądni. Będzie to element nowy; inaczej było w fazie sądu śledczego.
Kim będą podsądni? Jacy ludzie będą sądzeni w tej fazie sądu Bożego? Kogo obejmie proces Sądu
Ostatecznego? Pismo Święte udziela na te pytania jasnej odpowiedzi.

(1) Ludzie. Podsądnymi będą wszyscy, „których imiona nie są napisane w księdze żywota” (Obj. 13, 8
BG), a więc niesprawiedliwi, niepokutujący grzesznicy. Prawda, że chodzi o występnych, wynika
również z innych wypowiedzi biblijnych. I tak w pierwszym zmartwychwstaniu będą mieli udział
„błogosławieni i święci” (Obj. 20, 6 NP), czyli sprawiedliwi. Oni jedynie znajdą się w królestwie
Bożym. Dążyli do niego całym sercem podczas ziemskiego życia (Rzym. 2, 7), dzięki krwi
Chrystusowej pojednali się z Bogiem i zostali usprawiedliwieni. Inni ludzie, a więc niesprawiedliwi,
niepokutujący grzesznicy, zmartwychwstaną dopiero po tysiącleciu (Obj. 20, 5) i wówczas będą
„sądzeni” (Obj. 20, 13). Ap. Piotr nazywa ich „niesprawiedliwymi” (2 Piotra 2, 9 BT) i
„niepobożnymi” (2 Piotra 3, 7 BG)

(2) Duchy. Oprócz ludzi niesprawiedliwych, przewodem sądowym objęte zostaną również duchy
upadłe na czele z szatanem. One również „zachowane są na sąd” (2 Piotra 2, 4 NP; por. Judy 6). Opis
sądu Lucyfera przedstawiony został już w Starym Testamencie (Izaj. 14, 16–20). W Nowym
Testamencie ap. Paweł uczył, że święci będą sądzili nie tylko „świat”, ale nawet „aniołów” (1 Kor. 6,
2.3 NP).

(3) Ideologia grzechu. Sąd Ostateczny będzie również kosmicznym osądem ideologii grzechu, jej
źródeł i skutków, osądem historii, fałszu, bezprawia i zła.

c) Kwestia obrony. Specyfiką Sądu Ostatecznego będzie, jak już wspomniano, sprawa wymiaru kary,
a nie roztrząsania tylko zagadnienia winy i możliwości ewentualnego uniewinnienia. Ponieważ
przewód sądowy odbywać się będzie w atmosferze materialnej prawdy ł obiektywnej sprawiedliwości,
na sądzie tym nie będzie obrońcy. Chrystus nie będzie więcej pełnił funkcji obrońcy. Będzie natomiast
sędzią.

2. POSTĘPOWANIE

Podobnie jak poprzednia faza sądu Bożego (faza śledcza, zaoczna), również i ta przebiegać będzie w
określonym czasie i miejscu, mając określone formy i zasady proceduralne. Pismo Święte
charakteryzuje zarówno sam przewód sądowy, jak wyrokowanie, a także wykonanie wyroku.

a) Przewód sadowy, czas i miejsce. Sąd Ostateczny odbędzie się na ziemi po tysiącleciu królewskich
rządów Chrystusa w niebie. Wokanda jego obejmie całą historię grzechu i nieprawości. Na „ławie
oskarżonych” zasiądą ludzie wszystkich narodowości, ras, pokoleń i języków, występni,
niezasługujący na zbawienie, podlegający odpowiedzialności i sądowi Bożemu. Będzie to największe
zgromadzenie sądowe, największy proces w dziejach kosmosu. Sprawiedliwości Bożej stanie się
wówczas zadość. Sąd Ostateczny to dramatyczny finał dziejów grzechu i nieprawości.

(1) Początek procesu. Dramat Sądu Ostatecznego rozegra się pod murami Nowej Jerozolimy.
Niewierne rzesze wszystkich wieków, ras i pokoleń, które pod duchową wodzą szatana podniosą
ostatni rokosz i przystąpią do końcowej batalii (Obj. 20, 8.9), nie odniosą zamierzonego zwycięstwa,
lecz postępkiem swym dopełnią miary nieprawości i ostatecznie przypieczętują swój los. W momencie
przygotowań do ataku na miasto Boże Pan unicestwi ich zamiary, objawi się raz jeszcze – tym razem
całej ludzkości – w swej potędze i chwale; cały świat stanie przed majestatem Boga. Ludzie raz
jeszcze przeżyją grozę strasznego dnia Pana. Zarówno ludzie niepokutujący, jak i szatani pozwani
wówczas zostaną przed trybunał sprawiedliwości Bożej (Obj. 20, 8–13; por. Joel 3, 1.2.12; Zach, 14
4.5).

Znamienną cechą tej fazy sądu Bożego będzie osobiste i przymusowe stawiennictwo podsądnych na
rozprawie. Obecność ich będzie konieczna. Słowo Boże uczy: „Umie Pan wyrwać pobożnych z
pokuszenia, niezbożnych zaś zachować na dzień sądu celem ukarania” (2 Piotra 2, 9 NP).

(2) Przebieg procesu. Rozprawa toczyć się będzie w trybie jawnym i doraźnym. Przed oczyma i
świadomością zgromadzonych ludów przesunie się niechlubna panorama dziejów grzechu. Rzeczy
tajne zostaną ujawnione, ukryte zostaną objawione. Ap. Paweł uczył, że Pan „ujawni to, co ukryte w
ciemności i objawi zamysły serc” (1 Kor. 4, 5 NP). Kaznodzieja Pański zaś głosił: „Bóg bowiem
każdą sprawę przywiedzie na sąd, wszystko, choć ukryte; czy dobre było, czy złe” (Kazn. 12, 14 BT).
Biblia mówi: „Są ludzie, których grzechy są jawne i bywają osądzone wcześniej, niż oni sami; ale są
też tacy, których grzechy dopiero później się ujawniają” (1 Tym. 5, 24 NP). Ujawnione zostaną więc
nie tylko zdarzenia i fakty, ale także ich bezpośrednie przyczyny, bliższe i dalsze okoliczności, różne
współzależności, motywy i inspiracje oraz skutki. Wszystko przedstawione będzie we właściwym
świetle i ze słuszną oceną moralną. Każdy ujrzy „film” własnego życia w świetle obiektywnych
wymagań sprawiedliwości Bożej i utraconych możliwości.

M. Ziółkowski pisze: „Sąd Ostateczny odbędzie się w bardzo krótkim czasie. Bóg bowiem nie
potrzebuje długiego czasu, by jak najściślej i jak najsprawiedliwiej osądzić każdego; dla Niego
wystarczy moment. „Poświadczy to im ich sumienie, gdy różne ich myśli oskarżać się będą nawzajem
lub bronić. (Okaże się to) w dniu, w którym Bóg sądzić będzie tajniki” (Rzym. 2, 15.16). Powiada św.
Augustyn: „Trzeba przyjąć, że dzięki jakiejś mocy boskiej wszystkie czyny, dobre czy złe, każdemu
zostaną przypomniane i z dziwną szybkością staną przed wzrokiem duszy, aby świadomość oskarżała
lub broniła sumienia; i w ten sposób równocześnie wszyscy i każdy z osobna będzie osądzony” (De
civitate Dei 1, 20 c. 14, ML 41, 680). Bóg specjalnym światłem nadprzyrodzonym oświeci umysł
każdego, przy pomocy tego światła każdy pozna z największą dokładnością całe swoje życie moralne,
jak również całe moralne życie innych ludzi w tym świetle nadprzyrodzonym, każdy również pozna
jak najdokładniej to, na co zasłużył on i inni za swoje czyny dobre lub złe dokonane w życiu
doczesnym. Najdokładniejsza znajomość wszystkich ludzkich czynów, słów i myśli, która mieści się
we wszechwiedzy bożej, w czasie sądu zabłyśnie w umysłach i świadomości wszystkich ludzi”

Dramat Sądu Ostatecznego jest nie do opisania. Nie do opisania są nastroje i odczucia
niesprawiedliwych stojących przed trybunałem Boga. Cóż będą mieli na swe usprawiedliwienie?

Czym będą ich sprawiedliwości w świetle wymagań świętego prawa? Jakie przytoczą dowody
niewinności wobec przytłaczających dowodów winy? Język ludzki jest za słaby na wyrażenie uczuć
rezygnacji i rozpaczy ludzi, których zawiodły wszelkie rachuby, zaś wszystkie ich ambicje i aspiracje
życiowe spełzły na niczym. Jakże płonne okażą się ich nadzieje. Plany ich legły w gruzach. Wbrew
woli i oczekiwań dosięgła ich ręka sprawiedliwości Bożej. Doprawdy, nikt nie ujdzie sądu Bożego
(Rzym. 2, 3–5; Gal. 5, 10).

W nomenklaturze biblijnej Sąd Ostateczny nazwany jest „sądem wiecznym” (Hebr. 6, 2 NP; Mar. 3,
29 BG), „sprawiedliwym” (Rzym. 2, 3.5 NP; 2, 16) i „według prawdy” (Rzym. 2, 3 BG).

b) Wyrok i jego wykonanie. Sąd Ostateczny będzie sądem odpłaty i kary. Po przeprowadzeniu
największego w dziejach świata procesu, a takim będzie przebieg Sądu Ostatecznego, zapadnie wyrok.
Będzie nim najwyższy wymiar kary znany w prawodawstwie Bożym, tj. kara wiecznej śmierci,
wiecznego niebytu, nieistnienia.

(1) Kara. Kary wiecznej śmierci domagać się będzie prawo (zakon) Boże, które od zarania swego
istnienia określało normy sprawiedliwości Bożej i którego sankcją była śmierć wiekuista. Pismo
Święte uczy, że „zapłatą za grzech jest śmierć” (Rzym. 6, 23). Ostateczną więc karą nie jest życie
wieczne, choćby nawet w mękach wiecznych, lecz wieczna śmierć, unicestwienie, niebyt.
Przestępstwo prawa Bożego, czyli grzech (1 Jana 3, 4), jest złem zarówno moralnym jak i fizycznym,
które w perspektywie czasu nie ma absolutnie szans bytu. Odrzucenie przez niepokutujących
grzeszników Bożego planu zbawienia, wzgardzenie łaską Bożą i podeptanie ofiary krwi zbawczej, jak
również odrzucenie Ducha Bożego – szansę te zniweczyły do reszty. Dlatego Sąd Ostateczny
zakończy się wyrokiem skazującym ludzi niesprawiedliwych i szatanów na wieczną śmierć, wieczne
nieistnienie, anihilację (unicestwienie).

(2) Wykonanie wyroku. Po ogłoszeniu na niepokutujących grzeszników wyroku wiekuistej śmierci
nastąpi jego wykonanie. Biblia stwierdza krótko: „Spadł z nieba ogień i pochłonął ich” (Obj. 20, 9
NP). Mowa tu o ogniu gehenny jako czynniku karzącym, unicestwiającym wszelkie istnienie zła.
Powierzchnia ziemi, poza obrębem świętego miasta, zamieni się „w jezioro ogniste” (Obj. 20, 14.15; 2
Piotra 3, 7). Tam znajdzie koniec potęga szatana i niesprawiedliwych, grzechu i śmierci. Słowo Boże
mówi: „A diabeł, który ich zwiódł, został wrzucony do jeziora z ognia i siarki, gdzie znajduje się też
zwierzę i fałszywy prorok, i będą dręczeni dniem i nocą na wieki wieków. I śmierć i piekło zostały
wrzucone do jeziora ognistego; owo jezioro ogniste, to druga śmierć. I jeżeli ktoś nie był zapisany w
księdze żywota, został wrzucony do jeziora ognistego” (Obj. 20, 10.14–15 NP)

Unicestwienie niesprawiedliwych opisuje Biblia w sposób następujący: „Bo oto nadchodzi dzień
palący jak piec, a wszyscy pyszni i wszyscy wyrządzający krzywdę będą słomą, więc spali ich ten
nadchodzący dzień, mówi Jahwe Zastępów, tak że nie pozostanie po nich ani korzenia, ani gałązki”
(Malach. 3, 19 BT). O Lucyferze jest powiedziane: „Dla mnóstwa nieprawości twoich, i dla nie-
sprawiedliwości kupiectwa twego splugawiłeś świątnicę twoje; przetoż wywiodę ogień z pośrodku
ciebie, który cię pożre, a obrócę cię w popiół na ziemi przed oczyma wszystkich, co na cię patrzą.
Wszyscy, co cię znali między narodami, zdumieją się nad tobą: będziesz na wielki postrach, a nie
będzie cię na wieki” (Ezech. 28, 18.19 BG).

W dniu kaźni Pańskiej wypełnią się słowa ap. Piotra: „Ale teraźniejsze niebo i ziemia mocą samego
Słowa zachowane są dla ognia i utrzymane na dzień sądu i zagłady niezbożnych ludzi. Ale my
oczekujemy nowych niebios i nowej ziemi według obietnicy, w których mieszka sprawiedliwość” (2
Piotra 3, 7.13 NP). Wypełnią się także słowa ap. Pawła: „Wreszcie nastąpi koniec, gdy przekaże
królowanie Bogu i Ojcu, i gdy pokona wszelkie królestwo oraz wszelką zwierzchność, władzę i moc.
Trzeba bowiem, ażeby królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół u nóg swoich. Jako ostatni wróg
zostanie pokonana śmierć. Wszystko bowiem jest rzucone pod stopy Jego. Kiedy się mówi, że
wszystko jest poddane, znaczy z wyjątkiem Tego, który Mu wszystko uczynił poddanym. A gdy już
wszystko zostanie Mu poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, który Synowi poddał
wszystko, aby Bóg był wszystkim we wszystkich” (1 Kor. 15, 24–28 BT).

Po dopełnieniu sądu i egzekucji na niepokutujących grzesznikach, niesprawiedliwych, nastąpi odnowa
wszystkiego. Ziemia stanie się wówczas wiekuistym królestwem dobra, pokoju i sprawiedliwości.
Zamieszka ją nowy człowiek. Zakwitnie na niej nowa i nieprzemijająca cywilizacja ziemska
egzystująca w zgodzie z prawem Boga i kosmosu.

UWAGI KOŃCOWE

1. Ważność zagadnienia. Kwestia odpowiedzialności człowieka i ludzkości przed Bogiem należy do
najpoważniejszych zagadnień teologicznych i konfesyjnych. Jest najważniejszym problemem życia.
Świadomość tej prawdy winna należycie ukierunkować życie ludzkie, nadając mu określony ład
moralny i piękno.

2. Specyfika teologiczna. Teologiczną specyfiką biblijnej nauki o sądzie Bożym jest problem
dwufazowości sądu. Tłumaczy on w dostatecznym stopniu subtelność nauki Bożej w tym zakresie,
ukazując harmonijny obraz biblijnego opisu doktrynalnego na temat odpowiedzialności i sądu. Jest to
element nowy i całkowicie nieznany w powszechnej teologii chrześcijańskiej. Nauka o tzw. sądzie
szczegółowym i powszechnym jest niejasna i niekonsekwentna, a przede wszystkim sprzeczna z
Biblią.

3. Sąd, śledczy. Żyjemy obecnie w uroczystej „godzinie sądu jego”, czyli w czasie tzw. „sądu
śledczego”. Na niebie rozstrzygają się doniosłe w swych skutkach sprawy. Zapadają ważne decyzje.
Na świecie zaś rozbrzmiewa uroczyste poselstwo – trójanielskie.

4. Teologia nadziei. Dla ludzi szczerych, pragnących zbawienia, istnieje nadzieja. Jest nią
niezasłużony dar łaski Bożej przez wiarę w Chrystusa. Pokutujący grzesznicy, ludzie, którzy w wierze
przyjęli Chrystusa i oferowaną im przez Boga łaskę, którzy zaufali swemu Zbawcy, rozpoczęli nowe
życie i powierzyli Chrystusowi los swego życia i zbawienia – niechybnie uzyskają ułaskawienie. Jakże
pocieszające są słowa Bożej obietnicy, że On, Chrystus, „może zbawić na zawsze tych, którzy przezeń
przystępują do Boga, bo żyje zawsze, aby się wstawić za nimi” (Hebr. 7, 25 NP) Słowa te tchną
najpiękniejszą chrześcijańską pociechą. Czemu nie skorzystać z nich w uroczystej „godzinie sądu
Jego”?

Słowo nomistyczny znaczy prawniczy (wyraz grecki „nomos” znaczy prawo). Chodzi tutaj o prawo Boże,

wyrażone przede wszystkim w prawie Dekalogu.

Z księgi Genesis wynika, że postanowienia Boże, nadane człowiekowi w Edenie, regulowały wszystkie

podstawowe dziedziny jego życia, a więc takie kwestie jak: mieszkanie, praca, odpoczynek, jedzenie,
małżeństwo, rodzina, kult itp.

O sumieniu – por. s. 613.

O rytuale świątynnym – por. s. 255.

Por.: „On obwieści narodom sąd” (Mat. 12, 18 NP).

Słowo „Dekalog” składa się z dwóch słów greckich: „deka” – dziesięć i „logos” – słowo. Słowo „Dekalog”

odpowiada hebrajskiemu określeniu „asereth haddewarim”.

Przepisy Dekalogu znane są wszystkim ludom; por. S. Łach, Pozabiblijne paralele Dekalogu oraz Dekalog w

świetle etnologii, w: Księga Wyjścia, s. 327–331.

O Dekalogu szerzej – por. s. 111.

Wg oryg. gr.: ho logos hon elalesa ekeinos krinei auton en te eschate hemera.

Pojęcie prawa natury znane jest naukom prawniczym. Przez prawo natury rozumie się prawo

ponadnormatywne, nie ustanowione przez ludzi – por. K. Opałek, J. Wróblewski, Zagadnienie teorii prawa, s.
l16–120.

Chodzi tutaj o tzw. przedmiotową i podmiotową stronę odpowiedzialności.

Por.: „A jeśli wzywacie jako Ojca tego, który bez względu na osobę sądzi każdego według uczynków jego

(kata to hekastou ergon), żyjcie w bojaźni czasu pielgrzymowania waszego” (1 Piotra 1, 17 NP).

Por.: „A powiadam wam. że z każdego nieużytecznego słowa (pan hrema argon), które ludzie wyrzekną,

zdadzą sprawę w dzień sądu (en hemera kriseos). Albowiem na podstawie słów twoich będziesz
usprawiedliwiony (ek gar ton lógon sou dikaiothese) i na podstawie słów twoich będziesz potępiony (kai ek ton
lógon sou katadikasthese)” (Mat. 12, 36.37 NP).

Por.: „I aby były ujawnione myśli wielu serc (hópos an apokalyfthosin ek pollon kardion dialogis moi), a także

twoją własną duszę przeniknie miecz” (Łuk. 2, 35 NP).

Np. „grzech – dobrowolne przekroczenie przykazania Bożego i kościelnego, grzech polega więc na

nieposłuszeństwie i wynoszeniu własnej woli nad wolę Boga” (M. Kowalewski, Mały słownik teologiczny, s.
145). Rozróżnia się grzech uczynkowy (aktualny), grzech habitualny, formalny, materialny, wewnętrzny
(myślowy), zewnętrzny, śmiertelny i powszedni – por. tamże. „Grzech jest wykroczeniem przeciwko woli Bożej,
a więc jest nim także naruszenie zwyczajowych bądź pisanych norm społecznych i etycznych, które uchodziły za
ustanowione przez bogów” (Mały słownik religioznawczy, s. 151).

Np. hebr.: aszam (Przyp. 14, 9), aszma (3 Mojż. 19, 17), chataa (2 Mojż. 32, 30), chattaa (2 Mojż. 3, 4.7),

chattath (1 Mojż. 4, 7), chalai (Dan. 4, 27), awon (1 Król. 17, 18), pesza (Przyp. 10, 12) oraz gr.: hamartema
(Mar. 3, 28), hamartia (Mat. 1, 21), paraptomal (Ef. 1, 7).

Por.: „Każdy kto popełnia grzech (pas ho poion ten hamartian), ten i zakon przestępuje (kai ten anomian

poiei), a grzech jest przestępstwem zakonu (kai he hamartia estin he anemia” 1 Jana 3, 4 NP); „Kto tedy umie
dobrze czynić, a nie czyni, dopuszcza się grzechu” (Jak. 4, 17 NP).

Por.: „Jahwe tak powiedział do Mojżesza: „To powiedz synom Izraela: Jeśli kto przez nieuwagę zgrzeszy

przeciwko jednemu z przykazań Jahwe, zabraniających jakiejś czynności, to jest postąpi wbrew jednemu z
przykazań... to złoży dla Jahwe jako ofiarę przebłagalną za grzech” (3 Mojż. 4, 1–3 BT).

Przypowieści o owcach i kozłach nie można brać w sensie dosłownym już choćby dlatego, że jest to

przypowieść (mowa obrazowa), z przypowieści tej płynie główna nauka o odpowiedzialności przed Bogiem,
rozdziale sprawiedliwych i niesprawiedliwych oraz o nagrodzie lub karze. Nastąpi to w królestwie Bożym.
Szczegóły dotyczące czasu, miejsca i sposobu dokonania tych aktów opisują inne partie Pisma Świętego. Tego
się Jednak najczęściej nie uwzględnia w rozważaniach teologicznych, a szkoda.

Przez lud Boży (dom Boży) rozumieć należy wszystkich sprawiedliwych wszystkich czasów, których imiona

znajdują się w księdze żywota. Do księgi żywota wpisani są wszyscy, którzy zawarli przymierze z Bogiem i
wstąpili na drogę „życia” (Łuk. 10, 20; Filip. 4, 3). Należą do nich również poganie nie znający Boga, lecz
postępujący zgodnie z nakazami sumienia (Rzym. 2, 14–16).

Wyrażenie teologiczne „sąd śledczy” nie jest zbyt adekwatne i zrozumiałe w języku polskim. Uformowane

zostało na wzorach sądowniczych świata anglosaskiego, por. s. 318, przyp. 28.

Zarzut zbytniego antropomorfizowania i urealniania sądu Bożego jest niesłuszny, ponieważ chodzi tutaj nie o

szczegóły, ale o elementy strukturalne w sensie ideowym, typologicznym, stanowiącym istotę rzeczy.

Kontekst biblijny wskazuje, że opisany tu przewód sądowy odbywa się po okresie supremacji Małego Rogu,

ale przed powtórnym przyjściem Chrystusa (Dan. 7, 25–27.13.14).

Przypuszczalnie chodzi tutaj o 24 starców, istoty pochodzenia ziemskiego, wzięte z ziemi, szczególnie

wywyższone i uprzywilejowane przez Boga. Mówi o nich dokładniej Księga Apokalipsy – por. Obj. 4, 2–5.

Współczesna technika rejestrowania i utrwalania informacji, dźwięków, obrazów, a nawet czynności

psychicznych człowieka, daje pewne, choć jeszcze wciąż mgliste wyobrażenie o Boskich możliwościach
prowadzenia rejestru życia i działania jednostek i grup ludzkich oraz całych narodów.

Słowo „sprawiedliwi” użyte zostało tutaj nie w sensie sprawiedliwości absolutnej, gdyż ludzie absolutnie

sprawiedliwi nie mogliby podlegać sądowi, lecz w sensie teologicznym; „sprawiedliwi” zatem to ci, którzy
przyjęli wiarę w Chrystusa, dostąpili usprawiedliwienia i weszli w skład domu Bożego. Życie ich jednak musi
być rozpatrzone przez sąd (choćby na sesji zaocznej), aby stwierdzić, czy pozostali oni w usprawiedliwieniu (w
stanie łaski) aż do końca, czy też usprawiedliwieniem Bożym wzgardzili i nie są godni miana dzieci Bożych.
Kwestia ta musi być w odniesieniu do całego ludu Bożego rozstrzygnięta przed powtórnym przyjściem
Chrystusa, gdyż Jezus przyjdzie jedynie po tych, którzy są jego prawdziwym ludem, tzn. po tych, co wytrwali aż
do końca w wierności Bogu.

Szczególnym przedmiotem rozstrzygnięć podczas sądu Śledczego będą również (prawy wyjątkowo ważne z

punktu widzenia zbawienia, związane z działalnością antychrysta; wspomina o tym księga Daniela – por. 7, 26.

Szatan tylko w pewnym sensie jest oskarżycielem ludu Bożego. Obecnie nie ma on przystępu do nieba, jak

miał przed ukrzyżowaniem Jezusa (Ijob 1, 6–11; Łuk. 10, 18; Obj. 12. 10–14), co jednak nie przeszkadza mu
podnosić przeciwko sprawiedliwym najbardziej nikczemnych oskarżeń. Posiadają one najczęściej charakter
oszczerczy. Ponadto szatan nie reprezentuje i reprezentować nie może sprawiedliwości Bożej. Sprawiedliwość tę
reprezentuje Jedynie zakon, będący wyrazem woli i sprawiedliwości Bożej, stanowiąc doskonały wzorzec
postępowania.

Liturgia Dnia Pojednania przedstawiona została szczegółowo w rozdz. 6 por. s. 267.

Por. s. 317.

To samo było zresztą celem liturgii kapłańskiej w ziemskiej świątyni podczas Dnia Pojednania.

Liczba wpisanych do księgi jest niewyobrażalnie duża.

Wg oryg. gr.: „to bema tou Chrystou” (słowo „bema” oznacza krzesło sędziowskie). Inne przekłady :,,sądowa

stolica Chrystusowa” (BG), „sąd Chrystusowy” (NP).

Wiele uwagi temu zagadnieniu poświęca Biblia i duch proroctwa – por. E. G. White, Wielki bój, s. 433-471.

Szczegółowe kategorie ludzi niesprawiedliwych, którzy znajdą się poza zbawieniem i objęci zostaną Sądem

Ostatecznym, przedstawia Biblia w następujących tekstach: Obj. 21, 8.27; 22, 15; 1 Kor. 6, 9.10; 2 Piotra 4, 45.

M. Ziółkowski, Eschatologia, s. 520.521.

Chociaż tekst mówi o „mękach we dnie i w nocy na wieki wieków”, to jednak kontekst biblijny wyklucza

możliwość dosłownego interpretowania frazy. Słowo Boże wyklucza teorie wieczystych mąk w sposób
oczywisty.

* * *

Rozdział dwudziesty

Nowa ziemia

ZASADA WIARY

Oczyszczona przez Boga i odnowiona ziemia stanie się wieczną i szczęśliwą ojczyzną zbawionych,
miejscem mieszkania Boga i człowieka, przestępstwo zaś prawa Bożego, czyli grzech, już nigdy więcej
nie zakłóci spokoju i szczęścia Królestwa Bożego.

Wykład

UWAGI WSTĘPNE

1. Perspektywy. Od zarania dziejów świata towarzyszy ludzkości tęsknota za utraconym rajem

. Od

zarania dziejów świata towarzyszy ludzkości również pragnienie urzeczywistnienia na ziemi ideału
rajskiego szczęścia. Realizując Boskie polecenie czynienia sobie ziemi „poddaną” (1 Mojż. 1, 28 BT)
ludzie coraz bardziej opanowują siły przyrody i wprzęgają je w służbę postępu, lecz czy tylko
postępu? Historia, zwłaszcza zaś wieki ostatnie, wykazuje całą złożoność problemu realizacji tegoż
ideału. W dziejach świata wiele zanotowano wspaniałych osiągnięć, jakże bardzo poszerzył się krąg
wiedzy o otaczającej rzeczywistości; życie ludzkie pod wieloma względami stało się wygodniejsze i
łatwiejsze. Niemniej jednak wiele spraw nadal okrywa nieprzenikniona tajemnica. Jakże dużo jest
nadal problemów złożonych! W dalszym ciągu możliwości człowieka są ograniczone. Radości i blaski
ludzkiej egzystencji wciąż jeszcze przesłaniane są przez mroczne cienie grzechu i zła. Dlatego pełne
urzeczywistnienie postulatu rajskiego szczęścia należy do przyszłości i jest perspektywą ideału Nowej
Ziemi

2. Nauka Słowa Bożego. Planeta nasza, którą Bóg „przysposobił na mieszkanie” (Izaj. 45, 18 BT)
człowieka, a która stała się widownią najstraszliwszego we wszechświecie dramatu, bo dramatu
grzechu, stanie się raz jeszcze – i już na wieki – szczęśliwą i gościnną ojczyzną szczęśliwego
człowieka. Bóg mówi: „Albowiem oto Ja stwarzani nowe niebiosa i nową ziemię; nie będzie się wspo-
minać dawniejszych dziejów ani na myśl one nie przyjdą. Przeciwnie, będzie radość i wesele na
zawsze z tego, co ja stworzę” (Izaj. 65, 17 BT).

3. Objawienie przyszłości. Pismo Święte nakreśla w perspektywie profetycznej panoramę Nowej
Ziemi – ojczyzny jutra, ojczyzny zbawionych. Jakże wspaniały jest to świat!

A. ODNOWA ŚWIATA MATERIALNEGO

Zanim powołał Bóg człowieka do istnienia, przygotował mu przedtem – On, miłościwy i najlepszy
Ojciec – odpowiednie warunki ziemskiej egzystencji. Wyrazem tego było uporządkowanie naszej pla-
nety, utworzenie z niej swoją twórczą potęgą szczęśliwego miejsca życia i mieszkania. Podobnym
procesem objęta zostanie nasza planeta raz jeszcze. Stanie się to po tysiącletnim królowaniu Chrystusa
w niebie. Nastąpi wówczas odnowa świata materialnego, nadprzyrodzona palingeneza, chwalebna
transfiguracja, uduchowienie ziemskiej materii.

I. PLAN BOŻY WOBEC ZIEMI

Żadne dzieło Boże nie powstaje bez określonego celu i przeznaczenia. Stwórca nie działa żywiołowo i
bezplanowo. Objawienie Boże podaje, że ziemia została powołana przez Stwórcę do istnienia i
przygotowana dla człowieka „na mieszkanie” (Izaj. 45, 18 BT). Takie było i pozostaje nadal jej
przeznaczenie. Zgodnie z nauką Biblii „ziemia trwa po wszystkie wieki” (Kazn. 1, 4 BT). Jest i
pozostanie na wieki miejscem zamieszkania człowieka

1. PRADZIEJE ZIEMI I CZŁOWIEKA

Pradzieje ziemi i człowieka opisują pierwsze rozdziały Pisma Świętego. Obraz różni się w sposób
zasadniczy od wizji formowanych przez niektóre syntezy światopoglądowe czy filozoficzne, usiłujące
drogą dedukcji odtworzyć genezę naszej planety, powstanie życia i pierwotny rozwój ludzkości.
Jednakże wobec braku jednoznacznych, powszechnie przyjętych i naukowo niewątpliwych ujęć świa-
topoglądowych, opis biblijny zajmuje pozycję wyjątkową. Nad opisami innymi ma tę zasadniczą
przewagę, że po pierwsze nie jest sprzeczny z obiektywnie ustalonymi faktami naukowymi, a po
drugie stanowi objawienie Boże, czyli jest Bożą odpowiedzią na pytanie dotyczące geo- i antropo-
genezy oraz pierwotnego ustroju społeczeństwa ludzkiego

a) Pierwotna ojczyzna człowieka. Sprawozdanie biblijne stwierdza, że wszystko, co na początku
zostało stworzone przez Boga, było – tow meod – „bardzo dobre” (1 Mojż. 1, 31 BT). Określenie to
oddaje stan pierwotnej doskonałości świata przyrody, obejmującej wszystkie elementy geo-fizyczno-
klimatyczne i biologiczne ziemi, włączając w to oczywiście piękno i doskonałość struktury psy-
chosomatycznej człowieka oraz warunków jego egzystencji.

(1) Stworzenie świata. Po powołaniu do bytu naszej planety

nastąpiło – w wyniku szeregu aktów

twórczych – uporządkowanie powierzchni ziemi w sensie geologicznym

i ekologicznym

. Dzięki

temu powstały trzy sfery życia: ląd, woda (ocean) i przestrzeń powietrzna, które zostały napełnione
różnymi, rozwijającymi się „według rodzajów swoich” formami życia biologicznego. Miejsce ziemi w
układzie planetarnym i równowaga między sferami fizykalnymi na ziemi zapewniały naszej planecie
doskonałe warunki klimatyczne i biologiczne. Dużą rolę odgrywała otaczająca przypuszczalnie
pierwotnie glob ziemski powłoka gazowa w górnych partiach atmosfery, warunkująca równomierny
na ziemi klimat ciepły. Lądy pokrywała bujna roślinność, zwierzostan był nieporównanie okazalszy,
wody kryły w sobie przeróżne formy życia, a przestrzeń powietrzną napełniało ptactwo

(2) Materialne warunki egzystencji. Osobnym aktem twórczym przygotował Bóg specjalne miejsce
pobytu człowieka – ogród Eden. Niższe formy przyrody (przyroda martwa) służyły wyższym (świat
roślinny i zwierzęcy), a wszystko to służyło człowiekowi i tworzyło doskonałe pod względem
zdrowotnym warunki bytowe dla człowieka, korony stworzenia. Sam człowiek (1 Mojż. 2, 7.21–24) –
zarówno mężczyzna jak kobieta – przedstawiał niezwykle harmonijną pod względem fizycznym i
psychicznym strukturę organiczną. Był istotą doskonałą, nieskazitelną, podobną z wyglądu i natury do
Boga

. Obdarzony przez Boga wolnością działania, czyli wolną wolą i prawem wyboru, miał człowiek

nieograniczone wprost możliwości wszechstronnego rozwoju, choć równocześnie dary te kryły w
sobie poważne niebezpieczeństwo i ryzyko upadku.

(3) Duchowe i socjalne warunki egzystencji. Oprócz doskonałych warunków bytowych – doskonałych
przede wszystkim pod względem zdrowotnym – Bóg nadał pierwszemu społeczeństwu ludzkiemu
również doskonałe prawa, normy ustrojowe; regulowały one całokształt życia człowieka i stosunków
międzyludzkich, zapewniając szczęście i pokój, harmonijny rozwój inicjatyw ludzkich, prawdziwy,
wszechstronny postęp młodej społeczności ludzkiej. W szczególności uregulowane zostały takie
sprawy, jak małżeństwa i rodziny jako najmniejszej komórki społecznej (1 Mojż. 2, 18.20–25; 1, 26–
28), pracy fizycznej (1 Mojż. 2, 15) i umysłowej (1 Mojż. 2, 19.20), odpoczynku i kultu (1 Mojż. 2,
2.3; Mar. 2, 27; 2 Mojż. 20, 8–11), mieszkania (1 Mojż. 2, 8.15) i jedzenia (1 Mojż. 1, 29) oraz
kwestia stosunku do postanowień Bożych i Boga jako najwyższego zwierzchnika nieba i ziemi (1

Mojż. 2, 16.17). Były to więc czynniki sfery fizycznej, intelektualnej, duchowej i społecznej. Dużo
miejsca w życiu pierwotnej społeczności ludzkiej zajmowały sprawy kultowe. Człowiek bezpośrednio,
twarzą w twarz, obcował z Bogiem i duchami doskonałymi Dniem świętym, poświęconym
odpoczynkowi i czci Bożej, był z ustanowienia Bożego siódmy dzień tygodnia, czyli sobota (Mar. 2,
27; 2 Mojż. 20, 8-41).
Człowiek miał posiadać dostęp do drzewa żywota, dzięki czemu mógł żyć wiecznie. Zwierzchnia
władza nad ziemią i rodziną ludzką miała należeć do protoplasty rodzaju ludzkiego, Adama, który
jako przedstawiciel całej planety i jej mieszkańców miał reprezentować ich sprawy przed Bogiem i
zgromadzeniem niebieskim (Hebr. 12, 23; Ijob 1, 6). Najwyższą normą życia i postępowania miało
być prawo Boże, prawo oparte na zasadach miłości i wypływającego z nich posłuszeństwa i szacunku
dla Boga i Jego postanowień.

W takim układzie moralno-społecznym, przed rodzajem ludzkim stanęły nieograniczone możliwości
wszechstronnego rozwoju – pod względem fizycznym, umysłowym, duchowym i społecznym,
poznawczym, kulturowym i technicznym. Czyniąc – zgodnie z poleceniem Bożym – ziemię sobie
„poddaną” (1 Mojż. 1, 28), miał człowiek realizować najpiękniejsze zamierzenia i cele,
najszczytniejsze idee, i to na skalę swych możliwości nie tylko ziemskich, lecz także i kosmicznych.

b) Upadek. Jednakże pomyślność, rozwój i szczęście rodzaju ludzkiego zależały – jak wiadomo – od
doskonałego przestrzegania postanowień Bożych, gwarantujących ludzkości optymalne warunki
postępu i egzystencji materialno-duchowej.

Celem udostępnienia człowiekowi prawa do „drzewa żywota”, a co za tym idzie do nieśmiertelności,
Bóg – zgodnie ze słusznymi prawami kosmosu – musiał poddać posłuszeństwo i lojalność człowieka
określonej próbie, a próbą tą był właśnie zakaz spożywania owocu z „drzewa poznania dobra i zła” (1
Mojż. 2, 17 BT). Zresztą skoro człowiek miał korzystać w przyszłości w sposób nieograniczony z
wszelkich darów Bożych ziemskich i niebieskich, a jego byt i szczęście zależeć miały od
posłuszeństwa wypływającego z miłości wobec praw Bożych, czyż nie było słusznym poddanie
określonej próbie tych najważniejszych cech charakteru ludzkiego – lojalności, posłuszeństwa,
wierności

(1) Czy człowiek musiał zgrzeszyć? W swej istocie człowiek był doskonały. Jego struktura
wewnętrzna i zewnętrzna przedstawiała ustrój na wskroś idealny i sharmonizowany. Nie miał
człowiek najmniejszych skłonności do zła, nie cechowały go żadne charakterologiczne obciążenia lub
przywary. Jeśli chodzi o oceny moralne, to człowiek miał teoretyczną znajomość dobra i zła, choć bez
praktycznego doznania skutków zła. W tych okolicznościach mógł człowiek próbę wierności odbyć
pomyślnie. Mimo że sytuację jego w sposób istotny pogarszała możliwość przystępu do niego
upadłego ducha, szatana-kusiciela, to jednak dysponował przecież dostatecznym zasobem sił
duchowych do przezwyciężenia niebezpieczeństwa

. Wszystko zależało więc od dobrej woli

człowieka. Niestety, człowiek w próbie tej nie wytrwał. Wybrał drogę przeciwną woli Bożej. Upadł,
choć upaść nie musiał. Pismo Święte świadczy: „To tylko obacz, com znalazł, że stworzył Bóg
człowieka dobrego: ale oni udali się za rozmaitymi myślami” (Kazn. 7, 29 BG). Sprzeniewierzenie się
woli Bożej było wydarzeniem przełomowym, tragicznym, było grzechem, a grzech stał się źródłem
wszelkiego nieszczęścia ziemi i całej ludzkości.

(2) Okoliczności upadku. Pismo Święte szczegółowo opisuje okoliczności upadku człowieka (1 Mojż.
3, 1–6). Współczesne kierunki teologiczne różnie interpretują problem upadku

, ale kontekst biblijny

i postulaty teologii biblijnej każą rozumieć opis w sensie dosłownym

Okoliczności upadku człowieka przedstawiają się w relacji biblijnej następująco: fizyczne i duchowe
oddalenie się Ewy od męża i wejście na teren spraw zakazanych (zbliżenie się do zakazanego drzewa),
lekkomyślne nawiązanie i prowadzenie dialogu z wężem-medium szatana i poddanie się jego
zwodniczemu wpływowi (1 Mojż. 3, 6 BT), w szczególności wpływowi oddziaływającemu na instynkt
apetytu („drzewo ma owoce dobre do jedzenia”), wyobraźnię („jest ono rozkoszą dla oczu”) i intelekt
(„owoce tego drzewa nadają się do zdobycia wiedzy”)

, wreszcie podjecie niewłaściwej decyzji i jej

wykonanie („zerwała... owoc, skosztowała i dała mężowi”). Opis ma głęboko psychologiczne tło,
odzwierciedla nie tylko wydarzenie rzeczywiście zaistniałe, ale także typowy mechanizm działania
pokuszenia.

(3) Moment zwrotny w dziejach świata. Pierwsze, świadome, dobrowolne i zaangażowane
sprzeniewierzenie się Bogu – nielojalności nieposłuszeństwo względem Boga i jego nakazów przy
równoczesnym daniu posłuchu mocy przeciwnej (szatanowi) – stało się najtragiczniejszym momentem
w życiu samego człowieka, punktem zwrotnym w dziejach świata. Człowiek począł doznawać
wpływów i skutków zła w różnych jego przejawach. Było to pierwszą, tragiczną sceną wstrząsającego
dramatu grzechu. Nieposłuszeństwo doprowadziło człowieka do wewnętrznego rozdarcia, jakby
rozdwojenia jaźni, zachwiania równowagi sił psychicznych cechujących go pierwotnie. Narodziło się
zjawisko alienacji, nastąpił rozdział między człowiekiem i Bogiem, wyobcowanie człowieka ze
środowiska nieba i pojawiły się tegoż straszliwe skutki.

(4) Skutki. Do skutków bliższych (1 Mojż. 3, 7–24) należały z pewnością: utrata nieskazitelności
(„otworzyły się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy”)

, niepokój („skryli się przed Bogiem Jahwe”),

utrata raju („Jahwe Bóg wydalił ich z ogrodu Eden”). Dalszymi skutkami stały się zmiany w świecie
przyrody („przeklęta ziemia z twego powodu... cierń i oset będzie ci ona rodziła”), codzienny mozół
(„w pocie oblicza twego będziesz musiał zdobywać pożywienie”), choroby, ból i śmierć („w bólu bę-
dziesz rodziła dzieci... niechybnie umrzesz... póki nie wrócisz do ziemi, z której zostałeś wzięty”),
utrata panowania (księciem świata stał się szatan) i w ogóle dynamiczny rozwój różnych form zła
moralnego i fizycznego. Oto okoliczności w jakich zrodziła się historia ludzkiej tragedii, dzieje wojen,
zbrodni i nieszczęścia. Ap. Paweł pisze: „... przez jednego człowieka grzech wszedł na świat, a przez
grzech śmierć... na wszystkich ludzi śmierć przyszła” (Rzym. 5,12 NP).

Ustrój psychofizyczny człowieka opiera się na ścisłej współzależności ciała i duszy. Tak samo w
dziedzinie stosunków międzyludzkich występuje ścisła korelacja wartości duchowych i materialnych;
normy moralne odgrywają rolę szczególnie doniosłą. W całym wszechświecie obowiązuje prawo
współzależności. M. Ziółkowski pisze: „Wszystko, co Bóg stworzył, było dobre, i to nie tylko w
sensie metafizycznym według zasady głoszonej przez scholastyczną ontologię: byt i dobro są
zamienne – ens et bonum cenvertuntur, ale również pod względem fizycznym. Świat wówczas, gdy go
brał człowiek w swoje posiadanie i pod swoją dominację, był już dobrze zorganizowany. Między
przyrodą a człowiekiem panowała harmonia.

Gdy jednak człowiek zdecydował się na grzech, pierwotne plany Boże zostały zniweczone. Zaszła
głęboka i wielka zmiana nie tylko w stosunku człowieka do Boga, ale też w stosunku świata do
człowieka. Historia świata z woli Bożej jest ściśle powiązana z historią ludzkości. Człowiek bowiem
jest częścią przyrody i miniaturową syntezą kosmosu. Pitagorejczycy, Demokryt (który mówi: „en to
antropo mikro kosmo onti”... frag. 34), Arystoteles (Fizyka VIII, 2) i inni nazywali go
mikrokosmosem, czyli miniaturowym światem, gdyż – jak mówi św. Tomasz – „w człowieku
wszystko się mieści w pewien sposób” – in homine quodammodo sunt omnia – (S. th I, q. 96, a.2).
„Człowiek mianowicie – powiada św. Grzegorz Wielki – ma coś w sobie ze wszystkiego stworzenia.
Posiada bowiem istnienie wspólne z kamieniami, życie z drzewami, czucie ze zwierzętami, myślenie z
aniołami” (Homil. 2 in evang., PL 76, 12, 14). Słusznie więc można powiedzieć, że „przyroda jest
wewnątrz człowieka” (A. G. van Melsen, Filozofia przyrody, s. 205). Ciałem zrośnięty jest człowiek
ze światem materialnym, nawet jego dusza rozumna (...) w stanie złączenia z ciałem zależna jest w
wielkiej mierze od świata materialnego, zwłaszcza jeżeli chodzi o poznawanie. Cały wiec człowiek
razem ze swoimi właściwościami psychosomatycznymi ma ścisłe powiązanie ze światem
materialnym.
Między światem a człowiekiem panuje solidarność. Dzięki tej zasadzie solidarności losy materialnego
świata są związane i uzależnione od losów człowieka. Dlatego grzech pierwszych ludzi wprowadził
rozdźwięk i rozdarcie nie tylko na teren ich natury, ale także poprzez nich swoimi skutkami dosięgnął
świata i nimi go zakaził. „Przeklęta niech będzie ziemia z twego powodu” (Rodz. 3, 17) – powiedział
Bóg do pierwszego człowieka po jego upadku. Z tych bożych słów wynika, że skutki grzechu dotknęły
poprzez człowieka również przyrodę. Pierwotna harmonia między człowiekiem a światem uległa

zakłóceniu, przyroda, która doznała infekcji grzechem, buntuje się przeciw człowiekowi, względem
niego stawia opór i często jest narzędziem w ręku Boga do karania grzechów ludzi”

(5) Zapowiedź odnowy. Znalezienie się człowieka w orbicie bezpośrednich wpływów upadłego ducha,
szatana, stało się potencjalnym zagrożeniem dla przyszłości ludzi. Jednakże Pan Bóg nie pozostawił
ludzkości na pastwę sił demonicznych. Sam wkroczył w bieg dziejów świata i człowieka, angażując
swój autorytet w działanie na rzecz jego wyzwolenia, jego odnowy duchowej i rewindykacji utraco-
nych przez niego dóbr. Było to okolicznością niezwykle szczęśliwą, rozpoczynającą realizację
misterium zbawczego, Boskiego planu odkupienia i odnowy wszechrzeczy.

Dlatego już w raju Bóg ogłosił pierwszą Ewangelię, zwaną także Protoewangelią, czyli Radosną
Nowiną o zbawieniu i przywróceniu utraconych dóbr. W wyroku na węża Bóg powiedział:
„Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej:
ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę” (1 Mojż. 3, 15 BT). Była to rajska zapowiedź
Zbawiciela i zbawienia.

(6) Realizacja zapowiedzi. Przyszłe dzieje były realizacją tej wspaniałej zapowiedzi. Z chwilą
obwieszczenia planu zbawienia Bóg stał się ostoją prawdy i sprawiedliwości na ziemi, wszelkich
zgodnych z wolą Bożą poczynań ludzi na rzecz pomyślności doczesnej i wiecznej świata. Droga do
urzeczywistnienia planów Bożych prowadziła jednak przez cierpienie, przez ofiarę Syna Bożego dla
świata, przez długie wieki walk i zmagań o wyzwolenie i odnowę ducha. Pełne urzeczywistnienie
zapowiedzi dokona się jednak dopiero na Nowej Ziemi. Wówczas, w rezultacie dopełnienia się planu
zbawienia, planeta nasza raz jeszcze stanie się pięknym i szczęśliwym miejscem zamieszkania
szczęśliwego człowieka.

2. ODNOWA, A NIE KATASTROFIZM

W świetle nauki Pisma Świętego koniec świata nie oznacza bynajmniej anihilacji, czyli unicestwienia
naszej planety, a tym mniej całego kosmosu lub choćby jego części. Jedynie powierzchnia ziemi stanie
się przedmiotem eschatologicznych przeobrażeń, miejscem działania kosmicznego ognia, który
unicestwi zło, niepokutujących grzeszników i upadłych aniołów, a ziemię oczyści ze skażenia. Po tym
pożarze kosmicznym (konflagracji), jaki z dopustu Bożego rozszaleje na naszej planecie jako akt
ostatecznej kary, nastąpi palingeneza ziemi, czyli jej całkowita odnowa, restytucja

a). Poglądy błędne. Ponieważ Pismo Święte mówi O „nowych niebiosach i nowej ziemi”

, jakże

innych od obecnej (starej i przemijającej) postaci świata – niektórzy badacze Biblii wyciągają stąd
pośpieszny wniosek o powszechnej zagładzie kosmosu i zupełnie nowej kreacji, która obejmie nie
tylko ziemię, ale także niebo, czyli w ich pojęciu cały wszechświat. Zapowiedzi całkowitej zagłady
wszechświata dopatrują się oni zwłaszcza w następujących sformułowaniach biblijnych: Izaj. 24,
19.20; 51, 6; 2 Piotra 3, 7.10; niektóre przekłady wspomnianych tekstów np. w Biblii Tysiąclecia

stały się szczególnym dla nich atutem.

b) Nauka Biblii. Kontekst biblijny nie potwierdza takich poglądów. Opis końcowych wydarzeń
dziejów grzechu, wydarzeń, jakie rozegrają się po tysiącleciu na ziemi (Obj. 20, 5–15), dowodzi, że
pożogą kosmiczną objęta zostanie jedynie powierzchnia ziemi i jej atmosfera. Jak już wspomniano,
ogień eschatologiczny unicestwi niesprawiedliwych, dokona oczyszczenia globu ziemskiego i jego
atmosfery ze skażenia grzechu. Glob ziemski nie ulegnie anihilacji choćby z tego powodu, że na
ziemi, w miejscu uprzednio oczyszczonym przez Chrystusa (Zach. 14, 4.5), znajdować się już będzie
Nowe Jeruzalem, miasto Boże, które ze sfer niebieskich sprowadzone zostanie na ziemię i tutaj
osadzone, jako miasto stołeczne Boga – Pana wszechświata. Ponadto Biblia uczy wyraźnie, że „ziemia
trwa po wszystkie czasy” (Kazn. 1, 4 BT; 3, 14), zresztą – stworzona i „przysposobiona” przez Boga
dla człowieka „na mieszkanie” (Izaj. 45, 18 BT) ma istnieć jako taka na wieki.

Interesująca jest wypowiedź ks. M. Ziółkowskiego: „Nie lękajmy się więc, że nasz świat i piękne
niebiosa kiedyś przestaną istnieć. „Wszystko, co czyni Bóg, na wieki będzie trwało”, mówi Pismo

święte. (...) Bóg, raz stwarzając Wszechświat, już go nie unicestwi. Sam zresztą nas zapewnił o tym
wyraźnie, a wiemy, że „wierny jest Pan we wszystkich słowach”

F. Hortyński, wybitny teolog rzymskokatolicki pisze: „Materia wraz z duchem trwać będzie bez
końca, będzie nieśmiertelna, będzie dla istoty materialno-duchowej, jaką jest człowiek, stanowić nadal
podłoże do działania i bytowania, wchodzić nawet w istotną część jego składową. Tylko, jak poucza
wiara, dekoracja tego świata materialnego ulegnie gruntownemu przekształceniu, odpowiednio do tej
wspaniałej przemiany, jaka dokona się nad duchem ludzkim”

. Podobnie wypowiada się A. Schmaus:

„Wiara w nowe niebiosa i nową ziemię jest wyznaniem o najwyższej godności materii. Materia będzie
kiedyś w stanie wyrazić nie tylko ducha ludzkiego, lecz i Ducha Bożego. To udzieli jej swojej
najwyższej godności i piękna. Kto żywi nadzieję w ten stan Kosmosu, może się modlić: niech
przeminie postać tego świata. W ustach tego, kto ma taką śmiałą nadzieje, tego rodzaju modlitwa nie
jest wyrazem pogardy dla świata, lecz serdecznej i silnej miłości ku niemu. Kto tak się modli, ten zna
porządek, w którym świat będzie wolny od ciężaru przemijalności i będzie istniał w stanie czystej
doskonałości”

II. PANORAMA NOWEJ ZIEMI

Po ukazaniu wizji obrazujących końcowe wydarzenia doczesnych dziejów świata ap. Jan sprawozdaje:
„I widziałem niebo nowe (ouranon kainon) i ziemię nową (kai gen kainen); albowiem pierwsze niebo i
pierwsza ziemia przeminęły (apelthan), i morza już nie ma” (Obj. 21, 1 NP). Podeszły w latach i
zmęczony doświadczeniami apostoł otrzymał od Boga przywilej spojrzenia na upragnioną ojczyznę
jutra, krainę zbawionych, Nową Ziemię.

1. REALIZACJA ODNOWY

Poniżona przez zło moralne i fizyczne, zdewastowana wojnami i kataklizmami oraz wyniszczona
rabunkową gospodarką człowieka, stanie się ziemia w niedalekiej już może przyszłości znowu jedną z
najwspanialszych i najdostojniejszych ciał niebieskich. Czeka ją odnowa, okres niewyobrażalnego
renesansu i chwały. Stoją przed nią czasy świetności.

a) Przepowiednie Boże. Już w starożytności Słowo Boże wieściło: „Albowiem oto Ja stwarzam
(wore) nowe niebiosa i nową ziemię (szamaim chadaszim waarec chadasza); nie będzie się
wspominać dawniejszych dziejów ani na myśl one nie przyjdą. Przeciwnie, będzie radość i wesele na
zawsze z tego, co Ja stworzę; bo oto Ja uczynię z Jerozolimy wesele i z jej ludu – radość. Rozweselę
się z Jerozolimy i rozraduję się z jej ludu. Już się nie usłyszy w niej odgłosów płaczu ni krzyku
narzekania” (Izaj. 65, 17–19 BT; Ps. 102, 26.27).

(1) Zapowiedź szczęśliwej ery. Już w proroctwach starotestamentalnych znajdują się zapowiedzi
szczęśliwej ery ludzkości, która zacznie się w całej pełni dopiero z końcem świata i urzeczywistni w
idei nowych niebios i ziemi. Pod postacią różnych obrazów prorocy zapowiadają usunięcie z ziemi
fatalnych skutków pierwotnej winy, przywrócenie pierwotnej harmonii między człowiekiem a przy-
rodą i restytucję rajskiego szczęścia

. Ap. Piotr głosił: „Ale my oczekujemy (prosdokomen) nowych

niebios i nowej ziemi (kainous ouranous kai aen kaineri) według obietnicy, w których mieszka
sprawiedliwość (en hois dikaiosijne katoikei)” (2 Piotra 3, 13 NP). Ap. Paweł uczył: „Głosimy tedy,
jak napisano: Czego oko nie widziało i ucho nie słyszało i co do serca ludzkiego nie wstąpiło, to przy-
gotował Bóg tym, którzy go miłują” (1 Kor. 2, 9 NP).

Chrystus przekazał swemu Kościołowi za pośrednictwem Jana następujące poselstwo: „I rzekł ten,
który siedział na tronie: Oto wszystko nowym czynię. I mówi: Napisz to, gdyż słowa te są pewne i
prawdziwe. Kto zwycięża, odziedziczy to wszystko, i będę mu Bogiem, a on będzie mi synem” (Obj.
21, 5.7 NP).

(2) Miejsce wiecznej nagrody. Według zapowiedzi Bożych Nowa Ziemia stanie się miejscem wiecznej
nagrody sprawiedliwych, urzeczywistnieniem wszystkich tęsknot i pragnień ludu Bożego, wszystkich

najszlachetniejszych zamierzeń i aspiracji ludzkich (Mat. 5, 5; Rzym. 11, 31). Na moment ten
oczekuje całe stworzenie: „Albowiem sądzę, że utrapienia teraźniejszego czasu nic nie znaczą w po-
równaniu z tą chwałą, która ma się nam objawić. Bo stworzenie z tęsknotą oczekuje objawienia synów
Bożych. Gdyż stworzenie zostało poddane znikomości, nie z własnej woli, lecz z woli tego, który je
poddał, w nadziei, że i samo stworzenie będzie wyzwolone z niewoli skażenia ku chwalebnej wolności
dzieci Bożych. Wiemy bowiem, że wszystko stworzenie wespół wzdycha i wespół boleje aż dotąd. A
nie tylko ono, lecz i my sami, którzy posiadamy zaczątek Ducha, wzdychamy w sobie, oczekując
synostwa, odkupienia ciała naszego” (Rzym. 8, 18–23 NP). Dobry Bóg przyrzekł w swym
natchnionym Słowie naprawić zepsuty przez grzech porządek świata i wszystko odrestaurować,
zrewindykować dobra utracone i przywrócić pierwotne szczęście.

b) Charakter odnowy. Po kosmicznym pożarze, który obejmie powierzchnię ziemi i oczyści ją,
nastąpi odnowa, czyli palingeneza i gloryfikacja ziemi. Na czym polegać będzie ta nadprzyrodzona
palingeneza naszego świata i jego gloryfikacja? Biblia pozwala spojrzeć na piękno nowego świata.

(1) Nauka Biblii. Zgodnie z nauką Słowa Bożego ziemia przywrócona zostanie do pierwotnej
doskonałości i piękna. Nastąpi jej nadprzyrodzona – dokona tego Bóg – transfiguracja. Jak na
początku w wyniku twórczych aktów Boga nastąpiło uporządkowanie powierzchni ziemi i
uformowanie różnych jej sfer życia, tak i tym razem stanie się ziemia nowym tworem doskonałości i
mądrości Bożej. Nietrudno będzie Bogu ze stanu eschatologicznego chaosu, określonego w Biblii
mianem – tohu wawohu – „zamętu i pustki” (Jer. 4, 23 BT) ukształtować nową ziemię. Biblia głosi:
„Oto czynię wszystko nowe” (Obj. 21, 5 BT).

(2) Wypowiedzi teologów. Interesujące są rozważania na temat przyszłej odnowy ziemi niektórych
teologów. Ireneusz: „Gdy przeminie obecna postać, a człowiek zostanie odnowiony i będzie posiadał
nieskazitelność, by już nie mógł się starzeć, wówczas będzie nowe niebo i nowa ziemia, w których
będzie przebywał nowy człowiek”

. Jan Chryzostom, komentując klasyczny tekst Pawła (Rzym. 8,

19–23) o gloryfikacji świata, mówi: „Nie tylko ty, lecz i to, co istnieje poniżej ciebie, i co nie posiada
ani myśli ani czucia, to również będzie posiadać z tobą udział w dobrach. Będzie wyzwolone z niewoli
skażenia, czyli nie będzie w dalszym ciągu skazitelne, lecz pójdzie w ślad za pięknością twego ciała.
Jak bowiem wówczas, gdy ty stałeś się skazitelnym, ono (tj. stworzenie) też stało się skazitelne, tak
również wtedy, gdy staniesz się nieskazitelnym, ono także pójdzie w ślad za tobą”

. Cyryl

Jerozolimski: „Nastanie koniec tego świata, i ten świat stworzony znowu będzie odnowiony...
Przeminie ten świat, by jeszcze piękniejszy został wzbudzony”

26.

Honoriusz z Autun: „Trzeba

wiedzieć, że zewnętrzna postać rzeczy zostanie zniszczona, ale sama istota pozostanie na wieki...
Niebo jest nakryciem ziemi, które zwija się jak namiot. Gdy odbędzie się sąd niebiosa zostaną
przemienione na inną postać, ponieważ Pan uczyni wówczas nowe niebo i nową ziemię”

Słynny mistyk w XII wieku, Hugon od św. Wiktora, komentując słowa św. Pawła, że „przemija postać
tego świata”, mówi: „Nie powiedział (apostoł): przemija świat, lecz postać świata, to znaczy:
zewnętrzny wygląd i postać, którą świat posiada obecnie, zostanie przemieniona na lepszą formę; jeśli
jednak czyta się gdzieś, że świat przeminie, należy to rozumieć co do zewnętrznej postaci, a nie co do
istoty, która pozostanie na zawsze”

M. Ziółkowski następująco wyraża ideę odnowy świata: „Wszystko, co istnieje na Ziemi, przeminie i
zostanie zniszczone przez pożogę kosmiczną; jednak Ziemia nie ulegnie unicestwieniu. Pożar
kosmiczny oczyści ją ze skażenia tak, jak ogień oczyszcza metale. Po tym pożarze kosmicznym
nastąpi palingeneza Ziemi, z powszechnego chaosu żywiołów wyłoni się znowu odrodzona Ziemia
jako nowe arcydzieło wszechmocy i mądrości bożej. (...) Nastąpi więc kiedyś cudowna palingeneza,
czyli odrodzenie ludzkości w zmartwychwstaniu, reintegracja ciał, które wskutek śmierci uległy
dezintegracji. A razem z człowiekiem chwalebnie zmartwychwstającym odrodzi się również i kosmos.
Obecnie wyczekuje on z utęsknieniem tej chwili. (...) Bezpośrednio po zniszczeniu teraźniejszej formy
naszej planety nastąpi druga faza dziejów ludzkości i naszej Ziemi, ale faza nie znająca już końca. Na
ziemi znowu ukaże się człowiek, spod gruzów spustoszonej ziemi podźwignie go i podniesie
wszechmocna ręka boża w dniu zmartwychwstania, który to dzień według św. Piotra apostoła będzie

„czasem odnowienia wszechrzeczy”

A. Zuberbier: „Katastrofa kosmiczna, o której w Ewangelii czytamy w związku z zapowiedzią paruzji,
oznaczać może zarówno trwogę, która przejmie człowieka na objawienie się Boga-Sędziego, jak i
koniec dotychczasowego sposobu istnienia świata. Koniec – podobny do śmierci człowieka. Ale jak
przez zmartwychwstanie powraca człowiek do pełnego, duchowo-cielesnego życia, tak i cały
wszechświat materialny nie zostanie unicestwiony, ale przekształcony, odnowiony tak, by mógł służyć
za dom, w którym żyć będzie obcując z Bogiem jak z ojcem, zmartwychwstały człowiek”

(3) Uduchowienie przyrody. „Ostateczne udoskonalenie i uwielbienie świata nie będzie sprawą
naturalnego rozwoju, lecz cudowną, nadprzyrodzoną przemianą dokonaną mocą zmartwychwstałego
Chrystusa. (...) Wymieniona przemiana polegać będzie zasadniczo na nadprzyrodzonym uduchowieniu
przyrody. To uduchowienie wyzwoli przyrodę z ujemnych skutków materialności, mianowicie z
ociężałości, zepsowalności i zmienności, i udzieli jej nadprzyrodzonych sił oraz nadprzyrodzonego
piękna i blasku”

(4) Rola Ducha Świętego. Chwalebna transfiguracja świata będzie oczywiście dziełem Bożym,
dopełnieniem planu zbawienia i jego wspaniałym skutkiem. W dzieło odkupienia włączona bowiem
została nie tylko ludzkość, ale także i świat materialny. W tworzeniu nowej konfiguracji świata działał
będzie – podobnie jak na początku – Duch Święty.
W zmartwychwstaniu sprawiedliwych dokona się cudowna palingeneza ludzkości, będąca
ostatecznym i całkowitym zwycięstwem życia nad śmiercią i nieskazitelności nad skazitelnością.
Zostaną wtedy „odrestaurowane powalone przez śmierć i w proch starte ciała ludzi, którzy w życiu
doczesnym dzięki przebaczającej łasce uświęcającej byli świątynią Ducha Świętego. W tym zaś
odrodzeniu ludzkości będzie działał Duch Boży, który zreintegruje i wspaniale wysublimuje cielesną
materię sprawiedliwych i tchnie w nią życie. „Jeżeli mieszka w was – mówi św. Paweł – Duch tego,
który Jezusa wskrzesił z martwych, Ten co wskrzesił Chrystusa (Jezusa) z martwych, przywrócił do
życia wasze śmiertelne ciała mocą mieszkającego w was swego Ducha” (Rzym. 8, 11). Spełni się
wówczas wizja Ezechielowa: „Powstanie szum i trzask i kości jedna po drugiej zbliżają się do siebie...
Powrócą ścięgna i ciało, a skóra na nie się naciągnie... Duch przyjdzie do nich i staną się żywi” (Ez.
37, 7.8.10)

Działanie Ducha Świętego ujawni się również w kształtowaniu nowych niebios i nowej ziemi. Jak w
początkach historii świata Duch Boży unosił się nad pogrążoną w chaosie materią naszej planety
organizując ją i porządkując (1 Mojż. 1, 2), tak również będzie się unosił nad masą powierzchni ziemi
dotkniętą katastrofą ostatniej pożogi, porządkując wszystko i odnawiając ją na wzór edeńskiego raju

A. Winklohofer stwierdza: „Jak Duch Boży unosił się nad chaosem początku, tak również będzie się
unosił nad ostatecznym chaosem końca; a to „co zda się być zagładą i zniszczeniem, w rzeczywistości
będzie odrodzeniem, wewnętrznym przepaleniem (...) po to, by się ukształtowały nowe niebiosa i
nowa ziemia. I to właśnie owoc wylania Ducha Bożego na wszystkie ciała, będą to kosmiczne Zielone
Święta”

Interesująco konkluduje ks. M Ziółkowski rezultaty działania Ducha Świętego w przygotowaniu
nowych niebios i nowej ziemi: „Skutkiem działania Ducha Świętego w tej kosmicznej scenerii
eschatologicznej będą wspaniałe niebiosa nowe i czarująca nadprzyrodzonym pięknem ziemia.
Odrodzony kosmos będzie całkowicie harmonizował z odnowioną w chwalebnym zmartwychwstaniu
ludzkością i stanie się jej mieszkaniem na wieki. Raj ze swoim szczęściem, za którym tęskni ludzkość
przechowując jego wspomnienie w swoim sercu, powróci na odnowioną ziemię i do nowych
niebios”

2. WYGLĄD NOWEJ ZIEMI

Pismo Święte opisuje panoramę Nowej Ziemi. Nie pozostawia dzieci Bożych w nieświadomości co do
przyszłych form życia i egzystencji. Wiele na ten temat powiedzieli z natchnienia Bożego prorocy
starotestamentalni, zwłaszcza prorok Izajasz. Jedno nie ulega wątpliwości: Nowa Ziemia będzie realną

ojczyzną zbawionych, a życie na niej – życiem realnym, niewyobrażalnie wspaniałym i
szczęśliwym

. Słowo Boże zapewnia: „czego ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani serce

człowieka nie zdołało pojąć jak wielkie rzeczy przygotował Bóg tym, którzy Go miłują” (1 Kor. 2, 9
BT). W sensie przenośnym starotestamentalna Ziemia Obiecana – kraj płynący „mlekiem i miodem” –
była figurą wiecznej ojczyzny Bożych dzieci, górnego Chanaanu. Niemniej jednak nasuwa się szereg
pytań: jak będzie wyglądać Nowa Ziemia, jakie będą na niej warunki geologiczne, klimatyczne i
biologiczne? Czy można na podstawie Pisma Świętego choćby w przybliżeniu cokolwiek o tym
powiedzieć? Dane biblijne, jakkolwiek nieszczegółowe, pozwalają na ogólne uzmysłowienie sobie
wyglądu Nowej Ziemi i jej fizykalnych i biologicznych warunków.

a) Ziemia i jej atmosfera. Twórcze dzieło Boga obejmie zarówno powierzchnię ziemi, jak i
atmosferę. Taki jest zresztą sens biblijny frazy „niebo i ziemia”. Ap. Jan świadczy: „I widziałem niebo
nowe i ziemię nową; albowiem pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminęły, i morza już nie ma”
(Obj. 21, 1 NP).

(1) Wypowiedzi biblijne. Powierzchnia ziemi ponownie stanie się piękna i doskonała, żyzna i
gościnna jak wówczas, gdy wyszła na początku z rąk Stwórcy. Będzie jak ogród Pański: „Zaiste zlituje
się Jahwe nad Syjonem, zlituje się nad wszelką jego ruiną. Na Eden zamieni jego pustynię, a jego
stepy na ogród Jahwe. Zapanują w nim radość i wesele, pienia dziękczynne przy dźwięku muzyki”
(Izaj. 51, 3 BT); „Pustynia stanie się sadem, a sad za las uważany będzie” (Izaj. 32, 15 BT); „Niech się
rozweseli pustynia i spieczona ziemia, niech się raduje step i niech rozkwitnie! (...) Bo trysną zdroje
wód na pustyni i strumienie na stepie; spieczona ziemia zamieni się w pojezierze, spragniony kraj w
krynice wód, badyle w kryjówkach, gdzie legały szakale, na trzcinę z sitowiem” (Izaj. 35, 1.87 BT);
„Wówczas światło księżyca będzie jak światło słoneczne a światło słońca stanie się siedmiokrotne,
jakby światło siedmiu dni – w dniu, gdy Jahwe opatrzy rany swego ludu i uleczy jego sińce po razach”
(Izaj. 30, 26 BT).

(2) Wnioski. Z powyższych natchnionych wypowiedzi wynika, że powierzchnię pokrywać będą w
przeważającej części lądy. Wody skupione będą w jeziora i rzeki powierzchniowe. Nie będzie
natomiast mórz i oceanów. Ziemia zwilżana będzie rosą niebieską, jak w czasach przedpotopowych.
Wzniesienia będą miały kształt łagodny. Obfite będzie nasłonecznienie ziemi. Zapanują na
powierzchni ziemskiej ponownie doskonałe warunki klimatyczne, takie, jak były na początku. Siły
przyrody znajdą się z powrotem pod kontrolą uporządkowanych i zharmonizowanych praw natury.
Bezpowrotnie przeminą groźne zjawiska żywiołowe, a klęski i nieszczęścia nie będą więcej
nawiedzały naszej odnowionej planety.

b) Świat roślinny i zwierzęcy. Ziemię okryje wspaniała szata roślinna, upiększy ją nowa fauna,
interesujący zwierzostan. Ciepły klimat i dostateczna wilgotność zapewnią bujny rozwój flory – roślin
przeróżnych rodzajów, kształtów, barw i zapachów.

(1) Opis. Lądy zapełnią się zwierzętami, wody rybami, a przestrzeń powietrzna rozśpiewanym
ptactwem. Uwolniona od skażenia, jak również zabezpieczona przed wszelkim skażeniem,
przeniknięta nadprzyrodzoną mocą witalną przyroda będzie miała doskonałe warunki
wszechstronnego rozwoju. Nie będzie czynników niszczących świat przyrody. Nie będą już nigdy
działać elementy zła. Zwierzęta np. przestaną być drapieżne, będą roślinożerne. Nie będzie żadnej
formy wrogości. Przyroda martwa stanie na usługach przyrody ożywionej, flora spełniać będzie rolę
służebną w stosunku do fauny, wszystko zaś służyć będzie we wspaniałej korelacji i harmonii dobru,
radości i szczęściu człowieka, człowieka nowego, odrodzonego, świętego.

(2) Wypowiedzi biblijne. Oto kilka biblijnych Obrazów ilustrujących przyrodę – florę i faunę Nowej
Ziemi: „Niech się rozweseli pustynia i spieczona ziemia, niech się raduje step i niech rozkwitnie!
Niech wyda kwiat jak lilie polne, niech się rozraduje także skacząc i wykrzykując z uciechy. Chwałą
Libanu ją obdarzono, ozdobą Karmelu i Saronu. Oni zobaczą chwałę Jahwe, wspaniałość Boga
naszego. (...) Wtedy przejrzą oczy niewidomych i uszy głuchych się otworzą. Wtedy chromy jak jeleń
wyskoczy i język niemych krzyknie wesoło. Bo trysną zdroje wód na pustyni i strumienie na stepie;

spieczona ziemia zmieni się w staw, spragniony kraj w krynice wód, badyle w kryjówkach, gdzie
legały szakale, na trzcinę z sitowiem” (Izaj. 35, 2.6.7 BT); „Zaiste zlituje się Jahwe nad Syjonem,
zlituje się nad wszelką jego ruiną. Na Eden zamieni jego pustynię, a jego stepy na ogród Jahwe.
Zapanują w nim radość i wesele, pienia dziękczynne przy dźwięku muzyki” (Izaj. 51, 3 BT);
„Pustynia stanie się sadem, a sad za las uważany będzie. Na pustyni osiądzie prawo, a sprawiedliwość
zamieszka w sadzie” (Izaj. 32, 15.16 BT); „O tak, z weselem wyjdziecie i w pokoju was
przyprowadzą. Góry i pagórki przed wami podniosą radosne okrzyki, wszystkie drzewa polne klaskać
będą w dłonie. Zamiast cierni wyrosną cyprysy, zamiast pokrzyw wyrosną mirty. I będzie to dla Jahwe
na chwałę, jako znak wieczysty, niezniszczalny!” (Izaj. 55, 12.13 BT); „Wtedy wilk zamieszka wraz z
barankiem, pantera z koźlęciem razem leżeć będzie, cielę i lew paść się będzie społem i mały chłopiec
będzie je poganiał. Krowa i niedźwiedzica przestawać będzie przyjaźnie, młode ich razem będą legały.
Lew też jak wół będzie jadał słomę. Niemowlę igrać będzie na norze kobry, dziecko włoży swą rękę
do kryjówki żmii” (Izaj. 11, 6–8 BT); „Wilk i baranek paść się będą razem; lew też będzie jadał słomę
jak wół; a wąż będzie miał proch ziemi za pokarm. Zła czynić nie będą ani zgubnie działać po całej
świętej mej górze – mówi Jahwe” (Izaj. 65, 25 BT).

Opisy powyższe dają zaledwie fragmentaryczne wyobrażenie o pięknie i wspaniałości ojczyzny jutra.
Jedno jest pewne: Nowa Ziemia będzie bezpiecznym i szczęśliwym miejscem pobytu dzieci Bożych.

B. ODNOWA ŚWIATA DUCHOWEGO

Chociaż zawsze w historii człowieka warunki materialne (geofizyczne) odgrywały doniosłą rolę i na
Nowej Ziemi również nie będą elementem obojętnym, na co wskazuje całkowita odnowa i gloryfi-
kacja świata przyrody – to jednak istota piękna i wspaniałości królestwa Bożego tkwić będzie nie tyle
w sferze materialnej, ile raczej duchowej, szczególnie w stosunkach społecznych tam panujących. I w
tej dziedzinie Pismo Święte nie pozostawia wierzących bez informacji. Ukazuje jakże inny i wspa-
nialszy od obecnego – doczesnego i przemijalnego – świat!

I. MIESZKAŃCY NOWEJ ZIEMI

Nową Ziemię posiądzie nowy człowiek

. Pierwotny plan Boży w odniesieniu do ziemi i człowieka

zostanie w pełni zrealizowany: ziemia zaludniona zostanie istotami rozumnymi i szczęśliwymi, stając
się wiekuistym królestwem Bożym. M. Ziółkowski pisze: „W świetle eschatologicznych rozważań o
uwielbieniu człowieka i odnowieniu świata dochodzimy do wniosku, że cel, jaki przyświecał Bogu w
chwili stworzenia świata i człowieka, zostanie kiedyś „w pełni osiągnięty”

. Podobnie stwierdza St.

Adamski: „Co Bóg postanowił na początku względem człowieka i całej kreacji, a w dobie obecnej
spoczywa ukryte i pogrążone pod ruinami grzechu, zepsucia i śmierci – to wszystko podniesie się w
blaskach światłości, wesela, chwały doskonałej, niezakłóconej niczym harmonii pomiędzy ideą bożą a
rzeczywistością”

1. NOWY CZŁOWIEK

Bez wątpienia najbardziej interesujące w nauce o Nowej Ziemi jest oczywiście nauka o nowym
człowieku tej szczęśliwej ojczyzny. Kim będzie ów nowy człowiek, kim będą ludzie – przyszli
mieszkańcy ziemi, jaki będzie ich wygląd, charakter, jakie będą istniały wśród nich stosunki?

a) Świadectwo biblijne. Mieszkańcami Nowej Ziemi będą ludzie zbawieni, ci spośród byłych
mieszkańców ziemi, którzy przy powtórnym przyjściu Pańskim zostali przemienieni i wzięci do nieba.
Przebywali tam przez tysiąc lat, a następnie zostali wraz ze świętym miastem przeniesieni na ziemię i
byli świadkami końcowych wydarzeń planu zbawienia: ostatniego rokoszu niesprawiedliwych, Sądu
Ostatecznego, unicestwienia niepokutujących grzeszników, szatana i demonów, oczyszczenia ziemi
pożogą kosmiczną (ogniem gehenny) i odnowienia jej wszechmocą Bożą. Po tych ostatnich
wydarzeniach, gdy zło zostanie już całkowicie usunięte, gdy nastąpi gloryfikacja ziemi i jej atmosfery,
gdy zaistnieją znowu korzystne warunki ludzkiej egzystencji w odnowionym świecie, bramy świętego
miasta otworzą się, sprawiedliwi zaś wyjdą celem wzięcia odnowionej ziemi w swe wiekuiste

władanie.

(1) Wypowiedzi Pisma Świętego. Pismo Święte mówi, że ziemię posiądą ludzie „odkupieni przez
Jahwe” (Izaj. 35, 10 BT), Oni byli mieszkańcami obecnej ziemi, obecnego – doczesnego – eonu
dziejów świata, tutaj żyli sprawiedliwie według posiadanego światła, tutaj spotkali Chrystusa i przyjęli
Go (Kol. 2, 6), tutaj przez Słowo Boże i moc Ducha Świętego doznali odrodzenia ducha (1 Piotra 1,
23; Jan 3, 3.5), stali się nowym stworzeniem w Chrystusie (2 Kor. 5, 17), wzrastali w wierze i
znajomości Bożej (Efez. 4, 13–15), wytrwali w prawdzie, staczali „dobry bój wiary” (1 Tym. 6, 12
NP) i odnieśli zwycięstwo nad grzechem (1 Jana 5, 4; Obj. 21, 7). Duch Święty stał się „zadatkiem
dziedzictwa (arrabon tes kleronomias) (Efez. 1, 14, BT; 4, 30; 1 Kor. 2, 22). Choć przeszli przez
doświadczenie życia i śmierci (tylko niektórzy z nich za życia doczekali przyjścia Pańskiego), to
jednak przy przyjściu Pana zostali przez Boga zmartwychwzbudzeni, odnieśli zwycięstwo nad
śmiercią i doznali przemienienia.

(2) Realni ludzie. Z powyższej biblijnej charakterystyki mieszkańców Nowej Ziemi widać, że będą oni
realnymi i materialnymi ludźmi, jednak uwielbionymi, podniesionymi w sposób nadprzyrodzony do
stanu doskonałości i nieskazitelności. Będą to wspaniali ludzie przede wszystkim pod względem
fizycznym, ale także – i to jest najważniejsze – pod względem duchowym, charakterologicznym.

b) Stan fizyczny i duchowy zbawionych. Bóg zapewnia: „Oto wszystko nowym czynię” (Obj. 21, 5
NP). To „nowe” obejmie zarówno ziemię i jej atmosferę, jak i człowieka, jego ciało i psychikę. W
nowym świecie bowiem może zamieszkać tylko nowy człowiek.

(1) Stan fizyczny. Mieszkańcy Nowej Ziemi będą mieli ciała nieskazitelne, nieśmiertelne, nie
podlegające żadnym formom skażenia, starości czy choroby (1 Kor. 15, 51-53). Przy paruzji Chrystusa
ciała te ulegną głębokiej przemianie i nadprzyrodzonej sublimacji, uduchowieniu. Utracą swą
ociężałość, będą niezwykle zwinne i subtelne, podległe duchowi, będą mogły bez przeszkód w
mgnieniu oka pokonywać przestrzenie kosmiczne. Chrystus powiedział, że w królestwie Bożym
„sprawiedliwi zajaśnieją jak słońce” (Mat. 13, 43 NP). Podobni będą w swym wyglądzie i charakterze
do Chrystusa (Filip. 3, 20.21; 1 Jana 3, 2). Będą nieśmiertelni i święci (Łuk. 20, 36). Każdy
mieszkaniec Nowej Ziemi zachowa własną indywidualność personalityczną i identyczność, ludzie
wzajemnie się poznają (1 Kor. 13, 12), zachowają swoistą odrębność wyglądu (Jan 20, 27.28), głosu
(Jan 20, 16), sposobu bycia (Łuk. 24, 30.31). Według słów Chrystusa będę jak „aniołowie w niebie”
(Mat. 22, 30 NP). Szczególne zasoby sił witalnych i doskonałe warunki zdrowotne zapewnią
mieszkańcom Nowej Ziemi optymalne warunki osiągnięcia pełni życia, zdrowia i szczęścia. Nie tylko
zjawisko śmierci, ale także zjawiska chorób, cierpień fizycznych i moralnych nie będą egzystować na
Nowej Ziemi (Izaj. 35, 6; Obj. 21, 4). Prorok Izajasz pisze: „Żaden mieszkaniec nie powie: „Jestem
chory”. Lud, który zamieszka w Jeruzalem, dostąpi odpuszczenia swoich nieprawości” (Izaj. 33, 24
BT).

(2) Stan duchowy. Mieszkańców Nowej Ziemi zdobić będą szlachetne, uświęcone cechy charakteru.
Przedstawił je Chrystus w kazaniu na Górze, zwłaszcza w błogosławieństwach (Mat. 5, 8–12; por. Ps.
15, 1–5). Będą to istoty o szerokiej wiedzy ogólnej, wysoce etyczne, znające Boga, Jego prawa i
tajemnice miłości Bożej. Jest powiedziane, że „ziemia będzie napełniona znajomością Pańską, tak jako
morze wodami napełnione jest” (Izaj. 11, 9 BG). Wola i uczucia podporządkowane będą rozumowi.
Najszlachetniejszą pobudką działania będzie miłość, wzniosła i święta (1 Kor. 13, 8). Ludzi cechować
będą najpiękniejsze przymioty. Trudno je nawet nazwać. Nie będzie tam miejsca na najmniejszy
nawet cień grzechu i zła (1 Kor. 6, 9.10; Gal. 5, 19–21; Ef. 5,5; Obj. 21, 27; 22,15). Osobowości ludz-
kiej przywrócona zostanie harmonia wewnętrzna, pełna godność istoty rozumnej, odpowiedzialnej i
świętej, odbijającej obraz i podobieństwo Boże.

2. STOSUNKI MIĘDZYLUDZKIE

Jak będzie wyglądać życie na Nowej Ziemi? Jakie panować tam będą stosunki i zasady współżycia?
Są to zagadnienia najwyższej rangi. Dziedzina bowiem stosunków międzyludzkich zawsze należała,

należy i należeć będzie do najpoważniejszych problemów życia. Tutaj znajduje się źródło
indywidualnej i zbiorowej pomyślności i prawdziwej wielkości albo też upadku i nędzy.

a) Charakterystyka. Stosunki międzyludzkie cechować będą: pokój, szczęście, wzajemny szacunek,
zaufanie i miłość, zgodna realizacja najwznioślejszych zamierzeń i celów. Wynikać to będzie zarówno
z warunków panujących na Nowej Ziemi, jak również z charakterów jej mieszkańców, a także z
nieograniczonych wprost możliwości wszechstronnego rozwoju duchowego i materialnego,
pozostających z woli Boga w dyspozycji szczęśliwych mieszkańców Nowej Ziemi.

(1) Problem kultury. Jest pewne, że materialne twory ludzkiej kultury, z natury przemijalne, nie będą
mogły przedłużyć swego istnienia poza przemijalną i doczesną postać świata (2 Piotra 3, 10), niemniej
jednak przetrwają najczystsze i najwznioślejsze ideały ducha ludzkiego, zawsze podtrzymywane przez
Ducha Świętego, które w nowych warunkach doznają nowych bodźców, sublimacji, uświęcenia i
pełnego rozwoju. W. Granat zauważa: „Kultura religijna, moralna, społeczna jest właściwością
człowieka i nie można jej oderwać od jego osobowości; chociaż wiara w czasach eschatologicznych
zginie, to jednak zostanie sam jej przedmiot, a ponadto miłość wiążąca nas z Bogiem i ze
społecznością ludzką zostanie na wieki uwolniona od cech przygodnych, ujemnych; przetrwa również
obcowanie społeczne ziemskie w dobru i przez dobro. Te wartości, jakie weszły w skład osobowości
człowieka, a więc i nauka jako jeden z najdoskonalszych wytworów kultury, winny zostać, jeśli ma
być zbawiony nie człowiek abstrakcyjny, lecz konkretny. (...) Dla wierzącego jest rzeczą pewną, że
zbawienie polega na osiągnięciu wyższego stopnia życia niż na ziemi, a nie na stanie bezczynności”

(2) Społeczeństwo doskonałe. Ludzkość zamieszkująca Nową Ziemię stanowić będzie społeczeństwo
doskonałe – niedościgły w warunkach doczesnych ideał i przedmiot tęsknot ludzkich. Harmonia
niebios stanie się udziałem ziemi.

b) Świadectwa Pisma Świętego. Szereg istotnych szczegółów na temat panujących na Nowej Ziemi
stosunków, rodzaju zajęć i stanu szczęśliwości przytacza Pismo Święte. Przedstawia je w sposób
prosty i bezpośredni, ludzki. Akcentuje elementy najważniejsze, ale pełne ich zrozumienie będzie
możliwe jedynie w wymiarach wieczności. Wypowiedzi te jednak potwierdzają poprzednią refleksję
teologiczną na temat stosunków i warunków egzystencji na Nowej Ziemi.

(1) Wspaniałość ojczyzny jutra. Ap. Paweł pisze: „Lecz właśnie głosimy, jak zostało napisane, to,
czego ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć, jak wielkie
rzeczy przygotował Bóg tym, którzy Go miłują” (1 Kor. 2, 9 BT). Język ludzki jest za słaby, aby
opisać wspaniałość i glorię Nowej Ziemi oraz harmonię i poprawność panujących tam stosunków
międzyludzkich. Już w zamierzchłej starożytności prorok Izajasz spisał następujące słowa Boże:
„Albowiem oto Ja stwarzam nowe niebiosa i nową ziemię; nie będzie się wspominać dawniejszych
dziejów, ani na myśl one nie przyjdą. Przeciwnie, będzie radość i wesele na zawsze z tego, co Ja
stworzę; bo oto Ja uczynię z Jerozolimy wesele i z jej ludu – radość. Rozweselę się z Jerozolimy i
rozraduję się z jej ludu. Już się nie usłyszy w niej odgłosów płaczu ni krzyku narzekania” (Izaj. 65,
17–19 BT).

Bezpowrotnie przeminie lęk i groza: „I otrze z ich oczu wszelką łzę, a śmierci już odtąd nie będzie.
Ani żałoby, ni krzyku, ni trudu już (odtąd) nie będzie, bo pierwsze rzeczy przeminęły” (Obj. 21, 4
BT); „Zła czynić nie będą ani zgubnie działać po całej świętej mej górze, bo kraj się napełni
znajomością Jahwe na kształt wód, które przepełniają morze” (Izaj. 11, 9 BT).

Zapanuje trwały, nieprzemijający pokój: „Ponad wszystkim jest Jahwe, bo mieszka na wysokości!
Napełni Syjon prawem i sprawiedliwością. I zawita trwały pokój w jego czasach. Zasobem sił
zbawczych – mądrość i wiedza, jego skarbem jest bojaźń Jahwe” (Izaj. 33, 5.6 BT). Nieznane już
więcej będą wojny, zaborczość i zniszczenia: „Serce twe grozę będzie wspominać: „Gdzie ten, co
liczył? Gdzie ten, co ważył! Gdzie ten, co spisywał twierdze?” Nie ujrzysz już ludu zuchwałego, ludu
o niewyraźnej mowie, nie do uchwycenia uchem, o bełkotliwym i niezrozumiałym języku” (Izaj. 33,
18.19 BT). Boże królestwo trwać będzie wiekuiście: „Ale za dni tych królów wzbudzi Bóg niebieskie

królestwo, które na wieki zepsute nie będzie, a królestwo to na inszy naród nie spadnie, ale ono
połamie, i koniec uczyni tym wszystkim królestwom, a samo stać będzie na wieki” (Dan. 2, 44 BG;
por. 7, 27).

Dane udręki pójdą w zapomnienie: „Kto będzie w kraju wypowiadał błogosławieństwo, wypowie swe
błogosławieństwo przez wiernego Boga. Kto w kraju będzie przysięgał, przysięgać będzie na Boga
wiernego; bo dawne udręki pójdą w zapomnienie i będą zakryte przed mymi oczyma” (Izaj. 65, 16
BT). Wszędzie zapanuje ład i porządek, a w ich konsekwencji pokój i bezpieczeństwo: „Na pustyni
osiądzie prawo, a sprawiedliwość zamieszka w sadzie. Dziełem sprawiedliwości będzie pokój, a
owocem prawa – wieczyste bezpieczeństwo. Lud mój mieszkać będzie w stolicy pokoju, w
mieszkaniach bezpiecznych, w zacisznych miejscach wypoczynku” (Izaj. 32, 16–18 BT).

(2) Życie społeczne i religijne. Zajęcia mieszkańców Nowej Ziemi następująco opisuje prorok Izajasz:
„Zbudują domy i mieszkać w nich będą, zasadzą winnice i będą jedli z nich owoce. Nie będą
budować, żeby kto inny zamieszkał, nie będą sadzić, żeby kto inny się karmił. Bo na wzór dłu-
gowieczności drzewa będzie długowieczność mego ludu; i nowi wybrani długo używać będą tego, co
uczynią ich ręce” (Izaj. 65, 21.22 BT). Niektórzy sądzą, że na Nowej Ziemi będą powstawać rodziny,
ale z kontekstu biblijnego to nie wynika

Przed mieszkańcami Nowej Ziemi stać będzie otworem wspaniała księga przyrody i tajemnice
wszechświata. Kwitnąć będzie prawdziwa nauka, kultura i sztuka. O muzyce i śpiewie Biblia
wspomina wielokrotnie (Obj. 4, 8; S, 9: 15, 2-4).

Kwitnąć będzie życie religijne. Pozbawione jednak będzie wszelkich antagonizmów, skrajności,
błędów i cech ujemnych. Prawda Boża w pełni zatriumfuje, Bóg będzie wiekuistym ośrodkiem
chwały, radości i szczęścia mieszkańców ziemi. Uroczyste nabożeństwa odbywać się będą każdego
tygodnia w sobotę, sprawdzi się to, że „każdego miesiąca podczas nowiu i każdego tygodnia w szabat,
przyjdzie każdy człowiek, by się pokłonić przede mną – mówi Jahwe” (Izaj. 66, 23 BT).

Mieszkańcy Nowej Ziemi uczestniczyć będą w działalności wszechświatowej Syna Bożego, będą
pracować na rzecz dalszego rozwoju wszechświata (Obj. 2, 26; 3, 12.21). Niebo nie będzie miejscem
ciemnym i monotonnym. Najlepsze myśli i plany, najwznioślejsze zamierzenia i cele będą tam
realizowane w sposób pełny i doskonały. Patronować im będzie wiekuisty Bóg, Trójca
Przenajświętsza.

II. KRÓLESTWO BOŻE

Przez wieki całe Kościół modli się słowami modlitwy Pańskiej „przyjdź królestwo Twoje (eltheto he
basileia sou)” (Mat. 6, 10 NP). Na Nowej Ziemi królestwo to zostanie w pełni urzeczywistnione, oka-
że się w całej swej doskonałości i blasku. Dla sprawiedliwych królestwo chwały – królestwo Boże –
zapoczątkowane zostanie właściwie już z chwilą paruzji, jednakże jej całkowite i konstytutywne
dopełnienie nastąpi na Nowej Ziemi. Będzie końcowym akordem miłości Bożej w wielkim planie
zbawienia, całkowitym i ostatecznym przywróceniem utraconego na początku ziemskich dziejów raju,
gloryfikacją świata, podniesieniem go do szczytów łaski i chwały Bożej.

1. NOWE JERUZALEM

Z nauki Pisma Świętego wynika, że miastem stołecznym Nowej Ziemi będzie Nowe Jeruzalem

. Jest

to miasto nie ziemskiej budowy i pochodzenia nie ziemskiego. Twórcą jego – architektem i
budowniczym – jest sam Bóg (Hebr. 11, 10). W okresie tysiącletniego królowania Chrystusa będzie
ono przybytkiem zbawionych. Przy końcu niebieskiego tysiąclecia przeniesione zostanie wraz z ludem
zbawionym ze sfer niebieskich i osadzone na ziemi, pozostając po wieczne czasy na naszej planecie
jako stolica wiekuistego królestwa Bożego. Ziemia wyniesiona zostanie w hierarchii światów do
najwyższych godności, stanie się miejscem najbardziej uprzywilejowanym we wszechświecie, w
jakimś sensie – centrum wszechświata

a) Idea Nowej Jerozolimy w historii świętej. O mieście świętym, zwanym Nową Jerozolimą, uczą
nie tylko apostołowie. Idea ta znana była w czasach starotestamentalnych, Jerozolima ziemska była
przecież symbolem nowego Jeruzalemu. Już Abraham „oczekiwał miasta zbudowanego na silnych
fundamentach, którego architektem i budowniczym jest sam Bóg” (Hebr. 11, 10 BT)

. O grodzie tym

prorokował Izajasz: „Owszem weselcie się, a radujcie się na wieki wieków z tego, co Ja stworzę; bo
oto Ja stworzę Jeruzalem na radość, a lud jego na wesele” (Izaj. 65, 18 BG). Wiedział o mieście tym
ap. Paweł, nazywając je w przeciwieństwie do Jerozolimy ziemskiej – „Jeruzalem, które jest w górze”
(Gal. 4, 26 NP) lub „Jeruzalem niebieskie” (Hebr. 12, 22 NP) i oświadczając: „nie mamy tu miasta
trwałego, ale tego przyszłego szukamy” (Hebr. 13, 14 NP). Nowe Jeruzalem kilkakrotnie wspomina
Apokalipsa. Nadmienia o nim sam Jezus (Obj. 3, 12), natomiast ap. Jan szczegółowiej je opisuje (Obj.
20, 9; 21, 2.10)

b) Wygląd miasta. Ap. Jan dokonał opisu Nowego Jeruzalem w swej księdze na podstawie
otrzymanych wizji (Obj. 21, 10–23). Z relacji wynika, że jest to olbrzymie pod względem rozmiarów
miasto o kształtach czworograniastych, otoczone murem, mające dwanaście bram. Wewnątrz znajduje
się złocisty rynek, przez który przepływa „rzeka wody życia” i gdzie rośnie „drzewo życia”; tam
znajduje się tron Boga Ojca i Baranka. Mur składa się z dwunastu fundamentów ozdobionych
drogocennymi kamieniami. Bramy zbudowane są z pereł. Miasto jest pełne niewysłowionego blasku i
glorii płynących od chwały Bożej

(1) Stolica królestwa. Miasto będzie stolicą królestwa Bożego. Z Janowego opisu wynika, że w Nowej
Jerozolimie znajdować się będzie tron Boga i Baranka (Obj. 21, 1). Znaczy to, że miasto będzie
siedzibą Trójcy Przenajświętszej i stolicą wszechświata. M. Ziółkowski pisze: „Jeruzalem nowe (...) w
świetle Janowej wizji jest również obrazem stolicy odnowionej ziemi. Jej wygląd jest urzekający.
Wszystko się tu iskrzy od blasku i cudownych barw drogich klejnotów i szlachetnych kamieni”

(2) Miejsce uroczystych zgromadzeń. Nowe Jeruzalem będzie także miejscem uroczystych świąt i
zgromadzeń. Mówi o tym proroctwo Izajasza: „Sprawdzi się to, że: Każdego miesiąca podczas nowiu
i każdego tygodnia w szabat, przyjdzie każdy człowiek by mi oddać pokłon – mówi Jahwe” (Izaj. 66,
23 BT). W Apokalipsie zastało napisane: „A bramy jego nie będą zamknięte w dzień, bo nocy tam nie
będzie; I wniosą do niego sławę i dostojeństwo narodów. I nie wejdzie do niego nic nieczystego ani
nikt, kto czyni obrzydliwość i kłamie, tylko ci, którzy są zapisani w księdze żywota Baranka” (Obj.
21. 25–27 NP).

Już w Starym Testamencie prorok Pański obwieszczał: „Patrz na Syjon, miasto naszych świąt! Twe
oczy oglądać będą Jeruzalem, siedzibę bezpieczną, namiot nieprzenośny, którego kołków nie wyrwą
nigdy ani się żaden powróz nie urwie. Bo właśnie tam mamy Jahwe potężnego, zamiast rzek o
szerokich odnogach. Nie dotrze tam okręt poruszany wiosłami ani się okazalszy statek nie przeprawi:
jego liny obwisną, nie utrzymają prosto swego masztu, nie rozwiną żagla. Albowiem Jahwe jest
naszym sędzią; Jahwe naszym prawodawcą, Jahwe naszym królem! On nas zbawi! Wtedy rozdzielą
łup ogromny, chromi zagrabią zdobycz. Żaden mieszkaniec nie powie: „Jestem chory”. Lud, który
mieszka w Jeruzalem, dostąpi odpuszczenia swoich nieprawości” (Izaj. 33, 20–24 BT).

(3) Stolica pokoju. Nowe Jeruzalem będzie stolicą pokoju, radości i szczęścia. Słowo Boże uczy:
„Rozweselę się – zapewnia Pan – z Jerozolimy i rozraduję się z jej ludu. Już się nie usłyszy w niej
odgłosów ni krzyku narzekania” (Izaj. 65, 19 BT); „Dziełem sprawiedliwości będzie pok6j, a owocem
prawa – wieczyste bezpieczeństwo. Lud mój mieszkać będzie w stolicy pokoju (binwe szalom), w
mieszkaniach bezpiecznych, w zacisznych miejscach wypoczynku” (Izaj. 32, 17.18 BT). Potwierdził
te wspaniałe starotestamentalne obietnice Boże ap. Jan: „I otrze wszelką łzę z oczu ich, i śmierci już
nie będzie, ani smutku, ani krzyku, ani mozołu już nie będzie; albowiem pierwsze rzeczy przeminęły”
(Obj. 21, 4 NP).

2. BÓG – SUWERENEM WSZECHŚWIATA

Plan zbawienia – niepojęte w swej głębi Boskie misterium zbawcze – ponownie przywróci harmonię i
pokój we wszechświecie, zakłócone rebelią Lucyfera, upadkiem człowieka i dramatem grzechu.
Ostateczne zwycięstwo należeć będzie do Boga i Jego wspaniałej ideologii prawdy, dobra i
sprawiedliwości.

a) Szczęśliwa wieczność. Pierwotne plany Boże wobec ziemi i człowieka zostaną ostatecznie
osiągnięte. We wszechświecie zapanuje ponownie pokój i dobro. Wola Boża obejmie nie tylko niebo,
ale także ziemię – wieczną ojczyzną sprawiedliwych.

(1) Rekapitulacja. Obejmijmy raz jeszcze – jakby jednym spojrzeniem – dzieje zbawienia. Historia
świata i ludzkości zaczęła się optymistycznie. Wszystkie dzieła Boże były „bardzo dobre”. Raj
ziemski nie trwał jednak długo. „Z powodu nadużycia wolnej woli przez pierwszego człowieka życie
wszystkich pokoleń stało się trudne, wręcz tragiczne. Szczęście rajskie zostało utracone, a ziemia
przybrała wygląd jakby pobojowiska i cmentarzyska, buntując się przeciwko człowiekowi i grzebiąc
w swym łonie niezliczone rzesze istnień ludzkich”

. Już u kolebki ludzkości rozegrała się tragedia,

która konsekwencjami swymi obciążyła wszystkie pokolenia, cały świat materialny i osiągnęła nawet
rozmiary kosmiczne

. „Po długich jednak i bolesnych doświadczeniach, po wielu odpadach na

drodze, którą kroczy historia ludzkości i świata, wszystko dzięki Chrystusowi zakończy się
urzeczywistnieniem pierwotnej idei Bożej. Przez śmierć swoją Chrystus zadośćuczynił Bogu za
grzechy ludzkości, wysłużył jej łaski i życie wieczne”

. W końcu przekleństwo Boże z ziemi zostanie

zdjęte.

(2) Wykonawca woli Bożej. Wykonawcą planu zbawienia stał się Chrystus, Syn Boży. Dokonał tego
w sposób doskonały. Ap. Paweł pisze: „Zechciał bowiem (Bóg), by w Nim zamieszkała cała Pełnia
(pan to pleroma), i aby przez Niego znów pojednać wszystko ze sobą (kai di autou apokatallaksai ta
panta eis auton); przez Niego – i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój (eireno-
potesas) przez krew Jego krzyża” (Kol. 1, 19.20 BT), gdy plan zbawienia zostanie dopełniony – „gdy
(Chrystus) pokona wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc” (1 Kor. 15, 24 BT), gdy „położy wszystkich
nieprzyjaciół pod swoje stopy” (w. 25), gdy wszystko będzie „rzucone pod stopy Jego” (w. 27), „gdy
już wszystko zostanie Mu poddane” (w. 28) i Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć” (w. 28)
wówczas „wreszcie nastąpi koniec” (w. 24), Jezus zaś „przekaże królowanie Bogu i Ojcu” (w. 24), a
to w tym celu, „aby Bóg był wszystkim we wszystkich” (w. 28).

Cały wszechświat, .który w dziejach wielkiego boju z napięciem obserwował straszliwy dramat
grzechu i uczestniczył w cierpieniach Boga i ludzi, ponownie napełni się radosnym pieniem i hymnem
pochwalnym. Ap. Jan świadczy: „I słyszałem, jak wszelkie stworzenie, które jest w niebie i na ziemi, i
pod ziemią, i w morzu, i wszystko, co w nich jest, mówiło: Temu, który siedzi na tronie i Barankowi,
błogosławieństwo i cześć, i chwała, i moc na wieki wieków” (Obj. 5, 13 NP). Nastanie wówczas
wiekuiste królestwo Boże, królestwo pokoju, sprawiedliwości i chwały. Obejmie ono ziemię i cały
wszechświat. Wola Boża zapanuje wszędzie – na niebie i ziemi.

(3) Protologia i eschatologia. „Istnieje pewna zgodność – pisze A. M. Henry – pomiędzy porządkiem
zaplanowanym przez Boga, dotyczącym naszego końca, a początkiem naszego pochodzenia,
pomiędzy eschatologią i protologią. Wskazuje na nią Objawienie... Początek Księgi Rodzaju i
Apokalipsa odpowiadają sobie wzajemnie... Sąd dokona radykalnego przekształcenia wszechświata.
Chodzi tylko o to, by wiedzieć, co może i musi, a co nie może przejść na tamtą stronę. Teologia musi
szanować zarówno Objawienie o zalewie ognia, jak i to, co zawarte w Liście do Rzymian o
dotychczasowym bolesnym rodzeniu stworzenia”

. M. Ziółkowski, znany katolicki eschatolog,

stwierdza: „W świetle eschatologicznych rozważań o uwielbieniu człowieka i odnowieniu świata
dochodzimy do wniosku, że cel, jaki przyświecał Bogu w chwili stworzenia świata i człowieka,
zostanie kiedyś w pełni osiągnięty”

. Podobna jest wypowiedź Adamskiego: „Co Bóg postanowił na

początku względem człowieka i całej kreacji, a w dobie obecnej spoczywa ukryte i pogrążone pod
ruinami grzechu, zepsucia i śmierci – to wszystko podniesie się w blaskach światłości, wesela, chwały
doskonałej, niezakłóconej niczym harmonii pomiędzy ideą bożą a rzeczywistością”

b) „Utrapienie drugi ras nie powstanie” (Nah. 1, 9 BG). Królestwo Boże nie tylko urzeczywistni
pełnię zbawienia i dawno oczekiwaną odnowę wszechrzeczy, nie tylko zrealizuje odwieczne plany
Boże i zamierzenia odnoszące się do ziemi i człowieka. Dokona czegoś więcej. Będzie miało sens o
wiele głębszy i szerszy.

(1) Problem zła. Królestwo Boże rozwiąże największy problem wszystkich czasów: problem zła.
Ukaże w pełni istotę dobra i zła – z jednej strony dobroć i świętość Boga, z drugiej ohydę mocy
ciemności; ujawni prawdziwy sens istnienia świata i wszechbytu. Że straszliwego doświadczenia,
jakim były dzieje grzechu, cały wszechświat wyjdzie wzbogacony o nowe wartości poznawcze.
Stanowić to będzie trwałą rękojmię pokoju, prawdy, dobra i sprawiedliwości, wiekuiste ostrzeżenie, a
tym samym ochronę przed złem.

(2) Problem wolnej woli. Wolna wola nadal będzie przyrodzonym atrybutem istot rozumnych.
Powstanie zła, jako przeciwieństwa dobra, potencjalnie nadal będzie możliwe, ale najbardziej
chwalebnym osiągnięciem dziejów zbawienia i ich najprzedniejszym wynikiem będzie właśnie to, że
zło (grzech) więcej w królestwie Bożym nie powstanie. Dramat grzechu stanowić będzie dla
mieszkańców ziemi i wszystkich pozaziemskich cywilizacji wstrząsające ostrzeżenie przed wszelkim
przejawem zła, najmniejszym cieniem nieposłuszeństwa względem mądrej i doskonałej woli Bożej. A
nawet, gdyby jakaś istota rozumna zdecydowała skierować swą wolę na drogę zła, nowa ludzkość i
uwielbiony kosmos nie dopuściłyby do ponownej tragedii grzechu. Minione dzieje byłyby wówczas
dostateczną i konieczną podstawą moralną do unicestwienia nieszczęścia w zarodku. Słowo Boże
zapewnia, że „utrapienie drugi raz nie powstanie”. I w tym kryje się najgłębszy sens zbawczego
misterium Boga. Dzieje zbawienia kończą się chwalebnie. Przed światem, człowiekiem i ludzkością
otworzą najlepsze i najpiękniejsze perspektywy wszechbytu.

MYŚLI KOŃCOWE

1. Pytanie człowieka i odpowiedź Boża: „Kto będzie przebywał w przybytku Twym, Panie, kto na
górze Twej świętej zamieszka? Kto postępuje bez skazy, działa sprawiedliwie, a w sercu żywi prawe
myśli i oszczerstw swym językiem nie głosi; kto zła nie czyni bliźniemu swojemu i sąsiadowi swemu
nie ubliża; kto za godnego wzgardy uważa złoczyńcę, a bojących się Pana szanuje; kto dotrzyma, choć
przysiągł ze swoim uszczerbkiem, kto nie daje swoich pieniędzy na lichwę i nie da się przekupić
przeciw niewinnemu. Kto tak postępuje, nigdy się nie zachwieje” (Ps. 14 (15), 1–5 BT).

2. Droga do świętego miasta. Drogę do wieczności i świętego miasta wskazuje Chrystus:
„Błogosławieni, którzy czynią przykazania jego, aby mieli prawo do drzewa żywota, i aby weszli
bramami do miasta” (Obj. 22, 14 BG). Uczestniczenie w każdej dobrej sprawie, mającej na uwadze
podniesienie duchowe i materialne człowieka, jest przyśpieszeniem realizacji wiekuistych zamierzeń
Bożych.

3. Cel ostateczny. Pismo Święte wyznacza przed człowiekiem ostateczny cel życia. Jest nim życie
wieczne, królestwo Boże. Dzisiaj wszystko na ziemi i niebie zmierza do urzeczywistnienia tego
wielkiego celu. W jakim stopniu każdy z nas i my wszyscy przygotowujemy się do radosnego uczest-
nictwa w dobrach eschatologicznych nadchodzącego Królestwa Bożego?

Módlmy się:

Panie! Pomóż mi trwać w prawdziwej wierze. Pomóż już tutaj, w doczesności, uczestniczyć w dziełach
Twej łaski, kochać Ciebie i bliźnich, nieść ludziom Słowo prawdy i nadziei, służyć im darami miłości,
a kiedyś, dopomóż, o Boże, przebywać wraz z Tobą w Twoim Królestwie – Królestwie Chwały,
Prawdy, Dobra i Pokoju. W imię Jezusa, mego Zbawcy, Amen.

Por. M. Ziółkowski, Teologia kosmosu, s. 186–194.

Przez termin „Nowa Ziemia” nie należy rozumieć nowego stworzenia, całkowicie nowej kreacji, czyli

powołania do bytu nowej planety – Ziemi. Biblia, nie reprezentuje teorii eschatologicznego katastrofizmu, –

czyli anihilacji materii i nowego stworzenia, lecz naukę o odnowie wszechrzeczy, czyli o palingenezie,
nadprzyrodzonej transfiguracji ziemi i otaczającej ją atmosfery.

W świetle Pisma Świętego bezpodstawny jest wszelki pogląd katastrofizmu kosmicznego lub planetarnego. Jak

również bezpodstawne jest zbyt spirytualne wyobrażenie nieba i zbawienia.

Opis biblijny niezgodny Jest tylko z hipotezami roboczymi, zgodny jest natomiast z faktami naukowymi. W

kwestii właściwego sensu heksaemeronu – por. Tadeusz Adwentowicz, O kosmogonii biblijnej uwag kilka
(Znaki Czasu, nr 1/71, s. 3); Biblijny heksaemeron w świetle teologii fundamentalnej (Znaki Czasu, nr 2/71, s.
6).

Por.: „Na początku (bereszith) stworzył (bara) Bóg niebo i ziemię (haszszamaim weeth haarec)” (1 Mojż. 1, 1

BT); „Słowem Pana uczynione zostały niebiosa, a tchnieniem ust jego całe wojsko ich (...). Bo On rzekł – i stało
się, On rozkazał i stanęło” (Ps. 33, 6.9 NP); „Przez wiarę (pistei) poznajemy, że słowem Boga światy zostały tak
stworzone, iż to, co widzimy (klepóemenon), nie z widzialnych rzeczy (me ek fainomenon) powstało” (Hebr. 11,
3 BT).

Geologia (ge – ziemia, logos – nauka) jest to nauka o ziemi, o jej budowie, strukturze fizycznej i chemicznej,

jej przeszłości i zachodzących zmianach.

Ekologia (oikos – środowisko, logos – nauka) jest to nauka o warunkach życia, w szczególności nauka badająca

związki zachodzące między warunkami zewnętrznymi a życiem organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Por. E. G. White, Patriarchowie i prorocy, s. 28.

Por. tamże, s. 27.28.

Por. tamże, s. 36.

E. G. White podaje, te szatanowi nie wolno było kusić człowieka pod każdym względem, lecz wyłącznie w

zakresie „drzewa wiadomości dobra i zła” i że próba ta nie miała rozciągać się w nieskończoność – por. dz. cyt.,
s. 36.

Nie brak najbardziej absurdalnych pojęć w tym względzie.

Na stanowisku interpretacji dosłownej stał Chrystus (Mat. 19, 4.5) oraz apostołowie (2 Kor. 11, 3; 1 Kor. 11,

8.9.12; 1 Tym. 2, 13.14).

Por. „Nie miłujcie świata ani tych rzeczy, które są na świecie. Jeśli kto miłuje świat, nie ma w nim miłości

Ojca. Bo wszystko, co jest na świecie, pożądliwość ciała i pożądliwość oczu, i pycha życia, nie jest z Ojca, ale ze
świata” (1 Jana 2, 15.16 NP).

Pierwsi rodzice posiadali szatę świętości. Wynika to z nauki Biblii (Ps. 8, 6) i z biblijnego opisu przyszłego

stanu zbawionych (1 Kor. 15, 44.51). Z chwilą upadku szata świętości została pierwszym rodzicom odjęta.

Teologia kosmosu, s. 85.86; por. s. 172–173.

Katastrofizm w sensie zniszczenia planety, a nawet nieba gwiaździstego, głoszą dziś rożne skrajne kierunki

teologiczne. Adwentyzm stoi na stanowisku odnowy ziemi i jej atmosfery, a nie jej zagłady.

Por.: „Albowiem oto ja stwarzam nowe niebiosa i nową ziemię; nie będzie się wspominać dawniejszych

dziejów, ani na myśl one nie przyjdą” (Izaj. 65, 17 BT; 2 Piotra 3, 13; Obj. 21, 1).

Por.: „Ziemia rozpadnie się w drobne kawałki, ziemia pękając wybuchnie, ziemia zadrgawszy zakołysze się,

ziemia będzie się chwiać i jak pijany zataczać, i Jak budka (na wietrze) będzie się huśtać. Grzech jej zaciąży nad
nią, tak iż upadnie i już nie powstanie” (Izaj. 24, 19.20 BT; 2 Piotra 3, 10 BT).

Teologia kosmosu, s. 166.

Życie w świetle nauki i Objawienia, Kraków 1931, s. 230.

Katolische Dogmatik, IV/2, Munchen 1059, s. 323.

Por. M. Ziółkowski, Teologia kosmosu, s. 171.

Contra haereses, sl. 5, c. 36, PG 7, 1222.

In epis. ad Romanos, homilia, 14, 5, PG 60, 530.

Catech. 15, 3 PG 33, 871.

In ps. 101, 27.28, PL 172, 303–305.

Quaest, in ep. I ad Cor., q 68, PL 175, 526.

Teologia kosmosu, s. l68.176.179.

A. Zuberbier, Wierzę... Dogmatyka w zarysie, s. 325.

A. Żychliński, Życie pozagrobowe, s. 184, por. Teologia kosmosu, s. 168; tamże s. 193.

Teologia kosmosu, s. 169.

Por. tamże, s. 169.

Das kommen seines Reiches. Von den letzten Dingen, Frankfurt 1959, s. 290.

Teologia kosmosu, s. 170.

Wszelkie spekulacje zmierzające do zbytniego uduchowienia warunków Nowej Ziemi, graniczącego ze

spirytualizmem, jak również zbytniego urealnienia na wzór doczesny, przemijalny postaci świata – nie posiadają
uzasadnienia biblijnego. Życie na Nowej Ziemi będzie podobne do rajskiego życia pierwszych rodziców, które
było realne i materialno-duchowe. Utracone dobra zostaną w pełni przywrócone i podniesione do jeszcze
większej doskonałości i piękna. Co do warunków bytu różne panują wśród teologów wyobrażenia, nie wszystkie

jednak są słuszne – por. np. M. Ziółkowski, Teologia kosmosu, s. 196.197.

Nowe stworzenie zapoczątkowane zostało przez Chrystusa, Jego śmierć i dzieło Ducha Świętego. Objęło ono

wpierw sferę ducha ludzkiego, a przy wtórej paruzji Chrystusa obejmie takie sferę ciała. Ap. Paweł uczy: „Tak
tedy, Jeśli ktoś jest w Chrystusie (en Christo) nowym jest stworzeniem (kaine ktisis); stare przeminęło (ta archia
parelthen), oto wszystko stato się nowe (idou gegonen kaina)” (2 Kor. 5, 17 NP).

Teologia kosmosu, s. 224.

Substancjalność i nieśmiertelność duszy ludzkiej w świetle rozumu, Warszawa 1905, s. 431.

Kulturowe wartości chrześcijaństwa – szkic z teologii kultury (zeszyty naukowe Katolickiego Uniwersytetu

Lubelskiego, nr 3/1970, s. 11–12).

Zgodnie z nauką Chrystusa w królestwie Bożym nie będą się „żenić ani za mat wychodzić, lecz będą jak

aniołowie w niebie” – Mat. 22, 30 NP. Nie będą się zatem tworzyły małżeństwa i rodziny, zresztą instytucie te
posiadają wymiar jedynie ziemski i przemijalny, związany z potrzebą prokreacji niwelującej skutki śmierci.
Werset Izaj. 65, 23 rozumieć należy w sensie kontrastowym i przenośnym, a nie rzeczywistym.

W nazwie „Nowe Jeruzalem” kryje się głęboki sens. Słowo „Jeruzalem” znaczy twierdza pokoju (Hebr. 7, 2) –

por. Konkordancje biblijna, hasło: „Jerozolima”, s. 343. Według pierwotnych zamierzeń Bożych Jerozolima
ziemska miała być figurą „górnego Jeruzalem” (Gal. 4, 25.26), podobnie jak starotestamentalne królestwo
izraelskie – figurą królestwa niebieskiego, lecz plan ten nie został urzeczywistniony.

Ap. Jan oglądał w perspektywie eschatologicznej Nowe Jeruzalem oraz przeniesienie tegoż miasta ze sfer

niebieskich na ziemię: widział także gród ten osadzony na naszej planecie (Obj. 20, 8). Pisze: „I widziałem
miasto święte, Jeruzalem nowe, zstępujące z nieba od Boga, przygotowane jak przyozdobiona oblubienica dla
męża swego. I usłyszałem donośny głos z tronu, mówiący: Oto przybytek Boga między ludźmi (idou he skene
tou theou meta ton anthrópon)! I będzie mieszkał z nimi, a oni będą ludem jego, a sam Bóg będzie z nimi. I
ostrze wszelką łzę z oczu ich, i śmierci już nie będzie, ani smutku, ani krzyku, ani mozołu już nie będzie;
albowiem pierwsze rzeczy przeminęły. I rzekł ten, który siedział na tronie: oto wszystko nowym czynię, i mówi:
Napisz to, gdyż słowa te są pewne i prawdziwe” (Obj. 21, 2–5 NP).

Wg oryg. gr.: eksedecheto gar ten tous themelious echousan polin, hes technites kai demiourgos ho theós.

Dopatrywanie się w Nowej Jerozolimie symbolu Kościoła, czy w ogóle traktowanie tego miasta jak przenośni

jest niezgodne z interpretacją biblijną, ponieważ Pismo Święte Nową Jerozolimę przedstawia jako rzeczywiste
miasto, znajdujące się w niebie, a w przyszłości przeniesione na ziemię.

Por.: „I zaniósł mnie w duchu na wielką i wysoką górę, i pokazał mi miasto święte Jeruzalem, zstępujące z

nieba od Boga, mające chwalę Bożą; blask jego podobny do blasku bardzo drogiego kamienia, jakby jaspisu,
lśniącego jak kryształ. Miało ono potężny mur, miało dwanaście bram, a na bramach dwunastu aniołów i
wypisane imiona dwunastu plemion synów izraelskich. Od wschodu trzy bramy i od północy trzy bramy, i od
zachodu trzy bramy, i od południa trzy bramy. A mur miasta miał dwanaście kamieni węgielnych (dwanaście
warstw fundamentu – BT), na nich dwanaście imion dwunastu apostołów Baranka. A ten, który rozmawiał ze
mną, miał złoty kij mierniczy, aby zmierzyć miasto i jego bramy, i jego mur. A miasto Jest czworokątne, i
długość jego taka sama, co szerokość. I zmierzył miasto kijem mierniczym na dwanaście tysięcy stajan; długość
jego i szerokość, i wysokość są równe. Zmierzył też mur Jego, który wynosił sto czterdzieści cztery łokcie
według miary ludzkiej, którą się posłużył anioł. A mur jego zbudowany był z jaspisu, samo miasto zaś ze
szczerego złota, podobnego do czystego szkła. Kamienie węgielne muru miasta były ozdobione wszelakimi
drogimi kamieniami: kamień pierwszy, to jaspis, drugi szafir, trzeci chalcedon, czwarty szmaragd, piąty
sardoniks, szósty karneol, siódmy chryzolit, ósmy beryl, dziewiąty topaz, dziesiąty chryzopraz, jedenasty
hiacynt, dwunasty ametyst. A dwanaście bram, to dwanaście pereł; a każda brama była z jednej perły. Ulica
miasta zaś, to szczere złoto, jak przezroczyste szkło. Lecz świątyni w nim nie widziałem; albowiem Pan, Bóg
Wszechmogący Jest jego świątynią, oraz Baranek. A miasto nie potrzebuje ani słońca, ani księżyca, aby mu
świeciły; oświetla je bowiem chwała Boża, a lampą jego Jest Baranek” (Obj. 21, 10–23 NP; 22. 1–5 NP).

Teologia kosmosu, s. 200.

Tamże, s. 221.

Por. tamże, s. 221.

Tamże, s. 221.

Paruzja – refleksje i perspektywy, w: Wprowadzenie do zagadnień teologicznych – Dogmatyka, tłum. polskie,

Poznań 1969, s. 1022.

M. Ziółkowski, Teologia kosmosu, s. 224.

St. Adamski, dz. cyt., s. 431.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
09 Nauka o rzeczach ostatecznych
14Fulla Horak o rzeczach ostatecznych
09 Nauka i technika
Pestalozzi Nauka o rzeczach
metody analizy 30 09, Nauka, analiza ekonomiczna w transporcie i spedycjii
09 Nauka o mózgu
Fulla Horak o rzeczach ostatecznych
Fulla Horak o rzeczach ostatecznych1
Nauka o rzeczach
O RZECZACH OSTATECZNYCH Fulla Horak
Prawda o rzeczach ostatecznych 2
Katecheza o Eschatologii rzeczach ostatecznych Porto San Giorgio 2010
7.09.09 Lekcja 2 T. Geografia jako nauka, Geografia
NAUKA PRZERZUTU BOKIEM kl 6 09 asysta, Gimnastyka(1)

więcej podobnych podstron